You are on page 1of 35

o Nguyn Thy Hng o Vit Nga Ha cht trong nng nghip I.

. M u t l ni tr ng ca con ngi v hu ht cc sinh vt cn, l nn mng cho cc cng trnh xy dng dn dng, cng nghip v vn ha ca con ngi. t l mt ngun ti nguyn qu gi, con ngi s dng ti nguyn t vo hot ng sn xut nng nghip m bo ngun cung cp lng thc thc phm cho con ngi. Nhng vi nhp gia tng dn s, tc pht trin cng nghip v hot ng th ho nh hin nay th din tch t canh tc ngy cng b thu hp, cht lng t ngy cng b suy thoi, din tch t bnh qun u ngi gim. nhim mi trng t c xem l tt c cc hin tng lm nhim bn mi trng t bi cc tc nhn gy nhim. t b nhim c cha mt s c t, cht c hi cho cy trng vt qu nng c quy nh nh nng thuc tr su, phn ha hc, kim loi nng qu mc quy nh ca T chc Y t th gii. Ngy nay, cng vi s pht trin mnh m ca cng nghip, nhiu th v thnh ph cng c hnh thnh th tnh hnh nhim mi trng ngy cng nghim trng. Khi thi t cc nh my v cc xe c gii lm nhim bu khng kh. Nc thi t cc nh my v cc khu dn c th lm nhim ngun nc. Khi khng kh v nc b nhim th t cng b nhim. nhim t khng nhng lm gim kh nng sn xut ca t m t cn nh hng n thc vt, ng vt v con ngi. nhim t cn lm nh hng n cc mi trng khc nh nc ngm, nc mt, khng kh. V d: mt s cht nhim c tnh ha tan trong nc, thm xung nc ngm hoc c th b dng nc di chuyn i ni khc to nn s nhim nc trn b mt t. Gi thi c th chuyn cht nhim i xa lm cho din tch nhim m rng hn. Bi vy, nhim t cng c th tr thnh ngun nhim i vi nc v khng kh. Nng nghip hin i ngy nay vt ra khi ngnh sn xut nng nghip truyn thng, vn ch yu to ra lng thc, thc phm cho con ngi v lm thc n cho ng vt. Th k XX tri qua mt s thay i ln trong sn xut nng nghip, c bit l s c gii ha v ngnh sinh ha trong nng nghip. Chng ta v ang s dng ngy cng nhiu cc loi thuc tr su, thuc tr c v mt s phn ha hc, mt s trong cc loi ha cht cng c th gy nhim t. Hm lng cc cht c hi tch ly trong t ti mc no s gy hi cho cy trng v vi sinh vt t, t ph v cn bng sinh thi gia t v cc h sinh thi khc. II. Ni dung A. Phn bn 1. Gii thiu chung v phn bn Nng nghip hin nay phi sn xut mt lng ln thc n khng ch p ng nhu cu trong nc m cn phc v vic xut khu. Trong khi , din tch t trng trt tnh theo u ngi ngy cng gim do dn s gia tng v cng v s pht trin thnh ph, k ngh v vic s dng cho nhng mc ch phi nng nghip. Do , ngi ta cn phi thm canh mnh hn, dn ti vic lm xo trn dng nng lng v chu trnh vt cht trong h sinh thi nng nghip. Mt trong cc bin php thm canh c s dng nhiu nht l tng cng s dng cc loi phn bn thc y s sinh trng v pht trin ca thc vt. Phn bn c a vo t c tc dng trc tip ci thin dinh dng ca cy trng v ci thin ph nhiu ca t. Phn bn c chia lm hai nhm chnh: Nhm phn khong: bao gm phn N, P, K, Mg, phn Bo, Mo v phn hn hp.

o Nguyn Thy Hng o Vit Nga Ha cht trong nng nghip

Hnh 1: Phn khong (phn v c) Nhm phn hu c: bao gm phn chung, phn bc, phn than bn, phn xanh v phn rc.

Hnh 2: M hnh phn hu c t bn v ph phm Mt s ngun nguyn liu dng lm phn bn hu c: Rc hoai mc: Rc sinh hot sau khi loi b nhng vt rn nh snh si, thy tinh, kim loi, ni lng c th cho mc lm phn bn. Phn xanh: mt s cy v c di c hm lng dinh dng cao c th cho hoai mc lm phn bn. B u phng, u nnh, ht bng vi c hm lng dinh dng cao. Bt mu ng vt, bt xng, ph phm t cc l m, cc nh my ch bin hp l nhng ngun nguyn liu c hm lng dinh dng cao c th x l lm phn bn hu c. 2

o Nguyn Thy Hng o Vit Nga Ha cht trong nng nghip Phn chung: Cc ngun phn thi t gia sc, gia cm phn ln c hm lng dinh dng cao nn l mt trong nhng nguyn liu ch yu c dng lm phn bn hu c. Tuy nhin nn lu n cch cho hoai mc cn thit phi loi b c mm bnh thng c trong phn chung. Mt ca: C th dng lm phn hu c nhng phi cho hoai trc khi a xung t trnh hin tng tranh th m ca cy trng trong qu trnh phn hy. V ngha dinh dng, phn bn c chia thnh phn c tc dng trc tip cung cp cc cht dinh dng cho cy v phn bn c tc dng gin tip c s dng ci thin tnh cht t (vi). Thc tin Vit Nam v nhiu nc trn th gii cho thy, phn bn ng gp vo vic tng tng sn lng hn nhiu so vi tng din tch v tng v. Kt qu theo di nhiu nm Vit Nam cng cho thy, c bn 1kg N s bi thu t 10 15kg thc. Cc loi phn c s dng nhiu nht l: Phn m: cung cp N cho cy trng nhm kch thch qu trnh sinh sn ca cy, lm cho cy pht trin nhanh v cho nhiu c/qu. Cc loi phn m hay dng gm: Phn m amoni (l cc mui ca NH4+), phn ure (NH2)2CO, phn nitrat (l cc mui ca NO3-) Phn ln: cung cp P cho cy trng di dng (PO4)3-. Phn ln c tc dng thc y qu trnh sinh ha thi k sinh trng ca cy, lm cho cnh l khe, chc ht. Cc loi phn ln ph bin l supephotphat n (cha 14 20% P2O5, hn hp gm Ca(H2PO4)2 v Ca SO4) v supephotphat kp (cha 40 50% P2O5 vi thnh phn l Ca(H2PO4)2). Phn Kali: cung cp cho cy nguyn t K di dng K+, thnh phn ch yu l KCl v K2SO4. Phn Kali gip cy trng tng cng sc chng bnh, chng rt, chu hn v gip cy hp thu nhiu m hn.

Hnh 3: Mt s loi phn bn ha hc (t tri qua): 1. Phn m 2. Phn ln 3. Phn Kali 4. Phn tng hp

o Nguyn Thy Hng o Vit Nga Ha cht trong nng nghip

Hnh 4: Phng php bn phn v s xuyn thm ca phn vo tng t a. S tn lu ca phn bn trong t Khi bn phn vo t c 5 qu trnh sau xy ra: Thc vt v ng vt hp th t gi li Ra tri v mt cht dinh dng do tiu nc Mt dinh dng do bc hi vo khi quyn Mt dng rn theo b mt xi mn v ra tri. S tn lu ca phn bn trong t khc nhau tu thuc loi phn s dng. i vi phn m: phn ln phn m d tan, ngoi phn cy trng s dng, phn cn li trong t tham gia vo cc qu trnh chuyn ho khc nhau trong t v c gi li ch yu dng NO3-v NH4+. NH4+ c keo t gi, trong iu kin oxi ho NH4+ d dng b nitrat ho hnh thnh NO3-. Tuy nhin do NO3- t c keo t gi v s hp ph ho hc xy ra vi ion ny rt yu nn qu trnh ra tri theo nc mt v thm su, cng vi qu trnh phn nitrat ho lm hm lng NO3- trong t gim nhiu sau mt nm canh tc. i vi phn ln: khc vi phn m, phn ln t b mt i trong qu trnh s dng. Ngoi phn P cy ht v mt phn nh d ho tan b mt i theo dng chy, phn ln ln tn ti trong t dng cc hp cht kh tan vi Ca, Al v Fe. Ngoi ra, trong iu kin t vng nhit i chua nhiu, mt phn P b gi cht do hp ph l ho hc bi cc keo dng. y chnh l l do ti sao hm lng ln tng s trong mt s loi t tng ln nhiu trong nhng nm gn y do bn phn ln lin tc. Tn d ca P trong t tuy khng nh hng xu n mi trng, nhng s c nh ln qu mnh ca mt s loi t lm gim hiu sut s dng ca phn ln. i vi phn Kali: Khc vi phn ln, phn kali d tan hn. Tn d ca kali trong t khng gy c cho t v mi trng. Kali tn lu ny c th tn ti trong t di cc dng khc nhau tu thuc vo lng tn d v loi t. Mt phn kali tn lu c th ho tan tn ti trong nc, phn kali ny d b ra tri khi t hoc d dng c cy hp th. Phn ln kali tn lu c keo t hp ph dng kali trao i hoc kali nm su trong khe h gia cc lp tinh th ca keo st. c bit cc t c cha nhiu hydromica s hp ph v c nh kali cng mnh. Khc vi ln, kali sau khi c t hp ph hoc c nh trong cc khe h ca keo st c th chuyn thnh kali d ho tan v kali trao i cung cp cho cy. a. S chuyn ha ca phn bn trong t Phn bn trong t chu tc ng ca nhng chuyn ho chnh sau: Qu trnh in ly, v d s in ly ca amonisunphat : (NH4)2SO4 2NH4+ + SO424

o Nguyn Thy Hng o Vit Nga Ha cht trong nng nghip Qu trnh ho tan, v d s ho tan ca superphosphat Ca(H2PO4)2 + H2O Ca2++ 2H2PO4- + H2O Qu trnh thu phn, v d s thu phn ure hnh thnh NH3 CO(NH2)2 + 2H2O (NH4)2CO3 (NH4)2CO3 2NH4+ + CO32 Qu trnh nitrat ho Nitrosomonas 2NH4+ + 3O2 2NO2- + 4H+ + 2H2O + Q Nitronomonas 2NO2- + O2 2NO3- + Q Qu trnh phn nitrat ho NO3- NO2- NO N2O N2 Qu trnh hp ph trao i, v d s hp ph trao i kali

Qu trnh kt ta Ca(H2PO4)2 + Ca(HCO3)2 2CaHPO4 + 2H2CO3

1. Tnh hnh sn xut v s dng phn bn Vit Nam Hin nay, cc nc pht trin lng phn bn ha hc s dng c xu hng gim xung thay vo l cc loi phn vi sinh bo v mi trng. Tuy nhin th cc nc ang pht trin trong c Vit Nam, phn v c vn c s dng kh nhiu nh vo u th v chi ph v nhng hiu qu nhanh chng tc ng ln cy trng. Nm 1997 bn 126.1 kg/ha, xp x mc trung bnh ca th gii, nhng cn thp hn nhiu so vi Hn Quc, Nht Bn v Trung Quc. Tuy nhin mt s vng thm canh tng v cao th lng phn bn c th c s dng nhiu hn. So vi cc nc s dng nhiu phn bn trn th gii, Vit Nam mi s dng phn bn mc 2% trong chi ph u vo ca sn xut nng nghip, tuy nhin y cng l mt khon chi ph tng i ln. Nhu cu phn bn hng nm ca Vit Nam khong 7.5 8 triu tn phn bn cc loi trong loi phn NPK c nhu cu cao nht khong 2.5 triu tn/nm, k n l phn Ur 2 triu tn nm, phn ln 1.3 triu tn/nm.

Hnh 5: C cu tng loi phn bn

o Nguyn Thy Hng o Vit Nga Ha cht trong nng nghip Nhp khu vn ng vai tr ln trong vic m bo ngun cung trong nc. Nhn qua s liu v nhp khu phn bn t nm 2001 n nay c th thy xu hng chung l tng. T nm 2005, lng phn bn c gim so vi trc l nh kh nng sn xut phn bn trong nc thay th c mt phn lng phn bn nhp khu. Tuy nhin, gi tr nhp khu phn bn c tc tng kh mnh. Nht l trong 9 thng u nm 2008, c nc nhp v 2.64 triu tn phn bn cc loi nhng gi tr tng n 102.5% so vi cng k nm 2007.

Hnh 6: Gi tr nhp khu phn bn giai on 2001 2007 Do lng s dng nhiu nn cc loi phn cha cc nguyn t a lng chim hu nh ton b lng phn bn s dng v cng c cp nhiu nht khi ni v ngnh phn bn. Trong nhm phn a lng , phn m c lng s dng cao nht, k n l phn ln cui cng l phn kali. Mc d xt v mc cn thit, cy trng cn nhiu kali hn m hay ln nhng do trong t c tng i nhiu K hn N v P nn lng nhu cu phn Kali thp hn hai loi cn li. Nu tnh trn mi ha: nm 1970 tng lng N-P-K bn 51.3 kg/ha (t l N: P2O5: K2O = 1.0: 0.61: 0.24); bnh qun nm t 1976 - 1980 bn 36.5 kg/ha (t l N: P2O5: K2O = 1.0: 0.36: 0.15); bnh qun t nm 1981 - 1985 bn 62.7 kg/ha (t l N: P2O5: K2O=1.0: 0.29: 0.07). So vi bnh qun th gii vo thi gian y l 95.5 kg/ha (t l N: P2O5: K2O = 1.0: 0.8: 0.35) th mc bn v lng P, K cn rt thp. trung du v min ni li cng thp. Ti Vit Nam, trong nhng nm gn y, xu th s dng phn bn cng c kh nhiu thay i. Do yu cu cn b sung ng b cc cht dinh dng cho cy nn ngi nng dn chuyn sang s dng phn tng hp thay cho phn n. V vy, phn NPK, SA, DAP ang c xu hng s dng tng ln cn phn Ur ang c chiu hng gim trong c cu phn bn s dng ca nc ta hng nm.

o Nguyn Thy Hng o Vit Nga Ha cht trong nng nghip

Hnh 7: Bn phn cho la ti Vit Nam Pha Nam l th trng tiu th phn bn nhiu nht nn s lng cc doanh nghip ti th trng ny cng nhiu hn pha Bc. Yu t cnh tranh ti hai th trng ny kh khc nhau. th trng min Nam, nng sn sn xut ra ch yu xut khu nn nng sut v phm cht nng sn u c quan tm do ngi nng dn thng chn nhng loi phn c cht lng; nhng sn phm phn bn no khng nh c uy tn v cht lng s c tiu th nhiu th trng pha Nam. Cn ti pha Bc, cc sn phm phn bn s cnh tranh vi nhau v gi do ngi nng dn t quan tm n phm cht ca nng sn nn loi no c gi thnh r th s c xu hng c la chn nhiu hn. y cng l mt phn l do ti sao tnh trng phn bn gi xy ra kh thng xuyn ti khu vc pha Bc. Vit Nam hin c khong hn 100 doanh nghip u mi v cc thnh phn kinh t tham gia vo mng li sn xut, kinh doanh v tiu th phn bn. Cc loi phn bn trn th trng Vit Nam c chia thnh 6 loi chnh, bao gm: Phn n, phn N-P-K, phn hu c khong, phn vi sinh, phn trung lng vi lng v cc loi phn khc. Trong , cht lng ca cc loi phn N-P-K, phn hu c sinh hc v phn hu c khong ang l vn ni cm v cng gp phn lm nhim mi trng. V l do li nhun, cc cht trn khng c tinh khit. Do chng cha nhiu tp cht kim loi v kim c v t di ng trong t . Chng c th tch t cc tng mt ca t ni c r cy. Cc loi phn khong c s dng rt nhiu vi lng s dng cao gp nhiu ln so vi lng khuyn co. iu tra kho st ti Lm ng cho thy mc s dng thng cao hn t 30 40%, c bit ln hn ti 60% i vi phn N-P-K. Vic s dng phn bn trn lan cng lm xut hin cc mt tri v vn mi trng, nht l khi chng c s dng khng hp l. Hin tng xy ra l: t b chua ha, hm lng cc cht vi gim, kt cu t km i, hot ng ca cc vi sinh vt trong t gim, c s tch ng nitrat, amoni, kim loi nng mt s vng. Bn cnh phn bn ha hc, nng dn cng s dng lng ln phn hu c. Phn hu c c s dng nhiu c v s lng v chng loi: Ch tnh ring thnh ph H Ni, hng nm lng phn Bc thi ra khong 550,000 tn, trong 2/3 c dng bn cho cy trng gy nhim mi trng t v nng sn. Huyn T Lim nhiu h nng dn phi dng phn Bc ti vi liu lng 7 12 tn / ha. Do

o Nguyn Thy Hng o Vit Nga Ha cht trong nng nghip vy, 1 lt nc mng mng khu trng rau c ti 360 E.Coli, nc ging cng cng l 20, cn trong t n 2.105/100g t. BSCL, phn ti c coi l ngun thc n cho c. Phn Bc v phn chung ti trc tip xung ao h, mng lch nui c. Ti Lm ng, phn c vn c s dng cho trng rau v trng hoa (4.5 6.5 tn/ha/v) d c khuyn co khng nn s dng. Ngoi ra cn s dng cc loi ph hu c khc nh phn chung, phn d, cc loi phn hu c ch bin vi lng bn cao (trung bnh 15 20 tn/ha/v). Mt c im quan trng ca nc ta l kh hu nhit i nng m, ma nhiu, kh nng ho tan phn bn cao, kh nng thm cht c vo t theo dng chy cng cao. Mt khc, lng phn bn s dng khng ng u, thng tp trung vng thm canh cao trong s tp trung c bit l khu vc canh tc rau, hoa qu v la. Kt qu nh gi nh hng ca vic s dng phn bn n ph ca t Vit Nam mt s vng xc nh r rng l phn bn gp phn tch cc bo v ph nhiu cho t ngho dinh dng. Trong t, ring lng phn hu c v lng m vn cn b st gim nhiu, ln v khu cng gim.Hin tng chng t cha c c s m bo cn bng dinh dng cho t do vy nhu cu phn bn chc s cn tng cao hn na. 2. nhim t do phn bn Vic s dng phn bn ha hc v thuc BVTV l cha kha ca s thnh cng trong cch mng xanh, trong nn nng nghip cng nghip ha m bo nhu cu v lng thc, thc phm. Tuy nhin, trong nhng nm gn y, nhiu ngi lo ngi v nh hng ca phn bn ha hc v thuc BVTV n mi trng v sc khe con ngi. Khi ngi nng dn p dng nhng cng ngh tin tin, hin i th rt nhiu cc vn mi trng ny sinh: Gy c hi cho ngun nc, cho t bi thuc tr su v nitrat v do , tc ng xu n sc khe con ngi, cc ng vt hoang di v lm suy thoi cc h sinh thi. Gy c hi cho lng thc, thc phm, thc n cho gia sc bi d lng thuc tr su, hm lng nitrat v cc cht kch thch sinh trng. Gy xi mn t v gim ph nhiu t do thin hng s dng nhiu phn bn ha hc, s dng t phn bn hu c. Gy mn ha th sinh do ti tiu khng hp l. Gy nhim khng khi do vic s dng cc nhin liu ha thch, NOx, metan v nhiu cht kh khc sinh ra t qu trnh t, ng gp vo vic suy gim tng ozon v bin i kh hu ton cu.

o Nguyn Thy Hng o Vit Nga Ha cht trong nng nghip

Hnh 8: nhim t do phn bn Trong cc vn mi trng gy ra do nn cng nghip hin i, c mt phn ln l do s dng phn bn khng ng k thut, khng hp v sinh v vt qu mc cho php. a. Kim loi nng trong phn bn Kim loi nng c xu hng tch ly trong t, c bit lp t gn b mt. Do vy, mc c hi v lu di phi c ch n. Tnh c ca kim loi nng biu hin ch gy nn s st gim s lng v s a dng ca vi sinh vt t, nh hng ln vi sinh vt c li cho t (v d vi sinh vt ci thin s h hp ca t, phn hy cht hu c, c nh nit). Kim loi nng cn c tc dng gin tip lm gim s phn hy thuc tr su v nhng cht hu c khc thng qua vic tiu dit cc loi vi khun v nm m trong iu kin bnh thng, s chu trch nhim phn gii cc cht nguy hi ny (Silsoe Research Institute, 2003).

o Nguyn Thy Hng o Vit Nga Ha cht trong nng nghip

(Ngun: SSLRC, National soil inventory - MAFF project, University of Reading) Hnh 9: S tch t mt s KLN trong t Bng 1: Hm lng cc kim loi nng trong mt s phn bn thng thng (mg/kg) Nguyn t As Cd Cr Co Cu Hg Ni Pb Zn Bn thi sinh hot 2 26 2 1500 20 40600 2 260 5 3300 0.1 55 16 5300 50 3000 700 49000 Phn chung 3 25 0.3 0.8 5.2 55 0.3 24 2 60 0.09 0.2 7.8 30 6.6 15 15 250 Phn ln 2 1200 0.1 170 66 245 1 12 1 300 0.01 1.2 7 38 7 225 50 1450 Vi 0.1 24 0.04 0.1 10 15 0.4 3 2 125 0.05 10 20 20 1250 10 450 Phn m 2.2 120 0.05 8.5 3.2 19 5.4 12 <1 15 0.3 2.9 7 34 2 27 1 42

Vn nhim kim loi nng trong t cng c th gy ra bi vic s dng phn bn hu c. V d, vic cho thm km vo thc n cng nghip cho gia sc nhm phng bnh v tng kh nng tiu ha cng c xem l yu t gy nn s nhim kim loi nng cho mi trng cn c quan tm. Ngi trng rau phn ln u s dng phn chung t heo, g, trong khi nhng gia sc gia cm ny c nui t thc n tng hp l kh ph bin. Thc n dng ny c nhiu khong vi lng. Hm lng kim loi nng trong phn s xm nhp vo t trng v tn lu trong cc loi nng sn c bit l i vi cc loi rau n l nh ci ngt, ci xanh, x lch. Hm lng kim loi nng trong bn thi sinh hot l cao nht. Phn chung cha kim loi nng mc l ngun cung cp dinh dng vi lng cho cy. Vi phn ln, c bit l supe ln c cha mt lng kim loi nng nht nh, ch yu l Cd nhng lng s dng cha cao nn nguy c nhim t v nng sn bi Cd l cha c. Ngoi ra, qu trnh sn xut phn ha hc bng nguyn liu khng tinh khit c th em li mt s nguyn t c hi. V d, cng nghip sn xut phn ln lin tc vi s lng nhiu s lm tng hm lng cc nguyn t As, Cd,.. trong t. Nu s dng phn m dng cyanamit canxi (CaCN2) c th tn lu trong t gy hi cho cy trng. Cc kim loi c hi c th tn ti trong t di nhiu dng khc nhau, (hp ph, lin kt) vi cc hp cht hu c, v c hoc to thnh cc cht phc hp (chelat). Kh nng d tiu ca chng i vi thc vt ph thuc vo nhiu yu t nh: pH, kh nng trao i cation (CEC) v s ph thuc ln ngau vo cc kim loi khc. Cc t c CEC cao, chng b gi li 10

o Nguyn Thy Hng o Vit Nga Ha cht trong nng nghip nhiu trn cc phc h hp ph. Cc kim loi nng c kh nng linh ng ln t chua (pH < 5,5). Do , vic s dng phn bn ha hc c chua sinh l s gp phn y nhanh vic chua ha t, khin cho cc kim loi nng tr nn linh ng hn. Cc kim loi nng c tch lu trong cc c th sinh vt theo cc chui thc n v nc ung. Bng 2: Tc ng ca mt s KLN i vi -TV Nguyn t As Cd Co Cr Cu Hg Ni Pb Zn c im chung c i vi TV trc c i vi V, c th gy ung th Phm vi thch ng hp, c lm giu trong chui thc n, gy ung th, bnh itai-itai Tng i khng c, h s lm giu cao, gy ung th Cr4+ rt c, dng khc tng i khng c, gy ung th D dng to phc trong t, pham v thch ng hp i vi TV c lm giu trong chui thc n, tch t trong nc, gy bnh minamata Rt di ng trong TV, tng i khng c, gy ung th Khuch tn trong khng kh v lng ng trn b mt s khai Phm vi thch ng rng, d to phc trong t, c th thiu trong mt s n, tng i khng c

b. nhim t do phn hu c Phn bn hu c - ch yu l phn chung, phn bc l ngun dinh dng quan trng, c tc dng phc hi ph nhiu cho t. Tuy nhin, s dng phn hu c s gy nh hng xu v mt v sinh nu khng tun th ng quy trnh k thut v ngoi cc vi sinh vt gy bnh cng c nhiu ho cht b phn gii ang tn ti dng c hi. Vn ny lin quan cht ch n vic qun l v x l phn trc khi s dng ca b con nng dn nc ta. iu tra Thi Bnh, H Ty, H Ni trong nhng nm qua cho thy: vng trng la 90% h dn c h tiu dng c, trong gn 60% s h s dng phn bc cha x l ti bn cho cy trng. iu tra Ph Th nm 2005, in Bin nm 2006 cng thy khong 70 - 80% s h s dng phn bc, thm ch cha x l trong canh tc nng nghip. Hn 80% s h trng rau nng thn dng phn ti bn rau. Cng theo cc s liu iu tra ca cc tc gi H Ni, trong nc ti vng Mai Dch trng giun trn k sinh t 0.2 n 2.8 trng/lt cn trong bn cn t 13 n gn 30 ci/100 g bn. Trong t trng rau Mai Dch mt trng giun t n 27.4 ci/100 g t, cn Vn Canh l 10.2 ci/100 g t. Tng kt cng tc an ton v sinh thc phm nm 2006, cc nh khoa hc cho bit hn 90% cc mu rau bn ch khu vc H Ni c nhim trng giun. Nm 1997 Trng i hc Y khoa H Ni thng bo: ti mt s x Kim Bng, H Nam trong 100 ngn ngi c 1097 ngi mc bnh tiu ho. Tp qun s dng phn ti vn rt ph bin. Ring H Ni hng ngy thi ra 550,000 tn phn trong thu gom mi ch c khong 30 - 35%. chnh l mt nguyn nhn lm nhim bn t, nc mt v ngay c ngun nc sch v thc phm nht l rau qu ti. Thng thng nu c nhim bn v mt sinh hc th cng s cn tn d, nhim bn v mt ho hc nn ngi ta xc nh s lng vi trng, trng giun trong mt s mu phn hu c, t v nc trc. V tiu hun v sinh cng thy: khu vc Sm Sn, thnh ph Thanh Ho, knh ti ng Ho huyn ng Sn c hm lng E.coli tng s t 1500 con/100ml nc. Hin nay, tp qun s dng phn bc ti theo cc hnh thc: 50% lng phn bc trn tro bp bn lt, 10% lng phn bc c pha long bng nc ti cho cy trng. 40% phn bc trn tro bp cng vi vi bt v khong 10 14 ngy, sau bn cho cy trng. Cch bn phn ti ny ang gy nhim mi trng t, nc v c khng kh. Bng 3: Mt s ch s dng tham kho 11

o Nguyn Thy Hng o Vit Nga Ha cht trong nng nghip i tng nghin cu Vi khun E.coli/100g t S trng giun/50g phn hoc 1000ml Giun a Giun tc 31 16 12 7 22 10 13 5 5 3 1 3

1. Phn bc ti trn tro t 107 2. Phn bc 2 thng 105 3. t va ti phn bc 105 4. t sau ti phn bc 20 105 ngy 105 5. t va ti phn ln ti 102 6. t ch dng phn ha hc 360 7. Nc mng khu trng rau dng phn bc 450 8. Nc ao khu trng rau dng phn bc 20 7 9. Nc ging khu trng rau dng phn bc Tp qun s dng phn ti bn rung, bn rau mu cn lm xut hin nhiu cn bnh him ngho. Bng 4: nh hng ca thi quen chm sc cy trng n cc tc nhn sinh hc Cc bnh truyn qua phn ngi, phn ng vt ti do: + Siu vi trng: bnh phi, bnh vim gan, bnh truyn nhim, bnh bi lit + Vi trng: t, kit l, thng hn, a chy + n bo: a chy, l amip + Giun sn: giun a, giun mc, giun kim, giun tc, sn dy ln, sn l gan Cc i tng c th b bnh + Ngi tiu dng rau qu, hoa mu + Ngi tiu dng tht v sa + Ngi lao ng sn xut trc tip c bit, thi gian tn ti ca cc tc nhn gy nhim sinh hc tng i di trong mi trng t. Bng 5: Thi gian tn ti ca cc tc nhn gy bnh (tnh bng ngy) theo cc iu kin x l khc nhau iu kin t Hoa mu Phn bc, phn, cn bn (20 30oC) hn hp (k kh nhit thng) nhit cao (50 60oC) trong nhiu ngy Ao n nh nc thi Vi khun 400 50 90 60 7 20 Virus 175 60 100 60 7 20 n bo 10 Khng r 30 30 7 20 Giun sn Nhiu thng Khng r Nhiu thng Nhiu thng 7 20

Ngoi ra, s dng nhiu phn hu c trong iu kin ym kh, qu trnh kh chim u th, s to ra nhiu axt hu c lm t chua, ng thi to ra nhiu cht c H2S, CH4, CO2. a. nhim t do phn ha hc Phn ho hc c s dng ph bin l phn m, phn ln v phn kali. Phn bn l mt trong nhng yu t quan trng lm tng nng sut cy trng, nhng cng c nhng mt tri, c bit nhng vng thm canh cao bng phn ho hc, s dng khng cn i phn N, P, K v cc loi phn hu c v phn vi lng khc. Hin tng c th gp l s ho chua ca t, 12

o Nguyn Thy Hng o Vit Nga Ha cht trong nng nghip kt cu t b km i, s tch ng kim loi nng (Pb, Cd, Cu, Zn, Ni...) v NO 3-, NH4+... trong t, nc. Theo tnh ton, mi nm nc ta c khong 60-70% lng phn m khng c cy trng hp th, ang tc ng tiu cc n chnh h sinh thi nng nghip nh lm chai cng t, nhim ngun nc v c th gy t bin gen i vi mt s loi cy trng. Phn ha hc ngn cn s hp th cc dng cht cn thit. Quanh vng lng ht ca r cy, keo t t mn hu c chuyn hu ht cc cht khong t dung dch t sang h thng r cy v i vo cy trng. Nhng ht mn s c hp lc i vi cc nguyn t dinh dng nh m, ln, kali, v cc nguyn t kim loi khc. Khi phn ha hc c bn vo t nm ny qua nm khc s gy nn s thay i c bn cu trc ca cc ht mn hu c v khi s dng lin tip, qu nhiu cc phn t phn bn c a vo t mong t c s pht trin mnh v nhanh ca cy trng. Khi c qu nhiu phn t bm quanh cc ht mn lm cho h thng lng ht ca b r b bi thc mt loi nguyn t v khng cn kh nng hp thu cc cht khong khc m cy thc s cn na. Phn ha hc cn tiu dit cc tp on vi sinh vt. t cn phi c coi nh mt vt th sng. Khi phn ha hc c s dng nm ny qua nm khc, cc axit c to thnh s ph hy cc cht mn hu c ph nhiu c to ra t s phn r ca cc c th sinh vt t cht. Cc cht mn ny c tnh nng lin kt cc ht li ti vi nhau to nn s ph nhiu ca t canh tc. Trn b mt ca cc vng t canh tc thng bn phn ha hc, cc ht khng c keo mn hu c lin kt li thng to thnh mt lp rn, t hay nhiu khng thm nc, lp rn trn b mt ny lm cho nc ma hoc nc ti khng thm xung t c m chy ra cc ao h hoc sng sui. Nh vy lp cht rn b mt ny ngn cn khng cho nc thm xung, ng thi cng khng cho nc di ngm ln trn thot hi. Lp t pha di tr thnh b ngp v c tnh axit. Trong lp t thiu kh v c tnh axit ny, mt VSV b thay i v c th b cht. S dng phn bn khng ng k thut trong canh tc nng nghip nn hiu lc phn bn thp, c trn 50% lng m, 50% lng kali v xp x 80% lng ln d tha trc tip hay gin tip gy nhim mi trng t. Cc loi phn v c thuc nhm chua sinh l nh K2SO4, KCl, supephotphat cn tn d axit, lm chua t, ngho kt cc cation kim v xut hin nhiu c t trong mi trng t nh ion Al3+, Fe3+, Mn2+ gim hot tnh sinh hc ca t v nng sut cy trng. Bn nhiu phn m vo thi k mun cho rau qu, lm tng ng k hm lng NO3- trong sn phm. nhim t do phn m Tnh trung bnh, khi bn phn m vo t, thc vt hp thu khong 50 60%, s cn li phn tn vo cc ngun khc nhau. Nitrat (NO3-) l yu t cn thit cho sinh trng v pht trin ca nhiu loi cy trng. Nitrat trong dung dch t hu dng ngay cho cy v cng d dng b thm hoc ra tri. Cc cy mu thng ht thu N dng nitrat. NH4+c th chuyn ho thnh dng NO3- do s nitrat ho (nitrification) do VSV t Nitrosomonas v ri chuyn thnh NO2- do VSV t Nitrobacter. Dng NO3 do t bn phn hoc c to ra t s nitrate ho th rt d b ra tri v khng b hp ph bi keo t mang in tch dng. Nu bn qu nhiu phn ho hc l hp cht nit, lng hp thu ca r thc vt tng i nh, i b phn cn lu li trong t, qua phn gii chuyn ho, bin thnh mui nitrat tr thnh ngun nhim cho mch nc ngm v cc dng sng. Cng vi s tng ln v s lng s dng phn ho hc, su v rng ca loi nhim ny ngy cng nghim trng. Ngoi vic nhim nc do d lng Nitrat v Phosphat, cc phn bn cn lm nhim thc n. Tht vy, nhng liu cao ca phn dng trong t trng lm gia tng lng Nitrat trong m thc vt mc y. Nn x lch trng trn t bnh thng, cha 0.1% m Nitrit so vi trng lng kh. Con s ny ln n 0.6% t bn 600 kg Nitrat/ha. Mng ti c th cha mt lng m Nitrit rt cao. Ngi ta cho thy l Mng ti M cha 1.37 g/kg v c l 3.5 g/kg Nitrat trong m thc vt ny (Schupan,1965). S gy chua trong t 13

o Nguyn Thy Hng o Vit Nga Ha cht trong nng nghip Mt trong nhng nh hng quan trng nht ca phn N l s gy chua t ca phn ammonium. Qu trnh nitrate ho SA sinh ra trong t 2 loi axit: (NH4)2SO4 + 4O2 = 2HNO3 + H2SO4 + 2H2O t chua, bn SA c kh nng y ra mt lng chua trao i ln:

Keo t H+ H+ + (NH4)2SO4 NH4+ NH4+ + H2SO4 Keo t

14

o Nguyn Thy Hng o Vit Nga Ha cht trong nng nghip

t khng chua, NH4+ b hp ph vo keo t v y Ca2+ ra, do , bn SA lm cho t mt vi dn, lu ngy lm cho t ho chua

+ CaSO4 Keo t Ca+ Ca+ 15

o Nguyn Thy Hng o Vit Nga Ha cht trong nng nghip + (NH4)2SO4 NH4+ NH4+

Keo t

Do bn vi ci thin s gy chua ny, lng tng ng ca CaO c dng nh gi: Lng CaO dng trung ho s gy chua t do 1 kg N* Ammonium nitrate, urea 1 kg Diammonium phosphate 2 kg Ammonium sulphate 3 kg *Trn c s hiu qu s dng l 50% Ngoi phn SA, cc loi phn khong khc nh KCl, K 2SO4, Supe ln cng to ra cc gc axit SO42-, Cl cy khng ht hoc ht rt t, tn ti trong t, cng vi nc to thnh axit lm cho t chua. Trong t chua, cc nguyn t gy c s tr nn linh ng hn, lm tng nguy c gy c cho cy trng. Hm lng nitrat ln trong t khng ch gy ra nhg nh hng xu ln h sinh thi t m cn c th b ra tri, gy ra nhim nc ngm, do nitrat rt linh ng v gn nh khng b t hp ph. Mi lin quan gia nitrat vi sc khe cng ng c biu hin qua hai loi bnh: Methaemoglobinaemia: Hi chng tr xanh tr s sinh Ung th d dy ngi ln. Thc ra, NO3- khng c, nhg khi n b kh thnh NO2- trong c th th tr nn rt c. Hi chng tr xanh: Hi chng ny thng xy ra a tr di 10 tui. Cc vi khun trong d dy kh nitrat thnh nitrit v xm nhp vo mu. N phn ng vi hemoglobin cha Fe2+ l phn t c chc nng vn chuyn oxy i khp c th. Mt ion Fe2+ c rt t nng lng vn chuyn oxy trong mu v do gy nn tc nghn ha hc. Tr s sinh thng rt nhy bn vi bnh ny, v hemoglobin bo thai c i lc vi NO2- mnh hn hemoglobin, thng thng ch cut hin khonh khc trong cc mch mu. Do , d dy ca chng khng axit ngn cn cc vi khun bit i NO3- thnh NO2-. NO2- cn lm trm trng thm bnh vim d dy v ng rut. Ung th d dy gy suy nhc, au n v cht. Bnh ny cng lin quan ti hm lng NO3- trong nc. Mi lin quan ny c gii thch l NO2- sinh ra t NO3-, phn ng vi mt loi amin th sinh xut hin khi phn hy m hoc protein bn trong d dy v to ra hp cht N nitroso (l hp cht gy ung th) c cng thc: R - N H + NO2- + H+ R1 - N N = O + H2O R R2 Lm dng phn bn khng ch e da sc khe con ngi, m cn lm mt n nh h sinh thi nng nghip. Kiu canh tc dng nhiu phn v c, kt hp vi vic ngng quay vng 16 Loi phn

o Nguyn Thy Hng o Vit Nga Ha cht trong nng nghip ca cht hu c trong t trng, to nn mt e da nghim trng trong vic gi ph nhiu ca t. L do s tch ly lin tc cc cht tp (kim loi, kim) c trong phn ha hc v s bin i cu trc ca t. Thnh phn cht hu c ca t b gim nhanh v kh nng gi nc v thot nc ca t b thay i. Cht mn khng cn quay v t. S ngho mn lm ph hy cu trc ca t, gim phc hp hp th st mn (complexe absorbant argilo humique) nn gim ph ca t. Phn ng vt v thc vt khng quay v vi t m cht ng s nhim mc thy cp sau khi ln men amoniac. Hoc chng b em thiu t b, khng v t c. t b mt cht hu c cng s lm cho cc cht c vn b gi li trong thnh phn cht hu c c gii phng v c cy trng ht thu, tch ly v gy c cho cy trng. Lm dng qu mc phn bn ha hc v thuc tr su l mt trong nhng nguyn nhn ln gy nn tnh trng nhim v suy thoi t ai, nht l t sn xut nng nghip. Theo kt qu iu tra gn y nht ca Vin Khoa hc k thut nng nghip Vit Nam, trong s 21 triu ha t canh tc nng nghip ca Vit Nam th c n 9.34 triu ha t hoang ha. Bnh nh, tng din tch t t nhin l 602,506 ha, c 425,835 ha t xm bc mu, trong din tch t ct 15,968 ha, i ni dc 375,000 ha; din tch hoang mc ha hin nay ca Bnh nh l 786 ha. Khi m cc ch tiu dinh dng trong t ngy cng gim (vi cc biu hin nh : t ngy cng chua hn; kim, no baz, dung tch hp thu gim; hm lng mn, cc cht dinh dng tng s v d tiu, a lng v vi lng trong t ngy cng gim), th cc cn bng dinh dng trong h thng t - cy - mi trng b ph v. Ko theo, hng lot cc c t trong t gia tng nh Fe, Mn, H2S, SO42-, ln c nh. Nghin cu tnh trng ny mt s vng trung du v min ni cho thy, khi hm lng cc nguyn t trung lng v vi lng gim s dn ti tnh trng thiu B v Mo cho cy h u, thiu Mg ng, da, h tiu v thiu Zn, B, S i vi cy c ph nng sut cao.

Hnh 10: t thoi ha A. Ha cht bo v thc vt (BVTV) 1. Gii thiu chung ha cht BVTV nh ngha: Ha cht BVTV l cc loi ha cht c ngun gc t nhin hoc tng hp bng con ng cng nghip dng phng chng hoc tiu dit nhng sinh vt gy hi ma mng trong nng lm nghip hoc gy bnh i vi sc khe con ngi. Ha cht BVTV ang c s dng hin nay trn th gii c hng nghn ch phm. Do vy, ngi ta phi phn chia ra nhiu loi, theo nhiu cch khc nhau, ty thuc v s lng su bnh, cu trc ha hc v hp cht c s dng hoc mc v hnh thc tc ng nguy hi cho sc khe con ngi. Da vo cc i tng phng chng, ta chia ha cht BVTV thnh cc dng: Thuc tr su 17

o Nguyn Thy Hng o Vit Nga Ha cht trong nng nghip Thuc tr bnh Thuc tr c Thuc tr chut (gm nhm) Thuc tr tuyn trng Thuc tr nhn Da vo con ng xm nhp ca thuc vi dch hi th c thuc xm nhp theo cc con ng tip xc, v c, xng hi, thm su v ni hp. Da vo ngun gc ha hc ta c: Thuc c ngun gc tho mc Thuc c ngun gc sinh hc Thuc c ngun gc v c Thuc c ngun gc hu c Gn y do nhiu dch hi hnh thnh tnh chng nhiu loi thuc c cng mt c ch, nn ngi ta phn loi theo c ch tc ng ca cc loi thuc nh: thuc km hm men cholinesterase, GABA, thuc km hm h hp; hay theo cc phng thc tc ng nh: thuc iu khin sinh trng cn trng, thuc trit sn

Hnh 11: Mt s loi thuc BVTV Ngoi ra cn c th phn loi theo cc dng thuc BVTV: Thuc sa: cn gi l thuc nh cu, vit tt l EC hay ND. Thuc th lng, trong sut, tan trong nc, d bt la chy. Thuc sa pha vi nc s dng. Thuc bt thm nc: cn goi l bt ha nc, vit tt l WP, BTN. Thuc dng bt mn, pha vi nc thnh dung dch l lng s dng. Thuc phun bt: vit tt l DP, thng n vi t st hoc bt cao lanh. Thuc dng bt mn, khng tan trong nc, dng phun bt. Thuc dng ht: vit tt l G hoc H. Thuc dng ht dng rc hoc phun. Cc dng thuc khc: thuc dung dch, vit tt l SL hoc DD, v thuc bt tan trong nc, vit tt l SP. Thuc dung dch v thuc bt tan trong nc thng pha vi nc s dng.

18

o Nguyn Thy Hng o Vit Nga Ha cht trong nng nghip

Hnh 12: Phun thuc BVTV

19

o Nguyn Thy Hng o Vit Nga Ha cht trong nng nghip

Hnh 13: Cu trc ha hc mt s thuc BVTV thng dng

1. Tnh cht ca ha cht BVTV D thuc BVTV c nhiu li ch nhng mt s bt li xut hin dn v tr nn trm trng, v thuc BVTV tc ng ln c h sinh thi ch khng ch loi gy hi. Thc vy, bt k mt thuc BVTV no cng gy mt bin i su xa n h sinh thi c s dng n. a. Tnh c Rt c i vi cc c th sinh vt. Chng thng tc ng n h thn kinh lm cho sinh vt u oi, t lit v c th t vong. c ca thuc BVTV c biu th di dng LD50 lng ha cht gy cht 50% s c th th nghim v c tnh bng mg/kg c th. LD50 cng nh th c tnh cng ln. Bng 5: Phn loi c thuc BVTV Vit Nam Mc c Ia Cc c Ib Rt c II c va LD50 i vi chut (mg/kg) Qua ming Qua da Thuc rn Thuc nc Thuc rn Thuc nc <5 < 20 < 10 < 40 5 50 20 200 10 100 40 400 50 500 200 2000 100 1000 400 4000 20

o Nguyn Thy Hng o Vit Nga Ha cht trong nng nghip III c nh > 500 > 2000 > 1000 > 4000 IV Loi sn phm khng gy c cp khi s dng bnh thng (Ngun: Asian Development Bank,1987) Ngoi ra, so snh c ca cc loi thuc, ngi ta cn s dng cc ch tiu khc nh: Nng gy cht trung bnh (LC50): l nng gy cht cho mt na s c th dng trong th nghim trong mt thi gian xc nh. LC50 thng c tnh bng mg/l, g/m3 hay ppm. Thi gian gy cht trung bnh (LT 50): l thi gian gy cht cho mt na s c th dng trong th nghim ti nng hay liu lng nht nh. LT50 c tnh bng gi. c tnh ca thuc BVTV ph thuc vo rt nhiu yu t nh: Bn cht ca thuc BVTV (cu to, tnh cht ha hc): trong phn t cht c thng c nhng gc sinh c quyt nh n c ca thuc . S thay th gc ny bng gc khc, hay s thm, bt cc gc s lm thay i c v tnh c ca hp cht rt nhiu. c im vt l ca thuc: cc c im vt l s nh hng n bm dnh, kh nng xm nhp ca thuc vo dch hi, t nh hng n c v hiu qu phng tr ca thuc. Cc c im vt l thng c xt n nh: kch thc, trng lng ht thuc, hnh dng, l lng, kh nng bm dnh, tnh thm t v kh nng loang ca git thuc. Cng tc ng ca thuc: cng tc ng ph thuc vo nng , thi gian tip xc v mc tiu dng ca thuc BVTV. c im ca sinh vt: cc loi sinh vt c phn ng rt khc nhau vi cng mt loi thuc. VD: dung dch Bordeaux c th di tr nhiu loi nm v vi khun gy bnh cho cy, nhng li c hiu lc km hoc khng dit c loi nm phn trng. Thuc Buprofezin c hiu lc tr cc loi chch ht cao nhng t gy hi cho cc su ming nhai. Tnh mn cm i vi thuc BVTV ca cc loi sinh vt ph thuc vo tng giai on pht trin, gii tnh, v cn bin i theo ngy v m. Cc iu kin ngoi cnh: cc yu t thi tit, t ai (nhit , m, nh sng, lng ma, c tnh l ha v hm lng cht dinh dng ca t, pH) v cc yu t v cy trng v iu kin canh tc.

a. Tn d lu di trong t v nc Do c tnh l ho ca bn thn thuc BVTV cng vi tc dng tng hp ca cc yu t nh hng lm tiu tan thuc BVTV cho nn tnh tn lu ca chng trong t khc nhau nhiu. Bng 2 cho bit thi gian cn cho mt loi thuc BVTV trong t tiu tan mt na (thi gian bn hy). Nu thuc BVTV no c thi gian bn hy trn mt nm th gi l thuc BVTV c tnh tn lu. Bng 6: Thi gian tn lu ca mt s thuc BVTV trong t Loi thuc BVTV Thi gian bn hy (nm) Hp cht kim loi nng (Pb, As, Cu, Hg) 10 30 Clo hu c (666, DDT) 24 Thuc tr c 12 2, 4 D v 2, 4, 5 T 0.4 Thuc tr su ln hu c 0.02 0.2 Thuc tr su c gc amon 0.02 (Ngun: Sinh thi v mi trng t L Vn Khoa) Cc yu t nh hng n tnh tn lu ca thuc BVTV l thnh phn c gii, hm lng mn, pH, m, trng thi vi sinh vt t, ch canh tc, loi cy trng... Th d nghin cu DDT cho thy trong iu kin ym kh cht ny chuyn ra dng DDD nhanh hn nhiu so 21

o Nguyn Thy Hng o Vit Nga Ha cht trong nng nghip vi khi chuyn ra dng DDE trong iu kin ho kh, c bit nu bn phn xanh vo th phn gii cng nhanh. T ta thy rng vi cc ch canh tc khc nhau th tnh tn lu thuc BVTV cng khc nhau. Do tc phn hu ca DDD v DDE rt chm cho nn d nh ch s dng DDT nhng chng vn tn lu lu di trong t. S lng thuc BVTV tn lu trong t c gi l "tn d" tnh theo n v mg/kg t hoc ppm. iu tra d lng ha cht BVTV 4 huyn ngoi thnh H Ni t 1995 1997 cho thy: trong 12 mu t theo di, phn tch th 12 mu u c vt d lng mt trong 4 ha cht BVTV mc d nng thp. Hai loi thuc tn d nhiu l DDT v Lindane. Bng 7: D lng thuc BVTV trong mt s mu t H Ni 1998 (n v mg/kg) a im ly mu X Yn S Thanh Tr X Vnh Qunh Thanh Tr X Thanh Lit Thanh Tr X M nh T Lim X Minh Khai T Lim X Uy N ng Anh X Bc Hng ng Anh X Vnh Ngc ng Anh X C Bi Gia Lm X Nam Hng ng Anh X Tin Dng ng Anh X ng Xun Sc Sn Ngng cho php b. DDT Lindane M.parathion Monitor 0.002 0 0 0 0 0.001 0 0 0.001 0.001 0 0 0 0.007 0 0 0 0.003 0 0 0 0 0.8 0.005 0.002 0.005 0 0 0.007 0.007 0 0 0 0.07 0 0 0.4 0 0.1 0.005 0 0.007 0.1 0.1 0.1 0.1 (Ngun: Sinh thi v mi trng t L Vn Khoa)

Tnh khuch i sinh hc c bit, thuc BVTV c tnh khuch i sinh hc. Khuch i sinh hc l s tch ly cc cht c vi nng cao trong c th sinh vt cc bc dinh dng cao hn. Bng 8: S khuch i sinh hc ca DDT trong t v trong h sinh thi nc ngt Loi Trong mi trng nc C Thn mm Trong mi trng t Giun t t Tn s tng 5000 250 Nng 100ppm 5ppm

9 90ppm 1 10ppm (Ngun: Sinh thi v mi trng t L Vn Khoa) Nh vy, trong chui thc n, c qua mi bc dinh dng, lng thuc BVTV c tch ly li tng theo cp s nhn. S khuch i sinh hc cng chu nh hng bi mt vi yu t: bn cht cc cht c, tnh bn vng trong mi trng, nhiu khi cn ph thuc vo tnh tan ca cht trong mi trng nc. 1. Qu trnh chuyn ha thuc BVTV trong t

22

o Nguyn Thy Hng o Vit Nga Ha cht trong nng nghip

(Ngun: http://www.tajagroproducts.com/Pesticides.html) Hnh 14: Vng tun hon thuc tr su Khi phun thuc BVTV c khong 50% ri vo t, phn cn li s i vo mi trng nc v khng kh hoc c thc vt s dng. Nhn vo hnh 5 ta c th thy, con ng a thuc BVTV vo t, ngoi do s dng trc tip, cn c lng ng t kh quyn nh ma hay do thuc BVTV i vo nc, sau s di chuyn vo t khi ti tiu hoc thm dn. ng thi ta cng thy lng thuc BVTV khi i vo mi trng nc kh hay c thc vt hp thu mt phn cng xy ra qu trnh chuyn ha qua li ln nhau. Lng thuc BVTV cn li trong thc vt s i vo chui thc n.

Bng 9: Lng thuc BVTV tiu th trong c nc qua cc nm Khi lng thuc nhp Lng thuc bnh khu (tn thnh phm qun (kg.a.i)/ha quy i) 1995 10.5 25.666 0.85 1996 10.5 32.751 1.08 1997 10.5 30.406 1.01 1998 10.5 42.738 1.35 1999 10.5 33.715 1.05 T nm 2000 n nay trung bnh mi nm tiu th trn 30.000 tn thuc BVTV thnh phm (Ngun: Cc bo v thc vt) Nm Din tch canh tc (triu ha) Nh vy, mi nm s c khong 12000 20000 tn thuc BVTV b gi li trong t. Trong t, thuc BVTV s bin i v phn tn theo nhiu con ng. Bay hi Chuynvt Thc ha ha hc hp th 23 Hp th bi cc khong st v cht hu c ca Ra tri t

Phn hy quang ha

Ra tri b mt v xi mn Phn hy sinh hc

o Nguyn Thy Hng o Vit Nga Ha cht trong nng nghip

(Ngun: Sinh thi v mi trng t L Vn Khoa) Hnh 5: S bin i thuc BVTV trong t Bay hi: Mt s thuc BVTV c tnh bay hi nh thuc tr c (EPTA, CDEA) v thuc tr su, chng bc hi tng t mt. Tuy nhin thuc tr su dng ln hu c c p sut bay hi b nhng n bc hi t trong t rt r: khi bc hi ko di v gp ma, 2 dng i lu s lm cho phn t thuc bay hi v cui cng tr li mt t. Theo tnh ton, trn din tch 1km2 mi nm c th tch lu 20g DDT. Ho tan, ra tri v chy trn: Loi thuc BVTV c tnh ho tan mnh trong nc (nh 2,4 D) d di ng v ra tri ra khi t gy nhim nc trn mt t v nc ngm. Ni chung, thuc tr c d ra tri hn thuc tr su v thuc dit khun. Nu loi thuc no b t ht cht th khng di chuyn theo phu din xung di nhng khi ma to hoc sau ti s theo nc nhp vo mt t ri lng xung cng bn, nu dng bn bn rung th t b nhim. Nc chy trn trn mt c th ho tan v di chuyn mt s thuc BVTV v vy sau khi s dng thuc BVTV 1 2 ngy m nu tri ma to th nc xung quanh vng d b nhim gy hi cho ngi v cy. nh sng phn gii: Mt t chu bc x ca mt tri, tia t ngoi c tc dng phn gii mt s thuc tr c v DDT. Tc phn gii thng chm. Chuyn ha ho hc: Thuc tr su dng ln hu c b tiu tan ch yu do tc dng phn gii theo con ng ho hc c xc tc v khng c xc tc. Phn ng khng xc tc bao gm thu phn, oxy ho, ion ho v hnh thnh mui. C ch xc tc trong t cha c sng t, ch yu ph thuc vo tnh cht thuc BVTV. Nng ion H+ xung quanh keo st nh hng r n phn gii ho hc. Ngc li, s tn ti ca cht hu c s cn tr tc dng phn gii ho hc. Phn hy sinh hc: y l con ng t hoi quan trng ca thuc BVTV trong t. Cc yu t nh hng n s hot ng ca vi sinh vt nh nhit , m , hm lng mn, in th oxy ho kh (Eh) v pH u nh hng n tc phn gii. Hp th bi cc khong st v cht hu c ca t: Ch yu l hp ph l hc, hp ph trao i ion. Hp ph trao i ion bao gm: hp ph anion v cation. 1. Hin trng kinh doanh v nhp khu thuc BVTV ti Vit Nam Hin nay, c nc ta c gn 50 cng ty TNHH v doanh nghip t nhn gia cng, sang chai ng gi, gn 30 cng ty c lin quan n kinh doanh thuc BVTV thuc doanh nghip nh nc, gn 50 cng ty nc ngoi c hot ng lin quan n thuc BVTV. Ngoi ra, hin s ca hng, i l kinh doanh thuc BVTV l 14239, tc l khong 20 ca hng/tnh. Hu ht thuc BVTV ang c s dng Vit Nam l nhp khu hoc nhp nguyn liu hay ph gia thuc thuc thnh phm bao gi sang chai ng gi nh ti cc xng, nh my Vit Nam. 24

o Nguyn Thy Hng o Vit Nga Ha cht trong nng nghip Theo s liu thng 10 nm 2011 ca b Nng nghip v pht trin nng thn cng nh b Cng thng, c tnh lng thuc BVTV v cc nguyn liu thnh phm nhp khu thng 10 t 50 triu USD, a tng nhp khu 10 thng u nm t 508 triu USD, tng 22.7% so vi cng k nm 2010. Nhiu th trng ln c s tng trng mnh so vi cng k nm trc nh Trung Quc tng 31.9%, c (70.7%), Singapo (77.4%), v Nht Bn (50.4%). Tuy nhin theo s liu thng k, hng nm, c t 0.2 05 % lng thuc trong l thuc BVTV nhp khu khng t cht lng theo quy nh. Theo iu tra nm 2009 ca Chi cc BVTV cc tnh, thnh ph trong c nc cho thy, lng thuc BVTV cn tiu hy: 69,237.236 kg v 43,574.179 lt thuc BVTV; lng bao b cn tiu hy: 69,640.282 kg. Kinh ph thc hin l 63 t ng, bao gm: 56 t 405 triu ng tiu hy thuc BVTV (50 triu ng/tn) v 6,964 t ng dng tiu hy bao b thuc BVTV (10 triu ng/tn). Mc s dng thuc BVTV nhiu hay t ph thuc vo mc pht sinh gy hi ca dch hi thc vt v tp qun canh tc ca nng dn. nhng vng kinh t kh khn ca cc tnh min ni, nng dn hu nh t s dng thuc phng tr su hi. vng ng bng sng Hng v khu 4 c, thng thng nng dn phun thuc theo mc gy hi ca su hi. cc tnh Trung b v Nam b do iu kin thi tit cho php, cy la c gieo trng c 3 v trong nm nn su bnh phong ph hn, do mt s nng dn vn cn tp qun phun thuc nh k, mc s dng thuc BVTV cao hn cc vng khc. nhiu ni nng dn cn lm dng thuc BVTV trong phng tr dch hi. Kt qu thanh tra vic kinh doanh thuc BVTV (2007 2010) cho thy s c s, ca hng, i l c thanh tra, kim tra pht hin c vi phm chim khong 14 16 % (tng s n v thanh kim tra trung bnh 14000/nm), trong : bun bn thuc cm: 0.19 0.013 %; bun bn thuc ngoi danh mc: 0.85 0.72% ; bun bn thuc gi: 0.04 0.2%; vi phm v ghi nhn hng ha: 3.12 2.44 % v vi phm v iu kin bun bn: 14.4 16.46%. Ly mu kim tra cht lng thuc BVTV ti cc c s sn xut, gia cng, sang chai, ng gi v lu thng hng nm cho thy: t l mu khng t cht lng l 3 10.2% s mu kim tra. Cn thc trng s dng thuc BVTV theo s liu kim tra t nm 2007 2009, t l s h vi phm: 35 17.8 %, trong : khng m bo thi gian cch ly: 2.0 8.43%; khng ng nng v liu lng: 10.24 14.34 %; thuc ngoi danh mc: 2.17 0.52 %. Vic s dng ty tin khng tun th cc quy trnh k thut, khng m bo thi gian cch ly ca tng loi thuc dn n hu qu nhiu trng hp ng c thc phm, mt an ton v sinh thc phm, ng rung b nhim. Mt thc trng ng lu l xu hng ca ngi dn thch s dng cc loi thuc r tin, cng dng mnh, nhng khng quan tm n an ton. 2. nh hng ca thuc BVTV n mi trng, sinh vt v sc khe con ngi a. nh hng n mi trng nc Theo chu trnh tun hon cc ha cht BVTV, thuc tn ti trong mi trng t s r r ra sng ngi theo cc mch nc ngm hay do qu trnh ra tri, xi mn t b nhim thuc tr su. Mt khc, khi s dng ha cht BVTV, nc c th b nhim thuc tr su nng n do nng dn ha cht d tha, chai l cha ha cht, nc sc ra iu ny c bit c ngha nghim trng khi cc nng trng, vn tc ln nm gn k sng xt xung ao. Trong nc, thuc BVTV c th tn ti cc dng khc nhau v u c th nh hng n tc ng ca n i vi sinh vt l: ha tan, b hp th bi cc thnh phn v sinh hoc hu sinh v l lng trong ngun nc hoc lng t xung y v tch t trong c th sinh vt. Thuc BVTV tan trong nc c th tn ti bn vng v duy tr c t tnh l ho ca chng trong khi di chuyn v phn b trong mi trng nc. Cc cht bn vng c th tch t trong mi trng nc n mc gy c. Thuc BVTV khi xm nhp vo mi trng nc chng phn b rt nhanh theo gi v nc. Bng 10: Tnh tan ca ha cht BVTV trong mi trng nc

25

o Nguyn Thy Hng o Vit Nga Ha cht trong nng nghip Tnh tan trong nc (mg/l) 0.01 0.4 0.056 40 145 890 7.0 Tnh tan trong nc (mg/l) 40 0.18 0.0012 24 2500 280 700

Loi thuc Aldrin Isobenzan Haptechclo Diazinion Malathion 2-4-D Lindan

Loi thuc Carbaryl Dieldrin DDT Parathion Dimethoate 2-4-5 T Carbofuran

(Ngun: Kha lun tt nghip Sinh vin Lu Nguyn Thnh Cng Trng H K thut Cng ngh TP. H Ch Minh) Ngun nc mt: Vit Nam c nn sn xut nng nghip l chnh nn ngun nc nhim thuc BVTV khng ch mt ni nhiu ni khc cng b nhim. Ngun nc nhim HCBVTV khng ch bi nng dn trng la m tt c cc nng h trng cc loi cy rau, lm nghip, cy cng nghip s dng thuc BVTV lm nhim ngun nc. Ngun nc ngm: nhim ngun nc bi thuc BVTV l hin tng ph bin ti cc vng sn xut nng nghip. Trong qu trnh s dng thuc BVTV, mt lng ng k mt lng thuc s khng c cy trng tip nhn, chng s lan truyn v tch ly trong t thm thu vo ngun nc ngm, lm cho nc ngm nhim cc thuc BVTV. Vic s dng HCBVTV trong sn xut nng nghip lm ha cht thm vo t n ngun nc ngm, lm cho nc ngm nhim thuc bo v thc vt, vi lu lng tn ng nh vy gy nh hng n sc khe cng ng xung quanh rt cao. a. nh hng n qun th sinh vt gy hi Trong vng x l, sau mi t dng thuc, bn cnh cc c th dch hi b cht, cn nhiu c th, do nhiu nguyn nhn m vn sng st. Chng pht trin trong iu kin mi v qun th sinh vt gy hi b chuyn bin theo cc hng khc nhau. Phn ng ca dch hi i vi cht c liu lng thp: dch hi cn sng st sau mi t x l thuc, do khng b trng thuc hoc trng liu di mc gy cht, s pht trin trong iu kin khc trc: mt qun th gim, cy trng sinh trng tt hn, dch hi hng ngun thc n di do, c cht lng cao, mt thin ch v vi sinh vt c ch t nn dch hi d phc hi s lng. Di tc ng ca liu di mc gy cht, dch hi s pht trin mnh, gy kh khn cho vic phng tr. Tnh chng thuc BVTV: l hin tng ph bin nhiu loi sinh vt trn nhiu a bn khc nhau. Nhng tnh chng thuc c th hin mnh nht cn trng v nhn. Tnh chng thuc ca dch hi l mt tr ngi cho vic dng thuc ha hc phng tr dch hi. Xut hin dch hi mi hoc bng pht dch hi th cp: sau mt thi gian dng thuc, mt s loi dch hi ch yu trc y, ch cn gy hi khng ng k. Ngc li, mt s loi dch hi trc y khng c coi trng li tr nn rt nguy him, gy nhng tn tht to ln. Vic phng tr nhng loi dch hi mi ni ln ny thng phc tp v kh khn hn trc nhiu. S ti pht ca dch hi: ngay sau khi dng thuc tr su hay tr nhn, s lng dch hi gim i nhanh chng. Sau mt thi gian ngn, chng li hi phc li s lng nhng nhiu hn trc. chng li, ngi ta li s dng thuc. Qu trnh c lp li lin tip. khc phc, ngi ta tng nng v liu lng dng thuc, tng s ln dng thuc, khong cch gia cc ln dng thuc ngn li. Kt qu l thi gian dch hi hi phc li s lng qun th ngy cng ngn, s ln ti pht ngy cng nhanh v nng thm. Dch hi d

26

o Nguyn Thy Hng o Vit Nga Ha cht trong nng nghip chng thuc, i sng cc sinh vt c ch cng b e da, mi trng sinh sng cng b nhim. a. nh hng n sinh vt t

Thuc tr su cn nh hng rt xu ti ng vt v vi sinh vt t. V d, DDT c th git cht 99% ng vt b trong t, nu mun phc hi phi mt 2 nm. Sau khi dng thuc BVTV, cc tuyn trng, vi khun v nm s gim s lng, tuy chng s c phc hi nhng vn nh hng n mu m ca t c bit l nhng t dng nhiu thuc BVTV v dng lin tc. Cc thuc BVTV c th b cc ng vt ht gi li trong t v d lng DDT trong c th giun t nhiu gp 1.18 4.86 ln trong t, ni n sng. S bin ho vi sinh vt, ng vt trong t tt nhin s gy nn s bin ho mu m v ch dinh dng trong t. b. nh hng n qun th, qun x ng, thc vt Sau phn gii th tnh c ca mt s thuc BVTV cng tng. V d thuc tr c 2, 4, 5 T trong t b vi sinh vt phn gii to thnh mt s cht c th gy nn qui thai ng vt. Nm 1970 M cng b hn ch s dng thuc BVTV ny, Nht nm 1965 ch ra mt loi ru chng c bnh o n (2, 3, 4, 5, 6 Pentachlobenzylic) khng c hi cho la nhng khi s dng rm r x l bng ru ny phn th vi sinh vt phn gii v to ra hai cht c hi cho cy, v hai cht c c tnh ho hc n nh:

(c hi cho cy) Mt s thuc BVTV tn lu trong t cy ht s tn lu trong cy. Mt s cy trng c th tch lu thuc BVTV. V d rm r ca cy la sng trn t nhim 666 c hm lng 666 nhiu hn 4 6 ln so vi trong t. Cy c du nh lc, ht lc c th cha clo hu c nhiu hn trong t 3 4 ln do c nh hng xu n con ngi. Cc loi cy nh khoai ty, c rt, ci c c lp biu b r c th ht trc tip sau qua tc dng thm thu vo trong cy to thnh thuc BVTV tn lu. Mt s cy nh da chut, ng th qua r thuc BVTV c vn chuyn ln cc b phn ca cy trn mt t nh thn, l, qu, ht. Nng thuc BVTV tn lu trong t c nh hng ti kh nng ht thuc BVTV ca r cy. Trong phm vi nng thp th lng ht tng quan thun vi nng thuc BVTV trong t. Ngoi ra loi thuc BVTV khc nhau th cy ht c cng khc nhau. nh hng ln cc qun th Dng thuc dit c s lm thay i thm thc vt ca h sinh thi nng nghip. V nh hng ca chng ng rung v cc vng ph cn, v cy 2 l mm rt nhy cm vi thuc tr c trong gieo trng ng cc. Vit Nam, trong chin tranh chng M, mt lng ln thuc tr c c s dng gy nhiu thm ha cho mi trng. D ch mt ln phun nhng cc thuc khai quang ny lm cht cc cy i mc nhit i, c bit rng St: Mm, c, Vt Hay Du, Thao lao v cc cy mc h Caesalpiniaceae cc rng vng ni (Westing, 1984). Cc dn xut ca acid phenoxyacetic cng c i vi cc ng vt thy sinh. Ngoi ra chng cng c th gy t bin ngi. Nh Vit Nam, s bin dng thai nhi c thy cao hn mc bnh thng ni cc b m b nhim nng bi vic phun xt thuc khai quang trong thi gian chin tranh chng M.

27

o Nguyn Thy Hng o Vit Nga Ha cht trong nng nghip Dng thuc tr su gy cht cc qun x ng vt trong hay quanh vng x l. Phun xt thuc tr su trn rng gy cht nhiu chim v th. Cui nhng nm 50, Hoa k chin dch dit Kin la (Solenosis soevissina), trn 110,000 km2 bng my bay, s dng cc ht Heptachlore v dieldrine vi liu 2.5 kg/ha nm u; 1.4 kg/ha vo 2 nm tip theo. Chin dch ny c li cho cc nh kinh doanh nng nghip, nhng gy nhiu thm ha cho ng vt y. So, Sn ca v cc chim b S khc b nh hng mnh. B st, cn trng sng trong t b gim s lng mnh. Thuc tr nm mc d khng qu c i vi cy xanh v ng vt, nhng hu qu sinh thi hc ca chng vn c, nh chng t ra c i vi trn t l sinh vt ng vai tr quan trng trong sinh thi hc t, nht l vic gi phi nhiu cho t; ht ging trn vi thuc dit nm gy hi cho chim; mt s cht c th c tch ly trong m ca ng vt. nh hng ln cc qun x a s cc hu qu ca sinh thi hc ca vic dng thuc BVTV l nh hng gin tip th hin sm hay mun. nh hng ca s nhim c mn tnh l do hp th lin tc cc thuc BVTV cng vi thc n. N gy cht cho cc tui v lm gim tim nng sinh hc, nn lm gim s gia tng ca cc qun th b nhim, dn n s dit chng ca loi. nh hng ca thuc BVTV do s chuyn vn qua sinh khi, vi s tch t thuc BVTV trong mi nc dinh dng, lm cho nng thuc BVTV trong cc vt n tht lun rt cao. Trng hp nng gp cc thuc BVTV t hay khng b phn hy sinh hc. Cho nn thc vt c th tch t thuc BVTV trong m. n phin chng lm thc n cho nhng bc dinh dng cao hn, s lm thuc BVTV chuyn n cui chui thc n. iu ny lm nhim c mn tnh cc ng vt, d thy l ri lon chc nng sinh sn (chm trng thnh sinh dc, s trng t, trng c v mng). Cc thuc BVTV c clo nh DDT, dieldrine, heptachlor v PCB, cng nh cc thuc dit c u nh hng n sinh sn ca chim. Cc nh hng trn cn c th dn n cc hu qu sau y: Gim lng thc n: Mt trong nhng xo trn do thuc BVTV gy cho qun x l lm gim lng thc n ng vt v thc vt cn thit cho cc loi cc bc dinh dng khc nhau trong h sinh thi nng nghip (Pimentel v Edwards, 1982). S bin mt dn cc thc vt hoang di do s dng thuc tr c trong cc vng t canh tc lm thay i su xa ngun thc n v ni ca nhiu loi chim nh c sng trong vng hay xung quanh . Tng t, vic s dng cc thuc tr su phn hy nhanh (ln hu c, carbamate v pyrethroid) tuy khng gy c lu di nh nhm clo hu c, nhng cng gy hi cho cc loi chim n cn trng v chng v con chng s khng c thc n. Lm thay i cn bng trong t nhin: Thuc BVTV c th gy ra s pht trin qu ng ca mt loi thc vt hay ng vt no . Khi s dng thuc dit c cc ni trng ng cc th ht song t dip b loi tr, khi cc loi c h ha bn s pht trin mnh v vng cc loi cnh tranh. S dng thuc BVTV c th loi tr cc k th t nhin ca nhng loi gy hi. Nh Hoa K, vic s dng qu ng azodrin, thuc tr su ln hu c, tr cn trng gy hi cy bng vi cho thy mt tnh hung tiu lm. Thay v lm gim qun th su Heliothis zea, thuc azodrin li dit cc thin ch v k sinh ca su ny, lm cho vng trng bng c dng thuc b thit hi nhiu hn vng khng dng thuc (Ramade, 1987). nh hng ln din th: Din th ca cc qun th ng vt l thuc cht ch vo din th ca cc qun th thc vt, nn thuc dit c nh hng mnh hn thuc tr su trong din th ca qun x. Thuc dit c t chn lc tc ng. N lm h sinh thi tr li giai on u ca giai on chim c bi cc thc vt tin phong. Trong vi trng hp, s s dng c h thng ca thuc tr c c th to ra giai on cao nh nghn (dysclimax). Cc khu rng Vit Nam, ni b tn ph hon ton bi thuc khai quang, th t trng c tre v ng c bao ph, rng khng th phc hi tr li c. Rng tre v ng c pht trin thnh qun x cao nh nghn (tc nghn, dysclimax). a. nh hng n sc khe con ngi Thuc BVTV s xm nhp vo c th ngi qua 3 con ng: 28

o Nguyn Thy Hng o Vit Nga Ha cht trong nng nghip ng h hp: khi ht th thuc di dng kh, hi hay bi. Hp th qua da: khi thuc dnh vo da. ng tiu ha: do n, un phi thc n nhim thuc hoc s dng nhng dng c n b nhim thuc. i vi con ngi, thuc BVTV c th gy ra cc tc hi sau: Ng c do tip xc trc tip. Ng c do n nhm cc loi rau qu cn cha nhiu thuc BVTV. Gy cc nh hng di truyn (qui thai, v sinh, ung th) Nhng nh hng ca ha cht c th l cp tnh hoc mn tnh ty thuc vo nng v thi gian tip xc. Ha cht cng gy ra nhng phn ng khc nhau do kiu v dng tip xc khc nhau. Bng 11: D lng thuc tr su trong rau sn xut T Lim v Thanh Tr (1996) D lng mg/kg Loi rau, loi thuc T Lim Thanh Tr D lng cho php ca FAO/WHO (mg/kg)

1. Bp ci 0.8 0.5 0.2 Methylparathion 0.2 1.2 1.0 Methamidophos 0.3 0.2 0.2 Padan 0.1 0.1 0.5 Cypermethrin 1. u n qu 0.26 0.26 0.2 Methylparathion 0.26 0.4 0.2 Methamidophos 0.6 0.5 Cypermethrin (Ngun: Ha cht dng trong nng nghip v sc khe cng ng Hm)

Con ngi ngy cng mc nhiu cn bnh l cha tng thy, nhng cn bnh ny c coi l hu qu ca nhim mi trng. Theo thng k ca B Y T H Ni, hng nm Vit Nam c khong 200,000 mc bnh ung th vi khong 70,000 ngi cht. Vit Nam ngy cng xut hin nhiu ni gi l lng ung th bi v trong mt lng c rt nhiu ngi b cht v mc nhng cn bnh ung th. Nhng lng ung th c bit n l: Xm Hng Sn, x c Thn, huyn Yn Thnh, tnh Ngh An: 28 ngi mc phi cn bnh ung th qui c (19 ngi cht). Lng Thanh L, thuc x Triu Trung, huyn Triu Phong, tnh Qung Tr, 1/3 s h trong lng c ngi cht v bnh ung th, ch yu ung th gan v d dy. X Kim Thnh, huyn Yn Thnh, tnh Ngh An: Tnh s b, trong vng 7 nm tr li y, ti 3 xm ny vi hn 500 h co 100 ngi t vong. Mi y, ti Ngh An li pht hin thm mt lng ung th mi: lng Phong Yn, x Hng Ho, thnh ph Vinh. Con s thng k ban u cho thy, sau 3 nm pht bnh c gn 20 trng hp cht. Ngoi ra cng cn nhng nh hng v sc khe khc nh: Chng m la Sc Trng do trn chung hnh thu hoch c vi Mipcin ko di thi gian bo qun. Do s dng nhiu ha cht trong nng nghip, hin nay tnh hnh ng c thc phm do cc ha cht c, trong c thuc BVTV vn din ra phc tp v c chiu hng gia tng. Theo thng k ca Cc an ton v sinh thc phm nm 2004 c 145 v ng c (trong thc phm c chim 23%, ha cht 13%) vi 3580 ngi mc, c 41 ngi t vong. A. Cc bin php gim thiu nh hng ca nng dc a. Phng php qun l dch hi tng hp (IPM) 29

o Nguyn Thy Hng o Vit Nga Ha cht trong nng nghip Mc ch ca IPM l lm tng sn lng nng nghip ng thi gip nng dn gim chi ph mua nng dc v gim tc hi do nng dc. IPM s dng nhiu hnh thc qun l ng rung nh l mt h sinh thi. Phng php ny s dng tng cc bin php kim sot dch hi: mi trng, di truyn, ha hc v canh tc. Nhng bin php ny cn phi c s tp hun cho ngi p dng v s quan trc cc loi dch hi (Chiras, 1991). Tp hun (gio dc) v theo di (quan trc): Khi c su ry xut hin trn ng rung, ngi nng dn ngh ngay ti vic dng nng dc sm tiu dit chng. Nhng h cng ngh cch lm sao c th bo v hoa mu m khng cn dng n cc cht c ny. T xa xa ngi ta bit nui Kin vng trong cc vn cam qut chng hn. Cc kinh nghim dn gian l rt cn nhng cha . Cc c s nghin cu, cc trng i hc c th gip nng dn hiu bit nhiu hn. Cn phi nhn thy rng hin nay nng dn nhn hng khi li khuyn ca cc nh sn xut v nhng ngi bn nng dc. Cho nn c nhiu khc mc trong vn ny. Nng dn cn c tp hun nhiu iu p dng IPM. Hiu bit v sinh hc cn trng, k nng nhn bit cn trng v ci thin vic theo di qun th cn trng c th gip nng dn qun l ng rung tt hn. Tp hun v theo di l nhng iu tin quyt cho IPM. Nu khng, s l thuc nng n vo nng dc s vn c tip tc. Bin php mi trng: Bin php ny nhm lm cho cc iu kin mi trng (v sinh v hu sinh) tr nn bt li cho cc loi dch hi. V bin php ny da nhiu vo kin thc hn vo cng ngh, nn c bit ph hp cho cc nc ngho. Nhng bin php ny vn hu hiu trong cc x hi nng nghip hin i. Tng cng a dng hoa mu bng cch a canh v lun canh, nhm lm gim ngun thc n cho mt loi dch hi no v gip ngn chn s tng trng nhanh ca n. Thay i thi gian gieo trng. Vi loi thc vt trnh dch hi mt cch t nhin bng cch mc sm hay tr trong ma tng trng. Th d cc nc n i, Ci hoang mc sm trc khi c s xut hin ca Bm ci. Nng dn c th gieo trng mt hoa mu no sm hoc tr hn bnh thng, lc m cn trng cha hay bc pht ri. Thay i cht dinh dng ca cy v t. Mc ca vi cht dinh dng trong t v cy trng cng c th nh hng s lng qun th dch hi. Nit l ngun dinh dng quan trng m cn trng v k sinh nhn t thc vt. Lng Nit qu nhiu hay qu t c th lm thay i s lng c th ca nhiu loi dch hi. Th d Rp cy (Aphid) sinh sn nhiu hn trn cc ht cha nhiu Nit. Cc cn trng khc, nh Thrips v Mites li sinh sn t hn trn Mng ti (Spinach) v C t-mt khi cc rau qu ny cha nhiu Nit. Cho nn bit c nhu cu dinh dng ca dch hi, mc cht dinh dng ca t v ca thc vt c th gip kim sot dch hi. Kim sot hoa mu v c di ln cn. Hoa mu v c di c th l ngun thc n v ni ca dch hi, nht l cn trng. Cho nn cn kim sot hoa mu v c di ln cn l cn thit. i khi hoa mu km gi tr ln cn c dng lm by (trap crop) li ko cn trng. Khi cy linh lng (alfalga) trng cnh cy bng vi, s thu ht ry bng, lm gim thit hi cho bng vi. Du nhp thin ch, k sinh v vt gy bnh. Trong thin nhin hng ngn loi cn trng l dch hi tim tng, nhng khng tr thnh dch hi tht s, bi v s kim sot t nhin do thin ch, k sinh v bnh tt. Nng dn c th s dng s hiu bit ny ca u tranh sinh hc hay kim sot chui thc n qun l c di, cn trng, gm nhm v cc dch hi khc. C rt nhiu th d v vic kim sot dch hi bng thin ch hay k sinh. Th d c in nh cn trng dit xng rng Uc. Nng dn Vit Nam dng kin vng kim tra su ry cho vn tc. Trung quc dng vt con th vo rung la n bt cn trng ph la. Siu khun v vi khun cng c nghin cu v ng dng nhiu ni. Bin php di truyn: C hai chin lc ch yu, l lm cho con c tr nn bt th v to cc cy trng v vt nui khng bnh v phng din di truyn. Bin php ha hc: Bao gm vic s dng nng dc khi tht cn thit, pheromon, hormon v cc cht tr su t nhin. 30

o Nguyn Thy Hng o Vit Nga Ha cht trong nng nghip Vic s dng nng dc phi tun th cc nguyn tc sau y: S dng hn ch. S dng ng thi im hn ch s ln phun xt . Nng dc t gy hi cho thin ch v cc sinh vt lan can (non target organisms). Khng phun xt gn ngun nc ung. th nghim cn thn c tnh. Trnh dng nng dc bn vng v c th tch t sinh hc. Trnh ti a vic nng dn phi tip xc nng dc (trnh ht phi khi thao tc). S dng lm gim s c th dch hi ti di ngng gy hi, sau kt hp vi cc bin php khc gi cho qun th ny mc thp. Bin php canh tc: Dng nhiu bin php nh trng nhiu cy che khng cho c di mc; ting ng v b nhn e da chim ... Gn y ngi ta dng vi ba (microwaving) tr mt s cn trng nh dn, mi, con hai ui n giy v h dn ba sch (Chiras, 1991). a. Phng php s dng hp l nng dc i vi phn bn: Bn phn hp l l s dng lng phn bn thch hp cho cy m bo tng nng sut cy trng vi hiu qu kinh t cao nht, khng li cc hu qu tiu cc ln nng sn v mi trng sinh thi. Ni mt cch ngn gn, bn phn hp l l thc hin 5 ng v mt cn i: ng loi phn: Cy cn phn g bn ng loi phn . Phn c nhiu loi. Mi loi c nhng tc dng ring. Bn khng ng loi phn khng nhng phn khng pht huy c hiu qu, m cn c th gy ra nhng hu qu xu. Bn ng loi phn khng nhng phi tnh cho nhu cu ca cy m cn phi tnh n c im v tnh cht ca t. t chua khng bn cc loi phn c tnh axit. Ngc li, trn t kim khng nn bn cc loi phn c tnh kim. Bn ng lc: Nhu cu i vi cc cht dinh dng ca cy thay i tu theo cc giai on sinh trng v pht trin. C nhiu giai on sinh trng cy cn m nhiu hn kali, c nhiu giai on cy cn kali nhiu hn m. Bn ng thi im cy cn phn mi pht huy c tc dng. Cy trng cng nh cc loi sinh vt khc, c nhu cu i vi cc cht dinh dng thng xuyn, sut i. V vy, cho cy c th s dng tt cc loi phn bn, tt nht l chia ra bn nhiu ln v bn vo lc cy hot ng mnh. Bn tp trung vo mt lc vi nng v liu lng phn bn qu cao, cy khng th s dng ht c, lng phn b hao ht nhiu, thm ch phn cn c th gy ra nhng tc ng xu i vi cy. Bn ng i tng: Trong cch hiu thng thng bn phn l cung cp cht dinh dng cho cy. V vy, i tng ca vic bn phn l cy trng. Tuy vy, thc t cho thy, mt lng kh ln cht dinh dng ca cy, nht l cc nguyn t vi lng, cy c tp on vi sinh vt t cung cp thng qua vic phn hu cc cht hu c hoc c nh t khng kh. Nhiu cng trnh nghin cu khoa hc cho thy bn phn kch thch v tng cng hot ng ca tp on vi sinh vt t cho php cung cp cho cy mt lng cht dinh dng di do v s lng v tng i cn i v cc cht. Trong trng hp ny thay v bn phn nhm vo i tng l cy trng, c th bn phn nhm vo i tng l tp on vi sinh vt t. Trong mt s trng hp cy trng sinh trng v pht trin tt to nn ngun thc n di do cho su bnh tch lu v gy hi nng. Cng bn thm phn, cy li sinh trng thm, su bnh li pht sinh nhiu hn v gy hi nng hn. nhng trng hp ny, bn phn cn nhm t mc tiu l ngn nga s tch lu v gy hi ca su bnh. Bn phn trong mt s trng hp c tc dng lm tng kh nng chng chu ca cy trng i vi cc iu kin khng thun li trong mi trng v vi su bnh gy hi. c bit cc loi phn kali pht huy tc dng ny rt r. Nh vy, bn phn khng phi lc no cng l cung cp thm cht dinh dng, thc y sinh trng v pht trin ca cy trng. 31

o Nguyn Thy Hng o Vit Nga Ha cht trong nng nghip C nhng trng hp phi tc ng theo chiu hng ngc li: cn km hm bt tc tng trng v pht trin ca cy trng, lm tng tnh chng chu ca chng ln. phn trn trnh by l trong cc h sinh thi, tn ti v hot ng 3 nhm cc mi lin h: thng tin, nng lng v vt cht. Trong cc mi lin h ny, lin h vt cht c lin quan n vic vn ng, chuyn ho mt khi lng vt cht ln. Cc mi lin h thng tin v nng lng trong nhiu trng hp ch cn nhng tc ng nh vi nhng lng vt cht khng ln c th to ra nhng phn ng v hiu qu ln. Bn phn l a vo h sinh thi nng nghip nhng yu t mi v c tc ng ln cc mi lin h. Cho n nay, trong vic bn phn ngi ta ch mi ch n cc mi lin h vt cht, n trao i cht. Trong thc t, phn bn c th c nhng tc ng su sc trong cc mi lin h thng tin v nng lng. Pht hin c tc dng ca phn bn ln cc mi lin h thng tin v nng lng, c th vi lng phn bn khng nhiu, to ra nhng hiu qu to ln v tch cc trong vic tng nng sut cy trng, bo v mi trng sinh thi. Nh vy, i tng ca phn bn khng ch c cy trng, tp on vi sinh vt t, m cn c c ton b cc thnh t cu thnh nn h sinh thi nng nghip. Chn ng i tng tc ng, c th m ra nhng tim nng to ln trong vic nng cao hiu qu ca phn bn. ng thi tit, ma v: Thi tit c nh hng n chiu hng tc ng v hiu qu ca phn bn. Ma lm ra tri phn bn gy lng ph ln. Nng gt cng vi tc ng ca cc hot ng phn bn c th chy l, hng hoa, qu. Trong iu kin kh hu, thi tit v sn xut ca nc ta i vi cc loi cy ngn ngy, mi nm c 3 - 4 v, thm ch 8 - 9 v sn xut. c im sinh trng v pht trin ca cy trng tng v c khc nhau, cho nn nhu cu i vi cc nguyn t dinh dng cng nh phn ng i vi tc ng ca tng yu t dinh dng cng khc nhau. La chn ng loi phn, dng phn v thi v bn hp l c th nng cao hiu sut s dng phn bn. Bn ng cch: C nhiu phng php bn phn: bn vo h, bn vo rnh, bn ri trn mt t, ho vo nc phun ln l, bn phn kt hp vi ti nc, v.v... C nhiu dng bn phn: rc bt, vo vin di vo gc, pha thnh dung dch ti. C nhiu thi k bn phn: bn lt, bn thc nhnh, thc ra hoa, thc kt qu, thc my ht, v.v... La chn ng cch bn thch hp cho loi cy trng, cho v sn xut, cho loi t, v.v... c th lm tng hiu qu s dng phn bn ln gp nhiu ln. Cch bn thch hp va m bo tng nng sut cy trng, tng hiu qu phn bn, va ph hp vi iu kin c th tng c s sn xut, ph hp vi tng trnh ca ngi nng dn. Bn phn cn i: Cy trng c yu cu i vi cc cht dinh dng nhng lng nht nh vi nhng t l nht nh gia cc cht. Thiu mt cht dinh dng no , cy sinh trng v pht trin km, ngay c nhng khi c cc cht dinh dng khc mc tha thi. Cc nguyn t dinh dng khng ch tc ng trc tip ln cy m cn c nh hng qua li trong vic pht huy hoc hn ch tc dng ca nhau. i vi mi loi cy trng c nhng t l khc nhau trong mc cn i cc yu t dinh dng. T l cn i ny cng thay i tu thuc vo lng phn bn c s dng. T l cn i gia cc nguyn t dinh dng cng khc nhau cc loi t khc nhau. iu cn lu l khng c bn phn mt chiu, ch s dng mt loi phn m khng ch n vic s dng cc loi t khc. Bn phn khng cn i khng nhng khng pht huy c tc dng tt ca cc loi phn, gy lng ph m cn c th gy ra nhng tc dng khng tt i vi nng sut cy trng v i vi mi trng. Bn phn cn i c cc tc dng tt l: n nh v ci thin ph nhiu ca cht, bo v t chng ra tri, xi mn. Tng nng sut cy trng, nng cao hiu qu ca phn bn v ca cc bin php k thut canh tc khc. Tng phm cht nng sn. Bo v ngun nc, hn ch cht thi c hi gy nhim mi trng. 32

o Nguyn Thy Hng o Vit Nga Ha cht trong nng nghip i vi thuc BVTV: s dng thuc Bo v thc vt an ton v hiu qu cn phi tun th mt s nguyn tc sau: Tun theo nguyn tc 4 ng: ng thuc, ng liu lng, ng lc, ng cch ng thuc: Trc khi chn mua thuc, nng dn cn bit loi su, bnh, c di gy hi m mnh cn phng tr. Khng nn s dng cng mt loi thuc trong sut v hoc t nm ny qua nm khc. Nn u tin mua loi thuc t c nht. u tin chn mua loi thuc c thi gian cch ly ngn nht. Nn u tin mua nhng loi thuc c tc ng chn lc (c hiu lc tr su bnh cao nhng tng i t c i vi sinh vt c ch. ng liu lng: Dng thuc vi liu cao hn khuyn co cng lm gia tng nguy c b ng c ca ngi i phun thuc, ngi sng gn vng phun thuc v ngi s dng nng sn c phun thuc. Ngoi ra cn c nguy c cy trng b hi do thuc liu lng cao gy ra (nht l khi dng thuc tr c). ng lc: i vi dch hi ng lc l phun thuc vo thi im m dch hi trn ng rung d b tiu dit nht. Su hi thng mn cm nht i vi thuc BVTV khi chng giai on su non tui nh. i vi thuc tr c th phi tu theo c im ca tng loi thuc v s dng vo lc thuc c tc ng mnh nht n c di v t c nguy c gy hi cho cy trng. Phun ng lc cng l trnh phun thuc khi tri sp ma to c th lm ra tri ht thuc trn mt l, thn cy. Phun thuc vo lc tri mt, khng c gi to thuc bay vo mt hoc bay vo nh gn ni phun thuc. Phun ng lc l khng ph thuc vo qu gn ngy thu hoch nng sn. Phi tu loi thuc m ngng s dng trc khi thu hoch mt thi gian nht nh. ng cch: Dng thuc ng cch th hin trc ht khu pha thuc. Pha thuc ng cch l lm th no lm cho ch phm s dng c ho tht ng u vo nc, nh vy khi phun thuc s c trang tri tht u trn vt phun (l cy, mt t). Khu tip theo ca vic dng thuc ng cch l phun ri thuc trn ng rung cho ng cch. Phun ri thuc ng cch l lm sao cho thuc BVTV tip xc c vi dch hi nhiu nht. C nhng loi su hi ch tp trung ph gc (v d ry nu), c nhng loi chuyn sng trn l, trn ngn, li c nhng loi ch sng mt di l, Do vy khi phun thuc phi hng sao cho tia tp trung vo ni quy nh phun. Dng thuc ng cch cn c ngha l khng t hn hp nhiu loi thuc BVTV vi nhau phun trn ng rung. Khi hn hp 2 hay nhiu loi thuc BVTV cng c trng hp do phn ng vi nhau m hn hp s gim hiu lc tr dch hi, hoc d gy chy l cy, hoc d gy c cho ngi s dng. Do vy ch thc hin vic hn hp nu nh iu c hng dn trn nhn thuc hoc trong cc ti liu khoa hc k thut hng dn dng thuc BVTV. m bo thi gian cch ly: D lng thuc BVTV trn nng sn: Sau khi mt loi thuc BVTV c phun ri ln cy hoc bn vo t th thuc s li trn mt l, thn cy v thng thng l c bn trong cc m thc vt mt lng thuc (hot cht) nht nh. Sau phun ri mt thi gian (vi ngy, mt vi tun) lng hot cht bm trn cy v tn ti bn trong cy s gim dn do tc ng ca nhiu yu t: thi tit (nng ma), hot ng phn hu thuc ca cc men thc vt, do s tng trng ca cy c gi l d lng thuc BVTV trn thn l, tri, c ca cy trng. Cng xa ngy phun ri thuc th d lng ca thuc bn ngoi v bn trong cy cng gim thp. Mc d lng ti a cho php: Mt loi thuc BVTV ch gy c cho c th ngi v ng vt mu nng, nu nh loi thuc thm nhp vo c th vi mt lng thp hn lng gii hn ni trn th cha gy hi cho c th. Loi thuc no c c tnh cng cao (thuc nhm I) th gii hn cng thp. Ngc li loi thuc no c c tnh cng thp (thuc nhm III) th gii hn cng cao. Nhng lng thc v thc 33

o Nguyn Thy Hng o Vit Nga Ha cht trong nng nghip phm cha d lng mt loi thuc BVTV t hn mc d lng ti a cho php th c xem nh v hi i vi sc kho ca ngi tiu dng. Ngc li, nhng nng sn cha d lng mt loi thuc BVTV vt qu mc d lng ti a cho php th khng c dng lm lng thc, thc phm cho ngi tiu dng. Thi gian cch ly: Thi gian ca mt loi thuc BVTV i vi mt loi nng sn l thi gian k t ngy phun loi thuc ln cui trong v n ngy thu hoch nng sn c phun thuc. Thi gian cch ly c th thay i t mt vi ngy n mt vi tun tu theo c tnh khoa hc, tu theo c tnh ca thuc v tu theo loi cy lng thc, thc phm c phun thuc, tu theo lng thuc dng trn ng c. Thi gian cch ly di hay ngn cn tu thuc vo iu kin thi tit trong thi k phun thuc. m bo an ton khi s dng, ct gi: Nhng thuc BVTV mua v cha s dng hoc dng cha ht phi c ct gi trong cc phng ring bit, khng dt khi b ma, c kho ca chc chn, xa ni v chung tri gia sc. Nhng dng c ong thuc, bnh bm thuc, qun o bo h lao ng phi c git gi, ra sch s sau mi t phun thuc v phi ct gi trong kho ring (cng vi ni lu tr thuc BVTV ca gia nh). Tuyt i khng c dng cc dng trong sinh hot (x cha nc n, chu ra rau vo go, mung, tha, chn n cm, ) ong, pha thuc. Khng trt thuc d tha, cha dng ht sang bt k ng khc (v chai bia, chai nc mm,). Sau khi dng ht thuc khng c dng bao b thuc BVTV (chai thuc, bch thuc BVTV) vo bt k mc ch no khc. Phi hu v chn nhng bao b ny.

Ti liu tham kho: 1. L Vn Khoa, 2004, Sinh thi v mi trng t, NXB i hc Quc gia H Ni. 2. Hm, 2007, Ha cht dng trong nng nghip v sc khe cng ng, NXB Lao ng X hi. 3. Trn Vn Chnh (ch bin), 2010, Gio trnh th nhng hc, i hc Nng nghip I. http://www.huaf.edu.vn/diendan/viewtopic.php?f=114&t=9589 34

o Nguyn Thy Hng o Vit Nga Ha cht trong nng nghip 4. Vng Trng Giang, Bi S Doanh, Tp ch Mi trng s 05/2011, B Nng nghip v Pht trin nng thn. http://congnghiepmoitruongcie.wordpress.com/2011/07/11/tinh-hinh-nh%E1%BA%ADp-kh %E1%BA%A9u-va-s%E1%BB%AD-d%E1%BB%A5ng-thu%E1%BB%91c-b%E1%BA %A3o-v%E1%BB%87-th%E1%BB%B1c-v%E1%BA%ADt-%E1%BB%9F-vi%E1%BB %87t-nam/ 5. Bo co thng k ca B Nng nghip v Pht trin nng thn v tnh trng xut nhp khu thuc BVTV ti Vit Nam http://www.agroviet.gov.vn/Pages/statisticreport.aspx?TabId=thongke 6. Thng k ca B Cng Thng v tnh trng xut nhp khu thuc BVTV ti Vit Nam http://tttm.vecita.gov.vn/?timestamp=1321519165524 7. Bo ng v chng m la Sc Trng http://vnexpress.net/gl/suc-khoe/2003/01/3b9c48ce/

35

You might also like