Bronisaw Malinowski Maestwo, pokrewiestwo

Maestwo
Mio i maestwo

Mio i maestwo cz si cile ze sob w marzeniach i fantazjach, folklorze i poezji, w zwyczajach, obyczajach i instytucjach kadej ludzkiej spoecznoci lecz maestwo jest czym wicej ni tylko szczliwym kresem uwieczonych powodzeniem zalotw. Zgodnie z ideaem maestwo jest zakoczeniem romansu, lecz jest rwnie pocztkiem powaniejszego przedsiwzicia, a prawda ta we wszystkich spoeczestwach znajduje dobitny wyraz w prawach i przepisach dotyczcych maestwa. Mio prowadzi do stosunkw seksualnych, a te z kolei do wydania na wiat dzieci. Maestwo jest raczej kontraktem pozwalajcym podzi i wychowywa dzieci ni uprawomocnieniem stosunkw seksualnych. Gwny powd, dla ktrego maestwa nie uwaa si za zwizek, w ramach ktrego moliwe s stosunki seksualne, polega na tym, e w wielu ludzkich spoeczestwach stosunki seksualne s dozwolone pod pewnymi warunkami jeszcze przed zawarciem maestwa i nie wyklucza ono utrzymywania ich w dalszym cigu. Niemniej maestwo pozostaje najwaniejsz form uprawnionych stosunkw seksualnych, a take dominuje i determinuje wszystkie zwizki pozamaeskie. Formy swobody seksualnej w odniesieniu do maestwa mog by zaklasyfikowane jako: stosunki przedmaeskie, rozlunienie wizw maeskich, ceremonialne akty seksualne, prostytucja i konkubinat.
Bronisaw Malinowski MAESTWO, POKREWIESTWO 223

Stosunki przedmaeskie

W wikszoci dzikich plemion nieonaci chopcy i niezamne dziewczta mog czy si w zwizki, ktre podlegaj ograniczeniom zakazu kazirodztwa i egzogamii oraz przepisom, jakie panuj w ich konkretnej spoecznoci. Lecz s i takie plemiona, gdzie czysto przedmaeska jest uwaana za cnot, szczeglnie u dziewczt, a kade wykroczenie jest surowo potpiane, a nawet karane. Wiele spord plemion niszych, takich jak Weddowie, mieszkacy Ziemi Ognistej, Kubu z Sumatry, Senoi i inni malajscy Negrytosi, nie toleruj przedmaeskich stosunkw seksualnych. [...] Wrd kultur wyszych znajdujemy pod tym wzgldem znaczn rnorodno. Na caym wiecie w Oceanii, Afryce i obu Amerykach mona wskaza przykady ludw, ktre wymagaj wstrzemiliwoci mniej lub bardziej surowo, czy ich ssiadw, ktrzy dopuszczaj pen swobod. Tylko w niewielu przypadkach znajdujemy wymg czystoci wyraony w bardzo stanowczy sposb, fizycznie chronicy przed nieczystoci, jak zeszpilenie warg sromowych, praktykowane przez plemiona afrykaskie

pnocnego wschodu, ludy chamickie i semickie, znaleziono take takie przykady w Syjamie, Birmie i na Jawie. Poddawanie prbie panny modej przez publiczne pokazanie dowodu defloracji, co stanowi cz pewnych ceremonii weselnych i wyraa warto dziewictwa, jest przeprowadzane w sposb mniej lub bardziej dokadny i z atwoci moe by sfingowane. Obrzdy takie spotyka si sporadycznie na caym wiecie. [...] Z innych rejonw wiata dowiadujemy si tylko, e nagradzana jest czysto, a potpiane s stosunki przedmaeskie. [...] Swoboda czenia si w pary wedug woli partnerw moe by cakowicie dozwolona, a nawet spotyka si z przychylnoci, o czym wiadcz specjalne instytucje, jak koedukacyjne domy dla kawalerw i dziewczt (Trobriandczycy, Nandi, Masajowie, Bontoc Igorot). W niektrych spoecznociach stosunki przedmaeskie niekoniecznie musz prowadzi do maestwa, a s nawet przypadki (jak u Masajw, Bhuiya i Kumbi w Indiach, Gwaikuri i Guana w Brazylii), gdzie dwoje kochankw nie powinno si pobra. Gdzie indziej zwizki przedmaeskie s metod zalotw na zasadzie prb i bdw i stopniowo przechodz w zwizki stae, a w kocu w maestwo. [...] W adnym wypadku [...] swoboda przedmaeska nie jest przez krajowcw uwaana za zaprzeczenie czy substytut maestwa. Jest ona w swej istocie wstpem i przygotowaniem do maestwa, pozwala modym ludziom si wyszumie i nie traktowa zbyt powanie niedojrzaych form popdu seksualnego, a dojrzaego wyboru dokonuje si biorc pod uwag raczej atrakcyjno osobowoci ni urok seksualny.
Zasada pochodzenia dziecka z maestwa

Najwaniejsz kwesti dotyczc stosunkw przedmaeskich jest regua, e swoboda stosunkw seksualnych nie rozciga si na swobod prokreacji. Wskanikiem tego jest fakt, e we wszystkich spoecznociach, gdzie czysto jest wymagana i przestrzegana, dopuszczenie si odstpstwa jest bardziej potpiane u dziewczt ni u chopcw, a cia przedmaeska jest karana o wiele surowiej ni sama swawola. Lecz nawet tam, gdzie stosunki przedmaeskie staj si instytucj nie tylko dozwolon, lecz spotykaj si z przychylnoci prawa plemiennego, cia jest czsto uwaana za hab.
Bronisaw Malinowski MAESTWO, POKREWIESTWO 224

W arystokratycznych bractwach Polinezji areoi na Tahiti i ulitao na Markizach rozwizo wrd mczyzn i kobiet bya powszechna, lecz dzieci z takich zwizkw byy zabijane, chyba e zostay adoptowane przez zamn par. W melanezyjskich spoecznociach na Nowej Gwinei i pobliskim archipelagu, gdzie pozwala si na pen swobod seksualn przed maestwem, cia w takich okolicznociach jest mierteln hab dla matki i pociga za sob take sankcje dla dziecka. Masajowie karz dziewczyn za przedmaesk ci, chocia wolne zwizki nieonatych chopcw i niezamnych dziewczt s tam zinstytucjonalizowane. [...] Bez wtpienia we wszystkich tych przypadkach przeciwdziaa si ciy poprzez praktyki

antykoncepcyjne, jednak z niewielu plemion dzikich mamy o tym wiadomoci od godnych zaufania informatorw; lub poprzez przerywanie ciy, co jest o wiele czstsze; lub odpokutowuje j ukarana matka, a czasem take ojciec. Gwna zasada socjologiczna zawarta w tych reguach i zwyczajach stanowi, e dzieci nie powinny by rodzone poza spoecznie aprobowanymi ukadami maeskimi. Dlatego w pewnych plemionach remedium dla zhabionej nielubnym dzieckiem dziewczyny polega na zobligowaniu domniemanego ojca do polubienia jej [...]. W innych znowu przypadkach dziecko z wolnego zwizku jest podane i oczekiwane, stanowi to bowiem warunek maestwa, ktre zostaje zawarte po jego narodzeniu [...]. I chocia przypadki te s w pewnym stopniu przeciwiestwem tych, gdzie nielubne dziecko jest hab, to wynikaj z tej samej zasady zapewnienia dziecku ojca, to jest wykluczenia potomstwa nielubnego. [..] Tak wic we wszystkich spoecznociach ludzkich uwaa si, e kade dziecko powinno mie ojca, tzn. kada matka powinna mie ma. Nielubne dziecko dziecko z nieprawego oa jest anomali, bez wzgldu na to, czy bdzie ono wyrzutkiem czy niechcianym skarbem. Grupa skadajca si z matki i jej dzieci jest z punktu widzenia prawnego caoci niekompletn. Maestwo zatem staje si niezbywalnym elementem instytucji rodziny.
Osabienie wizw maeskich

W plemionach, w ktrych od niezamnych dziewczt i modziecw wymaga si czystoci, podana jest take wierno maeska. Cudzostwo jest z reguy uwaane za cikie przestpstwo i karane bardziej surowo ni stosunki przedmaeskie, cho i od tej zasady istniej wyjtki. W wielu spoecznociach, gdzie swoboda przedmaeska jest przyjtym obyczajem, wze maeski wie ze sob oboje partnerw, a przynajmniej ona jest zobowizana do dochowywania wiernoci pod grob mniej lub bardziej surowej kary [...]. Cudzooca ona ponosi zawsze wiksz kar ni niewierny m, a rnica ta si jeszcze pogbia w zalenoci od okolicznoci przestpstwa, statusu tego trzeciego, gniewu ma i jego przywizania do ony. Jest jednak wiele spoecznoci, w ktrych maeski monopol na stosunki seksualne jest amany za zgod obojga partnerw i sankcj prawa, zwyczajw i moralnoci plemiennej. W pewnych spoecznociach jedyn okazj, kiedy ona moe wej w stosunki z innym mczyzn, ba musi mu ulec, jest sam pocztek maestwa. Zwyczaj ten by znany w redniowiecznej Europie pod nazw ius primae noctis. Obowizuje on take w wielu kulturach pierwotnych (Indianie brazylijscy, Arawakowie, Karibowie, Nikaraguaczycy, Tarahumara w Ameryce Poudniowej i Pnocnej; BalBronisaw
Malinowski MAESTWO, POKREWIESTWO 225

lante, Bagele, Berberowie w Afryce; Banaro i poudniowi Massimowie na Melanezji; Aranda, Dieri i inne plemiona australijskie). Zwyczaje te nie znosz reguy monopolu maeskiego, lecz raczej wyraaj przesdny strach, z jakim dzicy odnosz si do stosunku

seksualnego, a szczeglnie do defloracji. Zwyczaje te powinno si traktowa razem z tymi wszystkimi | przypadkami, kiedy dziewczta w sposb sztuczny s pozbawiane dziewictwa, bez \ stosunku z mczyzn, poprzez przedmaesk defloracj dokonan przez obcego; poprzez czasow prostytucj o charakterze religijnym i poprzez stosunek seksualny jako rytua pokwitania. Jeszcze wiksze naruszenie maeskiego monopolu seksualnego stanowi zwyczaj uyczania ony jako forma gocinnoci. Jest on szeroko rozpowszechniony na caym wiecie. Naley zda sobie spraw z tego, e praktyka ta nie jest pogwaceniem praw ma, lecz raczej potwierdzeniem jego wadzy nad osob ony. W rzeczywistoci mczyzna czsto oferuje zamiast ony sw siostr, crk, niewolnic czy suc. Fakt ten wskazuje, e zwyczaj ten nie jest prawem innego mczyzny do naruszania wizw maeskich, lecz prawem gowy rodziny do dysponowania domownikami. Gocinno seksualn czsto stosuje si w nadziei przyszych korzyci z rewanu, dlatego naley j rozpatrywa w powizaniu ze zwyczajem wymiany on (Gilakowie, Tunguzi, Aleuci w Azji pnocno-wschodniej; Bangalowie, Herero, Bandarowie, Akamba, Wayao w Afryce; rne plemiona himalajskie i hinduskie; poudniowi Massimowie na Melanezji; Markizanie, Hawajczycy, Maorysi na Polinezji i rne plemiona australijskie). Niekiedy wymiana kobiet ma miejsce w czasie wit, kiedy to panuje oglna orgiastyczna rozpusta (Araukanie, Bororowie, Keres w Ameryce Poudniowej; Arapaho, Gros Ventres i plemiona dolnej Missisipi w Ameryce Pnocnej; Dayakowie i Jakun w Indonezji; Bhuiya, Hos, Kotas w Indii; Aszanti, Ekoi i rne plemiona Bantu w Afryce; Papuasi Kiwai). W czasie takich witecznych i nadzwyczajnych okazji nie obowizuj ograniczenia seksualne, a apetyty w tej dziedzinie si zaostrzaj. Ponadto rozlunieniu ulega take zwyka dyscyplina, lekcewaone s normalne zajcia i bariery spoeczne, a ludzie oddaj si ucztowaniu, dzy rozrywki i stosunkw towarzyskich. Swoboda seksualna w czasie takich wit, podobnie jak osabienie dyscypliny oraz swoboda w innych dziedzinach, spenia istotn funkcj wentyla bezpieczestwa, ktry agodzi normalne ograniczenia, wyposaa ludzi w pewn ilo rnorodnych dowiadcze i w ten sposb przyczynia si do ochrony zwykych instytucji. Przypadki, kiedy wymienia si ony tylko dla stosunku seksualnego, naley odrni od rzadszych przypadkw wymiany przeduonej ze wsplnym zamieszkaniem, mniej lub bardziej zalegalizowanym. U Eskimosw znad Repulse Bay jeeli mczyzna, ktry udaje si na wypraw, ma on obarczon dzieckiem, co mogoby by niedogodne w czasie podry, wymienia ony z przyjacielem, ktry pozostaje w obozie i nie ma takiej niedogodnoci. Czasami mczyzna chce podrowa z modsz on i dlatego dokona wymiany, czasami takie wymiany przeprowadza si bez specjalnego powodu, a pomidzy przyjacimi jest zwyk rzecz, e wymieniaj ony na tydzie lub dwa mniej wicej co dwa miesice (Gilder). [...] A znowu w plemieniu Dieri, Arabana i pokrewnych im plemionach rodkowej Australii zamna kobieta moe wej w tzw. stosunek pirrauru z innym mczyzn. Mczyzna taki moe za zgod ma mie w pewnych rzadkich okazjach do niej dostp.

Lub jeeli m jest nieobecny i da swoje przyzwolenie, kobieta moe przyczy

Bronisaw Malinowski MAESTWO, POKREWIESTWO 226

si na jaki czas do obozu kochanka, lecz jest to raczej rzadkie. [...] Pewne okolicznoci, jak zazdro, a nawet niewyraenie przez kobiet ochoty, s przeszkodami, ktre sprawiaj, e przeprowadzenie prawa pirrauru jest niezwykle rzadkie. [...] Naley pamita, e wprowadzilimy rozumienie maestwa jako instytucji okrelonej gwnie przez rodzicielstwo. Te rne formy rozlunienia, ktre wanie opisalimy, w pojciach, zachowaniach i prawie krajowcw nie wpywaj na spoeczne rodzicielstwo. Uwaa si, e dzieci nale do prawnego ma i w tym wzgldzie, jak i w wielu innych ekonomicznym, prawnym i religijnym te czasowe rozlunienia niezbyt mocno naruszaj stosunki maeskie. Co si tyczy ojcostwa, naley zauway, e nawet tam, gdzie znane s gwne zasady fizjologicznej prokreacji, dzicy nie przywizuj zbytniej wagi do faktycznego ojcostwa fizjologicznego. Zazwyczaj za legalnego ojca dzieci uwaa si ma ich matki, czy jest on ich ojcem fizjologicznym czy nie.
Konkubinat

Moe on by okrelony jako zalegalizowana forma wsplnego zamieszkania ktre rni si od maestwa tym, e implikuje znacznie niszy status kobiety i jej potomstwa ni ten, ktrym cieszy si legalna ona. [...] Pewnego do niego podobiestwa mona si doszuka w instytucji dodatkowych on. W pewnych poligynicznych1 spoecznociach istnieje jedna gwna ona oraz ony dodatkowe, ktre maj o wiele niszy status. [...]
Prostytucja

Instytucja komercyjnego erotyzmu czy prostytucji wystpuje u ludzi pierwotnych na bardzo ma skal. [...] W stosunku do maestwa zaczyna ona odgrywa bardzo wan rol dopiero w kulturach wyszych. Z jednej strony dostarcza ona atwego zaspokojenia apetytw seksualnych nieonatych mczyzn oraz tych, ktrzy z jakiego powodu nie mog wspy ze swymi onami. W tym aspekcie stanowi instytucj komplementarn w stosunku do maestwa. Z drugiej strony, w pewnych spoecznociach, wrd ktrych godnym uwagi przykadem jest staroytna Grecja, istnia heteryzm, prostytucja na wyszym i bardziej wyrafinowanym poziomie, ktra pozwalaa niektrym kobietom powici si zajciom kulturalnym i towarzyszy mczyznom w sposb mniej skrpowany ni legalnie polubione kobiety. [...]
Ekonomika gospodarstwa domowego i rodziny

W zdecydowanej wikszoci spoeczestw ludzkich indywidualna rodzina, oparta na maestwie monogamicznym i skadajca si z matki, ojca i dzieci, tworzy grup samowystarczaln, a przy tym niekoniecznie odcit od spoeczestwa. Wewntrz gospodarstwa ma miejsce typowy schemat podziau funkcji take niemal uniwersalny. ona z racji swego naturalnego wyposaenia musi nie tylko rodzi

i karmi dzieci, lecz take zapewni im czu opiek we wczesnym dziecistwie:

1W

odniesieniu do tego i innych terminw naley konsultowa Sownik etnologiczny. Terminy oglne, red. Z. Staszczak, Warszawa-Pozna 1987 (przyp. red. tomu). Bronisaw Malinowski MAESTWO, POKREWIESTWO 227

utrzymywa je w czystoci i cieple, usypia je i koi ich dziecice kopoty. Lecz nawet w tych czynnociach czsto w znacznym stopniu pomaga jej m, skaniany do tego przez naturalne inklinacje, jak i zwyczaje. Te ostatnie czsto narzucaj mu pewne obowizki i rytuay, takie jak tabu podczas ciy i porodu oraz obrzdy w czasie poogu, ktrych kuwada jest najbardziej wstrzsajcym przykadem. Wszystkie te zobowizania podkrelaj odpowiedzialno ojca i jego powicenie dla dziecka. Pniej w wychowaniu potomstwa musz bra udzia oboje rodzice, a ich obowizki zmieniaj si zalenie od spoeczestwa i pci dzieci. ona oprcz swego specjalnego zadania, jakim jest rodzenie i wychowywanie dzieci, zwykle zajmuje si przygotowywaniem jedzenia, ona te zawsze dostarcza opau i wody, jest rzeczywist straniczk domowego ogniska, wytwarza naczynia kuchenne, opiekuje si nimi i jest ich wacicielk, gwnie ona take nosi ciary. W najbardziej prostych kulturach kobieta rwnie wznosi chat czy schronienie oraz opiekuje si urzdzeniami obozowymi (Australijczycy, Buszmeni, Andamaczycy). M jest opiekunem i obroc rodziny, a take wykonuje prace wymagajce wikszej siy, odwagi i zdecydowania, takie jak polowanie, rybowstwo, budowanie domw, rzemioso, przygotowywanie budulca. Poza gospodarstwem domowym podzia pracy midzy mem i on dokonuje si wedug podziau zaj mczyzn i kobiet. W rnych spoecznociach bywa on rny, lecz oglnie rzecz biorc zajciem czysto mskim jest walka, polowanie, eglarstwo, obrbka metalu, a kobiecym przede wszystkim zbieractwo, rolnictwo, garncarstwo, tkactwo, podczas gdy rybowstwo, hodowla, wytwarzanie odzienia i narzdzi jest wykonywane przez jedn lub drug pe w zalenoci od kultury. Podzia pracy poza gospodarstwem domowym nie oznacza wcale, e m i ona gromadz jedzenie i wytwarzaj dobra dla swej rodziny, ale kade w inny sposb. Znaczy to z reguy, e kade musi wsppracowa z innymi czonkami spoecznoci tej samej pci w pewnych szerszych wsplnych przedsiwziciach, ktre przynosz rodzinie tylko czciow korzy i nie w sposb bezporedni. [...]
Podzielone gospodarstwo domowe w matrylokalnym prawie macierzystym

Wikszo tego, co zostao dotychczas powiedziane, odnosi si do maestwa opartego na jednolitym gospodarstwie domowym i zwizanego z reguy p a t r y l o k a l n y m zamieszkaniem zarwno w prawie ojcowskim, jak i macierzystym. Znaczy to, e moda para przenosi si do spoecznoci ma i wtedy albo zamieszkuje w domu czy obozie rodziny ma, albo wprowadza si do nowo wybudowanego domu nalecego do ma. Maestwa patrylokalne s zdecydowanie najbardziej rozpowszechnione na caym wiecie. Maestwa m a t r y l o k a l n e polegaj na tym, e m przycza si do spoecznoci ony, osiedla si w domu jej rodzicw i czsto musi wykonywa dla nich

pewne posugi. Zamieszkanie matrylokalne moe by stae lub czasowe wtedy m pozostaje na rok lub dwa ze swymi teciami i musi take dla nich pracowa (Eskimosi, Kwakiutle, Gwajkuru, mieszkacy Ziemi Ognistej w Ameryce; Buszmeni, Hotentoci, Bapedi, Bakumbi, Nuerowie w Afryce; Negrytosi na Filipinach; Ajnowie w Japonii). W kilku przypadkach, ktre mona uwaa za najwyszy etap rozwoju prawa macierzystego poczonego ze stosunkami matrylokalnymi, ona pozostaje w miejscu zaBronisaw
Malinowski MAESTWO, POKREWIESTWO 228

mieszkania matki, a m nie moe si tam nawet osiedli na staej i po prostu odwiedza j jak czsty i regularny go. (Minangkabanowie na Sumatrze, Indianie Pueblo i Seri w Ameryce Pnocnej; Nair na Malabarze). Takiej ekstremalne przypadki prawa macierzystego stanowi wyjtek. [...] W tych skrajnie matriarchalnych stosunkach najbardziej istotnym faktem jest to, e nawet tam zasada spoecznej legitymizacji dziecka pozostaje w mocy, bo chocia ojciec jest prawie nieobecny w domu i nie odgrywa adnej roli pod wzgldem ekonomicznym, to prawnie jest on niezbdny, a tym, co czy takich matrylinearnych i matrylokalnych maonkw, jest rodzicielstwo. Rozumiemy take, e strona ekonomiczna moe mie tutaj znaczenie czysto symboliczne, rytualne funkcja wymiany darw jako znaku uczu okrela ona wzajemn socjologiczn zaleno, nie ma natomiast prawie adnej wartoci utylitarnej.
Maestwo jako kontrakt ekonomiczny

Ten ostatni punkt, wraz z ponisz anliz gospodarstwa domowego i gospodarki rodzinnej, upowania nas do sformuowania konkluzji, e chocia maestwo polega zarwno na wsppracy ekonomicznej, jak i wspyciu seksualnym, to nie jest ono partnerstwem ekonomicznym bardziej ni seksualnym. Naley si strzec wycznie ekonomicznych definicji maestwa, jak i tych, ktre nadmiernie podkrelaj rol seksu. [...] Sprawy ekonomiczne s, jak ycie seksualne, rodkiem do celu, ktrym jest wychowanie potomstwa i oboplny wpyw na nie rodzicw. Wsppraca ekonomiczna jest jednym ze zobowiza maeskich, ktre, podobnie jak wspycie seksualne, wzajemna pomoc w kwestiach prawnych i moralnych, w wikszoci kultur nakazane jest maonkom przez prawo i zalecane przez religi. Lecz nie jest to z pewnoci zasadniczy cel czy jedyna przyczyna maestwa.
Maestwo przez kupno

Zbytnie podkrelanie i hipostazowanie ekonomii jako vera causa i istoty maestwa jest tak samo bdne jak wyrywanie z kontekstu pewnej tylko cechy ekonomicznej i nadawanie jej specjalnej nazwy, a przez to tworzenie sztucznego bytu. Czyniono tak szczeglnie w stosunku do darw lubnych, a specjalnie gdyby byy one ofiarowane przez ma. Mniej lub bardziej okazae dary od ma dla rodziny ony przy zawieraniu maestwa wystpuj bardzo czsto. Termin maestwo przez kupno

zastosowany do takich darw izoluje je zazwyczaj z ich prawnego i ekonomicznego kontekstu, wprowadza pojcie transakcji handlowej w odniesieniu do maestwa, czego w kulturach pierwotnych si nie spotyka, i stanowi jeszcze jeden punkt wyjcia dla bdnych spekulacji na temat genezy maestwa. Prezenty lubne powinno si traktowa zawsze jako ogniwo czasami bardzo istotne, a czasami bez znaczenia w caym acuchu usug i darw, wymienianych w czasie trwania caego maestwa. [...] Dawanie prezentw jest przez to transakcj wic raczej dwie grupy ni dwie jednostki, co znajduje swj wyraz w takich instytucjach, jak dziedziczenie on, sororat, lewirat itp. Zrozumie znaczenie darw lubnych mona tylko na tle szerszego systemu wzajemnoci ekonomicznej midzy mem i on, rodzicami i dziemi, rodzinami i klanami ze strony matki i ze strony ojca.
Bronisaw Malinowski MAESTWO, POKREWIESTWO 229

[...] W pewnych spoecznociach bilans darw wychodzi tak bardzo na korzy ma, e zamiast kupna ony moglibymy mwi o kupowaniu ma (pnocni Massimowie, plemiona z wybrzea Kolumbii Brytyjskiej, Tehuelches w Patagonii, Jakuci). Jednake oba te pojcia: zarwno kupno ony, jak i kupno ma, s oczywicie nie do przyjcia. [...]
Maestwo jako kontrakt prawny

Maestwo nigdy nie sprowadza si tylko do wsplnego zamieszkania. W adnym spoeczestwie osobom odmiennej pci nie zezwala si na dzielenie ycia i podzenie dzieci bez zgody spoecznoci. Otrzymuje si j po przejciu prawnych i rytualnych formalnoci, ktre konstytuuj akt maestwa, a przez to zaakceptowaniu zobowiza, ktre pociga za sob maestwo, i przywilejw, ktre ono daje; akt ten zmusza do podporzdkowania si pniejszym nastpstwom tego zwizku w postaci dzieci. P r a w n a s t r o n a m a e s t w a nie skada si ze specjalnych dziaa, jak to jest w przypadku jego aspektu seksualnego, ekonomicznego, domowego czy rodzicielskiego. Jest to raczej pewien szczeglny rys kadego z tych aspektw, ktry powoduje, e s one okrelone przez tradycj, formalnie zapocztkowane i zwizane specjalnymi sankcjami. Po pierwsze, cay system zobowiza i praw, ktry konstytuuje maestwo, jest w kadym spoeczestwie ustanowiony przez tradycj. Prawo plemienne okrela sposb, w jaki ludzie maj ze sob wspy i pracowa: czy mczyzna ma poczy si z on czy vice versa; czy maj ze sob mieszka czy nie; czy monopol seksualny maestwa jest zupeny, a cudzooenie kadego z partnerw przestpstwem, przedmiotem pewnych ogranicze, czy ma miejsce zrzeczenie si praw seksualnych; czy istnieje wsppraca ekonomiczna i jakie s jej granice. [...] Moralno i obyczaje regulujce codzienne stosunki wewntrz rodziny s zwykle

ustalone i dziaaj poprzez ten skomplikowany i nieuchwytny ukad si, ktry rzdzi caym ludzkim zachowaniem na co dzie i sprawia, e w kadym spoeczestwie ludzie potrafi rozrni zachowanie dobre od zego. Wano obowizkw ekonomicznych ma i ony z reguy polega na tym, e praca jednej strony jest uwarunkowana prac drugiej i e z bardzo leniwym czy niedbaym partnerem mona si w kocu rozwie.
Rozwd

Doszlimy do problemu rozwizania maestwa. Maestwo z reguy zawiera si na cae ycie, niekiedy nawet [...] take na ycie po mierci. [...] W niektrych plemionach maestwo jest nierozerwalne (Weddowie, Andamaczycy, niektre plemiona Indian Archipelagu i Pwyspu Malajskiego). Jednak powszechna regua stanowi, e rozwd jest moliwy, acz nieatwy, oraz powoduje szkody i straty dla obojga partnerw. Nawet tam, gdzie mwi si, e rozwd jest spraw prost, w pniejszym badaniu okazuje si, e za wolno do rozwodu trzeba zapaci znaczn cen, e jest to proste tylko dla wyjtkowo potnych lub szczciarzy i e w wikszoci przypadkw pociga za sob utrat prestiu i stygmat moralny. Czsto si zdarza, e rozwd
Bronisaw Malinowski MAESTWO, POKREWIESTWO 230

jest atwy, nim przyjd na wiat dzieci, a po ich urodzeniu staje si trudny do przeprowadzenia i niepodany. W rzeczywistoci gwn podstaw do rozwodu, obok cudzostwa, maej wydajnoci w pracy czy zego charakteru, jest bezpodno ony lub impotencja ma. Podkrela to aspekt maestwa jako instytucji sucej ochronie dzieci. [...]
Status ma i ony

W niektrych spoecznociach obowizki ony w stosunku do ma narzuca jej w znacznej mierze jego sia fizyczna, brutalno i zwyczajowy autorytet. Natomiast w innych m i ona maj prawie ten sam status. [...] Czsto twierdzi si, e wysoki status ony idzie w parze z prawem macierzystym i wanoci ekonomiczn pracy kobiety, szczeglnie w spoecznociach rolniczych, natomiast w plemionach zbierackich i pasterskich jej status jest, oglnie rzecz biorc, niszy. Maestwo nie tylko okrela stosunki midzy maonkami, lecz take ich status w spoeczestwie. W wikszoci plemion maestwo i zaoenie rodziny jest warunkiem otrzymania prawnego statusu penego czonka plemienia dla mczyzny, a rangi i tytuu gospodyni dla kobiety. W systemie klas wiekowych przejcie pewnych rytuaw inicjacyjnych jest warunkiem maestwa i jest ono z reguy zawierane wkrtce potem, gdy jest ju dozwolone. We wszystkich plemionach wszyscy normalni i zdrowi mczyni s onaci, a kobiety zamne; nawet wdowy i wdowcy, jeeli tylko nie s za starzy, wstpuj ponownie w zwizki maeskie w obawie przed obnieniem swych wpyww. Osignicie penego statusu plemiennego stanowi zawsze potny bodziec do maestwa.
Zasady uznawanego prawnie pochodzenia

Maestwo nie tylko wpywa na status maonkw i ich krewnych, lecz take narzuca rodzicom szereg obowizkw w stosunku do dzieci i okrela status dzieci poprzez ich zwizek z rodzicami. Na mocy powszechnej zasady lubnego pochodzenia dziecko otrzymuje peny status cywilny i plemienny tylko wskutek legalnego maestwa rodzicw. Usankcjonowanie legitymizacji dokonuje si niekiedy poprzez kary naoone na rodzicw, niekiedy poprzez ograniczenia, ktrym podlegaj nielubne dzieci, niekiedy znowu poprzez nakanianie do adoptowania dzieci lub wskutek uznania ich przez domniemanego ojca lub innego mczyzn. W zwizku z tym ostatnim punktem naley zauway, e dzieci musz zawsze zwrci w pniejszym yciu to, co otrzymay wczeniej. Sdziwi rodzice s zawsze na utrzymaniu swych dzieci, zwykle onatych chopcw. Dziewczta wychodzc za m czsto wnosz swym rodzicom jaki rodzaj wynagrodzenia, a potem nadal im pomagaj i opiekuj si nimi. W zalenoci od tego, czy mamy do czynienia ze spoeczestwem matrylinearnym czy patrylinearnym, narzucony dzieciom obowizek prawnej solidarnoci czy je z ojcem lub matk. Jedn z najwaniejszych prawnych implikacji maestwa jest to, e okrela ono stosunek dzieci do szerszych grup: spoecznoci lokalnej, klanu, grupy egzogamicznej i plemienia. [...]
Bronisaw Malinowski MAESTWO, POKREWIESTWO 231

Sposoby zawierania maestwa

[...] W rzeczywistoci w kadym spoeczestwie ludzkim maestwo jest najwaniejszym kontraktem prawnym, jedynym, ktry ma zwizek z przedueniem gatunku i ktrego wynikiem jest delikatny i trudny proces dostosowania namitnoci i emocji do wsppracy gospodarczej i domowej; ktry ustanawia wiecznie atrakcyjne wspycie mczyzny i kobiety, chocia z wielu powodw nie jest ono nigdy idealne; ktry skupia na tym trudnym stosunku osobistym dwojga ludzi zainteresowanie szerszych grup: ich potomstwa, rodzicw, krewnych, a w gruncie rzeczy caej spoecznoci. Moc prawna wizw maeskich opiera swe sankcje na wszystkich tych podstawach. Zdanie to wyraa jedn z najwaniejszych regu dotyczcych maestwa. U podstaw i rde wicego w sensie prawnym charakteru maestwa ley zoono motyww, dla ktrych jest ono zawierane, uyteczno wzajemna partnerw, ich wsplne zainteresowanie dobrem dzieci i ostatnie, cho nie najmniej wane zainteresowanie krewnych i spoecznoci prawidowym wychowaniem potomstwa. Wszystko to znajduje wyraz w rnych sposobach zawierania maestwa. cz one zawsze w sobie element spoecznej aprobaty, wspprac rodziny i krewnych obojga partnerw, pewne materialne gwarancje i zabezpieczenia, pewne sankcje rytualne i religijne i ostatnie, cho nie najmniej wane przyzwolenie zainteresowanych stron.[...] Podobnie jak na sam kontrakt, rwnie na sposoby zawierania go wpywa wiele rnych wicych i determinujcych czynnikw. [...] Mona jednak przeprowadzi

zgodne z faktami i trafne rozrnienie na maestwa zawierane przede wszystkim zgodnie z tradycj, aranowane przez rodziny i krewnych maonkw oraz te, ktre powstaj z ich wolnego i spontanicznego wyboru. W kadym typie maestwa jest zawsze obecny ktry z tych elementw: tradycja, ustalenie przez rodziny lub ich zgoda oraz wolny wybr. Lecz jeden z nich moe by szczeglnie dominujcy. Najbardziej typowym rodzajem tradycyjnie zalecanego zwizku jest maestwo kuzynw przeciwlegych, szeroko rozpowszechnione i praktykowane w caej Oceanii, Australii i Indiach poudniowych, a sporadycznie take w Afryce, Ameryce Pnocnej i Azji. Maestwo kuzynw rwnolegych jest mniej czste i spotykane gwnie wrd ludw semickich. Jeszcze mniej powszechne s maestwa midzy innymi klasami krewnych, np. mczyzny z crk jego brata (pnocna Australia, niektre rejony Melanezji) lub crk jego siostry (Indie poudniowe) lub siostr jego ojca (pewne rejony Melanezji, Dene w Ameryce pnocnej). Jeszcze innym rodzajem jest maestwo przez odziedziczenie ony, z ktrego najbardziej znane s lewirat i sororat. Oprcz zwizkw okrelonych przez tradycj istniej maestwa uznane za dogodne i podane przez poszczeglne rodziny i przez nie aranowane. Najbardziej typowymi s: zarczyny dzieci (szeroko rozpowszechnione w Australii i Melanezji) i maestwo dzieci (o czym donosi si gwnie z Indii), gdy zwizek jest rzeczywicie zawarty. Gwnym motywem zawierania tego typu zwizkw jest ch zabezpieczenia maestwa dogodnego dla obu rodzin. Z kolei w Australii, gdzie czsto dorosemu mczynie przydziela si dziecko, u podstaw tej instytucji ley wadza starcw i ich gorliwo w zapewnianiu sobie modych on. Interesujcym problemem jest to, czy podobne formy istniay w Afryce, a moe nawet nadal istniej.
Bronisaw Malinowski MAESTWO, POKREWIESTWO 232

W wielu spoecznociach, wczajc w to niektre rozwinite kraje Europy, maestwo jest gwnie zdeterminowane wzgldami spoecznymi i finansowymi, a rodzice modej pary maj tutaj tyle samo do powiedzenia, co bezporednio zainteresowani. W pewnych pierwotnych plemionach dwaj modziecy wymieniaj si siostrami (Australia) albo ma w tym wzgldzie duo do powiedzenia matrylinearny wuj lub patrylinearna ciotka (Melanezja). A take tam, gdzie opaty lubne s bardzo wysokie i gdzie zwykle zabezpiecza si za ich pomoc on lub brata panny modej, maestwo jest zwykle bardziej spraw porozumienia ni wolnego wyboru. Mimo to najbardziej istotnym czynnikiem pozostaje nadal wolny wybr. Bardzo czsto zarczyny dzieci lub inne formy ustalonych wczeniej zwizkw s amane przez jedn z osb bezporednio zainteresowanych, a maestwo przez ucieczk, z pniejszym uznaniem go przez rodzin i krewnych, uniewania wszelkie inne roszczenia. We wszystkich spoecznociach wikszo zwizkw jest zawierana z inicjatywy partnerw. Maestwo z wolnego, osobistego wyboru jest maestwem

normalnym, a wybr jest gwnie zdeterminowany osobistym powabem, ktry nie oznacza jednie powabu seksualnego czy erotycznego. Oglnie rzecz biorc, na wybr wpywa: pocig fizyczny poczony ze zgodnoci charakterw i wzgldami spoecznymi, takimi jak odpowiednio rangi, zajcia i korzyci ekonomicznych. I w tym przypadku natura maestwa rwnie kryje w sobie zoono motywacji, a jego stabilno naley zabezpieczy poprzez waciwy kompromis midzy konfliktowymi interesami.
Religijna i ceremonialna strona maestwa

wito wizw maeskich jest spotykana nie tylko w religii chrzecijaskiej i jest nie tylko przywilejem kultur wyszych. Sia wica samego prawa jest wzmacniana sankcj nadprzyrodzon wywodzc si z uroczystej, publicznie celebrowanej, duchowo i etycznie uwiconej ceremonii. Maestwo jako kontrakt prawny jest wane o tyle, o ile jego pogwacenie spotyka si z ziemsk kar, a jego pene wypenienie niesie ziemskie korzyci. Maestwo jako sakrament jest w spoeczestwach pierwotnych, podobnie jak i cywilizowanych, chronione przez moce duchowe, nagradzajce tych, ktrzy skrupulatnie i z naboestwem wypeniaj swe obowizki maeskie, a karzce tych, ktrzy je lekcewa. Religijny aspekt maestwa jest raczej podobny do aspektu prawnego w tym, e przydaje on raczej wanoci i witoci innym funkcjom ni ustanawia nowe. Znajduje to wyraz w akcie zawarcia i akcie rozwizania: religijne rytuay spotyka si przy zarczynach i lubie, a rozwd jest czsto okrelony i zalegalizowany w sposb religijny. Z kolei w przypadku mierci zerwanie wizi znajduje swj duchowy wyraz w obowizkach, praktykach i ceremoniach, ktre ci na pozostaym przy yciu partnerze. Obok ceremonii religijnych zwizanych z zawieraniem i rozwizywaniem maestwa istotn rol odgrywa etyka religijna, ustalajca reguy ycia maeskiego, ktre posiadaj sankcj nadprzyrodzon lub odwouj si raczej do poczucia moralnego ni do wasnej korzyci. [...]
Bronisaw Malinowski MAESTWO, POKREWIESTWO 233

Symbolika rytuau lubnego

Obrzd ten jest z reguy aktem rytualnym posiadajcym znaczenie symboliczne i uwaa si, e ma on skuteczno magiczn, zawiera nauk moraln i wyraa zasady prawne. S y m b o l i k a b i o l o g i c z n a . Tak wic na podstawowy cel maestwa utrzymanie cigoci rodzaju ludzkiego wskazuje si w ceremoniach zalubin przez rytua, ktry ma sprawi, e zwizek bdzie owocny, zaradzi niebezpieczestwom zwizanym ze stosunkami seksualnymi, szczeglnie z defloracj, i uatwi rne etapy podzenia od pierwszego aktu do porodu. W rytuale podnoci szczeglne miejsce zajmuje zastosowanie owocw, nasion lub

zboa, ktrym jest posypywana nowo polubiona para, oe maeskie lub obszar wok niego; owoce te i ziarna wrcza si im lub powoduje, by ich dotykali w jaki inny sposb. Elementy takie, jak mae dziecko towarzyszce pannie modej, uywanie rnych symboli rodzenia i bezporednie zanoszenie modlitw i skadanie ofiar, maj na celu sprawienie, aby zwizek by owocny. Niszczenie pewnych przedmiotw w czasie wesela suy oddaleniu niebezpieczestw zwizanych z defloracj i uatwienie skonsumowania zwizku. W wielu obrzdach weselnych rozwizuje si kokardki i sznurwki, co ma uatwi pord. We wszystkich tych dziaaniach widzimy wyraenie biologicznej natury maestwa. M a e s t w o j a k o p r z e o m . Maestwo stanowi przeom jako oficjalne i publiczne uznanie faktu biologicznego, jako najistotniejszy kontrakt kiedykolwiek zawierany przez dwie jednostki i jako akt, ktry stwarza now komrk spoeczn rodzin. Przeomom w ludzkim yciu zawsze towarzysz potne emocje, ze przeczucia i nadzieje, strach i oczekiwanie. Istniej niezliczone rytuay weselne, ktre w sposb oczywisty maj na celu usun niebezpieczestwo zwizane z przeomem maestwa. Niebezpieczestwa subiektywnie przeczuwane wyobraane s zazwyczaj w formie zego oddziaywania demonw, duchw, wrogich si, czarnej magii czy pechowych zbiegw okolicznoci. Naley je osaczy lub zneutralizowa ich dziaanie, dlatego znajdujemy niezliczone rytuay, ktre maj odwrci zy los, przynie szczcie i nadziej dla nowej rodziny. S to m.in. unikanie pewnych dni i miejsc jako nieszczliwych lub przeciwnie wybr pewnych dni, ktre stanowi dobry omen; zasonicie miejsca, gdzie ma si odby wesele, od zych wpyww; robienie haasu, palenie ognia, potrzsanie broni, kpiel lub mycie modej pary lub spryskiwanie jej wod, zapalanie ognisk i wymachiwanie pochodniami, krenie wok kocioa lub namiotu pana modego, uderzanie tego namiotu oraz powstrzymywanie modej pary od pewnych dziaa i spoywania niektrych pokarmw. Inne sposoby powstrzymywania nieszczcia to: zamaskowanie modej pary przez ubranie w strj pci przeciwnej lub pomalowanie twarzy, zastpienie przez wizerunki, maestwo przez zastpcw i zawieranie upozorowanego maestwa z drzewami, zwierztami czy przedmiotami martwymi. Wreszcie wanym antidotum jest stan duchowej niewraliwoci na dziaanie wszystkich nadprzyrodzonych si, ktry mona osign poprzez czysto moraln i przestrzeganie tych regu moralnych i rytualnych, ktre w kulturach pierwotnych zazwyczaj otaczaj wane momenty ludzkiego ycia. Najwaniejszym tabu tego rodzaju w odniesieniu do maestwa jest oczywicie tabu wstrzemiliwoci seksualnej. Zasada, e moda para musi

powstrzymywa si od stosunkw seksualnych przez Pewien czas po lubie, jest znana

Bronisaw Malinowski MAESTWO, POKREWIESTWO 234

na caym wiecie od pierwotnej dzikoci po najbardziej wyrafinowan etyk chrzecijastwa, od Australii do Nowego wiata, W czasie lubu i wesela obowizuj take jeszcze inne, mniej wane ograniczenia. Chocia uwaa si, e moda para znajduje si w niebezpiecznym stanie nie tylko dla siebie, lecz take dla innych, jest ona jednoczenie rdem bogosawiestwa i korzystnego wpywu. I tak pewne rytuay maj wpywa korzystnie na dobrobyt innych osb, nawet niezalenie od czcych je stosunkw, czasami znw wierzy si, e uczestniczenie w weselu przynosi korzy, uwaa si, e jedno wesele jest potencjaln przyczyn innych wesel, oczekuje si szczcia po kontaktach z pann mod, panem modym lub czym, co mieli na sobie. M a e s t w o j a k o z m i a n a s o c j o l o g i c z n a . Maestwo jest przeomem nie tylko w sensie duchowym. Jest to take rzeczywiste socjologiczne przejcie z jednego stanu do drugiego, oboje partnerzy porzucaj swe rodziny, aby zaoy now. Zerwanie z rodzicami, klanem, spoecznoci lokaln czy plemieniem znajduje swj wyraz w wielu interesujcych rytuaach weselnych. Pozorowana walka midzy panem modym lub jego grup a rodzin panny modej lub inne rodzaje oporu tej ostatniej, zagradzanie drogi korowodu weselnego, kanie lub inne formy wyraania alu i niechci przez pann mod i jej krewnych, odgrywanie porwania i uprowadzenia panny modej s to. sposoby dramatycznego wyraenia faktu, e panna moda musi zosta wyrwana z rodzinnego domu, e jest to akt gwatu, finalny moment krytyczny. M a e s t w o j a k o n o w e w i z y . Lecz najwaniejszym typem rytuau weselnego jest ten, ktry ustanawia maestwo jako wi sakramentaln. Tutaj znowu symbolika jest bardzo rozlega i zrnicowana, od najbardziej bezporedniego wyraenia zwizku przez zczenie rk lub palcw, wizanie ubrania, wymian piercionkw i acuszkw, do skomplikowanego udramatyzowanego odgrywania oddzielenia i zwizania. Wana symbolika wizw, ktre ; maj by zadzierzgnite, polega na przedstawieniu pewnych dziaa, ktre w przyszoci bd stanowi cz normalnych obowizkw czy przywilejw ycia maeskiego. Dziaania takie w jaki sposb okrelaj istot i wyczno maestwa poprzez antycypacj w rytualnym przedstawieniu. Wrd nich najwaniejsze s naturalnie ceremonialne przedstawienia aktu seksualnego i ceremonialne uczestnictwo we wsplnym posiku. W pewnych obrzdach symbolika. ustanawia wzgldny zakres wpywu w maestwie. 1 tak w pewnych przypadkach podkrela si wadz ma, ktry wystpuje z biczem, daje w ucho pannie. modej lub pozoruje bicie jej itd. W innych znowu ona moe stara si w podobny sposb zaznaczy sw niezaleno i wadz nad mem. Czsto take w pewnych dziaaniach magicznych wyraany jest ekonomiczny aspekt maestwa, co ma na celu zapewnienie pomylnoci przyszej

rodzinie, np. przez smarowanie masem i miodem masztu namiotu przez pann mod dla zapewnienia dostatku podstawowej ywnoci. A znowu podzia funkcji ekonomicznych jest wyraany w innych rytuaach, gdzie ona zapala ognisko, przygotowuje i gotuje posiek dla swego ma itp. G w n e f u n k c j e s y m b o l i k i w e s e l n e j . Przykady te ukazuj najwaniejsze, cho w adnym wypadku nie wszystkie, idee wyraane w rytuaach weselnych. atwo zauway, e symbolika jest niezmiernie bogata
Bronisaw Malinowski MAESTWO, POKREWIESTWO 235

i zrnicowana i e obejmuje niemal wszystkie aspekty maestwa. Istniej rytuay odnoszce si bezporednio do ycia seksualnego i ciy, rytuay o znaczeniu domowym i ekonomicznym, rytuay odnoszce si do postaw emocjonalnych wzgldem maestwa i idei moralnych dotyczcych jego celw. Technicznie mwic s to rytuay prawne, magiczne bd religijne. W skrcie ceremonia maestwa ukazuje i wyraa wszystkie istotne aspekty instytucji maestwa i jako taka jest najbardziej owocnym i odkrywczym przedmiotem bada antropologicznych. [...] Ustalony przez tradycj akt rytualny, okrelajc odpowiedni sposb zawarcia kontraktu, narzuca poprzez swj uroczysty charakter spoeczn wano tego kontraktu i jego moc wic w sensie moralnym. Funkcj uduchowiajc ceremoniom lubnym nadaj reguy etyczne i rne tabu, ktre zwykle towarzysz rytuaom. Publiczna i oficjalna natura aktu maeskiego, czsto zaznaczana przez obecno kapana, wodza lub czarownika, ogaszana w zapowiedziach i publicznych ogoszeniach, przypiecztowana przez wiadkw i dokumenty, wzmacniana przez wito miejsca i czasu, konstytuuje najszersz i najbardziej ogln funkcj rytuau i jest po to, aby nada maestwu charakter publiczny, wicy, wity i poruszajcy moralnie.
Rozwizanie maestwa w rytuale

Moc wica kontraktu maeskiego, jego charakter rytualny i moralny jest wyraany rwnie jasno przy jego rozwizywaniu przez rozwd lub mier jak przy jego zawieraniu. Niestety, nasze informacje w tym punkcie s tak niepene, e mona tutaj przedstawi jedynie krtki przegld. W wyszych kulturach rozwd jest spraw religijn, przeprowadzan pod nadzorem Kocioa, z przestrzeganiem pewnych formalnoci, ktre wyraaj i chroni wito sakramentu. W kulturach niszych znajdujemy tylko kilka przykadw rytuaw rozwodowych, w ktrych publicznie odgrywane s takie akty symboliczne, jak amanie kija, zrywanie licia czy wyrzucanie pewnych przedmiotw. [...] Mamy natomiast do dyspozycji o wiele wicej materiaw odnoszcych si do utrzymania wizi maeskich po mierci. Nie s one nigdy rozwizywane automatycznie przez zgon jednego z partnerw i s trwalsze dla wdowy ni dla wdowca. Lecz w kadym przypadku mier jednego z maonkw narzuca drugiemu pewn ilo rytuaw i praktyk moralnych, ktrych wypenienie jest istotn czci kontraktu maeskiego.

Wdowa lub wdowiec odgrywaj zwykle najbardziej wybitn rol wrd wszystkich aobnikw. I tak u pewnych ludw wdowa musi speni rne obowizki nad grobem ma, trwajce duej lub krcej. Musi ona spa obok niego lub na nim, zaopatrywa w ywno, utrzymywa stay ogie [...]. Jeszcze bardziej wymowne s dugie serie tabu i obowizkw, ktrych musi przestrzega wdowa, nim moe wyj za m powtrnie musi powstrzymywa si od stosunkw seksualnych, kpieli i odwieania ubrania, unika pewnych pokarmw itd. [...] Podobne przepisy zabraniaj wdowcowi wej w nowy zwizek zaraz po mierci ony. I tak u wielu ludw [...] pozostay przy yciu m musi y samotnie tak dugo, jak poddawany jest rnym restrykcjom i praktykom, takim jak powstrzymywanie si od stosunkw seksualnych.
Bronisaw Malinowski MAESTWO, POKREWIESTWO 236

Najbardziej stanowcze utrzymanie wizi maeskich spotykamy wrd tych ludw, ktre zupenie zabraniaj powtrnych maestw wdw (Tikopianie, Rotumanowie, Markizanie, mieszkacy wyspy Lin na Polinezji; Chiczycy; Ajnowie w Japonii; Formozanie; bramini w Indiach) lub wdowcw (Ajnowie, Formozanie; Biduanda Kallang na Pwyspie Malajskim). Lecz nawet to przymiewa instytucja suttee, wyrok mierci, na ktry tradycja religijna skazuje wdow po mierci ma, aby jej duch mg towarzyszy mu na tamtym wiecie. Instytucj t spotyka si nie tylko w Indiach, skd wzilimy t nazw2, lecz take u Komanczw, Kri i pewnych plemion kalifornijskich w Ameryce Pnocnej; w Dahomeju i wrd Ba Fiote w Afryce; na Nowych Hebrydach, Fidi, Wyspach Salomona, wyspie Pentecost i na Nowej Zelandii w Oceanii.
Spoeczne uwarunkowanie maestwa. Endogamia

[...] Maestwo nie jest nigdy wolne w tym sensie, e kady mczyzna miaby swobod polubienia kadej kobiety. Oczywicie nie wchodz tutaj w gr wady naturalne i fizyczne, poniewa zajmujemy si tylko reguami spoecznymi. Oczywiste jest to, e aby si pobra, dwoje ludzi musi wej ze sob w kontakt; w warunkach pierwotnych jest to moliwe, gdy nale do tego samego plemienia lub plemion, ktre spotykaj si w czasie pokoju lub wojny. Endogamia plemienna lub naturalna jest w ten sposb pierwszym warunkiem maestwa, lecz dla socjologa ma ona drugorzdne znaczenie i musi by odrniona od endogamii w cisym znaczeniu. E n d o g a m i a w a c i w a jest regu, ktra dozwala na maestwo czonkw tej samej sekcji, a zabrania zwizkw midzy czonkami dwch rnych sekcji. Endogamia taka jest rzadka. Wystpuje gwnie w Indiach, gdzie mog si pobra tylko czonkowie tej samej kasty. W innych czciach Indii spotykamy system zwany h i p e r g a m i , w ktrym mczyzna moe polubi kobiet z niszej warstwy tej samej kasty. Moe on take polubi kobiet z tej samej warstwy, jeeli inne warunki na to dozwalaj. Natomiast kobieta nie moe polubi mczyzny z niszej warstwy pod kar utraty statusu caej rodziny. W niektrych spoecznociach istnieje wspzawodnictwo w zdobywaniu mw z wyszych warstw.

W spoeczestwach pierwotnych endogamia nie jest zbyt rozpowszechniona. Pojawia si w plemionach, gdzie istnieje zdegradowana klasa rzemielnikw lub inna stratyfikacja rang. [...] Przybliona endogamia jak tendencja do maestw w ramach tego samego zawodu, klasy lub rangi stanowi niepisane prawo niemal powszechne w spoecznociach pierwotnych i cywilizowanych. Inny typ endogamii, ktry jest szeroko rozpowszechniony, jest zwizany z religi. W bardzo niewielu religiach dozwolone jest maestwo poza grup prawowiernych. Islam, judaizm, chrzecijastwo i hinduizm s przykadami w tym wzgldzie. Religia pierwotna z reguy nie musi by nietolerancyjna w stosunku do maestw mieszanych, poniewa granice plemion i brak komunikacji dziaaj z wystarczajc si.
2 Angloindyjsk,

pochodzc od sanskryckiego sati, dobra, wierna (ona) (przyp. red. tomu). Bronisaw Malinowski MAESTWO, POKREWIESTWO 237

Zakaz kazirodztwa

Najbardziej rozpowszechnionym i najsurowiej przestrzeganym warunkiem maestwa jest zbir regu, ktre zakazuj zwizkw midzy czonkami tej samej rodziny. S one znane jako reguy kazirodztwa i odgrywaj du rol w tworzeniu rodziny i regulowaniu pierwotnego pokrewiestwa. Kazirodztwo ma take due znaczenie we wspczesnej psychologii w zwizku ze spekulacjami Freuda i szkoy psychoanalitycznej. Chocia do zwizkw kazirodczych midzy bliskimi krewnymi podchodzi si ze wstrtem i s one zabronione, reguy z tym zwizane w poszczeglnych spoeczestwach wielce si rni co do poziomu, do ktrego siga zakaz, jak surowoci i charakteru sankcji. Maestwa matki z synem oraz ojca z crk s powszechnie zabronione przez prawo, zwyczaj i uczucia moralne. Mona jednak przedstawi wykaz plemion, w ktrych maj miejsce mniej lub bardziej nieregularne zwizki midzy rodzicami i dziemi. I tak o maestwach midzy matk a synem donoszono z Ameryki Karibowie, Eskimosi, Pioje i Tinne; z Celebesu Minahassa, i Jawy Kalang, z Nowej Kaledonii; i z Afryki Bandarowie. A zwizki midzy ojcem i crk wystpuj u Minahassa na Celebesie, Karenw w Birmie; i na Wyspach Salomona, Marshalla i Pelew na Oceanii. Jeszcze lepiej s udokumentowane maestwa midzy bratem i siostr (Wyspy Marshalla i Hawaje; staroytne rodziny krlewskie w Irlandii, Egipcie i u Inkw). Kiedy wyjdziemy poza grup rodzinn, zakaz maestwa midzy wujem a siostrzenic czy bratanic oraz midzy ciotk a siostrzecem czy bratankiem pierwszymi i drugimi kuzynami i tak dalej niesychanie si zmienia. W niektrych spoecznociach pewne z tych zwizkw s otwarcie zalecane i uwaane za podane, w innych znw zabronione. [...]
Egzogamia

Jest to system, w ktrym uwaa si za spokrewnione wiksze grupy ludzi a ich czonkom zabrania si wchodzenia ze sob w zwizki maeskie. Spotyka si go gwnie z klasyfikacyjnym systemem terminw pokrewiestwa i organizacj klanow. To, czy egzogamia jest genetycznie zwizana z kazirodztwem, tj. czy jest przedueniem tabu na stosunki i maestwo wewntrz rodziny, czy instytucj niezalen, jest kwesti sporn. Egzogamia obejmuje najwiksz liczb ludzi, gdy opiera si na dwudzielnej organizacji i zakazuje stosunkw lub maestw z poow czonkw plemienia. Normalnie egzogamia jest atrybutem klanu, tj. grupy ludzi, ktrzy wywodz swe pochodzenie od wsplnego przodka, maj w wikszoci wypadkw ten sam totem i wykonuj razem wiele zada. Klan jest czsto poddziaem plemienia opartym na zasadzie dwudzielnoci, gdzie mamy dwa, cztery lub osiem klanw. Niekiedy istnieje nieparzysta i mniej lub bardziej znaczna liczba klanw, a egzogamia obowizuje tylko wewntrz kadego z tych podziaw. Zakaz z reguy stosuje si jednostronnie [...].
Bronisaw Malinowski MAESTWO, POKREWIESTWO 238

Formy maestwa

[...] Termin forma maestwa by z reguy stosowany do tego, co mona by nazwa z m i e n n o c i i l o c i o w w maestwie, tj. zmiennoci liczby maonkw ze sob zwizanych, a gwne formy maestwa zwykle wymieniane to monogamia, poligynia, poliandria i maestwo grupowe. Aby si odpowiednio posugiwa t klasyfikacj, naley odrni hipotetyczne przypuszczenia od form rzeczywicie istniejcych. Z tego punktu widzenia moemy od razu wyeliminowa maestwo grupowe, poniewa nasze poprzednie analizy wykazay, e stosunki pirrauru w Australii oraz podobne instytucje u Eskimosw i na Syberii nie mog by w swych funkcjach rodzicielskich, ekonomicznych, prawnych czy religijnych uwaane za form maestwa.
Poliandria

Jest to nazwa zwizku, w ktrym kilku mczyzn jest prawnie zwizanych maestwem z jedn kobiet. Poliandria jest najrzadsz form maestwa poligamicznego i niestety posiadamy o niej zbyt skpe i niedostateczne informacje, mimo jej wielkiej wanoci teoretycznej. Poliandrii nie spotykamy w adnym z bardziej pierwotnych ludw, a jej wystpowanie jest prawie zupenie ograniczone do terenw wyynnych Indii poudniowych i Azji rodkowej oraz pewnych izolowanych wyjtkw, jak jedno plemi afrykaskie (Bahimowie) i niektre plemiona eskimoskie, gdzie poliandria wystpuje nieregularnie. W Tybecie i przylegych rejonach istnieje poliandria typu braterskiego, tj. kilku braci ma jedn on. Wszyscy mowie mieszkaj razem ze wspln on jako czonkowie jednego gospodarstwa domowego i kolejno z ni wspyj. Dzieci urodzone w tym maestwie s czasami uwaane za legalnych potomkw tylko najstarszego bratama, w innych przypadkach, gdy dziecko si urodzi, jest ono przypisane temu, od

ktrego zdaniem matki pochodzi. U Nayarw w Indiach poudniowo-zachodnich istnieje tzw. forma poliandrii, ktra ma due, chocia przesadzone, znaczenie w teoriach maestwa. Dziewczyna przechodzi przez pewn form maestwa z mczyzn, lecz pniej faktycznie przestaje z wieloma mczyznami, ktrzy nie musz by ze sob spokrewnieni. Mieszka ona sama i wspyje kolejno ze swymi partnerami za ich zgod. Dziki matrylinearnym instytucjom tego ludu, dzieci z takiego maestwa dziedzicz po bracie matki, lecz spoeczn wano ojcostwa upatruje si w fakcie, e kobieta, gdy zajdzie w ci, zawsze wskazuje tego czy innego mczyzn jako ojca dziecka i jest on zobowizany dostarcza mu ywnoci i wychowywa je. Inna relacja dra Riversa dotyczy poliandrii u Todw, ktr mona uwaa za prostsz form instytucji wystpujcej w Indiach poudniowych. U Todw kilku mczyzn, zwykle dwch lub trzech braci, posiada jedn on, lecz regu jest, e wspyj z ni w kolejnoci. Dzieci nie s uznawane wsplnie przez mw, lecz kade dziecko jest przydzielone indywidualnie jednemu mczynie, nie w zwizku z przypuszczeniem fizycznego ojcostwa, lecz na podstawie rytualnego aktu odgrywanego przez tego mczyzn nad dzieckiem, aktu, ktry ustanawia spoeczne ojcostwo i prawne pochodzenie dziecka.
Bronisaw Malinowski MAESTWO, POKREWIESTWO 239

Poliandria jest zatem maestwem zoonym, w ktrym wspycie jest zazwyczaj sukcesywne, a nie poczone, a dzieci i wasno nie s dzielone przez mw.
Poligynia

Jest to forma maestwa, w ktrym kilka on jest zwizanych z jednym mem. Kada z nich posiada status legalnej maonki, a ich dzieci s uwaane za legalnych potomkw ma. Poligynia jako instytucja wystpuje we wszystkich czciach wiata. Istnieje bardzo mao plemion, o ktrych wiemy, gdzie mczynie, jeeli tylko moe, nie wolno wej w wicej ni jeden zwizek. Wiele ludw uwaano za monogamiczne, lecz trudno wywnioskowa z danych, ktre mamy do dyspozycji, czy monogamia jest dominujc praktyk, ideaem moralnym czy instytucj chronion przez sankcje. Naley zarazem pamita, e poligynia nie jest nigdy praktykowana w caej spoecznoci: nie moe istnie spoeczno, w ktrej kady mczyzna miaby kilka on, poniewa wymagaoby to niezwykego nadmiaru kobiet. Drugim wanym punktem odnonie do poligynii, ktry rzadko si jasno uwydatnia, jest to, e w rzeczywistoci nie jest to forma maestwa fundamentalnie rna od monogamii, a jest raczej monogamia wielorak. Jest to w gruncie rzeczy powtrzenie kontraktu maeskiego, ktry si zawiera kolejno z kad on, ustanawiajc indywidualny stosunek midzy mczyzn i kad z jego maonek. Z reguy na kady stosunek wpywaj prawnie i ekonomicznie pozostae. Tam, gdzie kada z on ma swe oddzielne gospodarstwo, a m odwiedza je na zmian, maestwo poligyniczne bardzo przypomina czasowo przerywan monogami. W takich przypadkach istnieje kilka indywidualnych maestw, w ktrych

urzdzenia domowe, gospodarka, rodzicielstwo, a rwnie elementy prawne i religijne z reguy na siebie nie zachodz. Poligynia z oddzielnymi gospodarstwami jest bardziej powszechna. [...] W wielu przypadkach przyczyna poligynii ma charakter ekonomiczny i polityczny. [...] Wikszo on moe powiksza nie tylko bogactwo mczyzny, lecz take jego spoeczne znaczenie, saw i autorytet, obok wpywu, jaki ma wielo dzieci. Dlatego w wielu spoecznociach Bantu w Afryce dza posiadania wielu on jest jednym z przewodnich motyww w yciu kadego mczyzny, natomiast fakt, e w wielu spoecznociach melanezyjskich i polinezyjskich poligynia jest przywilejem wodza, wiadczy o prestiu spoecznym z ni zwizanym.
Monogamia

Monogamia jest nie tylko najwaniejsz form maestwa, ktra dominuje w wielu spoecznociach i ktra przejawia si, statystycznie rzecz biorc, w przygniatajcej wikszoci wypadkw, lecz jest to take wzr i prototyp maestwa. Zarwno poliandria, jak i poligynia s maestwami zoonymi, skadajcymi si z kilku zwizkw poczonych w wikszy system, lecz kady z nich powsta wedug wzoru maestwa monogamicznego. Wspycie poligamiczne jest z reguy sukcesywn monogami i nie dotyczy wsplnoci uytkowania domu; dzieci i wasno s podzielone, a kontrakty s zawierane indywidualnie midzy dwojgiem partnerw.
Bronisaw Malinowski MAESTWO, POKREWIESTWO 240

Monogamia jako jedyna i wyczna forma maestwa, w tym sensie, e bigamia jest uwaana za cikie przestpstwo kryminalne, grzech i witokradztwo, jest zjawiskiem bardzo rzadkim. Tak jednoznaczny idea maestwa i tak sztywny pogld prawny w tej kwestii spotyka si prawie wycznie w nowoytnej, relatywnie modej kulturze Zachodu. Nie zawiera go nawet doktryna chrzecijaska. Oprcz tak wyizolowanych zjawisk, jak ostatnio Koci witych Dni Ostatnich (mormoni) i heretyckich sekt anabaptystw (XVI wiek), poligynia bya legalnie praktykowana i akceptowana przez Koci w redniowieczu i pojawiaa si sporadycznie jako legalna instytucja akceptowana przez Koci i pastwo a do poowy XVII wieku. Z drugiej strony monogami jako wzr i jako prototyp ludzkiego maestwa jest powszechna. Cao tej instytucji, w jej aspekcie seksualnym, rodzicielskim, ekonomicznym, prawnym i religijnym, opiera si na fakcie, e prawdziwa funkcja maestwa zwizek seksualny, podzenie i wychowywanie dzieci oraz wsppraca, jak ono zakada wymaga zasadniczo dwojga ludzi i e w przygniatajcej wikszoci wypadkw tylko dwoje ludzi jest ze sob zwizanych w celu wypenienia tych funkcji. Tylko midzy dwoma organizmami moe zaj poczenie, dzieci s podzone tylko przez dwoje rodzicw i spoecznie uznawane za potomstwo jednej pary, gospodarstwo

domowe nie jest nigdy kierowane mdroci zbiorow, kontrakt prawny nie jest nigdy zawierany wsplnie, sankcj religijn otrzymuje tylko zwizek dwojga. Nigdy nie zostaa opisana forma maestwa oparta na komunizmie seksualnym, wsplnym rodzicielstwie, gospodarstwie domowym, grupowym kontrakcie i promiskuitycznym sakramencie. Monogami jest, bya i pozostanie jedyn prawdziw form maestwa. [...] Pokrewiestwo
Pokrewiestwo w kulturze ludzkiej

[...] Kada kultura ludzka jest zbudowana na swym systemie pokrewiestwa, to znaczy na okrelonym typie wizi osobistych, wyrosych przede wszystkim z prokreacji i ycia rodzinnego. Bez gbszego zrozumienia pokrewiestwa niemoliwe jest uchwycenie organizacji, sposobu mylenia i oglnego charakteru kultury ludzkiej od jej skromnych pocztkw po najwyszy rozwj.
Rodzina jako rdo pokrewiestwa

Na pierwszy rzut oka pokrewiestwo, czyli wizi czce rodzicw i dzieci, a take bardziej odlegych krewnych, wydaje si dosy proste: typowa rodzina, grupa zoona z matki, ojca i ich potomstwa, wystpuje we wszystkich spoeczestwach dzikich, barbarzyskich czy cywilizowanych, wszdzie odgrywa wan rol i wpywa na caoksztat organizacji spoecznej i kultury. Wydaje si, i rzeczywicie nie rni si ono zupenie od swego wspczesnego, cywilizowanego odpowiednika, ktry znamy z wasnego dowiadczenia. W plemionach krajowcw matka, ojciec i dzieci dziel obz, mieszkanie, jedzenie i ycie. InBronisaw
Malinowski MAESTWO, POKREWIESTWO 241

i ycie. Intymno ycia rodzinnego, codzienny cykl posikw, zajcia domowe i praca poza domem, odpoczynek nocny i budzenie si do nowego dnia, biegnie w spoeczestwie cywilizowanym i dzikim rwnolegle, pomijajc rnice poziomu kultury. Czonkowie rodziny w plemieniu krajowcw s zwykle tak samo blisko ze sob zwizani, jak i w spoeczestwie europejskim, przywizani do siebie, dzielc ycie i wikszo swej aktywnoci, wymieniajc rady, pomoc, towarzystwo, otuch w strapieniach i wspprac gospodarcz. Wi ich te same siy, ktre jednocz nasz rodzin, a ten sam dystans i bariery oddzielaj ich od innych rodzin. W Australii, jak i u wikszoci Indian pnocnoamerykaskich, w Oceanii i Azji, wrd plemion afrykaskich i w Ameryce Poudniowej wyranie si wyania indywidualna, nie podzielona rodzina, okrelona jednostka spoeczna wyrniona od reszty spoeczestwa wyran granic. [...]
Sposoby okrelania pochodzenia

Pokrewiestwo, pozornie proste, gdy rozwaamy je jako wizi wsplnoty wyrose z prokreacji i wychowywania potomstwa w rodzinie, staje si bardziej zoone, gdy badamy jego dalsze rozgazienia w yciu plemiennym. W tradycyjnym pogldzie, ktry

wada niepodzielnie, nim Bachofen, McLennan i Morgan zrewolucjonizowali antropologi spoeczn w drugiej poowie XIX wieku, jedna wana kwestia wymaga poprawki. Pokrewiestwo w adnym razie nie jest zawsze patriarchalne, nie zawsze bazuje na uznaniu wanoci ojca w ustalaniu pochodzenia, ani nie jest uniwersalne jego prawo do sprawowania wadzy czy do przenoszenia swej pozycji, bogactwa czy przywilejw na swego syna. W wielu spoeczestwach matka jest tym rodzicem, w linii ktrego okrela si pokrewiestwo, jej brat jest msk gow rodziny, a dziedziczenie dbr, nastpstwo urzdu oraz wszystkie prawa, zobowizania i przywileje przechodz z mczyzny na dzieci jego siostry. Ten system prawny nazywany jest p r a w e m m a c i e r z y s t y m lub bardziej poprawnie m a t r y 1 i n i , a relacja midzy mczyzn a synem jego siostry a w u n k u l a t e m . Sytuacja, w ktrej pokrewiestwo moe by okrelane zarwno w linii ojca, jak i matki, zostaa nazwana (za Lowie'm) zasad bilateralnego okrelania pochodzenia, niemniej jednak zjawiskiem niemal uniwersalnym jest to, e w danej kulturze nacisk jest pooony tylko na jedn stron, co zostao okrelone jako u n i l a t e r a l n y sposb okrelania pokrewiestwa. Bilateralny aspekt pokrewiestwa nigdy nie uleg zatarciu, a unilateralne okrelanie oznacza tylko mniej lub bardziej ograniczony nacisk na jedn ze stron, a nigdy zupen eliminacj drugiej.
Hipertrofia wizi pierwotnych

Inn cech, ktra czyni pokrewiestwo w kulturach pierwotnych rnym od naszego, jest jego niezwyka hipertrofia: przekracza ono granice rodziny, grupy lokalnej, a czasami nawet najszerszych krgw znajomych. By moe najbardziej zaskakujcym i niepokojcym symptomem tych kolektywnych aspektw pokrewiestwa jest dziwny zwyczaj jzykowy znany jako klasyfikacyjny system terminologii pokrewiestwa. W wielu jzykach pierwotnych
Bronisaw Malinowski MAESTWO, POKREWIESTWO 242

uywa si takich terminw, jak ojciec, matka, brat, siostra itd., nie tylko w odniesieniu do czonkw swej rodziny, lecz take do klas ludzi, bdcych w okrelonym stosunku do rodzicw, wedug regu, ktre rni si w zalenoci od organizacji spoecznej. W pewnych spoecznociach na przykad w Australii terminy pokrewiestwa id tak daleko jak istniejce stosunki spoeczne, a nawet poza nie to znaczy, e nawet nieznajomy, nigdy przedtem nie spotkany ani nie widziany, jest uwaany za potencjalnie nalecego do tej czy innej klasy krewnych. [...]
Klany, poowy i klasy krewnych

Tak wic klasyfikacyjne uycie terminw pokrewiestwa nie jest jedynym sposobem grupowania ludzi w klasy krewnych. Wikszo plemion pierwotnych nie jest podzielona tylko na rodziny, lecz take na wiksze grupy, ktre jednak do pewnego stopnia posiadaj charakter pokrewiestwa. I tak na pewnych terenach plemi rozpada si na poowy. Kada z nich posiada sw nazw, swe kolektywne poczucie jednoci, zwykle specjalny mit okrelajcy jej charakter i relacje do drugiej poowy. Klasycznymi

przykadami tego podziau jest podzia pewnych plemion australijskich na poowy Ora i Kruka oraz dwudzielno Indian wschodniego wybrzea Ameryki Pnocnej. To przepoowienie plemienia czy si zwykle z zakazem maestwa wewntrz jednej poowy, tak e mczyzna z pierwszej musi si oeni z kobiet z drugiej i vice versa. W innych plemionach s cztery klany czy klasy, w innych znowu osiem. Sekcje te reguluj zawieranie maestw i graj wybitn rol w yciu ceremonialnym i gospodarczym. Jednak wikszo ludw posiada nieparzyst liczb klanw, ktrej nie mona sprowadzi do dwudzielnej czy jakiejkolwiek innej zasady numerycznej. [...]
Pokrewiestwo indywidualne i zbiorowe

Problem niewtpliwie zosta wypaczony wskutek stawiania go w formie bezkompromisowej: klan versus rodzina, pierwotna monogamia versus maestwo grupowe, relacje jednostkowe versus czonkostwo klanu. P r o blememniejestto,czypokrewiestwojestindywidualneczyspoecznejestononiewtpliwieitakie,itakie.Problememjestnatomiast relacja,jakazachodzimidzytymidwomaaspekt a m i . Niezaprzeczalnym faktem jest to, e rodzina jest zjawiskiem powszechnym i z socjologicznego punktu widzenia jest waniejsza ni klan. Poprzedza go w ewolucji ludzkoci i trwa duej ni on. Lecz w pewnych spoecznociach klanu jest grup niezwykle ywotn i efektywn. Jaka zachodzi midzy nimi relacja? Indywidualne przywileje prawne i wasny interes zazwyczaj dominuj, lecz poczucie wsplnoty, wsppraca, wsplna wasno __________i wsplna odpowiedzialno s w pierwotnej sprawiedliwoci i organizacji prawnej wanymi elementami. Wszystkie te wizi i relacje tak indywidualne, jak i zbiorowe opieraj si na pokrewiestwie i poczuciu pokrewiestwa. [...]
Bronisaw Malinowski MAESTWO, POKREWIESTWO 243

ycie seksualne a niepewno ojcostwa

Najlepiej bdzie rozpatrywa macierzystwo i ojcostwo razem. Te dwie strony rodzicielstwa powizane s ze sob yciem seksualnym. W dyskusjach na temat pokrewiestwa nadmiernie uwypuklano znaczenie swobody seksualnej dzikich. W przypadku, gdy zachodz stosunki seksualne midzy dwiema grupami, jak zwyczaj pirrauru w rodkowej Australii oraz sporadycznie na Syberii i Melanezji, lub s tylko dozwolone, jak midzy klasami maestw i klanami, niektrzy antropologowie maj tendencj do mwienia o jeszcze istniejcym maestwie grupowym, zapominajc, e maestwo oznacza co wicej ni tylko prawo do stosunkw seksualnych. A znowu w rnych obyczajach natury religijnej i ceremonialnej (prostytucja religijna, ius primae noctis, defloracja rytualna, rozwizo w czasie nocy polubnej, gocinno seksualna i wymiana partnerw) doszukiwano si pierwotnego komunizmu seksualnego, co

w powizaniu ze wiadectwem terminw klasyfikacyjnych doprowadzio do hipotezy o pierwotnym promiskuityzmie i rodzinie grupowej. Jednake s w o b o d a s e k s u a l n a jest kwesti cakowicie rn od w o l n o c i r o d z i c i e l s t w a , a w zwizku z tymi zjawiskami wytworzyy si pewne interesujce instytucje i reguy prawne.
Zasada lubnego pochodzenia

[...] To przywodzi nas do wanej kwestii. Fizjologiczne ojcostwo, spodzenie dziecka, z reguy nie wystarcza, a nawet moe nie mie nic wsplnego z ojcostwem spoecznym. Ludy tubylcze maj oczywicie wasne pogldy na mechanizmy prokreacji. Niektre ludy (mieszkacy rodkowej Australii, niektrzy Melanezyjczycy, pewne plemiona afrykaskie) przypisuj ci wpywowi duchw, inne z kolei (Ba-Ila, wyspiarze Rossel, niektre plemiona australijskie) nadmiernie podkrelaj udzia mczyzny. Lecz we wszystkich przypadkach, w ktrych ten problem by dostatecznie zbadany, okazao si, e mechanizm prokreacji jest pojmowany w sposb bdcy mieszanin pewnej wiedzy biologicznej i wierze animistycznych. Doktryna ta odnosi si w jaki sposb do poj pokrewiestwa i zasad prawnych danej spoecznoci. Zawsze te wi pokrewiestwa, ktr uwaa si za wi ustanowion przez akt prokreacji cielesnej lub duchowej, jest natury indywidualnej, a ojcostwo musi czasami zosta potwierdzone specjaln ceremoni prawn take indywidualn.
Macierzystwo naturalne i socjologiczne

Macierzystwo, tak samo jak ojcostwo, jest wczone w tubylcze doktryny poczcia. Zakaz posiadania nielubnych dzieci faktycznie dotyczy bardziej matki ni ojca, a karze podlega zawsze jednostka, a nie grupa. To indywidualna kobieta cierpi z powodu nielubnego dziecka, chyba e istnieje mczyzna, prawnie z zwizany, ktry indywidualnie dzieli z ni odpowiedzialno. Gdziekolwiek prbuje si spowodowa lub zapobiec poczciu poprzez rytuay religijne i magiczne, odnosz si one zawsze do indywidualnej matki i dziecka. Matka w czasie ciy podlega zwykle rnym tabu, ktre zachowuje indywidualnie i w ktrych ma czsto udzia take jej m. Dobro dziecka bowiem obchodzi jego matk i ojca nawet przed jego urodzeniem. Po urodzeniu z kolei rne reguy spoeczne, magiczBronisaw
Malinowski MAESTWO, POKREWIESTWO 244

ne i moralne oddzielaj matk od jej ma i izoluj j z dzieckiem. Kilka kobiet, ktre zwykle jej towarzyszy, jest jej najbliszymi krewnymi. Nie ma tutaj przeksztacenia indywidualnego urodzenia w urodzenie grupowe poprzez funkcj prawn czy rytualn lecz przeciwnie, spoeczno nakada na faktyczn matk indywidualne ciary, odpowiedzialno i uczucia. Ojciec, chocia w cieniu, uczestniczy w zwyczajach typu kuwady, czuwaniu i tabu w czasie poogu ony, i to take czyni indywidualnie.
Brak grupowego ojcostwa

Idee i instytucje, ktre rzdz poczciem, ci i urodzeniem, pokazuj, e nie mog by rozpatrywane jako fakty czysto fizjologiczne, lecz jako fakty gboko modyfikowane

przez kultur i organizacj spoeczn. Poczcie nie jest pozostawione przypadkowi, nawet gdy dozwolone s nieskrpowane stosunki seksualne, lecz musi ono zaj w obrbie maestwa. Spoeczestwo narzuca, e podstawowy ukad pokrewiestwa ma by indywidualn rodzin na bazie indywidualnego maestwa. Udziela przez to poparcia naturalnej czuoci i uczuciom, ktre, jak si zdaje, s wrodzone rodzicom, zarwno ludzkim, jak i zwierzcym. Dziecko z kolei odpowiada jedynym w swoim rodzaju, trwajcym przez cae ycie przywizaniem do jednej kobiety i jednego mczyzny, ktrzy tworz jego pierwszy spoeczny horyzont, to znaczy do swego ojca i matki.
Rozszerzenie pokrewiestwa

Relacja midzy rodzicami i dziemi jest relacj indywidualn, podobnie jak stosunki midzy brami i siostrami, ktrzy w dziecistwie s dla siebie naturalnymi towarzyszami zabaw i pomocnikami oraz pozostaj partnerami prawnymi i moralnymi sprzymierzecami w pniejszym yciu. Rodzina jest przez to miejscem, gdzie tworz si wizi pokrewiestwa, a ksztat indywidualnej rodziny dostarcza im wzoru. [...] Jednak indywidualna rodzina stanowi tylko wstpn sytuacj pokrewiestwa, a indywidualni rodzice, bracia i siostry dostarczaj jedynie podstawowego znaczenia terminom pokrewiestwa. Fakt ten jest bardzo wany, lecz aby go w peni oceni, konieczne jest przeledzenie pniejszego rozwoju wizi pokrewiestwa. [...]
Matka zastpcza

We wszystkich spoeczestwach matka jest osob fizjologicznie i moralnie niezbdn. Jednak zawsze istnieje niebezpieczestwo, e jej zabraknie na stae lub czasowo. Zastpienie jednej osoby przez inn w przypadku mierci, choroby lub nieudolnoci jest jednym z podstawowych elementw pierwotnej organizacji, a zastpowanie to dokonuje si na bazie pokrewiestwa. W spoecznociach matrylinearnych naturaln zastpczyni matki jest jej siostra, zwykle najblisza wiekiem. W spoecznociach matrylokalnych jest ona na miejscu, w patrylokalnych wzywa si j, jeli jest to konieczne, a nawet gdy nie jest potrzebna, przychodzi z dusz wizyt. Dlatego dziecko z reguy wczenie poznaje siostr matki. Ona z kolei, wykonujc pewne wane obowizki podczas ciy i porodu swej siostry jest szczeglnie przywizana do dziecka, ktre potencjalnie moe by pod jej opiek. Czsto towarzyBronisaw
Malinowski MAESTWO, POKREWIESTWO 245

szy matce, w przypadku choroby zastpujc j, czasami zabiera dziecko do swego domu na jaki czas. Obie wiedz, e w pewnych okolicznociach bdzie musiaa spenia dla niego rol matki. W pniejszym swym yciu dziecko zda sobie z tego spraw i bdzie j uwaao za z a s t p c z l u b d r u g m a t k . [...] To, co zostao powiedziane o siostrze matki, stosuje si take do brata ojca, ktry

wedug prawa ojcowskiego jest czsto uwaany za zastpczego ojca. Jego ona byaby wtedy zastpcz matk, szczeglnie w przypadku adopcji. A z kolei wedug prawa macierzystego m siostry matki byby zastpczym ojcem. [...]
Eliminacja seksu z ycia codziennego

Zasada unilateralna, ktra stanowi, e pokrewiestwo jest liczone w linii ojca lub matki, gdy spojrzymy na nie tak, jak ono wchodzi w ycie jednostki, oznacza, e wizi rodzinne rozszerzaj si tylko w jedn stron. Istotnym aspektem tego jednostronnego rozszerzenia jest to, e reguy egzogamii rozwijaj si z regu kazirodztwa. Reguy te usuwaj ycie seksualne odpowiednio z rodziny i klanu. Reguy te s niezrozumiae w swej funkcji biologicznej, gdy biologowie zgadzaj si, e sporadyczne kojarzenie osobnikw o wysokim stopniu pokrewiestwa jest nieszkodliwe. Mona je natomiast tumaczy niezgodnoci ycia seksualnego z codzienn praktyczn wspprac. Natenie emocjonalne, towarzyszce grze miosnej, zazdro i niezgoda, ktre wzbudza, jak i natrtny i rozpraszajcy wpyw tych czynnikw czyni trudnym do pogodzenia ycie seksualne z powan dziaalnoci. Dlatego wojnie i polowaniu, rolnictwu i handlowi, ceremoniom religijnym i publicznym czsto towarzysz tabu seksualne. ycie rodzinne i wszystkie relacje majce swj pocztek w rodzinie, to jest midzy rodzicami i dziemi, bratem i siostr, s zawsze chronione przed dezorganizujcym wpywem seksu przez tabu kazirodztwa. Pniej, kiedy tubylcze dziecko, wczenie dojrzae seksualnie, wchodzi w szersz grup wiejskiej spoecznoci i plemienia, we wszystkich jego zwizkach nastpuje podzia zgodnie z zasad unilateraln. Pewne osoby, mczyni i kobiety, staj si naturalnymi towarzyszami w pracy, kwestiach prawnych i duchowych. S to jego dalsi krewni i czonkowie klanu i na nich to rozszerza ono stosunki rodzinne, ktre s jednak zmodyfikowane i osabione. Obejmuj one midzy innymi zakaz kazirodztwa, ktry tutaj staje si o wiele szerszym i sabszym tabu egzogamii. Inna grupa skada si z kobiet, z ktrymi moe si bawi i dawa upust swym miosnym inklinacjom, oraz z mczyzn, z ktrymi wchodzi w relacje mniej lub bardziej przyjaznego wspzawodnictwa i wzajemnoci. Zasada unilateralna jest w ten sposb narzdziem zapewniajcym klanowi warunek nie zakconej sprawami seksu kooperacji, co w przypadku rodziny zapewnia zakaz kazirodztwa. Dziedziczenie unilateralne jest take blisko zwizane z charakterem filiacji, to znaczy przenoszeniem statusu, wadzy, urzdu i majtku z jednej generacji na drug. Dla spoistoci spoeczestwa porzdek i prostota regu filiacji ma znaczenie, najwiksze. I rzeczywicie, od pierwotnej dzikoci a po wspczesn cywilizacj powodem wikszoci ktni politycznych i plemiennych wani jest, oprcz seksu, kwestionowanie

dziedziczenia i sukcesji. Powszechne jest ubieganie si o wzgldy za ycia oraz walki i rozamy po mierci, szczeglnie, gdy zmary by kim znacznym. Dzieje si tak,
Bronisaw Malinowski MAESTWO, POKREWIESTWO 246

gdy, jak wiemy, prawo macierzyste i prawo ojcowskie nie s nigdy bezwzgldne, reguy te s zawsze elastyczne i nieco niejasne. Mona jednak uoglni, e im prostsze i bardziej cise s prawa filiacji, im silniej wprowadzane jest prawo macierzyste czy ojcowskie kosztem innych, tym wiksze bdzie uporzdkowanie i spjno spoecznoci, bardziej gadko bdzie zachodzi przekazywanie wadzy, tradycji, majtku nastpnym generacjom. [...]
Charakter rozszerzenia pokrewiestwa

Kade kolejne przeksztacenie wizi pokrewiestwa jest [...] z reguy zwizane z etapami w biologicznym yciu czowieka, kademu odpowiada rny typ struktury spoecznej, kade jest uwarunkowane rnymi funkcjami spenianymi przez grup. Pokrewiestwo zawsze ma swj pocztek w rodzinie matce, ojcu i dziecku, ktrego odywienie, wygoda i bezpieczestwo od nich zaley. Z indywidualnej rodziny z jej gwnie biologicznymi funkcjami dziecko wchodzi w struktur kilku zwizanych ze sob rodzin, ktre poprzez rozszerzenie pokrewiestwa wyposaaj je w zastpczych rodzicw, braci i siostry, i przez uksztatowanie nowych relacji dostarczaj mu dziadkw, wujka ze strony matki, ciotki ze strony ojca i kuzynw przeciwlegych. W okresie pokwitania i pniej uczy si w sposb bardziej bezporedni i systematyczny zasad pokrewiestwa i prawa plemiennego. Dokonuje si to przez inicjacj i trening w granicach spoecznoci lokalnej. Wchodzc nastpnie w ycie dorose jako czonek swego klanu bierze udzia w wikszoci spraw ekonomicznych, obrzdowych, prawnych, wojennych czy religijnych swego plemienia. Wkrtce take dokonuje wyboru maonki zgodnie z reguami pokrewiestwa rzdzcymi maestwem w jego plemieniu. Jedna strona tego procesu polega na stopniowym upodobnianiu si nowych wizi do starych, druga za na tworzeniu nowych sfer, przyjmowaniu nowych funkcji i ksztatowaniu nowych wizi. Nawet gdy celowo si rozrywa stare wizi, jak w przypadku inicjacji, nowe tworz si wedug ich wzoru. W procesie tym kade rozszerzenie prowadzi do uksztatowania si nowych wizi, a przez to do osabienia starych, lecz nigdy do ich zupenego wyeliminowania czy pomieszania tych dwu ukadw. Do nowych relacji wczone zostaj niektre elementy starych, lecz zawsze zawieraj one take elementy nowe. W rezultacie jednostka nie znajduje si w jednej przemieszanej i jednolitej masie krewnych, lecz raczej otacza j kilka stopniowo rozszerzajcych si krgw: rodzina, krewni poboczni, krewni lokalni, czonkowie klanu, krewni wewntrz plemienia oraz przecinajca w poprzek ten koncentryczny system jego wasna rodzina i krewni wspmaonka.
Trwao wizw rodzinnych

Dlaczego wzory rodzinne utrzymuj si w rozszerzeniach, o ktrych mwilimy, nie

tylko w terminologii, lecz take w pewnej fikcji prawnej, tradycji totemicznej i charakterze rnych regu? [...] W maych spoecznociach tubylcw gdzie wszystkie stosunki spoeczne s bezporednie i osobiste, gdzie caa wsppraca dokonuje si na zasadzie bezporedniej
Bronisaw Malinowski MAESTWO, POKREWIESTWO 247

stycznoci, gdzie solidarno i zastpowanie si zachodzi wewntrz grup ludzi stale bdcych w kontakcie model rodzinny moe by o wiele konkretniej i rozlegej zastosowany do wszystkich szerszych struktur. W rozszerzeniach tych nowe wizi i zobowizania ksztatuj si na skutek starych, dlatego w pewnej mierze na ich podobiestwo. Zasada unilateralna, powodujc rozciganie si wizw pokrewiestwa tylko w jedn stron, czyni ich wpyw wewntrz klanu bardziej skoncentrowanym, natomiast uwalnia od niego ca sfer stosunkw midzy klanami. Produkt finalny procesu rozszerzania si pokrewiestwa system klanowy, z jego rozchodzcymi si w dwie strony relacjami wewntrz grupy pokrewiestwa i w poprzek grup jest naturalnym rezultatem zasady unilateralnej i wpyww, ktre kieruj pokrewiestwo rodzinne w szersz sfer dziaa.
Klan i rodzina

W socjologii spoeczestwa pierwotnego prawidowe zrozumienie istoty klanu i jego stosunku do rodziny jest kwesti bardzo wan i trudn. Pierwotne, fundamentalne elementy pokrewiestwa czce rodzicw i dzieci jak wizi prokreacji, opieka nad potomstwem, wewntrzna reakcja emocjonalna ktre tworz wizi rodzinne, znikaj zupenie ze stosunkw w obrbie klanu. Nowymi elementami, ktre w znacznym stopniu konstytuuj pokrewiestwo klanowe, s: tosamo totemiczna, mitologiczna fikcja wsplnego pochodzenia totemicznego, funkcje magiczne, religijne i prawne. Lecz chocia klan nie ma charakteru reprodukcyjnego, seksualnego czy rodzicielskiego, chocia nie jest gwn podstaw i rdem pokrewiestwa, to jednak jego zwizek z rodzin jest rzeczywisty i genetyczny. Klan wyrasta z pokrewiestwa rodzinnego wok jednego z rodzicw przez uznanie znaczenia w procesie i prokreacji wycznie jednego rodzica, przez nakazy prawnej solidarnoci tylko z jedn stron krewnych, czemu czsto towarzyszy fikcja prawna i metafora jzykowa. Jednake klan rni si od rodziny nie tylko charakterem wizi, lecz take struktur. Jest ona rezultatem moliwie najwikszego rozszerzenia wizi pokrewiestwa tylko w jedn stron. Podczas gdy rodzina zawiera zasadniczo dwie podstawy: msk i esk, ktre s obecne w procesie prokreacji, podziale funkcji fizjologicznych i socjologicznym zabezpieczeniu, klan opiera si na wyeliminowaniu strony ojca lub matki z istotnego pokrewiestwa. Cao krewnych klasyfikacyjnych obejmuje klan istotnego rodzica plus klan nieistotnego rodzica plus inne klany zwizane z jednostk przez maestwo lub inne formy pokrewiestwa. Nomenklatura klasyfikacyjna zawsze

odnosi si do plemienia czy spoecznoci lub wikszej ich czci, a nigdy do jednego tylko klanu. Dlatego plemi wanie, jako system zwizanych ze sob klanw, lub taka jego cz, ktr obejmuje nomenklatura klasyfikacyjna, odpowiada najszerszemu krgowi pokrewiestwa. [...] Funkcja systemu klanowego nie ma charakteru reprodukcyjnego ani rodzinnego, egzogamia nie jest przede wszystkim zaleceniem polubienia kobiety z innego klanu, lecz zakazem stosunkw seksualnych w obrbie klanu. Z kolei stosunki midzy starsz i modsz generacj wewntrz klanu czy midzy klasami wieku nie s ani ekwiwalentem, ani kopi stosunku rodzicw do dziecka przede wszystkim odnonie do funkcji reprodukcyjnych!
Bronisaw Malinowski MAESTWO, POKREWIESTWO 248

Stosunki midzy czonkami klanu stanowi zmodyfikowan i rozszerzon solidarno pokrewiestwa, co pociga za sob wspprac w wikszoci wsplnych przedsiwzi i wyczenie ycia seksualnego. Dlatego niektre elementy pniejszej relacji midzy rodzicami a dzieckiem, bratem a siostr, s przeniesione w obrb stosunkw klanowych, nie dotyczy to jednak dwu elementw: stosunku maeskiego i wczeniej relacji rodzicw do dziecka. Pierwszy z nich rozszerza si w zmodyfikowanej formie na stosunki midzy klanami, ktrych czonkowie, gdy chodzi o mczyzn i kobiety, mog wsplnie oddawa si zabawie i aktywnoci seksualnej, a grupy jednostek tej samej pci oddaj sobie nawzajem usugi i cz si w przedsiwziciach o skali plemiennej.
Podsumowanie i wnioski

Moemy obecnie okreli pokrewiestwo jako wi osobist opart na spoecznie ujmowanej prokreacji, a take jako szersze wizi wyprowadzone z pierwotnych poprzez proces stopniowego rozszerzania, co ma miejsce w trakcie ycia jednostki we wszystkich spoecznociach. Na poziomie dzikoci i niszego barbarzystwa trwao wizi pokrewiestwa nie jest niczym ograniczana, std rozszerzenia s liczniejsze i bardziej usystematyzowane, poparte fikcjami prawnymi i pochodzeniem totemicznym, ideami jednostronnej prokreacji lub mistycznej tosamoci. Rozszerzenia te prowadz do uksztatowania szerszych grup, takich jak klan, poowa czy podzia egzogamiczny. [...] Aby wytumaczy, na czym polega pokrewiestwo, nie trzeba odwoywa si do wyimaginowanej historii ludzkoci, rozpoczynajcej si od promiskuityzmu czy heteryzmu, przez maestwo grupowe, gerontokratyczne czy inne dziwacze formy, koczcej si po wielu prbach i bdach maestwem monogamicznym. [...] Seks nie jest bynajmniej gwnym wtkiem pokrewiestwa, a w jego tworzeniu gra jedynie drugorzdn rol i jest od niego oddzielony, jak w przypadku ojcostwa, regu lubnego pochodzenia. To eliminowanie seksu, a nie jego zaspokajanie, rzeczywicie wpywa na pokrewiestwo i klan poprzez reguy kazirodztwa i egzogamii. Badanie pokrewiestwa bynajmniej nie ukazuje maego znaczenia rodziny, potwierdza natomiast trwao jej wizi i ich utrzymywanie si w cigu ycia jednostki

jako standardu dla wszystkich szerszych stosunkw spoecznych. Odwieczne dowiadczenie ludzkoci, ktre moe ukaza antropologia, uczy nas, e instytucje maestwa i rodziny byy zawsze obecne w ludzkiej historii, e uksztatoway one niezbdne podstawy struktury spoeczestwa i e chocia mog ulec zmianie w przyszoci, nigdy nie ulegn zniszczeniu, a ich wpyw nie zosta nie powanie osabiony.