NHNG HT SNG

HT. Chn Thin Si Gn, 2000 ---o0o--Ngun http://thuvienhoasen.org Chuyn sang ebook 26-7-2009 Ngi thc hin : Nam Thin namthien@gmail.com Link Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org Mc Lc
Li ni u Trit L Quanh n Ci Nhn Vn Sng To Trong Lnh Vc Gio Dc V Tn Gio Ch Hiu v Tnh ngi Vi Nt V Thi Gio Dc Ca c Pht o c Pht Gio Trit L Chic Ni Cc im Gio L Gp G Gia Kim Cng v Nikya hay Tnh Cht Truyn Thng Ca Gio L Kim Cng S ng Gp Vo S Nghip Dn Tc Ca T Tng Pht Hc i L, Trn

---o0o---

Li ni u
Tp sch ny l mt s tp hp cc bi bin kho c ng trong cc tp ch Pht gio. Cc bi : Trit l quanh n, Trit l chic ni, Ci nhn, Nhng vn sng to, Vi nt v thi gio dc ca c Pht, o c Pht gio, Ch Hiu v tnh ngi, Gio l gp g gia Kim Cng v Nikya, T tng Nguyn Du qua truyn Kiu v s ng gp vo s nghip Dn tc ca T tng Pht hc i L, Trn ng trong Tp Vn ca Trung ng Gio hi Pht gio Vit Nam t hn mi nm trc. Bi Mu ngi gio dc ng trong T Tng i Hc Vn Hnh nm 1973. Tc gi chn tn ca tp sch ny l Nhng Ht Sng v xem l ni dung ca Hoa Ngc Lan, tp Hai - tip theo tp Hoa Ngc Lan, tp Mt, xut bn nm 1998, Nh Xut Bn Thnh Ph H Ch Minh - thn i gi n

cc bn c vi tnh cm chn thnh ca mt tu s tr ca Pht gio Vit Nam ca hn hai mi nm v trc. T kheo Thch Chn Thin (ma Xun nm 2000) ---o0o---

Trit L Quanh n
Nu thi b t c li ru ca m p vo tm hn hng nhc v tnh vi nhng ht mm t tng, th ln ln n tui bit hi v bit nghe, tui tr Vit Nam li c b v ng b k cho nghe cc chuyn c tch quanh n. y l nhng mu chuyn d nh v sc tch ni v lch s, v tnh yu t quc, qu hng, v phong tc tp qun, v tn ngng nhn gian, v con ngi v thin nhin, v tr, v tnh ngi, tnh i la, tnh gia nh v v ti khn ca loi ngi, hm xc nhiu t tng. y gi l trit l quanh n. N cng phong ph, a dng c sng lc qua nhiu th h, nhiu thi i. Nhng trit l c h thng vit vo sch th c th b tht truyn v chin tranh, v cc sc mnh xm lc, nhng trit l chic ni v trit l quanh n th khng. Ht nh ngi xa ni: -"Trm nm bia cng mn Nghn nm bia ming hy cn tr tr". Mi cu chuyn c tch l mt bi hc ngn nhi vo t duy ca tui tr, nung nu ch ca tui tr, xy dng tnh cm cho tui tr v khch l, kch thch pht trin cc kh nng cn thit cho tui tr. Ni tm, trit l quanh n l mt hnh thc gio dc ca dn tc. Ngy y mi gia nh Vit Nam tht s l mt hc ng nh. Nhng mu chuyn truyn khu c k trong khng kh gia nh m cng v y tnh t nh rt su vo tm t ti, khng bao gi ti c th qun c. Chuyn k c xen nhiu nt thn k, linh d, nhng y l nhng hnh nh biu tng ca sng tc vn hc, ngh thut, lm cho cu chuyn tr nn sinh ng v hp dn, m khng phi l sn phm ca m tn d oan. c li Lnh Nam Chch Qui, Vit in U Linh tp, cc chuyn Tm cm..., ti thy hu nh tt c l nhng cu chuyn quanh n ca cc gia nh Vit Nam. V l chuyn, nn trit l quanh n ni ln c nhiu li hn trit l chic ni.

V anh hng dn tc, khng lm sao ti qun c cc chuyn v Trn Hng o, L Thng Kit, Trn Bnh Trng, L Li, Nguyn Tri, Quang Trung, Trng Trc, Trng Nh, Triu u, Nhip Chnh Lan ... cc chuyn k t thi vua Hng dng nc cho n nay rt l thu ht. 1.- Chuyn c Thnh Ging hay gi l Ph ng Thin Vng: L chuyn nm lng thi tui tr qu ca ti. Ti thch lm, b ti ct ngha rng: - Con hy nh nc ta b xm lc nn t tin ta cn dn k: "gic n nh n b cng nh". V vy hnh nh Ph ng, em b ba tui bng chc vn vai thnh ngi ln qut nga dp gic khi gic n n l t tin dy: khi t nc kh khn hay lm nguy, l ngi dn Vit th phi nh b Ph ng, lng yu nc phi vn dy mnh m, bit hy sinh v x s. B ba tui m cn th hung chi l ngi ln! - Con hy nh kim st l biu tng cho gii tr thc, qy tc, nh gic cng gii m khng bn nn na chng kim ca Ph ng phi gy. Phi nh ln nhng khm tre lng mi ui xong gic. Khm tre l biu trng cho qun chng bnh dn ta, c Ph ng cng thuc hng dn gi, ni ln rng phi nng vo sc mnh qun chng mi ph c gic. - Con hy nh k rng dp gic xong, Ph ng khng tr v nhn bng lc triu nh, m bin mt vo yn lng. Ti sao th? Bi v l lng yu nc v v li ca ngi Vit. Yu nc l yu nc vi tm lng trong sng th thi. Nhng chnh v th m nhn dn ta lp n th Ph ng nh l lng tn th yu nc trong sng v v li y. B ti dy ti khng bit bao ln, con hy nh nh th! 2.- Chuyn ngun gc Lc Hng hay l chuyn tnh s gia Lc Long Qun v u C: Thot nghe th c v k d, nhng cng gm cng thy su sc. Cng phi nh n b c ca b ti ct ngha ti mi v l t nhiu. Li vi ging iu, con hy nh, b bo: - u C l ging di tin nhn: biu trng cho tnh kh thanh cao, thin lng v p . y l cc c tnh khai m nn vn ha dn tc nh hnh

nh m ra trm trng n thnh trm con. Trm con l ch trm h, ch cho s hp qun ca nhiu b lc, dn tc ca x s. - Lc Long Qun l dng di ca rng: biu trng cho sc mnh bin ha, khi n, khi hin, hp c hai tnh ca b v m th mi tht s m ra dng vn ha lch s Vit Nam. Tnh cht ca vn ha lch s Vit Nam l tnh cht ca s kt hp gia Tin v Rng, ca mi tnh y. - Phi xem tnh nhn dn trong nc l tnh ng bo, ngha l mi thm tnh cng chung mt bo thai m. Ni cch khc, l phi thng yu nhau, xem nhau nh rut tht. Lm c nh th l lm nn lch s, lch s ch i nh th. - Tnh ca m l m li c gc t tri l dng, tnh ca b l dng li c gc t nc l m, b m c gc khc nhau v tnh khc nhau v th m kh sng cnh nhau mi c, nn nh xa cch nhau mt cch chin thut, m mi chung tnh th vn gi. B m lun lun c mt bn nhau khi c bin. y l ngha lch s ca dn tc, l s tht ca lch s dn tc. ngha l phi chp nhn d bit, nhng phi c l tng t quc thng nht d bit, m khng phi xa tan cc d bit. y cng l trit l v cuc sng, chnh ci yu t mu thun lm sinh si ny n, m ra dng lch s ca dn tc. V y cng l trit l ca hnh ng chuyn tng khc thnh tng sinh. - Hnh snh ca b m lch s l hnh nh ca "m trung chi dng v dng trung chi m", l s tht ca mi vic i, mi hin hu. S vt tri chy nn s vt lun lun ph nhn n tr thnh mt ci g khc n. Ni cch khc, s vt va l n va l khc n. iu m trit l ca cc vng vn ha nhn loi gi l v thng, v ng hay dch bin, hoc "khng th t chn hai ln trn mt dng nc". B ti say sa ging gii ngha ca mu chuyn u ngun lch s ny. 3.- Chuyn Ch ng T: [1] Chuyn lch s qu hay, m chuyn tnh ca Vit Nam cng lm p. Ch ng T l mt thanh nin dn gi chn tht, ngho nn, ngho n thiu kh che thn, li c nhn dn Vit Nam sp t cho kt duyn vi mt cng cha tr p, kiu k, con vua. Hai ngi hai u cch bit ca giai cp x hi, y l trit l v tnh yu ca Vit Nam, rng trong tnh yu

khng c giai cp, d l giai cp loi no. l con ngi, tnh ngi v tnh ngi Vit Nam. Nhn dn ta qua cu chuyn tnh ny, va ph quan im "mn ng h i" ca nh nho, va ni ln kht vng nghn nm tha thit ca con ngi. Mi ngi u bnh ng trc tnh yu, trc cuc sng, trc ci sng cng nh trc ci cht. V d nhin cng bnh ng trc php lut ca x s, trc trch nhim v bn phn ca ngi cng dn. Ch ng T ni ln mt trit l tnh yu v mt quan nim v dn ch, bnh ng trc c ngi phng Ty. B ti dy cho ti nim hnh din ny ca trit l ca dn tc. 4.- Chuyn tnh Trng Chi - M Nng: [2] Chuyn k Trng Chi l k chi c ting so quyn r, M Nng l c gi trm anh, khu cc, tng t ting so ca chng. Bi chng qu xu tng nn cuc tnh dn n ch bi kch tuyt vng. Chng cng m say nhan sc nng. Chng cht v tim ha thnh ngc. Nng thng tnh dng ngc y lm tch ung tr. Mi ln ung th hnh nh chng hin ra ni chn ngc. Nng cm kch nh l lm chn ngc tan ra nc. B ti phi vt v phn tch mi tnh ny, ti mi l m nhn ra mt trit l tnh yu ca dn tc rng: - Tnh yu thun p khng phi l tnh yu n phng - Tnh yu i hi mt cung bc no gia hai tm hn v th cht. - Nhn dn ta ni trit l tnh yu rt ngn gn qua mu chuyn tr tnh d nh y, nhng rt l trit. y l nt vn ha v vn minh. Cu chuyn bn n ny cn c tc dng to nim thoi mi cho tm hn sau mt ngy lao ng nhc nhn. C nhiu ngi cho rng Vit Nam khng c trit l. Nhng tht l phi l, bi chnh nhn nh trn l phi trit l! C l ngi ta ang ch mt pho sch h thng ha cc t tng Vit Nam t cc ngun vn hc bnh dn, v vn hc bc hc, t cc ngun phong tc tp qun, iu khc, hi ha, lch s v ngn ng v t tn cho h thng t tng ny nh l duy nghim, duy l, duy ch ... chng? Nhng nu l "duy" g y th t tng tr nn ngho i v tinh thn duy y i hi thc t lch s Vit Nam phi co mnh li.

B ti tip, mt dn tc ng vng vi thi gian hn phi c bn sc vn ha ring, v l bn sc ca trit l, t tng dn tc. Vit Nam c lch s ring, c phong tc tp qun ring, nh tc tru cau, nhum rng, v rng ln mnh, tc cm cy nu... v c ngn ng ring th hn phi c sc thi t tng ring. Ch tng y im nhn l hnh dung ra t tng Vit Nam v hng nhn bn thit thc v rt ngi, d cha thc s xc nh ch thc l g. 5.- Quan nim v ng tri v V tr: [3] V gc cc ng tri v v tr th chng c ai c thm quyn xc minh, d nhn loi ni rt nhiu v hai vn y. Ngi Vit Nam qua trit l quanh n, c bn n vi li cu trc cu chuyn mc mc v y tnh huyn thoi khin ngi nghe xem thng tng chng nh l thiu trit l. Thc ra c mt mt trit l thm vin, thit thc v rt ngi. Mt iu r rng nht ta c th nhn bit, l v tr th gii ny mnh mng khng c u ui, khng c gc gc, tt c mi hin hu nh da vo nhau m tn ti mt cc tng i. Ngi Vit Nam v vy quan nim v v tr nh v tr ang l. Chuyn k rng: - C ng tri to ra v tr v con ngi. ng tri th c b tri, gia nh v triu nh nh th th gian. - Sau khi lm ra v tr ng tr dng cht cn b cn li phn tinh th lm ra ngi, phn cn b nht th lm ra loi vt. - Tri sai 12 m b nn ra hnh cc ngi, ri dy i, dy b, dy n, dy ni... - Tri thy loi rn c c bn phn phi cht, cn ngi th tt thay lt sng mi. Nhng v thin s b loi rn p bc truyn lnh ngc li rng: " Rn gi rn lt Ngi gi ngi tut vo sn." T con ngi phi cht, cn rn th lt xc sng dai. - Do v tri lnh tri v thin s b y xung trn gian lm con b hung sng trong hm x. Th l cu chuyn ni ln my im ni bt:

- Ci ng tri v v tr do ng tri to ra tht s l chnh do con ngi, nhn dn to ra theo nhn thc trn gian ca mnh. - Con ngi thc t, d quan nim th no, th cng do t, nc, gi, la v nhiu yu t (12 m b lm 12 cng vic) to thnh v con ngi c sinh th c cht. - Quan nim nng v o c: thng thin, pht c. - c bit hn c l nhn dn ta c thc v gio dc rt sm, nh vic dy b, dy i, dy n, dy ni, y l vn ha. V tr quan va c cp l cch xy dng quan im tr con ngi v thin nhin v vi thc ti, thc t ca nhng g nh ang l. y l im trit l. Vit Nam khng t nng cu hi v ngun gc ca s vt bi v Vit Nam chp nhn mt s tht tng quan v cng tn ca th gii, v bi v khng th hi nh vy: Nu v tr l tht, th s tht l chnh n ri, khng phi hi v ngun gc ca n, nu v tr l khng tht, th khng tht l khng c gc, v cu hi v ngun gc cng thnh khng hp l hp tnh. Trit l Vit Nam l th, l duy thc ti v duy con ngi, con ngi l con ngi ca thc ti, v thc ti l thc ti ca con ngi. Bo Vit Nam khng c trit l hay trit l m h th qu tht kh hiu! T trit l chic ni v trit l quanh n y i vo ngn ng Vit Nam, vn hc ca gii tr thc, kin thc, m nhc, hi ha, iu khc v i qua sut dng lch s chng ta s nhn ra t tng Vit Nam./. Ghi ch: [1] & [2]: Vit Nam vn hc ton th, Hong Trng Min, Sng Mi, Si gn, tr 341-343. [3]: Vit Nam vn hc ton th, Hong Trng Min, Sng Mi, Si gn, tr 61-67. ---o0o---

Ci Nhn
I. Khi qut:

Nhn l ci g rt quen thuc vi chng ta, m cng rt l xa l. Ci gn nht li l ci xa l nht. C lc n hin ra nh mt dng thc l nhn chm con ngi vo phin no. C lc n khi dy nhng nt p ca cuc sng, s tht v hnh phc. N tr nn b mt du kn nhng b mt ca cuc i. N gy kinh ngc v chnh n l s kinh ngc. Thng thng nhn l mt nhn vi s c mt ca thc, hay ni l tm nhn s vt qua mt. Tng t, tm nhn s vt qua tai, mi, li, thn v cn. Ni n nhn l ni n ni dung ca ci thy v tc dng ca ci thy. Tc dng ny tc ng n ngi nhn, vt b nhn v lan rng ra ngoi nh mt ln sng. Hu nh th gii ta ang sng ch l hin hu ca ci nhn, m khng phi l th gii chnh n. II. Nhng ci nhn quen thuc: Ci nhn chp ph ln s vt nhng g ca n, v n mi mi ch thy s vt b chp ph, m khng phi l thy s vt nh tht. Chng hn: - Chiu chiu ra ng b ao Trng c c ln, trng sao sao m Bun trng con nhn ging t Nhn i nhn hi nhn ch mi ai. -- (Ca dao) Ci nhn ca dao ny ch theo n mt tm trng trng ch mt i tng c chiu v vng. - Chiu chiu ra ng ng sau Ng v qu m rut au chn chiu. -- (Ca dao) Ci nhn ny th chuyn ch mt ni nim nh nhung... - Nguyn Du qua truyn Kim Vn Kiu, nhn x hi Vit Nam ly lon ca th k 18 vi ci nhn thng thi m ngm ngi: "Tri qua mt cuc b du Nhng iu trng thy m au n lng". - n Nh Hu, vi Cung On Ngm Khc, nhn x hi vi tm trng nghe tr tru, tc ti: "Tri vch qu gi vng hiu ht Mnh v y lnh ngt nh ng On chi nhng khch tiu phng M xui phn bc nm trong m o".

-Vn Hnh Thin s (i L) th nhn nh tht cuc i l v thng, mng manh, vi thi thanh thn, t ti: "Thn nh in nh hu hon v Vn mc xun vinh thu hu kh Nhm vn thnh suy v b y Thnh suy nh l tho u ph" Tm dch: Thn nh bng chp c ri khng C cy xun ti thu li kh Ty vn thnh, suy lng khng s Thnh, suy u c ht sng ph. -Vua Trn Nhn Tn, iu Ng Gic Hong, th nghim su xa gii thot gia trn ai, ci nhn tr nn rt t nhin v rt thin: "C trn lc o th ty duyn C tc xan h, khn tc min Gia trung hu bo hu tm mch i cnh v tm mc vn thin". Tm dch: "Sng i vui o c ty duyn H i th n mt ngh lin Trong nh c ngc ng chy kim V tm i cnh hi chi thin". Mi ci nhn cuc i chuyn ch mt ni dung khc nhau, ty theo iu kin, kh nng v v tr ca ngi nhn. III. Trit l v Ci Nhn: Ci nhn khng n thun l mt qu trnh vt l, m l mt chui nhng qu trnh vt l v tm l tip ni nhau: qu trnh vt l Nhn bit nhn bit v s nhn bit y Trong qu trnh ca tm l v vt l y c xut hin nhng tm l bun, vui, a, ght Carl Jung, mt nh tm phn hc ca th k 20, ni: "Bao gi ci nhn ca bn cng b gii hn bi nhng g bn ang c v ang l". Qu tht, trc cng mt s vt, mi ngi c mt ci nhn ring v b ng khung trong iu kin vt l, tm l, sinh l, kin thc, tp qun, thnh kin v tr tu ca mnh. Vn ha ca thi i cng gp phn vo gii hn . V

th, trc cuc i, con ngi, v trc vn kh au, hnh phc, pht sinh nhiu ci nhn gii hn, nghing lch dn n cc trit thuyt, ch thuyt vi nhng h ly ca chng. Vn cn bn tho l tra vn ci nhn, nh gi thc cht ca n, v s dng n nh th no? IV. H ly ca ci nhn - Gio dc ca ci nhn: Nu khng nhn ra bn cht ca ci nhn, nu khng thy tnh h cu v gi tm ca n, con ngi s ri ngay vo cc h ly, cm by ca n, v tr thnh nn nhn ca chnh n. Kinh nghim sng pht biu rng ngi khc phi khng tri buc ngi nhn, m chnh ci nhn ca ngi nhn tri but h, a y n tnh trng "ngi t trong y mt" ai. C nhng ci nhn gy thin cm, c nhng ci nhn c cm, c nhng ci nhn khin mnh lng tng v khin ngi lng tng, c nhng ci nhn khin mnh ri lon phin no v khin ngi bt an, cng c nhng ci nhn an i, khch l, y lng t v tr tu... Cc nh tm l gio dc tng tri ghi nhn rng phn ln cc ri lon tm l ca mi ngi l do ci nhn sai lch ca ngi y, m khng phi do tha nhn hay hon cnh. Ngi ta nh mt 90% nng lng i sng do nhng ri lon y. Tht ng suy gm . Th nn, sng vui mnh, vui ngi, ngi ta phi bit nhn, phi hc tp nhn trnh cc h ly phin no ca n. Ci nhn, cch nhn l mt ngh thut sng cn c truyn t cho tui tr trong hc ng. Trong x hi, ci nhn ca tp th, ca a s trong tp th, cng quyt nh hng, suy ca x hi. T duy, t thn n l ci nhn. i mi t duy l i mi ci nhn. Ni ngc li cng th. Ci nhn tt i hi c trnh vn ha, tri thc, tnh thng v tr tu ca ngi nhn. N phi c hun luyn v cn thi gian. Pht gio ni rt nhiu v ci nhn v gii thiu vi i con ng chuyn i ci nhn thnh tr tu an vui gii thot. V. Pht Gio vi Ci Nhn:

1. Ci nhn duyn khi, v ng: Nu m cui cng di ci b , c Pht khng pht hin ra ci nhn duyn khi th s tht v T , nhn qu v duyn khi ca cuc i cha c pht hin, v o Pht cha c mt i. V th ci nhn duyn khi, v ng, l ci nhn Pht gio, ci nhn gii thot con ngi ra khi ht thy mi kh au. Con ngi xa nay chu kh au v t giam hm mnh trong ci nhn hu ng, chp trc mi hin hu u c t ng. Do thy hin hu c t ng m lng dy khi ln tham lam, sn hn, t kin, s hi, kiu mn, th phi... lm nn dng cung lu sanh t, v con ngi t nhn mnh chm trong y. Sau ngy gic ng o vng, c Pht sut 45 nm gio ha gii thiu vi i ci nhn duyn khi, v ng vt qua bc lu, dp tt tt c su, bi, kh, u, no. Con ng xy dng ci nhn ny l o , hay gi l con ng thin nh Pht gio. 2. Php C Kinh: "Hy nhn nh bt nc Hy nhn nh o cnh Hy nhn i nh vy Thn cht khng bt gp" -- (Dhp, 170) Do v bit ht thy hin hu u do nhn duyn sinh nn chng v ng, v thng v dn ti kh au. Kinh Php C gii thiu mt cch nhn hin hu, thy n mng manh khng tht nh bt nc, nh o cnh. Thy nh vy ngi nhn s bung th lng tham, sn hn v t kin, khi dy tm gii thot v tu gii thot, vt ra khi tm tay ca sinh t. 3. Kinh Kim Cng Bt Nh: Tng t bi k trn, kinh Kim Cng, t tng nn tng ca i tha, dy: "Nht thit hu vi php Nh mng huyn, bo nh Nh l dic nh in ng tc nh th qun" Dch: "Nn khi ln ci nhn Thy cc php hu vi

L nh mng, huyn, bt nc Nh sng mai, nh nh chp" C nui dng an tr trong ci nhn th dn dn tt c cc ng tng s b tiu dit, lng tham i v chp ng khng cn. Ci nhn y s a hnh gi n gii thot sau cng, gip mt tht tng v chn hnh phc. 4. Kinh Php Hoa: Kinh Php Hoa th ch cho ngi i thy duyn khi, v ng (thp nh th) ng v nhp s tht nh tht y. Phm Ph Mn c th gii thiu s tu tp ci nhn gii thot: "Chn qun, thanh tnh qun Qung i tr hu qun Bi qun cp t qun Thng nguyn thng chim ngng V cu thanh tnh quang Hu nht ph ch m Nng phc tai phong ha Ph minh chiu th gian Bi th, gii li chn T , diu i vn Ch cam l php v Dit tr phin no dim". Vit dch: Hy nhn s tht, hy nhn vi ci nhn trong sng Hy nhn vi tr tu rng ln Hy nhn vi lng t, lng bi Tr tu (nh sng) khng cu u ca ci nhn y S nh mt tri ph tan cc hn m (v minh) Lm tiu tan cc tai nn Chiu sng khp th gian Lng bi nh l sm ko li Tm t nh m my ln (ba ra) Cho xung cn ma php Dp tt la phin no". Hun luyn ci nhn theo cch y, nh phm kinh Ph Mn dy, th ngi i s nhn ra ci nhn nh mt php l to thnh cn ma php t tm mnh v dp tt ht thy phin no, kh au t tm mnh.

 l ngh thut nhn rt t bi v tr tu, hay gi l ngh thut nhn ca gii thot, ca Pht gio. Mi b kinh i tha khc tu trung cng gii thiu mt ngh thut nhn rt o, rt v tha v rt gii thot. 5. T Thnh : Gio l T Thnh l gio l nn tng ca cc b phi Pht gio gii thiu, ngoi ni dung gio l, mt phng php nhn s tht ca cc hin hu: a) Cc hin hu vn l khng tht, dn n kh au b) Nguyn nhn ca s tht kh au l lng tham i c) Dp tt nguyn nhn ca kh au th kh au dit d) Con ng dp tt nguyn nhn kh au y. Hay ni khc i: Hy nhn thy r s sinh khi ca cc hin hu, s tn ti ca n, kha cnh nguy him ca n v con ng i ra khi tri buc ca n. Ci nhn y cn c thc hin lp li nhiu ln cho n kt qu gii thot. VI. Ci nhn Thin nh Pht gio: T nim x l php mn thin nh ca Pht gio, c s thc hin vin mn 37 phm tr o. l phn gii thiu cng phu hun luyn ci nhn. Nim l s tp trung s ch vo ci nhn theo di mt trong bn i tng: hi th, cc cm th, tm l, v cc i tng ca nhn thc (cc gio l gii thot nh 3 php n, 5 un) i c th gii thiu cng phu hun luyn ny qua 7 bc i chnh: 1. Bc i lm n nh cc hnh ng ca thn, li v hi th (c ngha l thanh tnh gii) 2. Bc i lm lng tnh 5 th ngn che tm (tro c, hn trm, dc, sn, nghi) v cc tp tng khc, th no ci nhn dn cht vo i tng c theo di (gi l bc i thanh tnh tm)

3. Bc i thy r, hin r rng v ng i tng theo di: l mt chui cc qu trnh vt l v tm l do nhn duyn sinh, chng rng khng t ng, v khng c mt ci ta hay ni no c. Con ngi v th gii ch l nhng qu trnh vt l v tm l y. y l bc i thanh tnh kin (thanh tnh ci thy) 4. Tip tc bc i th ba vi suy din rng hn lan ra mi hin hu v thy r tt c l duyn sinh, v ng; ti y mt ngun hnh phc v bin tun tro ra t ci nhn v ci thy y. y l bc i qua khi cc nghi ng. 5. Nhng ti y, ci nhn tnh gic, tr tu cn c bm tr nhn r chnh ci ngun hnh phc ang tun tro ra y l chng ngi cho cng phu pht trin ci nhn tr tu kia, v lin gi tm an tnh tip tc hun luyn ci nhn trn. ay l bc i th 5 gi l thy ci g l o, ci g khng phi o. 6. Tip tc cng phu hun luyn ci nhn theo hng tin trin y, mi hin hu s tan bin t ng ngay trc ci nhn ca ta n ni ta c cm gic hu nh tt c khng cn hin hu na. C tip tc nhn ri dn dn cc hin hu s hin r tr li vi s tht duyn sinh ca n. Hnh gi ti y s c kinh nghim loi b cc si dy tm l tri but tr tu gii thot (loi b cc kit s) ln lt i vo kt qu tr tu gii thot ca cc bc Thnh. y l bc i thy ci o, ci qu. 7. Tip tc an tr trong cng phu nhn kia cho n kt qu thy v bit hon ton thanh tnh, n nh, hnh gi hun luyn nhun nhuyn cc sc mnh tm l gii thot (5 cn, 5 lc) cho n qu v A-la-hn, cht c hon ton cc yu t tm l a vo sinh t, phin no, kh au. Ci nhn c tu tp y gi l ci nhn tr tu gii thot, tho g cc xing xch tm l ca h. By gi mi hin hu r rng nh tht. Ci nhn y dc vng v ng tnh vi tt c b mt ma qui ca n v cuc i bi dp tt mt lc. B mt ca hnh phc khng phi l trong tay mt ng quyn nng no, cng khng phi ngoi gii, m trong chnh ta, trong chnh ci nhn ca ta. S tht v hnh phc c gt hi y qu tht chng c my ht, chng c g c, m tht l tt c vy. ---o0o---

Vn Sng To Trong Lnh Vc Gio Dc V Tn Gio

Mt trong nhng vn gio dc c bit c ngha i vi cc nh gio dc ng thi l vn sng to v tinh thn sng to ca sinh vin i hc. Tiu lun ngn ny s cp gii hn n mt s vn sng to trong lnh vc gio dc. c nhiu kt qu kho st v sng to hu chng ta d c mt nhn nh r rng vn , ngi vit ch nhiu n phn trng dn. I.- nh ngha v sng to qua cc cuc kho st gio dc: - Guiford (1950) phn bit gia tnh cch c o v tnh cch sng to da vo nhng cuc kho st, phn tch ca ng: "c o l mt trong nhng nt chnh ca sng to. Sng to l ci g tng qut gm c khng nhng c o, m cn linh ng, lu lot, v cc c tnh khch ng hay thay i". - "Mt sng tc gi l sng to nu n l mi m hay tn k i vi c nhn sng to, nu n l sng to phm ca ring ngi , nu n phong ph i vi ngi hn l c quy nh bi ngi khc. N khng cn hu ch hay c o. S tha nhn c tnh cch x hi v s gn lin vi vn ha ca n c th l s khng, nhng nu n l kinh nghim c nhn c o, n l sng to." - " c gi l sng to, mt cng trnh phi em li mt ci g tn k v hu ch cho c nhn cng nh cho vn ha". Krishnamurti v Suzuki li c nhng nh ngha khc hn. Mt trong nhng bi vit v vn t tri (self-awareness), J. Krishnamurti bo: "... ch c th c vn sng to trong vn t tri. Hu ht chng ta khng phi sng to, chng ta l nhng ci my lp li, nhng ci my ht ghi, chi i chi li vi bi ht kinh nghim, vi kt lun, v vi k c ca ring chng ta hay ca ngi khc". V: "Ngi ta khng nn lm ln gia kh nng v sng to, kh nng khng phi l sng to. Phi chng sng to l mt trng thi hon ton khc ? N

l mt trng thi trong vng mt ci bn ng ca con ngi, trong tr no khng cn l quy im ca kinh nghim, ca nhng tham vng, ca nhng dong rui, ca nhng ham mun ca chng ta. Sng to khng phi l trng thi lin tc, n tng lc hin ti, n trong lc m ci "ti" v ci "ca ti" vng mt, m suy t khng c tp trung vo bt c mt kinh nghim, tham vng, kt qu, mc ch, ng lc, c bit no". - "Nu chng ta hiu mnh nh mnh ang l qua tng lc m khng c mt qu trnh tch ly no, ri chng ta s thy bng cch no c s vng lng khng phi ca tng tng, cng khng phi ca o luyn, v ch c sng to trong trng thi vng lng ." Trong chng sch Creative Discontent, Krishnamurti vit: "Sng to c gc r trong sng kin m n hin hu ch khi c s khng bng lng su xa". Suzuki trong mt bi bn v ng v Ty (East and West) th vit: "Tuy nhin, by gi, trong vic hiu bit cnh hoa, ti hiu ti nh hiu bit cnh hoa. Ti gi ci con ng vo thc ti ny l con ng Thin (zen), con ng ng trc khoa hc siu khoa hc, v ngay c chng khoa hc. Con ng thy bit thc ti ny c th gi l sng to". Ba nh ngha v ba sng to u l ba nh ngha v ba kha cnh khc nhau ca sng to, kt qu ca cc cng trnh kho st v sng to. Mi nh ngha ni ln mt ci g lin h n nhng tnh cht ca mt qu trnh, ca sn phm sng to, hay ca con ngi sng to, m khng phi l ca sng to chnh n (ca chnh sng to). Nhng tnh cht y ch l nhng du hiu cho bit s c mt ca sng to. Chng ta tht d ri vo mu thun hay nghch l trong n lc nh ngha sng to. nh ngha c ngha l gn cho sng to mt ngha, mt tnh cht no v xem sng to nh l mt thc th bt bin, trong khi sng to l mt dng tri chy lin min. Tht kh c mt nh ngha chn xc v sng to. Suzuki v Krishnamurti th qu thc nh ngha sng to mt cch sng to. Nh l mt dng sng to ang tun chy ra trong nh ngha ca h. Ht nh thi nhn Hn Mc T ni v "Nng th"mt cch rt l sng to rng: Nng th n bt cht nh ting ht ca mt a tr tht ra khi thnh lnh b mt con roi qut mnh vo mng. Qu thc by gi thc cha kp can thip vo vic tht ra ting ht !

II. S khi sinh ca sng to: Vn y l tm hiu, trong iu kin c th, ti sao c sng to ? Sng to bung v nh th no ? C s lin h no gia sng to vi suy t ? Gia sng to vi thng minh ? Gia sng to v con tim ? Qua cc cng trnh kho st thc nghim v sng to ca cc nh gio dc, sng to c th c xem nh l kh nng bn trong con ngi c th cung cp cho con ngi nhiu t tng sng to c o v nhiu ngha. Mi ngi c li suy t v cm xc khc nhau nn ngun sng to cng thng c pht hin ra khc nhau. Tht kh m ni ti sao c sng to, khi m chnh ta khng phi l ngi ca sng to, chnh ngi vit khng phi l ngi sng to ! Tuy nhin, trong mt gii hn no chng ta c th pht biu v "iu kin " sng to xut hin. Sng to c mt i hi t nht hai iu kin ca thc ti: 1.- Mi hin hu (tm l v vt l) phi l khng c tnh t ng (n l selfless). Nu mi hin hu c t ng th chng ta s mi mi l t ng y, s khng c s pht hin tn k no, v s khng bao gi c sng to. y cng l nim tin ca gio dc m trng dy cc mn hc v dy c nhng ngi chm tr. 2.- Sng to t thn n l khng c tnh t ng (khng c selfless). Nu sng to c ng tnh th t khi n c pht hin n s mi mi l th, s khng c cc pht hin sng to khc, bi t thn sng to khng i mi t t n s khng th thy c kha cnh mi m, tn k ca cc hin hu khc. -Theo kt qu kho st ca Weitheimer th: "Ton b qu trnh ca sng to l mt qu trnh lin tc nh suy t" -Theo Arieti: "Freud gp phn vo thin kho cu v sng to, v s xx nh li tnh quan trng v nhng qu trnh v thc" -Theo Freud: "Sng to c gc t nhng mu thun pht xut t nhng ng lc sinh l nn tng, v gm nhng n lc gii quyt nhng mu thun y". V: "Vai tr dc tnh trong vn sng to lun lun ni bt" Nh trn, mi nh gio dc kho st v sng to c mt ci nhn khc nhau v s sinh khi ca ngun sng to. Chng ta khng l g v cc ci nhn

khc nhau y, bi v ngun sng to l v ng tnh nn n hin ra di t nhiu dng ng tnh khc nhau. Freud th lun lun nhn mi hot ng ca con ngi di s chi phi ca dc tnh (libido). Nhng dc tnh khng phi l ng c duy nht lm sinh khi sng to. Trc mt chng ta, khng c mt s vt no c sinh ra t ch mt nguyn nhn, th sng to cng khng th sinh khi v ch mt nhn t dc tnh. Freud lm ! Freud nhn lm gia mm nhn chnh ca sng to v cc tr duyn ca sng to. V nh ting n ch l tr duyn nh thc ti dy ra khi gic ng, m ting n khng th l chnh s thc tnh ca tm thc ti. y, dc tnh ch l mt yu t, nhng ting n, nh thc ngun sng to, m khng phi l gc ca sng to. Weitheimer ch kho st sng to bn ngoi hin tng ca n. Sng to phi c nhn su hn na, su n tn u ngun ca n, n tn bn cht ca n. Suzuki, Krishnamurti v Hn Mc T c nhng pht biu theo hng nhn ny. Cng c nhiu pht biu khc, gm c Silvano Arieti, lin h sng to vi lng tin kh ct ngha ca tn gio. Kinh nghim v lng tin tn gio vo mt chiu hng mi ca thc ti, khc vi chiu hng thc ti ang cm nhn, c th l mt nhn t khc nh thc ngun sng to. Hy th nhn ngn ng ca mt s tn gio nh l ngn ng biu tng, v phng tri cm thc ca mt s nh tn gio ln l mt phng tri mi m ca tm l, hay gi l phng tri sng to, chng ta hy vng s pht hin ra mt s im v tng tch ca sng to nh l mt ngun sng v tn ca tm l n khut ng sau thc. Pht gio l mt tn gio tr tu, xem con ngi c iu kin ti thng khai m ngun kh nng v tn ca tm l mnh, gii phng ngun kh nng tm l y ra khi cc nhn t ngn che. S gii phng y c th thc hin thnh cng ngay ti i ny. Ngun kh nng y Pht gio gi l Pht tnh, hay kh nng gic ng v l trnh gii phng kh nng y nh Pht gi l o ca T Thnh hay gi l con ng thc hnh thin nh Pht gio (ni l con ng thc hin gii, nh, tu).Nhng li dy ph bin v tiu biu ca c Pht nh l: -"Trong tm chng ta c mt ng gic ng pht ra nh sng c nng lc soi t su cm quan bn ngoi v lm trong sch chng" [1]

-"Ngi hy lm cng vic ca ngi ch dy con ng". -"Ngi chnh l ni an tr ca ngi khng c mt ni n tr no khc". y l con ng t trch nhim bn thn, t tnh t tu t tri, t chp nhn, c lp v hng ni ca Pht gio gm cc c tnh v tm l ca mt nh sng to m cc nh gio dc khm ph. Khi nhng ngi Pharasees n vi c Jesus Christ (New Testament) c on Thnh kinh chp: -"Ngi ta em tr con n trc Ngi v Ngi r chng mn bn ry h, nhng Jesus Christ thy vy bn ni gin m phn vi h rng, hy tr con n cng ta, ng cm chng n; v nc ca c cha tri l ca nhng ai ging nh chng n. Tht th, ta ni cng cc ngi, bt c ai nu khng n nhn nc cha nh a tr nh, s khng vo c nc cha". V: "V khi nhng ngi Pharasees hi Jesus khi no th nc cha s n, Ngi dy, nc cha s khng n di s quan st no. Ngi ta s khng ni c y ny hay ka, bi v, ny nc cha trong ngi". Qua cc li l trn ca New Testament, th nc cha l biu tng ch ngun sng v tn v kh nng v tn c mt trong mi ngi. Ngun sng v kh nng khng c mt trong kin thc ca ci thy bit lin h gia ch th v i tng, nn n khng th c ch tr y ny hay kia. N phi c n nhn di mt ci nhn tr tu c nt nhn nh mt nt nhn ca mt a tr, ci nhn trong sng khng b che khut bi kin thc v dc vng. Trong ting Anh, ngun sng to c gi l Creation, v Thng th c gi l Creator, phi chn c s m ch no xem Creator l ngun sng to, l ci ngun sng to, m khng phi l ng hu ng theo ngha mt "nhn vt" (Personage) trong ngn ng ny? Khng T th bo: "i hc chi o ti minh minh c..." Con ng i hc ca Khng T, theo quan nim ca Khng T, l lm sng ci c sng vn c trong mi ngi. V vic lm sng ci c sng y l con ng t tu tp, hun luyn bn thn, theo sch i hc: "T thin t

d ch th dn nht th giai d tu thn vi bn" (t vua n dn u ch ly vic tu sa thn mnh lm gc). Vic tu tp bn thn, theo sch i hc, cn bn vn l "thnh , chnh tm" vt ra khi nhn dc. Ci "minh c" y c gi cho chng ta ci ngun sng, hay ngun sng to, bn trong mi ngi. V, vic gii phng ngun sng y hay gi theo ngn t ca Socrate l "h sinh tr no" phi l cng phu ca "thnh , chnh tm". ay cng l vn m cc nh gio dc hin i cn quan tm trong vic m hng gio dc sng to u t cho mt hc ng mi m v tin tin. Lo T th ni: -"Th d Thnh nhn, x v vi chi s, hnh bt ngn chi gio" [2] V: -"Th nhn gi tr, t tri gi minh, thng nhn gi hu lc, t thng gi cng" [3] Th hin v vi ca Thnh nhn (ngi r o) l ng ngha vi ch trng ca Lo: "V dc, v k" (khng b tri buc bi chp c ci ta v lng ham mun cho ci ta). Lm tt c mi vic vi tinh thn v dc v v k . Con ng i vo r o y cng t cn bn vic: "t tri" v t thng cc dc vng v k trong mnh. Phi chng "o" ca Lo T cp m ch cng ngun sng trong tm l mi ngi ? V phi chng vic lm bung v ngun sng y l con ng quay tr v chnh mnh thy r mnh bng ci tm "v dc, v k" ? n gio cng cp n ngun sng to y vi mt li ni bng by mang nt tn gio ca tn ngng rng: "Hi cc i hin trit, hy tm v bn trong, v thc hin ti chnh tm mnh c s v tr m Ngi kin thit" [4] Phi chng li ni ny cng thp thong bng hnh ca ngun kh nng v tn ca tm l con ngi m c nhn loi gi bng nhng tn gi khc nhau ?

Phi chng kinh nghim sng ca i sng tn gio gi cho cc nh gio dc mt phng cch gii phng ngun sng to u t vo hc ng ngy nay ? III. Sng to v lin h gia sng to vi suy t v thng minh: Kho st v mi lin h gia sng to v thng minh, Guilford (1950) kt lun: "Sng to c nh ngha nh c lin h n tnh cch hu ch ca x hi, v n hp l rng hu ht nhng t tung sng to hu ch u nh l c nhng ngi thng minh nht. Thng minh cao khng bo m c sng to, nhng km thng minh hn l chng tri vi sng to". Theo kt qu kho st 7.648 em nam v n hc sinh tui 15 ca "Project Talext" (Hoa K) th: "Mt loi sng to c lin h nhiu vi thng minh, nhng c vi loi sng to c lp vi thng minh" Theo kt qu kho st cc hc sinh trung hc cp gii hn ca Holland (1961), ngi ta nh gi rng thng minh c rt t lin h, hay khng c lin h, vi nhng kt qu sng to thuc lnh vc ngh thut v khoa hc, kt qu ghi nhn nh sau: Ch s thng minh (IQ) trung bnh ca nhm thng minh l 150, trong khi ch s thng minh (IQ) trung bnh ca nhm sng to l 127" Chng ta c th thy rng, cc vn, thi s sng to (khng phi mi vn, thi s u c sng to) thng c tr tng tng phong ph, linh hot, c qun st v tri gic nhy bn, h thng lm vic nng n v cm quan hn l c phn tch ca tr no, nn sng to ca h c th c lin h hay c lp vi c thng minh. Cn sng to khoa hc th khng bung v gia mt qu trnh quan st, phn tch v t duy ca tri gic. Chng hn nh trng hp Archimede trc nhn sc y ca nc, Newton trc nhn sc ht ca qu t qua hnh nh kch ng ca qu to ri... Mt s nh khoa hc bo rng cc sng to thuc lnh vc khoa hc, in hnh nh trng hp ca Newton v Archimede, l loi "quy np qua trc gic", "quy np qua tr tng tng" hay "quy np qua c on".

Chng ta c th a ra nhn xt rng: " l ci thy s vt, hay nguyn l ca s vt, qua sng to (tm sng to). Tm sng to ny bung v sau mt qu trnh lm vic ca thc (t duy). Ngi ta c th t thnh nghi vn rng: ti sao nhng ngi khc, k c Archimede trc khi c sng to, bao ln dm mnh trong nc m khng trc nhn ra sc y ca nc ? cng th, ti sao nhng ngi khc, gm Newton trc ln pht hin, bao nhiu ln trc thy to ri li khng pht hin ra c sc ht ca tri t ? Chng ta c th, t kinh nghim bn thn trong nhng ln bt gp mt s hnh nh nm su trong tim thc, hnh dung ra rng: c mt vi chic l vng chm di lng mt lu nc. Sau mt hi vi cnh tay ngn ca mnh quy trn trong lu nc to nn sc xoy lm vn my chic l ln mt nc, nhng v hiu. n lc thm mi ta ngng tay quy nc v ngi ngh. By gi gia s yn lng ngh ngi ca mnh, chic l vng vn ln mt nc ca lu. D l tay khng cn quy nc, nhng to ra mt sc quay vng xoy su vo y lu, sc quy y tip tc hot ng gia lc ta ngh ngi, v ko chic l vng ln mt nc ca lu. Cng th, con ngi sau nhiu ngy thng t duy, nng lc t duy y quy su vo tim thc v c th khi ra ngoi b mt thc mt s cc chic l vng ca sng to. Th c ngha l, bng mt nhn duyn no trc , sng to c lin h vi hot ng ca thc, hay t duy. Sng to cn c sa son bi mt qu trnh t duy c hun luyn nh l cc kh nng chuyn mn. Ngay c khi ngun sng to bung tro th ngi sng to cng cn c kh nng ghi nhn n phin dch n v pht huy n. IV. V nhng ngi sng to: 1) V tr em sng to: Theo kt qu kho st ca cc tr em sng to ca Torranu (1962) th c cc du hiu ghi nhn c nh sau: "Cc thy gio v cc ng nghip u ng rng cc tr em c c sng to cao, c bit cc b trai, thng c nhng tng to bo v in r. Vic lm ca cc tr y c phn bit bi cc sn phm ca tng "sng ngoi khun kh".

2) Thiu nin sng to: "Chng nhn mnh ngha hi hc, kh tnh t din t, c lp, chng c khuynh hng ni lon v phiu lu". 3) Ngi ln sng to: a/ Cc nh khoa hc: Theo Gough (1961), "H thng c ghi nhn cp thng minh cao, nhy cm, c kh nng t duy c lp, dn thn hng ni, t tn, tng phong ph, v sng hi bt thng" b/ Vn, Thi s, tiu thuyt gia, kch gia: "Nhng ngi ny ni ting v c tng tng v tri gic thm m, n lc hng v lc th t tng c bit, k c mnh lit, v quan st nhy bn". Theo Cox (1932), trong cng cuc kho st 200 ngi c ghi nhn l thn ng th cho bit: "Nhng gi tr o c c nhn c ghi nhn cng tt p nh nhng gi tr ca h". Me-kinon th bo: "Nhng c nhn sng to th t ch n cc chi tit nh nht hay nhng kha cnh thc tin, c th, nhng lu tm nhiu hn n nhng ngh, nhng li ni bng by nhng biu tng ng gi ca nhng s vt v t tng". Chng ta hn ti y thy hnh nh c mt s lin h kh mt thit gia con ngi sng to v tnh tnh biu hin ngay thng t nhin ca h: h tt bng, c ci g ng mn d hi tht thng, h thng gp mt s bt hnh gy ra bi thi sng v t duy ca h y c tnh v c o, v c khi bt mn c tnh cch sng to na. trng hc, thy c gio thng a thch cc hc sinh thng minh v d bo, gi k lut hn l cc c nhn sng to. Ngoi x hi h thng b ng nhn, v c khi b c x bc, bi tnh nt c bit, sng to v c khi kh ngng na. H d ri vo tnh cm c n, l loi v thiu s chia x cch t duy ca h. Tnh cm ny c th cn tr cho vic khai trin kh nng sng to ca h. V. Gio dc v vic pht trin c sng to:

Vn quan tm nht ca cc nh gio dc dn tc v nhn bn l lm th no pht hin sm cc kh nng sng to v nui dng to iu kin thun li cho vic pht trin cc kh nng y ? Theo Rogers, nh gio dc ln ca Hoa k trong ba thp nin trc y (t 1959) th c hai iu kin thch ng cho nhng hot ng sng to l: "s an ton tm l", v "s t do tm l". Rogers xem s t do tm l ch l hu qu ca s an ton tm l v xp cc t tnh ca mt ngi cm thy an ton tm l nh sau: 1). H c th chp nhn t thn nh t thn h ang l, m khng b ch nho hay ch ci. 2). t nht h c th ni ln mt cch biu tng nhng xc ng v nhng t duy ca h m khng b but phi nn, bp mo hay che du chng. 3). H c th nm gi cc tri gic, khi nim v li l ca h m khng cm thy ti li. 4). H xem nhng g khng c bit n, hay b mt, nh l mt th thch nghim trng cn khm ph, hoc nh mt tr chi cn phi chi. Theo , cc tp qun biu quyt cc kin theo nguyn tc a s ca mt s tp th thng d gy cho h mt cm gic bi ri. H th thng mun b gy ci l thi t duy c, gia khi a s ca tp th th c khuynh hng bo th. y l mt s tht x hi hu nh kh trnh, v v vy kin bo th ca a s trong tp th thng l nhn t v nn "phn bc" ca ngi "ti hoa". Ch cn trng ch vo hc ng ca nn gio dc tin tin v qu trng sng to sm c cc k thut chuyn mn pht hin cc kh nng sng to, m hu nh u v thi i no, la tui no cng c mt, v to mi trng ring cho cc kh nng y pht trin thch hp. c bit phi c ch trng gio dc cao sng to. Gia nh cng c nh hng v trch nhim i vi vic gio dc c nhn sng to. John Curtis Gowan, trong cun Educating the Ablest ngh 25 iu m cc bc cha m ca cc tr em c du hiu sng to cn quan tm trong vic gio dc tr. i c 5 nt tng qut cn c thc hin:

- Gip tr nui dng cc tnh cm tt p. - Gip tr pht trin t duy c lp. - Gip tr pht trin thnh gic v th gic (nh chi ha v m nhc) - Gip tr bit cc vn ca ngi ln nh vn cht, bnh, ti chnh, chin tranh, vn phi tnh... - T thi knh trng tr v thng khch l tr. Ngi vit thit ngh hc ng nn nghin cu n cn lnh vc gio dc t bo thai, m khng phi ch "dy con t thu cn th", tnh cm v thc n ca b m s c nhng nh hng no n vn pht trin tr tu v tnh cm v sau. mt ny, cc nh gio dc cn n kt qu kho st ca cc chuyn vin y hc. Mt cch tht tng qut, mt ng hng gio dc quan tm nhiu n tinh thn gio dc sng to l mt ng hng gio dc tt, nhn bn. Nhn mnh tinh thn sng to l nhn mnh tinh thn t tri, t trch nhim, t ch, t tnh, t hng dn tinh thn c lp..., nhng tinh thn gio dc con ngi tr v chnh mnh. l mt trong hai mc tiu gio dc mun thu ca hc ng: - Gio dc con ngi x hi, p ng cc mc tiu tc thi v lu di ca x hi. - Gio dc con ngi chnh n. Mt ng hng gio dc nh vy gi l ng hng cao sng to, bit vn dng tt c ti khn ca nhn loi trong con ng sng, hun luyn tm l v tnh thng ca tn gio l mt, v gio dc gia nh l mt vn dng khc na kt thnh mt khi khng ri nhau./. (1974) Ghi ch: [1] Hamphreys, Christmas. The Wisdom of Buddhism. New York: Harper Colophon Books, 1970, p. 37 [2] & [3] o c kinh, cun I, bn dch Nguyn Duy Cn, Khai tr, 1968, tr 28 v 174

[4] Lch s Trit hc ng phng, tp III, Nguyn ng Thc. ---o0o---

Ch Hiu v Tnh ngi

Hng nm, c n ngy Vu Lan, ngy bo hiu ca ton th Pht t Vit Nam, qu Pht t ti Thin Vin Vn Hnh li c nghe ch Tng ni chuyn v ch hiu trong o Pht. Nm nay c thm sinh hot ca Vin Nghin cu Pht hc Vit Nam. Vin ng gp thm vo mu sc nghin cu qua bi ni chuyn v tnh ngi v o c con ngi trong ngy l truyn thng ny, ngy ca s ta sng hnh c gii thot ca ch Tng v Pht t sau mt ma h tu tp tr tu v t bi v ng. Chng ti gi ngy hiu l ngy p nht ca ngha sng, tnh ngi. Bi v ngy hm nay con tim ni ln ting ni ch thc ca n, ting ni m trn gian mong tm. Tht l ngha, ma gii thot ca ch Tng li kt thc vi s m u ca ting ni y. Bc u tin i ra khi phin no li l bc u tin i vo tnh ngi v ngha sng thing ling ca con ngi. Lch s dn tc cho thy Pht gio n Vit Nam gn b hi ha vi dn tc ny. Sut gn 2000 nm lch s, Pht gio Vit Nam ng gp con tim v khi c ca mnh vo s nghip dn tc v vn ha dn tc. l ting ni ca t bi v ng, v tha v con ng sng Gii, nh, Tu. Hm nay chng ti ch ni ln ting ni ca con tim Pht gio. Nh con tim nm gi sinh mnh mt c th, th tnh ngi nm gi sinh mnh ca ngha sng, l linh hn ca vn ha nhn loi. C th no c mt nn vn ha con ngi m khng ca ngi tnh ngi m u l tnh m con, cha con? nc ta, hai dng vn hc dn gian v tr thc u nhit tnh ca ngi hiu c. Ngi m nui dng, p con t u ngun cuc sng bng c tinh thn v th cht ca mnh vi s chia x trch nhim n cn dy d ca ngi cha. Ngi m chuyn sang cho con nhng dng sa ngt ngo vi trn tnh yu thng: mm cho, cm vi tm t tru mn cho con tng c ch u ym, tng nh mt khch l nng , du dt tng bc i, tng ngy i hc cho n khi khng ln. Hu nh ton b hnh trang vo i ca ngi con l thuc v b m. Tnh su ngha nng y c nhn dn ta

cm kch su xa v ht thnh nhng li ca dao ca truyn thng dn tc "ung nc nh ngun", nh l: - Cng cha nh ni Thi sn, Ngha m nh nc trong ngun chy ra. Mt lng th m knh cha, Cho trn ch hiu mi l o con. - i n chn ch c lao, Sinh thnh k my non cao cho va. - n hoi thai to nh b, Cng dng dc ln t non. - Nh n chn ch c lao Ba nm nh b bit bao nhiu tnh. - Cng cha ngha m cao dy, Cu mang trng nc nhng ngy cn th. Nui con kh nhc n gi, Trng thnh con phi bit th song thn. - Nui con chng qun chi thn, Bn t m nm bn ro con ln. Bit ly chi n ngha kh khn, Ln non xn xy lng phng th. - Cng cha ngha m cao vi, Nhc nhn chng qun sut i v ta. Nn ngi ta phi xt xa, p n ngha nng nh l tri cao. l gia ti tnh ngi m b m trao cho ngi con t u cuc sng. Cc thc v cc mi lin h tnh ngi khc u ny mm t tnh mu t v ph t. Cc thc v trch nhim, bn phn, lng tm, v tha v cng bng hn l c nh thc dy t thi bit n, p n cc n ngha ca cuc sng m s khi u l s p n n ngha m cha. Ln ln, khi nhn thc v kinh nghim sng trng thnh ngi con nhn r ra tnh thng cha m khng phi ch l n ngha ln m cn l l sng ca mnh. Cn cha m l hnh phc, m ci cha m l bt hnh:

- Con c cha nh nh c nc, Con khng cha nh nng nc t ui. - Cn cha gt nh son, Mt mai cha thc gt con en s. - Cn cha cn m th hn Khng cha khng m nh n t dy. V n ngha m cha l cao qu thing ling. V tnh thng ca m cha l l sng, nn s p n l thing ling c ngi con coi trng. Nhn dn Vit Nam xem vic hiu tho c gi tr ngang bng vi vic tu tp gii thot em li hnh phc cho bn thn: -Tu u cho bng tu nh, Th cha knh m cng l chn tu. Hng tr thc dn tc cng cao truyn thng hiu o. Tiu biu nh thi ho Nguyn Du v nh ch s Nguyn Tri. Thi ho Nguyn Du t nng Kiu trc mt s chn la ngha sng gia lng hiu knh i vi m cha v cuc i tnh cm nhiu ha hn hnh phc ca nng, thnh hn vi Kim Trng. Nng quyt nh v ch hiu m bn mnh chuc cha, mt chn la ni ln nt truyn thng t nng hiu c ca dn tc. Nguyn Tri tin sinh th gio dc tnh ngi m u: - C lao i c cao dy Phi lo hiu knh m ngy khng khng. - Khi m lnh ta hu sn sc, Xem cho cm, thuc thang mi b. Ra vo thm hi tng khi, Ngi v s ta th an tm. -- (Gia Hun Ca, Tn Vit, 1953, tr 14) Truyn thng tnh ngi o c ca dn tc Vit l th. Phng chi Pht gio, vi gio l y tnh ngi, nhn i, xem trng ch hiu, t chn ln x s ny lin c nhn dn ta chp nhn, v chung sng gn b vi dn tc trn sut cuc hnh trnh lch s ngt 20 th k qua. c Pht dy nhng g v hiu o? Kinh Phn Bit (Bc Tng), ghi:

"Ta tri qua nhiu kip tinh tn nay mi thnh Pht, ton l cng n ca cha m ta. Vy nn, ngi mun hc o khng th khng tinh tn hiu vi m cha". Kinh Nhn Nhc, ghi: "iu thin ti cao l ch hiu, iu c cc c l bt hiu." Kinh Tng Chi I, trang 75, ghi: "C hai hng ngi, ny cc T kheo, ta ni khng th tr n c ! M v cha. Nu mt bn vai cng cha, mt bn vai cng m, lm vy sut i, va m bp hu h, v d ti cha m vi tiu tin, cng cha lm p n n m v cha." Kinh nh l Su Phng (Trng b I) gi mi lin h gia m cha v con ci l mi lin h thing ling ng c tn knh, nh l. Ngi con c b phn p n bng nhng vic lm thit thc nh: - Vng li cha m, gip cha m khi cn. - Chm ch hc hnh, sing nng lm vic. - Gi gn gia phong, danh d gia nh. - Gi gn ti sn ca cha m. - Phng dng cha m lc tui gi. - Lo m tang ng phong tc khi cha m mt. - Khch l, gii thiu o gii thot, chnh kin n vi cha m... Kinh Hnh Phc (Nam tng), ghi: "Phng dng m v cha l vn may ti thng". - Truyn thng gio l Nam truyn v Bc truyn u xp ti git cha, git m vo 5 ti ln nht i gi l 5 cc trng ti hay "ng nghch ti". - Chng nhng xem hiu hnh l quan trng, c Pht cn dy hiu hnh l hnh c cao c nht ca con ngi: - Gia cc loi hai chn, Chnh gic l ti thng, Trong cc hng con trai, Hiu thun l ti thng. -- (Tng ng I, tr 8) K Php C 332, ghi vic hiu knh cha, hiu knh m l hai trong bn nim vui sng, hnh phc ca ngi Pht t: - Vui thay hiu knh m ! Vui thay hiu knh Cha ! Vui thay knh sa mn ! Ha hip Tng vui thay ! -- (Dhp, 332) Hnh hiu y, khng phi c Pht ch dy bng li m bng chnh hnh ng ca Ngi. Sinh thi, ng c Ngi xut gia tm o l cu Ph

hong, mu hu v chng sinh thot khi kh au ca sinh, lo, bnh, t (Kinh i Bn, Trng b III, tr 25). Sau ngy thnh o, c Pht v thm ph vng Tnh Phn, thuyt php gip ph vng c T--hm qu, trc gi vua Tnh Phan bng h, c Pht li ving thm v thuyt php gip nh vua c A-la-hn qu trc lc x bo thn. (theo Trng lo Ni k, Tiu b I, tr 225) Kinh tng cn ghi r hai v t ln nht ca Ngi cng l hai gng hiu hnh bc nht. Bc truyn ghi li gng hiu hnh ca tn gi Mc-kinlin v i t th hai, biu tng hiu hnh ca ngy truyn thng Vu Lan ca Pht t cho n nay. Nam tng ghi r gng hiu hnh ca tn gi Xli- pht, v tng qun Chnh php. Tn gi sinh thi thng ving thm thn mu ang tn th tn ngng Ni-kin-t (o la th), thuyt php m v thng b thn mu t chi. Nhng trc gi pht nhp Nit-bn, Tn gi ngh rng Tn gi khng nn nhp Nit-bn khi thn mu cha gic ng Chnh php. Tn gi nh s nh l v tu s no c thn duyn vi m xin v tu s y m. Sau cng, bng tu nhn, Tn gi nhn ra ngi c kh nng m chnh l mnh. V tng qun Chnh php bn nh l t bit Th Tn v xin php Th Tn c nhp Nit bn ti ni ngi m ang tr. Ln ny th Tn gi thuyt phc c m nghe php, chng ng php v c qu nhp lu. By gi tn gi mi nhp Nit bn. (theo The Life of Sariputta, by Nyanaponika, bn dch ca T kheo Thin Qu, 1966, tr 79). Nh th, tm hiu l tm tu cn bn t cc thin tm v gii thot tm pht trin, nht l i vi hng Pht t ti gia. Tht hin nhin rng mt ngi khng hiu knh i v m cha m li c th thc s l mt ngi c x y tnh ngi i vi nhng ngi khc, i vi nhn qun, x hi l iu kh c th hnh dung. Hiu hnh r l c hnh ng hng u ca nhng c hnh ca con ngi. T tm hiu, tnh ngi c gio dc, ti luyn v pht trin. Trong th nghim cuc sng hin thc, con ngi th hin tnh ngi trong sng v p y qua ngi bn i ch thit gi l tnh, qua anh ch em rut tht gi l , qua b con xm lng gi l ngha, qua x s gi l trung, qua mi ngi gi l nhn. Cng chnh t tnh ngi y m c tnh cm hu ngh quc t v tnh yu thin nhin v mun th. Tnh cm y biu l ra hnh ng, ra cc hnh vi c x i nhm xy dng tt cc mi tng giao x hi, an lc, hnh phc chung cho gia nh, tp th gi l cc hnh vi o c. Ni dung ca o c ng l tnh ngi

chn thc. Con sui tnh ngi y chy vo vn ha, gio dc to nn cc nn vn ha, gio dc nhn bn. Trong cc nn vn ha ny khng c mu thun t thc cht ca hiu tnh trung ngha, bi v thc cht ca hiu tnh trung ngha l ch mt tnh ngi cao p y. Ngi c mt tm hiu, l c nhn , c tnh, trung ngha. Nh tm hiu ca Kiu chnh l tm lng trinh bch ca nng m bi ca 15 nm on trng cng khng th lm hoen . V th m thi ho Nguyn Du vit: - Nh nng ly hiu lm trinh, Bi no cho vn c mnh y vay. V v th m c Nguyn Phi Khanh dy tin sinh Nguyn Tri khi theo chn c khc lc trn ng c b qun Minh p ti ra Bc H rng: "Con l ngi c hc, c ti, nn tm cch ra nhc cho nc, tr th cho cha, nh th mi l i hiu. Ma l c mi i theo cha khc lc nh n b mi l hiu sao?" (Nguyn Tri ton tp, H Ni, 1976, tr 14) Ngy nay x hi ta gi l "hiu vi dn, trung vi nc". Quan nim nh th l c gi tr nhn bn hn quan nim c tnh cch c l v gi tr ca trung hiu tit ngha ngy xa ca cc nh nho, ci gi tr y a con ngi trong nhiu trng hp n cc ch x th b tc kt thc bng cc hnh thc tun tit y bi thng. Nay chng ta tm hiu thm v ch hiu, Pht gio c cng hin no khc cho dn tc ta v m ra nhng phng tri mi no? V mt n ngha m cha, ngoi cc cng n m x hi ghi nhn, Pht gio cn ghi nhn thm mt n ngha ln khc; cha m a con vo i, nh m ngi con c nhn duyn hc o, hiu o v hnh o gii thot kh. V mt n p, v th ngoi nhng trch nhim, b phn ca ngi con m ngi i ghi nhn. Pht gio cn ghi thm mt trch nhim v bn phn na cho ngi con, Pht t, bn phn quan trng nht l gii thiu con ng Chnh php n vi m cha hiu o i ra khi cc cn bn kh au nh tham lam, sn hn v t kin. Cho n nh vy ngi con mi p n c n c ca cha m. c Pht dy: "Nhng ai n n cha m bng cch nui dng, dng cng vi ca ci vt cht tin bc th khng bao gi p n n cha m. Nhng ny cc T kheo, ai i vi cha m khng c lng tin Tam bo th khuyn khch cho c lng tin Tam bo, i vi cha m sng t gii, th khuyn khch vo chnh gii, i vi cha m sinh khi tham th khuyn khch b th, i vi cha m

t kin th khuyn khch vo chnh kin, cho n nh vy, ny cc T kheo, l lm v n p n n cho m v cha." -- (Tng chi I, tr 75) Nh th, y hiu hnh i cng hng vi hng gii thot ca Chnh php. Ti sao vic phng dng cha m bng hnh thc dng cng cha m chnh tn, v chnh kin li c th p n ngha nng y? Ti y, Pht gio m ra mt hng nhn thc mi cho cuc i. Khng ai c th ph nhn rng mi ngi u c kht vng hnh phc, v sng l i tm hnh phc ti trn gian. Nhng hu nh hnh phc lun lun ngoi tm tay con ngi. Trc cuc v thng, bin dch, ni kh ca gi, bnh, cht vn cn . "i bit ly, on tng hi, v cu bt c" vn cn .... Ngi con khng th bng mi phng tin vt cht c th em li cho cha m an vui, v hnh phc, ngoi tr chnh php, ch c chnh php, tr tu mi gip cha m la xa khi tham sn si, tc nhn ca mi phin no kh au. Ch c chnh php ch r gc kh au l chnh cc nim tng hu ng trong tm mnh loi b. Ch c chnh php mi cng hin cho m cha mt np sng o c an tr vng chc vo gii c, tm c v tu c, tng bc i ra khi kh au v tng bc i vo hnh phc ca tm hn trong "hin ti v ti y". em li hnh phc lu di cho cha m nh th mi tht l ch hiu. Hnh phc l kt qu ca n lc loi tr tm chp ng, v k l con ng sng v tha, v ng, con ng sng v hnh phc ca tha nhn, gia nh v x hi. Cuc i s chim nghim v con ng sng ny v s khm ph ra rng: "Hnh phc l mc tiu cao thng i." - Con ng sng o c l con ng dn ti hnh phc cho mnh v ngi trong tng bc i, hay chnh o c y l hnh phc. - Hnh phc ng ngha vi v tha, v ng. Do , m b phn, trch nhim i vi hnh phc bn thn tr thnh b phn, trch nhim i vi hnh phc ca tha nhn, tp th, nhn qun v x hi. Phm vi v tha hot ng cng ln cng em li nhiu hnh phc v hnh phc lu di. Khi m rng lng v tha n mi ngi th by gi hnh phc ca ta chnh l hnh phc ca mi ngi, v ngc li hnh phc ca mi ngi l hnh phc ca chnh ta. Ti y, khng c mu thun gia c nhn v tp th hay gia tp th vi c nhn.

c Pht trong kinh Tng chi II, gii thiu mt s tht rng trong cuc lun hi di v hn ny, tt c nhng ngi xung quanh ta khng th tm thy mt ai cha tng l cha me, anh ch em, v chng, con ci thn thuc ca ta. Nh th, ng theo li dy ca bc Thin Th, hiu tho i vi cha m trong nhiu i qu kh chnh l vic thng yu, qu trng v gip mi ngi quanh ta. Hiu y l tnh ngha con ngi, nng cao tnh ngha con ngi n mt cp thm thit tnh ngi hn. Khi m ngi Pht t c th qu trng, phc v mi ngi vi tnh thng yu chn tht th l hnh B tt ca ngi Pht t ang trn ng i v chnh gic. V th, kinh a Tng (Bc truyn) gii thiu hnh tu gii thot khi u bng hnh hiu ca con ngi, tin thn ca ia Tng i s. T hiu tm tu luyn chuyn n t tm, bi tm v gii thot tm. Ngy Vu Lan hay ngy hiu gi hin ra nh ngy "sinh nht" ca mt cuc i gii thot kh au vy. Quan nim hnh hiu v tnh ngi nh th s dn n mt thi sng ca ngi Pht t xem bn phn i vi gia nh, x hi, quc gia l bn phn i vi t thn v hnh phc ca t thn. y chnh l iu m cc nh o c ang tm n. Ci nhn t bi v ng v tr tu v ng ca Pht gio nh th tip thm sc sng cho con tm dn tc v khi ngun thm cho dng thc nhn bn dn tc Vit Nam chy mnh vo ngha sng v cng. Chng ti c th ngng ti y kt lun rng Pht gio Vit Nam v Dn tc Vit Nam c chung mt hng nhn ca con tim m u l lng hiu tho. Hai thc t y s c iu kin tip tc gn b sut dng lch s lu di. Thi i ca chng ta ang bn v vn o c, tnh ngi cho th k 21. C nhiu kin cho rng vn minh ca th k 21 s l vn minh ca o c, tnh ngi. Nhn y chng ti li tm hiu xem ngy truyn thng Vu Lan c th c ting ni ngha no cho th k y. Vn o c v tnh ngi c cc nn vn ha trn th gii bn t lu, nhng hu nh vn y lun lun tr nn mi m, nht l i vi thi i ngy nay, mt thi i th nghim cc hu qu y tc hi ca s dung dng cc tc nhn gy ra mu thun, hn th v bt cng p bc. S th hin chng vo cuc sng vn minh vt cht ang pht trin nhanh chng li cng c nhiu yu t mi m hn na.

Mt trit gia Hy lp vo th k th III, trc TL, Aristote ni: "Hnh phc l s pht trin hon ton y cc c tnh ca con ngi." (A story of philosophy, by Will Durant, bn dch ca Tu th Vn Hnh 1971, tr 18) Spinoza, trit gia thng thi ngi Do Thi, th k 17 th vit: "Hnh phc l mc ch ca mi hnh ng. Hnh phc l s c mt ca cc cm gic thoi mi, v l s vng mt ca kh au". (Ibid, tr 228) Hai nh t tng y sng xa cch nhau n 20 th k c cng mt ci nhn: hnh phc chnh l o c. Banzeladze, nh o c ngi Nga, 1973 vit: - "Vn l tng ti cao v ngha ca cuc sng, thc cht l vn hnh phc." (bn dch, nh xut bn Gio dc, H Ni 1975, tr 232) - "Con ngi l gi tr cao nht, l c s ngn ngun ca mi gi tr. Mi th u l phng tin cho con ngi v cuc sng ca con ngi. S ci to th gii l mc ch, nhng khng phi l s ci to v bn thn n, m l s ci to v con ngi." (tr 242) Hn nhin l cc t tng trn rt l nhn bn v hu ch, nhng cng ch l nhng t tng, m cha phi l mt con ng nhn loi cn c sng v th nghim hnh phc ngay trong hin ti. Pht gio, vi ton th gio l nhm on tn kh au l con ng tng bc dn n hnh phc, tng bc i ca tnh ngi v hn. iu h m cho thi i thy l mt con ng sng o c v tnh ngi, i n hnh phc chn tht m con ngi thi i ang mong ch. im mong ch th nht l gc ngi. - c Pht rt nhiu ln khuyn con ngi "tr v nng ta mnh, v nng ta php, khng nng ta mt ni no khc". (Dhp XII, tr 4) im mong ch c bn th hai l tnh thng: - c Pht dy: "Ta ra i v an lc, li ch cho ch Thin v loi Ngi, v lng thng tng i." (trong nhiu kinh) im mong ch th ba l ch hng sng i vo hnh phc ngay trong hin ti, ti y.

- c Pht ch r gc ca mi phin no, kh au l tham sn si. M tham sn si th dy khi t chp th cc ng tng, nn con ng i vo hnh phc l con ng dp tt cc ng tng, cc chp th ng tng, dp tt tham sn si. Kt qu con ngi c iu kin thc hin ngay trong hin ti v ti y. Con ngi hon ton chu trch nhim do chnh t thn, m khng mt ng thing ling no can thip vo kh au hay hnh phc ca con ngi. im mong ch th t l tn trng s sng ca mi loi chng sinh v xy dng ha bnh th gii. Php b th, v tr gii ca Pht gio c xy dng trn cn bn lng t bi, bo v s sng cho cc loi hu tnh, em li an lc hnh phc cho hu tnh. Bng bc khp c kinh tng Pht gio khng c li dy no ca c Pht i chch ra ngoi mc tiu y. C phn tch bi k tm tt v gio l Pht gio th ngha trn s tr nn r rng. - T b cc iu c Lm tt c iu lnh Gi tm thanh tnh L li ch Pht dy. -- (Dhp 183) T b tt c iu c l ngha ri xa tham i, hn th v si m vn l tc nhn ca mi cuc mu thun v chin tranh, thit lp c ha bnh ni tm v ngoi gii. Lm tt c iu lnh l ngha xy dng an vui hnh phc cho x hi v mi ngi, mi loi. Gi tm thanh tnh l ngha thc s thit lp vng chc gii thot ha bnh v hnh phc ca mi ngi t gip mi loi hu tnh lm c nh th. Nu hiu tnh ngi, lng nhn i, v tha, t bi l ni dung ca hnh vi o c (hn nhin trong c mt tr tu) th ton b gio l Pht gio l mt h thng o c. Nu hiu o c ng ngha vi hnh phc th o c ca Pht gio l con ng sng o c ca mt np sng em li an lc, hnh phc cho mi ngi, mi loi chng sinh. Np sng c c Pht gio dc, xy dng trn cn bn hiu hnh v lng t bi, v ng, v tha (b th v tr gii) m ni gn l tnh ngi ch thc, khng lc vo mt h tng no.

Tnh ngi cng c nhn dn ta ca ngi: -Du xy chn bc ph Khng bng lm phc cu cho mt ngi. -- (Ca dao, truyn Kiu, Quan m th Knh) -Thng ngi nh th thng thn. -- (Gia Hun Ca, Nguyn Tri) -Bu i thng ly b cng, Tuy rng khc ging, nhng chung mt gin. Ca dao cn c rt nhiu cu ni tnh ngha nh th khng th k ht c. Chng no con ngi cn kht vng hnh phc, chng tnh ngi v o c cn l gi tr chun, v cc gi tr khc phi xoay chung quanh n, chng gio l t bi, v ng, v tha ca Pht gio cn rc sng nim tin cho cuc i, v ngy Vu Lan vn l ngy p nht ca i sng; iu thin s ng tr tri tim, v tri tim c tr tu s ng tr tri t ny. Hm nay, Pht t chng ta thc rng xy dng an lc, hnh phc cho tha nhn, gia nh, tp th v x hi cng l mt hnh thc th hin hiu hnh mt cch cao thng. Hiu nh th v hnh nh th cng l ngha c hnh ngy l mt cch thit thc vy./. ---o0o---

Vi Nt V Thi Gio Dc Ca c Pht

Vit v c Pht, cc nh nghin cu Pht hc thng cp n Ngi nh mt ng gio ch, tm ra con ng gii thot v ch r con ng y cho nhn loi; hoc cp n Ngi nh l m nh t tng, mt nh t tng cch mng... Nhng c rt him cc bn lun vn cp n Ngi nh l mt nh gio dc l tng, v gio l ca Ngi nh l mt h thng t tng gio dc ton din v tin tin. Trong bi ny chng ta tim hiu c Pht qua lng knh gio dc. Pht gio qua hn 25 th k nh hng ng gp nhiu vo vn ha nhn loi. S kin ng gp ny soi t Pht gio nh l mt h thng gio dc. Chng ta i vo tm hiu c th:

Gio dc hiu theo ngha rng ri, nh l con ng hai chiu ca dy v hc ca con ngi k t khi sinh ra cho n khi cht, v c mt ba mi trng sinh hot gia nh, hc ng v x hi. Thuyt nghip (kamma) ca nh Pht xem s hnh thnh ca thn ng un ny nh l kt qu ca cc hnh ng trong qu kh. T y, nghip mi c hnh thnh qua cc hnh ng c ca thn, khu v . Ch trng ca Pht gio l gii thot nghip; chuyn i t nghip c qua nghip thin, v t nghip thin n gii thot. Th c ngha l Pht gio l con ng gio dc con ngi hai mt nhn thc v hnh ng t khi sinh cho n khi cht, khp cc mi trng sng. Ni n gio dc l ni n nim tin cn bn ca n, ci nim tin m hng pht trin mun thu cho gio dc, tin tng rng trong con ngi c kh nng gn nh v tn, c th tip thu nhiu kin thc v c th iu chnh mi lch lc ca tm l, vt l, sinh l v t duy ca t thn. y l l do m hc ng m dy rt nhiu mn hc cho mi ngi, gm c nhng ngi chm tr. Ngun kh nng y, Pht gio gi l kh nng gic ng m mi ngi u c th vn dng qua n lc ca t thn. o trong T ca Pht gio l con ng vn dng kh nng y. C th ni y l ci thy bit v l nim tin v ng c m ra t li dy ca c Pht: "Ht thy cc php l v ng" (Sable Dhamma Amatta - Dhp. 279) . Do v nhn thc l v ng v cc php l v ng nn mi c th thc hin s chuyn ha nhn thc v cc php, v mi c cc cng trnh sng to. Nu cc php gm nhn thc, l hu ng, th khng bao gi c ngun sng to xut hin, v khng bao gi cng cuc gio dc c thc hin. Gio l v ng ca Pht gio, nh th, qu dng nn nim tin cn bn ca gio dc. Mc Tiu Gio Dc: Mt ng hng gio dc tt lun lun nhm n hai mc tiu: o to con ngi x hi v con ngi chnh n. Con ngi x hi p ng cc nhu cu nh kinh t, vn ha, gio dc, quc phng, chnh tr; con ngi chnh n l con ngi ton th ca vt l, tm l, sinh l, ch, tr tu v tnh cm ang tri chy. Mt h thng gio dc thiu mt trong hai mc tiu y l mt nn gio dc khng hon chnh.

Th Tn gio dc con ngi y cc mt y. V mt x hi, kinh Sigala (Trng b kinh s 31) v kinh Thin sinh (Trng A Hm s 16) ni ln vic xy dng su mi tng giao tt ca x hi: tng giao gia cha m v con ci, gia thy v tr, gia v v chng, gia c nhn v bn b, b con, lng ging, gia ch v th, gia tu s v c s. Kinh Tng chi, chng by php, cp n by iu lm cho mt quc gia cng thnh. Chng mi php ni n mt ni cc (hay mt chnh ph) tt cn thc hin tt 10 iu gi l "thp vng t php": 1. lng, b th, bc i. 2. Khng tham i, khng tham lam tin ca v ti sn. 3. Khng st sinh, khng bc lt, khng trm cp, khng t dm, khng say sa. 4. Hy sinh tt c cho li ch ca dn chng, sn sng t b mi tin nghi c nhn. 5. Hin t v ha i. 6. Khc kh trong np sng. 7. Khng c sn hn, khng c t th. 8. Nhn nhc trc mi kh khn, trc mi ch trch m khng mt bnh tnh. 9. Khng hi ngi; cao ha bnh, ngn chn chin tranh v nhng bo ng ph hoi s sng. 10. Khng chng li mun ca nhn dn, m thun dn. Kinh Chuyn Lun Thnh Vng S T Hng ( Trng b kinh III s 26) cho rng ngho i l nguyn nhn chnh ca trm cp, hung c, th hn, bo ng v v lun. ci thin tnh trng x hi y, cn phi ci thin kinh t bng cch cung cp ht ging v phng tin canh tc cho nng dn, cung cp vn u t cho thng gia, v tr lng thch ng cho cng nhn. By gi c Pht dy cc l t n cn c thay th bng cc cuc i chn th cho nhn dn.

V mt c nhn. c Pht dy n hnh phc ca gia nh (Tng chi IV, tr 220; Tng ng I, tr 4; Trung b kinh III, kinh Nht D Hin Gi) mi c nhn cn thc hin : - Gii tay ngh, sing nng, bit iu hnh cng vic. - Bit qun bnh chi v thu; gi cho s thu ln hn s chi. - Bit lm ra ca ci hp php bng sc lao ng ca mnh. - Bit u t. - Bit lm bn vi hin (c th, gii, tn, v tu) - Bit qun bnh sc kha v tm l. - Bit lo cho i sau: tn, th, gii v tu. - Bit sng ngay trong hin ti: khng tic nui qu kh, khng mng tng tng lai, lm ch suy t khng cho cc t duy v qu kh, hin ti, v lai sai lch gy ri lon su mun. By gi chng ta i vo cc tinh thn gio dc c biu trng ca Pht gio: Tinh Thn Trch Nhim C Nhn: Trc tin l tinh thn trch nhim c nhn. Th Tn khng dy con ngi phi l thuc Ngi, hay phi ph thc i mnh cho bt c mt quyn nng no c. Ngi dy: "Ngi phi lm cng vic ca ngi, v Nh Lai ch dy con ng" (Dph XX,4) -"Ngi l ni nng ta ca chnh ngi, ai khc c th l ni nng ta?" (Dph XII,4). Ni v nghip, Tng chi v Trung b kinh ch r "ngi l tc nhn, l ch nhn ca nghip, l k tha t ca nghip". Nu khng c tinh thn trch nhim c nhn, th nhn qu ca Pht gio khng c g bn n na, Pht gio khng cn c l do c mt i. Nu khng c tinh thn trch nhim c nhn, th hc ng cng khng th

thit lp gio dc, v lut php x hi s khng c ch thi hnh, cuc i s i lon. Tinh thn gio dc v trch nhim c nhn lun lun phi c thc hin tt trong mt h thng gio dc hon b. Gio Dc Theo Cn C: Mi hc vin c cc iu kin tm, sinh, vt l, tnh cm, tr tu v iu kin sng khc nhau nn cn c n nhn cc iu kin v phng thc gio dc khc nhau. Tinh thn gio dc c nhn ny phn nh tinh thn gio gc "kh c" ca Pht gio. c Pht thc s p dng nguyn tc kh c t bui u gio ha. Hnh nh h sen c nhng cnh sen cha ra khi bn, c nhng cnh sen lng chng nc, cng c nhng cnh sen vn ra khi mt nc tip thu c nh sng mt tri v ta ngt hng thm. Cng th con ngi c nhng cn tr bt ng, c ngi chng hiu, c ngi chm hiu c ngi nng v tham, c ngi nng v sn, si, c ngi thch tnh, c k hiu ng... nhng tt c qua qu trnh gio dc, ln lt s nh cnh sen vn ra khi nc trc tip tip thu gio l gii thot. Th l c Pht khng ngn ngi ln ng gio ha, ging dy ty theo cn c, khch l khin cho mi ngi u c li ch, an lc v gii thot. Thut ng Pht gio thng ni c n 84000 php mn tu hnh l vy. V sau, vo thi k pht trin Pht gio Bc tng, tinh thn "kh c" li c xin dng qua gio l ng tha, tam tha, nh tha v nht tha. Th Tn vn dng rt thin xo tinh thn "kh c" vo c mt ngn ng din t, cung cch din t v tm l thch ng i tng nghe php, m chng ta gp rt nhiu qua cc kinh ca cc b phi Pht gio. n vi nng dn, c Pht dng ngn ng v hnh nh ca nh nng trnh by php; n vi chng St Li, B la Mn, c Pht biu hin cung cch v ngn ng ca chnh h. Ngoi vic ni php ng i tng nghe, Th Tn cn ni php ng thi v ng ch, khin cho tc dng ca thi php c tng thm hiu qu. ngha ny cng c gm vo tinh thn kh c y.

Gii lut cng c Th Tn thit lp trn nguyn tc kh c: Tng, Ni v Nam N c s c gii lut ring ca tng on th. Cc i tng tu tp thin ch v thin qun cng c dy khc nhau i vi cc cn c khc nhau. Tinh Thn Thc Tin, Thc T: Mt tinh thn gio dc c sc khc m Th Tn truyn dy l tinh thn "thit thc hin ti", hay tinh thn thc tin, thc t. Phm kinh Cy Lau (tng ng I, Hn tng, tp 36.3; i 2.260c; Bit tp 8.1, i 2) dy: "Khng tham vic qua, Khng mong vic sp ti, Sng ngay vi hin ti, Do vy sc th diu. Do mong vic sp ti, Do than vic qua, Nn k ngu ho mn, Nh lau xanh la cnh." Kinh "A Nam Nht d hin" (Trung b III; Hn tng: Trung A Hm s 167) ghi: "Qu kh khng truy tm, Tng lai khng c vng, Qu kh on tn, Tng lai li cha n, Ch c php hin ti, Tu qun chnh y." Vi np sng ca con ngi th ch c hin ti l tng i c thc. Sng c ngha l sng vi hin ti, sng vo hin ti, hay ni cch khc, ch c hin ti l sng. Sng ngay vi hin ti l tinh thn thit thc. Than th, tic mui qu kh, hay m c tng lai, chng nhng mnh ri vo ch phi thc m cn mnh vng mc vo ri lon tm l, kh au, v nh mt hin ti ang l ci hin ti sng ng, mi m y sng to, y ngha sng, v c th hin ti tr thnh vnh cu nu mnh bit nhip phc ci tm chp ng tng. Nu khng bit tch cc chp nhn hin ti nh n ang l vn dng hiu qu kh nng v tr tu ca mnh i n an lc, hnh phc v gii thot, th

nh c Pht dy, dung sc ca mnh s kh ho nhanh chng nh lau xanh la cnh. C l hnh phc ca i mnh cng ho kh nh th. Chng ta s thy rng phn ln cc ri lon, su mun ca tui tr, ca ngi ln u do t duy ca h gy ra, nht l nhng t duy v qu kh khng thit thc, v nhng tng lai ho huyn. Quan st i sng c nhn, c th pht biu rng 90% cuc sng mnh b nh mt bi cc t duy v mng tng sai lm y. Tht l d hiu, nhng s kin khng va xy n vi mnh gy phin mun cho mnh th t, m t duy ca mnh v cc s kin y quy ry, phin h mnh th nhiu. V li ngh nhiu v qu kh v tng lai khng thit thc ch nh mt thi gian v nng lng ng l c dng vo vic li mnh v ch ngi. Nh th, "hin ti" v "ti y" nh l hn o an ton m c Pht ch cho con ngi nng ta, khi b ri chm vo trong i dng phin mun ca vng tng, t c th i vo ngha sng hnh phc m nghn thu con ngi tm kim. Sau khi tr v vi hin ti, con ngi phi bit lm ch t duy v dc vng (phn gii thch rng ri ca tn gi Ca Chin Din) c li ch thit thc. Chng Mlunkyaputta, trong Trung b II (Kinh Cla Mlunkyaputtasuttam) v trong kinh Tiu d (Hn tng: i 1.917) t 10 cu hi siu hnh vi c Pht: Th gii l thng? V thng?... Nh lai s tn ti sau khi cht.... Th Tn im lng khng tr li. Ngi ni cho Mlunkyaputta, nghe cu chuyn mt ngi b mi tn c. Vn cp thit l gii phu gii c ngay, ch khng phi l vn tm hiu ngn nghnh mi tn, ngi bn mi tn.... Trc khi chu gii phu. Cng th, vn cp thit ca con ngi l nh mi tn kh au, ch khng phi l i tm cu tr li cho cc vn siu hnh khng thit thc kia. Th Tn tng dy (Tng ng V, v nhiu kinh khc): "Nhng g Nh Lai bit v nh rng l simspa, cn nhng g m Nh Lai thuyt ging th t nh nm l trong tay, nhng y l nhng phng thuc tr kh". y l tnh cht thc tin. Ni v hnh phc i sng gia nh, c Pht ch dy nhng bn phn v nhng vic phi lm c th, m khng ch cho hng

t i vo cu nguyn, cng l. Ngi dy T n c ngha l b th, gip tha nhn, v T n c ngha hn ht l tu tp: Gii, nh, Tu ca chnh t thn. (Trng b I; Tng chi IV, tr 39; Tng chi II, phm Bn php). y l ngha rt thc tin khc. Tinh Thn Ph Phn: Mt tinh thn khc rt l i hc lm kinh ngc cc nh nghin cu tn gio, l tinh thn ph phn cn c vo s th nghim ca chnh t thn gia cuc sng tri chy ny. Th Tn dy cc ngi Klamas, nhng ngi ang hoang mang trc nhng li tuyn b ca ngoi o cho rng h l s mt, rng: Ny cc Klamas, ng b dn dt bi nhng bo co, hay bi nhng truyn thng, hay bi tin n, ng b dn dy bi thm quyn kinh in, hay bi lun l sung, hay bi suy l, hay bi s xt on b ngoi, hay bi s thch th trong l lun, hay bi nhng iu "tung nh c th xy ra" hay bi ngh: "y l bc o s ca chng ta. Nhng ny, cc Klamas, khi no cc ngi t mnh bit chc chn rng nhng vic ny l thin l tt, hy chp nhn v theo chng". (A.Colombo, 1929, tr.115) Kinh T St (Trung b I), c Pht dy cc t xem xt ngay c c Pht thy r chn gi tr ca Ngi. Tinh thn ph phn trn lm chun cho tinh thn ph phn ca i hc ngy nay. Tinh Thn Hng Dn Hay Ch ng: Nh trng dn, c Pht xc nhn c Pht ch l ngi ch ng, cn mi c nhn phi lm ly cng vic ca mnh. Kinh Gonaka Moggalna, Trung b III, thut c Pht t chi vai tr lnh o ca Ngi v xc nhn php lnh o chng Tng, nng ta Php, Php lnh o. Php y l con ng i vo gii thot. Sut chng ng gio ha, c Pht lun lun l ngi ch ng m khng bao gi ra lnh hay bt p ai tun phc Ngi. Tinh thn gio dc "hng dn" l tinh thn c c Pht truyn t hn 25 th k qua. c Pht lun lun cao thn gio v khu gio bng quan st v phn tch thc t. Mc ch ca vic ging dy l gip ngi nghe nhn ra con ng v t mnh quyt nh thc hin con ng.

Tinh Thn Khch L, T Tn V T Ch: Ngnh tm l gio dc qu quyt con ngi cn s tn thn, khch l nh l cn dng kh sng. Ngnh ny nhc nh nh gio ng bao gi qun rng hc tr ang cn s khch l. Tht l lng, c Pht vn dng thin xo tinh thn khch l vo vic thuyt php sinh. Khch l l sa son xy dng t tn, t ch cho hng t. Ch cho con ng tr v nng ta chnh mnh l ch dy con ngi tr v vi t tn, s kin Th Tn ra i v tu tp gii thot bng chnh n lc v iu kin ca t thn con ngi l s kin thit lp t tn cho i. Lng t tn khng th thiu c i vi ngi tu tp gii thot. N cng khng th thiu st i vi ngi i, khng tin ngi khc th c th sng c, nhng khng tin mnh th tht l kh sng. Thnh Tu Hon (qu sa mn nht) c nh ngha nh l ngi c nim tin bt thi vo con ng gii thot ca mnh. Thnh thong Th Tn li tuyn b s chng c A La Hn gia Tng chng ca mt s t nh tui, tui tr nh l va khch l nhng ngi cha chng c n lc. lnh vc gio dc, t tn l mt c tnh m hc ng c trch nhim xy dng cho hc vin. Bi thiu t tn th s thiu t ch, sinh li, hc sinh s khng vn dng c kh nng ca t thn gii quyt cc vn c nhn, cng hon ton khng vn dng c kh nng sng to. i vo lnh vc quc gia, mt dn tc hng cng khng th l kt qu xy dng ca cc th h tr thiu t tin, t ch. Tinh Thn c Lp, Gii Tr N L: Pht gio ch ng i vo gii thot, c ngha l ch ng i ra khi mi tri buc, mi ch n l, gm c s n l cho chnh dc vng ca mnh. l con ng "Bt chnh" i ra khi tham, sn, si, i tng bc t ch. Mt nn gio dc nh th hn s to nn nhng th h lm ch x hi v hnh phc v t ch ca c c nhn v ca dn tc, p v mi ch tri buc bn trong v bn ngoi. Tinh thn gio dc ny rt ph hp vi mc tiu ca x hi m hc ng ngy nay cn thc hin nghim tc.

Tinh thn gii thot tham, sn, si cn mang mt ngha tch cc khc: v tham s dp tt hin tng tham nhng ca x hi, v sn s dp tt cc v ni lon, dp tt chin tranh (bi gc ca chin tranh l tham lam, sn hn), v si s m rng ng tr tu, sng to xy dng x hi. Tinh thn gio dc y ca Pht gio h li khng ng gp tch cc v hu hiu vo mt h thng hc ng hin i sao? Tinh Thn Gio Dc Con Ngi Ton Din: Gio dc cn c mt nhn thc n nh v ngha con ngi l g, trc khi i vo cng vic gio dc nh th no v dy nhng g cho con ngi y. Theo gio l ca c Pht, con ngi ch l tng hp th ca sc un, th, tng, hnh v thc un (vt l v tm l)- sc un (vt l), th, tng, hnh v thc un (tm l). mt tng i ca hin tng, gio dc con ngi c ngha l gio dc iu ha v pht trin nm un th no t c hnh phc, an lc v gii thot ngay trn cuc i ny, t hnh phc tng i n hnh phc tuyt i. y l mt h thng gio dc pht trin iu ha v tr dc, c dc, th dc, m dc, tnh cm sinh l v lao ng. Hnh phc nh l mc tiu m mi ngi nhm n. Gc ca kh au su xa nht thc s l do chp th ng tng v tham i cc ng tng cho rng sc, th, tng, hnh v thc un c t ng, v con ngi tng hp ca cc sc un , c t ng. lm bt tung gc kh au y, Pht gio trao truyn cho ngi i nhn thc v v ng ca mnh v v v ng ca mi s vt. Qua nhn thc v ng y ngha l qua ci nhn duyn sinh ca Pht gio. Gio dc Pht gio t ra mt s vn rt ln v gio dc: 1.- Tr tu m khng phi l kin thc: Kin thc ch l sn phm ca t duy ng tnh, n khng phi l con ngi ton din, n l gc ca tham i, chp th dn n kh au. Tr tu ni gin d l chnh kin v chnh t duy, chnh kin ni gn l phi thy cc php u v ng, sng v tham, v sn v v hi. Do , vi Pht gio, gio dc phi va cung cp kin thc chuyn mn va ch r li vo tr tu y. 2.- Gi tr tiu chun l hnh phc m khng phi l gio iu lun l: Nu mc tiu ca cuc sng l hnh phc, th hnh phc cn c xem l gi tr tiu chun nht. Lun l hay k lut hc ng c lp ra l phc v cho mc tiu hnh phc . Hc ng khng th nhn danh lun l hay k lut gy tn hi n hnh phc con ngi. 3.- Gio dc lao ng, m thut, tnh cm, sinh l:

Cc mn hc v lao ng, m thut, tnh cm, sinh l cn c gio dc tt cho tui tr. y l nhng g cn thit pht trin con ngi ton din v em li hnh phc cho con ngi. Mt h thng gio dc tt khng th c nh cc mn hc ny. 4.- Gio dc nh thc: c Pht ch l v ch ng, con ngi phi thc hin con ng bng chnh n lc ca mnh. Do , gio dc Pht gio ni bt sc thi nh thc, m khng nhi nht kin thc. Mt nn gio dc nh th t nng v phng php nhn thc v hnh ng m khng t nng k c. y l gio dc ca sng to. 5.- Con ngi vi vn ha truyn thng: Vn ha v truyn thng l sn phm ca con ngi, n phi c t sau con ngi. Ci g ca vn ha v truyn thng tt p, ph hp vi hng pht trin ca con ngi mi hng n hnh phc t ch th c gi li, ci g khng ph hp th loi b. t vn ha v truyn thng trc con ngi l "t ci cy trc con tru". Do , c Pht dy: "ng b dn dt bi truyn thng". Tinh Thn Gio Dc Thin nh: Gio dc thin nh l sc thi gio dc rt t bit ca Pht gio; n l con ng gio dc tm l v tr tu, dy con ngi tinh thn t ch, t tri, t tn v sng to, dy con ngi chuyn i cc tm l tiu cc thnh tch cc, chuyn i cc tm l bi quan thnh lc quan, dy con ngi hun luyn k c tt tip thu kin thc d dng... Ngy trc vua A Dc (Asoka) An dy thin nh cho dn chng v em li mt thi k t nc An cng thnh (theo "Bia k ca vua A Dc", Jules Bloels, Paris, 1950). Thi i L, Trn Vit Nam chu nh hng su m gio l thin nh ca Pht gio, l thi i hin hch ca x s, to c sc mnh ton din (quc phng, vn ha, kinh t) gi nc v dng nc. Trong gii hn s trang ca bi ny, bi tiu lun ny khng th trnh by chi tit hn v tinh thn gio dc thin nh, khng th i su vo cc tinh thn gio dc va trnh by, v cng khng th i xa thm na vo cc tinh thn gio dc c bit khc ca Pht gio, nh l tinh thn gio dc trung o, tinh thn v chp, tinh thn ty duyn bt bin, tinh thn "lc ha", tinh

thn "t nhip"... nhng tinh thn gio dc sau ch r phng thc hnh ng v lnh o hu hiu trong cc sinh hot ca cc cng ng. Tinh Thn Ging Dy Nu V D C Th: Nh gio dy gii l nh gio kho lm cho hc sinh hiu c nhng g mnh truyn t. Mt ni dung tt truyn t nu khng c truyn t bng mt k thut tt th cha tht tt. c Pht trong phng php ging dy ca Ngi, Ngi va ng cc nguyn tc "kh l", "kh c" va khch l li va dng cc v d c th rt quen thuc vi ngi nghe gip ngi nghe hiu c d dng nhng g Ngi mun ni. Mt hnh nh rt quen thuc vi Pht t l hnh nh Th Tn v gio l Ngi nh chic b qua sng, m khng phi mang trn vai (Nikya, A Hm v Kim Cang); hay hnh nh gio l ch l chic bn ch ng, hoc l ngn tay ch mt trng. Ngi hc o phi ri khi gio l i vo thc ti ca chng nghim nh phi ri khi bn i vo ni mnh mun, hoc ri ngn tay thy mt trng vy. Ni v v nht qun ca gio l l v gii thot. c Pht dy, "Nh bin ch c mt v l v mn ca mui, gio php ta ch c mt v l gii thot kh au". Cc tn kinh nh "kinh v d chic li" (Phm Vng), "kinh v d con rn" (x d), "kinh khc g", "kinh bnh mt", "kinh g mi", "kinh Kim cng" "kinh Php hoa", "kinh a tng".... Ni bt hnh nh v d. c Pht s dng phng php ging dy sng ng, c th v d hiu truyn t gio l. Mt hm bn b sng Hng c Pht ch mt khc g ang b tri lnh bnh trn sng v ni vi cc T kheo ang i theo Ngi v con ng gii thot. Ngi dy, nu khc g khng h mc, khng tp vo bi b, khng b vng vo nc xoy, khng b ngi hay phi nhn nht th nht nh khc g s i thng v bin. Cng th, nu ngi tu s khng ri vo t kin (ch khc g mc nt), khng m cc cn trn (ch s tp vo hai b), khng ng mn kiu cng (ch s mc vo nc xoy), khng cu sinh thin (ch phi nhn nht) th nht nh s i thng n Nit bn, on tn kh au (theo Tng ng IV, Phm Rn c)

Trong khi Th Tn ging nh th, mt ngi chn b tn l Nan ng gn v nghe lm. Nan thy r con ng tu tp gii thot lin bch: "Con s l tu s nh khc g khng mc nt tri thng v bin. Xin Th Tn cho con xut gia, th i gii". Th Tn nhn li. Qu tht, sau mt thi gian tu tp th Nan c A La Hn qu. Cc v d c rt nhiu trong cc kinh in Pht gio, y ch trng dn vi v d in hnh. Km theo hnh nh v d, ngn ng din t cng c tc dng quan trng. Ni v tham dc v s tc hi ca tham dc, khi th Th Tn dy, "nh mi nh vng lp, ma c th thm vo. Cng vy, tm khng tu tham dc d thm nhp" (Dhp.13) rt bnh d cho ngi bnh dn. C khi hnh nh v d c Th Tn din t thi v hn, khin khng gy cm gic n iu, chn nn ngi nghe: "Ai sng i ny, i dc c hng phc, Su ri khi ngi y, Nh nc ri l sen" (Dhp.336) C khi li dy va thi v, va trit l v va rt gi hnh gi cm: "Ny cc T kheo, mt l bin ca ngi. Ai vt qua c bin y vi nc xoy, sng ln.....th n b bn kia (Nit Bn)" (Tng ng IV, Phm Bin). C khi gy tc dng nh thc, Th Tn dy: "Ny cc T kheo tt c u b bc chy....., b bc chy bi ci g? - bi la tham, sn, si, sinh, gi, bnh, cht, su, bi, kh, u, no" (Tng ng IV, Phm bc chy). Kinh Php Hoa th v d tam gii nh ngi nh la; hnh nh "cng t" lm ni bt thn pht ca ngi i i vi o gii thot; hnh nh cn ma php (trong "Dc tho d") rt sng.... Nh th, chng ta thy c Pht xut hin nh l mt nh gio dc rt nhn bn, rt l tng qua cc tinh thn gio dc va c trnh by. Cn rt nhiu tinh thn gio dc rt thit thc v hu hiu khc na c c Pht vn dng trong sut 45 nm gio ha, tt c u l nhng hnh nh gio dc rt mu mc v rt ng c thi i chim ngng m chng ta

s tm hiu vo mt dp khc./. ---o0o---

o c Pht Gio
A.- Tng Quan V o c Hc: Trc tin, chng ta tm hiu ngha ca t o c (Ethico) v cc quan nim tiu biu v o c ca cc vng vn ha ln ca nhn loi. T in Dagobert D.Runes (1970) nh ngha: "o c l mn hc lin h n cc phn xt v iu kin chp nhn hay ph nhn, ng hay sai, tt hay xu, c hnh hay phi c hnh, dc vng hay tr tu ca cc hnh vi ca con ngi". T in gio dc ca Mc Graw-Hill Book Company, New-York, Toronto, London (1959) ghi: "o c hc l mn hc v cch c x ca con ngi khng phi ch tm thy s tht nh tht ca s vt, m cn tm hiu gi tr hay iu thin ca cc hnh vi ca con ngi; l khoa hc v c tnh con ngi; lin h n s phn xt v bn phn hay ngha v (ci ng, ci sai, ci phi lm) v lin h ti cc phn xt v gi tr (tt hay xu)". Nh th , o c hc l mn hc nh gi cc hnh vi con ngi biu hin qua thn, li v , v c thc hin bi l tr, tnh cm v ch. Cc nh t tng, cc nh o c thng quan nim khc nhau v gi tr v tiu chun gi tr. Tuy nhin, hy vng chng ta s vn tm thy nhng nt t tng gp g rt c bn v o c v mt np sng o c, m gi tr ch thc ca con ngi c mt. Cc Quan Nim V o c: * Socrate: - Socrate l mt nh t tng ln ca Hy Lp, th k th 3 trc Ty lch, pht biu: "Mt nn o c khng th cn c vo mt gio l m h, ta c th to dng mt nn lun l hon ton khng l thuc thn hc, hon ton thch hp vi con ngi c tn gio cng nh khng c tn gio, th x hi n nh." (Cu chuyn trit hc, Will Durant, Bu ch dch, Tu th i Hc Vn Hnh, 1971, tr 18)

Li pht biu ca Socrate gi cho ta nim tin c mt nn o c chung cho mi tng lp nhn dn a n x hi n nh, an lc. * Platon: - Platon l mn ca Socrate, ni: "Mi c nhn l mt s phi hp ca cc c mun, cc tnh cm v ngh. Nu cc yu t y c iu ha th c nhn s tn ti v thnh cng... Tt c nhng s xu xa trn i u do s thiu ha iu gia con ngi v v tr, gia con ngi vi con ngi, v gia cc yu t trong tm hn ca mi ngi". (Ibid, tr 60) Vi Platon, o c l s th hin ha iu trong mi c nhn, gia nhng c nhn, gia c nhn v mi trng sng. Tnh ngi v sng s tit ra t s ha iu y nh sc sng tit ra t mt bn i hp tu. * Aristote: - Aristote, l mn xut sc ca Platon, th nhn nh: "...Mc ch trc tip ca cuc i khng phi l ci hay ci p, m chnh l hnh phc. Hnh phc l s pht trin hon ton u cc c tnh ca con ngi." (Ibid, tr 92) Aristote l mt nh khoa hc nn pht biu ca ng mang tnh cht thc t v thc tin, gy c nhiu s ch . * Spinoza: (th k 17) - Nh t tng tr trung Spinoza ging gii o c bng ton hc. T duy ca Spinoza v th nhum mu l tnh. Ong quan nim: "Hnh phc l mc ch ca mi hnh ng. Hnh phc l s c mt ca cc cm gic thoi mi, v s vng mt ca kh au." (Ibid, tr 228) V: "Nhng k sng mt cuc i o c khng nn hy vng rng Thin cha s tng thng cho h. Cn phi quan nim rng cuc i o c chnh l phn thng ca Thin cha v chnh l hnh phc ti thng, l s t do ti thng. Hnh phc khng phi l phn thng ca o c. Hnh phc v o c ch l mt." (Ibid, tr 246) Hnh phc chnh l o c, l quan nim gp g gia Aristote v Spinoza, hai nh t tng sng cch xa nhau gn 20 th k. * Immanuel Kant: (th k 18) - Banzeladze, trong cun o c hc xut bn Lin x nm 1973, ghi li li ca Kant rng: "S lng thin l chnh tr tt nht" (tr 156) Gennady Batygin trong tp ch Newtime s 46 (11/1988) th trch dn li Kant: "Thnh tht tt hn tt c chnh sch". Batygin ghi nhn o c vn

l gi tr cao qu ca con ngi thi i khoa hc, ng vit: "o c, m khng phi l sc mnh, dn dn tr nn mt nhn t r rng trong tng h quc t." * Schopenhauer: (th k 19) - Schopenhauer l nh t tng ln ca phng Ty th k 19 cm nhn rng: " dc cng t kch ng bao nhiu, chng ta cng t kh au by nhiu." Vi Schopenhauer, hnh phc l s vng mt ca kh au, cng t mun cng t kh au. y l mt li pht biu cn t bit ch . * o c Vit Nam: - Ngi Vit t nng tnh ngi chn tht trong sinh hot x hi. y l hiu, trung, tnh, ngha, , nhn, tn. Tnh ngi y bng bc khc ca dao, tc ng, thi ca v chuyn c, tiu biu nh: -"Du xy chn bc ph Khng bng lm phc cu cho mt ngi." -- (Nguyn Du) -"Tri no ph k c nhn Ngi m c c mun phn vinh hoa." -- (Nguyn Tri - Gia Hun Ca) -"Nhiu iu ph ly gi gng Ngi trong mt nc phi thng nhau cng." -- (Ca dao) -"Gic n nh, n b cng nh." -"Anh em nh th tay chn..." -"Cng cha nh ni Thi sn, Ngha m nh nc trong ngun chy ra." -- (Ca dao) -"i lng n na tri sim, Ung lng bt nc i tm ngi thng." -- (Ca dao) Vn hc Vit Nam cn cao cc c tnh on kt, ha bnh, bit n, chung thy, khim tn... l cc nt biu hin o c ca con ngi Vit Nam dn n mt np sng gia nh m v mt x hi n nh. * G.Banzeladze: (ngi Nga, 1973) - Trong tp o c hc c bin son rt cng phu, khoa hc, xut bn Nga nm 1973, Banzeladze vit:

- "Tnh cht x hi l mt nt c bn ca con ngi." (Bn dch nh xut bn Gio dc, H Ni, 1985, tr 27) - "Tnh t gic, t nguyn l nhng nt tiu biu cho cuc sng con ngi." (Ibid, tr 45) - "Hnh vi m ng c l ci thin, l hnh vi o c." Ibid, tr 101) - "Khc vi hnh ng bn nng ca loi vt, hnh vi o c l ch: s quan tm t gic n nhng hnh phc ca ngi khc c tnh cht t nguyn. Nt c th ca o c l t ." (Ibid, tr 104) - "Vn v l tng ti cao v ngha ca cuc sng thc cht l vn hnh phc." (Ibid, tr 232) - "Con ngi l gi tr cao nht, l c s, l ngn ngun ca mi gi tr." (Ibid, tr 242) - "Ni no khng c iu kin cho hnh phc th ni y khng c iu kin cho c hnh." (Ibid, tr 260) n y, qua mt s quan nim tiu biu v o c ca cc thi i v vn ha cch bit, chng ta khm ph ra mt im gp g nn tng, l: o c ng ngha vi hnh phc. N l ng c ca cc hnh vi dn n an lc, hnh phc cho gia nh, t thn v x hi. T im gp g nn tng y, chng ta i vo tm hiu o c ca Pht gio. ---o0o--B.- Cc Nt Khi Qut V C S o c Pht Gio: 1. Pht gio t trng tm vo con ngi: Trn con ng gii thot kh au, Pht gio dy con ngi quay tr v nng ta mnh trong hin ti v ti y. c Pht dy: - "Hy tr v nng ta mnh v nng ta php." - "Hy l ni nng ta cho chnh mnh, khng tm kim mt ni nng ta no khc."

- "Ngi l hn o l ni nng ta ca chnh ngi." Gio l nhn qu xc nh r con ngi l ch nhn ca nghip v l k tha t ca nghip. Th nn, a bn chnh on tr kh au l chnh mi ngi trong hin ti v ti y. Nu kh au pht sinh t , th cng t pht sinh s dp tt kh au, hay pht sinh hnh phc. 2. Tnh thit thc hin ti ca s on kh sinh lc: c Pht nhiu ln xc nh Ngi ra i ch v li ch, an lc cho ch Thin v loi Ngi, ch v lng thng tng cuc i. Gio l nn tng ca Pht gio l T ch a ra vn kh au v con ng gii quyt kh au. Cu chuyn nm l Simspa v cu chuyn mi tn c l cc nh d nhn mnh vo tinh thn thc t v thc tin khn thit loi b kh au khi con ngi v cuc i. 3. Tinh thn Bi, Tr, Dng: Trn ng loi b kh au, Chnh kin (hay tr tu, bao gm chnh t duy) lun lun dn u cc php hnh. Hnh gi trc nht cn nhn r thc trng kh au v cc nguyn nhn gy kh au nhn ra con ng loi b chng. Thiu n th hnh gi s i chch hng gii thot. Sau khi c Chnh kin, tr tu, hnh gi tip tc vn dng chnh tinh tn, hay T chnh cn, thc hin con ng. Trn ng i hnh gi thng xuyn pht khi lng t dp tt dc vng v cu chng sanh. y l ba yu t quyt nh mt hnh vi hng v hnh phc v gii thot ca Pht gio. 4. Mc tiu l hnh phc, gii thot ngay ti i ny: c Pht ch dy kh v con ng on tn kh c ngha l ch ni n hnh phc v sng i sng tm thc hnh phc ngay trong hin ti, ti y, trn i ny. Mi bc i ca b th, tr gii, thin nh v tr tu l mi bc i ra khi cc tc nhn gy ri lon tm l, v i vo an lc, hnh phc ca tm gii thot v tu gii thot.

Bc u tin i vo thin nh l bc u xc tip vi hnh phc c tn s rung ng cao hn tn s rung ng t vt cht. Cng su vo nh, cng cm nhn hnh phc cao p hn, tinh t hn v bn b hn. Cho n lc tr tu sinh khi c th t chy ht thy tham, sn, si ci ngun ca mi kh au, th hnh gi i mt vi hnh phc chn tht ca Nit bn gii thot thn (Vikmukti-kya). Ti y cha cp n Nit bn php thn ca bc Chnh ng chnh gic. Nu o c c hiu ng ngha vi hnh phc th ton b gio l Pht gio l mt nn gio l v o c gii thiu con ng sng ngay trong hin ti ph hp vi mi cn c, mi khng gian, thi gian v vn ha i vo hnh phc ngay ti trn gian gia dng sng v thng. Nn o c ny c y tnh cht nhn bn, khoa hc, thc tin v rt l thc ti. 5. Nhn thc c bn ca nn o c Pht gio: Gio l Duyn khi v Ng un xc nh con ngi l mt tp hp th ca 5 yu t: sc un (vt l), th, tng, hnh, thc (tm l). Khng c mt ng th l t ng, linh hn hay tiu ng no c mt . Sc un th bao gm t thn vt l, thn tha nhn v th gii vt l; th un th bao gm cc cm th thin nh v cc cm th t cc cn xc tip vi cc trn; tng un, thc un v hnh un cng tn ti bt kh ly vi hai un kia. Nh th, con ngi hin hu gn lin vi tha nhn v th gii. Con ngi ch n nh khi no th hin c s ha iu ca 5 un bn trong v th hin ha iu vi gia nh, x hi v thin nhin bn ngoi. Gio l Duyn khi cng xc nh con ngi tng quan mt thit vi th gii, va xc nh kh au c mt khi i, th, v minh c mt. Kh au y nm ngay trong thn ng un nn cng do duyn m dit i t thn ng un. iu ny c ngha l khi i dit, th dit, v minh dit th kh dit. Kh dit l chn hnh phc, chn an lc, gii thot xut hin. Con ngi c th t mnh dn dn hay tc thi dp tt i, th cm nhn hnh phc ngay trong hin ti. y l c s nhn thc m ra con ng o c ca Pht gio. Gio l nn tng T gii thiu cng nhn thc nh th v gii thiu c th l trnh gii thot hay l trnh ca cc np sng o c. Gio l nhn qu, nghip bo trnh by r rt cc hnh ng b iu ng bi tm l tham, sn, si l cc hnh ng dn n kt qu kh au, v th chng

l bt thin; cc hnh ng c iu ng bi v tham, v sn, v si l cc hnh ng dn n cc kt qu an lc, hnh phc, v th chng l thin. Thin l o c, v bt thin l phi o c ca Pht gio. Ht nh Banzeladze tuyn b: "Ni no khng c nhng iu kin cho hnh phc, th ni y khng c iu kin cho c hnh." 6. Pht gio v cc vn ci ngun ca o c v cc chun mc o c: V ci ngun o c v cc chun mc o c th mi h t tng c mt quan nim khc bit. Do v ci nhn v con ngi, th gii, gi tr, v hnh phc khc nhau m c s khc bit v ci ngun o c v chun mc o c. C quan im cho rng tr tu pht trin trong qu trnh lao ng, v s pht trin tr tu, t duy, ngn ng c nh hng tng quan n con ngi, v th c nh hng n quan nim v o c ca con ngi. o c y l sn phm ca x hi, nn khi x hi bin i th o c cng bin i theo. V nh x hi thay i th ch t phong kin qua dn ch th quan nim o c cng thay i theo. C quan im o c xy dng da vo mt ng sng to, sng th vnh cu, nn nn o c v cc chun mc o c hu nh c hu, l h qu ca cc li phn xt ca cc trang Thnh kinh. Hn nhin cn c nhiu quan nim o c khc nhau na ty theo mc tiu ca i sng dng li cc ch khc bit nhau. Pht gio th xy dng con ng sng o c t tr tu thc nghim ton gic ca c Pht nn c ci nhn gi tr n nh. Pht gio khng nu ln vn ci ngun ca mi hin hu, gm c ci ngun ca o c, bi v mi hin hu u duyn sinh, v t tnh. Nhng mt tng i, Pht gio ghi nhn c kh au do i, th, v minh gy ra. Vn thit thc y l dp tt mi nguyn nhn kh au tng c th. Do vy, chun mc o c ch c th do cc c th th nghim v t ra da vo hiu qu on dit tham, sn, si. Khng th thit lp cc chun mc o c da vo s tng biu hin bn ngoi ca cc hnh ng, bi cng mt hnh ng c th do nhiu ng c thin, bt thin tc ng khc nhau nn c gi tr o c khc nhau.

Con ng o c Pht gio v th l con ng t gic, t chng v t nguyn. D vy, trc quy lut nhn qu qu dnh rnh, con ngi vn phi nghim chnh hng dn i sng ni tm ca mnh. Do v hnh phc ca con ngi l mc tiu ca cuc sng nn hnh phc ca con ngi l gi tr chun. Cc gi tr khc l th yu phi xp xoay quanh ci trc gi tr o c ny. 7. Kinh nghim hnh phc - kinh nghim o c: im nh th no mi l hnh phc, thc s hnh phc v lm th no hnh phc th li cng c nhiu quan nim khc bit nhau hn. C ngi cho rng hnh phc n t vt cht. C ngi cho n t tnh cm, tri thc. C ngi cho hnh phc n t s kt hp gia vt cht v tinh thn... V th m nhn loi dng ln nhiu np sng, np ngh o c khc nhau. Banzeladze th cho rng: - "Hnh phc l mt hin tng va thuc v vt cht va thuc v tinh thn." (Ibid, tr 246) - "Trong lnh vc khoi cm vt cht, khoi cm cng mnh th cng ngn ngi. Cng ca khoi cm t l ngc vi di thi gian ca n." (Ibid, tr 268) - "Trong lnh vc nhng khoi cm v tinh thn, nhn t thi gian c mt vai tr hon ton khc; thi gian tc ng c li cho con ngi. y khng c quy lut t l nghch, ngc li, cng khoi cm cng cao trong lnh vc ny th n cng ko di." (Ibid, tr 269) D cho cc trit gia, cc nh o c c kinh nghim khc nhau v hnh phc v v th no c hnh phc, th tt c cc im khc bit vn c mt im chung cng rng: "hnh phc l mt cm th c iu kin. l cm th c iu kin th di ci nhn Pht gio n l v thng. V do v c mt lng tham trc m v thng em li kh au. Cm th hnh phc cng mnh th thi gian cm nhn cng nhanh, sau l mt khong trng tm l ln lao, hoc l i mt vi mt cm th tip theo hn l kh au (cn th km hn l kh au).

Ngay c khi con ngi ang trong hnh phc, ni lo s v thng xy n cng gy au nhc tm thc con ngi. Th l hu nh con ngi thng phi i mt vi kh au. Pht gio thy r gc ca mi kh au y l dc vng, tham i, hay chp ng m khng phi l v thng hay sinh dit. Do m con ng sng ch ng dc vng l con ng tin n hnh phc, xc tip vi hnh phc. Ti y hnh phc khng c ngha l tha mn cc dc vng, m l bit sng ch ng dc vng v loi tr dc vng. Pht gio gii thiu mt con ng vo hnh phc m rng co nhiu cn c, nhiu cp tm thc khc nhau. Chng ta s tm hiu trong phn trnh by k tip. ---o0o--C.- Cc Np Sng o c Theo Pht Gio: c Pht ging dy gio l gii thot kh au ca Ngi mt cch thin xo p ng nhiu cn c khc nhau trong cc ngun vn ha khc nhau. Khin mi ngi u c th bng n lc ca chnh mnh tm thy an lc, hnh phc ngay trong hin ti, t cp tng i n tuyt i. 1. Np sng gia nh hnh phc: Qua nhiu kinh nghim c kit tp trong Nikya v Agama, cn bn l kinh nh l Su phng (hay kinh Thin Sinh) v kinh S T Hng thuc Trng b kinh, c Pht dy cho chng thanh nin Singla, ngi thng nh l Su phng cu mong c s che ch, c vn may, 14 iu phi thc hin c su phng che ch v c th thnh ngi che ch su phng rng: a) Khng lm bn vic: -Trm cp, st sinh, t hnh, ni di. b) Khng hnh ng v bn ng c: -Tham, sn, si, s hi. c) Khng phung ph ti sn theo 6 cch: - -Ru ch, c bc, am m n sc, kt bn vi bn xu, la c nh m h vin, la c ng ph phi thi. y l 14 iu xy dng nn mt ngi xu. Khng lm 14 iu y l xy dng t thn thnh mt ngi tt, o c.

c Pht cn dy Singla xy dng tt 6 mi tng h ca con ngi trong x hi th s c may mn, hnh phc: a) Tng h gia cha m v con ci: y l mi tng h thing ling ng c nh l. V ngha nh l ch thc l quay v thc hin cc im: Cha m nui con n hc tt, Khi con ln, lp gia tht cho con ni xng ng, Lc cha m ln tui, trao ti sn cho con. Con ci bit knh trng vng li cha m, Lo hc hnh chm ch, Gup cha m khi cn, Phng dng cha m khi gi, Lo m tang cho cha m hn hi theo phong tc, tp qun. b) Tng h gia chng v v: Chng i vi v: Thng yu v, Trung thnh vi v, Sn sc i sng vt cht cho v, Knh trng gia nh v... V i vi chng: Thng knh chng, Trung thnh vi chng, Qun l gia nh tt, Sing nng lm vic, i i tt vi gia nh chng v bn b ca chng. c) Tng h gia thy v tr: Thy i vi tr: Dy tt, Dy ngh cho tr khi vo i c th sinh sng. Chn bn tt cho hc tr (gii thiu) Tr i vi thy: Hc tt, chm ch, Vng li ch dy ca thy, Gip thy khi cn.

d) Tng h anh em, b con, lng ging: Gi tnh cm chung thy, khng Gip nhau khi au m, kh khn. e) Tng h gia ch v th: Ch i vi th: Tr lng tng xng vi vic lm, Thnh thong cho thm tin thng, Sn sc gip thuc men khi au m. Th i vi ch: Ht lng lo vic, Trung thnh vi ch, Thnh tht phc v. f) Tng h gia tu s v c s: Tu s i vi c s: Thng tng dy php cho c s, Trao truyn kin thc cho c s. C s i vi tu s: Thng knh gip 4 vt dng khi cn thit, Tip thu chnh php. Nhn tnh, hay nhn bn tnh, thng xut hin trong tng giao ca con ngi. Xy dng tt 6 mi tng giao y l xy dng tnh ngi v hnh phc. V hnh phc gia nh, c Pht dy thm cc im: Qun bnh sc khe v tm l, Sng iu , Kt bn tt (c tn, th, gii, tu) Qun bnh chi thu (thu ln hn chi) V chi tiu, tin li thu c nn phn phi nh sau: 1/4 dng thng chi cho gia nh, 1/4 dng vo bt thng chi, 1/2 u t thm vo vn. Gin lc hn, mt c s mun c hnh phc trong i ny, v i sau th thc hin 4 iu: tn, th, gii, tu. b nhau khi kh khn.

Tn: Tin vo s chng ng ca Th Tn. Tin vo php m Th Tn thuyt ging l c kh nng on tn kh. Th: Sng khoan dung, thng ngi, hay gip ngi. Gii: Gi gn 5 gii ti gia. Tu: C chnh kin. 2. Np sng o c i vi ngi ngoi o: - Nhng ai khng phi l mt Pht t vn c th thc hin nhng li dy ca Th Tn dnh cho Singla. y l np sng o c rt l ngi, rt l trn th. Thut ng Pht gio gi np sng y l thuc hng nhn tha. - Nhng Pht t ti gia v nhng ai khng phi l Pht t c th sng h tr 3 nghip thn, li v theo 10 iu c Pht quy nh gi l thp thin nghip th s an lc trong hin ti v c hng phc ca cc ci tri Dc gii trong tng lai. Mi iu thin l: Khng st sanh, khng trm cp, khng t hnh. Khng tham, sn, si (hay ch ng tham, sn, si) Khng ni di, khng ni hai li, khng ni li th c, khng ni li m ngi. Thi h tr, chng ng v chng t chn l: - Cho rng nhng iu mnh ang tin tng l ng v nm gi chng nhng khng phi ch c nhng iu mnh tin tng l ng, cn nhng iu ngi khc tin tng l sai. Nh th l h tr chn l. - Sng theo nhng iu mnh tin tng cho n khi thy r s tht ca nhng g tin tng gi l chng ng chn l. - Thc hin trn vn s tht tin tng v chng ng gi l chng t chn l. - C thi thn hu vi cc ngi ngoi o, ch bn tho, trao i nhng im gp g, v gc li nhng im sai bit m khng tranh ci.

3. Np sng x hi: Th Tn dy v 7 iu thng lm ca mt x hi hng thnh: - Thng hay t hp v t hp ng o. - Thng hay t hp trong nim on kt, lm vic trong nim on kt v gii tn trong nim on kt. - Khng ban hnh nhng lut l khng c ban hnh, khng hy b nhng lut l c ban hnh. - Tn knh, nh l cc bc trng lo, bit nghe theo li dy ca nhng v ny. - Khng bt cc v cng p cc ph n v thiu n. - Tn sng, nh l, cng dng cc t miu, khng b ph cc cng l t trc ng vi quy php. - Bo h, che ch, ng h ng php cc v A-la-hn... (Tng chi II) Khi x s suy yu, lon lc th cn chn chnh kinh t: - Cho nng dn ging v dng c canh tc cng k thut canh tc. - Cp vn cho thng nhn u t. - Tr lng ng mc, bo m i sng cho cc cng nhn. - i chn th cho dn ngho thay th cc t n tn km. - Cp lnh o cn thc hin 10 im gi l thp vng t php, i : Sng lim khit, Li ni nhu ha, Hy sinh v quyn li ca nhn dn, Lng nghe ting ni ca nhn dn, Nhn nhc, khng c tr th, Phc v ha bnh, khng ch chin. Lm theo dn. -- (theo s gii Php C kinh) 4. Np sng Phm hnh: Np sng o c c th hin thun li nht l np sng Phm hnh ca nhng tu s xut ly gia nh. Mt tu s Pht gio l mt ngi c quyt nh i thng vo mc tiu phm hnh, hay gi l th hin ngay hin ti i ny trong chnh t thn nim hnh phc chn tht, v gip i cng th hin. Mt tu s Pht gio c hai bn phn chnh: - Hc hi gio l v thc hnh thin nh,

- Thuyt php cho i v con ng thot kh. a) V t thn: Thc hnh Gii, nh, Tu. - V Gii: h tr gii bn Ba-la--mc-xoa nhip tnh 6 cn (hay 3 nghip) nh dp tiu i nhiu ri lon tm l. Mi nim ng tiu, th mi nim tnh sinh. Nim tnh y l nim an lc, hnh phc. Gii cn c tc dng h tr an lc cho cc bn ng phm hnh v gi khng gy thng tn n hnh phc an lc ca cc loi chng sinh chung quanh mnh. - V nh: thc hnh T nim x (hay 37 phm tr o): Cng phu thin nh l cng phu i thng vo ngun an lc, hnh phc ngay trong hin ti v ti y, sng vi tng hi th hnh phc. T cn nh, hnh gi cm nhn an lc. T S thin n T thin, hay n V s hu x, hnh gi s c dp, nhiu thi gian tip cn vi ngun hnh phc v bin, vi tht tng, vi tm gii thot v tu gii thot. Nhng mc tiu gii thot chn tht khng dng li y. Hnh gi thc hin thin nh cho n lc th nhp nh tht tr, thnh tu mc ch gii thot sau cng: tr tu gii thot ht thy nhn kh au (tiu tr ht thy lu hoc). - V Tu: y l chnh tri kin ca phm phu, chnh tri kin ca hu hc v v hc. C c chnh kin v chnh t duy l hnh gi loi ra khi tm thc v s phin no d cha thnh tu gii bn v cha c cng phu thin nh; trnh c nhiu hnh vi gy tn hi t thn v tp th. Mi ci thy bit ng v suy ngh ng Chnh php, ngha l ph hp vi np sng o c Pht gio, u c i km theo n nim hnh phc, nim tin tng, d ch l nht thi. Nu chnh kin v chnh t duy c nui dng qua cng phu h tr gii bn v thc hnh T nim x, th hnh gi sng trn vn, hay hu nh trn vn, vi np sng o c ca Pht gio, v c ngha l hnh gi sng vi tng bc i hnh phc ngay gia trn gian ny.

S tht hnh phc khng c khot mt v g thn b, k b hay siu thc no c. N ngay trc mt ta, trong chnh ta, trong chnh hi th v ci nhn ca ta, nu ta quyt thc hin. Con ng thc hin ch chuyn i t duy, chuyn i ci nhn v chuyn i ham mun hng v ngun hnh phc ca v ng m khng phi l hu ng, v tha m khng phi l v k, v dc m khng phi l dc, v chp m khng phi l c chp. b) V tng giao trong tp th Phm hnh: V tu s thc hin thm nguyn tc sng lc ha song song vi gii bn Bala--mc-xoa (hay Gii, nh, Tu), l: -Thn ha, khu ha, ha, li ha, kin ha v gii ha. y l s th hin ha iu c thn v tm vi i sng tp th bn cnh s th hin ha iu ca t thn v ca t thn vi php gii qua cng phu iu ha hi th, iu ha thn v iu ha tm ca thin nh. c) V cng tc ha ( sinh): Mt v tu s thng thng lm trn bn phn ca mnh l ng gp vo vic sinh ri, nhng ch hnh thc tiu cc. Tch cc hn l thuyt php v hng dn ngi i tu hc v thc hnh gii thot. Tch cc hn na l hon b t thn xng ng l bc m phm gii thot cho cuc i. By gi th v tu s cn hon b 7 im: (Tng chi II v A Hm tng ng) Hiu r t Hiu r ngha Hiu r php. Hiu r thi, Hiu r hi chng Hiu r t ng Hiu r cn c ca ngi i. Mt tu s thnh tu 7 im ny l v t mnh thnh tu gii thot v t mnh l rung phc cho i. 5. Tt c ni dung tu tp ca mt tu s, ngi c s nu mun vn c th thc hin v i n cng mt kt qu gii thot. Mi ngi i cng th. l s tht chung ca cuc i.

6. Cc c s ti gia nu c th, vn lm cng tc gio ha sinh nh mt tu s; c th hng dn cc hi chng c s tu tp, c th thuyt php. Vi cc c s cp tu tp ny, c Pht ch dy thm T nhip php (b th, i ng, li hnh, ng s) nhip chng c kt qu tt v em li nhiu li lc trong s nghip h i. ---o0o--D. Cc ng Gp Khc Ca Pht Gio Vo S An Lc, Hnh Phc Chung Cho Tri t: 1. Con ng o c ca Pht gio l xy dng tm n nh, bt hi, an lc v t bi cho tng tm thc. y l s ng gp c th v c bn nht. Nu ha bnh x s v th gii cn xy dng t mi c nhn th con ng gio dc o c ca Pht gio l ng n v tch cc, hu hiu nht. 2. Gio l Pht gio cng gip cc cp lnh o, l Pht t hay mun thc hnh theo li Pht, phc v ha bnh, khng phc v chin tranh. y l s ng gp vo ha bnh ca cc x s v ha bnh th gii kh tch cc ca Pht gio. 3. T thn gio l Pht gio ni bc sc thi t bi, bt hi, bt st, bt o, l sc thi ca gio l ha bnh, an lc... 4. Bn cht ca gio l Pht gio l on tn tham, sn, si l cc nhn t c bn pht sinh cc cuc chin tranh ln, nh, nng, lnh; l nn gio l on tn gc r chin tranh. Nu nhn loi tip nhn nn gio l Pht gio th hn nhin nn ha bnh, an lc lu di xut hin trn tri t. 5. Cho n khi nhn loi kinh nghim su sc ni au kh v tn hi ca chin tranh n nhm chn, kinh s, cho n khi y nn gio l ca ha bnh v tr tu ca Pht gio s thc s tr thnh bi hc ng gi ca an lc v hnh phc ca con ng o c rt nhn bn v thit thc. C l by gi con ngi s phi chn la mt trong hai iu kin: - Hoc l mt nn gio dc o c tng t ca Pht gio. - Hoc l cuc chin tranh tn khc. Nh c ln C th tng Nerhu d on.

6. Mi mi Pht gio vn ch i cng hin cho nhn loi mt np sng tm thy an lc, hnh phc ngay trong hin ti, ti y cho mi tng lp, cn c ca qun chng trong cc nn vn ha trn tri t. Np sng y c th c tm tt trong 3 im gin d nht m chng ta c th thc hin bt c khi no, nu mun: T b mi iu c, Lm mi iu lnh, Gia tm thanh tnh (ri xa mi i nhim, mi phin no) ---o0o--E.- Kt Lun: n y, chng ta thy rng mi hng sng o c u gp nhau mt im l nhm gip con ngi n nh v x hi n nh t con ngi c th sng hnh phc n mc c th. Cc h thng o c ch khc bit nhau cp nhn thc gn gi hay xa ri thc ti nh tht ca con ngi v cuc i, mc tiu hnh phc v phng thc sng i n hnh phc. Vi Pht gio, ci nhn v con ngi, v x hi, v th gii v v kh au hay hnh phc u c tnh nht qun. Ni cch khc, tt c hin hu c nhn di ci nhn nh tht v s tht duyn sinh. Ci nhn nh tht y gip con ngi thy nh tht kh au, nguyn nhn ca kh au, do m thy r con ng i ra khi kh au, i vo hnh phc chn tht. cui ng vo hnh phc min vin ci nhn v hnh phc l mt, con ng l ch n. y l im khc bit rt c bit gia Pht gio v cc tn gio trit thuyt khc, v chnh l im c bit ca np sng o c Pht gio t gic t nguyn vng bng tt c mi mnh lnh, mi tn iu, mi gio iu, mi sc p. Con ngi tm thy mnh v hnh phc trn vn ./. ---o0o---

Trit L Chic Ni
Sau nhiu nm thng hc hi trit l phng Ty, t duy nh nguyn v hp l li trong u c ti mt cm gic mt mi. Khi tr v trm ngm vi nhng cu ca dao v chuyn c Vit Nam, u c ti li cm thy nh nhng, khoan khoi. y l cm nhn v l s phn ng c thc ca khi lng cht xm trong u; ni ng hn, mi ch l phn ng ca v no. Ti gi trit l chic ni l trit l v nhng li ru con ca nhng b m Vit Nam, v trit l quanh n l trit l c chuyn ch trong cc truyn c tch Vit Nam c ng, b, b, m k cho nghe quanh n sau mt ngy lao ng vt v. c trit l v x hi, v dn tc, v gi tr, v chn la, v tnh yu, v lun l v v hnh ng. Cc trit l y p vo tm hn tr Vit Nam t thu cn nm ni. Chic ni ca dn tc ong a bit bao t tng v con ngi v cuc i. V th ln ln ngi Vit thng c khuynh hng sng trit l hn l ni trit l. Li m ru rng: - Ra i m dn lng Cam chua mua ly, ngt bng ch mua. l li dy v gi tr chn la; th l ci chua ca cam cn hn l ci ngt ca bng. Oi! hnh nh ca li ru gi ln trong ti bit bao l ngha: chng hn, ngha v "Tt g hn tt nc sn", chua ca mnh hn l ngt ca ngi. Trit l y c t vi hnh nh cam, bng rt thin nhin v rt qu hng. M li ru: - Ta v ta tm ao ta D trong d c ao nh vn hn. Li ru bng bc tnh qu hng li mt tnh cm su sc kh ni ht ra li, ht nh li ru: - C chi vn ngc ao qunh Thn qu vn th hu tnh xa nay. Nh li li ru ny l ti mun bung ht cng vic, bay v qu lin ch ht nhng li ru v nhng hnh nh qu hng ca mnh vo ngay ni th vin ca mnh thnh ph. Mt bi kho lun tht hay liu c hay bng li ru ca m? Ti t hi.

M dy cho thm tnh ng bo ln ln m x s: - Nhiu iu ph ly gi gng Ngi trong mt nc phi thng nhau cng. - Bu i thng ly b cng Tuy rng khc ging nhng chung mt gin. - Mu chy rut mm.... Nhng li ru ny ngy nay xut hin trong u c ti nh l mt iu khon ca bn hin chng dn tc. V tnh nh, m ru: - Khn ngoan p ngi ngoi G cng mt m ch hoi nhau. - Anh em nh th tay chn Anh em ha thun hai thn vui vy. - Tri cao t rng Em vng li nguyn t tri cn , em gi thuyn thy chung. - Cng cha nh ni Thi sn Ngha m nh nc trong ngun chy ra Mt lng th m knh cha Cho trn ch hiu mi l o con. V tm l x hi con ngi, m dy: - My i bnh c c xng My i d gh m thng con chng. - My i bnh c c xng My i trc ph m thng dn ngho. Sao nhng li ru ny nh thc dy trong ti nhiu t tng l! Li ru li mt gi tr kinh nghim s tht v tnh i, ng l khun vng thc ngc. Ti tng tng ra nu ti vo bt c v tr no trong cuc i ny th li ru trn ca m vn l khun vng thc ngc.

M cn trao thm cho li ru khun vng thc ngc khc ca mt trit l hnh ng na: - Ru hi ru hi l ru Bn cn thi chng, bn su thi cho. Ti nhn ra y l trit l sng ca mnh, t in gii rng: sng i phi bm cht mc tiu, nhng phi bit ty duyn m sng, nh cho thuyn trn sng th no cho thuyn n bn th thi, ng c c chp l chng hay cho, ng nh li m dy: Ngi i hay bo: mo g cng c, h bt c chut th thi, hn l cng mt . Nhng hn l hnh nh m ru th hin lnh, nh nhng v mt m hn hnh nh "mo bt chut" ngh vy ti ht lng thn phc ngi m Vit Nam ca mnh. Gi ti ch cn mng tng rng li ru ca m ti dy tt c, trao tt c vn ling cho ti vo i d hot ng phng tri no. Hnh nh m tnh trc chuyn ngho nu nh khng c c iu kin: "i mt ngy ng, hc mt sng khn". Th ch mt chic ni ca m cng sng di c thin nin k. Mai kia nu ti c tr thnh mt nh gio dc th ti tin rng chic ni ca m cng dng ln mt trit l gio dc hin i khng thua km ngi. C l ti phi lc li cho ht li ru ca ngi m Vit Nam mi lm chng cho lng tin ca mnh. Dy v lng bit n, bit ngha, m ru: - Ung nc nh ngun... - n tri nh k trng cy.... - Ung bt nc ngt, nh n ngi xy ging trn. V lng nhn, m ru nh truyn sang nim tin o c v mt s tht i: - cho c c c nhn... - Tri no ph k c nhn Ngi m c c mun phn vinh hoa. - ng trng phu ng th mi ng, ng anh hng ng on mi hay.

V c tnh nhng nhn, khim tn x s vi anh em lng nc: - Ai nht th ti nh Ai m hn na, ti th th ba. V tnh cm li ru sau y gi ln tht nhiu th tnh cm trong ti m ti phn vn khng bit t tn cho n l g: - i lng n na tri sim Ung lng bt nc i tm ngi thng. Trit l ca m tht l k! Nghe th lng m y! nghe nh thiu m ! sng l i tm ngi thng. Mi ngi i tm mt ngi thng phng tri ca mnh. D l ai, d l phng tri no th ci trit l "n na tri sim" v "ung lng bt nc" vn tuyt! v ci hnh nh "i tm ngi thng" vn cha y nhng t tng l! M cuc sng hu nh l mt cuc tm kim. V k thut ch i, m dy l "n na tri sim" v "ung lng bt nc". Th thc, d ln ri, ti vn cha hiu ht m trong li ru . Nhng c nh c ci g thu ht ti vo, chm vo trong li ru y. Ci hnh nh u tin m ti bt gp li ru trn l hnh nh chu thng, chu kh v tht l tnh ngi. M Vit Nam cn ru bit bao li ru khc na. M ht ru c nhng li ca dao m nu kit tp li th c l ta c c mt pho sch li ru ca m, hay l trit l chic ni, t nh b kinh thi ca Trung Hoa, lm nn tri tim vn ha dn tc. M khng h chnh trng, m li ru ca m i theo vo chnh trng trao cho ngi con thn thng ca m mt khun vng thc ngc no . Chng hn nh li ru: - Th gian chng s anh hng, Th gian ch s ngi khng ngi in. Phi chng m dy hy coi chng k khng in! Hy nh trnh xa! Hy ng c d ai n tm l khng in, hu qu s khng lng c, nht l i vi nhn dn. M khng phi l mt nh o hc hay l mt nh hin trit nhng kinh nghim sng ca m th tht l hin trit: - Kinh cng c ngi r Man di cng c sinh trng nguyn. Ti lin tng n mt cu ni ca Lo T rng: "thy ci xu m khng thy ci tt ca ci xu y l khng tht thy. Thy ci tt m khng thy ci

xu ca ci tt y cng khng phi tht thy". Ti thy li ru y ca m hin lnh mc mc m chng km phn trit l, chng km phn thm trm, p i li ru ca m! ti ru ca m th c rt nhiu. M ht c li ca dao. V th nhiu cu cao dao th loi thnh li ru ca m nh l: - Hi c tt nc bn ng Sao c mc nh trng vng i. M khng phi l nh th, m li ru cng trn y thi v. Ch im qua mt t li ru cn st li trong k c m ti cm thy mnh nh ang c mt pho sch trit qu gi ri. Phng chi thu nh ti c m ln ln s hc mi cho n khi thng thi c li l m ca ngi m. Tht l h thn, gi ti ln ri, ln nhiu ri m vn cha hiu tim v c ca m, li cng khng ni ln cho ht nhng li ru ca m, hc qua cp i hc ri m vn cha vit ni mt trit l v chic ni ca m. Ti t nghe bun l! ---o0o---

Cc im Gio L Gp G Gia Kim Cng v Nikya

hay Tnh Cht Truyn Thng Ca Gio L Kim Cng Chng ti trnh by cc im so snh gia gio l Kim Cng v Nikya da vo hai im nhn thc c bn: - Kinh tng Nikya v A-hm c xem nh l gio l truyn thng (nguyn thy) ca Pht gio. - Duyn khi, T v Ng un nh l gio l nn tng ca Nikya v Kim Cng Bt-nh. Bng nhn thc y, chng ti i vo tm hiu v i chiu cc im gp g gia gio l hai h phi k trn qua mt s nt pht ha khi qut. I.- Tm Giao ng V Tm An Tr: 1. Tm giao ng: "Ny cc T kheo, c su kin x. Th no l su? y c k v vn phm phu, khng hiu r php ca bc Thnh, khng tu tp php ca bc Thnh...

xem sc php: "ci ny l ca ti, ci ny l ti, ci ny l t ng ca ti"; xem cm th l t ng ca ti...; xem tng l t ng ca ti...; xem cc hnh l t ng ca ti...; xem ci g c thy, c nghe, c ngh n, c thc, c t ti, c tm cu, c suy t l t ng ca ti; v bt c kin x no ni rng: "y l th gii, y l t ng, sau khi cht ti s thng cn, thng hng, thng tr, khng bin chuyn, ti s tr nh th ny mi mi, xem nh vy l t ng ca ti" (Trung B Kinh I, bn dch ca TT. Thch Minh Chu, 1973, tr 135). V ngi y khi nghe Nh Lai hay t Nh Lai ni php bt tr tt c n lc, thin kin, ty min v mi chp trc, kin x, s vt b mi chp trc, s dit tr kht i a n ly tham, on dit..., chc chn ta s khng tn ti". Ngi y lo su, kh no, than vn, m ngc m khc n bt tnh". (Trung b I.... 1973, tr. 136b). 2. Tm An Tr: "V ny ch T kheo, c v a vn Thnh t hiu r php ca cc bc Thnh... xem sc php: "ci ny l khng phi ca ti, ci ny khng phi l ti, ci ny khng phi l t ng ca ti; xem cm th...; xem tng...; xem cc hnh khng phi l t ng ca ti; xem ci c thy, c nghe, c ngh n, c thc, c t ti, c tm cu, c suy t khng phi l t ng ca ti; v bt c kin x no ni rng: "y l th gii, y l t ng, sau khi cht, ti s thng cn... ti s tr nh th ny mi mi" th xem nh vy l: "ci ny khng phi ca ti, ci ny khng phi l ti, ci ny khng phi l t ng ca ti" (Ibid, tr 136) V, "V ny khi nghe Nh Lai hay t ca Nh Lai ni php bt tr tt c n lc, thin kin, ty min v mi chp trc kin x, s an tnh ca mi hnh ng, s vt b mi chp trc, s dit tr kht i, a n ly tham, on dit, Nit bn. V y c th khng ngh nh sau: "Chc chn ta s b on dit". V y khng cn lo, kh no, than vn, khng m ngc m khc cho n bt tnh" (Ibid, tr 136b) Nh th, theo Nikya, nu ri chp th ng un, ri chp th t ng ca cc php, th tm s an tr, thot ly khi phin no, kh au - l con ng an tr, pht trin v hng phc tm ca Nikya. Kim Cng th dy B tt cu qu gic v thng cn phi ri tt c tng t ng, ri ht mi chp th.

Nh vy, c im gio l gp g rt l cn bn v an tr, pht trin v hng phc tm gia Nikya v Kim Cng Bt nh. Phi chng y l im gio l truyn thng? ---o0o--II.- Gio L V Ng - Bc B Cc Thuyt V T Ng: Gn trn tp Tng ng b kinh II bn v Duyn khi v V ng. Na tp Tng ng III ni v Ng un v V ng. Cc kinh cn li u bng bc gio l Duyn khi, Ng un v V ng. Kinh B sa C a Ha d (Vaccha-gottasuttam, Trung II) ni n cc vn siu hnh, con ngi v Nh Lai rng: "Nhng tri kin ch trng rng: th gii l thng hng, th gii l v thng, th gii l hu bin, th gii l v bin, c th v thn mng l mt, c th v thn mng l khc, Nh Lai c tn ti sau khi cht, Nh Lai khng tn ti sau khi cht, Nh Lai c tn ti v khng tn ti sau khi cht, Nh Lai khng tn ti v khng khng tn ti sau khi cht. Tt c nhng tri kin y l t kin, l kin tr lm, kin hoang vu, kin h lun, kin tranh chp, kin kit phc, i i vi kh, vi tn hi, vi no hi, vi nhit no, khng hng n ym ly, ly tham, on dit, an tnh, thng tr, gic ng, Nit bn" (tr 485) V, "Do vy ta ni rng s on tr, ly tham, on dit, x b, vt b tt c cc o tng (mannita - gm i, t kin v mn) tt c hn m (matthita) ca tt c ng kin, ng s kin, mn, ty min, m Nh Lai c gii thot, khng cn chp th" (tr 488) Nh th, Nikya gii thiu v ng v ph nhn tt c cc loi tng, tt c kin thc (thuc ng tng) do tng dng nn (cc ng tng) v lm dy khi chp th, tham i. Kim Cng ch trng la b tt c tng: on kinh s 6 nu r xa la 8 loi ng tng; on 17... ni v v ng tnh, tt c cc php l v ng. C th ni rng khng c im d bit no v hai im gio l trn gia Nikya v Kim Cng. ---o0o---

III.- Nh Lai: 1. C nn thy Nh Lai qua sc tng khng? Kinh Ba-sa-c- Ha D, Trung b II (tr 488A-488B) ghi i lc rng: "Th Tn xc nh khng th nhn bit Th Tn qua sc un, th un, tng un, hnh un hay thc un. Bi v Nh Lai l bc on dit ng un. Hn na tt c thy bit v Nh Lai u ri vo chp th tng trong khi Nh Lai l bc on dit chp th (Tng ng IV, phn cui tp kinh cp tng t nh trn). Kim Cng nhiu ln xc nh khng nn thy Nh Lai qua thn sc ca Nh Lai. Tm li li dy y, bi k ca on 26a ghi: "Nu thy Ta qua thn sc ca Ta Nu nghe Ta qua ting ni ca Ta Ngi y lm vy l sai S khng thy c Ta." Th l ch trng khng nn thy Nh Lai qua thn sc ging ht nhau gia Nikya v Kim Cng Bt-nh. 2. Nh Lai l Nh tnh ca cc php (Suchness): Trung b I, Kinh s 28; Tng ng III, tr 144; v Tiu b I, tr 48 (bn dch in ln th nht ca TT. Thch Minh Chu) u ghi: "Ai thy Duyn khi l thy php, ai thy php l thy Ta (Nh Lai)." Mt ln Th Tn n thm hi Vakkali b bnh, Tn gi bch: " t lu, Bch Th Tn, con mun n c thy Th Tn, nhng thn khng sc khe n thy Th Tn". Th Tn dy: "Thi ri, ny Vakkali, c g ng thy i vi ci thn hi hm ny. Ny Vakkali, thy Ta l thy Php, thy Php l thy Ta." (Tng ng III. 1982, tr 144). Kim Cng, on 26 ghi: "Nn thy ch Pht t Php, Li ch dy ca ch Pht n t php thn Tht tnh ca cc php khng th c nhn thc Khng ai c th nhn thc thc tnh nh mt i tng" on kinh Kim Cng 17c th xc nh: "Nh Lai, ny Tu-b-, l ng ngha vi nh tnh."

Nh th, khng c g khc bit v ngha "Nh Lai l tht tnh ca cc php" gia Nikya va Kim Cng Bt nh. 3. Mt nh ngha khc v Nh Lai: Tng ng I, (phm Cy Lau, tr 1, bn dch ca TT. Thch Minh Chu) ghi li mt mu i thoi gia Th Tn v mt v Thin rng: -V Thin hi: Tha Tn gi, lm sao Ngi vt khi bc lu? (bc lu l ch dng sinh t, dng i, th). -Th Tn dy: Ny Hin gi, khng ng li, khng bc ti, Ta vt qua bc lu. -V Thin tn thn: T lu ti mi thy B-la-mn tch tnh, khng ng li, khng bc ti, vt chp trc i. Li tn thn c Th Tn yn lng chp nhn. Trn thc t, Th Tn vn i, ng, nm, ngi, nhng Ngi ri khi mi tng chp ng, nn gi l khng bc ti khng ng li. Li din t y ging ht th cch din t ca Kim Cng Bt nh. "Nh Lai i v u v n t u?" (on kinh 29) Qu khng c ngha khc bit gia hai li dy trn. 4.V tr ca B tt v ca Nh Lai: V tr ng ngha vi khng tc tt c tng, ngha l khng trc tng, khng chp th. Cng c th hiu v tr l tr trong khng tnh (v ng tnh) ca cc php. y l ngha chnh nim tnh gic la xa tham i, su u. Kinh Tiu Khng (Clasunnatasuttam), Trung B kinh III, chp: "Ny Ananda, v T kheo khng tc v s hu x tng, khng tc phi tng phi phi tng x, tc s nht tr do duyn "v tng tm nh". Tm v y thch th, hn hoan, an tr gii thot trong v tng tm nh. V y bit nh sau: v tng tm nh ny thuc hu vi do tm t to nn, ci y l v thng, chu s on dit. V y bit nh vy tm c gii thot khi dc lu, hu lu v v minh lu...V y bit loi tng ny khng c dc lu, khng c hu lu, khng c v minh lu. V ch c mt ci ny khng phi khng, tc l su nhp duyn mng duyn vi thn ny. V ci no khng c

mt y v y xem ci y l khng c. Nhng i vi ci cn li, y v y bit: "ci kia c, ci ny c". Ny Ananda, ci ny i v y l nh vy, tht c, khng in o, s thc hin hon ton thanh tnh khng tnh." Kinh i Khng (Mahasunnasuttam), Trung B III, ghi: "Ny Ananda, Ta khng qun thy mt sc php no trong y c hoan h, c hoan lc, nhng chu s bin dch, i khc m khng khi ln su, bi, kh, u, no... Nhng s an tr ny, ny Ananda, c Nh Lai hon ton gic ng, tc l sau khi khng tc tt c tng, chng c v an tr ni khng... Ny Ananda, "sau khi chng t ni khng Ta s an tr", "v T kheo cn phi an ch, an tnh, chuyn nht v an tnh ni tm" (tr 262). (Ch Thch: An tr ni khng: S gii ghi l thy r 5 un l v ng; Tr ni khng: gia m ng m thy nh l c c; An tnh ni tm: S gii ghi l tr vo T thin sc nh). Hai on kinh trn ca Nikya ni ln r rng Th Tn thng an tr T thin sc nh, Th Tn gi nht nim tr khng tnh, loi ht thy tm chp th. Nh th tr khng tnh hay v tr, l khng tr tm vo cc sc php m tr vo T sc nh v nim trn v ng tng (hay gi Chnh tng v ng). Kinh Kim Cng on 10c, ni v B tt ng ngha th khi nim khng tr trc vo u c, khng tr sc, thinh, hng, v, xc v php. on 14a dy, B tt nn khi ln tht tng. V "tht tng th khng phi l ng tng" (on 14c). Cc trch dn trn u thng nht v ngha v tr, khng tc tng hu ng, v nim, tr khng tnh gia Nikya v Kim Cng. Nikya v Kim Cng cn ghi ht nhau v phn ng tm l ca mt s thnh chng khi nghe cc gio l trn. Tng ng III, tr 103-104, ghi: "Ny cc T kheo, cc loi th thuc bng sanh, khi nghe ting rng ca S t - vua ca loi th - phn ln chng s hi, run s, khip m... Cng vy, ny cc T kheo c nhng ch thin tui th di, c m sc, hng lc nhiu... cc v thin ny sau khi nghe Nh Lai thuyt php, phn ln h s

hi, run s khip m. H ngh rng: "chng ta l v thng, trong khi chng ta tng l thng cn, thng tr..." Kim Cng on 14c v 14d th din t: "Nh Lai vt b li ng sau tt c tng. Tht l phc c hy hu cho nhng ai khi nghe kinh ny m khng run ry, khng s hi, khng kinh hong." Gio l v ng, v thng, v tr, khng tc ng tng va nu trn vn li nhiu kinh ngc cho cc nh nghin cu tn gio v trit hc. l im gio l rt t th v rt l truyn thng ca Pht gio. 5.- Nh Lai, A-la-hn, B-tt: a)- Kim Cng v Nikya mi khi ni n Pht thng xng l Nh Lai, bc A-la-hn, bc Chnh ng gic, nh th c hai b phi ny u xc nhn c Pht cng l mt bc A-la-hn. Ni khc i, v mt gii thot khi cc lu hoc (hay gii thot thn, vimuktikya) xut ly sinh t trong tam gii th gia Pht v A-la-hn l ng ng. b)- Theo Tng ng b kinh III (phm Tham luyn v phm Chnh ng gic) xc nh gia Pht v A-la-hn t c s khc bit v s mnh khai o (chuyn php lun). Mt ni khc ca Nikya, mt ln Tn gi X-lipht xc nhn tm ca v A-la-hn nht cha th bit r tm Nh Lai; y l im khc bit v php thn. -"Nh Lai, ny cc T kheo, l bc A-la-hn, Chnh ng gic lm cho khi ln con ng trc kia cha c em li con ng trc kia cha c em li, l bc tuyn thuyt con ng trc kia cha c tuyn thuyt l bc tri o, bc ng o, bc thun thc v o. Cn cc v t l nhng v sng theo o, tip tc thnh tu o." Th l, trong hng A-la-hn c s khc nhau v php thn (Dharma-kya) nn mi c cc v nht v tr tu, nht ly dc, nht thn thng, nht thin nh... Th Tn xc nhn trong Nikya, Tn gi X- li-pht ngang hng Th Tn v mt tr tu r bit php gii; Tn gi Mc Kin lin ngang hng Th Tn v thn thng; Tn gi i Ca Dip ngang hng Th Tn v mt thin xo nhp tr v xut nh... Th Tn l bc A-la- hn vin mn cc mt gii thot v c gi l Pht, v thng Chnh ng Chnh Gic.

Theo , B Tt, Bch Chi Pht u l A-la-hn c, nhng cp i n ton gic c khc nhau. Ta c th nu mt v d cho d nhn: - Nh mt ngi va tr sch n cm thy rt hnh phc. Nhng r rng v ny cn thiu nim hnh phc ca v sau khi tr sch n li cn giu c na. Cng th, Pht, Bch Chi, B-tt, A-la-hn u l nhng v phi sch n sinh t, loi ht cc lu hoc tham sn si (gii thot thn - Vimukti-Kya). Nhng cp ca ci sung mn sau khi phi sch n gia cc v th khc nhau. y l im khc bit v php thn (Dharma-kya). c Pht vin mn c php thn, cn cc bc gii thot kia cha vin mn, ang trn ng hng n vin mn, tip tc thnh tu php thn. c)- B tt l mu gii thot, hnh o l tng ca i tha. Nikya vn cp nhiu n B tt hnh, c bit l Bn sanh (Jkata), nhng khng sp t thnh l tng B tt sanh nh i tha. B tt chn ngha, theo Kim Cng, l on dit ht cc vng tng, ht cc lu hoc v c Nit bn nh mt A-la-hn, nhng li sinh t sinh, tng t B tt Thin Tu (Sumedha) kit tp trong Nikya. Thc ra v i A-la-hn cp Nikya cng biu hin Lc Ba la mt nh mt v i B tt: - Cc bc A-la-hn thng an tr gii un vi tm ly th hon ton l ngha Tr gii ba la mt. - Cc A-la-hn vn tr th, d c th nhp Nit bn kham nhn thuyt php sinh l ngha nhn nhc v B th Ba la mt. - Cc A-la-hn thng tr v tng nh, hay tr khng tnh, gi l Thin nh Ba la mt (cc v vn c dit th tng). - Cc v ch ng non 4 ting ng h mi ngy, th gi cn li hnh o l ngha Tinh tn ba la mt. Tht l lm ln nu cn quan nim A-la-hn l tiu tha, qu nh. 6. Nh Lai lc:

Tng Chi III, (n bn 1981, tr 41-42) ghi 10 Nh Lai lc nh sau: Nh Lai bit r x v phi x... Nh Lai bit r qu bo ca chng sinh trong ba i... Nh Lai thy r con ng dn n cc sanh th... Nh Lai thy r v lng th gii... Nh Lai thy r tm hng sai bit ca chng sinh... Nh Lai thy r cc thin nh, nhim, tnh.... Nh Lai bit r cn c ca mi chng sinh... Chng Tc Mnh Minh... Chng Thin Nhn Minh... Chng Lu Tn Minh... Kim Cng (on 18a-18b) gii thiu v ng nhn ca Th Tn cng bao hm ni dung chng c ca 10 Nh Lai lc k trn. ---o0o--IV. B Th Php L Ti Thng: Nikya ghi: "Ny cc T kheo, c hai loi b th: b th ti vt v b th php. Ti thng trong hai loi b th ny l php th" (Tng chi I, 1981,tr 105) - "Ny X-li-pht, c hng b th vi tm mong cu, vi tm tri buc, vi tm cht cha, b th vi ngh: "Ta s hng qu bo trong i sau". V y b th nh vy khi thn hoi mng chung s c sinh ln cng sng vi T Thin vng thin. V v y khi nghip dt, thn lc y, danh ting y, uy quyn y cng dt, v y tr li trng thi ny".(Tng chi IIIa, 1981, tr 61). - "... Nhng v y khng c b th nh trn, nay b th "trang nghim tm, trang b tm". Do b th nh vy, sau khi thn hoi mng chung, v y sanh v cng tr vi Phm chng thin. , khi nghip dt, thn lc y, uy quyn y dt, v y tr thnh v Bt Lai, khng cn tr li trng thi ny na." (Tng chi IIIa, 1981, tr 63) B th ri khi ht thy cc ng tng, khng tr sc, thinh, hng, v, xc, php, l hnh thc tng t vi b th trang nghim tm (ngha l loi tr cc lu hoc tham sn si). Kim Cng gi hnh thc b th ny l "trang nghim ci Pht" (trang nghim tm gii thot khi cc lu hoc l ng ngha vi trang nghim ci Pht).

Duy ch c mt im khc bit gia Nikya v Kim Cng v hnh b th l v phng php hay k thut gio ha. - Nikya gii thiu b th nh l php mn tu tp bc u vo o trc khi hnh T on dit lu hoc. - Kim Cng th xy dng b th thnh Ba la mt cho B tt o. ---o0o--V.- Nng Ta Mnh V Nng Ta Php, Hay Tnh Cht Nhn Bn V Thit Thc Hin Ti Ca Pht Gio: Nikya kit tp rt nhiu li dy ca Th Tn v ch dn t tr v nng ta mnh v nng ta php. - "Ngi l ni nng ta ca chnh ngi, ai khc c th l ni nng ta". (Dhp XII,4) - "Ngi phi lm cng vic ca ngi, v Nh Lai ch dy con ng." (Dhp,XX 4) - "Ny Ananda, hy t mnh lm ngn n cho chnh mnh, hy t mnh nng ta chnh mnh, ch nng ta mt g khc. Dng chnh php lm ngn n, dng chnh php lm ch nng ta, ch nng ta mt g khc. V ny Ananda, th no l mt T kheo t mnh lm ngn n cho chnh mnh, t mnh nng ta chnh mnh? Ny Ananda, mt T kheo tu tp T nim x, l t mnh lm ngn n cho chnh mnh, t mnh nng ta chnh mnh." (Tng ng V,tr 160) Kim Cng rt nhiu lt tn dng ngi t mnh hc hiu, ging ni v thc hin Bt nh, xem cng c y v lng v bin, ln hn nhiu so vi cng c b th v lng chu bu, ln hn nhiu so vi cng c cng dng hu h ch Pht. C hai nn gio l u quyt nh iu cn bn ca gii thot l tr v nng ta mnh v nng ta php. ---o0o--VI. Gio L Nh Chic B:

on kinh s 6 ca Kim Cng a ra nh d chic b ni ln vai tr ging dy v ch ng ca Th Tn. Chic b l vt qua, m khng phi nm gi. Chic b khng phi l b bn v cnh gii gii thot bn kia. Cng th, gio l cng l ch gip hnh gi vt qua dng sng tham sn si ca cc ng tng. Kinh X d (Trung I, s 23) nh c cp chng II, cun sch ny, nu ln ni dung tng t ngha nhu Kim Cng. Thc ra, kinh X d ni ln nhiu ngha ca nh d con rn (bt rn) v chic b c th c tm tt vo cc im chnh so snh vi Kim Cng nh sau: - Cn thn trng nm gi ngha Kinh, nh vic bt rn phi bt u rn vi cy gy. - Dc (th) l php chng o. Gio l gii thot l on tr dc i, hu i v v hu i. - Chic b l vt qua, m khng phi chp th; v phi bit cch cho chng, cho chng ng hng. - V nh, cn tr b v tng nh, v phi tng v phi phi tng x nh. V tu, ngay c chnh kin minh bch th, cng ng chp th n. Kim Cng dy t b chp th c php (Dharma) v khng php (adharma). nh d gio l nh chic b l nh d rt thi danh v rt l truyn thng ca kinh tng Pht gio. ---o0o--VII.- V Cn C i Tha V Cn C Tiu Tha: Nikya thng phn bit c hai hng cn c l: cc bc Thnh v cc phm phu. - Phm phu l hng khng hc hiu v khng r cc php ca bc Thnh, khng thun thc php ca bc Thnh, khng tu tp php ca bc Thnh...., lun lun xem 5 un l "ci ny l ca ti, ci ny l ti, ci ny l t ng ca ti". C ngha l lun chp th ng tng.

- Hng Thnh nhn: Lun a vn, thun thc php ca bc Thnh... lun lun xem 5 un (ci ny khng phi l ca ti, ci ny khng phi l ti, ci ny khng phi l t ng ca ti). C ngha l lun lun ri khi chp th cc ng tng. Kinh Kim Cng, on 14a v 14b cng phn chia c hai hng ngi: - Hng cn c tiu tha, thng chp th cc ng tng v thiu quyt tm cu gic ng Pht qu. - Hng cn c i tha: thng ri xa chp th cc ng tng v c ch cu cc qu Pht. Th l, Nikya v Kim Cng gp nhau trong vic phn loi cn c c sc thi truyn thng nh va nu. Ti y, khng c ni no trong gio l cp n im gi l gio l tiu tha v gio l i tha c. ---o0o--VIII.- Gio L Trung o: Nikya cp n hai ngha trung o: - Trung o tu tp th trnh xa hai cc oan p xc v hng th dc lc. - Trung o tht ngha. Tng ng II, ghi li dy ca Th Tn rng: "Ny Kaccayana, th gii ny phn ln y ch vo hai cc oan: c v khng c. Ny Kaccayana, ai vi chnh tr tu thy nh chn th gii tp khi, th khng chp nhn th gii l khng c. Ai vi chnh tr tu thy nh chn th gii ny on dit, th khng chp nhn th gii ny l c. Ny Kaccayana, chp th phng tin v b thin kin tri buc, phn ln th gii ny l vy. V ai vi tm khng chp th phng tin, khng chp th thin chp ty min y, khng c chp trc, khng c tr trc. V y khng c ngh: "y l t ng ca ti". Khi kh sanh th thy l sanh, khi kh dit th thy l dit. V y khng c nghi ng, khng c phn vn, khng duyn vo ai khc, tr ay l ca v y. Cho n nh vy l chnh kin. "Tt c l c" ny Kaccayana, l mt cc oan, "tt c l khng c" l mt ca oan th hai.

Xa la hai cc oan y, Nh Lai thuyt trung o: "V minh duyn hnh, hnh duyn thc..." Nh vy l ton b kh un tp khi. Nhng do ly tham, on ht v minh nn hnh dit, do hnh dit nn thc dit... th dit....". Nh vy l ton b kh un on dit." (1982, tr 20) Trung o tht ngha theo Nikya l ri khi chp thng, chp on, chp c, chp khng. Ngha l ri khi chp th bt c g i. Ton kinh Kim Cng l dy ri khi chp th tt c cc ng tng. on 27, dy ri khi chp thng, v chp on. on 32b xc nhn thc ti khng phi l php (Dharma) cng khng phi l khng php (adharma). y l im gio l rt nn tng gp g khng kht gia Kim Cng v Nikya. Chng ta c xua tan mt s quan im sng m ng nhn v gio l Nikya v Kim Cng bng cch pht biu rng: -- Nikya l gio l rt i tha v Kim Cng l gio l rt truyn thng Pht gio vy. ---o0o--IX.- Tn Thn, Tn Trng Ngi Ni Php: -Tng Chi I, (phm Ti Thng, tr 148) lit k cc v Tng Ni v nam c s thuyt php gii nht, n c s a vn nht, chng t thi by gi c nhiu c s ni php v s ni php gii c Th Tn tn thn. -Kinh Php C, cu s 392, ghi: "T i, c nghe chnh php c Th Tn thuyt ging Hy nh l v thuyt php Nh ngi Phm ch th la". -Tng Chi II, ghi v mt trng lo c ch Tng i m thi hi cc c im sau y: "t c ngha v ngi gii, php v ngi gii, t v ngi gii, v bin ti v ngi gii..." (cc kh nng l 4 v ngi gii ca mt v B tt, theo quan im Tc tng). Kinh Kim Cng nhiu lt ca tng v cng cng c ca ngi ging kinh, xem ni c mt ngi ging ni kinh nh l ni in php, thnh tch

hoc s c mt Nh Lai hay i t ca Nh Lai, ni ng c nh l, tn trng cng dng. y l mt im gp g c tnh truyn thng khc. ---o0o--X.- Gio L Ng Un V Thin Qun V Thng, V Ng: 1.- Gio l ng un: V hai im gio l ny th bng bc khp kinh tng Nikya. y ch trch dn tiu biu: -"Vi nhng ai sng mt mnh lm hn o cho chnh mnh, ny cc T kheo, nng ta chnh mnh, khng nng ta mt ai khc, hy nh l tc : "su, bi, kh, u, no do ngun gc no sanh? do ci g lm cho c mt? " y, ny cc T kheo, k v vn phm phu khng thy r php ca cc bc Thnh...., qun sc l t ng, hay t ng nh l c sc, hay sc trong t ng, hay t ng trong sc; khi sc ny bin hoi, i khc, th su, bi, kh, u, no khi ln. (tng t i vi th, tng, hnh v thc un) (Tng ng III, 1982, tr 51). V: "Ny cc T kheo, bit c sc l v thng, bin hoi..., v y thy tt c sc xa nay l v thng, kh, chu s bin hoi. Do thy nh tht vi chnh tr tu nh vy, cc su, bi, kh, u, no c on tn, v y gii thot khi cc tng phn, nht hng Nit Bn". (tng t i vi th, tng, hnh v thc un). (Tng ng III, 1982, tr 52-53) Ti y, Nikya xc nh gc ca kh au l do chp th 5 un. Gc ca gii thot l gic tnh 5 un l v thng, v ng v kh au m ly tham i, ly chp th chng. Kim Cung dy ri chp th 6 trn l ngha ri khi chp th 5 un vy. 2.- Thin qun: Kinh Php C ghi: "Hy nhn nh bt nc, Hy nhn nh o cnh

Hy nhn i nh vy Thn cht khng thy c". (Dhp, 170) Bi k cui kinh Kim Cng dy cch nhn cc php hu vi tng t nh th. im gio l gp g ny hn r l rt cn bn v rt truyn thng ca Pht gio. Trn y l mt s im so snh tiu biu. Theo lch s pht trin t tng Pht hc, th Nikya c kit tp trc thi k b phi nhiu trm nm, nn iu c th pht biu v s gp g ca hai nn gio l Nikya v Kim Cng Bt-nh l: Gio l Bt nh c trn ngun gc t kinh tng Nikya, hay gio l Bt nh c y ni dung ca gio l truyn thng (hay nguyn thy) ca Pht gio. Nt Chnh Ca T Tng Nguyn Du Qua Truyn Kim Vn Kiu v nh hng Ca T Tng Pht Gio Qua Thi Phm Ny. V mt lch s, thi ho Nguyn Du khng v i nh thin ti Nguyn Tri, nhng v mt thi ca v t tng, Nguyn Du l nh th v nh t tng ln ca Vit Nam. Truyn Kim Vn Kiu d l thi phm phng tc ca Thanh Tm Ti Nhn (Trung Hoa), bc l nhng nt t tng nhn bn v thm trm ca Nguyn Du, thi phm ni ln thc trng phn ha, suy yu ca Vit Nam vo th k 18, va ta ra nhng thao thc v thn phn con ngi ni chung, v thn phn con ngi Vit Nam ni ring, ca mt thin ti thi ca v t tng. Cc nh vn hc nh gi khc nhau v cc gi tr ca truyn Kiu. C kin cho rng Nguyn Du ch trng thuyt "thin mnh" ca Nho gio, hay thuyt "hng nhan bc mnh" hoc "ti mnh tng ". C kin cho rng Nguyn Du gii thiu thuyt nhn qu v nghip bo ca nh Pht. C kin bo Nguyn Du ni v kha cnh bi kch ca mt ngi n b ti sc trong x hi phong kin.

Cc kin trn u phn nh c mt mt no cc trit l ca truyn Kiu. Chng ti thit tng cn n li cuc i Nguyn Du v x hi Vit Nam th k 18 trc khi i vo vic nhn ra t tng c bit ca thi ho. Nguyn Du c kinh Kim Cng ca i tha Pht gio n c nghn lt. "Ng c Kim cng thin bin linh", theo cc ti liu vn hc hin hnh, sau nm 1975,- sng i su vo cc tng lp nhn dn, th nghim su sc thn phn con ngi. Do vy, ngun cm xc ca nh th c chiu hng i vo ph qut ca thn phn con ngi m khng dng li thn phn ca Kiu, ca bn thn, hay ca ngi Vit Nam th k 18. T tng Nguyn Du bay vt ln cao v thot ra khi ci khung tri khng gian v thi gian hn hp ca x hi ng thi. Ting th Nguyn Du v vy thit tha tnh ngi, thit thc v nhn bn! Hn th, ting th cn bay xa vo vng tri tm l, tr tu cao vi na. V "Hng Nhan Bc Mnh": Hng nhan bc mnh l mt s tht i, qua cc thi i, do cc l do ni ti v ngoi ti, khch quan v ch quan dng nn, nh l: -X hi phong kin l x hi thiu dn ch, nu khng ni l khng c dn ch, lut php th thiu cng minh, khng hp l, hp tnh, ra cc bt cng p bc, theo nhan sc v ti ba d b nhn chm. -Cc nh Nho vi gio dc xem nh gi tr ca ngi ph n, k th phi tnh. -Giai cp thng tr chuyn quyn, thao tng x hi. -o c lun l ca phong kin th t hm, c l. X hi phong kin Vit Nam di th k 18 th y dy cc nn tham nhng, bun bn ngi, t tng. -Nhan sc v ti ba vn d bin thnh i tng con ngi ganh ght, k Bn cnh cc l do khch quan v ngoi ti y, dc vng, i n v nhng mong c cao xa ca cc nhan sc, ti ba l l do ni ti to nn nhng cn sng gi cuc i nhn chm chnh t thn h.

Tt c nhng l do bn trong v bn ngoi y vit thnh bi kch ca con ngi, c bit l ca ngi p ti hoa. Tt c nhng l do y l nhng cung nhc ph thnh khc on trng 15 nm ca Kiu. Thm nhp gio l duyn sinh v Kim Cng ca Pht gio, Nguyn Du hn l thy r rng cc l do y, v xc ng vit thnh bn trng thi li lc "on trng tn thanh". Hy im li cc vn thi on trng bt h ca nh th: -"Phn hng han c mong manh, Na chng xun thot, gy cnh thin hng" (cu 65-66) -"L g b, sc, t, phong, Tri xanh quen thi m hng nh ghen" (5-6) -"Rng hng nhan t nghn xa, Ci iu bc mnh c cha ai u" (107-108) -"au n thay phn n b, Li rng bc mnh cng l li chung" (83-84) -"Ch ti ch mnh kho l ght nhau" (cu 2) -"Anh hao pht ting ra ngoi, Nghn thu bc mnh mt i ti hoa" (415-416) -"S rng: phc ha o tri, Ci ngun cng lng ngi m ra. C tri m cng c ta, Tu l ci phc, tnh l giy oan" (2655-2658) -"Thy Kiu sc so khn ngoan, V duyn l phn hng nhan nh. Li thm ly mt ch tnh, Kh kh mnh buc ly mnh vo trong" (2659-2662) -"Xt trong ti nghip Thy Kiu, Mc iu tnh i, khi iu t dm" (2681-2682)

-" mang ly nghip vo thn, Cng ng trch ln tri gn tri xa. Thin cn ti lng ta, Ch tm kia mi bng ba ch ti" (3249-3252) Tt c cc vn th va c trch dn ni ln r rng Nguyn Du nhn nhng biu hin ni tm v ngoi ti ca Kiu di ci nhn qui lut rt l "nhn qu v nghip bo" y, nghip lc con ngi bao gm nghip c v nghip mi, biu hin qua cc mt ca cuc sng: - Nhn qu ngoi gii. - Nhn qu ni tm. - Nhn qu va ni tm va ngoi gii. -V quan trng nht ca gio l nhn qu ny, l yu t tm l quyt nh to ra nghip nhn v th nhn nghip qu ca chnh Kiu. Chnh tm l ca Kiu n nhn cc hu qu ca nghip nhng tm l vn c th c lp vi nh hng ca cc hu qu kia, v c n c th chuyn i cc hu qu ca nghip ngay trong hin th, iu m Nguyn Du bo: "Thin cn ti lng ta Ch tm kia mi bng ba ch ti" (3251-3252) hay: "S rng: phc ha o tri Ci ngun cng lng ngi m ra. C tri m cng c ta Tu l ci phc tnh l dy oan" (2655-2658) Tri, l quy lut nhn qu khch quan, Ta, l tr tu, ch v tm l hin ti ca con ngi. Nu tm l y t ti, gii thot khi cc tri buc, th on trng d c cng nh khng, hay on trng c th on dt. T tng trit hc v o l y xc nh r trch nhim c nhn ca con ngi i vi chnh mnh m khng phi l sc mnh khc gi vai tr quyt nh hnh phc hay kh au ca i mnh. Hng nhan bc mnh ch l hin tng ca nhn qu gii. Ni tm ca Kiu mi l yu t quyt nh ph hay khng ph khc on trng. y l trit l con ngi rt ngi, ch c con ngi c th lm ch ly cuc i mnh.

V Trit L Tnh Yu: T th k 18 nh th Nguyn Du c quan nim rt c bit v hn nhn v tnh yu. Kiu l hnh nh i biu cho ting ni tnh yu v tnh ngi; Thy Vn, em rut ca Kiu, th i biu cho ting ni ca hn nhn v gia nh. Nhng bc i tnh cm ca Kiu l nhng bc i ca tnh yu: ca lng trung trinh, ca ray rt nh nhung, ca nhng rung ng mnh lit ca con tim. Ln u n vi tnh yu, Kim Trng, Thy Kiu bc qua hng ro c l ca lun l phong kin, ci c l "nam n th th bt thn" cht hp v thiu cht ngi ! Th l, Kiu ni ln tnh yu l l sng, n c gi tr vt ln trn cc gi tr c l. Ngi ta ch c th bc qua cc gi tr c l hn hp, m khng th bc qua l sng thc ca con ngi. Vi Nguyn Du, tnh yu c l l ring ca n, c nhng bc i ring ca n, c ch t chn trn vng t khu bit ca n m nu bc qua (hay bc ra ngoi) th tnh yu s ha kip, nh Kiu ngn Kim Trng trc dng v c chiu sung s ca chng. Nguyn Du xem tnh yu l phn tinh anh ca tm hn, cn th xc ch l chic bng ca n, nh th ny: -"Nh nng ly hiu lm trinh Bi no cho c c mnh y vay" (3119-3120) -"Ch trinh cn mt cht ny Chng cm cho vng li dy cho tan" (3161-3162) Nhng yu l con ngi yu, yu con ngi, v yu c con ngi (tinh thn v th cht). V th, Nguyn Du Thy Vn thay Thy Kiu sng chung hp, sn sc Kim Trng. Tnh yu cn c ngha l hy sinh, Kiu v th m bn mnh chuc cha, cu em, Vng Quan, v ly cu Thy Vn thay mnh chung sng vi Kim Trng.

Nguyn Du cho thy tnh yu th khc vi dc vng, khc vi ham mun th cht: "Cng nh nhuc li by tr Cn tnh u na l th y thi. Ngi yu ta xu vi ngi Yu nhau th li bng mi ph nhau" (3155-3159) Yu l cng nhn v mt hng, ch gp g ca hai tm hn: "Hai tnh vn v ha hi Chng trong chn gi, cng ngoi cm thi. Khi chn ru, khi cuc c Khi xem hoa n, khi ch trng ln" (3221-3224) Thy Kiu v Thy Vn thc s l hai hnh nh kt thnh mt con ngi m Nguyn Du kho v: "Ba sinh ph mi nguyn Duyn i la cng l duyn bn ny" (3125-3126) Tnh yu c thi ca Nguyn Du v ra tnh ngi chn tht. Khi tnh ngi hng v m cha, n l hiu, khi hng v ngi bn ng trm nm, n l tnh yu; khi hng v anh em, n l d; khi hng v b con, lng ging, ng bo, n l ngha l nhn; khi hng v x s, n l trung. Quan nim ca Nguyn Du vt ra khi quan nim cht hp cng ca hiu, trung, tnh, ngha ca Nho gio, gip con ngi thot khi nhiu bi kch do mu thun gia hiu v trung, gia tnh v hiu, gia tnh v trung gy ra. y l trit l y tnh ngi, rt l nhn bn ca Nguyn Du, con ngi rt Vit Nam vy. V Trit L Gii Phng Ph N: Vi quan nim ca cc nh Nho xa, ph n b ng khung trong "tam tng" (ti gia tng ph, xut gi tng phu, phu t tng t: nh th theo cha, i ly chng th theo chng, chng cht th theo con) v "t c" (cng, dung, ngn, hnh).

Nguyn Du ph chic khung c k y, gii thiu nng Kiu, ngi p gii cm, k, thi, ha v kim tho c tu, gii thiu Hon Th khn nc hn Thc Sinh: -"Anh hoa pht ting ra ngoi, Ti tnh chi lm cho tri t ghen" -"Thp c thua tr n b, Trng vo au rut, ni ra ngi li" (1947-1948) -"Ngi u su sc bc i, M chng Thc phi ra ngi b tay".(2007-2008) Nh th li lc y mun gii phng ph n, gii thiu ph n i vo nhiu lnh vc ca x hi. V tho g ci quan nim cht hp, phi l v ch trinh c: -"Xa nay trong o n b, Ch trinh kia cng c ba by ng" (3115-3116) -"Nh nng ly hiu lm trinh, Bi no cho c c mnh y vay" (3119-3120) Ci nhn y nhn i v tr tu y ca Nguyn Du l ci nhn gi tr mi y tnh ngi, gii phng con ngi ra khi vng gi tr c k ca Nho hc. V Ta n Nhn Dn u Tin Ca Vit Nam: S xut hin ca nhn vt anh hng T Hi nh l s xut hin ca mt ta n nhn dn x cc ti phm phong kin v cc ti phm do ch phong kin b rc ra. Trong phin ta x T b, M Gim Sinh v Hon Th, Kiu vn l nn nhn tr thnh quan ta. Ting ni ca quan ta ny hn l chnh xc, cng minh. y l ting ni ch thc ca nhn dn va cng bnh, va nhn i. Vi Hon Th, Kiu phn: -"Tha ra th cng may i Lm ra th cng ra ngi nh nhen.

 lng tri qu th nn, Truyn qun lnh xung trng lin tha ngay" (2374-2378) Vi T B v M Gim Sinh, nng truyn: -"T B cng M Gim Sinh, Cc tn ti y ng tnh cn sao ? Mnh qun truyn xung khai ao Th sao th li c sao gia hnh" (2385-2388) Vi hai phin ta nhn dn y, Nguyn Du, mt thin ti thi ca v t tng, ni ln kht vng thng thit v mt x hi nhn bn, hp l dng xy trn cng bng, nhn i, trn nn tng gi tr con ngi v an lc v hnh phc cao c ca con ngi - mi ngi v mi ngi. V Trit L Hnh ng: Nguyn Du, vi tr tu v kinh nghim sng, a ra mt trit l sng, hnh ng rt ngi v rt gi tr. Trong ngha tng i ca th gii hin tng, con ngi v hnh phc ca con ngi l gi tr cao qu v l gi tr chun. Cc gi tr khc xoay quanh gi tr chun y. Trong trng hp phi la chn, th con ngi v hnh phc con ngi khng phi l gi tr phi hy sinh. Con ngi phi sng, v sng vi gi tr lm ngi ca n. Nguyn Du Kiu phn u vi 15 nm on trng, duy ch mt ln quyt nh trm mnh, nhng ch l s sp t ca nh th vi thi tng nhng vi gi tr c, ra sch bi qu kh: Nguyn Du vi Gic Duyn ch sn cu nng. Kiu sng c ngha l cc gi tr c l c phi ra i. Trit l y l con ngi sng xy dng cc gi tr, ch khng phi v cc (gi tr) c l gi tr m hy sinh con ngi. Nguyn Du vit: -"Ong rng b th nht th Tu hnh th cng c khi tng quyn" (3051-3052) -"Xa nay trong o n b Ch trinh kia cng c ba by ng. C khi bin c khi thng C quyn no phi mt ng chp kinh" (3115-3118)

Khi con ngi nm vng trc gi tr, nh Kiu gi tm lng trinh, lng hiu, th ty duyn m hnh x. Trit l hnh ng gi l "ty duyn nhi bt bin" hay "d bt bin ng vn bin". Vi trit l hnh ng ny, cc quan nim c chp, bo th v gi tr u tr nn xa l; bo th, c chp, by gi ch l: "Rng hay th tht l hay, Nghe ra ngm ng nut cay th no" (489-490) Ngy nay ai s l nhng ngi chia s vi quan nim gi tr sng hnh ng ca Nguyn Du ? Ai s l ngi cm thng vi ni nim y ("nghe ra ngm ng nut cay th no") ca Nguyn Du, nh l chnh Nguyn Du d liu (hay ng hn, l nghi ng) ? "Bt tri tam bch d nin hu Thin h h nhn khp T Nh" V Nhng m hng Ca Pht Gio Trong Thi Ca Truyn Kiu: Ngoi vic chu nh hng thuyt nhn qu v nghip bo nh Pht, Nguyn Du cn vit ra nhng vn th y m hng Pht gio. Ngn ng thi ca vn l rt biu tng, ngn ng thi ca Nguyn Du cn biu hin tru tng hn. Nguyn Du ngoi rung cm thi ca, cn c rung cm tr tu Pht gio. Nh th ni Hng Lnh ni o Pht bng ting ni ca tri tim trn th. Vn thi gi ln y trong cm nhn ca ngi vit trc tin l: "Ai ng li hp mt nh La l chng gi mi ra sc cm" (3177-3178) Mi lm nm on trng l mt bi hc v "kh " m nguyn nhn ca n, va hp vi gio l T va hp vi tinh thn gii lut nh Pht, l lng kht i, dc i: "Xt trong ti nghip Thy Kiu Mc iu tnh i, khi diu t dm" (2681-2682) hay: "Tu l ci phc, tnh l dy oan".

-Vi Pht gio (tiu biu nh cc cu 1 v 2 trong kinh Php C) th tm lm ch, tm to tc cc nghip thin v c v s nhn ly qu bo tng ng v sau. Vi Kiu, tm cng quyt nh vui bun v gi tr ca i sng: -"Ngi bun cnh c vui u bao gi". -"Ch trinh cn mt cht ny Chng cm cho vng, li dy cho tan" (3161-3162) hay "ch tm kia mi bng ba ch ti". -Vi Pht gio, ngi Pht t m o, mn o, quyt tm sng o m nu khng hiu o, khng c chnh kin th cng lm c ph gio l gii thot m thi. Am hng gio l li vng vo trong vn th ti hp m khng tc hp ca Kiu: "Ngi yu ta xu vi ngi Yu nhau th li bng mi ph nhau" Ngay c gio l Pht gio minh bch th m nu hnh gi chp th n (chp gii, chp nh, chp tu, nh kinh X D trnh by) th s ri ngay vo cnh: "Yu nhau th li bng mi ph nhau" - Pht gio, tiu biu nh phm kinh Ht Mui, Tng ng b kinh, bo rng ngi vi tm t bi rng ln th hu nh khng chu hu qu ca cc vic lm nh b sai tri. Vi Kiu th Nguyn Du xc nh: "Nh nng ly hiu lm trinh Bi no cho c c mnh y vay" (3119-3120) - Kinh Kim Cng Bt Nh, mt kinh ni ting ca i Tha, th nhn mi hin hu u do duyn sinh, chng l khng c t ng, thc s ngoi cc gi tr cu, tnh, thin, c, th, phi.. chng khng tht s gy tr ngi n vn t do, gii thot ca con ngi. Tr ngi gii thot l nm tm con ngi, lng tham i, chp trc ca con ngi. T tng ny nh l c chuyn m hng ca n vo vn thi:

"Duyn kia c ph chi mnh M toan chia gnh chung tnh lm i" (3989-3990) - Vi ngi Pht t, khi tm tham i, chp trc c kha cht, c kim sot, th cc hnh ng thn, khu, tr thnh cc hnh ng gii thot ht thy. Vi Kiu, sau nhng ngy thng on trng th: "T ngy khp ca phng the Chng tu th cng nh tu mi l" (3107-3108) - Ngi tu tp o Pht, c bit l cc bc Thnh hu hc, d tm t tng o l, t tng s tht ca mi hin hu, nhng tp qun sinh t vn cn vng vn thn sc, c khi cn vng vn ci lng. Nguyn Du li din t mt tm trng ca Kiu sao m nghe nh ng n tm hn ca mt thin s vy, khi nh th vit: "Tic thay cht ngha c cng D la ng , cn vng t lng" (2241-2242) - Nhng khi m thin s ht ht cc vng tng, t chy ht su, bi th qu l gi pht i phc, nghe nh va dng ng dy c khung tri gii thot, bi v by gi thin s ph tan ht sng v minh nhiu i che khut ng v lm tan ht my dc vng nhiu i ging bt tri tm. Nguyn Du chuyn qua Kiu mt cm xc ca thi k hi ng nh l cm xc ca mt thin s ang i din vi gii thot: "Tri cn d c hm nay Tan sng u ng, vn my gia tri" (3121-3122) Th ca Nguyn Du nghe ra va th va o sut c tm s Thy Kiu. Nu bn tm hiu k gio l nh Pht ri c li thi phm tuyt tc Kim Vn Kiu bn s bt gp rt nhiu, nhiu lm, cc vn th lng o. Thi ca ca thin ti Nguyn Du nhu hnh thnh mt lc hai b nhc: mt b ca khc on trng, b kia l m vang ca tr tu gii thot./. ---o0o---

S ng Gp Vo S Nghip Dn Tc Ca T Tng Pht Hc i L, Trn

Hai triu i L, Trn l thi k hng mnh, hng vng ca Vit Nam. Vo thi y c nhiu danh Tng xut hin thng c vn cc vic triu chnh

nh cc thin s Khung Vit, Vn Hnh, Php Thun, Khng L, Tho ng, Kh u, Vin Chiu, Thng Bin, Thng Chiu, (i L), Vin Chng, Nht Tng, i ng, Tu Trung Thng S, Php Loa, Huyn Quang, Bo Pht, Tng Cnh, (i Trn). Cc vua ti i L, Trn phn ln sng m v thng hiu o Pht. Cc v vua chng ng thin o Pht gio v nhip chnh ti ba nh L Thi Tng, L Thnh Tng, Trn Thi Tng, Trn Thnh Tng v Trn Nhn Tng. i L th Bc thng Tng, Nam bnh Chim; i Trn th ba ln i thng qun Nguyn Mng, on qun xm lc hung bo nh bi nhiu nc Chu Au v Trung Hoa ng thi. T tng ch o ca vn ha Vit Nam thi L, Trn ni bt l t tng Pht hc. V mt qun chng, Pht gio li cc nh hng su m qua cc phn gio l ph thng nh: - Ng gii (khng st sinh, khng trm cp, khng t dm, khng ni di v khng ung ru) thuc gii hc, c xy dng trn cn bn lng t bi, trnh gy tn hi n tr tu v hnh phc ca t thn v ca tha nhn. - Thp thin gii (khng st sanh, khng trm cp, khng t dm, khng ni di, khng ni li th c, khng ni li ph phim m ngi, khng ni hai li, khng tham lam, khng sn hn, khng t kin) thuc gii hc m rng phm vi ca ng gii. - Gio l nhn qu n vi qun chng vi ngha khi qut nh: " hin th gp lnh", "gieo gi th gt bo", "gieo nhn g gt qu y", "sng gi thc v", "sau i sng ny cn cc i sng khc tip ni", "n nhn c th c qu tt trong hin ti v mai sau, n c c th a kh"... Nim tin nhn qu bt r su vo lng qun chng gip qun chng gi mnh sng lng thin, trnh xa tham nhng, mc ngoc, lng v k; yu chung ha bnh, an lc. - V giai tng hc thc, gio l nh hc ca Pht gio gip qun chng gi tm nh tnh, sng sut trc cc bin ng ca cuc sng; gio l tu hc soi sng nhn thc ch hng hnh ng tt cho t thn v x hi. - i vi cp lnh o cc triu i, Pht gio Vit Nam li mt nh hng rt tch cc v to ln m bi kho lun ngn ny s im qua.

S Khng L (v quc s i L Thi Tng): Trong bi thi cm "Ngn hoi" s vit: "Trch c Long x a kh c D tnh chung nht lc v d Hu thi trc thng c phong nh Trng khiu nht thanh hn thi h" (Th vn L Trn, Vin khoa hc x hi, H Ni, tp 1, 1977, tr 385) Tm dch: Chn ni a th p m Vui th tnh qu qun sm tra C ln ln nh ni cao Ku di mt ting lnh khng gian. Chn t p m l ngha chn a th thin nhin p va l chn nt p ca t tng, tm hn. "hn thi h" nh c nh nghin cu s bo, l lm lnh ci kiu kh xng ca phng Bc. Chng nhng th, quc s Khng L t ci tn ca s l ni ln con ng sng v ng ca Pht gio Vit Nam; ting ni v ng ca Pht gio vn lm t lnh cc h t tng nh nguyn y ng tnh. Ting ni v ng y l nhn t khi dy sc mnh on kt v t cng ca dn tc lm cng lnh on qun hung hn Nguyn Mng. Thin s Php Thun (t i L i Hnh qua L): S c hc vn uyn bc, thng lui ti triu nh c vn cc vic triu nh di i L i Hnh v L Thi T. Khi vua L i Hnh hi v vn nc thnh suy nh th no s p: "Quc t nh ng lc Nam thin l thi bnh V vi c din cc X x tc ao binh" (Th Vn L Trn... tp 1, tr 204) Tm dch: Ngi nc nh dy qun Tri Nam m thi bnh

V vi ng cung in y ht ao binh. Li p ca s biu l mt tm nhn xa v lch s bo hiu cho bit t nc ang i vo thi bnh thnh tr, va khuyn nh lnh o nn c thi x th "v vi". V vi theo Pht gio, l tch cc lm li ch cho dn cho nc m tm khng vng mc t dc, khng tham i, khng chp th. c vy th t nc s hng thi bnh lu di bn vng. Thi sng y chnh thin s thc hin v bc l qua hai vn th tip vn vn th ca s Tu L Gic: L Gic ngm: "Nga nga lng nga nga Ngng din hng thin nha" S tip: "Bch mao ph lc thy Hng tro bi tranh ba" Tm dch: Song song ngng mt i Ngng mt ng ven tri Lng trng ph dng bic Sng xanh chn hng bi. y l hnh nh biu tng Pht gio i vo cuc i, tch cc gip i m khng vng ngi, khng vng mc i, nh lng trng v chn hng ca i ngng trn dng nc. Thin s Vn Hnh, c vn vua L Thi T: S gio dc L Cng Un m ra c nghip nh L, bi th ca s thng c cc nh nghin cu Vn hc Pht gio Vit Nam nhc n l: Th chng: "Thn nh in nh hu hon v Vn mc xun vinh thu hu kh Nhm vn thnh suy v b y

Thnh suy nh l tho u ph." (Vit Nam PG s lc, TT.Mt Th, Minh c xut bn, Hu, 1960, tr 120) Tm dch: Ni cho chng Tng bit: Thn nh bng chp c ri khng Cy c xun ti thu li kh Gm cn suy thnh lng khng s Thnh suy u c ht sng ph. Di mt ca thin s Vn Hnh, dng i th v thng thn ngi th mng manh, vn hng thnh suy ca x hi cng theo dng nhn duyn y m tri chy. Thy r s tht y, lng s thanh thn chp nhn, khng lo u, s hi. Do lng khng s hi m thin s t ti hnh x vic o, vic i, tch cc lo cho nc, cho dn. C kin cho rng ci nhn v ng, v thng l tiu cc, y a con ngi n tm l bi quan, n ch trng h v ha cuc sng. Thc ra ci nhn y c tc dng ngc li, n gii phng tm l c chp, v k, v m ra tm l v tha, khng cu chp, tm l bao dung v sng to. Ci nhn v thng cng th, a n thi tch cc chp nhn cuc sng trn th, nh thc dy lng nhn i, khng tham lam, khng sn hn. Thin s Thin Lo (mt nm 1037): Vua L Thi Tng mn m s, mt hm n ving v mi s ra c vn, vua hi: "S y bao lu ri?" - S p: "Ch bit ngy thng ny No hay xun thu qua". (n tri kim nht nguyt, Thy thc cu xun thu). (VNPG S lun, Nguyn - Lang, 174, tr 175)

- Vua hi tip: "S y hng ngy lm g?" - S p: "Trc bit hoa vng u phi cnh ngoi Trng trong my bc hin r hnh" ("Ty trc hnh hoa phi ngoi cnh Bch vn minh nguyt l ton chn.") (VNPG S lun, Nguyn - Lang,...tr 239) Li p bc hin mt tm hn sng khng vng bn cc nim v khng gian hay thi gian, sng ngay trong hin ti v ti y, v s tht l chnh cuc i ny m vng bng tm v k, chp ng. T ch thy y, cc thin s vo i ty duyn gip i. Vua L Thi Tng (1000 - 1054): Nh vua cho dng cha Din Hu (cha mt ct) vi kin trc dn tc: hoa sen ni trn mt h. By gi c 4 i kh li cho x s: Thp Bo Thin, Chung Quy in, nh Ph Minh, v Tng Qunh Lm. Vua t ng Pht l. Di y l bi th ni ln s t ng ca vua: "Bt nh chn v tng Nhn khng ng dic khng Qa hin v lai Pht Php tnh bn tng ng" (Th vn L Trn,... H Ni, tp I, tr 242) Tm dch: Tr tu gii thot l v ng Ngi v ng ta cng v ng Ch Pht trong ba i Th tnh ng v ng. Ch vi nhng tm thc nhun thm v ng mi d c thi sng phng khong, khng cu chp s tng, kin gii, d pht tinh thn on kt, ha hp, v lng nhn i v tha.

L Thnh Tng (1054 - 1072): V vua nhn i, cng minh, i thng qun Tng v bnh nh qun Chim. Vua lp Lan, mt thn n, ln ngi v Thi Phi ri Hong Hu, v giao cho Thi Phi, quyn nhip chnh (by gi Lan mi hn 20 tui i) lc Vua ct qun pht Chim. Vua cn dn lan, nh l li cm nang li, rng: iu qu m trm hc c t Pht gio l: "Vn bin nh li, nht tm thin nh." (gi tm bt ng gia nhng cn bin ng. Li cn dn gip Lan thnh cng trong thi gian nhip chnh. Thi by gi, Thi s L o Thnh, nguyn soi L Thng Kit u l nhng i thn sng Pht. Thin s Ng n: Thin s Ng n din t cng mt s c nh cc thin s L Trn khc, nhng din t vi mt ngn ng ring v t bit: "Diu tnh h v bt kh phan H v tm ng c h nan Ngc phn sn thng sc thng nhun Lin pht l trung thp v cn" (VNPG S lun, Nguyn Lang,... tr 202) Tm dch: Thc tnh l v tnh (nh h v) kh nm bt Nu l y th n khng kh Ngc thiu trn ni sc thng ti Sen n trn l la m vn thm. Nhng t duy "logic" th khng t chn n c cc vn th trn. Nhng ch trng c th, thc t theo li chp ng hp hi cng tr nn xa l vi li l ca thin s Ng An, ni ring, v xa l vi ngn ng thin Vit Nam ni chung. Nhng t duy siu hnh theo kiu siu hnh hc phng Ty li cng xa l hn na i vi cc vn thin thi y.

T nhn thc v ng , ngi i v cc thin s rng ng hnh x t c mc tiu em li an lc, thi bnh v hnh phc cho nhn dn, x s, xy dng con ngi v x hi y tnh ngi v tnh ngi. Thin S Thng Bin v Thng Chiu: Theo ti liu Pht gio s ca Nguyn Lang (VNPG S lun, tp I) hai v thin s ny mun xin dng con ng tht s thin nh ca Pht gio Vit Nam, hai v t Tnh v Mt tng ngoi tp Thin Uyn Tp Anh, ngoi h gio l truyn thng ca Pht gio Vit Nam. iu gi cho chng ta mt s suy ngh lin h n cc l do suy vong, ca thi cui i L v cui i Trn. C mt s kin lch s khin chng ta phi u t l khi m Tnh tng v Mt tng pht trin mnh cui i L v cui i Trn th hu nh sc mnh t cu t lc, t cng, t tri b khut lp, dn tc Vit Nam v Pht gio Vit Nam t i ln vo suy yu theo chiu suy tn ca hai triu i y. Khi thi phi Lan hi s Thng Bin v gc gc ca Pht gio Vit Nam, s nu r o Pht Vit Nam xut hin trc Pht gio Trung Hoa. y c tit ra mt tnh t dn tc t nhng dn chng s liu Pht gio Vit Nam ca s Thng Bin. Trn Thi Tng: Khi nh vua b ngi bu trn vo ni Yn t xut gia, thin s Vin Chng khuyn vua rng: "Trong ni vn khng c Pht, Pht trong tm ta". Nu tm ta lng li v tr tu xut hin th l Pht.... lm vua th khng cn c th theo ring ca mnh c na. Phi ly mun ca mun dn lm mun ca mnh, phi ly lng dn lm mt lng ca mnh. Nay dn mun vua v, th vua khng v khng c". Vng lnh li dy ca thin s, vua Thi Tng tr v vng v, va nhip chnh, va hc, va tu nim gii thot. Vua l v vua u tin ca Vit Nam phc v nhun nhuyn hai mt o v i, m ra hng i cho Pht gio Vit Nam. Ni dung cc ti liu bin son ca Trn Thi Tng, nh Thin Tng ch nam, Kha H lc, Kim Cng tam mui kinh ch gii, Lc thi sm hi khoa nghi, Bnh ng l sm vn, Thi tp, nu r gio l rt truyn thng ca Pht gio l Gii, nh, Tu, Ba php n vi ci nhn rt thong ca i tha. Tiu biu nh on trch dn sau y trong bi Ph Khuyt Sc Thn (Kha H Lc):

".... Nu cha t tm Pht, v T th trc ht phi tr gii nim kinh. n khi t ti trnh Pht cng khng m T cng khng th cn gii no cn tr, kinh no cn nim? Lc th d c tr trong th gii o sc m tht ra l c tr trong th gii chn sc, trong phm thn m k thc trong php thn". Trnh thy bit Pht cng khng m T cng khng l trnh ri khi nim v mi ng tng i vo chnh nim chnh tng v ng m mi ngi c th t th hin trn i ny. Tinh thn gio l ct li c vua gii thiu vn l v ng tng, v ng tng. Tu Trung Thng S: Thng s l tng i Trn, sng i sng gia nh, c php thin vi thin s Tiu Diu, v sau l bc thy dy o thin cho vua Trn Nhn Tn. Qua tp Tu Trung Thng s Ng Lc, ngn ng ca Thng S siu vit, cao vi bc hin mt s chng thm trm v thin nh v tr tu gii thot. Mt v Tng hi Thng S: "Th no l php thn thanh tnh?" Thng S p: Ra vo ng phn nga Nghin tm vng nc tru" (VNPG S lun......tr 284) Li p l mt ngn ng thin nh thc v Tng. Php thn thanh tnh th v ng, ngoi ngn ng din t. Hi hay tr li v thc tng v ng tng s ri vo th gii khi nim ca ng tng, ng tng lm cu u tm thanh tnh (chn tm). V vy, nn Thng S bo: "Ra vo ng phn nga Nghin tm vng nc tru" V Tng hi tip: "lm th no th nhp?" S p: "B ht khi nim sch, d th t khc l php thn trong sch". Thng s ch r li vo thc tng cho v Tng l n gin bung b cc khi nim v ng tng, ng tnh. Trn thc t, bung b tp qun t duy

hu ng, hnh gi phi tri qua mt chng ng tu tp Gii, nh, Tu loi tr tham i (dc i, hu i, v hu i). Li p trn ca Thng s ph hp cht ch vi li dy ca c Pht c kit tp trong Nikya v A-hm, va gin tip gii thiu v ng tng qua mt th ng ng y sng to. Cuc i dung tc, tch cc, phng khong v gii thot ca Thng S l mt s biu hin ca mt tm hn gic ng v ng tng y. S c, s chng ca Thng S c truyn th qua Vua Trn Nhn Tn, nht t ca Thin phi Trc Lm Vit Nam. Trn Nhn Tn (1258 - 1335): Vua Trn Nhn Tn ngi vua t nm 12 tui, n nm 36 tui ln lm Thi Thng Hong 5 nm ri xut gia c 10 nm th tch. Thi gian ti v, vua cng cc danh tng nh Trn hai ln i ph qun Nguyn - Mng xm lc. Vua xut gia ti cha Hoa Yn, ni Yn T vi o hiu Hng Vn u , nhn dn thng tn knh gi s l iu Ng Gic Hong. iu Ng m ra dng thin Trc Lm Vit Nam v tr thnh s T Trc Lm. Sinh thi iu Ng ch trng thng nht tam gio (Pht-Lo-Nho) thng nht ch ca ton dn. S thn Ng S Lin, d thin Nho hc, cng c nhn nh rt tt v iu Ng: "Nhn Tn trn th th T Cung t o hiu, di th dng ngi hin lp nn v cng, nu khng phi l bc nhn minh anh v th sao c nh th?" (VNPG S lun, tr, 301) i sng phm hnh ca iu Ng th nghim tnh, nhng t tng th rt phng. iu Ng li nhiu sng tc phm v t tng Pht hc Vit Nam i Trn v c cho nhiu th k Pht gio Vit Nam v sau nh: - Thin Lm thit chy Ng Lc, - Trc Lm Hu Lc, - Thch Tht M Ng, - i Hng Hi n thi tp, - Tng gi Toi s,

- C Trn lc o (thi): "C trn lc o th ty duyn C tc xan h, khn tc min Gia trung hu bo hu tm mch i cnh v tm mc vn thin". (VNPG S lun...tr, 316) Tm dch: Sng i vui o hy ty duyn H i th n, mt ngh lin Chu bu trong nh ng chy kim V tm i cnh hi chi thin. Theo kinh nghim chng ng ca iu Ng, vi tm v trc (v tm) th ton th cuc i l o. Tm v trc y l tm thin. Khi thin tm c mt, th ton th cuc sng l thin. Con ng n vi o, vi thin tm l con ng quay tr v t thn, tr v vi tm nim v chp, v ng. y l tng ch ca thin nh, v ca thin nh Pht gio Vit Nam, rt thit thc v rt nhn bn. Trc gi vin tch iu Ng ni ln bi k dy chng rt l truyn thng Pht gio v rt duyn sinh: "Nht th php bt sinh Nht th php bt dit Nhc nhn nh th gii Ch Pht thng hin tin H kh lai chi hu". (VNPG S lun...,tr,333) Tm dch: Mi php u khng sinh Mi php u khng dit Nu hiu r nh th Ch Pht thng hin tin No c n, i g?"

Qua bi k th tch y, chng ta hiu rng cc ng tng (cc php) u do cc nhn duyn m sinh v do cc nhn duyn m dit. Ch cc nhn duyn n hay i, no c mt s sinh dit ca cc ng tng y. Thc php th cng v minh v n v ng tng. Nu hiu r ht thy php u l php gii duyn khi th lin thy r php tnh v thy php tnh l thy Pht vy. i vi iu Ng, v i vi cc tu s Pht gio m iu Ng mong c cc v thy r v ng php, th sinh dit khng phi l vn vng bn. Vn chnh l s liu ng l duyn sinh, v ng, liu ng thc tng, v tng. Do liu ng v ng m la xa ht tham, sn, si la xa mi nhn kh au, t thn c hnh phc gii thot ngay trong hin ti. Do liu ng v ng m pht khi tm i t, i bi cu gip trn th. Do liu ng v ng m c thi v chp, d dng h hin on kt, thng nht cc d bit. Trn y l mt s nt t tng in hnh ca Pht gio L Trn. Nu tip tc kho cu cc cng trnh sng tc, thi ca, k thin khc ca i Trn L th chng ta s tm thy cng mt ni dung t tng y. Ni dung l s c, s chng ca cc thin s. S c s chng ca cc thin s l s sinh khi tr tu nhn s tht rng mi hin hu u khng c t ng. V s tht ch c mt, nn s c, s chng ch mt, d c din t di nhiu hnh thc ngn ng khc nhau. Ti y, c kin cho rng dn tc Vit nam ang mong ch Pht gio Vit Nam ng gp c th bng ti sn, ca ci, sc lc, kin trc, iu khc... hn l cc t tng v v ng, t bi v thin nh tru tng v siu hnh y. Chng ti thit ngh rng ci gi tr cao hn nhng cng trnh kin trc, iu khc... l nhng g m cc cng trnh y ni ln. Ci gi tr cao hn nhng g y c ni ln l chnh thnh qu m x hi th hin nhng g y vo cuc sng. Nhn vo nhng thnh qu Pht gio Vit nam ng gp vo lch s i L, Trn chng ta s nhn ra gi tr tch cc c th ca ci nhng g y. Vit v chin thng qun Nguyn Mng i L Trn, Vin s hc H Ni ghi: - "Cc cuc chin tranh xm lc tn bo lm cho t nc thn yu ca chng ta nhiu ln x xc tiu iu. Nhng mi ln nh vy sc mnh Vit

nam li tri dy chin thng v phc hi mi gi tr vn ha tinh thn v vt cht, a dn tc ta tin ln nhng bc nhy vt k diu. Thi i L, Trn l mt trong nhng giai on in hnh nh vy". (li ta ca tp X hi Vit Nam thi L, Trn, H Ni, 1981) - "S kin lch s k diu y lm cho nhiu nh s hc tin b trn th gii khi nghin cu v Vit Nam mong mun lm sng t ngun gc ny sinh ra chin cng lng ly , tc l tm xem n ny sinh ra trn mt c s kinh t, x hi no? N l sn phm ca mt cuc sng tinh thn, vt cht nh th no?" (li ta ca tp X hi Vit Nam thi L, Trn, H Ni, 1981) Nu kt lun rng sc mnh chin thng qun Nguyn Mng, thi Trn l sc mnh vt cht, th nhiu nc Chu u v nh Tng (Trung Hoa) khng c sc mnh vt cht sao m vn thm bi trc qun Nguyn Mng? Nu ni sc mnh l sc mnh tinh thn ca Nho, Lo th l sc mnh ch thc ca nh Tng ti sao nh Tng li i bi trc i qun Nguyn Mng? Kt lun sau cng v yu t quyt nh chin thng qun Nguyn Mng thi Trn phi l sc mnh tinh thn ca Pht gio Vit Nam. Hn nhin l sc mnh tinh thn y i i vi sc mnh tinh thn dn tc, cng vi sc mnh quc phng v kinh t ca x hi ta. l nhng g m bi vit th thin ny mun cp./. ---o0o--HT