CH I

KHONG CCH V GC TRONG KHNG GIAN

I. TM TT KIN THC
A. KHANG CCH.
1) Khang cch t mt im M n mt ng thng a trong khng gian l di an thng MH, trong MH
a vi Ha.
2) Khang cch t mt im M n mt phng (P) l di an MH, trong MH (P) vi H(P).
3) Nu ng thng a // (P) th khang cch t a n (P) l khang cch t mt im M bt k ca a n (P).
4) Nu hai mt phng song song th khang cch gia chng l khang cch t mt im bt k ca mt phng
ny n mt phng kia
5) Hai ng thng cho nhau a v b lun lun c ng thng chung . Nu ct a v b ln lt ti A v B
th di an thng AB gi l khang cch gia a v b cho nhau ni trn.
Mun tm khang cch gia hai ng thng cho nhau ngi ta cn c th:
a) hoc tm khang cch t ng thng th nht n mt phng cha ng thng th hai v song song vi ng
thng th nht.
b) hoc tm khang cch gia hai mt phng ln lt cha hai ng thng v song song vi nhau.
B. GC.
1) Gc ) 90 0 (
0
gia hai ng thng trong khng gian l gc gia hai ng thng cng i qua mt
im ty trong khng gian v ln lt song song vi hai ng thng cho.
2) Gc gia mt ng thng v mt mt phng l gc gia ng thng v hnh chiu vung gc ca n
trn mt phng.
3) Gc gia hai mt phng l gc gia hai ng thng bt k ln lt vung gc vi hai mt phng .
II. RN LUYN
Bi 1: Cho t din u ABCD cnh a.
a) Tnh khang cch t im A ti mt phng BCD.
b) Tnh khang cch gia hai cnh i din AB v CD.
Gii
a) Gi G l trng tm tam gic u BCD v E = BC DG , F = CD BG
H
G
E
F
B
D
C
A

Ta c : BF = DE = AF = a =
2
3 a
v
A G C D A B F C D
A F C D
B F C D

'

) (
Chng minh tng t ta c BCAG
Vy AG(BCD) v AG l khang cch t A n (BCD).
Ta c: AG
2
= AB
2
BG
2
= a
2
-
3
2
2
3
3
2
2
2
a a

,
_

. Vy AG =
3
6 a
b) Gi H l trung im AB . V CD
) ( ABF
nn CD HF . Mt khc FA = FB nn FH AB . Vy FH l khang cch
gia hai cnh i AB v CD.
Ta c HF
2
= AF
2
AH
2
=
2 2 2
3
2
2
2
a a a

,
_

,
_

. Vy HF =
2
2 a
Bi 2. Cho hnh chp tam gic u SABC c cnh y bng 3a, cnh bn bng 2a. Tnh
a) Gc gia cnh bn v mt y.
b) Gc gia mt bn v mt y
Gii

I
A
C
B
S
H
a) Do SABC l hnh chp tam gic u nn gc gia cc cnh bn v y bng nhau.
Gi H l hnh chiu ca S ln mp(ABC). Ta c H l trng tm ca tam gic ABC.
AH l hnh chiu ca SA ln mp(ABC) nn gc SAH l gc gia cnh bn SA v y.
Ta c: AI =
2
3 3a
, AH =
3
3
2
a AI
Cos SAH =.
2
3
2
3

a
a
SA
AH
. Vy SAH = 30
0
b) Cc mt bn ca hnh chp tao vi y cc gc bng nhau.
Ta c
S I A
B C S I
B C A I

'

l gc gia mt bn v mt y.
SH = SA sn 30
0
= a , HI =
2
3
2
a AH

Vy tan SIH =
3
3 2

HI
SH
CH II
TH TCH KHI A DIN
I.TM TT KIN THC
1. Th tch ca khi hp ch nht.
V = abc ( a, b, c l 3 kch thc)
2. Th tch ca khi lp phng
V = a
3

3. Th tch ca khi lng tr
V = B.h
4. Th tch ca khi chp.
V =
3
1
B.h ( B l din tch ca y )
II. RN LUYN.
Bi 1: Cho hnh chp tam gic u S.ABC c cnh y bng a, cc cnh bn SA, SB, SC u to vi y mt gc 60
o
.
a) Tnh th tch ca khi chp S.ABC.
b) Tnh khang cch t im A n mp(SBC).
Gii

H
F
E
A
C
B
S
a) Gi H l hnh chiu ca S ln mp(ABC), ta c H l trng tm tam gic ABC
AH l hnh chiu ca SA ln mp(ABC) nn g(SAH) = 60
o
Ta c: AE =
2
3 a
, AH =
3
3 a
, HE =
6
3 a
SH = AH.tan 60
o
= a
a
3 .
3
3
Vy V
SABC
=
12
3
.
4
3
3
1
3 2
a
a
a

b)Gi AK l khang cch t A n mp(SBC)

Ta c: V
SABC
= V
ASBC
=
SBC
SABC
SBC
S
V
AK AK S
3
3
1

SE
2
= SH
2
+ HE
2
= a
2
+
6
42
36
42
36
6
6
6
2 2
2
2
a
SE
a a
a
a
+

,
_

S
SBC
=
12
42
6
42
.
2
1
2
a a
a
Vy SK =
42
3 3
42
12
.
12
3 . 3
2
3
a
a
a

Bi 2: Cho hnh chp tam gic S.ABC c AB = 5a, BC = 6a, CA = 7a. Cc mt bn SAB, SBC, SCA to vi y mt
gc 60
o
.Tnh th tch khi chp SABC.
Gii

60
A
C
B
H
S
F E
J
H SH
) ( ABC
, k HEAB, HFBC, HJ AC suy ra SEAB, SFBC, SJ AC
Ta c
0
60 SJH SFH SEH
SJH SFH SAH nn HE =HF = HJ = r
( r l bn knh ng trn ngai tip ABC )
Ta c S
ABC
=
) )( )( ( c p b p a p p
vi p =
a
c b a
9
2

+ +
Nn S
ABC
=
2
2 . 3 . 4 . 9 a
Mt khc S
ABC
= p.r
3
6 2 a
p
S
r
Tam gic vung SHE: SH = r.tan 60
0
= a
a
2 2 3 .
3
6 2

Vy V
SABC
=
3 2
3 8 2 2 . 6 6
3
1
a a a
.
Bi 3: Cho hnh chp S.ABC c y ABC l tam gic vung cn ti B, c BC = a. Mt bn SAC vung gc vi y,
cc mt bn cn li u to vi mt y mt gc 45
0
.
a) Chng minh rng chn ng cao khi chp trng vi trung im cnh AC.
b) Tnh th tch khi chp SABC.
Gii
a) K SH BC v mp(SAC) mp(ABC) nn SHmp(ABC). Gi I, J l hnh chiu ca H ln AB v BC SI AB,
SJ BC, theo gi thit
0
45 SJH SIH

45
I
J
H
A
C
B
S
Ta c: HJ HI SHJ SHI nn BH l ng phn gic ca ABC , t suy ra H l trung im ca AC.
b) Ta c HI = HJ = SH =
2
a
V
SABC
=
12
.
3
1
3
a
SH S
ABC

Bi 4 : Cho hnh chp SABC, y ABC l tam gic cn ti A c trung tuyn AD = a, hai mt bn SAB v SAC cng
vung gc vi y. Cnh bn SB hp vi y mt gc

v hp vi mt phng SAD mt gc

.Tnh th tch khi

chp SABC theo a,
,
.
Gii

S
D
A
C
B
Ta c : ) (
) ( ) (
) ( ) (
) ( ) (
A B C S A
A B C S A C
A B C S A B
S A S A C S A B

'

+ AB l hnh chiu ca SB ln mp(ABC) nn g(SB, (ABC)) = SBA
Ta c :
) (S A D B C
S A B C
A D B C

'

+ SD l hnh chiu ca SB ln mp(SAD) nn g(SB, (SAD)) =

BSD
Ta c : SB
2
= SA
2
+ AB
2
= SA
2
+ AD
2
+ BD
2
(1)
M SA = SB.sin

, BD = SB.sin

(1)
2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2
sin . sin . sin . sin . a SB SB SB SB a SB SB + +

2 2 2 2 2 2 2 2
) sin (cos ) sin sin 1 ( a SB a SB


2 2
sin cos

a
SB

2 2 2 2
sin cos
sin
,
sin cos
sin

a
BD
a
SA
V =
) cos( ). cos( 3
sin . sin
) sin (cos
sin . sin
.
3
1
. .
3
1
3
1
3
2 2
3




+

a a
SA AD BD SA S
ABC
Bi 5: Cho khi chp SABCD c y l hnh vung cnh a, SA vung gc vi mt phng y v SA = 2a.Gi B,
Dln lt l hnh chiu ca A ln SB v SD. Mt phng (ABD) ct SC ti C. Tnh th tch khi chp SABCD.
Gii

A
n
B
D'
O
S
C'
B'
D
C
Ta c AB SB, AB CB AB (SBC) AB SC (a)
Tng t AD SC (b)
T (a) v (b) suy ra SC
' ) ' ' ' ( AC SC D C AB
Do tnh i xng, ta c V
SABCD
= 2V
SABC
Ta c:
15
8
6
4
.
5
4
.
'.
.
'. '
.
'
2
2
2
2
2
2
2
2
2 2
.
' ' .

a
a
a
a
SC
SA
SB
SA
SC
SC SC
SB
SB SB
SC
SC
SB
SB
V
V
ABC S
C AB S
M
V
SABC
=
45
8
3
.
15
8
3
2 .
2
.
3
1
3 3
' '
3 2
a a
V
a
a
a
C SAB

Vy V
SABCD
=
45
16
3
a
Bi 6: Cho khi chp SABCD c y ABCD l hnh bnh hnh. Gi B, C ln lt l trung im ca SB v SD. Mt
phng ABDct SC ti C.Tnh t s th tch ca hai khi chp SABCD v SABCD.
Gii

I
C'
C"
S
I
O
D'
B'
B
D
C
A
Gi O = BD AC .Ta c AC, BD, SO ng quy ti I v I l trung im ca SO
K OC // AC .Ta c SC = CC = CC, nn
3
1 '

SC
SC
.
Ta c
12
1
6
1
3
1
.
2
1 '
.
'
' ' ' '

SABCD
C SAB
SABC
C SAB
V
V
SC
SC
SB
SB
V
V
Tng t ta cng c:
12
1
' '

SABCD
D SAC
V
V
Vy
6
1
12
1
12
1
' ' ' ' ' ' '
+
+

SABCD
D SAC C SAB
SABCD
D C SAb
V
V V
V
V
Bi 7: Cho khi chp t gic u SABCD. Mt mt phng
) (
qua A, B v trung im M ca SC . Tnh t s th tch
ca hai phn khi chp b phn chia bi mt phng .
Gii.
K MN // CD (N
) SD
th hnh thang ABMN l thit din ca khi chp khi ct bi mt phng (ABM).
+ SABCD SADB SANB
SADB
SAND
V V V
SD
SN
V
V
4
1
2
1
2
1


N
S
O
M
B
D
C
A
+ SABCD SBCD SBMN
SBCD
SBMN
V V V
SD
SN
SC
SM
V
V
8
1
4
1
4
1
2
1
.
2
1
.
M V
SABMN
= V
SANB
+ V
SBMN
=
SABCD
V
8
3
. Suy ra V
ABMN.ABCD
=
SABCD
V
8
5
Do :
5
3
.

ABCD ABMN
SABMN
V
V
Bi 7: Cho hnh lng tr t gic u ABCD.ABCD c chiu cao bng h v gc ca hai ng cho ca hai mt bn
k nhau pht xut t mt nh l

. Tnh th tch ca lng tr.

Gii

B'
h
D'
C'
A'
O
B
D
C
A

Gi x l cnh ca y, ta c BD = x
2 2
' ' , 2 x h AD AB +
cos ' 2 ' 2 cos '. '. 2 ' ' ' ' : ' '
2 2 2 2 2
AB AB AD AB AD AB D B D AB +
cos ) ( ) ( cos ) ( 2 ) ( 2 2
2 2 2 2 2 2 2 2 2 2
x h x h x x h x h x + + + +

cos
) cos 1 (
2
2


h
x .Vy V = x
2
.h =

cos
) cos 1 (
3
h

Bi 8: y ca lng tr ng tam gic ABC.ABC l tam gic u . Mt (ABC) to vi y mt gc 30
0
v din tch
tam gic ABC bng 8. Tnh th tch khi lng tr.
Gii.

30
I
C'
B'
A'
C
B
A


Gi s BI = x 3
2
3 2
x
x
AI
Ta c
0
3 0 '
'

'

I A A
B C I A
B C A I
x
x AI
AI I A AI A 2
3
3 2
3
2
30 cos : ' : '
0

AA = AI.tan 30
0
= x x
3
3
. 3
Vy V
ABC.ABC
= CI.AI.AA = x
3
3
M S
ABC
= BI.AI = x.2x = 8
2 x
Do V
ABC.ABC
= 8 3
Bi 9: Cho hnh hp ABCD.ABCD c y l hnh ch nht vi AB = 3 , AD = 7 . Hai mt bn (ABBA) v
(ADDA) ln lt to vi y nhng gc 45
0
v 60
0.
Tnh th tch khi lng tr nu bit cnh bn bng 1.
Gii
K AH
) (ABCD
, HM
AD HN AB ,

AD N A AB M A ' , '
(nh l 3 ng vung gc)
0 0
60 ' , 45 ' NH A MH A
t AH = x . Khi AN = x : sin 60
0
=
3
2x
AN = HM
x
N A AA

3
4 3
' '
2
2 2
M HM = x.cot 45
0
= x

H
N
M
D'
C'
B'
A'
D
C
B
A
Ngha l x =
7
3
3
4 3
2

x
x
Vy V
ABCD.ABCD
= AB.AD.x = 3
7
3
. 7 . 3
CH III
DIN TCH HNH TRN XOAY- TH TCH KHI TRN XOAY
I.TM TC KIN THC.
1. Din tch xung quanh hnh tr: S
xq
= l R. . . 2 ( R: bn knh y, l : di ng sinh)
2. Th tch khi tr: V = h R . .
2
( h : di ng cao )
3. Din tch xung quanh hnh nn: S
xq
= l R. .
4. Th tch khi nn: V =
h R . . .
3
1
2

5. Din tch mt cu: S =

2
. . 4 R
6. Th tch khi cu: V =
3
.
3
4
R
II.RN LUYN.
Bi 1: Cho hnh tr c bn knh y bng a v ng cao bng a 2 .
a) M v N l hai im lu ng trn hai y sao cho gc ca MN v y bng

. Tnh khang cch t trc n

MN.
b) Tnh th tch v din tch xung quanh ca lng tr tam gic u ngai tip hnh tr
Gii.


C'
B'
A'
C
B
A
O'
O
J
I
N
N'
H
M
a) K ng sinh NN ta c
' NMN
, k ' MN OH th OH bng khang cch gia trc OO v MN.
Ta c: MN = NN. cot

= cot . 2 . a
vung OMH : OH
2
= OM
2
MH
2
= a
2
- ) cot 2 (
2
cot
2
2
2
2
2

a a
2
cot 2
2

a OH
b) Gi x l cnh ca tam gic u ngai tip ng trn y ca hnh tr.
Ta c: ON =R =
3
6
3
6
6
3
2
3
3
1
3
1 a R
x
x x
AN
V
ABC.ABC
= 6 . 3 2 .
12
3 36
' .
4
3
2
2 2
a a
a
OO
x
.
S
xq
= 3x.OO=
6 6 2 .
3
18
2
a a
a

B 2. Cho hnh nn c chiu cao bng h, gc gia ng sinh v ng cao l

.
a) Tnh din tch thit din ca hnh nn bi mt mt phng qua hai ng sinh vung gc nhau.
b) Tnh din tch xung quanh v th tch ca hnh nn.
c) Tnh di ng cao hnh tr ni tip trong hnh nn, bit thit din qua trc ca hnh tr l hnh vung.
Gii.

Q
P
N
M
O
B
A
S
a)Tnh din tch thit din.
R = OA =h tan

, SA =
cos
h
SASB SAB vung cn
S
SAB
=

2
2
2
cos 2 2
1 h
SA
b)+ S
xq
=

cos
tan . .
. .
h
SA R
.
+ V =
3
tan . .
. tan .
3
1
. .
3
1
2 3
2 2 2


h
h h SO R .
c) t OM = x x MN 2
Ta c: MN//SO
) .( . 2 . . x R h R x SO AM AO MN
AO
AM
SO
MN

1 tan 2
tan 2
2
2
2
) 2 (
+

+

+
+

R
h
h R
hR
MN
h R
hR
x hR h R x
Bi 3: Cho hnh nn nh S c ng sinh l a, gc gia ng sinh v y l

.
a) Tnh th tch v din tch xung quanh ca hnh nn.
b) Mt mt phng hp vi y mt gc 60
0
v ct hnh nn theo hai ng sinh SA v SB. Tnh din tch tam gic
SAB v khang cch t tm ca y hnh nn n mt phng ny.
Gii.

a
K
H
O
B
A
S
a) Tnh V v S
xq
.
vung SAO : SO = a.sin

, AO = a.cos

V =
sin . cos . .
3
1
. .
3
1
2 3 2
a SO AO
S
xq
= cos . . . .
2
a SA AO
b) + Tnh S
SAB

K OH AB SH AB , do
0
60 SHO
vung SOH :
3
sin . 2
60 sin
0
a SO
SH
, OH = SO.cot.60 =
3
sin . 3 a
vung AOH : AH
2
= AO
2
OH
2
= a
2
.cos
2

9
sin . 3
2

2 2
sin cos 3
3

a
AH
Vy S
SAB
=
3
sin cos 3 sin . 2
.
2
1
2 2 2

a
SH AB
+ Tnh d(O,(SAB))
K OK
) (SAB OK SH
vung OKH : OK = OH.sin 60
0
=
2
sin .
2
3
.
3
sin 3 a a

Bi 4: Cho hnh chp tam gic u S.ABC c cnh y bng a v cnh bn bng b. Tnh th tch v din tch mt cu
ngai tip hnh chp .
Gii.

b
a O
K
I
C
B
A
S
Gi O l hnh chiu ca S ln mp(ABC) th O l tm ca ng trn ngai tip ABC .
Mt phng trung trc ca SA ct SA ti I v ct SO ti K. Khi SK = KA = KB = KC v do K l tm ca mt cu
ngai tip .
Hai tam gic ng dng SIK v SOA cho ta:
SO
SA
SO
SA SI
SK
SO
SI
SA
SK
2
.
2

Tam gic vung SOA: SO
2
= SA
2
AO
2
= b
2
-
3 3
3
2
2
2
a
b
a

,
_

Suy ra: SO =
3
2
a
b
Vy SK = R =
2 2
2
2
2
2
3 2
3
3
2
a b
b
a
b
b

V =
3 2 2
6
3
2 2
2
3
) 3 ( 2
3
3 2
3
.
3
4
.
3
4
a b
b
a b
b
R

,
_

S =
2 2
4
2
2
4
3
6
)
3
( 2
. . 4
a b
b
a
b
b

Bi 5: Cho hnh chp S.ABC c cc cnh SA, SB, SC vung gc vi nhau tng i mt v SA = a, SB = b, SC = c.
Tnh bn knh mt cu ngai tip hnh chp .
Gii.

K
O
I
C
B
A
S

Qua trung im I ca an BC, ta dng ng thng d
) (SBC
. Mt phng trung trc ca an SA ct d ti O, Ta c
OA = OS = OB = OC = R v O l tm ca mt cu ngai tip hnh chp.
Ta c : SI =
2 2
2
1
2
c b
BC
+
SO
2
= SI
2
+ R c b a SO
a c b SA
+ + +
+

,
_

2 2 2
2 2 2
2
2
1
4 4 2
.
Bi 6: Cho hnh chp S.ABCD c y ABCD l hnh ch nht v c cnh bnSA vung gc vi y.
a) Xc nh tm mt cu ngai tip hnh chp SABCD.
b) Gi (P) l mt phng qua A v vung gc vi SC ct AB, SC, SD ln lt ti B, C, D. Chng t rng by
im A, B, C, D, B, C, D cng nm trn mt mt cu.
Gii.

I
C'
D'
B'
O
D
C B
A
S
a) Ta c : S B B C
S A B C
A B B C

Tng t CD SD
Vy cc im A, B, D u nhn an SC di mt gc vung, do tm mt cu ngai tip hnh chp S.ABCD l trung
im I ca SC.
b)Ta c : AC SC ti C
* AB SC v AB BC ( v BC
) (SAB
' AB ) nn AB
C B AB SBC ' ' ) (
* AD SC v AD DC ( v DC
' ) ( AD SCD
nn AD
C D AD SCD ' ' ) (
Vy cc im B, C, D, D, B cng nhn an AC di mt gc vung, do by im A, B, C, D, B, C, D cng
nm trn mt cu ng knh AC.
Bi 7 : Xc nh tm v tnh bn knh ca mt cu ni tip t din u ABCD c cnh l a
Gii.

I
O
K
E
C
B
A
D
Gi O l hnh chiu ca D ln mp(ABC), O l trng tm ca tam gic d8u ABC.Mt phng trung trc ca an AD ct
AD ti E v ct DO ti K. Ta c KD = KA = KB = KC nn K l tm ca mt cu ni tip t din u v :
d(K,(DAB)) = d(K, (DBC)) = d(K, (DAC)) = d(K, (ABC)) = OK
Ta c : AO =
3
3
3
2 a
AI , OD =
3
6
2 2
a
AO DA
V DEK ng dng DOA ta c :
4
6
4
6
3
6
:
2
a
DK
a a
DO
DE
DA
DK

Vy OK = OD DK =
12
6
4
6
3
6 a a a
.
Bi 8: Xc nh tm v tnh bn knh mt cu ni tip hnh chp t gic u SABCD c chiu cao SH = h v c cnh
y bng a.
Gii.

O
K
I
H
D
C
B
A
S
Gi H l tm ca hnh vung cnh a, SH = h. Gi I l trung im ca BC.
Trong SHI phn gic ca
SIH
ct SH ti O, t O k OK SI , ta c OK
), (SBC
v OH = OK nn O
cch u mt y v mt bn (SBC).
Tng t O cng cch u cc mt bn cn li.
Vy O l tm ca mt cu ni tip hnh chp v OH = OK = r.
Ta c:
IH SI
SH IH
OH
IH IS
IH
OS
OH
IS
IH
OS
OH
+

+

.
SHI : SI
2
= SH
2
+ HI
2
= h
2
+
2 2
2
2
2
4
2
1
4 4
a h
a
h SI
a
+ +
Vy : r = OH =
2 2
2 2
4
4
2
1
2
2
a h a
ah
a h
a
h
a
+ +

+ +