You are on page 1of 119

B CNG THNG

TRNG I HC CNG NGHIP TP. HCM

Nguyn c Phng

Bi ging
Quy hoch tuyn tnh

MSSV: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
H tn: . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

TP. HCM Ngy 4 thng 10 nm 2011

Mc lc
Mc lc

1 Gii thiu quy hoch tuyn tnh

1.1 Mt s v d dn n bi ton quy hoch tuyn tnh . . .

1.2 Cc dng ca bi ton quy hoch tuyn tnh . . . . . . . .

1.2.1 Bi ton quy hoch tuyn tnh dng tng qut . .

1.2.2 Bi ton quy hoch tuyn tnh dng chun . . . .

1.2.3 Bi ton quy hoch tuyn tnh dng chnh tc . .

1.3 Quan h dng chun v chnh tc . . . . . . . . . . . . . .

1.3.1 i chiu bt ng thc ca cc rng buc . . . . .

1.3.2 Bin khng rng buc . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.3.3 Quan h dng chun, chnh tc . . . . . . . . . . .

10

1.4 Dng ma trn ca bi ton quy hoch . . . . . . . . . . .

14

1.5 Phng n chp nhn c . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15

1.6 ngha hnh hc ca bi ton quy hoch tuyn tnh . . .

16

1.6.1 Phng php th . . . . . . . . . . . . . . . . . .

16

1.6.2 Tnh cht ca tp phng n chp nhn c . . .

18

1.7 im cc bin . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

21

1.8 Phng n c bn chp nhn c . . . . . . . . . . . . .

22

1.8.1 Nghim c bn ca Ax D b

. . . . . . . . . . . . .

23

1.8.2 Thnh lp phng n cc bin . . . . . . . . . . . .

26

1.8.3 Phng n cc bin v phng n ti u . . . . . .

30

ii

MC LC
1.9 Bi tp chng 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2 Phng php n hnh

32
33

2.1 Phng php n hnh cho bi ton quy hoch dng chun 33
2.1.1 Phng n cc bin ban u . . . . . . . . . . . . .

36

2.1.2 Du hiu ti u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

37

2.1.3 Chn bin vo c s . . . . . . . . . . . . . . . . . .

41

2.1.4 Chn bin ra khi c s . . . . . . . . . . . . . . . .

41

2.1.5 Lp bng n hnh mi . . . . . . . . . . . . . . . .

43

2.2 Thut ton n hnh cho bi ton min . . . . . . . . . . .

51

2.3 Bi ton chnh tc khng c sn ma trn n v . . . . . .

53

2.4 Bi tp chng 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

58

3 L thuyt i ngu

65

3.1 V d dn n bi ton i ngu . . . . . . . . . . . . . . .


3.1.1 Bi ton i ngu ca bi ton max

65

. . . . . . . .

67

3.1.2 Bi ton i ngu ca bi ton min . . . . . . . . .

69

3.2 Cc nh l v i ngu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

73

3.3 Bi tp chng 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

82

4 Bi ton vn ti

87

4.1 Bi ton vn ti cn bng thu pht . . . . . . . . . . . . .

87

4.2 Phng n cc bin ca bi ton vn ti . . . . . . . . . .

89

4.3 Cc phng php thnh lp phng n cc bin . . . . .

93

4.3.1 Phng php cc ph thp nht . . . . . . . . . .

93

4.3.2 Phng php gc Ty - Bc

. . . . . . . . . . . . .

94

4.3.3 Phng php Vogel (Fogel) . . . . . . . . . . . . . .

94

4.4 Thut ton th v gii bi ton vn ti . . . . . . . . . . .

96

4.4.1 Thut ton quy khng cc ph chn . . . . . . .

96

4.4.2 Xy dng phng n cc bin mi

. . . . . . . . . 101

MC LC

iii

4.5 Mt s trng hp c bit ca bi ton vn ti . . . . . .

105

4.5.1 Bi ton vn ti khng cn bng thu pht . . . . .

105

4.5.2 Bi ton vn ti c cm . . . . . . . . . . . . . . .

107

4.6 Bi ton vn ti cc i cc ph . . . . . . . . . . . . . .

109

4.7 Bi tp chng 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

110

Ti liu tham kho

115

Chng 1
Gii thiu quy hoch tuyn tnh
1.1 Mt s v d dn n bi ton quy hoch tuyn tnh
V d 1.1 (Bi ton lp k hoch sn xut). Mt tri ca cc khc g
thnh cc tm vn. C hai loi vn: vn thnh phm v vn s dng
trong xy dng. Gi s, i vi:
 Vn thnh phm cn 2 gi ca v 5 gi bo 10m vn.
 Vn xy dng cn 3 gi ca v 3 gi bo 10m vn.
My ca lm vic ti a 8 gi trong ngy, v my bo lm vic ti a 15
gi trong ngy. Nu li nhun ca 10m vn thnh phm l 120 (ngn
ng), v li nhun ca 10m vn xy dng l 100 (ngn ng). Trong
ngy, tri ca phi ca bao nhiu vn mi loi li nhun ln nht?
Gii.

Gii thiu quy hoch tuyn tnh

V d 1.2 (Bi ton khu phn n). Chuyn gia dinh dng nh thnh
lp mt thc n gm 2 loi thc phm chnh A v B. C mt (trm
gram):
 Thc phm A cha 2 n v cht bo, 1 n v carbohydrate v 4
n v protein.
 Thc phm B cha 3 n v cht bo, 3 n v carbohydrate v 3
n v protein.
Nu mt (trm gram) thc phm A gi 20 (ngn ng) v mt (trm
gram) thc phm B gi 25 (ngn ng). Nh dinh dng mun thc n
phi cung cp t nht 18 n v cht bo, 12 n v carbohydrate v 24
n v protein. Bao nhiu (trm gram) thc phm mi loi c gi nh
nht nhng vn cung cp dinh dng?
Gii.

1.1 Mt s v d dn n bi ton quy hoch tuyn tnh

V d 1.3 (Bi ton vn ti). Mt nh sn xut c 2 nh my: Mt nh


my Vnh Phc v mt nh my Bnh Dng. C 3 kho hng phn
phi sn phm t H Ni, TP. HCM v Cn Th. Nh my Vnh
phc; Bnh Dng, c kh nng cung cp ti a 100; 140 tn mi tun.
Lng cu ca cc kho H Ni, TP. HCM v Cn Th ln lt t 100;
60 v 80 tn tr ln. Chi ph vn chuyn (trm ngn) mi tn cho nh
bng bn di. Hi cn vn chuyn bao nhiu tn hng ha t nh sn
xut n cc kho hng H Ni, TP. HCM v cn th chi ph nh
nht nhng vn p ng nhu cu?

Gii thiu quy hoch tuyn tnh


```
```
Trm thu
```
```
```
Trm pht
```

Vnh Phc-Q1 : 100


Bnh Dng-Q2 :140

Gii.

H Ni
W1 :100
5
8

TP. HCM Cn th
W2 :60
W3 :80
7
9
7
10

1.2 Cc dng ca bi ton quy hoch tuyn tnh

1.2 Cc dng ca bi ton quy hoch tuyn tnh


1.2.1 Bi ton quy hoch tuyn tnh dng tng qut
T cc v d mc 1.1, bi ton quy hoch tuyn tnh tng qut c pht
biu nh sau: Tm x1 ; x2 ; : : : ; xn sao cho
z D c1x1 C c2x2 C    C cnxn ! max .hay min/
Vi cc rng buc
8

a11 x1 C a12x2 C    C a1nxn  ./.D/ b1

< a x C a x C    C a x  ./.D/ b
21 1
22 2
2n n
2
:
:
:
:
:
:
:
:

:
:
:
:

: a x C a x C    C a x  ./.D/ b
m1 1
m2 2
mn n
m

(1.1)

(1.2)

Hm tuyn tnh (1.1) gi l hm mc tiu. H bt phng trnh tuyn


tnh (1.2) gi l cc rng buc. V tri ca cc rng buc l cc hm
tuyn tnh vi x1 ; x2 ; : : : ; xn l cc bin s.

1.2.2 Bi ton quy hoch tuyn tnh dng chun


Chng ta ni bi ton quy hoch tuyn tnh c dng chun nu n c
dng nh sau: Tm x1 ; x2 ; : : : ; xn sao cho
z D c1 x1 C c2x2 C    C cn xn ! max; .hay min/
Vi cc rng buc
8

a11x1 C a12x2 C    C a1nxn  b1

< a x C a x C  C a x  b
21 1
22 2
2n n
2
:
:
:
:
:
:
:
:

:
:
:
:

: a x C a x C  C a x  b
m1 1
m2 2
mn n
m
xj  0; j D 1; 2; : : : ; n

(1.3)

(1.4)
(1.5)

Gii thiu quy hoch tuyn tnh

1.2.3 Bi ton quy hoch tuyn tnh dng chnh tc


Chng ta ni bi ton quy hoch tuyn tnh c dng chnh tc nu n
c dng nh sau: Tm x1 ; x2 ; : : : ; n sao cho
z D c1x1 C c2 x2 C    C cnxn ! max; .hay min/
Vi cc rng buc
8

a11x1 C a12 x2 C    C a1nxn D b1

< a x C a x C  C a x D b
21 1
22 2
2n n
2
:
:
:
:
::
::
::
::

: a x C a x C  C a x D b
m1 1
m2 2
mn n
m
xj  0; j D 1; 2; : : : ; n

(1.6)

(1.7)
(1.8)

V d 1.4. Cho bit dng ca cc bi ton quy hoch tuyn tnh sau:
a. z D 3x1 C 2x2 ! min
Vi cc rng buc

2x1 C x2  4
3x1
2x2  6
x1  0; x2  0
b. z D 2x1 C 3x2 C 4x3 ! max
Vi cc rng buc
8
3x3 
< 3x1 C 2x2
2x1 C 3x2 C 2x3 
:
3x1
x2 C 2x3 
x1  0; x2  0; x3  0

c. z D 3x1 C 2x2 C 3x3

4
6
8

2x4 ! max

Vi cc rng buc
8
4x4 D 7
< 2x1 C 6x2 C 2x3
3x1 C 2x2
5x3 C x4 D 8
:
6x1 C 7x2 C 2x3 C 5x4  4
x1  0; x2  0; x3  0; x4  0
Mt s sch c nh ngha khc v dng chun v dng chnh tc. Cc bn cn c k nh ngha
khi tham kho cc ti liu khc.


1.2 Cc dng ca bi ton quy hoch tuyn tnh

d. z D 2x1 C 5x2 C x3 C x4 C 4x5 ! min


Vi cc rng buc

3x1 C 2x2
x3
C 2x5 D 4
4x1 C 5x2 C 3x3 C 2x4
D 7
x1  0; x2  0; x3  0; x4  0; x5  0
e. z D 2x1 C 5x2 ! max
Vi cc rng buc

3x1 C 2x2  6
2x1 C 9x2  8
x1  0
f. z D 2x1 C 3x2 ! min
Vi cc rng buc
8
x3 D 4
< 2x1 C x2
3x C 2x2 C x3 D 8
: 1
x1
x2
D 6
x1  0; x2  0
Ch . Bi ton tm gi tr nh nht ca hm mc tiu c th vit thnh
bi ton tm gi tr ln nht ca hm mc tiu v ngc li. iu ny
cc bn s thy qua quan h:
1
0
n
n
X
X
(1.9)
cj xj A
cj xj D max @
min
j D1

j D1

tng ng

min z D

max. z/

(1.10)

Do , khng mt tnh tng qut trong phn l thuyt ta ch pht biu


bi ton tm gi tr ln nht ca hm mc tiu .max z/. Bi ton tm
gi tr nh nht hm mc tiu .min z/ th c th s dng (1.10).
V d 1.5. Chuyn cc bi ton quy hoch tuyn tnh tm max hm
mc tiu thnh tm min hm mc tiu hay ngc li
a. z D 2x1 C 3x2 C 4x3 ! max
Vi cc rng buc

Gii thiu quy hoch tuyn tnh


8
3x3 
< 3x1 C 2x2
2x C 3x2 C 2x3 
: 1
3x1
x2 C 2x3 
x1  0; x2  0; x3  0
b. z D 3x1 C 2x2 ! min
Vi cc rng buc

2x1 C x2  4
3x1
2x2  6
x  0; y  0

4
6
8

Gii.

1.3 Quan h dng chun v chnh tc


1.3.1 i chiu bt ng thc ca cc rng buc
Nu ta nhn hai v ca bt phng trnh
k1 x1 C k2x2 C    C kn xn  b
vi

1 ta c bt phng trnh
k1x1

k2 x2



knxn 

1.3 Quan h dng chun v chnh tc

V d 1.6. Chuyn bi ton quy hoch tuyn tnh sau sang dng chun:
z D 2x1 C 3x2 C 4x3 ! max
Vi cc rng buc
8
3x3 
< 3x1 C 2x2
2x1 C 3x2 C 2x3 
:
3x1
x2 C 2x3 

4
6
8

x1  0; x2  0; x3  0

Gii.

1.3.2 Bin khng rng buc


Ta bit, mt s bt k chnh l hiu ca hai s khng m. Gi s xj
khng c rng buc khng m, chng ta c th thay xj bng hai bin
xjC  0 v xj  0 sao cho
xj D xjC xj
Vi cch ny chng ta c th chuyn bi ton khng c rng buc khng
m thnh bi ton c rng buc khng m.
V d 1.7. Chuyn bi ton quy hoch tuyn tnh sau sang dng chun
z D 2x1 C 5x2 ! max
Vi cc rng buc

3x1 C 2x2  6
2x1 C 9x2  8
x1  0

(1.11)
(1.12)
(1.13)

10

Gii thiu quy hoch tuyn tnh

Gii.

Nhn xt. Mi bi ton quy hoch tuyn tnh u c th chuyn i


thnh dng chun bng cc cch nh trn.
1.3.3 Bin i bi ton quy hoch dng chun thnh dng
chnh tc
Xt rng buc thc i trong bi ton quy hoch tuyn tnh dng chun
ai1 x1 C ai 2x2 C    C ai nxn  bi

(1.14)

Chng ta c th chuyn rng buc (1.14) thnh phng trnh tuyn tnh
bng cch thm vo bin ph xnCi  0; v
ai1 x1 C ai 2x2 C    C ai nxn C xnCi D bi

(1.15)

Bi ton quy hoch tuyn tnh dng chun chuyn thnh dng chnh
tc c dng nh sau
z D c1x1 C c2x2 C    C cnxn ! max
Vi cc rng buc
8

a11 x1 C    C a1nxn C xnC1


D b1

< a x C  C a x
C xnC2
D b2
21 1
2n n
::
:
:
::
::

: a x C  C a x
C xnCm D bm
m1 1
mn n
x1  0; : : : ; xn  0; xnC1  0; : : : ; xnCm  0

1.3 Quan h dng chun v chnh tc

11

V d 1.8. Chuyn bi ton quy hoch tuyn tnh sau sang dng chnh
tc
z D 120x1 C 100x2 ! max
Vi cc rng buc

2x1 C 3x2  8
5x1 C 3x2  15
x1  0; x2  0

Gii.

V d 1.9. Chuyn cc bi ton quy hoch tuyn tnh sau sang dng
chnh tc
a. z D 3x1 C 2x2 ! min
Vi cc rng buc

2x1 C x2  4
3x1
2x2  6
x1  0; x2  0

12

Gii thiu quy hoch tuyn tnh

b. z D 2x1 C 3x2 C 4x3 ! max


Vi cc rng buc
8
3x3 
< 3x1 C 2x2
2x1 C 3x2 C 2x3 
:
3x1
x2 C 2x3 
x1  0; x2  0; x3  0

c. z D 3x1 C 2x2 C 3x3

4
6
8

2x4 ! max

Vi cc rng buc
8
4x4 D 7
< 2x1 C 6x2 C 2x3
3x1 C 2x2
5x3 C x4 D 8
:
6x1 C 7x2 C 2x3 C 5x4  4
x1  0; x2  0; x3  0; x4  0

d. z D 2x1 C 5x2 ! max


Vi cc rng buc

3x1 C 2x2  6
2x1 C 9x2  8

1.3 Quan h dng chun v chnh tc


x1  0

e. z D 2x1 C 3x2 ! min


Vi cc rng buc
8
x3 D 4
< 2x1 C x2
3x1 C 2x2 C x3 D 8
:
x1
x2
D 6
x1  0; x3  0

13

14

Gii thiu quy hoch tuyn tnh

1.4 Dng ma trn ca bi ton quy hoch


Xt bi ton quy hoch dng chun:
z D c1x1 C c2x2 C    C cnxn ! max
Vi cc rng buc
8

a11 x1 C a12x2 C    C a1nxn  b1

< a x C a x C  C a x  b
21 1
22 2
2n n
2
:
:
:
:
::
::
::
::

: a x C a x C  C a x  b
m1 1
m2 2
mn n
m
xj  0; j D 1; 2; : : : ; n

t
0

B
B
ADB
@

a11 a12    a1n


a21 a22    a2n
::
::
::
:
:
:
am1 am2    amn

C
C
C;
A

B
B
xDB
@

x1
x2
::
:
xn

C
C
C;
A

B
B
bDB
@

b1
b2
::
:
bm

C
C
C;
A

B
B
cDB
@

c1
c2
::
:
cn

1
C
C
C
A

Chng ta c th vit bi ton quy hoch trn thnh dng ma trn: Tm


x 2 Rn sao cho
z D cT x ! max
Vi cc rng buc
Ax  b
x0
V d 1.10. Vit bi ton quy hoch tuyn tnh sau di dng ma trn.
z D 120x1 C 100x2 ! max
Vi cc rng buc

2x1 C 3x2  8
5x1 C 3x2  15
x1  0; x2  0

Gii.

1.5 Phng n chp nhn c

15

1.5 Phng n chp nhn c


nh ngha 1.1 (Phng n chp nhn c). Vct x 2 Rn tha tt c
cc rng buc ca bi ton quy hoch tuyn tnh c gi l phng n
chp nhn c.
V d 1.11. Cho bi ton quy hoch tuyn tnh:
z D 120x1 C 100x2 ! max
Vi cc rng buc

2x1 C 3x2  8
5x1 C 3x2  15
x1  0; x2  0

v cc phng n:
 
1
x1 D
;
2

x2 D

2
1

x3 D

1
3

Phng n no l phng n chp nhn c?


Gii.

x4 D

2
2

16

Gii thiu quy hoch tuyn tnh

nh ngha 1.2 (Phng n ti u). Phng n chp nhn c lm


cho hm mc tiu c gi tr ln nht (nu l bi ton max) hay nh nht
(nu l bi ton min) th c gi l phng n ti u.
1.6 ngha hnh hc ca bi ton quy hoch tuyn tnh
Trong phn ny ta xt n phng php gii bi ton quy hoch tuyn
tnh bng hnh hc. Phng php hnh hc ch gii bi ton quy hoch
tuyn tnh hai hoc ba bin. Tuy nhin, ngha ca phng php ny
cho ta tng xy dng thut ton i s c th gii c bi ton
rt ln s c trnh by trong chng 2.
1.6.1 Phng php th gii bi ton quy hoch tuyn tnh
V d 1.12. Gii bi ton quy hoch tuyn tnh
z D 4x C 3y ! max
Vi cc rng buc

x C y  4
5x C 3y  15
x  0; y  0

Gii.

1.6 ngha hnh hc ca bi ton quy hoch tuyn tnh

V d 1.13. Gii bi ton quy hoch tuyn tnh


z D 2x C 5y ! max
Vi cc rng buc

3x C 2y  6
x C 2y  2
x  0; y  0

Gii.

17

18

Gii thiu quy hoch tuyn tnh

1.6.2 Tnh cht ca tp phng n chp nhn c


nh ngha 1.3 (on thng). on thng ni hai im x1 v x2 c
nh ngha
fx 2 Rn jx D x1 C .1

/x2 ;

0    1g

(1.16)

Theo , nu  D 0 chng ta c x2 , v nu  D 1 chng ta c x1. Nhng


im thuc on thng vi 0 <  < 1 c gi l cc im trong ca
on, v x1 v x2 c gi l im bin ca on thng.
x1
b

x D x1 C .1

/x2

x2

Hnh 1.1: x1 ; x2 l hai im bin, x l im trong

nh l 1.4. Cho x1 v x2 l hai phng n chp nhn c ca bi


ton quy hoch tuyn tnh. im x D x1 C .1 /x2 ; 0    1, trn
on ni hai im x1 v x2 : Khi
i. x cng l phng n chp nhn c.
ii. Nu cc gi tr hm mc tiu cT x1 D cT x2 th cT x D cT x1 D cT x2 :
iii. Nu cc gi tr hm mc tiu cT x1 < cT x2 th cT x < cT x2 :
Chng minh. Gi s bi ton quy hoch tuyn tnh c rng buc
aT x  b: V x1 v x2 l hai phng n chp nhn c cho nn
aT x1  b v aT x2  b:

1.6 ngha hnh hc ca bi ton quy hoch tuyn tnh


i. Vi x D x1 C .1
chng ta c

19

/x2 ; 0 <  < 1, trn on ni hai im x1 v x2 ;


aT x D aT .x1 C .1

/x2 /

D aT x1 C .1 /aT x2
 b C .1 /b < b
Do x tha rng buc cho nn x cng l phng n chp nhn c. Vy,
cc im trn on ni hai phng n chp nhn c l cc phng n
chp nhn c.
ii. Theo i), x l phng n chp nhn c.
cT x D cT .x1 C .1
D cT x1 C .1

/x2 /
/cT x2

D cT x2 D cT x1
Vy cc phng n chp nhn c cng thuc mt on thng th cng
gi tr hm mc tiu.
iii. Vi x D x1 C .1 /x2 ; 0 <  < 1, trn on ni hai im x1 v x2 ;
chng ta c
cT x D cT .x1 C .1

/x2 /

D cT x1 C .1

/cT x2

< cT x2 C .1

/cT x2 D cT x2

T nh l ny, xt tp cc phng n chp nhn c l on thng ni


bi hai im x1 ; x2 th mt im bin c gi tr hm mc tiu ln nht
v im bin cn li c gi tr hm mc tiu nh nht.
V d 1.14. Xem li bi ton quy hoch tuyn tnh nh v d 1.12 trang
16.
z D 4x C 3y ! max
Vi cc rng buc

x C y  4
5x C 3y  15
x  0; y  0

20

Gii thiu quy hoch tuyn tnh


y
4

y
4

x1
x

z=3

x2 C

x1 B
x
b

(a)

x2 C

(b)
Hnh 1.2:

a. Ta thy xT1 D .1=2I 2/; xT2 D .2I 1=2/ l phng n chp nhn c v
im x thuc on ni hai im x1 ; x2 : im x nh bi
2
x D x1 C .1 / x2;  D
3
cng l phng n chp nhn c, xem hnh 1.2a.
b. Cho hai phng n chp nhn c xT1 D .1=2I 7=3/ v xT2 D .2I 1=3/
c cng gi tr hm mc tiu l .z=3 D 3/ ; th phng n x thuc on
ni hai im x1 x2 : im x nh bi
2
x D x1 C .1 / x2;  D
3
cng cng gi tr hm mc tiu l .z=3 D 3/ ; xem hnh 1.2b.
nh ngha 1.5 (Tp li). Tp S 2 Rn c gi l tp li nu vi hai
im phn bit bt k x1 v x2 thuc S th on ni hai im x1 v x2
cng nm trong tp S:
V d 1.15. Cc tp con ca R2 trong hnh 1.3 l cc tp li. Cc tp
con ca R2 trong hnh 1.4 khng phi l tp li.
nh l 1.6. Tp tt c cc phng n chp nhn c S D fxjAx D
b; x  0g ca bi ton quy hoch tuyn tnh dng chnh tc l mt tp
li.
Chng minh. Gi x1 ; x2 2 S l hai phng n chp nhn c, theo
nh l 1.4(i) th
x D x1 C .1 /x2
cng l phng chp nhn c. Do x 2 S; hay S l tp li

1.7 im cc bin

21
C

C
b

x1

x1
b

x2

A
b

x2

x2
b

B
y

(a)

(b)

y
b

x1

(c)

x1

x2

x1

x2
b

x1
x

x2

(d)

(e)

(f)

Hnh 1.3:
b

x2

x2
b

x1

x1
b

(a)

x2
b

(b)

x1

(c)

Hnh 1.4:

1.7 im cc bin
nh ngha 1.7 (T hp li). im x 2 Rn l t hp li ca r im
x1 ; x1 ; : : : ; xr trong Rn nu tn ti 1 ; 2 ; : : : ; r  0; 1 C 2 C    C r D 1
sao cho x D 1 x1 C 2 x2 C    C r xr :
nh l 1.8. Tp cha tt cc t hp li ca hu hn cc im trong Rn
l mt tp li.
Chng minh. Gi S l tp cha tt c cc t hp li ca r im
x1 ; x1 ; : : : ; xr trong Rn : Ly x; y 2 S
x D 1 x1 C 2 x2 C    C r xr ;

r
X

i D 1;

r
X

i D 1;

i > 0

i D0

y D 1 x1 C 2 x2 C    C r xr ;
0

i D0

i > 0

22

Gii thiu quy hoch tuyn tnh

im thuc on ni hai im x; y c dng


z D x C .1 /y

0
0
0
D .1 C 1 1 /x1 I .2 C 2

Ta thy

r
P

i D1

i C i

2 /x2I : : : I .r C r


0

i D 1;

i C i

r /xr

i > 0: Cho nn z 2 S; hay


0

S l tp li.
nh ngha 1.9 (im cc bin ca tp li). im x ca tp li S c
gi l im cc bin ca S nu x khng l t hp li ca hai im ca S
khc x:
C

D
E

0
Hnh 1.5:

V d 1.16. Tp li nh hnh 1.5, cc im A; B; C; D v E l im cc


bin.
Nhn xt. T nh ngha im cc bin, ta thy im x 2 S l im cc
bin nu
x D x1 C .1 /x2 ; x1 ; x2 2 S;  > 0
th x1 D x2 D x:
nh ngha 1.10 (Phng n cc bin). im cc bin ca tp cc
phng n chp nhn c cn gi l phng n cc bin.
1.8 Phng n c bn chp nhn c
Trong phn ny ta s kt hp tng ca phng php hnh hc v
phng n cc bin c trnh by trong phn 1.6 v 1.7 gii bi

1.8 Phng n c bn chp nhn c

23

ton quy hoch tuyn tnh bng cng c i s. Ta s thy vai tr quan
trng ca phng n cc bin trong vic tm phng n ti u ca hm
mc tiu thng qua nh l 1.18.
Do im cc bin rt kh xc nh bng phng php hnh hc khi bi
ton quy hoch c t ba bin tr ln. Cho nn phn ny s trnh by
phng php i s tm phng n cc bin. Cc khi nim c
trnh by trong phn ny l nghim c bn, phng n c bn,
phng n c bn chp nhn c. c th nh ngha phng
n c bn, trc ht ta xt bi ton quy hoch tuyn tnh dng chnh tc
z D cT x ! max
Vi cc rng buc

(1.17)

Ax D b
x0

(1.18)
(1.19)

Trong A l ma trn cp m  n; c 2 Rn ; v b 2 Rm : t cc ct ca ma
trn A l A1; A2 ; : : : ; An : Rng buc (1.18) c vit thnh
x1 A1 C x2 A2 C    C xn An D b

(1.20)

Ta c hai gi s v ma trn A W
 Th nht l m  n:
 Th hai l ma trn A c m dng c lp tuyn tnh. Ngha l hng
ca A l m; khi trong n ct ca A s c m ct c lp tuyn tnh.
Hai gi s ny ng cho bi ton quy hoch tuyn tnh dng chnh tc
c bin i t bi ton quy hoch tuyn tnh dng chun.
1.8.1 Nghim c bn ca Ax D b
Nghim c bn ca Ax D b c xy dng nh sau:
(1) Chn tp T gm m ct c lp tuyn tnh ca A (Chn c s cho
Rm ).

S c nhiu nht Cnm tp T

24

Gii thiu quy hoch tuyn tnh

(2) n

m bin tng ng vi cc ct cn li cho bng khng.

(3) Phng trnh Ax D b c vit li


x1 A1 C x2 A2 C    C xn An D b

(1.21)

Trong Ai l ct th i ca A: t i1; i2 ; : : : ; im l ch s cc bin


khng cho bng bng khng. H phng trnh (1.21) c vit gn
xi1 Ai1 C xi2 Ai2 C    C xim Aim D b

(1.22)

h ny c m phng trnh, m n c duy nht mt nghim.


(4) Nghim ca h ny kt hp vi n m thnh phn ta cho bng khng
trn c gi l nghim c bn ca Ax D b:
V d 1.17. Cho h phng trnh tuyn tnh bn n nh sau

x1 C x2 C x3
D 4
5x1 C 3x2
C x4 D 15
Tm tt c nghim c bn.
Gii.

1.8 Phng n c bn chp nhn c

25

Trong mt nghim c bn bt k, n m bin c gi tr cho bng khng


c gi l bin khng c bn, v m bin gii c gi l bin c bn.
Nghim c bn l nghim ca h phng trnh Ax D b nn n khng
cn phi tha iu kin x  0; v do nghim c bn khng nht thit
phi l phng n chp nhn c ca bi ton quy hoch tuyn tnh.
(1.17), (1.18) v (1.19).
nh ngha 1.11 (Phng n c bn chp nhn c). Xt bi ton quy
hoch tuyn tnh dng chnh tc c tp cc rng buc S D fxjAx D
b; x  0g, nghim c bn ca Ax D b tha iu kin x  0 c l
phng n c bn chp nhn c.

26

Gii thiu quy hoch tuyn tnh

V d 1.18. Tm tt c cc phng n c bn chp nhn c ca


z D 4x1 C 3x2 ! max
Vi cc rng buc

x1 C x2 C x3
D 4
5x1 C 3x2
C x4 D 15
xj  0;

j D 1; : : : ; 4

Gii.

1.8.2 Thnh lp phng n cc bin


Tp m ct c lp tuyn tnh ca A lp thnh mt c s ca Rm : Khng
mt tnh tng qut, ta gi s m ct cui ca A c lp tuyn tnh. Gi
S D fxjAx D b; x  0g l tp li cc phng n chp nhn c ca
(1.17), (1.18) v (1.19).
nh l 1.12. Gi s m ct cui ca A; c k hiu A1; A2 ; : : : ; Am l
c lp tuyn tnh v
0

x1 A1 C x2 A2 C    C xm Am D b
0

(1.23)

trong xi  0; 8i D 1; 2; : : : ; m: Khi im
0

x D .0; 0; : : : ; 0; x1 ; x2 ; : : : ; xm /
0

l phng n cc bin (im cc bin ca S).


Chng minh. D dng ta c x l phng n chp nhn c ca bi
ton quy hoch tuyn tnh (1.17), (1.18) v (1.19).

1.8 Phng n c bn chp nhn c

27

Gi s x khng l im cc bin ca S: Khi x l im trong ca mt


on thuc S: Ngha l c hai im phn bit u; v 2 S khc x v s
; 0 <  < 1 sao cho
x D u C .1 /v
(1.24)
Trong
u D .u1; u2 ; : : : ; un

m ; u1 ; u2 ; : : : ; um /

v D .v1; v2 ; : : : ; vn

m ; v1 ; v2 ; : : : ; vm /

0

v
0

0

T (1.24) chng ta c
0 D ui C .1
0
xj D ui C .1

/vi ;
/vi ;

1i n m
1j m

(1.25)

Bi v ui ; vi v ; 1  l cc s dng cho nn ui D 0 v vi D 0 vi
i D 1; 2; : : : ; n m: u l phng n chp nhn c nn
u1 A 1 C u2 A 2 C    C un A n D b
0

(1.26)

Ly (1.23) tr cho (1.26) ta c


0

.x1

u1/A1 C .x2

u2 /A2 C    C .xn

un/An D b
0

Bi v A1 ; A2; : : : ; Am c lp tuyn tnh, nn


0

xi D vi ;

81  i  m

hay x D u; suy ra gi thit x u l sai. Vy x l im cc bin ca


S:
Nhn xt. Chng minh x D .x1 ; : : : ; xn / l phng n cc bin:
 Kim x l phng n chp nhn c.
 t T D fAj jxj > 0g; trong Aj l cc vct ct ca A:
 Nu cc vct ca T l c lp tuyn tnh th x l phng n cc
bin.

28

Gii thiu quy hoch tuyn tnh

V d 1.19. Chng minh xT D .1; 2; 3; 0/ l phng n cc bin ca bi


ton
z D 4x1 C 3x2 C 7x3 C 8x4 ! min
Vi cc rng buc
8
< 3x1 C 3x2 C 4x3 C 5x4 D 21
7x1
x2 C x3 C 6x4 D 8
:
2x1
x2 C 5x3 C 2x4 D 15
xj  0;

Gii.

j D 1; : : : ; 4

nh ngha 1.13. Phng n cc bin ca bi ton quy hoch tuyn


tnh dng chnh tc c gi l khng suy bin nu s thnh phn
dng ca n l m: Nu s thnh phn dng t hn m th gi l phng
n cc bin suy bin.
nh l 1.14. Nu x D .x1; x2 ; : : : ; xn / l phng n cc bin ca tp cc
phng n S D fxjAx D b; x  0g th cc ct ca A tng ng xj > 0
c lp tuyn tnh.
Chng minh. n gin, ta sp xp v nh s li cc ct ca A v cc
0
0
0
thnh phn ca x sao cho k thnh phn cui ca x, k hiu x1 ; x2 ; : : : ; xk
l cc s dng. Vy phng trnh (1.20) c vit
x1 A1 C x2 A2 C    C xk Ak D b
0

(1.27)

1.8 Phng n c bn chp nhn c

29

Ta cn chng minh rng A1 ; A2; : : : ; Ak l c lp tuyn tnh. Ta chng


minh bng phn chng, gi s chng khng c lp tuyn tnh. Ngha
l tn ti c D .c1; c2 ; : : : ; ck / 0 sao cho
0

c 1 A1 C c 2 A2 C    C c k Ak D 0

(1.28)

Nhn (1.28) vi hng s d > 0, u tin cng kt qu vi (1.27) ta c


phng trnh (1.29), sau tr kt qu vi (1.27) ta c phng trnh
(1.30).
.x1 C dc1/A1 C .x2 C dc2/A2 C    C .xk C dck /Ak D b
0

.x1

dc1/A1

(1.29)

dck /Ak D b

(1.30)

.x2 C dc2/A2 C    C .xk

By gi ta chn hai im trong Rn ,


v D .0; 0; : : : ; 0; x1 C dc1; x2 C dc2; : : : ; xk C dck /
0

v
w D .0; 0; : : : ; 0; x1
0

dc1; x2

dc2; : : : ; xk

dck /

Bi v d l hng s dng bt k, ta chn nh sau:


0

0 < d < min


j

xj
jcj j

cj 0

Vi cch chn d nh trn, ta thy k thnh phn sau ca v; w l cc s


dng. Mc khc, t (1.29) v (1.30) ta cng c v; w l phng n chp
nhn c. Nhng ta li c
1
1
x D v C w;
2
2
tri vi gi thit ban u x l im cc bin. Vy gi s k ct cui ca A
c lp tuyn tnh l sai.
H qu 1.15. S phng n cc bin ca tp phng n chp nhn
c S D fxjAx D b; x  0g l hu hn.
Chng minh. Bi v s h c m vct ct c lp tuyn tnh l hu hn,
nn theo nh l 1.14 th s phng n cc bin ca S l hu hn.
H qu 1.16. S thnh phn dng ca mt phng n cc bin ti a
l m:

30

Gii thiu quy hoch tuyn tnh

Chng minh. Theo nh l 1.14, cc ct ca A tng ng vi cc thnh


phn dng ca phng n cc bin x 2 S l c lp tuyn tnh trong
Rm . Nhng khng th c nhiu hn m vct c lp tuyn tnh trong Rm :
Do s thnh phn dng ca mt phng n cc bin ti a l m:
nh l 1.17 (Tng ng gia phng n cc bin v phng n c
bn chp nhn c). x l im cc bin ca S D fxjAx D b; x  0g khi
v ch khi x l phng n c bn chp nhn c.
V d 1.20. Tm tt c cc phng n cc bin ca
z D 4x1 C 3x2 ! max
Vi cc rng buc

x1 C x2 C x3
D 4
5x1 C 3x2
C x4 D 15
xj  0;

j D 1; : : : ; 4

Gii.

1.8.3 Quan h gia phng n cc bin v phng n ti u


nh l 1.18. Nu bi ton quy hoch tuyn tnh dng chnh tc c
phng n ti u th s c mt phng n cc bin l phng n ti u.
Nhn xt. Nh nh l 1.18, nu ta chng minh c bi ton quy hoch
tuyn tnh dng chnh tc c phng n ti u, th n s c phng n
cc bin l phng n ti u. Trn y chng ta c th tm c tt c
cc phng n cc bin (v s phng n cc bin l hu hn theo h
qu). Do trong s cc phng n cc bin va ch ra, ln lt th
tng phng n ta c phng n ti u.

1.8 Phng n c bn chp nhn c

31

Rng buc ca bi ton quy hoch tuyn tnh dng chnh tc Ax D b


l mt h m phng trnh tuyn tnh n n. nh l 1.12 v 1.14 cho ta
mi quan h gia im cc bin ca tp cc phng n chp nhn c
S D fxjAx D b; x  0g v s c lp tuyn tnh cc ct ca A:
nh l 1.19. iu kin cn v bi ton quy hoch tuyn tnh
dng chnh tc c phng n ti u l tp cc phng n khng rng v
hm mc tiu b chn trn (nu l bi ton max) hoc b chn di (nu
l bi ton min).
V d 1.21. Gii bi ton quy hoch tuyn tnh
z D 4x1 C 3x2 ! max
Vi cc rng buc

x1 C x2 C x3
D 4
5x1 C 3x2
C x4 D 15
xj  0;

j D 1; : : : ; 4

Gii. Bi ton quy hoch ny c cc phng n cc bin


Nghim c bn
x1 D .3=2I 5=2I 0I 0/
x2 D .3I 0I 1I 0/
x3 D .4I 0I 0I 5/
x4 D .0I 5I 1I 0/
x5 D .0I 4I 0I 3/
x6 D .0I 0I 4I 15/

Phng n cc bin Gi tr hm mc tiu


x1 D .3=2I 5=2I 0I 0/
x2 D .3I 0I 1I 0/

x5 D .0I 4I 0I 3/
x6 D .0I 0I 4I 15/

32

Gii thiu quy hoch tuyn tnh

1.9 Bi tp chng 1
Bi tp 1.1. Bng phng php hnh hc gii bi ton quy hoch tuyn
tnh
z D 4x1 C 3x2 ! min
Vi cc rng buc
8
< x1 C x2  6
2x C 3x2  6
: 1
x1
x2  2
x1 ; x2  0

p n: Phng n ti u xT D .4I 2/ gi tr hm mc tiu z D


Bi tp 1.2. Cho bi ton quy hoch tuyn tnh:
z D 2x1 C 6x2 C 4x3 2x4 C 3x5 ! max
Vi cc rng buc
8
D 52
< x1 C 2x2 C 4x3
4x2 C 2x3 C x4
D 60
:
x1 C 3x2
C x5 D 36
xj  0;

j D 1; : : : ; 5

Chng minh xT D .0I 34=3I 22=3I 0I 2/ l phng n cc bin.


Bi tp 1.3. Cho bi ton quy hoch tuyn tnh
z D x1 2x2 C 2x3 ! min
Vi cc rng buc

x1 C x2
D 6
2x2 C x3 D 8
xj  0;

j D 1; 2; 3

a. Tm tt c cc phng n cc bin.
b. Tm phng n ti u.
p n:
a. Phng n cc bin xT1 D .2I 4I 0/ I xT2 D .6I 0I 8/
b. Phng n ti u xT D .2I 4I 0/

10:

Chng 2
Phng php n hnh
2.1 Phng php n hnh cho bi ton quy hoch dng chun
Xt bi ton quy hoch tuyn tnh dng chun
z D c1 x1 C c2x2 C    C cn xn ! max
Vi cc rng buc
8

a11x1 C a12x2 C    C a1nxn  b1

< a x C a x C  C a x  b
21 1
22 2
2n n
2
:
:
:
:
::
::
::
::

: a x C a x C  C a x  b
m1 1
m2 2
mn n
m

(2.1)

(2.2)
(2.3)

xj  0; j D 1; 2; : : : ; n

ta t
0
B
B
ADB
@

a11 a12    a1n


a21 a22    a2n
::
::
::
:
:
:
am1 am2    amn

C
C
C;
A

Bi ton c dng ma trn

B
B
xDB
@

x1
x2
::
:
xn

C
C
C;
A

B
B
bDB
@

b1
b2
::
:
bm

C
C
C;
A

B
B
cDB
@

c1
c2
::
:
cn

1
C
C
C
A

z D cT x ! max
Vi cc rng buc

(2.4)

Ax  b
x0

(2.5)
(2.6)

34

Phng php n hnh

Trong phn ny ta gi s b  0; phn 2.3 s trnh by bi ton cho


trng hp b khng khng m.
By gi ta s bin i bi ton sang dng chnh tc bng cch thm m
n ph.
z D c1x1 C c2x2 C    C cnxn ! max
Vi cc rng buc
8

a11x1 C    C a1nxn CxnC1


D b1

< a x C  C a x
CxnC2
D b2
21 1
2n n
:
:
::
::
::

: a x C  C a x
CxnCm D bm
m1 1
mn n
x1  0; : : : ; xn  0; xnC1  0; : : : ; xnCm  0

Ta vit bi ton di dng ma trn


z D cT x ! max
Vi cc rng buc

(2.7)

Ax D b
x0

(2.8)
(2.9)

trong A l ma trn m  .m C n/ c dng


0
a11 a12    a1n 1
B
0
B a21 a22    a2n 0
A D B ::
:: ::
::
@ :
: :
:
am1 am2    amn 0
0

0 
1 
::
:
0 

0
0
::
:
1

1
C
C
C
A

Gi S D fA x D b; x  0g l tp li cc phng n chp nhn c ca


bi ton quy hoch tuyn tnh (2.7), (2.8), (2.9). Theo 1.8 chng 1 th
phng n c bn chp nhn c ca bi ton quy hoch tuyn tnh l
0
im cc bin ca S
0

nh ngha 2.1 (Cc bin lin k). Hai im cc bin khc nhau trong
0
S c gi l lin k nu chng ch khc nhau mt cp bin c bn.
V d 2.1. Xem li v d 1.21 trang 31, cc im cc bin
.3=2I 5=2I 0I 0/ ; .3I 0I 1I 0/ ; .0I 4I 0I 3/ ; .0I 0I 4I 15/ :

2.1 Phng php n hnh cho bi ton quy hoch dng chun

35

Hai im cc bin .3=2I 5=2I 0I 0/ v .3I 0I 1I 0/ l lin k bi v bin c bn


ca im cc bin th nht l x1 ; x2 v bin c bn ca im cc bin
th hai l x1 ; x3 : Hai im cc bin .3I 0I 1I 0/; .0I 4I 0I 3/ khng lin k.
Nm 1947, nh ton hc George Bernard Danzig a ra phng php
n hnh, l phng php bt u xt t mt im cc bin ban u
(phng n c bn chp nhn c) ln lt xt n cc im cc bin
lin k sao cho lm tng gi tr hm mc tiu. Qu trnh tin hnh n
lc thu c phng n ti u hoc gi tr hm mc tiu khng hu
hn. Phng php n hnh c ba bc:
(1) Thnh lp mt phng n cc bin
(2) Xt xem phng n cc bin hin hnh l phng n ti u hay
cha. Nu phng n cc bin ny l phng n ti u th kt thc.
Ngc li sang bc (3)
(3) Tm phng n cc bin lin k sao cho gi tr hm mc tiu ln
hn hoc bng gi tr hm mc tiu ca phng n cc bin trc
.
(4) Quay v bc (2).
minh ha phng php n hnh ta xt bi ton dng chun.
z D 4x1 C 3x2 ! max
Vi cc rng buc

x1 C x2  4
5x1 C 3x2  15
xj  0; j D 1; 2

Chuyn bi ton sang dng chnh tc:


Gii.

(2.10)
(2.11)
(2.12)

36

Phng php n hnh

2.1.1 Phng n cc bin ban u


bt u phng php n hnh, ta phi tm mt phng n cc bin
chp nhn c. Vi gi s bT D .4I 5/  0 ta tm phng n cc bin
rt d dng, ch vic cho tt c cc bin khng c bn bng x1 D x2 D 0.
Ta tm:
x3 D 4; x4 D 15
Phng n cc bin ban u l:
.x1 I x2 I x3 I x4 / D .0I 0I 4I 15/
thun tin cho vic lp bng n hnh, ta vit hm mc tiu 2.10
nh sau
4x1 3x2 C z D 0
(2.13)
y ta xem z l cng mt bin, mc khc x1 D x2 D 0 nn gi tr hm
mc tiu by gi z D 0: Bng n hnh cho nh bng 2.1
x3
x4

x1
1
5
-4

x2
x3
1
1
3
0
-3
0
Bng 2.1:

x4
0
1
0

z
0
0
1

4
15
0

Nhn xt. Cc dng trong bng n hnh:


i. Dng u tin lit k tn bin x1 ; x2 ; x3 ; x4 v z tng ng cho tng
ct.
ii. Dng hai v ba l cc h s ca hai rng buc (2.11).
iii. Dng cui lit k h s

cj ca hm mc tiu (2.10).

iv. Ct u tin bn tri cho bit bin x3 ; x4 l bin c bn ca dng


mt v hai.

2.1 Phng php n hnh cho bi ton quy hoch dng chun

37

v. Phn t dng cui, ct cui l gi tr hm mc tiu.


Ch . Trong bng n hnh, bin c bn ca phng n cc bin hin
thi c cc tnh cht:
i. Bin c bn ch xut hin trong mt phng trnh (rng buc) v
bin c bn ny c h s l C1:
ii. Ct c bin c bn ton l s 0 tr s C1 l h s ca bin c bn.
iii. Gi tr ca bin c bn l gi tr nm cng dng ct cui.
iv. H s ca bin c bn hm mc tiu , cj D 0.
n y bi ton quy hoch c chuyn sang bng n hnh. Bng
n hnh th hin tt c thng tin ca cc rng buc, hm mc tiu,
phng n cc bin v gi tr ca hm mc tiu tng ng. Bng n
hnh tng qut ca bi ton quy hoch (2.7), (2.8), (2.9) cho nh bng
2.8.
xnC1
xnC2
::
:
xnCm

x1
x2    xn xnC1 xnC2    xnCm z
a11 a12    a1n
1
0

0
0 b1
a21 a22    a2n
0
1

0
0 b2
::
::
::
::
::
::
:: ::
:
:
:
:
:
:
: :
am1 am2    amn
0
0

1
0 bm
c1
c2   
cn
0
0

0
1 0
Bng 2.2: Bng n hnh ca phng n cc
bin ban u

2.1.2 Du hiu ti u
Tip tc, ta s tm hiu du hiu xc nh phng n cc bin trong
bng c lm hm mc tiu ti u cha?
Trong v d ny, chng ta c th tng gi tr ca
0x3
C 0x4
zD
4x1
C 3x2 C
khng c bn

c bn

bng cch tng gi tr ca bin khng c bn (hin tai x1 D x2 D 0).

38

Phng php n hnh

Tng qut, mt hm mc tiu ta c th vit


X
X
0  xj
cj xj C
zD
khng c bn

(2.14)

c bn

By gi gi tr ca z c th c tng ln bng cch tng gi tr ca bin


khng c bn c h s hm mc tiu m trong bng n hnh t gi tr
0. Nu lm iu ny th phi c mt bin c bn khc (gi tr bin ny
khc khng) tr thnh bin khng c bn (gi tr bng khng) bi v s
bin c bn khng thay i.
Vic i gi tr ca mt bin c bn v gi tr 0 th khng lm thay i
gi tr ca hm mc tiu bi v h s hm mc tiu ca bin c bn l
0. n y ta c du hiu ti u nh sau:
nh l 2.2 (Du hiu ti u). Nu h s hm mc tiu ca bng n
hnh l khng . cj D 0/ i vi bin c bn v khng m . cj  0/
i vi bin khng c bn th phng n cc bin hin thi trong bng
n hnh l phng n u.
nh l 2.3 (Du hiu c phng n cc bin tt hn). Nu h s hm
mc tiu ca bng n hnh l khng . cj D 0/ i vi bin c bn v
m . cj < 0/ i vi bin khng c bn s c phng n cc bin khc
tt hn, ngha l lm gi tr hm mc tiu ln hn.
Nhn xt. Nu trong bng n hnh:


cj  0; 8j th phng n cc bin hin thi l phng n ti u.

 C cj < 0 th phng n cc bin hin thi khng l phng n


ti u.
V d 2.2. Cho bi ton quy hoch tuyn tnh
z D 7x1 C 26x2 9x3 ! max
Vi cc rng buc

x1
2x2
D 5
x2 C x3 D 7
xj  0;

j D 1; 2; 3

a. Chng minh xT D .5I 0I 7/ l phng n cc bin.

2.1 Phng php n hnh cho bi ton quy hoch dng chun

39

b. Xt xem xT c l phng n cc bin ti u ca bi ton hay khng.


Gii.

V d 2.3. Cho bi ton quy hoch tuyn tnh


z D 5x1 x2 19x3 16x4 ! max
Vi cc rng buc
8
x1 C x2 C 2x3
3x4 D 5
<
2x1
x2 C x3 C 5x4 D 2
:
3x1 C 4x2 C 7x3
8x4 D 9
xj  0;

j D 1; : : : ; 4

Chng minh xT D .25=13I 64=13I 0I 8=13/ l phng n cc bin, ti u


ca bi ton cho.
Gii.

40

Phng php n hnh

2.1 Phng php n hnh cho bi ton quy hoch dng chun

41

2.1.3 Chn bin vo c s


Gi s bng n hnh by gi c cj < 0 th lc ny gi tr hm mc
tiu cha ti u. Do cn c s iu chnh gi tr ca cc bin. Trong
v d:
zD
4x1
C 3x2 C
0x3
C 0x4
khng c bn

c bn

Ta thy nu x1 tng 1 n v th z tng 4 n v, trong khi x2 tng 1 n


v th z tng 3 n v, do ta nn tng gi tr ca x1 : Vy x1 l bin vo
c s
Nh li rng, h s ca cc bin khng c bn cj > 0 hay trong bng
n hnh th cj < 0: Vy ta chn bin xv vo c s nu


min cj I cj < 0 D cv
Ct cha bin vo c s c gi l ct xoay

x3
x4

#
x1
1
5
-4

x2
x3
x4
1
1
0
3
0
1
-3
0
0
Bng 2.3:

z
0
0
1

4
15
0

2.1.4 Chn bin ra khi c s


Gii (2.11) cho x3 ; x4 ta c
(
x3 D 4 x1 x2
x4 D 15 5x1 3x2
Ta tng gi tr ca x1 v gi nguyn gi tr ca x2 D 0
(
x3 D 4 x1
x4 D 15 5x1

(2.15)

T (2.15) cho thy, khi tng gi tr ca x1 th x3 ; x4 gim. Vy vn l


x tng n gi tr no? Nh li rng x3 ; x4  0 do ta tng gi tr x1

42

Phng php n hnh

sao cho:

(
x3 D 4 x1  0
x4 D 15 5x1  0

Gii (2.16) ta c

(2.16)

(
x1  4=1
x1  15=5 D 3

Ta thy rng, ta ch c th tng gi tr ca x1 n minf4I 3g D 3. Phng


n cc bin by gi l
x1 D 3;

x2 D 0;

x3 D 1;

x4 D 0

Phng n ny l phng n lin k vi phng n trc. Bin c bn


by gi l x1 v x3 ; bin khng c bn by gi l x2 v x4 : Bin ra khi c
s trong trng hp ny l x4 ; xem bng 2.4.

x3
x4

#
x1
1
5
-4

x2
x3
1
1
3
0
-3
0
Bng 2.4:

x4
0
1
0

z
0
0
1

4
15
0

Dng cha x4 ca bng n hnh gi l dng xoay, phn t nm trn


dng xoay v ct xoay gi l phn t trc. Trong v d ca ta phn t
trc l (5).

x3
x4

#
x1
1
(5)
-4

x2
x3
1
1
3
0
-3
0
Bng 2.5:

x4
0
1
0

z
0
0
1

4
15
0

2.1 Phng php n hnh cho bi ton quy hoch dng chun

43

Nhn xt. Gi s xv l bin vo c s. Nu




bi
br
min
I aiv > 0 D
aiv
arv
th bin xr l bin ra khi c s.
2.1.5 Lp bng n hnh mi
n y, ta xc nh c bin mi vo c s v bin ra khi c s,
lc ny:
 Bin c bn l x1 ; x3
 Bin khng c bn l x2 ; x4
x1

x2

x3

x4

x3
x1
Bng 2.6:
V x1 l bin c bn mi trong dng hai ca rng buc nn:
 H s ca x1 trong rng buc th hai l 1. Ta chia hai v ca
rng buc th hai cho phn t trc (l 5).
3
1
x1 C x2 C x4 D 3
5
5

(2.17)

 Bin x1 khng c mt trong rng buc th nht v hm mc


3
1
tiu. c iu ny, ta thay x1 D 3
x2
x4 trong 2.17 vo rng
5
5
buc th nht
1
3
x2
x4 C x2 C x4 D 4
(2.18)
3
5
5
tng ng
2
1
x2 C x3
x4 D 1
(2.19)
5
5

44

Phng php n hnh


v hm mc tiu
3
4
x2 C x4 C z D 12
5
5
Ta c bng n hnh mi nh bng 2.7.

x3
x1

x1
0
1
0

x2
x3
2/5
1
3/5
0
-3/5
0
Bng 2.7:

x4
-1/5
1/5
4/5

z
0
0
1

(2.20)

1
3
12

Nhn xt. Tm tt thut ton n hnh:

xnC1
::
:
xr
::
:
xnCm

x1
a11
::
:
ar1
::
:
am1
c1



::
:

::
:



#
xv    xn xnC1
a1v    a1n
1
::
::
::
::
:
:
:
:
.arv /    arn
0
::
::
::
::
:
:
:
:
amv    amn
0
cv   
cn
0
Bng 2.8:



::
:

::
:



xnCm
0
::
:
0
::
:
1
0

z
0 b1
:: ::
: :
0 br
:: ::
: :
0 bm
1 0


Bc 1: Chn bin vo c s. Nu min cj I cj < 0 D cv th bin
xv vo c s. Ngc li, nu cj > 0 vi mi j th phng n cc
bin hin thi l phng n ti u.
Bc 2: Chn bin ra c s. Nu


br
bi
I aiv > 0 D
min
aiv
arv
th bin xr l bin ra khi c s. Ngc li, nu khng tm c bin
ra khi c s th bi ton khng c phng n ti u.
Bc 3: Lp bng n hnh mi. Ta xc nh bin xv l bin vo
v xr l bin ra khi c s. Ta lp bng n hnh mi

2.1 Phng php n hnh cho bi ton quy hoch dng chun
 Xc nh phn t trc arv :
 Chia dng cha phn t trc cho phn t trc.
 Cc phn t dng i ct j khc ca bng c tnh

aij aiv

=arv D aij arv arj aiv =arv
aij D
arj arv

V d 2.4. Gii li chi tit bi ton

z D 4x1 C 3x2 ! max


Vi cc rng buc

x1 C x2 C x3
D 4
5x1 C 3x2
C x4 D 15
xj  0;

j D 1; : : : ; 4

c minh ha trong v d trn bng thut ton n hnh.


Gii.

45

46

Phng php n hnh

Nhn xt. Trong cc bng n hnh, ct cha z khng thay i qua cc


bc lp. Do , n gin ta s khng ghi ct z trong bng n hnh.
V d 2.5. Gii bi ton quy hoch tuyn tnh
z D 2x1 3x2 C x3 ! max
Vi cc rng buc
8
5x2 C x3  15
< x1
3x C 2x2
2x3  20
: 1
4x1
C x3  10
xj  0;

Gii.

j D 1; 2; 3

2.1 Phng php n hnh cho bi ton quy hoch dng chun

V d 2.6. Gii bi ton quy hoch tuyn tnh


z D 2x1 C 3x2 C x3 ! max
Vi cc rng buc
8
5x2 C x3 D 6
< x1
2x1 C 2x2
 7
:
x1 C 2x2
 5
xj  0;

Gii.

j D 1; 2; 3

47

48

Phng php n hnh

V d 2.7. Gii bi ton quy hoch tuyn tnh


z D 2x1 x2 C x3 C x4 ! max
Vi cc rng buc
8
x4
D 2
< x1 C x2 C 2x3
2x2
7x3 C 3x4 C x5
D 3
:
3x3 C 2x4
C x6 D 7
xj  0;

j D 1; : : : ; 6

2.1 Phng php n hnh cho bi ton quy hoch dng chun
Gii.

49

50

Phng php n hnh

V d 2.8. Gii bi ton quy hoch tuyn tnh dng chnh tc


z D x1 C 2x2 2x3 C x4 x5 C 2x6 ! min
Vi cc rng buc
8
x2
5x3 C x4
D 5
< 2x1
x1
2x2 C 2x3
C x5
D 4
:
4x1 C x2 C x3
C x6 D 2
xj  0;

Gii.

j D 1; : : : ; 6

2.2 Thut ton n hnh cho bi ton min

51

2.2 Thut ton n hnh cho bi ton min


Thut ton n hnh cho bi ton tm gi tr nh nht ca hm mc
tiu v c bn ging vi bi ton tm gi tr ln nht. Ta c du hiu ti
u c pht biu nh sau:
nh l 2.4 (Du hiu ti u). Nu h s hm mc tiu ca bng n
hnh l khng . cj D 0/ i vi bin c bn v khng dng . cj  0/
i vi bin khng c bn th phng n cc bin hin thi trong bng
n hnh l phng n u.
nh l 2.5 (Du hiu c hiu phng n cc bin tt hn). Nu h s
hm mc tiu ca bng n hnh l khng . cj D 0/ i vi bin c
bn v dng . cj > 0/ i vi bin khng c bn s c phng n cc
bin khc tt hn, ngha l lm gi tr hm mc tiu ln nh.
Nhn xt. Nu trong bng n hnh:


cj  0; 8j th phng n cc bin hin thi l phng n ti u.

 C cj > 0 th phng n cc bin hin thi cha l phng n ti


u.
V d 2.9. Gii bi ton quy hoch tuyn tnh
z D x1 C x2 3x3 ! min
Vi cc rng buc
8
x2 C x3  1
< 2x1
4x1 C 2x2
x3  2
:
3x1
C x3  5
xj  0;

j D 1; 2; 3

52
Gii.

Phng php n hnh

2.3 Bi ton chnh tc khng c sn ma trn n v

53

2.3 Bi ton chnh tc khng c sn ma trn n v


Gi s cn gii bi ton quy hoch tuyn tnh dng chnh tc
z D cT x ! max
Vi cc rng buc
Ax D b
x  0

(2.21)

Trong A khng c ma trn n v, b  0 . Chng hn cn gii bi


ton sau:
V d 2.10. Gii bi ton quy hoch tuyn tnh
z D 3x1 C 4x2 C 5x3 6x4
Vi cc rng buc
8
< x1 C x2 C x3 C
2x C x2
C
: 1
C 3x2 C x3 C
xj  0;

! max
13x4 D 14
14x4 D 11
14x4 D 16

j D 1; : : : ; 4

Gii. Do ma trn cc h s A khng c ma trn n v nn cha xc nh


c phng n cc bin ban u. V tp cc phng n l h phng
trnh tuyn tnh nn ta c th bin i c ba vct n v
0
1
0
1
1 1 1 13 14
1 1 1 13 14
d2
1
@0 1 2 12 17A d2 D !
@2 1 0 14 11A d2 Dd2 2d!
0 3 1 14 16
0 3 1 14 16
1
0
1 1 1 13 14
@0 1 2 12 17A
0 3 1 14 16
0

1 0
@0 1
0 0

d1 Dd1
d3 Dd3

1 0
d2
! @0 1
3d2
0 0

1
1 1
3
2
12 17 A
1 22=5 7

1
2
5

1
12
22

1
3
17 A
35

d3 D 1=5d3

1
1 0 0 27=5 4
d1 Dd1 Cd3
! @0 1 0 16=5 3A
d2 Dd2 2d3
0 0 1 22=5 7
0

54

Phng php n hnh

Bi ton lc ny l
z D 123=5x4 C 35 ! max
Vi cc rng buc
8
C 27=5x4 D 4
< x1
x2
C 16=5x4 D 3
:
x3 C 22=5x4 D 7
xj  0;

j D 1; : : : ; 4

Vi bi ton ny ta c bng n hnh nh sau


x1
x2
x3

x1
1
0
0
0

x2
0
1
0
0

x3
0
0
1
0

x4
27/5
16/5
22/5
123/5

4
3
7
35

Phng n ti u x D .4I 3I 7I 0/; gi tr ti u z D 35


Nhng c th trong qu trnh bin i sau khi c cc vct n v m
phng n khng tha iu kin khng m th cch lm trn rt kh
gp mt phng n cc bin ban u.
V d 2.11. Gii bi ton quy hoch tuyn tnh
z D 2x1 x2 2x3 ! max
Vi cc rng buc

x1 C x2
x3 D
x1 C 2x2 C x3 D
xj  0;

1
2

j D 1; 2; 3

V ma trn cc h s A khng c ma trn n v nn cha xc nh c


phng n cc bin ban u. V tp cc phng n l h phng trnh
tuyn tnh nn ta c th bin i c hai vct n v.






1 1 1 1
1 1 1 1
1 0 3 4
!
!
1 2 1 2
0 1 2 3
0 1 2 3

2.3 Bi ton chnh tc khng c sn ma trn n v

55

Bi ton lc ny l
z D 6x3 11 ! max
Vi cc rng buc

x1
3x3 D
x2 C 2x3 D
xj  0;

4
3

j D 1; 2; 3

n y ta gp kh khn trong vic tm phng n cc bin. Ta dng


phng php sau y gi l phng php nh thu gii cho trng
hp ny.
Xt bi ton quy hoch tuyn tnh dng chnh tc:
z D c1x1 C    C cnxn ! max
Vi cc rng buc
8

a11x1 C    C a1nxn D b1

< a x C  C a x D b
21 1
2n n
2
:
:
:
:
::
::
::
::

: a x C  C a x D b
m1 1
mn n
m

(2.22)

xj  0; j D 1; : : : ; xn

Thm cc n y1; : : : ; ym  0 m ta gi l n gi vo m rng buc khi


bi ton c dng
z D c1 x1 C    C cnxn
Vi cc rng buc
8

a11x1 C    C

< a x C  C
21 1
::
::

:
:

: a x C  C
m1 1

My1



Mym ! max

(2.23)

a1nxn C y1
D b1
a2nxn
C y2
D b2
::
::
:
:
amnxn
C ym D bm

xj  0; j D 1; : : : ; nI yi  0; i D 1; : : : ; m

Trong M l s dng rt ln, ln hn bt k s no m ta cn so


snh.
nh l 2.6. Bi ton (2.22) c phng n ti u x D .x1 ; : : : ; xn / khi v
ch khi bi ton (2.23) c phng n ti u
y D .x1 ; : : : ; xn ; 0; : : : ; 0/:

56

Phng php n hnh

Ch . Khi gii bi ton (2.23) bng phng php n hnh th cc h


s hm mc tiu c cha tham s M: V M ln nn khi so snh cc gi
tr c tham s M ta c quy c nh sau

a>0
aM C b > 0 ,
a D 0; b > 0

a<0
aM C b < 0 ,
a D 0; b < 0

a>c
aM C b > cM C d ,
a D c; b > d
V d 2.12. Gi li bi ton quy hoch tuyn tnh v d 2.11
z D 2x1 x2 2x3 ! max
Vi cc rng buc

x3 D
x1 C x2
x1 C 2x2 C x3 D
xj  0;

Gii.

j D 1; 2; 3

1
2

2.3 Bi ton chnh tc khng c sn ma trn n v

V d 2.13. Gii bi ton quy hoch tuyn tnh


z D 2x1 C 5x2 ! max
Vi cc rng buc

2x1 C 3x2  6
x1 C 2x2  4
x1 ; x2  0

Gii.

57

58

Phng php n hnh

2.4 Bi tp chng 2
Bi tp 2.1. Gii cc bi ton quy hoch tuyn tnh:
a. z D x1 2x2 C 2x3 ! min
Vi cc rng buc

x1 C x2
C 4x4 D 6
2x2 C x3 C 5x4 D 8
xj  0; j D 1; : : : ; 4
p n. Phng n ti u xT D .2I 4I 0I 0/ ; gi tr hm mc tiu
zD 6
b. z D 2x1 C 3x2 C x3 ! max

2.4 Bi tp chng 2

59

Vi cc rng buc
8
5x2 C x3  6
< x1
2x1 C 2x2
2x3  7
:
x1 C 2x2 C x3  5
xj  0;

j D 1; 2; 3

p n. Phng n ti u xT D .125=12I 17=6I 39=4/ ; gi tr hm


mc tiu z D 469=12:
c. z D 2x1 C x2 C x3 C 3x4 ! max
Vi cc rng buc

x1 C 2x2 C x3
D 16
x2 C 4x3 C 2x4  8
xj  0;

j D 1; : : : ; 4

p n. Phng n ti u xT D .16I 0I 0I 4/ ; gi tr hm mc
tiu z D 44:
d. z D

x1

7x2

2x3

zx4 ! max

Vi cc rng buc

x1 C 3x2 C x3 C x4  10
2x1 C 5x2 C x3 C 4x4  15
xj  0;

j D 1; : : : ; 4

p n: Phng n ti u xT D .10I 0I 0I 0/ ; gi tr hm mc
tiu z D 10:
e. z D 15x1 C 19x2 ! min
Vi cc rng buc
8
< 3x1 C x2  3
x1 C x2  2
:
3x1 C 4x2  7
x1 ; x2  0

p n. Phng n ti u xT D .1I 1I 1/ ; gi tr hm mc tiu


z D 34:

60

Phng php n hnh

Bi tp 2.2. Cho bi ton quy hoch tuyn tnh:


z D 4x1 5x2 7x3 ! max
Vi cc rng buc

3x1 C x2 C x3 D 6
x1 C 2x2 C 3x3 D 14
xj  0;

j D 1; 2; 3

a. Chng minh xT D .0I 4I 2/ l phng n cc bin, nhng khng phi


l phng n ti u.
b. Hy xy dng mt phng n cc bin mi tt hn phng n cc
bin cu a.
Bi tp 2.3. Cho bi ton quy hoch tuyn tnh:
z D x1 C 2x2 2x3 ! max
Vi cc rng buc

x1 C x2
C 4x4 D 6
2x2 C x3 C 5x4 D 8
xj  0;

j D 1; : : : ; 4

a. Chng minh xT D .0I 2=3I 0I 4=3/ l phng n cc bin, nhng


khng phi l phng n ti u.
b. Hy xy dng mt phng n cc bin mi tt hn phng n cc
bin cu a.
Bi tp 2.4. Cho bi ton quy hoch tuyn tnh:
z D 4x1 3x2 C 7x3 C 8x4 ! min
Vi cc rng buc
8
< 2x1 C 3x2 C 4x3 C 5x4 D 20
8x1
x2 C x3 C 6x4 D 9
:
2x1
x2 C 5x3 C 2x4 D 15
xj  0;

j D 1; : : : ; 4

Chng minh xT D .1I 2I 3I 0/ l phng n cc bin, ti u ca bi ton.

2.4 Bi tp chng 2

61

Bi tp 2.5. Cho bi ton quy hoch tuyn tnh:


z D x1 C x2 C mx3 ! min
Vi cc rng buc

2x1 C x2 C x3 D 4
3x1 C 2x2 C 3x3 D 7
xj  0;

j D 1; 2; 3

a. Chng minh xT D .1I 2I 0/ l phng n cc bin ca bi ton.


b. Tm m x l phng n ti u.
Bi tp 2.6. Mt cng ty sn xut hai loi sn: sn ni tht v sn ngoi
tri. Nguyn liu sn xut gm hai loi A, B vi tr lng tng ng
l 16 tn v 18 tn. sn xut 1 tn sn ni tht cn 1 tn nguyn
liu A v 2 tn nguyn liu B. sn xut 1 tn sn ngoi tri cn 2
tn nguyn liu A v 3 tn nguyn liu B. Qua iu tra th trng cng
ty bit rng nhu cu sn ni tht khng hn sn ngoi tri qu 1 tn.
Gi bn mt tn sn ni tht l 4000 USD, gi bn mt tn sn ngoi
tri l 3000 USD. Khi sn xut 1 tn sn ni tht phi b ra mt chi
ph l 1300 USD, khi sn xut 1 tn sn ngoi tri phi b ra mt chi
ph l 1000 USD. Hi cn sn xut mi loi sn bao nhiu tn c li
nhun ln nht?
p n. Phng n ti u xT D .21=5I 16=5/ ; gi tr hm mc tiu
z D 17740
Bi tp 2.7. Mt cng ty sn xut hai loi sn ni tht v sn ngoi
tri. Nguyn liu sn xut gm hai loi A, B vi tr lng l 6 tn
v 8 tn tng ng. sn xut mt tn sn ni tht cn 2 tn nguyn
liu A v 1 tn nguyn liu B. sn xut mt tn sn ngoi tri cn 1
tn nguyn liu A v 2 tn nguyn liu B. Qua iu tra th trng cng
ty bit rng nhu cu sn ni tht khng hn sn ngoi tri qu 1 tn,
nhu cu cc i ca sn ni tht l 2 tn. Gi bn mt tn sn ni tht
l 2000 USD, gi bn mt tn sn ngoi tri l 3000 USD. Hi cn sn
xut mi loi sn bao nhiu tn c doanh thu ln nht?
p n. Phng n ti u xT D .4=3I 10=3/ ; gi tr hm mc tiu z D
38000=3:

62

Phng php n hnh

Bi tp 2.8. Mt cng ty sn xut hai loi thc phm A, B. Nguyn


liu sn xut gm ba loi bt, ng v du thc vt. Vi tr lng
d tr tng ng l 30 tn, 12 tn, 6 tn. sn xut:
 1 tn thc phm loi A cn 0,5 tn bt, 0,5 tn ng, 0,2 tn du
thc vt.
 1 tn thc phm loi B cn 0,8 tn bt, 0,4 tn ng, 0,4 tn du
thc vt.
Gi bn mt tn thc phm A l 4000 USD, gi bn mt tn thc phm
B l 4500 USD. Hi cn sn xut mi loi thc phm bao nhiu tn
c doanh thu ln nht?
p n. Phng n ti u xT D .20I 5/ ; gi tr hm mc tiu z D 102500
Bi tp 2.9. Mt x nghip d nh sn xut ba loi sn phm A, B v
C. Cc sn phm ny c ch to t ba loi nguyn liu I, II v III . S
lng cc nguyn liu I, II v III m x nghip c ln lt l 30, 50, 40.
S lng cc nguyn liu cn sn xut mt n v sn phm A, B, C
c cho bng sau y:
H
HH NL
H
SP HHH
H

II

III

A
B
C

1
1
2

1
2
3

3
2
1

X nghip mun lp k hoch sn xut thu c tng s li nhiu


nht (vi gi thit cc sn phm lm ra u bn ht), nu bit rng li
5 triu ng cho mt n v sn phm loi A, li 3,5 triu ng cho mt
n v sn phm loi B, li 2 triu ng cho mt n v sn phm loi
C.
a. Lp m hnh bi ton Quy hoch tuyn tnh.
b. Bng phng php n hnh, hy gii bi ton trn.
p n. Phng n ti u xT D .5=2I 25=2I 15=2/ ; gi tr hm mc tiu
z D 285=4

2.4 Bi tp chng 2

63

Bi tp 2.10. Mt X nghip chn nui cn mua mt loi thc n tng


hp T1, T2, T3 cho gia sc vi t l cht dinh dng nh sau:
 1 kg T1 cha 4 n v dinh dng D1, 2 n v dinh dng D2, v 1
n v dinh dng D3.
 1 kg T2 cha 1 n v dinh dng D1, 7 n v dinh dng D2, v 3
n v dinh dng D3
 1 kg T3 cha 3 n v dinh dng D1, 1 n v dinh dng D2, v 4
n v dinh dng D3.
Mi ba n, gia sc cn ti thiu 20 n v D1, 25 n v D2 v 30 n
v D3. Hi X nghip phi mua bao nhiu kg T1, T2, T3 mi loi cho mt
ba n bo m tt v cht dinh dng v tng s tin mua l nh
nht? Bit rng 1 kg T1 c gi l 10 ngn ng, 1 kg T2 c gi l 12
ngn ng, 1 kg T3 c gi l 14 ngn ng.
p n. Phng n ti u xT D .5=18I 49=18I 97=18/ ; gi tr hm mc
tiu z D 998=9
Bi tp 2.11. Mt X nghip x l giy, c ba phn xng I, II, III cng
x l hai loi giy A, B. Do hai phn xng c nhiu s khc nhau, nn
nu cng u t 10 triu ng vo mi phn xng th cui k phn
xng I x l c 6 t giy loi A, 5 t giy loi B. Trong khi phn
xng II x l c 4 t giy loi A, 6 t giy loi B. Phn xng III x
l c 5 t giy loi A, 4 t giy loi B. Theo yu cu lao ng th cui
k X nghip phi x l t nht 6 tn giy loi A, 8 tn giy loi B. Hi
cn u t vo mi phn xng bao nhiu tin x nghip hon thnh
cng vic vi gi tin u t l nh nht.
p n. Phng n ti u xT D .5=2I 45=4I 0/ ; gi tr hm mc tiu
z D 275=2
Bi tp 2.12. Mt gia nh cn t nht 1800 n v prtin v 1500
n v lipit trong thc n mi ngy. Mt kilgam tht b cha 600 n v
prtin v 600 n v lipit, mt kilgam tht heo cha 600 n v prtin
v 300 n v lipit, mt kilgam tht g cha 600 n v prtin v 600
n v lipit. Gi mt kilgam tht b l 84 ngn ng, gi mt kilgam
tht heo l 71 ngn ng, gi mt kilgam tht g l 90 ngn ng. Hi

64

Phng php n hnh

mt gia nh nn mua bao nhiu kilgam tht mi loi bo m tt


khu phn n trong mt ngy v tng s tin phi mua l nh nht?
p n. Phng n ti u xT D .2I 1I 0/ ; gi tr hm mc tiu z D 239

Chng 3
L thuyt i ngu
3.1 V d dn n bi ton i ngu
V d 3.1. C m loi nguyn liu d tr dng sn xut ra n loi sn
phm. lm ra mt sn phm j cn aij nguyn liu i cho nh bng
sau:
HH
HH SP
NL HHH
H

1
2
::
:
m
Gi bn

x1 x2
1
2
a11 a12
a21 a22
::
::
:
:
am1 am2
c1
c2





::
:



xn
NL d tr
n
a1n
b1
a2n
b2
::
::
:
:
amn
bm
cn

Trong , lng nguyn liu d tr th i l bi v gi bn mi sn phm


j l cj : Yu cu tm s lng sn phm x1 ; x2 ; : : : ; xn sao cho tng doanh
thu ln nht.
Gii.

66

L thuyt i ngu

V d 3.2. Vi gi thit ging nh v d 3.1, gi s c mt ngi mun


mua li ton b nguyn liu trn.
H
HH
SP
HH
H
NL
H
H

y1 ; 1
y2 ; 2
::
:
ym ; m
Gi bn

x1 x2
1
2
a11 a12
a21 a22
::
::
:
:
am1 am2
c1
c2





::
:



xn
NL d tr
n
a1n
b1
a2n
b2
::
::
:
:
amn
bm
cn

Tm gi bn nguyn liu i; yi :
 Ngi bn khng b thit.
 Ngi mua c mua vi gi r nht.
Gii.

3.1 V d dn n bi ton i ngu

67

3.1.1 Bi ton i ngu ca bi ton max


Hai bi ton quy hoch tuyn tnh sau gi l cp bi ton i ngu. Bi
ton 1 gi l bi ton gc, bi ton 2 gi l bi ton i ngu. Mt rng
buc v iu kin v bin trn cng mt dng gi l cp rng buc i
ngu.
Bi ton gc (1)
Bi ton i ngu (2)
0
z D c1x1 C    C cnxn ! max
z D b1 y1 C    C bm ym ! min
ai1 x1 C ai 2 x2 C    C ai nxn  bi
yi  0
ai1 x1 C ai 2 x2 C    C ai nxn  bi
yi  0
ai1x1 C ai 2 x2 C    C ai nxn D bi
yi 2 R
xj  0
a1j y1 C a2j y2 C    C amj ym  cj
xj  0
a1j y1 C a2j y2 C    C amj ym  cj
xj 2 R
a1j y1 C a2j y2 C    C amj ym D cj
Nhn xt. Quan st cp bi ton i ngu trn ta c cc nhn xt:
 Trong cp bi ton i ngu trn, h s ca rng buc th i ca bi
ton gc tr thnh h s ca bin yi trong bi ton i ngu. Ngc
li, h s ca xj trong bi ton gc chnh l h s ca dng j trong
bi ton i ngu.
 H s ca hm mc tiu ca bi ton gc tr thnh h s v phi
ca rng buc v ngc li.
V d 3.3. Vit bi ton i ngu ca bi ton gc sau v cho bit cc
cp rng buc i ngu
z D 2x1 C x2 8x3 ! max
Vi cc rng buc
8
< 7x1 C 4x2 C 2x3  28
3x1
x2 C 3x3 D 10
:
2x1 C 3x2
x3  15
x1  0; x2  0

Gii.

68

L thuyt i ngu

V d 3.4. Vit bi ton i ngu ca bi ton gc sau v cho bit cc


cp rng buc i ngu
z D 2x1 C 3x2 ! max
Vi cc rng buc
8
< 3x1 C 2x2  2
x1 C 2x2  5
:
4x1 C x2  1
x1  0; x2  0

Gii.

3.1 V d dn n bi ton i ngu

69

3.1.2 Bi ton i ngu ca bi ton min


Bi ton gc (1)
Bi ton i ngu (2)
0
z D c1x1 C    C cnxn ! min
z D b1 y1 C    C bm ym ! max
ai1 x1 C ai 2 x2 C    C ai nxn  bi
yi  0
ai1 x1 C ai 2 x2 C    C ai nxn  bi
yi  0
ai1x1 C ai 2 x2 C    C ai nxn D bi
yi 2 R
xj  0
a1j y1 C a2j y2 C    C amj ym  cj
xj  0
a1j y1 C a2j y2 C    C amj ym  cj
xj 2 R
a1j y1 C a2j y2 C    C amj ym D cj

Hai bi ton quy hoch tuyn tnh ny gi l cp bi ton i ngu. Bi


ton 1 gi l bi ton gc, bi ton 2 gi l bi ton i ngu. Mt rng
buc v iu kin v bin trn cng mt dng gi l cp rng buc i
ngu.

V d 3.5. Vit bi ton i ngu ca bi ton gc sau v cho bit cc

70

L thuyt i ngu

cp rng buc i ngu

z D 4x1 C 3x2 7x3 C x4 x5 ! min


Vi cc rng buc
8
12x1 C 5x2
3x5

<
x1
x3
4x4
5x5
2x1 C x2 C x3
2x4

:
3x1 C 4x2
5x3 C x4

 5
 2
 1
D 17

x1 ; x3  0I x2 2 RI x4 ; x5  0

Gii.

V d 3.6. Vit bi ton i ngu ca bi ton gc sau v gii bi ton

3.1 V d dn n bi ton i ngu


i ngu bng phng php n hnh
z D 10x1 C 8x2 C 19x3 ! min
Vi cc rng buc
8
< x1 C x2 C x3  6
3x1
C 2x3  2
:
x1 C 2x2 C 5x3  5
x1 ; x2 ; x3  0

Gii.

71

72

L thuyt i ngu

Nhn xt. Bi ton quy hoch tuyn tnh gc dng


z D cT x ! min
Vi cc rng buc
Ax  b
x0
trong c  0 th bi ton i ngu c dng chun
z D bT y ! max
Vi cc rng buc
0

AT y  c
y0
c gii trc tip bng phng php n hnh.
Ch . Cc phn sau, ta ch xt bi ton gc dng min :

3.2 Cc nh l v i ngu

73

3.2 Cc nh l v i ngu
Cho cp bi ton gc, i ngu nh sau:
Bi ton gc (1)
Bi ton i ngu (2)
0
z D c1x1 C    C cnxn ! min
z D b1 y1 C    C bm ym ! max
ai1 x1 C ai 2 x2 C    C ai nxn  bi
yi  0
ai1 x1 C ai 2 x2 C    C ai nxn  bi
yi  0
ai1x1 C ai 2 x2 C    C ai nxn D bi
yi 2 R
xj  0
a1j y1 C a2j y2 C    C amj ym  cj
xj  0
a1j y1 C a2j y2 C    C amj ym  cj
xj 2 R
a1j y1 C a2j y2 C    C amj ym D cj
nh l 3.1 (i ngu yu). Nu xT D .x1 ; : : : ; xn / l phng n chp
nhn c ca bi ton gc v yT D .y1; : : : ; yn / l phng n chp nhn
c ca bi ton i ngu th
c1x1 C    C cnxn  b1y1 C    C bm ym

(3.1)

(Ngha l gi tr hm mc tiu ca bi ton gc lun ln hn hoc bng


gi tr hm mc tiu ca bi ton i ngu)
Chng minh. Ta t
ui D .ai1x1 C ai 2x2 C    C ai nxn bi /yi  0
vj D xj cj .a1j y1 C a2j y2 C    C amj ym/  0
Cho nn
m
X

i D1
n
X

ui D
vj D

j D1

Do

0

m
X
i D1

n
X

i D1
n
X

.ai1x1 C ai 2 x2 C    C ai n xn
xj cj

bi /yi  0

.a1j y1 C a2j y2 C    C amj ym/  0

j D1

ui C

n
X

vj D .c1x1 C    C cnxn /

j D1

Ta c iu cn chng minh.

.b1 y1 C    C bm ym/

74

L thuyt i ngu

H qu 3.2 (Du hiu khng c phng n chp nhn c).


i. Nu hm mc tiu ca bi ton quy hoch tuyn tnh gc khng
gii ni di, th bi ton i ngu khng c phng n chp
nhn c.
ii. Nu hm mc tiu ca bi ton quy hoch tuyn tnh i ngu
khng gii ni trn, th bi ton gc khng c phng n chp
nhn c.
Chng minh. Do s tng t ta ch chng minh i). Gi s bi ton
gc khng gii ni di tc tn cc phng n chp nhn c xk D
.x1k ; : : : ; xnk / sao cho gi tr hm mc tiu
z D c1 x1k C    C cnxnk !

1 khi k ! 1

Ta chng minh bng phn chng, gi s bi ton i ngu c phng


n chp nhn c yT D .y1; : : : ; ym /. Khi , do nh l i ngu yu
b1 y1 C    C bm ym  c1 x1k C    C cnxnk vi mi xT D .x1k ; : : : ; xnk /
Cho k ! 1 ta c iu v l
b1y1 C    C bm ym 

Vy ta c iu cn chng minh.
H qu 3.3. Cho x D .x1; : : : ; xn / v y D .y1; : : : ; ym/ l phng n
chp nhn c tng ng ca bi ton gc v bi ton i ngu. Nu
gi tr hm mc tiu ca hai bi ton ny bng nhau, ngha l
c1 x1 C    C cnxn D b1 y1 C    C bm ym

(3.2)

th x v y l phng n ti u tng ng ca hai bi ton.


Chng minh. Gi x D .x1; : : : ; xn / l mt phng n chp nhn c bt
k ca bi ton gc. Theo nh l i ngu yu ta c
b1 y1 C    C bmym  c1x1 C    C cnxn
do
c1x1 C    C cn xn  c1 x1 C    C cnxn

Vy x D x1 ; : : : ; xn l phng n ti u ca bi ton gc. Tng t, ta
c y l phng n ti u ca bi ton i ngu.

3.2 Cc nh l v i ngu

75

nh l 3.4 (i ngu mnh). Nu mt trong hai bi ton quy hoch


tuyn tnh gc hoc i ngu c phng n ti u th:
i. Bi ton quy hoch kia cng c phng n ti u.
ii. Gi tr hm mc tiu ti u ca hai bi ton bng nhau.
Chng minh. Bi ton quy hoch tuyn tnh c nhiu dng tng
ng, cc bi ton i ngu ca ca dng tng ng cng l cc
dng tng ng. Cc bi ton tng ng cng c cng gi tr ti
u. Do ta ch cn chng minh nh l cho mt trng hp c th
z D cT x ! max
Vi cc rng buc
Ax  b
x0
Trong b  0: Ta s p dng phng php n hnh cho bi ton ny.
Trc ht bi ton c dng chnh tc
z D cT x ! max
Vi cc rng buc
Ax C Imw D b
x; w  0

Gi s ton ny c phng n ti u xT D x1 ; : : : ; xn : V bi ton c
phng n ti u cho nn sau mt s bc hm mc tiu c dng


zDz C

n
X

cj xj

m
X

di wi

i D1

j D1

y, cj D 0 v dj D 0 vi cc bin xj v wi l bin c bn ca phng


n ti u. V z  l gi tr ti u ca hm mc tiu nn


zDz D

n
X

cj xj

i D1

Ta t
yi D

di ;

i D 1; : : : ; m

(3.3)

76

L thuyt i ngu


Trc ht ta chng minh yT D y1 ; : : : ; ym l phng n chp nhn
c ca bi ton i ngu. Tht vy, v
zD

n
X

cj xj D z C

n
X

cjxj

D z C

n
X

cjxj C

D z

m
X
i D1

j D1

m
X

di wi

i D1

j D1

j D1

m
X

bi yi C

n
X

. yi/ @bi
cj C

j D1

i D1

m
X

n
X
j D1

yiaij

i D1

aij xj A

xj

Hai v l biu din ca cng mt hm tuyn tnh nn cc h s tng


ng phi ng nht. Do
z D

m
X

(3.4)

bi yi

i D1

cj D

cj

m
X

(3.5)

yiaij

i D1

T (3.3) v (3.4) ta c cT x D yT b: Vi phng n ti u ca bi ton


gc th h s ca hm mc tiu phi nh hn hoc bng khng, tc
cj  0; j D 1; : : : ; n v di  0; i D 1; : : : ; m: V vy, theo (3.5)
m
X

i D1

yi D

bi yi  cj ;
di  0;

(3.6)

j D 1; : : : ; n

(3.7)

i D 1; : : : ; m

Tc l yT l phng n chp nhn c ca bi ton i ngu. Theo h


qu 3.2 v do cT x D yT b nn y l phng n ti u.
nh l 3.5 ( lch b). Gi s x; y tng ng l phng n chp
nhn c ca bi ton gc, bi ton i ngu. Khi x; y l ti u khi
v ch khi
.ai1x1 C ai 2 x2 C    C ai nxn bi /yi D 0
xj .a1j y1 C a2j y2 C    C amj ym cj / D 0

8i
8j

(3.8)
(3.9)

3.2 Cc nh l v i ngu

77

Chng minh. Ta t
ui D .ai1x1 C ai 2x2 C    C ai nxn bi /yi  0
vj D xj cj .a1j y1 C a2j y2 C    C amj ym/  0
Cho nn
m
X

i D1
n
X

ui D
vj D

n
X

i D1
n
X

.ai1x1 C ai 2 x2 C    C ai n xn
xj cj

bi /yi  0

.a1j y1 C a2j y2 C    C amj ym/  0

j D1

j D1

Do
0

m
X
i D1

ui C

n
X

vj D .c1x1 C    C cnxn /

.b1 y1 C    C bm ym/

j D1

Theo nh l i ngu mnh, nu xT D .x1 ; : : : ; xn / v yT D .y1; : : : ; ym/


l phng n ti u ca bi ton gc v bi ton i ngu th
.c1x1 C    C cnxn / D .b1 y1 C    C bm ym/:
Do ui D vj D 0 vi mi i; j:
Ngc li nu ui D vj D 0 vi mi i; j th
.c1x1 C    C cnxn / D .b1 y1 C    C bm ym/:
Theo h qu 3.3 th x v y cng l phng n ti u.
V d 3.7. Cho bi ton quy hoch tuyn tnh
z D 4x1 C 3x2 C 8x3 ! min
Vi cc rng buc

x1
C x3 D 2
x2 C 2x3 D 5
xj  0;

j D 1; 2; 3

c phng n ti u ca bi ton i ngu l yT D .2I 3/: Hy tm phng


n ti u ca bi ton gc.

78

L thuyt i ngu

Gii.

V d 3.8. Cho bi ton quy hoch tuyn tnh


z D 2x1 C 2x2 C x3 C 4x4 ! max
Vi cc rng buc
8
< 5x1 C x2 C x3 C 6x4 D 50
3x1
C x3 C 2x4  16
:
4x1
C 3x3 C x4  23
xj  0;

j D 1; : : : ; 4

c phng n ti u xT D .0I 14I 6I 5/: Hy tm phng n ti u ca bi


ton i ngu.
Gii.

3.2 Cc nh l v i ngu

79

V d 3.9. Cho bi ton quy hoch tuyn tnh


z D 4x1 C 9x2 C 16x3 8x4
Vi cc rng buc
8
x3 C
< 5x1 C 4x2
x1 C 2x2 C 4x3
:
x1
2x2
x3 C

20x5 ! min
3x4 C x5 
2x4
5x5 
2x4 C 3x5 D

5
9
2

x1 ; x2 ; x3  0

a. Pht biu bi ton i ngu ca bi ton trn.


b. Kim tra tnh ti u ca phng n xT D .2I 0I 1I 2I 3/ v tm
phng n ti u ca bi ton i ngu.
Gii.

80

L thuyt i ngu

3.2 Cc nh l v i ngu

81

V d 3.10. Gii bi ton quy hoch tuyn tnh


z D 10x1 C 8x2 C 19x3 ! min
Vi cc rng buc
8
< x1 C x2 C x3  6
3x1
C 2x3  2
:
x1 C 2x2 C 5x3  5
xj  0;

Gii.

j D 1; : : : ; 3

82

L thuyt i ngu

3.3 Bi tp chng 3
Bi tp 3.1. Gii cc bi ton qui hoch tuyn tnh
a. z D 2x1 C 3x2 C 4x3 ! min
Vi cc rng buc

6x1 C 3x2 C 2x3  19
2x1 C 6x2 C 3x3  24
xj  0; j D 1; 2; 3
p n. Phng n ti u xT D .7=5I 53=15I 0/ ; gi tr hm mc
tiu z D 67=5
b. z D x1 C x2 C x3 ! min

3.3 Bi tp chng 3

83

Vi cc rng buc
8
< 6x1 C 2x2 C x3  20
x1 C 7x2 C 3x3  25
:
3x1 C x2 C 8x3  30
xj  0; j D 1; 2; 3
p n. Phng n ti u xT D .131=60I 127=60I 8=3/ ; gi tr
hm mc tiu z D 209=30
Bi tp 3.2. Cho bi ton quy hoch tuyn tnh
z D 2x1 C x2 C x3 C 3x4 ! max
Vi cc rng buc
8
2x2 C x3
D 16
< x1
x2 C 4x3 C x4  8
:
x2
2x3 C 3x4  20
xj  0;

j D 1; : : : ; 4

a. Pht biu bi ton i ngu ca bi ton trn.


b. Hy gii mt trong hai bi ton ri suy ra phng n ti u ca bi
ton cn li.
Bi tp 3.3. Cho bi ton quy hoch tuyn tnh
z D 5x1 C x2 C x3 C 16x4 ! max
Vi cc rng buc
8
x1 C x2 C 2x3
3x4 D 5
<
2x1
x2 C x3 C 5x4 D 2
:
3x1 C 4x2 C 7x3
8x4 D 9
xj  0;

j D 1; : : : ; 4

a. Hi xT D .25=13I 64=13I 0I 8=13/ c phi l phng n ti u ca bi


ton trn khng?
b. Vit bi ton i ngu ca bi ton trn v tm phng n ti u
ca bi ton i ngu.
Bi tp 3.4. Mt X nghip x l giy, c ba phn xng I, II, III cng
x l hai loi giy A, B. Do hai phn xng c nhiu s khc nhau, nn

84

L thuyt i ngu

nu cng u t 10 triu ng vo mi phn xng th cui k phn


xng I x l c 6 t giy loi A, 5 t giy loi B. Trong khi phn
xng II x l c 4 t giy loi A, 6 t giy loi B. Phn xng III x
l c 5 t giy loi A, 4 t giy loi B. Theo yu cu lao ng th cui
k X nghip phi x l t nht 6 tn giy loi A, 8 tn giy loi B. Hi
cn u t vo mi phn xng bao nhiu tin x nghip hon thnh
cng vic vi gi tin u t l nh nht.
p n. Phng n ti u xT D .5=4I 45=4I 0/ ; gi tr hm mc tiu
z D 55=4:
Bi tp 3.5. Mt gia nh cn t nht 1800 n v prtin v 1500 n
v lipit trong thc n mi ngy. Mt kilgam tht b cha 600 n v
prtin v 600 n v lipit, mt kilgam tht heo cha 600 n v prtin
v 300 n v lipit, mt kilgam tht g cha 600 n v prtin v 600
n v lipit. Gi mt kilgam tht b l 84 ngn ng, gi mt kilgam
tht heo l 71 ngn ng, gi mt kilgam tht g l 90 ngn ng. Hi
mt gia nh nn mua bao nhiu kilgam tht mi loi bo m tt
khu phn n trong mt ngy v tng s tin phi mua l nh nht?
p n. Phng n ti u xT D .2I 1I 0/ ; gi tr hm mc tiu z D 239:
Bi tp 3.6. Cho bi ton quy hoch tuyn tnh.
z D x1 2x2 C x3
Vi cc rng buc
8
x1
2x2
<
2x1
3x2
:
x1

x4 C x5 ! min
C x3 C 3x4
C 2x3 C x4
C 3x3

2x5 D
x5 
4x5 

6
4
8

x1 ; x3 ; x5  0

a. Pht biu bi ton i ngu ca bi ton trn, chng ta tp


phng n ca bi ton i ngu l tp rng.
b. Kim tra tnh ti u ca phng n xT D .5I 6I 1I 4I 0/ cho bi
ton gc
c. Chng ta bi ton cho khng c phng n ti u.
Hng dn gii.
a. Ch ra khng c phng n no tha cc rng buc ca bi ton i
ngu.

3.3 Bi tp chng 3

85

b. S dng nh l lch b, vi phng n xT D .5I 6I 1I 4I 0/ th


khng tn ti phng n no ca bi ton i ngu tha nh l lch
b.
c. Chng minh bng phn chng. Gi s bi ton gc c phng n ti
u th bi ton i ngu cng c phng n ti u (theo nh l i ngu
mnh 3.4). iu ny tri vi cu a). Vy ta c iu phi chng minh.

86

L thuyt i ngu

Chng 4
Bi ton vn ti
4.1 Bi ton vn ti cn bng thu pht
Gi s:
PP
PP
PP Thu
PP
PP
Pht
P

a1
a2
::
:
ai
::
:
am

b1

b2



bj



bn

c11 c12
c21 c22
::
::
:
:
ci1 ci 2
::
::
:
:
cm1 cm2








c1j
c2j
::
:
cij
::
:
cmj








c1n
c2n
::
:
ci n
::
:
cmn

 C m ni cung cp hng ha (trm pht), trm pht i cha ai n


v hng ha i D 1; : : : ; m:
 C n ni tiu th hng ha (trm thu), trm thu th j cha bj n
v hng ha j D 1; : : : ; n:
 Tng lng pht bng tng lng thu, ngha l
m
X
i D1

ai D

n
X

bj

(4.1)

j D1

 Cc ph vn chuyn mt n v hng ha t ni cung cp th i n


ni tiu th th j l cij :

88

Bi ton vn ti

Yu cu ca bi ton l tm lng hng phn phi xij  0 t trm pht


th i n trm thu th j sao cho:
 Tng chi ph vn chuyn thp nht
zD

n
m X
X

cij xij ! min

(4.2)

i D1 j D1

 Gii ta kho

n
X

xij D ai ;

i D 1; : : : ; m

(4.3)

j D 1; : : : ; n

(4.4)

j D1

 Ca hng nhn hng


m
X

xij D bj

i D1

Bng phn phi lng hng vn chuyn xij t trm pht th i n trm
thu th j thng c trnh by nh sau:
ai

bj

a1
a2

b1

b2



bj



bn

c11 c12
x11 x12
c21 c22
x21 x22

c1j
x1j
c2j
x2j

c1n
x1n
c2n
x2n

ci1
ci 2
xi1 xi 2

cij
xij

ci n
xi n

cm1 cm2
xm1 xm2

cmj
xmj

cmn
xmn

::
:
ai
::
:
am
Ma trn

1
x11 x12    x1n
Bx
C
B 21 x22    x2n C
x D B ::
::
:: C
@ :
:
: A
xm1 xm2    xmn

(4.5)

tha cc rng buc (4.3) v (4.4) c gi l phng n chp nhn c.

4.2 Phng n cc bin ca bi ton vn ti

89

Tnh cht 4.1. Bi ton vn ti cn bng thu pht lun c phng n


ti u.
Chng minh. Ta cn chng minh tp cc phng n chp nhn c
khc rng v hm mc tiu lun b chn di. Tht vy ta c
xij D

ai bj
 0;
m
P
ai

(4.6)

8i; j

i D1

l phng n chp nhn c v

n
n
X
ai bj
ai X
bj D ai ;
D m
xij D
m
P
P
j D1
j D1
ai
ai j D1

n
X

i D1

(4.7)

j D 1; : : : ; n

(4.8)

i D1

m
m
X
ai bj
bj X
xij D
ai D bj ;
D m
m
P
P
i D1
i D1
ai
ai i D1

m
X

i D 1; : : : ; m

i D1

i D1

Hm mc tiu b chn di bi khng


zD

n
m X
X

cij xij  0

(4.9)

i D1 j D1

Vy theo tnh cht ca bi ton quy hoch tuyn tnh, bi ton vn ti


lun c phng n ti u.
Tnh cht 4.2. Ma trn h s cc rng buc ca bi ton vn ti c
hng bng m C n 1:
4.2 Phng n cc bin ca bi ton vn ti
nh ngha 4.3 ( chn, loi).
i. Ta vit .i I j / l dng i ct j:
ii. Trong bng vn ti, nhng c xij > 0 c gi l chn, nhng
c xij D 0 gi l loi.

90

Bi ton vn ti

nh ngha 4.4 (ng i). Ta gi mt ng i l tp hp cc chn


sao cho:
 Trn cng mt dng hay mt ct khng c qu hai chn.
 Hai chn lin tip th nm trn cng mt dng hay mt ct.
V d 4.1. Dy cc chn sau to thnh mt ng i:
b

V d 4.2. Cc chn sau c lp thnh ng i khng, ti sao?


b

nh ngha 4.5 (Chu trnh). Mt ng i khp kn c gi l mt


chu trnh.

4.2 Phng n cc bin ca bi ton vn ti

91

V d 4.3. Dy cc chn sau to thnh mt chu trnh

Tnh cht 4.6. Mt bng vn ti c m dng, n ct th tp cc chn


khng cha chu trnh c ti a m C n 1 .
Tnh cht 4.7. Vi mt phng n c m C n 1 chn khng cha
chu trnh, th vi bt k mt loi no c a vo phng n th
loi ny cng vi mt s chn cho to thnh chu trnh v chu
trnh ny l duy nht.
V d 4.4. Xt bng vn ti 3 dng, 4 ct vi mt phng n c 3C4 1 D
6 chn cho nh sau
b

Khi ta thm mt loi bt k th loi ny kt hp vi mt s chn


ny to thnh chu trnh. Chng hn, ta thm loi .1; 2/ vo phng
n th ny s kt hp vi cc .3; 2/I .3; 3/I .2; 3/I .2; 1/I .1; 1/ to thnh
chu trnh.

92

Bi ton vn ti

b

nh l 4.8. Mt phng n c gi l phng n cc bin ca bi


ton vn ti khi v ch khi tp cc chn ca n khng cha chu trnh.
nh ngha 4.9. Mt phng n cc bin c m C n 1 chn c gi l
phng n cc bin khng suy bin. Ngc li, mt phng n cc bin
c t hn m C n 1 chn c gi l phng n cc bin suy bin.
V d 4.5. Phng n sau l phng n cc bin khng suy bin
ai

bj

30

40

80 1 30 5
7
45 5
55 12

50
7
4

40

60
2

35
15

9
6

50
10

V d 4.6. Phng n sau l phng n cc bin suy bin


ai

bj

40

100

80 1 40 2
4
70 2
100 4

60
4
5

1
2
100

40
20

50
3
1
5

50

Nhn xt. Mt phng n c bn c cc c chn c th khng lp thnh


mt ng i.

4.3 Cc phng php thnh lp phng n cc bin

93

4.3 Cc phng php thnh lp phng n cc bin


4.3.1 Phng php cc ph thp nht
tng chnh ca phng php ny l phn phi lng hng ln nht
c th vo c cc ph thp nht. Phng php phn phi lng hng
xij c thc hin nh sau:
8

loi dng i; bj D bj ai
<ai
(4.10)
xij D minfai I bj g D bj
loi ct j; ai D ai bj

:
ai D bj loi dng i ct j

Lp li qu trnh trn cho cc tip theo n khi yu cu ca trm


pht, trm thu c tha mn. Phng n thu c bng phng php
ny l phng n cc bin.
V d 4.7. Bng phng php cc ph thp nht, thnh lp mt
phng n cc bin ca bi ton vn ti:
ai

Gii.

bj

30

40

50

60

80 1

45 5

55 12

94

Bi ton vn ti

4.3.2 Phng php gc Ty - Bc


Ta u tin phn phi lng hng nhiu nht vo gc Ty - Bc trn
bng vn ti. Khi nu:
 Trm pht no ht hng th ta xa dng cha trm pht .
 Trm thu no nhn hng th ta xa ct cha trm thu .
Sau lp li qu trnh trn i vi nhng cn li. Phng n c
thnh lp bng phng php gc Ty - Bc l phng n cc bin
V d 4.8. Bng phng php gc Ty - Bc, thnh lp phng n cc
bin ca bi ton vn ti
ai

bj

30

40

50

60

80 1

45 5

55 12

Gii.

4.3.3 Phng php Vogel (Fogel)


Phng php Vogel cho ta mt phng n cc bin kh tt, theo ngha
n rt gn vi phng n ti u.

4.3 Cc phng php thnh lp phng n cc bin

95

i) Trn mi dng, mi ct ca ma trn cc ph ta tnh hiu s gia


hai gi tr cc ph nh nht.
ii) Chn dng hay ct c hiu s ny ln nht (nu c nhiu dng hay
ct tha iu kin ny th ta chn mt dng hay mt ct trong cc
dng, ct ny)
iii) Phn lng hng nhiu nht vo c cc ph nh nht trn dng
hay ct va chn c. (Khi nu ni no pht ht hng th ta
xa dng cha ni pht . Nu ni no nhn hng th ta xa ct
cha ni nhn . Lc ct (dng) ny hiu s s khng tnh cho
bc sau).
iv) Lp li ba bc ni trn vi nhng cn li cho n ht. Ta thu
c phng n cc bin.
V d 4.9. Bng phng php Vogel tm phng n cc bin ca bi
ton vn ti:
ai

Gii.

bj

30

40

50

60

80 1

45 5

55 12

96

Bi ton vn ti

4.4 Thut ton th v gii bi ton vn ti


gii bi ton vn ti, ta thc hin bn bc nh sau:
Bc 1. Thnh lp phng n cc bin bng mt trong cc phng
php: cc ph thp nht, Ty - Bc, Vogel.
Bc 2. Xt xem phng n cc bin hin thi ti u hay cha bng
thut ton quy khng cc ph chn. Nu phng n cc bin
hin thi l phng n ti u th thut ton kt thc. Ngc li
sang bc 3.
Bc 3. Xy dng phng n cc bin mi tt hn xem 4.4.2.
Bc 4. Quay v bc 2.
4.4.1 Thut ton quy khng cc ph chn
Xt bi ton quy hoch tuyn tnh c phng n cc bin ban u khng
suy bin (c m C n 1 chn). Nu bi ton c phng n cc bin suy
bin (c t hn m C n 1 chn) th ta thm chn gi .i; j / vi xij D 0
vo sao cho cc chn gi ny v cc chn ban u khng to thnh
chu trnh.
V d 4.10. Xt bi ton vn ti c phng n cc bin suy bin
ai

bj

40

100

80 1 40 2
4
70 2
100 4

60
4
5

1
2
100

40
20

50
3
1
5

50

4.4 Thut ton th v gii bi ton vn ti

97

Ta thm chn gi .1; 2/ vi x12 D 0 th bi ton c m C n


ai

bj

40

100

60

1 chn

50

80 1 40 2 0 4 40 3
5
4
1
70 2
20 50
5
1
2
100 4
100
Thut ton quy khng cc ph thc hin nh sau: Ln lt cng vo
cc cc ph dng 1; : : : ; m mt lng r1 ; : : : ; rm v vo ct 1; : : : ; n mt
lng s1 ; : : : ; sn sao cho tng cc ph trn cc chn bng khng.
V d 4.11. Quy khng cc ph cc chn ca bng vn ti.
ai

bj

30

40

80 1 30 5
7
45 5
55 12
ri

7
4
40

60
2

35
15

9
6

50
10

sj
1
5

Gii.

50

30

12

40

2
35
15

9
6

50
10

98

Bi ton vn ti

Bi ton vn ti sau khi quy khng cc ph chn:


ai

bj

30

80

40

50

60

30

50

45

35

55

40

10

15

nh l 4.10. Ln lt cng vo cc cc ph dng 1; : : : ; m mt lng


r1 ; : : : ; rm v vo ct 1; : : : ; n mt lng s1 ; : : : ; sn tc thay cij bi
0

cij D ri C sj C cij
th ta c bi ton mi c cng phng n ti u vi bi ton c.
Nhn xt. Theo nh l 4.10, bi ton vn ti vi phng n cc bin
ai

bj

30

40

80 1 30 5
7
45 5
55 12

50
7
4

40

60
2

35
15

9
6

50
10

v bi ton vn ti sau khi quy khng cc ph cc chn vi phng


n cc bin
ai

bj

30

40

80 0 30 9
4
45 -3
55 5

40

50

60

10

35
15

-2

50
10

l tng ng nhau. Ngha bi ton quy khng cc ph ti u th bi


ton ban u cng ti u v chng cng phng n ti u.

4.4 Thut ton th v gii bi ton vn ti

99

Ta nhn thy, trong bi ton quy khng cc ph trn dng 2, c .2; 1/


c cc ph r hn cc ph cc chn .2; 3/ v .2; 4/ nn phng n
hin thi cha ti u.
nh l 4.11 (Du hiu ti u). Bi ton vn ti sau khi quy khng
cc ph cc chn:
 Nu cij  0 vi mi .i; j / th phng n cc bin hin thi l phng
n ti u.
0

 Nu tn ti cij < 0 th c th tm mt phng n mi tt hn phng


n hin thi.
0

V d 4.12. Chng minh phng n cc bin hin thi ca bi ton vn


ti sau khng phi l phng n ti u.
ai

bj

30

40

50

60

80 1 30 5 40 7 10 2
9
7
4
45 5
40
5
3
6
55 12 2
55
Gii.

100

Bi ton vn ti

V d 4.13. Chng minh phng n cc bin hin thi ca bi ton vn


ti sau l phng n ti u.
ai

bj

30

40

80 1 20 5
45 5 10 7
55 12 2
Gii.

50
7
4

40

60
2

35
15

9
6

60

4.4 Thut ton th v gii bi ton vn ti

101

4.4.2 Xy dng phng n cc bin mi


Trn bng quy khng cc ph tm
Bc 1. vo l loi c cij m nht (l s m c gi tr tuyt i ln
nht).
0

Bc 2. Xc nh chu trnh cha vo va xc nh bc 1. vo


nh du (+), cc chn cn li trn chu trnh nh du xen k
du (-), (+) trn chu trnh.
Bc 3. Xc nh phng n cc bin mi.


 Lng iu chnh q D min xij j.i; j / c du (-)
 Phng n cc bin mi:
8

<xij C q
xij D xij q

:
xij

c du (+)
c du (-)
khng c du

(4.11)

V d 4.14. Cho bi ton vn ti c phng n cc bin


ai

bj

30

50

90 3 30 2
1
70 4
40 7

80
5

50

3
2

20
20
40

40
1
6

40

Chng minh phng n cc bin hin thi cha ti u. Xy dng mt


phng n khc tt hn.
Gii.

102

Bi ton vn ti

V d 4.15. Cho bi ton vn ti c phng n cc bin


ai

bj

25

10 5

25
3

10
5

30 7 25 6 5 8
2
2
20 3
20

10

Chng minh phng n cc bin hin thi cha ti u. Xy dng mt


phng n khc tt hn.
Gii.

4.4 Thut ton th v gii bi ton vn ti

V d 4.16. Gii bi ton vn ti

103

104

Bi ton vn ti

ai

Gii.

bj

50

40

70

80 5

12

20 7

11

60 4

4.5 Mt s trng hp c bit ca bi ton vn ti

105

4.5 Mt s trng hp c bit ca bi ton vn ti


4.5.1 Bi ton vn ti khng cn bng thu pht
Trng hp pht ln hn thu. Ta thm trm thu gi bnC1 ; vi lng
hng l
bnC1 D

m
X
i D1

ai

n
X

bj ;

ci nC1 D 0;

i D 1; : : : ; m

j D1

Lc ny bi ton cn bng thu pht.


Trng hp pht t hn thu. Ta thm trm pht gi amC1 ; vi lng

106

Bi ton vn ti
hng l
amC1 D

n
X

bj

m
X

ai ;

cmC1i D 0;

j D 1; : : : ; n

i D1

j D1

Lc ny bi ton cn bng thu pht.


V d 4.17. Gii bi ton vn ti khng cn bng thu pht cho bi bng
vn ti sau:
ai

Gii.

bj 100

65

95

80 7

70 3

150 9

4.5 Mt s trng hp c bit ca bi ton vn ti

107

4.5.2 Bi ton vn ti c cm
y l bi ton vn ti m v mt l do no c mt ni pht khng th
chuyn ch hng n mt ni nhn no c. gii quyt vn
ny chng ta cho cc ph l M; vi M l s dng rt ln, ln hn
bt k s no cn so snh. Sau chng ta gii nh nhng bi ton
trnh by trn.
V d 4.18. Gii bi ton vn ti vi hai cm cho nh sau:
ai

bj 100

80 6

65
5

70 10
150 9

95

40

11

10

108
Gii.

Bi ton vn ti

4.6 Bi ton vn ti cc i cc ph

109

4.6 Bi ton vn ti cc i cc ph
Bc 1. Thnh lp phng n cc bin bng phng php cc i cc
ph, chng ta phn phi lng hng nhiu nht vo c cc ph
ln nht.
Bc 2. Xt xem phng n cc bin hin thi ti u hay cha bng
thut ton quy khng cc ph chn.
 Nu cij  0 vi mi .i; j / th phng n cc bin hin thi l
phng n ti u, thut ton kt thc.
0

 Nu tn ti cij > 0 th c th tm mt phng n mi tt hn


phng n hin thi, chuyn sang bc 3.
0

Bc 3. Xy dng phng n cc bin mi tt hn, ch vo l loi


0
c cij > 0 ln nht, cc bc tip theo lm ging bi ton min :
Bc 4. Quay v bc 2.
V d 4.19. Gii bi ton vn ti cc i cc ph sau:
ai

Gii.

bj

70

55

85

60

90 6

11

10

80 10

100 9

110

4.7 Bi tp chng 4
Bi tp 4.1. Gii bi ton vn ti

Bi ton vn ti

4.7 Bi tp chng 4

111

ai

bj

30

50

80

40

90 3

70 4

40 7

p n: Phng n ti u
0
1
30 20 0 40
x D @ 0 30 40 0 A ;
0 0 40 0

z D 400

Bi tp 4.2. Gii bi ton vn ti:


ai

bj

40

100

60

50

80 1

70 2

100 4

p n: Phng n ti u
0
1
20 60 0 0
x D @20 0 0 50A ;
0 40 60 0

z D 390

Bi tp 4.3. Gii bi ton vn ti:


ai

bj

20

30

45

50

40 5

11

30 6

12

55 8

10

112

Bi ton vn ti

p n: Phng n ti u
0
1
0 0 40 0
x D @20 5 5 0 A ;
0 25 0 30

z D 930

Bi tp 4.4. Gii bi ton vn ti c cm


ri

sj

45

100

50

70

16

15

100 10

17

85 12

14

10

p n: Phng n ti u
0
1
0 10 0 60
x D @45 5 50 0 A ;
0 85 0 0

60
11

13

z D 2995

Bi tp 4.5. Cho bi ton vn ti cn bng thu pht v mt phng


n:
ai

bj

40

45

90 4 25 5
1
65 5

60
7

45

65
2

20

65
10

3
6
55 1115 2
40
a. Tnh cc ph vn chuyn ca phng n ny, chng minh phng
n cc bin cho khng phi l phng n ti u.
b. Xut pht t phng n trn hy xy dng mt phng n mi tt
hn (ch cn mt phng n mi tt hn).
Bi tp 4.6. Mt nh my ch bin tht, sn xut ba loi tht: b, ln,
cu, vi tng lng mi ngy l 480 tn b; 400 tn ln; 230 tn cu.
Mi loi u c th bn c dng ti hoc nu chn. Tng lng cc

4.7 Bi tp chng 4

113

loi tht nu chn bn trong gi lm vic l 420 tn. Ngoi ra nu


thm ngoi gi 250 tn (vi gi cao hn). Li nhun thu c trn mt
tn c cho bng bng sau: (vi n v l triu ng)
@
@
@
@

B
Ln
Cu

Ti

Nu chn

8
4
4

11
7
9

Nu chn
Ngoi gi
14
12
13

Mc ch ca nh my l tm phng n sn xut lm cc i li
nhun. Hy tm phng n ti u.

114

Bi ton vn ti

Ti liu tham kho


[1] Phan Quc Khnh, Trn Hu Nng. (2000). Quy hoch tuyn tnh.
NXB Gio dc.
[2] Nguyn nh Tng. (2010). Quy hoch tuyn tnh.
[3] L Khnh Lun. (2006). Quy hoch tuyn tnh . NXB Lao ng.
[4] Bi Phc Trung. (2003). Quy hoch tuyn tnh. NXB Lao ng - X
hi.
[5] Bernard Kolman, Robert E. Beck. (1995). Elementary Linear
Programming with Applications. Elsevier Science & Technology
Books.
[6] Robert J. Vanderbei. (2007). Linear Programming, Foundations
and Extensions Third Edition. Springer Publication.
[7] George B. Dantzig, Mukund N. Thapa. (1997). Linear Programming, Introduction. Springer Publication.

You might also like