N CHAY V SC KHE

Tc gi : Trn Anh Kit Do nhm Thn hu Sydney n tng K thut v trnh by : Trn Xun Thng - nh ba : Ngc Tng In ln th nht thng 12 nm 1999 (1000 quyn) In ln th hai thng T nm 2000 (2500 quyn) ---o0o--Ngun http://thuvienhoasen.org Chuyn sang ebook 8-8-2009 Ngi thc hin : Nam Thin namthien@gmail.com Link Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org Mc Lc
Li Cm T Th Ph Bnh v Gp Ca c Gi Th ca Lut S inh S Trang, Brisbane Th ca ng Nguyn Vn Bon Th ca ng Nguyn Vn Chn Vi dng v Quyn Sch n Chay v Sc Khe Li Gii thiu Li Ni u PHN MT - N CHAY THEO QUAN NIM CA MI THI I Bi I - N CHAY V LNG THNG YU LOI VT 1. C Heo Cu Ngi 2. Ra Bin Cu Ngi 3. Chim Hong Oanh Cu Ch 4. Loi Vt Cng C Tnh Mu T Bi II - N CHAY KIN TO MT X HI HO BNH n Chay Gii Quyt Nn Ngho i S ch Li Ca Nhng Con B Cn Sng n chay s trnh c s h hi mi sinh n chay c th trnh mi xung t x hi Bi III - N CHAY V QUAN NIM CA DANH NHN TH GII Bi IV - N CHAY V QUAN NIM CA TN GIO PHN HAI - N CHAY V SC KHE CA CON NGI Bi I - KHI NIM TNG QUT Cu trc ca h thng Tiu ha trong c th ca con ngi Tin trnh ca s tiu ha S Lin Quan gia n Tht v Bnh Tim Mch

S Lin Quan Gia n tht v Bnh Ung Th Nhng ha cht nguy him trong tht Nhng mm bnh san c trong tht S dinh dng khng cn c tht Bi II - N CHAY V PHNG BNH Bi III - N CHAY V SC KHE CA PH N TRONG THI K THAI NGHN Thc n Chay C y Cht Calcium Khng? n Chay C y Cht Protein Khng? c Cht Ca Thuc Dit Su B Trong Rau Ci Nh Th No? S Lin Quan Gia Cc Sn Phm Ca Sa V Bnh Tiu ng Tr Con Nh Th No? N CHAY I VI S PHT TRIN TH CHT V TR THNG MINH CA TR CON Bi V - NGI N CHAY S C LN DA TR P Bi VI - NHNG NGI SNG KHE V SNG LU TRN TH GII Bi VII - N CHAY V TH LC Ngi Lc S n Chay Trng Ni Danh Nc c Mt C Gi n Chay Trng ot Huy Chng Vng V Mn Chy B Ngi Lc S Leo Ni n Chay Trng Bi VIII - NGI N CHAY C KH NNG SNG TRNG TH Bi IX - NH N CHAY V NGI THIN, MT BNH NHN UNG TH THOT CHT V BNH PHC Bi X - C QUAN Y T ANH QUC KHUYN CO : N THT NHIU S B BNH UNG TH Bi XI - N CHAY Y V NG CCH Bi XII - TM S CA MT N MINH TINH IN NH N CHAY TRNG PHN BA - C TNH DINH DNG CA VI LOI THC VT Bi I - U NNH V KH NNG PHNG CHNG BNH TT u nnh c kh nng cha c bnh tim mch u nnh cha c bnh ca xng u nnh c th phng chng c bnh ung th u nnh v bnh thn u nnh v nh hng sinh l ca ph n u nnh v sc khe ca tr con Bi II - CHUI C KH NNG TR BNH CAO HUYT P Bi III - KH NNG PHNG CHNG BNH UNG TH DA CA TRI CY V RAU CI Bi IV - SINH T C TRONG CAM, CHANH, QUT V BI CHNG C BNH CM CM MA NG Bi V - DU M TRONG N UNG V DINH DNG

Bi VI - S CH LI CA DU -LIU TRONG N UNG V PHNG CHNG BNH TT Bi VII - NHA AM HAY L HI, CY KING V DC THO PHN BN - PH LC GII THIU NNG TRI HU C CA MT NG HNG VIT NAM TI TY C

---o0o--Li Cm T Tc gi chn thnh cm n s gip tn tnh ca qu thn hu: ng Nguyn Ph Hu ng L H Lin ng Nguyn vn Bon dnh th gi qu bu c bn tho v ng gp rt nhiu kin xy dng hon thnh quyn sch ny C s K Vn cung cp ti liu v quan nim n chay ca o Cao i v Ha Ho Lut S o Tng Dc gip th tc ng k bn quyn. Bc S Nguyn Hu Minh Bc s Liu Vnh Bnh vit bi gii thiu v bi "Vi dng v quyn sch n Chay v Sc Khe". c bit chng ti xin chn thnh cm t qu v tc gi v nh xut bn m chng ti tham kho ti liu trch dn trong quyn sch ny. ---o0o--Th Ph Bnh v Gp Ca c Gi Sau khi pht hnh quyn sch N CHAY V SC KHE, chng ti nhn c mt s th t v in thoi khp ni ca cc thn hu gi v chc mng v nhn nh v s ch li ca vic n chay trong i sng hng ngy. Chng ti xin thnh tht cm n tm chn tnh ca tt c qu v u i ngi khen, bnh phm v ng gp kin xy dng cho quyn sch c cng ngy cng hon chnh hn trong nhng ln ti bn sp ti.

 chia x vi qu c gi, chng ti xin php c ng ti cc bc th ny theo th t thi gian nhn c trong dp n hnh quyn sch ln th hai v xin thnh tht cm n s ch gio chn tnh ca qu Thn hu. ---o0o--Th ca Lut S inh S Trang, Brisbane Tha ng, Ti c nhn c quyn sch N CHAY V SC KHE do ng son rt cng phu v n tng khuyn khch ng bo n chay. V hnh thc, ba sch trnh by rt p. c bit v ni dung, ng khuyn khch n chay khng phi bng li nhi s c rch: "Trnh st sanh - S ti",m bng nhng l lun khoa hc, r rng, hu ch cho ngi n chay bng cch vin dn mt s trng hp in hnh vi nhng nhn vt c tht, hin cn sng hng nhn s li ch ca n chay nh th no v.v... Cch ng trnh by s ch li ca n chay cn c trn nhng s kin chnh xc v rt khoa hc, s li cun c nhng ngi t trc ti nay ngn ngi khng dm (hay khng chu) n chay v h ngh rng n chay s thiu dinh dng cho c th, hi sc khe. Quyn sch ca ng s nh tan mi nhn nh sai lm ni trn. Ti xin thnh tht tn thn vic lm hu ch v rt cng phu ca ng v tin rng quyn sch N CHAY V SC KHE ca ng son, s thuyt phc c nhng ngi cn do d cha chu n chay. V cng nhiu ngi tnh ng chng no th cng c ca ng cng to ln chng ny. Trc thm nm mi, knh chc ng v bu quyn c vn s nh , sc khe di do. Knh th (inh S Trang)

---o0o--Th ca ng Nguyn Vn Bon Ging S Trng i Hc Western Sydney, Macarthur. ng Trn Anh Kit knh mn, Li ni u tin ca ti l thnh tht cm n ng gi tng ti quyn sch N CHAY V SC KHE. Ti xin xc nh rng bi vit ny ch l th gp trong tinh thn xy dng. ng xt thy kin no cn thit th b sung cho quyn sch trong cc ln ti bn. Nu xt thy cha thc hin c th cng ng bn tm. Sau khi c cc ti liu trong quyn sch, ti rt ly lm thch th. S d ti dng ch thch th l v ti ang thc hnh trng chay v nhng ti liu ny rt hu ch cho ti. Ti rt ng vi ng l t ngn xa cc tn gio ch trng n chay v dy tn n chay nhm trng dng lng t bi v tn trng mng sng ca cc sinh vt. Cc danh nhn trn th gii t ng sang Ty u quan nim rng lng t bi v lng yu thng cc sinh vt l ng c ch yu cho vic trai tnh. Cc ti liu in hnh minh chng rng loi vt cng c lng t tm, c tr thng minh v lng nhn i, dm hy sinh cu ngi v ng loi. Cc ti liu ny h tr cho ch trng ca cc Phong tro Bo v Mi sinh thin nhin v Thng Yu cc Loi Cm Th, nhm binh vc s hin hu ca cc sinh vt ng thng trn qu a cu. Cc nghin cu khoa hc v cc ti liu y hc chng minh rng c s lin h gia n chay v sc khe ca con ngi. in hnh l n chay s tng cng sc khe cho ph n trong thi k thai nghn. n chay ng cch s gip cho con ngi phng nga c bnh tt, tng cng th lc v ko di tui th. Nhng ti liu ca cc c quan y t chng minh n chay khng lm cho c th ca con ngi b suy yu m l mt phng php t nhin v hu hiu nhm thanh lc cc c t gy ra cho c th do n tht cc ng vt. Ngoi ra, kt hp s n chay v thin nh l mt phng php rt hu hiu gia tng sc khe, cng c c tnh min nhim ca c th, gip cho c th chng li mt s bnh tt, k c bnh ung th.

Thc t trong i sng hng ngy, vic n chay trng khng phi ch dnh ring cho mt s tu s ca cc tn gio, m y l li sng bnh d ca cc danh nhn trn th gii. Ngy nay vic n chay trng tr thnh li sng quen thuc v t nhin ca nhiu ngi. Cc nh y hc ng Ty cng nhn li ch ca n chay trong vic iu tr cc chng bnh tim mch, bnh tiu ng, mp ph, ung th ng rut vn vn....Cc nh y hc ng l cc bnh trn pht sinh do con ngi dng qu nhiu tht c, ru v thuc l.....Nhng c t gy ra do cc thc n trn lm nhim v khin cho mt s b phn trong c th b sng ln, dn dn lan ra pht trin n cc b phn khc v gy ra bnh tt. Ti nh gi cao cng trnh nghin cu ca ng. minh chng s ch li ca vic n chay trong vic iu tr cc bnh him ngho, ti xin lin h kinh nghim bn thn lm trng hp in hnh. Cch nay hn 6 nm, ti b chng vim gan C (Hepatitis C ) vo thi k trm trng. Cc bc s chuyn khoa ti bnh vin Westmead (Sydney) chn on v xt nghim, xc nhn gan ca ti b x v chc nng ca gan b ri lon hon ton. Ti ch c iu tr nh nhng bnh nhn khc. Trong lc iu tr, ti gi trng chay kt hp vi thin nh mi ngy. Mt php l n cho ti. Sau mt thi gian iu tr v c ti khm, siu m, th nghim mu v.v...Cc bc s chuyn khoa xc nhn bnh vim gan ca ti hon ton bin mt. Gan tr li trng thi bnh thng nh cha h b mc bnh. Siu vi trng gy bnh khng cn hin din trong c th (HCV = NEGATIVE). Qua 4 ln ti khm, cc bc s rt ly lm ngc nhin v kt qu ca s iu tr ny. Theo kinh nghim c nhn ca ti, vic n chay ch l iu kin cn iu tr cc chng bnh him ngho, nhng cha phi l iu kin . iu kin cn v l phi kt hp c hai phng php n chay v thin nh mi cng hiu hn. Ti p dng phng php thin qun m thanh Ni ti thanh lc cc c t trong c th. Th nghim cho ti thy nh cc m thanh nh Phm m, Hi Triu m, Thng B Th Gian m... gip cho vic tr bnh ca ti c kt qu. Nu c iu kin, ti ngh ng nn su tp thm cc trng hp in hnh lnh bnh nh vo n chay v thin nh. Nhng iu trnh by trong hn 100 trang sch ca ng chc chn cha ni ln ht c s tng quan gia n chay v sc khe ca con ngi. Tuy nhin nhng ti liu trnh by trong quyn sch ny rt khoa hc v thc t. Ngoi ra, vi li hnh vn gin d, d hiu kt hp vi cch trnh by in n

rt m thut. Quyn sch ny s l mt tp ti liu tham kho hu ch gip cho c gi nghin cu v thc hnh phng php n chay bo v sc khe v ngn nga bnh tt. Trc khi kt thc, mt ln na, ti xin cm n v chc ng thnh cng trong vic su tm, nghin cu nhm ph bin nhng ti liu hu ch thit thc cho mi ngi. Knh (Nguyn Vn Bon) ---o0o--Th ca ng Nguyn Vn Chn cu Gio S, Sydney .....Ti c mt nhn xt ch quan l : Cng ln tui, ngi ta cng n vn sc khe nhiu hn. Mi thay i v thi tit, v n ung, v cch lm vic, v ngh ngi v.v...nht nht u nh hng n sc khe ca mnh. Ti thuc lp ngi ny nn ti thch tm c cc sch bo v dng sinh, v th dc, v cch n ung... n hp vi la tui ca mnh. Tht khc xa vi nhng ngy cn tr, sc sng mnh lit, di do nn t khi mng n chuyn sc khe. Ti may mn c c cun sch N CHAY V SC KHE ca tc gi Trn Anh Kit va mi xut bn gn y. i vi ti, y l mt cun sch rt thc t, vi li hnh vn gin d, d hiu. Sch khng mang tnh tn gio, khng l thuyt rm r. Cng khng tuyn truyn hay thuyt phc mi ngi n chay. V nghin cu, su tm, gom gp cc ti liu ca tc gi tht cng phu. Cc kt qu c th ca nhng ngi n chay qua nhng ti liu trch dn cng vi kinh nghim ca bn thn tc gi l bng chng hng hn cho thy vic n chay c li cho sc khe v vt cht cng nh v tinh thn, v cn gip trnh c mt s bnh tt. V mt vt cht, cc thc n chay (rau, c, u, cc loi, tri cy...) cha y cc cht dinh dng khng km g cc thc n mn (tht, c, tm...) m i khi cn tri hn. V mt tinh thn, s n

chay gip con ngi ci thin nhiu hn v mt o c v cng c nim tin. N CHAY V SC KHE l cun sch rt hu ch cho mi ngi. N c sc li cun v "mi gi" n chay, l iu d nhin. Nhng N CHAY V SC KHE vn dnh cho chng ta mt s t do chn la. Ti c mong s c nhiu ngi c quyn N CHAY V SC KHE rt b ch ny. Thn mn (Nguyn Vn Chn) ---o0o--Vi dng v Quyn Sch n Chay v Sc Khe Hin nay s ngi n chay trn th gii cng ngy cng ng. i vi ngi Vit Nam chng ta, ni n n chay th thng ngh ngay n o Pht hay nhng ngi pht tm tu hnh theo Pht Gio. Nhng i vi ngi Ty Phng th n chay l mt phng php dinh dng mi m c chng minh bng nhng nghin cu khoa hc rt c li ch cho c th v sc khe. Phn ng chng ta u cho rng n chay khng cht b dng v khng ngon ming. Nhng khi nhn qua nhn li, c l qu v ly lm l t hi sao cng ngy cng c nhiu ngi n chay nh vy? Cu hi y c tc gi Trn Anh Kit tr li trong quyn sch N CHAY V SC KHE sau khi ng dnh ra rt nhiu thi gi kho cu v vn ny. Sch dy 140 trang c phn chia gn gh rt d c, t N CHAY THEO QUAN NIM CA MI THI i cho n cc bng chng khoa hc mi nht v li ch ca s n chay. i vi Pht gio, n chay l th hin lng t bi v bin ca ngi con Pht, lng thng yu v tn trng s sng ca mi loi, v bit rng mi sinh vt d ln, d nh u bit au n, u mun sng cn. Trong Bn Tuyn Ngn Quc T Nhn Quyn c ghi: "Mi ngi sinh ra i u c quyn bnh ng....". Trong o Pht cng c Bn Tuyn Ngn, tuy khng ghi chp m mi ngi cng hiu l: "Mi loi sinh ra u c quyn bnh

ng....". Nu ta khng c quyn git hay lm tn thng ngi khc, th i vi ngi Pht t cng tng t nh vy. H tn trng s sng ca mun loi. Ngy nay Bn Tuyn Ngn T Bi ca c Pht t t lan trn ra khp ni trn th gii. Cc hi bo v sc vt (Animal Welfare) c mt khp ni v ting ni ca h c mi chnh quyn tn trng lng nghe. Di con mt ca cc nh khoa hc th "You are what you eat", c ngha l n th g th bn s thnh th . C th ca chng ta lun lun thay i. Mi ngy th mt phn trm s lng mu trong c th ta b hy i, v 1 phn trm mi c to ra, c ngha l sau 100 ngy th mu ta hon ton mi. Tng t nh vy, tht, da, rut, gan...ngay c xng l cht rt cng trong ngi cng lun thay i. Nhng cht liu c c thay th lin tc bi cc cht liu mi do ta em vo hng ngy. Ti nh li cu ca dao thu hc tr chng ta hc: ....c g anh ly c nng anh mua gch Bt Trng v xy. Xy dc ri li xy ngang Xy h bn nguyt cho nng ra chn. i! Nghe tht l hay, c nhn xa chn la k cng. Ci h bn nguyt phi c xy bng gch Bt Trng, l mt th gch v cng qu gi, cho ngi con gi mang i chn dnh y bn t nhng xung ra....Cn chng ta, th hi bn c chn la cht liu tinh khit xy p cho c th ca bn khng? Nu chng ta hay n tht ch, tht tru, th mt phn c th ca chng ta s c lm ra bng cht liu . Nn nu c ai khi hi gi mnh l " tru ch" th di ci nhn bng con mt khoa hc cng chng sao u, phi khng bn? Nhng ngi n chay l nhng ngi bit chn la cc cht liu tinh khit ca t tri m bi p cho c th mnh, v cy c c to thnh bi s hp th nng lng nh sng t mt tri ha vi nhng phn t nc trong sch. V phng din y khoa, th cc v bc s thng khuyn bnh nhn n cng t cht tht cng tt, i khi cm n c tht nu bn b bnh thng phong (Gout) nng. Xin ch l khi bc s dng ch tht khng phi ch ni ring tht heo, tht b thi, m ch tht y bao gm lun tht ca tt c sinh vt nh c, tp, mc, ch...v ngay c trng na. Hay ni ng hn, ch tht ng ngha vi ch protein ng vt l cc cht m, cht tht ca mi sinh

vt. Bn c bit ngy nay nhng con g, b, heo... u b bt ung thuc hoc chch thuc cho chng ln tht nhanh, cng thm vo v s cc ha cht c cho thm vo thc n ca chng. Thuc v cc ha cht ny vn cn tn ti sau khi con vt b lm tht. Nu bn n nhng ming tht ny c phi bn gin tip a vo c th nhng ha cht hay thuc ni trn khng? Qu v cn nh bnh B in xy ra Anh Quc l do h cho nhng con b n b lng ca nhng con b bnh. n khi ta n tht ca nhng con b ny l ta gin tip n b lng ca nhng con bnh, cho nn ta s b bnh B in. V l , nn c u Chu cm nhp cng tht b Anh Quc, v lm cho k ngh nui b ca nc ny gn b ph sn. Cc cuc nghin cu gn y cho thy n nhiu tht s to ra nhiu phn t Aminoacids c hi l mm mng gy ra mt s bnh ung th. Trong bi XI, phn th hai ca quyn sch: C QUAN Y T ANH QUC KHUYN CO, N THT NHIU S B BNH UNG TH, tc gi Trn Anh Kit vit: "Gio s Bruce Amstrong, thuc hi ng nghin cu bnh ung th ca trng i Hc New South Wales khuyn co rng, ch c cch duy nht ngn nga s nguy him ca bnh ung th l phi n nhiu rau ci v tri cy trong khu phn hng ngy". Tm li n chay l mt iu rt tt cho thn th, l mt vic nn theo. Tuy nhin qu v nn hc hi kinh nghim ca nhng ngi i trc, c mt khu phn n chay y v b dng, nht l hc cch nu nng sao cho ngon ming th n chay mi hp dn phi khng qu v? Hy vng mt ngy gn y tc gi Trn Anh Kit s nghin cu v cho ra i mt quyn sch "Cch Nu Thc n Chay Ngon Ming" th tuyt lm! Sydney, ngy 02 thng 04 nm 2000 Bc s Liu Vnh Bnh (Ch Nhim kim Ch Bt Tp Ch Y HC & I SNG, c Chu). ---o0o--Li Gii thiu Nhn loi ang chun b bc sang mt thin nin k mi vi nhiu hy vng nhng cng khng km phn u lo. Hy vng mt th gii ha bnh thnh

vng, mi ngi c c mt cuc sng khe mnh an vui trong v vn tnh thng. V phng din vt cht, con ngi tin b rt nhanh, em li cho cuc sng ca chng ta rt nhiu tin nghi trong cc lnh vc nh n , di chuyn, thng tin, lin lc, gii tr v.v... Tuy vy nhn loi vn c nhiu lo u v chin tranh vn cn, thin tai dn dp, ngho i vn tip din v nht l nhng bnh him ngho cng gia tng. Cc nh nghin cu tm thy rng nhng chng bnh nh p huyt cao, bnh tim mch, ung th vn vn c t l cao nhng quc gia tiu th nhiu tht, so vi nhng ni dng nhiu rau ci v hoa qu. gii ta phn no nhng lo u , chng ta c th tm s gii p trong quyn "n Chay v Sc Khe" ny. Tc gi gii thch tng tn, trng dn nhng kt qu c th v xc thc v vic n chay. Khoa hc chng minh n chay y v ng cch, chng ta vn khe mnh v nht l phng nga c nhiu bnh him ngho. Ngoi ra tc gi su tp rt cng phu mt s ti liu qu gi v tm linh, n s h tr cho vic n chay c dng mt cch t nhin, rt ng cho chng ta suy ngm. Hn na tc gi cng c su tp nhng li vng ngc ca Thnh Nhn v ca cc danh nhn th gii. l nhng ngn uc soi ng cho nhn loi tin n mt th gii tt p v mi mt m chng ta hng m c. Xin chn thnh cm n tc gi. Vi lng nhit thnh, ti xin gii thiu n qu c gi quyn sch ny v c mong rng n s gip ch phn no cho cuc sng ca qu v.

Trn trng Sydney, ngy 21 thng 11 nm 1999 Bc s NGUYN HU MINH ---o0o---

Li Ni u Lc cn b, ti thng theo cha m n cha l Pht, sau c thng thc cc mn n chay ngon lnh do qu v tn n kho tay nu nng. Cha chin sau nhng ngy l lc linh nh, tr lai cnh vng lng bnh thng. Qu tng, ni v ch v Pht t n cha cng qu sng nhng chui ngy bnh d, vui cng cu kinh ting k v an nhin vi nhng ba n n gin bng da, c, rau, tri. Khi cn trong nc, ti cho rng n chay ch l cch thc n ung thanh m ca nhng bc tu hnh trnh khng b phm vo gii cm st sanh theo quy lut ca nh Pht. n chay ch gm ton nhng thc n tho mc nn khng y sinh t v khong cht cn thit cho c th ca con ngi. Do chng ta s b yu ui v khng sc khe lm vic, nht l khng th m ang cc cng vic nng nhc. Thm ch cng cn c th lm cho con ngi kh trnh c nhng bnh tt nguy him. a s Pht t, c l cng ng mt quan nim nh vy, cho nn d th Tam quy ng gii ri, nhng vn cn e ngi, nn na chng b cuc, khng cn n chay na hoc tr li cch thc n chay nh k. Tuy nhin sau bin c lch s 30 thng 4 nm 1975, gia nh chng ti may mn vt bin thnh cng v c nh c ti c. C c hi c c sch bo nc ngoi, ti mi hiu rng n chay ngy nay khng cn c ngha quanh qun trong vn quy lut tn gio m n c lin h mt thit n vic bo v sc khe v phng nga mt s bnh tt. Mt hm cch nay lu, cc con ti tan hc v, c trao cho ti mt quyn sch nhan l The Higher Tastes (Nhng khu v Cao Qu) v bo rng do cc ng o Hare Krishna cho chng n. Ti vn c thnh kin khng my ngng m i vi cc ng o ny nn khng mng ti quyn sch . Tuy nhin mt ba n ti lc lo k sch sp t li cho ng hong. Ti v tnh nht li quyn sch y v c c th mt vi trang xem nhng g cp trong . Ti thy ni dung cng khuyn mnh n chay, lm lnh lnh d v m rng lng t bi bc i cng nh ni n lun hi, nhn qu v nghip bo...ging nh gio l nh Pht. Tn ca o ny cng c mt np sng o c hin lng, dy d con ci ng hong mu mc. i vi h, n chay khng l mt th gio l sung m phi tun hnh mt cch nghim chnh. Hng tun h thng t chc cc bui ging php v khon i cm chay min ph cho cng chng gii thiu s n chay khng nhng ch nhm mc ch trng dng lng t bi m cn c tnh

cch dinh dng na. T quan nim ca ti thay i hon ton, ng thi c thin cm i vi qu v tu s ca o Hare Krishna. Ti c gng tm c thm nhng ti liu m quyn sch ny tham kho tiu biu nh quyn Diet For A New America (Phng php n ung cho mt nc Hoa K Mi) ca John Robbins, cc quyn sch v tp ch xut bn nh k ca Hi Sc Khe T Nhin (Natural Health Association) v Hi n Chay (Vegetarian Society ) ti c Chu. chia x nhng ti liu qu bu m ti su tp c vi qy v c gi, ti son li thnh cc bi ngn gn v ng trn cc tp ch nh k Chnh Tm ca Cha Pht Brisbane v tp ch Phc Hu Cng c Tng Lm ca Cha Phc Hu ti Sydney, ng thi cng gi cho chng trnh pht thanh Ting Gi Tnh Thng ca Hi Quc T Thanh Hi V Thng S trung tm Sydney ph bin rng ri. tin li, nay ti sp xp cc ti liu ny li thnh tit mc ng hong v in thnh sch cng hin qu v tn h ty nghi suy nghim. Cch y hn 2 ngn 5 trm nm, khi nn vn minh khoa hc vn cn n tng trong bng ti, c T Ph Thch Ca Mu Ni Pht bo trong mt chn nc c v vn vi sinh vt (vi khun), th Ngi h li chng bit n chay l thi quen n ung thch hp vi c th ca con ngi, gia tng sc khe v phng nga c cc loi bnh tt. Chnh v th, chng ti hy vng vi s ng gp nh b ca quyn sch ny s mang n cho qu v c gi v qu v tu hnh mt s vng tm hn trong vn n chay v tr gii. Sau ht ti xin chn thnh cm t qu thn hu v qu ng hng khuyn khch tinh thn, ng gp kin v gip phng tin chu ton vic n tng quyn sch ny mt cch hon m. ng thi knh xin qu v thc gi bn phng vui lng ch gio cho nhng iu thiu st v b tc thm ti liu quyn sch ny s c hon chnh hn trong nhng k ti bn sp ti. Ti cng khng qun thn thng gi lng tru mn n v v cc con ca ti dnh cho ti th gi qu bu, b tc kin thc chuyn mn v ph trch k thut quyn sch ny c cho i mt cch tt p. Vit ti Sydney thng 10 nm 1999 Trn Anh Kit ---o0o---

PHN MT - N CHAY THEO QUAN NIM CA MI THI I Bi I - N CHAY V LNG THNG YU LOI VT Hin nay mt s nh truyn gio trn th gii vn cn rao ging vi tn ca h rng "loi vt l nhng ci my khng linh hn v khng cm gic". Do ngi ta c th st sinh cc loi ng vt mt cch v ti v ly tht cung cp cho th trng tiu th. Ti mt s quc gia trn th gii, ngi ta cn lp ra cc hi hoc cu lc b sn bn. H coi vic i sn nh mt mn th thao hay mt tr vui tiu khin. c Chu c cu lc b sn bn vt tri. Hng nm nhn n ma vt tri t hi v, cc x th thi ua nhau bn chng xem ai t c thnh tch k lc, ri vt b cc xc ca vt tri y mt cch tn nhn v hoang ph m khng h ly tht. Tuy nhin phong tro bo v mi sinh v thng yu cm th ra i. H c gng tranh u bng mi phng tin truyn thng, bo ch vn vn nhm bnh vc s hin hu ca cc sinh vt ng thng ny trn qu a cu. ng John Robbins, tc gi quyn Diet For A New America (Phng php n ung cho mt nc Hoa K mi), mt quyn sch thuc hng bn chy nht hin nay trn th gii c s pht hnh trn 450 ngn quyn, phn bc lun iu v thc v y bo lc trn y bng nhng cu chuyn tht m ng su tm c qua cc phng s ca bo ch khp ni. Chuyn ca ng k th nhiu, nhng chng ti ch trng dn ra y mt vi s kin tiu biu qu c gi tin vic suy xt. ---o0o--1. C Heo Cu Ngi Vo nm 1971, c Yvonne Vladislavich li thuyn bum vt i dng. n vng bin n th tu ca c b lm nn. Mn thuyn b b, nc trn vo v dn dn chm xung y bin. Ni Yvonne b m thuyn l vng bin rt nguy him v c nhiu c mp sinh sng. Trong khi ang vt ln vi sng to gi ln th bt thnh lnh mt ci phao t di y bin tri ln v nng thn hnh ca c ni lnh bnh trn mt nc. C quan st v rt ngc nhin khi bit rng y khng phi l mt ci phao m chnh l mt con c heo to ln ang thc hin vic cp cu. Ngoi ra cn c hai con c heo khc bi chung quanh che ch cho c khi b tn cng bi n c mp qui c. Ba con c heo c th m bo v c v t t a c n mt ci phao ln m ngi ta dng lm du hi phn c bm cht vo mt cch an ton.

Sau khi Yvonne c mt tu hi hnh cu thot, ngi ta kim chng bit c t ch c c n c heo bo v n ci phao an ton c khong cch di trn 200 hi l. Ngoi ra vo ngay 28 thng 5 nm 1978, mt chic tu bin gm bn thy th b tht lc ngoi khi o Dassen thuc quc gia Nam Phi v b sng m dy c. H rt lo s v bit rng tu ang tri git trn vng bin c nhiu ngm him tr. Trong lc mi ngi ang u lo tm phng thot him th bng thnh lnh tu ca h b hc nh v b y i theo mt hng khc nn may mn thot ra khi vng sng m bao ph. Ra ni quang ng, mi ngi trng thy mt n c heo ang y mnh chic tu v ni an ton. Sau chng phng ln khi mt nc v nho ln nhiu vng nh hn hoan bi bit mi ngi ri bin dng vo lng bin c. ---o0o--2. Ra Bin Cu Ngi Mt cu chuyn khc vo nm 1975, mt chic tu b m ngoi khi hi phn Manilla, th ca nc Phi Lut Tn. Mi ngi trn tu nhn nho dnh git xung b cp cu. Mt ngi n b chng may khng cn ch trn b v ang vy vng trn sng nc trong tnh trng v cng nguy ngp. Bng ngi ta trng thy mt con ra bin bi nhanh v pha nn nhn tuyt vng . Nh may mn v c phao cp cu, ngi n b ny bn bm cht trn lng ra mt cch an ton. Sut hai ngy lin, ra nhn n lm phao cp cu cho nn nhn c sng st. Sau cng ngi n b ny c cu thot bi mt chic tu bin khc. C ngi lm tng rng nn nhn c sng st l nh bm vo mt vt ni trn bin. n khi ngi n b c vt ln tu ri, mi ngi mi trng thy r ra bin tri ln trn mt nc, vn qua vn li nhiu vng ri mi bin dng vo lng i dng. Theo s nghin cu ca nh sinh vt hc Henry Bergh, ra bin ny l loi ng vt sng lu nm trn th gii. C con sng trn 600 nm. Tht ca n rt qu v rt t tin. Mt s tu nh c bt c nhng con ra bin ny, m thng mai ca n ri x dy li theo sau con tu, hnh h v b i chng sau bao chng ng thy l, trc khi tht ca chng c hn hnh xut hin trn da ca nhng bn tic sang trng trong cc nh hng quc t. ng tic thay! Loi ngi chng ta tr n nhng ngha c cao p bng cch hnh x khng tng xng nh th.

---o0o--3. Chim Hong Oanh Cu Ch Vo nm 1950, mt c b hin lnh c ng ti th trn Hemingtage c nhiu bn lng ging cm mn v gi c mt cch thn mt l c Tess. C sng c n trong mt cn nh c k nn nui mt con mo v mt con chim hong oanh lm bn hu vi bt ni qunh qu. Ngi ta khng bit c c con ci g khng ngoi tr ngi chu gi cch nh c vi trm mt thng hay ti lui thm ving. Mt m n, v chng ngi chu gi b nh thc bi ting v ca bn ngoi. Ngi chng li bing bo: "Gi phe phy cnh l cc cy king ngoi sn m", ri ko chn trm ln tip tc ng na. Tuy nhin ting v ca cng ngy cng dn dp v khn cp hn. Ngi chu gi bn xung ging v n vn mn ca s xem vic g ng tnh bn ngoi. C rt ly lm ngc nhin khi trng thy con chim hong oanh ca b c mnh ang xe i cnh p mnh vo knh ca s. C gic chng: "Chc c vic g xy ra nh c ca mnh nn con chim hong oanh mi bay n v ca nh mnh mt cch khn cp nh th". Ngi chng bn tung chn xung ging v vi vng a v n nh ngi c trong khi con chim hong oanh si cnh rt p xung khung ca s m cht v qu kit sc. n ni, hai v chng ngi chu mi pht gic c mnh t, nm bt tnh trn sn nh vi mnh my b bt mu. Nu khng nh sng kin ca con chim hong oanh bay i cp bo th v chng ngi chu gi u c n kp thi cp cu, th bit u c Tess cht t lc no ri. ---o0o--4. Loi Vt Cng C Tnh Mu T Ngoi ra ti c Chu, vo nm 1998, theo tin tc bo ch v i truyn hnh Sydney loan ti, mt d nhn ci ti s th Taronga b n b ung v v cng bun thm trong nhiu ngy lin tip trc ci cht ca d nhn con. Frala l tn ca d nhn ci c cc nhn vin s th t cho. N thuc gng d nhn vng ng bng v c a t mt s th khc Ha Lan v s th Taronga ti Sydney tip tc nui dng. Khi thy con d nhn ci 17 tui ny c thai, cc nhn vin trch nhim ai ny cng u vui mng v bit rng n thch ng vi cch thc nui dng ca h.

Frala sinh ra mt d nhn con b bng. y l a con th ba ca Frala v l a con th by ca d nhn c Kibau do nhn vin s th Taronga cho lai ging trong iu kin t nhin c. Khi d nhn con ny c 3 tun tui, th n cht mt cch t ngt vo cui thng 3 nm 1998 khin c by d nhn ni chung v Frala ni ring au kh v cng. Ngi ta cha tng thy loi kh hay d nhn khc bao gi. Nhng c ch au bun ca mt ngi m mt con biu l mt cch r rt Frala bng cch m cht xc cht ca a con vo lng trong sut 3 ngy lin v b n b ung. S kin ny lm cho nhn vin s th no trng thy cng u mi lng. V tn trng tnh mu t v chia x s mt mt mt ng loi ca by d nhn, cc nhn vin s th bn che kn chung li chng c t do thch ng vi hon cnh au bun. Ba ngy sau, khi h n m ca chung, Frala ngui ngoai c i cht. Nhng n khng ra ngoi cng n m lng l chui vo chung nm ng. Cc nhn vin trch nhim cng c bit quan tm n d nhn c Kibau trnh gy thm au bun cho n. Sut my ngy lin, nhn vin s th cng cm thy xt xa v mt i mt con vt thn thng do chnh bn tay h nhiu ngy sn sc. Nhiu c in thoi v nhiu th chia bun cng c gi n t nhng ngi thng yu sc vt chia x s mt mt ny vi Ban Gim c v nhn vin ca s th Taronga. Qua nhng s kin trnh by trn y, chng ta thy loi vt cng c tnh cm, tr thng minh, lng nhn i v san sng x thn cu nguy tnh mng ca nhng chng loi khc. Chnh v th m c Pht dy chng ta phi n chay tr gii st hu tn qu sinh mng ca tt c mi chng sinh. V th chng ta nn thng yu loi vt v chng cng c To Ha sinh ra v c quyn bnh ng hin din trn qu a cu ny. Cng cng mt l tng cao p , cc hi Bo v Mi sinh Thin nhin v Thng yu loi vt khp ni trn th gii c ng mi ngi n chay, c ni cn chng bng c vic s dng lng th vt may o na. ---o0o--Bi II - N CHAY KIN TO MT X HI HO BNH Nu nhn loi trn ton th gii u n chay trng, khng ngh ngi g ti chuyn st sanh nhng ng vt khc. C l cuc sng ca chng ta c mt b mt tt p. Mi ngi u sng trong s thanh bnh, khng lng sn hn, chm git ln nhau. ng Alvin Toffler vit trong mt quyn sch xut bn hi nm 1975 v ngh nhng bin php gii quyt nn khng

hong lng thc ti mt s quc gia i ngho trn th gii. ng ao c s c mt tn gio no phng Ty dy ln phong tro chng i v ln n gt gao vic st hi sc vt vi mt s lng khng l d lm thc phm cho dn chng. S lng ng cc khng cn dng vo vic chn nui na c th tha mn s dinh dng cho loi ngi trn ton th gii. ---o0o--n Chay Gii Quyt Nn Ngho i Chuyn gia nghin cu thc phm More Lapp, tc gi quyn sch bn chy hin nay Diet For A Smaller Planet (Phng php n ung cho mt qu tinh cu nh), xut hin trong mt cuc phng vn trn i truyn hnh gn y rng: "Chng ta c th v mt ming tht b nh mt chic xe hi Cadillac". B gii thch tip: "iu ti mun ni l x M hin thi, ngi ta thi ua nhau sm nhng chic xe hi ung xng nh hm ch v gi nhin liu rt r. Cng nh h dng bit bao s lng ng cc chn nui cng ch v gi ng cc tht r m thi". Theo nhng chng liu cung cp bi B Nng Nghip Hoa K, trn 90 phn trm tng sn lng thc la ti M c dng vo k ngh chn nui thay v dng xut khu cu gip nhng dn tc ngho i. Trong cc ba n thng nht ca ngi dn M v cc nc Ty Phng lc no cng thy y dy nhng tht. Ngi ta dng nng phm chn nui tht l mt iu v cng lng ph. Cng do ti liu ca B Nng Nghip M th ngi ta pht mt ti 16 cn la m chn nui gia sc m ch thu vo khng y 1 cn tht. Tin s Aarol Altshul, trong quyn Protein: Their Chemistry and Politics (Protein: Ha Hc v Chnh Tr) vit: "Nu chng ta s dng mt din tch t 1 mu Anh (4046m2) trng hoa mu cung cp lng thc cho ngi n chay, ta s c mt sn lng gp 20 ln nu dng dt y chn nui sc vt ly tht. Hin nay ti Hoa K, phn na din tch t trng trt c dng sn xut thc phm gia sc. Ti ngh rng nu ton th t ai canh tc trn qu a cu ny u c dng sn xut nng phm cho loi ngi th chng ta s c kh nng cung ng y lng thc cho 20 t dn s trn th gii mt cch d dng". Do nhng s kin trnh by trn y, cc chuyn gia lng thc trn th gii bo rng nn i ngy nay khng cn l mt mi e da trm trng na.

Ngi ta khng nn e s nn nhn mn m i khuyn khch vic ph thai, khin hng nm c n 50 triu thai nhi trn ton th gii b git mt cch oan ung khi chng cha c hn hnh ct ting khc cho i. Nu tnh qun bnh theo tng sn lng nng phm trn ton th gii cho mi u ngi th ngy nay c coi nh khng cn xy ra cc nn i na. Nhng iu d ch l mt o tng. Trong mt bn tng trnh c trc Hi Ngh Lng Nng Quc T ti La M hi nm 1974, ng Ren Dumont, mt chuyn gia nng hc ca vin i Hc Nng Nghip Php pht biu rng: "Chnh nhng ba n thnh son y tht ca nhng ngi giu c gy ra nn i km cho nhng ngi ngho kh". Tnh trng lng ph nng phm trm trng nh th phi c chm dt bng cch chnh quyn ti mi nc nn p lc cc k ngh gia chn nui khng c dng thc la lm thc phm gia sc v phi hn ch tri chn nui n mc ti thiu.

---o0o--S ch Li Ca Nhng Con B Cn Sng Mt con b cn sng s cung cp c nhiu lng thc hn l mt con b b git ly tht. B sng c th cung cp ngun thc phm di do v lin tc cha nhiu cht protein cao nh sa, b, ph mt, sa chua v.v... Nm 1971, ng Stewart Odendhal ca trng i hc Missouri hng dn mt phi on nghin cu v chn nui sang Bengal (n ). ng quan st thy rng y ngi ta khng nui b bng thc la m ch cho n bng rm, r, xc ma v c. Nhng tr tru thay, n li thng xy ra nn i km. S thiu ht lng thc ti n khng phi v nhn dn x ny th b nn khng gim git b n tht, m chnh v thin tai hn hn v nhng cuc khi lon chnh tr xy ra lin min. Ngy nay n c coi nh l vt qua tnh trng thiu n trong dn chng. Trong mt bo co c trc Quc hi n hi thng 2 nm 1980, cc chuyn gia nng hc kt lun: "n ngy nay t sn xut y lng thc cung ng cho nhu cu ca nhn dn trong nc". B sng cung cp cho chng ta sa v nhng ph sn ca sa mt cch lin tc. y l nhng thc phm c phm cht b dng cao. Hoa K sn phm ca sa rt di do. i khi ngi ta cn mun hn ch bt vic sn xut. Dn biu Sam Gibbons ca tiu bang Florida gn y bo co ln Quc hi rng chnh ph hin nay ang b bt buc phi d tr sn lng ca sa trn mc an ton. ng bo vi cc ng vin: "Chng ta hin nay

ang qun th n 440 triu cn b, 545 triu cn ph mt v 765 triu cn sa bt. Hng tun mc tn kho vn cn tng ln 45 triu cn. Thc ra ch cn 10 triu con b sa nh th ti Hoa K cung cp mt sn lng sa v ph sn ca sa d tha nh vy, khin thnh thong phi xut kho hng triu cn cung cp hoc vin tr cho nhng dn tc ngho i. y l mt bng chng hng hn cho thy rng gi tr ca nhng con b cn sng ch li hn nhng con b git cht ly tht. Hin nay trn th gii, ngi ta thnh lp nhng phong tro bo v mi sinh, nhng phong tro chng i vic st hi cc lai c voi, c heo v hi cu vn vn. Hin cng c mt s phong tro thng yu loi vt nhm chng i vic st hi ng vt lm thc phm cho con ngi, trong s c n minh tinh in nh mt thi ni ting ca nc Php l Brigit Bardo. Nhng ai c d phn vo k ngh chn nui sn xut tht th mi lo u khi thy khuynh hng n chay cng ngy cng lan rng trn th gii. Thng 6 nm 1977, tp ch thng mi ti Hoa K c tn l Farm Journal, trong mc l th ch nhim vit: "Ai l k chng i li danh t thm tho ca tht?" Tp ch ny cn ku gi cc nh chn nui chung gp mt s tin n 40 triu la qung co vic tiu th tht hu gi vng gi c ca tht trn th trng. ---o0o--n chay s trnh c s h hi mi sinh Ngy nay chng ta phi tr mt gi tht t cho s n tht l lm h hoi mi sinh thin nhin hu ch cho nhn loi. C quan nghin cu v Nng Hc Hoa K ch trch v nhng cht cn b do cc l st sinh thi ra lm d bn sng lch. Ngun nc tinh khit cn b cn dn do vic s dng mt cch ph phm bi nhng l st sinh . Trong quyn Population, Resources and Environment (Dn s, Ti nguyn v Mi sinh), Paul v Anne Ehrlich so snh: " thu hoch 1 cn la m, chng ta ch cn 60 cn nc. Nhng nu mun sn xut c 1 cn tht, chng ta phi cn tiu th t 2500 n 6000 cn nc". Nm 1973, t New York Post tit l mt tin ng tri. Mt l st sinh ln ti M chuyn cung cp tht g s dng ti 100 triu gallons nc mi ngy, tng ng vi lng nc cung cp cho mt thnh ph c 25 ngn dn c.

---o0o--n chay c th trnh mi xung t x hi Nh chng ti trnh by trn, sn xut nng phm lm lng thc cho loi ngi, chng ta ch cn mt din tch t ai tng i nh. Nhng nu mun sn xut nng phm cung ng cho k ngh chn nui th nhu cu ng c v din tch t ai phi v cng rng ln. V l y m t ngn xa xy ra cc cuc tranh chp lnh th gia cc quc gia vi nhau. Mt cuc nghin cu c ng ti trong quyn The Plant Foods For Human Nutrition (Thc n cy c cho s dinh dng ca loi ngi) so snh: "Trn cng mt din tch t mt mu Anh, chng ta trng nng phm lm lng thc th n s cung cp mt t s cht protein nhiu gp 5 ln so vi dng t y chn nui ly tht. Nu trng u chng ta s c cht protein gp 10 ln v nu trng ci spinach th lng cht protein s gp 28 ln nhiu hn". Qua lch s c i ca Hy Lp, nh trit hc ni danh Socrates tng khuyn bo loi ngi nn n chay. l mt phng cch khn ngoan m con ngi tn dng ti nguyn phong ph do ngun thc phm nng nghip cung cp. ng nhn mnh thm: "Nu mi ngi u n tht th chng ta phi cn rt nhiu din tch ng c chn nui nn d sinh ra cc cuc chm git ln nhau tranh dnh lnh th". Tht l khi hi khi ni n vic n tht c lin quan cht ch ti nhng cuc chin tranh trong thi k ngi u Chu m mang i xm chim thuc a. l nhng cuc chin tranh v hng liu gia v. Thu ngi u Chu cha sn xut cc loi gia v nh tiu, hnh, ti, ng v hng vn vn, cho nn cc thng nhn nhp cng cc loi sn phm ny thng rt giu c. Cc nh lnh o ca mt s nc Ty Phng v lng tham nn ng binh xm chim n v mt s quc gia phng ng vi va cp ot lnh th, bt dn n l v va nm trn quyn kim sot thu mua cc loi hng liu gia v t tin. Trong k nguyn ny, ngun li v sn xut lng thc cng cn l mt m nh d gy ra cc cuc bo ng v tranh chp. Thng 8 nm 1974, c quan Tnh Bo Trung ng Hoa K (CIA) cnh gic rng trong tng lai gn, c th s khng lng thc cho ton th gii v s gia tng dn s cng ngy cng nhiu. Song s kin ny c th khc phc c bng cch tit ch vic dng nng phm chn nui gia sc, hu gia tng lng thc cho loi ngi.

Nh chng ti trnh by trn, go, la m, sa v u l nhng ngun cung cp cht protein di do cho nhn loi. Do n chay bao gi cng c nhiu cht dinh dng nn rt tt cho sc khe ca con ngi. Chng ta c th so snh: 100g tht b cha 20g cht protein, 100g ph mt cha 25g v 100g u nnh cha n 34g cht protein. Mc du tht cha t cht protein hn nhng gi th trng li t hn. V nhng s bt li ca vic n tht gy ra bit bao phin toi v thm trng cho loi ngi, nn n lc chng ta nn n chay gi gn cho qu a cu ny khi b nhiu xo trn. ---o0o--Bi III - N CHAY V QUAN NIM CA DANH NHN TH GII Ti Hoa K, ngi ta c lng hng nm c n 134 triu sc vt v 3 t gia cm b git cung cp tht lm thc phm cho dn chng. Nhng trong khi mi ngi ang vui v thng thc cc mn n khoi khu , c my ai lin tng n mt s lng khng l cc loi ng vt b git cht mt cch thm thng cho thn th ca con ngi c bo b. i khi ngi ta cn nhn tm a ct trn s cht chc mt cch thch th v v t l. in hnh l danh h Ronold Mac Donald, trong mt chng trnh truyn hnh thng mi, khi hi vi m tr con rng: "Cc em c bit hamburger xut x t u khng? Chng c trng vn Hamburger y!" n l st sinh, ngi ta c cm tng nh bc chn ti mt th a ngc y mi t kh. Ting ku la tht thanh ca nhng con vt b p u, b in git hay l b bn cng u l nhng cnh hi hng m bt c ai c mt cht t tm u khng th chu ng ni. Sau ngi ta cn treo gi nhng con vt ln ri a vo nh my sn xut thc phm bng h thng dy chuyn. i khi con vt cn sng tr tr, nhng ngi ta thn nhin ct c n hoc tho tht n nh mt tr chi mt cch thch th. Mt hm n, nh v ch qun vt Peter Burwash n ving mt l st sanh. Khi ra v ng bt nhn m vit nhng cm ngh ca mnh trong mt quyn sch nhan l A Vegetarian Primer (Sch dy n chay). C on ng vit: "Ti khng n bp nt mt cnh hoa mong manh. Ti chi hockey vi ht sc bnh sanh ca minh. Ti cng tng vng vy v dc ngang trn cc sn qun vt trong nhng trn th hng. Ti khng phi l loi ngi yu ui. Nhng trc cnh tng m ti chng kin ti l st sanh, ti thy mnh kinh khip v lng mnh mm yu v thng hi".

"Khi ti ri khi l st sanh, s ti nghip dy v lng tm ti. Ti thm nh s khng bao gi c can m i st hi mt con vt du ln du nh. Ti hiu rng c nhng nhn vt li lc trn th gii hp nhau bn ci v cc vn vt l, kinh t v mi sinh. Cng c mt s ngi c quan im tn ng vi ch thuyt n chay. Song iu lm cho ti chn ly con ng chay lt khng phi chy theo ch thuyt ny hay ch thuyt n m chnh v nhng cnh d man m con ngi i x mt cch ti t vi cc loi vt khng phng t v m ti tn mt chng kin". Trong thi k c Hy Lp v c La M, lng t bi v nhng quan nim v s i x o c lun lun l nhng nguyn ng lc ch yu khin mt s danh nhn khp minh trong vic th tr trai gii. ng Pythagore, nh ton hc lng danh trn th gii tng khuyn nh: "Ny bn, xin ng lm nh nhp thn th ca mnh bng nhng thc n ti li. Chng ta c bp, bm, l, rau tri tha thi, sa v mt ong ngt lm. Qu t ny cung ng cho chng ta nhng thc n v ti mt cch di do, khon i chng ta bng nhng ba tic khng can d vo mu. Ch c loi th ny mi n tht loi th khc v bn nng t nhin v v i. Nhng khng phi tt c loi th no cng vy. Bi v trong s cng c cc loi nh b, nga v tr...du n c". S hc gia Diogenes k rng, ng Pythagore dng im tm bui sng bng bnh m v mt ong v dng ba n chiu vi nhiu loi rau qu. Ngi cng th hin lng t bi bc i qua nhng hnh ng thc tin bng cch nhiu ln tr tin cho mt s ng ph phng sanh nhng con c m h bt c tr v lng bin c. ng Plutarch, trit gia ngi Hy Lp nhn xt v ng Pythagore nh sau: "Theo ti s t tm l l do chnh khin ng Pythagore king tht. ng khng n nhn cnh dy da v ku rng tht thanh ca nhng con vt khi b ngi ta phanh thy x tht. Ngi ta git nhng con vt khng phi v l do chng l th d c kh nng nhiu hi loi ngi, m chnh v mc ch tha mn khu v ca h m thi. Ngi ta bc t nhng con vt ngy th khng mng vut t v m ng l ra theo lut To Ha, chng cng c quyn sinh tn, bnh ng v hin din lm p qu a cu ny nh tt c mi loi". ng cn nhn mnh: "Nu bo rng bn tnh t nhin ca loi ngi l n tht cc loi th, th th hi ch vi hai bn tay trng do To Ha sinh ra, m khng cn n s tr lc ca dao, mc, ho, gy, con ngi lm c g cc loi th ?"

ng Lonard Da Vinci (1452 - 1519), nh danh ha v iu khc gia ngi , ng thi cng l mt thi s ni ting trn th gii quan nim n chay l o c ca con ngi. S n chay s trnh c nhng ti c v st sinh. ng cn nhn mnh rng nhng ai khng bit qu trng s sng ca nhng sinh vt khc l nhng k khng ng sng. C th ca nhng ngi n mn khng khc g nhng bi tha ma chn vi xc cht cc th vt m h n vo. Trong cc quyn v nht k, ng thng vit y nhng cu danh ngn v lng t bi bc i v lun lun c nhng hnh ng qy thng cc loi sinh vt khc. ng Jean Jacques Rousseau (1712 - 1778), trit gia v l mt vn ho ngi Php c nhng tc phm gi tr v mt t tng nh hng su xa n nn vn hc v cuc cch mng lch s ti quc gia ny. ng l ngi ch trng bnh vc s hin hu ca thin nhin v c xy s n chay. ng nhn xt rng phn ng nhng loi th n tht c bn tnh hung tn hn nhng loi th n c. V d nhin nhng ngi n chay trng s hin t hn nhng ngi n mn. ng cn ngh nhng ngi hnh ngh t khng c mi vo lm bi thm on ti cc ta n. Kinh t gia Adam Smith (1723 - 1790), trong quyn The Wealth of Nations xut bn vo nm 1776 khuyn khch loi ngi n chay v thuyt minh v s li ch ca vic th tr trai gii. ng bo rng vic n mn xt ra khng cn thit cho nhu cu dinh dng ca con ngi. Chng ta c ng cc, rau qu, ph mt, da v du thc vt. l nhng thc n cung cp cho chng ta nhng cht dinh dng di do. Tht i vi chng ta s khng ngha l g nu chng ta n chay y v ng cch. Cng mt quan nim trn, ng Benjamin Franklin (1706 - 1790), mt khoa hc gia v l mt chnh tr gia ni ting ca Hoa K, ngi bt u n chay t nm 16 tui bo rng nh n chay m c th ca ng c trong sch, tinh thn ca ng c minh mn, tr c ca ng c tin b v s hiu bit ca ng c nhanh chng hn. Trong mt bi t thut, ng c bnh phm nhng ngi n mn l nhng k c st". Thi s Percy Bysshe Shelley (1792 - 1822) cng l ngi n chay trng. ng ch trng chng bng vic st hi sc vt cung cp tht cho dn chng tiu th. ng c lng v tha v bt u n chay trng t hi cn l mt sinh vin ti trng i hc Oxford. Sau ny ng thnh hn vi b Harriet. C hai v chng u chp nhn mt cuc sng chay lt thanh khit. Trong mt bc th ngy 14-3-1812, b Harriet tm s vi mt ngi

bn: "V chng chng ti king tht v n chay trng nh ng Pythagore vy". Mt s thi phm ca ng Shelley thng mang tnh cht v tha bc i., khuyn nh mi ngi trnh vic st sanh, nn n chay v sng mt cuc i thanh cao tt p. Vn ho nc Nga Lon Tolstoi (1828 - 1910) th trng chay t nm 1885. ng chng i th sn bn ca mt s giai cp qy tc v trng gi. ng cng ch trng khng st sanh, ch trng ch thuyt ha bnh v n chay, tn trng s sng ca cc loi sinh vt khc k c con ong v loi kin. ng tin on nhng bo ng xy ra trin min trn th gii ch v loi ngi khng bit t ch tham vng ca mnh. S kin cng ngy cng t hi hn v c th xy ra nhng cuc chin tranh khc lit lm xo trn cuc sng an bnh ca nhn loi. Trong bi tham lun The First Step (Bc u tin), Lon Tolstoi bo rng nhng ngi n tht l nhng k phn o c v "phm ti st sinh". ng ni thm: "S st sinh lm cho nhng ngi vn c mt tm hn cao thng, c lng v tha i vi mi ngi nh i vi chnh bn thn mnh, tr thnh nhng k hung bo". Nh son nhc Richard Wagner tin tng mnh m rng s sng ca mi loi u c tnh cch bt kh xm phm. ng bo: "n chay l mt s dinh dng thun hp vi bn cht thin nhin, cu vt con ngi xa lnh nhng tm a v hnh ng ti li, ng thi ng cng mong c sau ny s c ha sinh v ni an lc i i". ng Henry David Thoreau (1817 - 1862), vn ho Hoa K c khuynh hng chng p bc n l, ch trng mt cuc sng thanh bnh v thun l thin nhin. ng l ngi n chay nh k t thu nh, bo rng: "Chng ta khng c trch c nhng ngi n mn. Thc ra v s sinh tn, loi ngi c th st sinh trn mt bnh din no . Nhng y l mt bin php bt kh khng v rt ng thng tm. Nhng ngi n mn cn phi c hng dn ci thin dn ng li mu sinh ca mnh, h t thc v t chn la cho mnh nhng thc n chay thanh m v cao khit hn. Theo s suy nghim ca bn thn ti th nhng s kin can d mt cch quan trng vo vn vn s ca con ngi. Ti tin rng iu kin n ung c th ci thin c. Xuyn qua tin trnh lch s ca nhn loi, chng ta h chng thy nhng b lc n tht ngi t thu xa xa, ngy nay h khng cn n tht ln nhau v i sng cng ngy cng vn minh hn v con ngi trong nhng b lc c thc hn".

Trong lch s n vo thp nin 1940 v 50, nh cch mng bt bo ng Mohanda Gandhi dnh li ch quyn cho t nc t trong tay thc dn Anh Quc. ng tng vo t ra khm v c nhn dn nc n tn th l bc Thnh nhn, cng l ngi n chay t thu nh. Thn sinh ca ngi vn theo o Hindus nn gia nh ca ngi l mt gia nh o c v tt c u n chay theo gio l tt lnh ca tn gio . Song di s cai tr ca Anh Quc, nhng t tng tn tin Ty phng nh hng mnh m v dn dn nh bt mt s phong tc c truyn ca nc n. Mt s thanh nin thi by gi ch bai vic n chay trng v th o bn x l h lu nn h hc i theo li sng Ty phng trong c vic n tht c h hm h chp nhn hn c. S ngi ny cn khuyn d ng Gandhi theo tro lu mi nh bn h, nhng b ng t chi. Do ng tr thnh nn nhn ca s ch bai gim xim. H bo rng n tht s tng cng sc khe, ngh lc v lng can m. Nhng ng Gandhi vn khng khng gi vng lp trng ca mnh khng h xao xuyn. Khng nhng th ng cn vit tt c 5 quyn sch chuyn v ti n chay v khuyn mi ngi tr gii. ng bo: " n lc chng ta cn phi sa sai mt s t tng lm ln cho rng n chay s lm cho tinh thn chng ta b bc nhc, th ng v nht ch phn u. D trong tnh hung no, ti vn khng xem vic n tht l cn thit". Hng ngy ng Gandhi thng dng gi la mch, bt hnh nhn, rau xanh, chanh v mt ong trong nhng ba n thanh m. Chnh ngi bo tm thy nhng nguyn l v gi tr o c ca s n chay qua cc tc phm ca nh vn Tolstoi. Trong quyn Moral Basis of Vegetarianism (Cn bn o c ca ch thuyt n chay), ngi vit: "Ti khng nh rng tht khng phi l thc n thch hp vi con ngi. Chng ta khng nn sai lm chy theo li sng ca cc loi cm th, nu chng ta t coi mnh cao thng hn cc loi cm th ". Ngi cng bo chnh lng t bi l nguyn ng lc khin ngi ta n chay v trnh st sinh hn l v l do sc khe Ngi bo s tin b v tm linh n mt mc no , con ngi s t thc v thng hi m khng git chc nhng sinh vt bn b ca chng ta tha mn nhu cu ca khu v". Kch tc gia ni ting Bernard Shaw (1856 - 1950) c gii thng v vn hc ngh thut Nobel nm 1925. ng cng n chay trng t nm 25 tui. ng bo chnh nhng thi phm ca Shelley lm cho ng thc tnh v thy c s o c trong vn chay lt. ng bo c ln ng b bnh. Bc s khuyn co ng hy b "ci tt xu n chay" i. Nu khng ng s toi mng v kit sc. Nhng ng vn bt chp. ng cng mc k trc nhng

ma mai ca bng dn thin h, v cng ri ngh. ng bo chng ta khng nn quan tm v s gim pha ca s ngi chuyn n cc thy ma ca th vt y. ng thng trc tc nhng kch bn v nhng vn phm lin h ti hnh vi o c ca con ngi, ti s st sanh v nhng bo ng trn th gii. Trong tc phm A Modern Utopia (Mt th gii ton chn hin i), ng H.G.Wells cn c vng xa hn: "Trong th gii ton thin , loi ngi s khng st sanh v n tht. D trc kia h c phm phi. Nhng gi y h vui v vt i ci t tng ca s st sanh. Khi mi ngi u c gio dc c mt trnh v l tng tt p th kh m tm thy mt ngi no c can m cm dao st hi mt con vt khc. Chng ti s reo vui nh mt a tr con v mng r trng thy l st sanh cui cng t ng ca". Albert Einstein (1879 - 1955), nh bc hc ni danh ca th k th 20. Ngi pht minh ra thuyt tng i v c tng gii Nobel v vt l hc nm 1921 cng l mt ngi n chay trng. Tuy ng chnh thc khng theo tn ngng no nhng l mt ngi rt sng o. ng tin c Thng v v tr ny c iu khin bi mt c Tri huyn diu. Nu khng th mi s vn hnh trong v tr s lon ln v khng theo mt quy lut nht nh. ng l mt ngi yu chung ha bnh, tn trng s sng ca mun loi v tng pht biu: "Khng g ch li cho sc khe ca con ngi c c hi sng lu trn qu a cu ny bng cch n chay". Vn ho Isaac Bashivis Singer (sinh nm 1904), tng ot gii thng vn hc ngh thut Nobel nm 1978 th chay trng t nm 1962. Lc ng va ng 58 tui. ng bo ng rt ly lm hi tic v ko di thi gian n mn qu lu. Nhng th mun cn hn chng bao gi n chay c. ng ngh rng thuyt n chay trnh st sanh cng cng cng ha hp vi s uyn chuyn huyn vi ca Do Thi gio. ng bo: "Chng ta u l con ci ca Thng . Trong khi chng ta cu xin Thng tha ti cho chng ta, th ngc li chng ta c tip tc phm ti st hi sinh mng ca nhng ng vt khc". cp ti tnh trng sc khe c th b nh hng bi s n chay, ng bo rng d l hon ton da trn thc ca loi ngi. ng cng quyt bo: "Ngay c vic n mn c tt cho c th nh th no chng na, ti s khng bao gi chp nhn. Rt nhiu trit gia v cc nh truyn gio trn th gii rao ging vi tn ca h rng loi th chng qua ch l nhng ci my khng linh hn v khng cm gic. Nhng li rao

ging nh vy l mt s ni lo, l sng kin v ch trng ca bn ma vng v t o m thi". ---o0o--Bi IV - N CHAY V QUAN NIM CA TN GIO Cc tn gio ln trn th gii hu nh lc khi thy u rn dy tn khng c st sanh hi vt v phi lun lun th tr trai gii. Nhng tri qua nhiu th k, nhng kinh in nguyn bn c chp tay truyn li t i ny sang i khc, c chuyn dch sang nhiu ngn ng khc nhau hoc c hiu nh bi nhiu gio ch v Hi ng Gio Phm thi i, nn c l c phn sai lch vi kinh in nguyn s. Do s cm st sinh v th tr trai gii khng cn c mt s tn gio chp hnh nghim chnh. gi tnh cch v t, tc gi xin trch dn mt cch trung thc nhng ti liu tham kho m khng h din gii, bnh phm hoc c quan im c nhn. Nu c iu g s st th chng qua ch l ngoi mun ca tc gi. Knh xin qu v lnh o tinh thn v qu tn hu cc tn gio rng lng tha th. Theo s sch, chng ta thy rng Ai Cp thu xa, cc tu s cng ch trng n chay. H king tht c v k c khng n trng na, v h nh ngha trng l mt th tht trng thi lng (a). Cc tu s ny cng ch trng sng c thn v gi vng li nguyn x thn phc v o php. Mc du trong kinh Cu c, kinh in nn tng ca Do Thi Gio, c vi ch cp ti vic n mn, nhng tu trung gio l cn bn vn dy tn phi trng chay v khng st sinh hi vt. Trong Sng Th K (Genesis1:29), quyn u ca kinh Cu c c on vit: "Cha phn rng: Ta ban cho cc con y cc loi rau qu v ng cc khp ni trn th gii ny. l thc n ca cc con vy"(b). Thnh Kinh cng ni lc mi to thin lp a, Thng cng khng c sng to ra cc loi vt ny bit n tht cc con vt khc. Sng Th K (1:30) vit tip:"Cha phn: Cng nhng loi th khp ni trn a cu, nhng ni c s sng, ta ban cho cc ngi cc loi rau qu v ng cc n. Cc ngi khng c n tht"(b). Trong on ny Sng Th K (9:4) nhn mnh hn: "Tht vn c mu v c s sng, nn cc con khng c n".(b) Trong cc quyn Thnh Th, phn ln nhng li rao ging u ln n vic n tht. Isaiah (1:15) vit: "Cha phn rng: Ta ght cc ngi cng dng ta no l tht tru nng, tht ca nhng loi th bo b khc. Ta khng c thch mu ca nhng con b mng, ca nhng con tru hoc cc con d

c. V th khi cc ngi nga tay xin ti, ta ngonh mt i. Khi cc ngi cu nguyn, ta s khng nghe. Ti v bn tay ca cc ngi vy y mu"(b). Theo Isaiah (66:3): "Hnh ng git cht mt con b chng khc g hnh ng vn c mt con ngi vy"(b). Trong Thnh Kinh cng c chuyn v Thnh Daniel. Khi cn sanh tin, c ln ngi b giam trong ngc tht ti thnh Babylon, ngi t chi cc thc n mn do bn cai ngc mang ti m quyt i cho c n chay mi thi.(a) Ngy nay i a s trong chng ta ngh rng Cha Jesus n tht v c mt s khon lin quan n vic n mn trong kinh Tn c. Nhng nu chng ta tra cu v so snh vi Thnh Kinh nguyn bn bng ting Hy Lp th chng qua ch l mt s sai st trong khi dch thut m thi (a). V y l li tin tri ni ting ca Isaiah v s ging trn ca c Cha Gi-Su: "Hi cc con! Ta bo tin cho cc con bit rng mt v n ng trinh s th thai v s h sinh mt ngi con trai. Ngi con trai c tn l Immanuel (tn ca c Cha Gi-Su). B v mt ong s l thc n chnh ca ngi. l ngha Ngi s xua ui bn t ma qu qui v s ban pht nhng iu lnh m thi"(b). Thnh Clment cng th trng chay. Ngi tn dng v tng ca ngi l Mathew v ng ch dng nhng thc phm chay nh ngi vy. Thnh Jrome, ngi dch Thnh Kinh ra ting La Tinh v lu truyn n ngy nay, tng vit: "Cc thc n chay rt gin d, d nu nng m li rt r tin". Ngi cng bo n chay l phng cch tt nht chng ta tu nim hu theo ui con ng thnh thin. Thnh Chrysotom quan nim n tht s to cho con ngi c bn tnh hung d v khng phi l mt tp qun bnh thng ca ngi tn Thin Cha Gio. Ngi ni: "Chng ta c thi quen bt chc theo hnh vi ca nhng con ch si, nhng con beo. Hoc gi cn t hn hnh vi ca chng na. Bn tnh bm sinh ca loi th c an bi nh vy. Cn i vi chng ta, Thng ban cho ci vinh hnh c bit ni, bit cm gic v bit suy ngh c s cng bng v l phi. Nhng ngc li chng ta li cn xu xa hn cc loi th na" (a). Thnh Benedict, ngi sng lp ra gio phi Benedictine Order vo cng nguyn 529, quy nh cc gio s trong gio hi phi n chay trng. Gio phi Trappist sng lp t th k th XVII cng quy nh kht khe rng cc tn khng c n tht ng vt v k c khng n trng na. Quy lut ny c gii ta bi Hi ng Gio Phm Vatican hi thp nin 1960. Nhng phn ln tn ca mn phi ny vn tip tc th tr trai gii

theo gio l nguyn thy. Tuy nhin hin thi cng c mt s chng vin Trappist ci cch. Cho php chn nui gia sc v x tht bn ngoi th trng gy qu cho nh chung (a). Gio hi Seventh Day Adventist Church nghim cm cc tn st sinh v n mn. Tin s John H. Kellogg, tn trung kin ca gio phi ny Hoa K c xy mi ngi n chay. ng cai qun mt bnh vin bng cch cho cc bnh nhn iu dng ch ton bng nhng thc n chay m thi (a). Ngoi ra ng Kellogg cng ch bin ra mt loi thc phm chay rt tin dng. l loi cm gip bp (corn flakes). Ban u loi thc phm tin dng ny ch lu hnh trong gii gio hu, nhng sau ni danh v hin thi c lm cng ty trn th gii hot ng vi tnh cch t lp sn xut corn flakes hoc nhng thc n tng t cng ly nhn hiu Kellogg"s. (a) Quc gia c s dn n chay nhiu nht trn th gii phi k l n , qu hng ca o Hindus v Pht Gio. Vn nh hng bi gio l tt lnh khng st sanh v khng bo lc, a s dn n l nhng ngi c tn ngng v chp hnh nghim chnh nhng gii lut ca tn gio h. Kinh V , tin thn ca cc kinh in Pht gio, xc quyt rng n chay l nn tng ca o c kh d trnh c cc vic bo ng c th xy ra. Lut c xa ca n Manu-Samhita din gii: "n tht d nhin phi st hi sinh mng ca nhng ng vt khc. S st sinh s lm ngn tr con ng tm n hnh phc ca Thin ng. V th chng ta ng c n tht. Trong mt chng khc, Manu-Sahimta cng cnh co:"S cm chn v git cht sinh mng ca nhng ng vt khc ly tht l ngun gc ca s hung d. Nn chng ta phi trnh xa ra v ng c n tht" (a). Trong nhng nm gn y, gio hi Hare Krishna pht ng phong tro khuyn khch mi ngi n chay trn ton th gii. Srila Prabhupada, v lnh o tinh thn ca phong tro c ln ni: "Lut Manu-Sahimta cng cm vic tr th bng cch ly mng n mng. Ngay c git mt sinh vt nh nh con kin cng chu trch nhim v hu qu ca nghip chng. Bi v chng ta khng sng to ra c nhng sinh vt nn chng ta khng c quyn cp i sinh mng ca chng. V th php lut do loi ngi t ra c s phn bit gia st sinh v st nhn l mt th lut l khng hon m. Theo lut cng bnh ca To Ha, git cht mt sinh vt c ti nh git cht mt con ngi vy. Chnh 10 iu rn trong Thnh Kinh cng dy khng

c st sinh (Thou shalt not kill) l mt th lut l v cng hon ho. Nhng ngi ta c din gii l khng st nhn"(a). Srila Prabhupada cp n khi nim trong kinh V nhn mnh n tnh cch vn vt ng nht th nh sau: "Tt c cc sinh vt u l con ci ca Thng , nhng c khoc di nhng lp o c hnh thi khc nhau. Thng l ng cha lnh ti cao ca mun loi. Mt ngi cha th lun lun thng yu con ci mt cch cng bng. Gi c mt ngi con no tu vi cha rng: Em con n xu x v ngu dt qu. Xin php cha cho con git n i. Liu ngi cha c bng lng hay khng? Do chng ta c th suy nghim rng chc chn Thng cng s khng cho php chng ta git hi sinh mng ca nhng ng vt khc v chnh chng cng u l con ci ca Thng v l anh em ca chng ta"(a). Trong Pht Gio, n chay gi gii st sanh l mt iu rt ph cp trong dn chng. Cho nn i vi ngi Vit Nam mnh, h ni n n chay th mi ngi u ngh ngay ti Pht Gio. Trong kinh Php C, mt quyn kinh cha ng ton nhng li gio ha vng ngc ca c Pht, ni chng Hnh Pht, Ngi dy: "Khng nn git hi v ai cng mun sng. ng thi cng khng nn gy tn hi cho mi chng sinh"(c). D chnh mnh khng c trc tip cm dao st hi sc vt. Nhng n tht tc l gin tip c ng ngi khc st sinh. Trong Kinh Lng Nghim, c Pht dy : "ng A Nan, nu cc chng sinh trong cc th gii su trn m tm chng st th khng b sinh t ni tip. ng tu tam mui, gc vt khi trn lao, nu st tm chng tr th khng th ra khi c. D c a tr, thin nh hin tin, nhng chng on nghip st th quyt s lc vo thn o. Thng phm lm i lc, qu. Trung phm lm phi hnh d xoa, cc qu xoi. H phm lm a hnh la st. Cc qu thn y cng c t, v t tn mnh l v thng o. Sau khi ti dit ri, nhiu qu thn hng thnh ln gi dng lm Pht v ni : n tht cng chng c B "(d). "ng A Nan, ti khin cc t kheo n ng tnh nhc. Tht u do ti dng thn lc ha sanh, nn khng c mng cn. V rng v t B La Mn, phn nhiu m thp, li thm nhiu , nn cy c v rau khng mc c. Ti dng thn lc i bi gip, nhn c t bi ln, gi ni l tht. ng c n cc th ". (d) "Th sau khi Nh Lai dit ri, cc Thch T li n tht chng sanh?"

"Cc ng nn bit : Ngi n tht , d c tm khai ng ging nh tam ma a, cng u b qu bo i la st. Sau khi cht, quyt b chm dm bin kh sinh t, chng phi l t ca Pht. Nhng ngi nh vy git nhau, n nhau. Ci n n nhau vng cha xong, lm sao ngi y thot ra khi Tam gii. ng dy ngi i tu tam ma a, phi on nghip st sinh. y gi l li dy r rng....Ti ni nh vy l Pht ni. Ni khng nh vy l ma ni". (d) Trong Php Bo n Kinh, bn dch ca c Minh Trc Thin S, c li dy nh sau: Ngi tu theo chnh o Mun vt ch tn thng Li mnh hay xt thy Mi hip o chn thng Mun loi t c o Ch git hi loi no La ao m tm o chung thn o kh vo(e) Cng theo kinh Php Bo n (Bn dch ca Lut s inh S Trang), khi ngi Lc T Hu Nng n huyn To Kh th b bn c tm tm kim hm hi. Ngi phi lnh sang vng T Hi t nn v chung vi mt nhm th sn trong vng 15 nm. Trong thi gian ny, ngi cng li dng lc thun tin thuyt php cho bn chng nghe. Tuy nhin nhm th sn i khi bt ngi phi gi ming li. Mi khi c th lt vo by th ngi th ra ht. Mi ln nu thc n th ngi bt c d phi chung rau vo tht v sau ch vt rau ra n m thi (f). Theo o Ha Ho, trong 10 iu Tm Huyt, c Pht Thy Ty An khuyn ngi i n chay gi hnh lnh nh sau : .....iu th t Php mn quy lut

Hnh trng chay c sc trau gii Tht l xng mu tanh hi C cy rau ci cng ri ba n c T Bi thng hng th hin Khng st sanh lng thin ta cn Lt chay tuy chng ngt ngon Cn hn th v cm chan mu hng.... (e) Trong o Cao i, c bt ca c Diu Tr Kim Mu vit trong bi Khuyn N Hi Tm nh sau: ......Lm phen ri m khuyn chay lt Gc g u sanh st cm ngn Cng tnh lin lc ng bng Th cm vn th linh cn Thng Hong.... Tuy chng ni thn hnh ging tc Cng bit n, bit kht, bit au Phi da lc tht lm sao Con i sao ung huyt o n em..... (e)

PH CH :

Theo quyn The Higher Tastes do Gio hi Hare Krishna c Chu n tng The New English Bible (Old Testament) do Oxford University Press v Cambridge University Press xut bn nm 1970

Li Pht Dy (Kinh Php C) do Lut s inh S Trang dch v n tng nm 1998 Kinh Lng Nghim do Gio s Tu Quang v Thng Ta Tr dch, Nhm Pht t New South Wales n tng nm 2535 Pht Lch. Ti liu do C s K Vn cung cp Kinh Php Bo n do Lut s inh S Trang dch v n tng nm 1999 ---o0o--PHN HAI - N CHAY V SC KHE CA CON NGI Phng Php T Nhin Phng Nga Bnh Tt Bi I - KHI NIM TNG QUT

Ngy nay khoa hc tin b rt nhiu trn mi lnh vc. Nhng cuc nghin cu gn y ca cc khoa hc gia chng minh rng n chay gip ch cho c th ca con ngi, lm cho c thm sc khe, yu i v sng lu hn. gii thch cn k hu cho mi ngi khng cn ng vc, h c gng th nghim xem c th ca con ngi m To Ha sinh ra thch hp vi s n chay hay n mn. Cc cuc th nghim da vo hai yu t sau y: Th nht l cu trc ca c th con ngi theo gii phu hc v th hai l tin trnh tiu ha ca thc n chay v thc phm bng tht trong c th ca con ngi khc nhau nh th no. ---o0o--Cu trc ca h thng Tiu ha trong c th ca con ngi Trc ht ngi ta quan st v tay v mm ca loi ngi. Rng ca loi ngi c cu to mt cch c bit ging nh rng ca cc loi ng vt n tho mc, c To Ha sng ch mt cch kho lo nghin v nhai nt cc thc n. Loi ngi v loi ng vt n tho mc khng c rng ca v rng nanh bn nhn v sc mnh nh loi ng vt n tht, nhng c rng hm v xng quai hm nhai theo c ng chiu ngang v qua li. Ngc li loi ng vt n tht c rng nanh rt bn nhng khng c rng hm v xng quai hm. Do khi n tht, chng ch x v nut trng lun ch khng h nhai. Bn tay ca loi ngi khng c mng vut sc bn nn

ch dng lt rau v hi tri, trong khi loi ng vt n tht c mng vut rt bn v rt mnh v mi v x tht. ---o0o--Tin trnh ca s tiu ha Trong bao t ca loi ng vt n tht, dch tiu ha cha n 20 ln lng hydrochloric acid nhiu hn trong bao t ca loi ng vt n rau qu v loi ngi. S khc bit ch yu trong b phn tiu ha ca loi ng vt n rau qu v loi ngi vi loi ng vt n tht l ng rut, ni thc n c tiu ha bin thnh dng cht ri c hp th vo mu. Mt ming thc n bng tht chng qua ch l mt phn nh trong xc cht ca mt con vt. D nhin sau khi mng rut tinh lc ly cht dinh dng ri, cht cn b cn li s tch ly lu trong c th v s sinh ra nhiu c t, nguyn nhn v mm mng gy ra cc bnh tt nguy him. gip loi th c thi quen n tht t b cc chng bnh him ngho, To Ha ban c n cho chng cho c ng tiu ha ch di gp 3 ln chiu di ca c th. Trong khi ng tiu ha ca loi ngi v loi ng vt n rau qu th di gp 12 ln chiu di ca thn th. V th cht cn b trong rut ca loi th n tht s c bi tit ra ngoi nhanh chng hn. Trong khi chng s li trong rut ca loi ngi v loi ng vt n tho mc lu hn. Chnh v th m chng c c hi sanh ra c t nhiu hn. Thn phi lm vic v cng vt v nhng vn khng kh nng thanh lc ht cc c t trong mu. i vi ngi tr tui thn cn khe nn cha c h hn g. Tuy nhin i vi ngi trng tui thn suy yu, nn d sinh ra cc chng bnh him ngho hn. ---o0o--S Lin Quan gia n Tht v Bnh Tim Mch

S bt lc ca con ngi l khng th tiu th ht cc cht bo thng d trong c th. Ngc li loi ng vt n tht bao gi cng tiu ha ht cc cht bo v cht cholesterol mt cch t nhin m khng h sinh ra nhng phn ng bt li. Ngi ta tng th nghim vi loi ch bng cch cho

vo thc n hng ngy ca n 225g m lin tip trong vng 2 nm lin. Nhng thnh phn cht cholesterol trong mu ca n vn khng c g thay i. Ngc li loi ngi v loi ng vt n tho mc c kh nng rt hn hp trong vic i ph vi s thng d cc cht bo v cht cholesterol trong c th. Sau nhiu nm cht cholesterol thng d s lng ng v bm cht vo thnh cc huyt qun nn d sinh ra chng cng dng mch (arteriosclerosis). Lu lng mu tr v tim b bp nghn, lu ngy s sinh ra bnh tim hoc chng nghn ng mch c th a n tnh trng t vong. u nm 1991, tp ch Y Khoa Hoa K bo co rng t 90 ti 97 phn trm cc trng hp bnh tim mch gy ra phn na s lng ngi cht v bnh tt ti Hip Chng Quc c th ngn nga c bng cch n chay trng. S khm ph ny dc C Quan Nghin Cu v Bnh Tim ti Hoa K tn ng mnh m. Ngoi ra Hc Vin Khoa Hc Quc Gia Hoa K (National Academy of Sciences) bo ng mt ln na rng s tng cao lng cholesterol trong mu c tm thy trong hu ht dn chng M. Nu khng trnh hoc tit ch vic n tht th nguy c cht bt c k t bi bnh tim mch s cng lc cng gia tng. Ti hi ngh quc t ln th ba v n chay v dinh dng hi nm 1997, cc khoa hc gia trnh by rt nhiu cuc kho cu lin quan n vic so snh t s cc bnh nhn cht v bnh tim mch gia nhng ngi n tht v nhng ngi n chay trng. Bc s Margaret Thorogood thuc vin i hc V Sinh v Y Khoa Vng Nhit i ca Lun n bo co v cuc nghin cu nh sau : Bt u t nm 1980, ngi ta kho st bng cch theo di lin tc sc khe ca 600 ngi n chay trng v 500 ngi n mn trong vng 14 nm. Kt qu ghi nhn trong khong thi gian ch ring s ngi n chay cht v bnh tim mch c t l 38% thp hn nhng ngi n tht cht v bnh ny. Gio s Gary Fraser thuc trng i hc Loma Linda theo di nghin cu v sc khe ca 34,192 tn ca gio phi n chay trng Seventh Day Adventist Church California trong vng 13 nm v ghi nhn rng tt c nhng ngi n chay trng u c sc khe v t khi bnh hon hn ngi n tht. ---o0o---

S Lin Quan Gia n tht v Bnh Ung Th Gn y cc chuyn gia y t nghin cu c nhiu bng chng chnh xc chng minh s lin h gia n tht vi chng bnh ung th rut gi. L do gy bnh l v trong tht cha nhiu cht bo nhng li t cht x, nn d gy ra chng to bn. Tri qua lu ngy cc c t trong tht s lm cho rut b ung thi. Tin s Sharon Flaming thuc Phn Khoa Dinh Dng ca vin i hc Berkeley California vit rng: n chay trng s ngn nga v lm gim thiu s nguy him ca bnh ung th rut gi v rut cng". Ngoi ra cc nghin cu gn y cng khm ph ra rng n nhiu tht cng l mm mng pht sinh nhiu chng bnh ung th khc n mc phi bo ng. Trong mt bi tng trnh ca Vin Khoa Hc Quc Gia Hoa K vo nm 1983, cc chuyn gia y t n cn nhc nh dn chng: "Chng ta c th ngn nga cc chng ung th thng thng bng cch tit ch tht. Nn n nhiu rau qu v ng cc". ng Rollo Russell cng pht biu: "Ti tm thy trong 25 quc gia tiu th tht nhiu nht trn th gii c ti 19 quc gia c t s dn chng mc bnh ung th cao v ch c mt quc gia hng t s thp. Ngc li trong 35 quc gia m dn chng khng n tht hoc n rt t tht khng mt quc gia no c t s cao v dn chng mc bnh ung th c'". ---o0o--Nhng ha cht nguy him trong tht Gn y cc khoa hc gia tm thy rt nhiu cht ha hc c hi tim n trong tht cc loi th m khch hng tiu th khng h hay bit. Trong quyn Poisons in Your Body (Cht c trong c th ca bn), Gary v Steven Null ni v nhng mnh khe ca mt s c xng sn xut thc phm: Ngi ta dng nhiu loi thuc kch thch t, thuc an thn, thuc tr sinh v hn 2700 loi dc cht khc d cho sc vt tng trng mt cch nhanh chng bt thng v lm cho chng bo mp nng cn cng nh khng b cht chc v cc loi bnh tt. H dng thuc nui con vt ngay trong khi chng cn trong bng m v cng dng thuc p cho tht chu ng c lu ngy sau khi chng b st sanh. Hin nay cha c quy lut no bt buc cc c s chn nui v cc k ngh gia sn xut tht phi ghi r loi thuc no m h dng qua trong thi gian chn nui ngi tiu th c s la chn chn chn.

Ti c Chu, ngi ta dng cht kch thch t Diethylstilbestrol trong k ngh chn nui. y l mt cht c c kh nng gy ra bnh ung th nn tng b khch hng ngoi quc t chi v hy b hp dng thng mi. Nhng cn bao nhiu nhng cht c ha hc khc c dng trong k ngh chn nui m hin thi vn cha b khm ph? Nh nhng cht ha hc ny, hng nm cc k ngh gia sn xut tht thu v mt s li tc khng l, song cng gy ra bit bao cht chc v bnh tt m nhng khch hng ngy th v tnh phi gnh chu. Nm 1972, B Nng Nghip Hoa K khm ph ra cht c thch tn (arsenic) c s dng trong k ngh chn nui g nn khuyn co cc nghip ch ch c php s dng trong mt mc an ton m thi. Cht Sodium Nitrate v Sodium Nitrite c dng gi cho tht khi b h thi trong k ngh thc phm k c cc sn phm ca tht c ch bin v c u l nhng cht c hi cho sc khe. Nhng cht ha hc ny lm cho tht lun lun trng c v ti tt v n c nhum thm vo mu v th tht. Nu khng c cc cht ha hc ny, tht lu s i thnh mu xm v c mi hi nn s b khch hng t chi. Mt iu t ai ng n l chnh nhng cht ha hc ny lm cho chng ta kh phn bit c tht no lu ngy v tht no hy cn mi. V vy, cng vi cht c ha hc, c t pht xut ra t tht lu ngy s cng hng vi nhau m tha h tn ph sc khe ca chng ta, c bit nguy him i vi tr th v tng ph ca chng vn cn non yu. V th C Quan Lng Nng Quc T (FAO) khuyn co cc k ngh gia ch bin thc n cho tr con khng c dng hai cht ha hc ny p vo thc phm. ng AJ.Lehman ni: "Ch mt s lng tht nh ca cht nitrate cho vo thc phm c coi l trong mc an ton cng l mt c cht nguy him hung h l vi mt s lng ln". Ni chn nui gia sc thng khi bn thu v cht hp nn d sinh ra cc bnh dch. ngn nga hoc cha tr cc bnh truyn nhim lan trn lm thit hi ti sn, cc nghip ch khng ngn ngi s dng mt s lng tr sinh ln lao. H khng m xa g n vic s dng thuc tr sinh mt cch ba bi trn c th ca loi vt v tnh gy ra cc cht khng th v nhng vi khun c sc chng c li vi cng hiu ca thuc tr sinh. Sau d nhng khng th c hi ny s t nhin c truyn vo c th ca con ngi bng ng n ung. C quan kim sot thc phm ca Hoa K c lng, nh cc thuc tr sinh nh Penicillin v tetracyclin m nn k ngh thc phm sn xut tht c cu vt v nng tng li tc thu nhp hng nm ln n 1 t 900 triu la. Quyn li v lng tham khin cc nghip ch lm ng trc nhng nh hng tai hi ti sc kho m

nhng khch hng tiu th l nhng k v ti phi hon ton gnh chu mt cch oan ung. ---o0o--Nhng mm bnh san c trong tht Ngoi nhng ha cht c hi c ngi ta cho vo tht trong thi k chn nui cho th c mau ln hoc sau khi st sinh gi cho tht c lu di, tht cng cn cha nhng mm mng bnh tt khc. Cc nh kim thc c gng thanh lc cc mm bnh, nhng v p lc t pha cc k ngh gia giu c v th lc hoc khng kh nng thanh tra kim sot ton b nn mt s lng ln tht lt khi li kim tra v n tay ngi tiu th mt cch d dng. Trong mt bn bo co ca c quan kim dch Hoa K hi nm 1972, xc nhn rng c nhiu xc th vt thng qua c cc mng li kim sot sau khi nhng b phn b nhim bnh c ct b hoc ty sch. in hnh gn 100 con b b bnh ung th mt v 3.596.302 trng hp sc vt b bnh bu gan u qua mt c s kim sot. C quan kim dch cng cn cho php thng qua nhng trng hp g b bnh vim phi c php em bn ngoi th trng sau khi ra sch b phn b nhim bnh bng mt loi my ht c bit. Song phng php ny cng khng th no thanh lc c ht mm bnh nhim vo tht. S kin tng t ny hin nay cng ang xy ra trong ngnh k ngh sn xut tht ti c. ---o0o--S dinh dng khng cn c tht Mt s thnh kin cho rng thc n chay s khng th no b p vo ch thiu st cht prtotein cn thit trong c th ca con ngi, v cht protein ny ch c nhiu trong tht gia sc m thi. Mt s ngi khc th cho rng cht protein thc vt khng c tnh cch tng ng thay th cht protein ng vt. Vy th loi tru, b, nga v voi...u c n tht m vn c y cht protein v lun khe mnh bnh thng. Thc ra cht Protein gm c 22 amino acids. Trong s ch c 8 loi l cn thit cho nhu cu ca c th con ngi v u hm cha y trong cc loi ng cc v rau u. i khi s lng cn nhiu hn cc thc phm bng tht bin ch na. Mt cuc nghin cu ca tin s Fred Stare thuc vin i hc Harvard v tin s Marvyn Hardinge ca i hc Loma Linda bng cch so snh gia hai nhm

ngi n chay v n tht. Kt qu cho thy rng nu c n ung y th cht lng Amino acids trong c th ca h u gp i nhu cu cn thit. Trong khu phn ca ngi M, cht protein cha n 20 phn trm, gp i s lng cn thit m T Chc Y T Quc T n nh. Mc du s thiu km cht Protein trong c th s lm cho con ngi b yu ui. Nhng nu thng d, c th s khng tiu th ht. N s bin dng thnh cht Nitrogen ph thi v s gy ra gnh nng cho s hot ng ca thn. Cht carbohydrate l ngun cung cp nng lng cho c th. Nhng nu cht protein thng d cng s lm gim thiu s cung cp nng lng ny. Trong mt lot cc cuc th nghim c thc hin bi tin s Irving Fisher ca vin i hc Yale (Hoa K), nhng ngi n chay trng c kh nng lm vic gp i nhng ngi n tht. ng th gim thiu 20 phn trm cht protein ng vt trong khu phn ca nhng ngi n mn th thy hiu nng lm vic ca h gia tng n 33 phn trm. Nhiu cuc th nghim khc chng minh s n chay ng cch v y s cung cp nhiu cht dinh dng hn n mn. Tin s J. Iotekyo V. Kipani ca vin i hc Brussel (B Quc) chng minh ngi n chay c sc khe do dai hn ngi n tht gp i hay ba ln. Trong trng hp b mt l th ngi n chay s hi phc sc khe nhanh chng hn ngi n tht n 1/5 thi lng cn thit. Qua nhng dn chng trn y, chng ta thy rng s n chay khng nhng khng lm cho c th ca con ngi b yu ui v suy gim nng sut lm vic m cn l mt phng php t nhin thanh lc mu huyt gy ra bi nhng c t trong tht ng vt, tng cng tnh min nhim ca c th v gia tng hiu nng phng chng bnh tt. thc nhng iu hu ch , ngi Pht t chng ta s khng cn ngn ngi khi va n chay tr gii v va i lm hng ngy. Trnh khi phm gii st sinh, thn tm ta s thng an lc v thanh thn. ---o0o--Bi II - N CHAY V PHNG BNH n chay l cch sng m bc ca nhng bc tu hnh nhm gi gn cho tm hn c an nhin t ti v khng dnh lu vo chuyn st sinh. Song ngy nay, cc khoa hc gia kho cu v i n mt kt lun thng nht rng ngi M v cc nc Ty Phng s khng th no gim thiu c t s dn chng trong nc mc bnh ung th, bnh tim v mt s bnh nan y khc nu h khng thay i thi quen n ung bng cch t b cc thc n

c ngun gc ng vt (n mn) chuyn sang cc thc n c ngun gc thc vt (n chay). ng T.Colin Campbell, nh sinh ha hc, hin l gim c c quan nghin cu v Sc Khe, Dinh Dng v Mi Sinh Cornell-China-Oxford tit l rng: " ngn nga cc bnh nan y hin nay ang lan trn trn th gii, chng ta phi can m chp nhn thay i vic n ung theo s ch dn ca cc khoa hc gia. Ch cn tiu th mt lng tht nh b no thi cng lin quan mt thit ti nguyn nhn gy ra cc bnh ung th, bnh tim mch..., in hnh l hin trng ti cc nc Ty Phng v M Quc". ng nhn mnh: "n t cht bo theo nh s hng dn ca C Quan Sc Khe v Dinh Dng ca Hoa K cng cha chc c th phng nga c cc bnh nan y . iu cn yu l chng ta phi n chay vi nhng thc n thanh m nhng khng km phn b dng". Hin nay ng Campbell ang cng mt s khoa hc gia khc thc hin chng trnh hp tc nghin cu Cornell gia Hc vin Y Khoa Phng Nga Trung Quc v vin i hc Oxford Hoa K. Nhm khoa hc gia ny cn nhn c s bo tr 200 ngn M kim ca Hc Vin Nghin Cu Bnh Ung Th Quc Gia Hoa K nhm kho st mt cch rng ln v thi quen n ung, tp tc sinh hot v cc bnh tt thng xy ra ti khp lc a Trung Quc tn nhng vng xa xi ho lnh. H quan st v phng vn trn 7 ngn gia nh ngi Trung Hoa v thu thp rt nhiu kin thc mi m cho cc chuyn gia y t trn th gii v nguyn nhn ca nhiu loi bnh tt khc nhau. T h nghin cu ra phng php phng chng bng cch thay i thi quen n ung bng rau qu v ng cc thch hp hn l bng y dc thun ty. Ngi Trung Hoa ti cc min thn d hng ngy n nhiu n tho mc gn nh chay lt. Do d trong khu phn ca h cha rt t cht bo nhng li nhiu cht x khc vi khu phn ca ngi M v ngi Ty Phng n rt nhiu tht. V thng d cht bo ng vt nn ngi M v ngi Ty Phng thng hay b ph mp. Nguyn nhn d a n bnh ung th, bnh tim mch...Ngoi ra cc khoa hc gia cn nghin cu xem khu phn tiu chun do C Quan Dinh Dng v Sc Khe Hoa K n nh cho dn chng M c t c cng hiu trong vn phng chng bnh tt khng. Cuc kho cu cho thy mc du gim thiu tht ng vt rt nhiu, nhng dn chng Hoa K vn cn b mc chng suy thoi t bo (nguyn nhn gy bnh ung th) cao hn Trung Quc. Khng nhng th, ngay ti lc a Trung Hoa cng vy, dn chng trong thnh th vn c t l mc bnh ung

th cao hn dn chng sng trong vng nng thn. V dn thnh th n nhiu tht ng vt hn dn nng thn. Hin nay ngi M tiu th hng ngy t 35 n 38 phn trm calories nng lung cung cp bi tht ng vt. Trong khi tiu chun n ung c chnh thc n nh bi C Quan Sc Khe v Dinh Dng ch c 30 phn trm m thi. Ngc li ti Trung Quc, ngun nng lng cung cp bi tht ng vt cho c th ca con ngi hng ngy l 15 phn trm hoc t hn. Chnh nh phng php ny m ngi Trung hoa nga c t 80 n 90 phn trm cc trng hp b bnh ung th, bnh tim v bnh tiu ng xy ra trong dn chng trc tui 65. y l kt qu nghin cu ca ng Campbell nhm ti xc nhn s chnh xc ca tp ti liu "Phng bnh nan y bng phng php n ung" do Hc Vin Ung th Quc Gia Hoa K pht hnh vo nm 1982. Cc chuyn gia y t thng bo cc chng bnh nan y thng xy ra ti Hoa K v cc nc Ty Phng l "bnh Ty Phng" (Western Diseases). thc phng php phng bnh l mt vic, nhng c em ra p dng hay khng li l vic khc. B Banoo Parpia, mt trong nhng thnh vin cao cp ca phi on pht biu: "Vn kh khn nht hin nay l ngi M v ngi Ty phng kh m thay i c thi quen n ung bng cch dng rau tri thay th tht ng vt. Chng ti khng nh rng phng php ny chng nhng phng chng c bnh tt m cn tit kim c khong 120 t la hng nm trong ngn sch y t ca chnh ph". ng thi ng Campbell bo n cng gim thiu c s nh hng tai hi vo mi sinh v bt c s lm dng ti nguyn thin nhin vo vic chn nui gia sc. Trong hai nm qua, ng Campbell cng vi cc ng nghip ca ng cho pht hnh trn 30 n bn v cng trnh nghin cu m h thc hin c. Gn y ng thu gn nhng nghin cu vo mt quyn sch mi va xut bn vi nhan Western Diseases: Their Dietary Prevention and Reversibility. B Parpia bo mt trong nhng khm ph ni bt nht ca phi on nghin cu trong dn chng Trung Hoa v cc bnh nan y ng ghi nhn nh sau:

Bnh Ung Th Nh Hoa:

Cc thiu n n tht hng ngy t thu nh s c kinh sm hn cc thiu n n chay. Cho nn kch thch t n sn sinh ra nhiu trong sut cuc i

thanh xun ca h. Do khi ti tui trung nin tr ln, h l nhng ngi d mc bnh ung th nh hoa nht. Ni tm li, gim thiu tht ng vt, n nhiu rau qu v ng cc hoc n chay trng s gim thiu c cht hormone nn cng s c t nguy c b bnh ung th nh hoa hn.

Bnh Xng Xp (Osteopororis)

Nhng ph n n nhiu tht, cht calcium trong c th s b bi tit ra ngoi qu nhiu bng ng tiu, gy ra tnh trng thiu qun bnh lng calcium nn c nguy c d mc bnh xng xp hn, nht l i vi nhng ph n trng tui.

Bnh Ung Th Gan:

Nguyn nhn chnh gy ra bnh ny l v nhim vi khun vim gan B trm trng. Nhng t sut ca bnh ny cao lin h ti s gia tng cht cholesterol trong mu, nguyn nhn v n nhiu tht v m ng vt.

Ung Th Thc Qun:

Ngi Trung Hoa n nhiu tht c t l mc chng bnh ny gp 5 n 9 ln nhiu hn nhng ngi n t hoc khng n tht. Ngoi cc bnh ung th v k, n tht cn c nguy c mc phi nhiu loi bnh ung th khc, k c bnh ung th rut gi v bao t. ng Campbell kt lun: "Sau nhiu cuc kho cu, chng ti khng nh rng s n ung c phng php l ng lc ch yu kim sot c s pht sinh ca nhiu loi bnh tt. Tuy nhin s chp v khu phn bng cch gim thiu lng m v tht ng vt ch hu hiu i vi mt vi trng hp no . N khng phi l phng cch tt nht c th khng ch c nhiu bnh nan y. Ch c cch n chay trng l xt ra hu hiu m thi. Gn y c quan y t Ba Lan cho bit, trong thp nin 1990, t sut ca nhng ngi cht v bnh tim mch gim thiu rt nhiu v dn chng trong nc thay i thi quen n ung bng cch s dng du n tho mc thay th cho du m dng vt m h dng t trc ti nay. Ti Phn Lan,cc khoa hc gia bo, i vi cc bnh nhn ang mc phi chng bnh cao m, ch cn gim thiu lng cholesterol trong mu ca h xung 10 phn trm th t sut ca nhng bnh nhn cht v bnh tim mch s gim thiu c 20 phn trm.

Cch nay 25 nm, Phn Lan l quc gia ng hng u trn th gii c t s dn chng cht v bnh tim mch. Nhng nh nhn dn trong nc thc, ci thin thi quen n ung bng cch tit gim rt nhiu tht ng vt, ng thi phong tro n chay v dng sinh c khuyn khch rng ri, nn Phn Lan ngy nay c mt b mt tt p v phng din y khoa ti cc nc trong vng Bc u. Phong tro n chay v dng sinh cng cn c ph bin sang cc nc vn minh khc nh Anh Quc v mt s quc gia c t s dn chng mc phi cc chng bnh nan y cao nht trn th gii. Tm li n chay ngy nay khng cn l thi quen n ung m bc ca nhng bc tu hnh na. N tr thnh mt phong tro sng khe v ang c khuyn khch mnh m ti khp mi ni. ---o0o--Bi III - N CHAY V SC KHE CA PH N TRONG THI K THAI NGHN Phn ng nhng ph n thng hay thc mc, mnh n chay trng vn khng c tht c ri, by gi li mang thai th c nh hng n sc khe ca thai nhi hay khng. N c hi g cho a b sau ny hay khng? D nhin qua s c vn ca cc chuyn gia y t, h s e ngi m phi tr li n tht nh xa bi b sc khe. Tuy nhin b Joann Farb, nguyn l ch tch Hi Nhng ngi n Chay ti thnh ph Kansas (Hoa K) cng tng c thc mc v nay t gii ta nhng thc mc qua mt bi vit nh sau: Ti n chay trng t hn hai nm nay khi mi bt u c thai a con gi u lng. Cng nh hu ht nhng ngi n b khc ln u tin sp c lm m, ti bn khon nn tm kinh nghim bng cch c bt c ti liu lin h no m ti v c t th vin hay t hi Ph N. Ti ln lt c qua rt nhiu sch v v ti ch trng c bit ti nhng chng c cp ti vn dng sinh v n ung. T ti rt ra c mt gi p r rng: n chay khng c hi g cho ph n trong thi k thai nghn c. Nhng cn phi b dp vo khu phn hng ngy bng trng, sa v cc ph sn ca sa. Song ti tng phc v nhiu nm trong tri chn nui gia sc v tng chng kin cch thc ngi ta nui sc vt mt cch phn t nhin nh cho chng n thc bng thuc, chch vo tht hoc xt vo da cht kch thch t tng trng cho con vt c mau ln. Nn ti khng nh rng sa cng chng khc g tht ca sc vt c chn nui

mt cch khng bnh thng nh vy. D nhin sa ly t nng tri cng chng phi l mt th dinh dng g khc hn tht ng vt. Ti khng mun cho con ti sau ny s chu hu qu chng lnh, nu c, do vic dng sa sc vt m ra. Ti bit c rt nhiu tc gi bo rng thc n ny b v thc n kia khng b bng cch da vo mt s ti liu rt gii hn. Nn ti cng quyt tm ti mt gii p tha ng cho chnh s nghi vn ca mnh. Mc du ti c cc chuyn gia hng dn mt cch y v s ch li ca vic n chay. Nhng ti khng bit nhiu v s tng quan gia vn n chay v sc khe ca ph n trong thi k thai nghn. Nhiu bn b k c mt ngi bn lm n h sinh cng l hi vin Hi Nhng Ngi n Chay nh ti li khuyn co ti mt cch ngc i l nn n thm tht c bi b. V vy ti phi t tm cho mnh mt s xc tn vng chc. Cng vic u tin l ti n th vin y khoa tra cu cc sch lin quan n vn n chay v thai nghn. Ln lt ti thu thp c mt gii p v cng tha ng. n chay khng nhng an ton cho ph n trong thi k thai nghn m cn gip h trnh c s nguy him ca cc chng bnh huyt c (Toxeamia) v bnh tiu ng ca nhng ngi n b c thai (Gestational Diabetes). Cc kinh nghim ny c l phn ng cc chuyn gia y t, n h sinh v chuyn gia dinh dng t khi ti. Nn ti mun chia x vi qy v qua nhng cu hi v gii p m ti tng thc mc trc y. ---o0o--Thc n Chay C y Cht Calcium Khng? Cu tr li l c. Calcium c hm cha trong rau xanh, ht v ng cc. Ngha l n c rt di do trong cc thc n c ngun gc thc vt. Mc du chng ta thng c khuyn co nn ung cht calcium thm bi b. Nhng thc ra nhng ngi trng tui mc phi bnh xng xp khng phi v l do khng n y cht calcium m v h n qu nhiu cht Protein hm cha trong tht ng vt. Khi Protein c hp th qu nhiu s ph v tr lng calcium trong c th v lm gim pH trong mu. C th ca chng ta phi ly Calcium d tr t trong xng em vo mu qun bnh lng pH tr li nn xng b gin v xp. Lng calcium b hy hoi s c bi tit ra ngoi bng ng tiu. Nhiu cuc th nghim cho thy lng Protein m con ngi n vo s gim thiu lng calcium trong c th nhiu hn lng calcium m chng ta hp th vo bng ng n ung. Dn tc Bantu Phi Chu ch n ton rau qu. Lng Calcium m h hp th

vo ch bng 1/3 lng calcium tiu chun c n nh bi c quan dinh dng Hoa K. Tuy nhin khng h nghe ni dn chng Bantu b bnh xng xp. Ngc li dn Eskimo n rt nhiu tht ng vt hng ngy v t ai vng h rt lnh khng th trng trt c nn ch sng nh vo s sn bn. H l nhng ngi hp th nhiu cht Protein ng vt nht trn th gii v lng calcium m h tip thu vo c th bng ng n ung cng gp i tiu chun n nh, nhng h li l sc dn b bnh xng xp c t l cao nht th gii. Chu rt t ngi b bnh xng xp v h tiu th rt t tht ng vt, sa v cc sn phm ca sa. Trong khu phn hng ngy ca ngi Chu, rau ci l chnh yu. Theo thng k ca C Quan Nghin Cu Bnh Xng Xp, so vi Chu, Hoa K hin nay l quc gia ang b hm da nghim trng v t s dn chng mc phi chng bnh ny. ---o0o--n Chay C y Cht Protein Khng? Nu chng ta n nhiu loi rau qu v ng cc khc nhau c y calories cho c th th ng nhin c cht protein ri. Thc ra s thiu cht protein trong c th ca con ngi rt him thy xy ra. Trong cc quc gia ngho i, dn chng thng n ung khng y calories ch khng phi thiu Protein. Khi chng ta cn thi k tr con, c th tng trng rt nhanh chng. Tuy nhin khi c th a tr c y protein ri th khng cn phi hp th thm vo na. Phn tch sa ca mt ngi m cho con b, chng ta thy lng calories bt ngun t protein ch chim 5% t s calories xut x t cc hp cht khc trong sa. Nh vy thnh phn protein trong sa m c th coi nh l thnh phn tiu chun v an ton cho c th. Cc cuc kho cu cho thy lng calories cung cp bi protein trong ng cc chim t 8 ti 20 phn trm; rau ci t 10% ti 50%. Phn ng thc n no cng c protein ngoi tr ng, cht bo v ru. Kt qu ca cc cuc nghin cu cng cn cho bit, thng d cht protein trong c th s gy ra nhiu loi bnh tt hn l thiu km. ---o0o--c Cht Ca Thuc Dit Su B Trong Rau Ci Nh Th No? iu ng bun l ngy nay cht c ca thuc dit cn trng c tm thy khp ni, ngay c trong cc sn phm ca tht. Tuy nhin khi chng ta n rau ci th t b nh hng bi cht c DDT, Dioxin v Chlorane... Bi v th vt cng nh loi ngi thng tch t nhng c t n vo trong m. Cho nn khi chng ta n tht b vo chng hn l n tt c nhng c t

ha hc tch ly su m t by lu nay trong c th ca chng. Bi v khi trng hoa mu chn nui gia sc, cc nng gia khng ngn ngi s dng ti a cc cht c ha hc min sao thu hoch cng nhiu cng tt. Cht c ha hc trong c th ca b cng s tit vo sa v lm cho sa mang nhiu c t hn l trong cc thc n thc vt. Nhiu cuc phn tch so snh sa ca nhng ngi m n chay vi sa ca nhng ngi m n tht cho bit lng c t ha hc ca thuc dit cn trng trong thnh phn sa ca nhng ngi m n chay t hn trong sa ca nhng ngi m n mn. Do kinh nghim ny m chng ta thy ngi n chay cng s t b nhim c ca thuc dit cn trng hn. ---o0o--S Lin Quan Gia Cc Sn Phm Ca Sa V Bnh Tiu ng Tr Con Nh Th No? y l mt ti ht sc th v. Gn y c hn 28 n phm v khoa hc v y hc bn lun v vn ny. Nhiu bng chng cho thy bnh tiu ng tr con b nh hng mnh m bi s di truyn v xy ra trong mt trng hp t xut no . Cng c mt s trng hp bnh xy ra bi vi khun v cng c th bi cht protein trong sa v cc sn phm ca sa. Mt s nh nghin cu nhn thy c mt loi protein c bit trong sa l mm mng gy ra bnh tiu ng ny. Cho nn nhng a tr no dng lai sa u c lng khng th chng bnh tiu ng cao trong mu. Nhng nh kho cu khc th dng cc chng liu v bnh truyn nhim ca Lin on Sn Xut sa Quc T v so snh s tiu th sa vi bng chng ca bnh tt. Cc nh khoa hc Thy in bo ty mi ni ngi ta gii thch s nh hng ca bnh ny bng nhng lun c khc nhau. Hi ng Kim Tra Dc Phm (Physicians Commitee For Responsible Medicine) bo khng c trng hp bnh tiu ng no ca tr con lin h ti s nh hng ca cht protein trong sa c. D vy mt t bo ng ti cho bit tr con b sa m t s sinh cho ti 4 thng sau mi cho b sa k ngh gim thiu c mt t nguy c mc bnh tiu ng. Do mt s cha m quan tm n sc khe ca con ci khng cho con h b sa sn xut t cc k ngh nng phm. Ngay c nhng ngi m ang mang thai v trong thi k cho con b cng khng ung sa b na. Hin nay c rt nhiu sch v lin quan n s n chay v thai nghn do nhiu c s xut bn khc nhau. Qu v c th tm c hai quyn tiu biu l Pregnancy, Children and The Vegan Diet ca Bc s Michael Klaper v quyn Diet For A New America ca John Robbins c s nhn thc chn chn.

Cng nh hu ht nhng ngi lm m khc, ti quyt tm lm bt c diu g cho con ti c y sc khe ngay t khi n mi cho i. ng thi ti cng dy d cho n bit thi quen n ung no thch hp vi sc khe ca con ngi trong giai on khoa hc tin b hin ti. Cng vic ny khng c kh khn chi c. Cn c vo cc thng k hin nay, c hai ngi M th s c mt ngi cht v bnh tim mch. Nhiu cuc xt nghim cho thy kh ng tr con u M cng ang bt u ng trn b vc thm ca bnh ny. Tuy nhin i vi nhng ngi n chay trng, bnh tim thng him thy xy ra. Khi con ti khn ln, bt u bit chn la cho mnh ci khu v ring t, t ra n cng cn nh n sinh ra v trng thnh trong mt gia nh khng c tht c m ch ton c nui ln bng cc thc n rau qu v ng cc, vi nhng hnh thc nu nng khc nhau. cng l cch thc n ung thch hp nht vi sc khe ca n vy.

Tm Kt:

Ti c Chu, sa nui tr con rt an ton v c tinh ch mt cch k lng, c gia hay gim thnh phn sinh t v khong cht cho thch hp vi th trng v tui tc ca mi a tr. Hin nay thnh phn sa b trong cc loi sa nui tr con cng c chiu hng c chit gim thay th bng cc cht tho mc thin nhin. Cng c th c ch bin hon ton bng thc vt nh u nnh v hp cht tho mc khc ang c khuyn khch by bn trn th trng. Bi IV ---o0o--N CHAY I VI S PHT TRIN TH CHT V TR THNG MINH CA TR CON Qua nhiu cuc kho cu, cc chuyn gia dinh dng nhn thy n chay gip ch rt nhiu cho s pht trin th cht v tr thng minh ca a tr. Nhng tr con n chay trng thng tng trng cn i v khe mnh hn nhng tr con n tht. Nhng a b c nui dng bng sa m ph hp vi cch thc nui nng t nhin nn c th c c tnh min nhim i vi nhiu loi bnh tt cng mnh hn cc a b c nui bng sa b hay sa ha hc c ch. Khi a b c ba thng tui, nu v s bt tin no m ngi m khng th cho con b c c th thay th bng sa u nnh v loi sa ny tt

hn cc loi sa c ch khc. Sa b thng gy cho a b b tiu chy v mt s d ng. Tuy nhin sa u nnh c by bn ti cc tim tp ha hay tim thc phm khng phi l sa dng cho tr con m phi tm mua ti cc tim dc phm ng hong v loi sa phi ph hp vi s tui cng th trng ca a b. Mc cht st trong c th ca a b trong ba thng u k t ngy sinh n thng rt cao, nn khng cn cho tr con bi dng thm cht st ngoi tr c s khuyn co ca bc s. Nhiu bng chng cho thy thng d cht st trong c th s lm cho h thng min nhim b suy yu nn d sinh ra cc loi bnh tt. Tuy nhin khi a tr cng ln th cht st rt cn thit cho s to thnh cc hng huyt cu. Cc loi u v l ca cc loi rau xanh hm cha kh nhiu cht st. Ngoi ra sinh t C trong rau ci v tri cy ti c kh nng kch thch s hp th cht st cho c th. Sa b tuy c nhiu cht b dng nhng thnh phn cht st rt t. Nu chng ta ch da vo sa b v coi n nh mt th dinh dng ton ho m khng cn n rau tri th l mt iu thiu st v cng. Ngun calcium t thc vt cng rt di do. Chnh cc loi u v l rau xanh mi l ngun cung cp calcium thin nhin v y cho c th. Tr con rt cn protein cho s tng trng, nhng khng cn phi n tht ng vt. Cc loi ng cc, rau u v tri cy l ngun cung cp protein di do. Thc ra cc bc cha m thng lo lng con mnh thiu protein s khng tng trng ng mc cng khng nn quan ngi lm. Dn chng ti cc quc gia i ngho trn th gii b suy dinh dng v thiu n nn khng y calories ch khng phi thiu protein. C th ca con ngi nu thiu protein th khng c, nhng nu thng d th li gy ra nhiu loi bnh tt. Chng ta ch cn n nhiu loi tri cy v rau ci khc nhau th khng s thiu protein v sinh t. Tr con cn nhiu cht bo hn ngi ln. u nnh c kh nng p ng trn vn cho nhu cu ny. Tuy nhin thng d cht bo li l mt iu khng tt. Kh ng tr em Hoa K hin nay b cc chng bnh ph mp, bnh tim mch trc khi hon tt chng trnh trung hc. Tri li Nht Bn, t s tr em b bnh ph mp v bnh tim mch rt thp so vi Hoa K v cc nc Ty phng. Sinh t B12 hm cha rt nhiu trong thc phm thuc nhm cc loi (cereals) ch san c by bn y ti cc siu th hoc ti cc tim

thc phm. Thc ra lng sinh t B12 cn thit cho c th mi ngy l 3 microgram. Tiu chun ny c th t c d dng nu c n chay y . Tr con cng cn nh nng mt tri to ra sinh t D cho xng c rn chc. di lp da ca mi ngi u c mt cht gi l tin sinh t D (ergosterol). Mt khi tip nhn c nh nng da s chuyn ha cht tin sinh t D thnh sinh t D tht s v hu ch cho c th. iu cn yu l s n ung c phng php v iu s lm cho c th lun lun c khe mnh v ko di c tui xun. Nhng tr em no chuyn n cc loi tht nng, cc thc n chin xo bi cc tim thc phm bn thc n vi (fast food) thng l bnh nhn ca cc bnh tim mch v ung th trong mt tng lai rt gn. Trong khi cc nghin cu cho thy nhng tr em n chay trng ban u pht trin chm hn, nhng sau tng trng rt nhanh, ng thi cng s bt kp tm vc ca mt con ngi khe mnh theo tiu chun sc khe. Theo sch Food For Life ca Bc s Neal Barnard, nm 1980 ti Boston, cc nh nghin cu o lng ch s thng minh IQ ca cc tr em n chay trng u thy trn mc trung bnh. Ch s thng minh trung bnh l 116. Do cc bc cha m khi phi lo lng khi thy con ci ca mnh n chay v l do sc khe hay tn ngng v n khng nh hng g xu cho s hc vn ca chng c. Mt cuc nghin cu khc cho thy tht ng vt khng c gip ch g cho s pht trin ca no b m ch c cc loi thc vt nh la mch, u nnh, rong bin, c c rt, gim to (apple cider vinegar), m, cam, chanh, qut, bi v mt ong l nhng thc n cn thit cho s dinh dng v tng cng tr thng minh. Tr cng c rt nhiu cht dinh dng, trong c cha cht cafein lm cho tnh no v hng phn. Nn dng nc tri cy ha vi tr xanh ngui cho tr em ung. Tr cng lm tng cng sc khng ca c th i vi mt s bnh tt. Tr cn c sinh t C khng s b nhit phn hy. Tr cng c cht sp c kh nng tiu dit mt s vi khun, iu ha s co bp ca mch mu v l mt th thc ung c tnh kim cao. Sinh t B1 l thnh phn dinh dng khng th thiu ca t bo no. Sinh t B1 c trong la mch, tri kh qua, ch xi (t thi), go lt v cc lai rau. Gn y ngi ta cng pht hin ra rng sinh t C tng cng s hot ng ca h thn kinh. Thiu sinh t C th tr tu km pht trin. Sinh t C rt d tm trong cc loi rau tri nh cam, chanh, qut, bi, bm, l, nho v.v...

---o0o--Bi V - NGI N CHAY S C LN DA TR P Khi n chay y v ng cch, con ngi s c ln tc ng mt v da d mn mng. Tin trnh lo ha cng s chm li v cc loi bnh tt lp tui v chiu nh bnh thp khp, bnh c nhn mt, da nhn v tc bc cng gim thiu rt nhiu so vi mc bnh tt xy ra cho nhng ngi gi nua v n mn. Thc ra da ca con ngi c cu to bi hng triu triu cc t bo nh li ti cng ging nh cc b phn khc trong c th. Tuy nhin cc t bo ny khng th ch c coi nh cc vin gch to thnh cc bc tng trong mt ngi nh s, m chng lun lun bn rn vi nhiu chc nng khc nhau nh hn gn cc vt thng v nhng try st lt vt, cng nh san sng i ph vi s tn cng ca mi trng chung quanh, nh nng mt tri, cc cht ha hc, ru v thuc l vn vn. Cc t bo da tuy rt mng manh nhng chng c sc sinh sn rt nhanh chng bng cch t trc phn v tng trng theo cp s nhn nh mt thnh hai v hai thnh bn vn vn. Tuy nhin s pht trin n mt mc gii hn no cng phi dng li. Trung bnh mt t bo c th t trc phn nh vy ti a l 50 ln. Nhng khong cch thi gian gia hai ln trc phn mau hay chm cn ty thuc vo nhiu yu t m phn ln ty vo s n ung v sc khe. Nu chng ta khng t sn sc da ca mnh m cho n lun lun chm trn vi nhng tc hi t mi trng sinh sng v t s n ung ba bi th t bo da phi tng trng nhanh chng thay th cc t bo b hy hoi. Cho nn thi gian cn kit cc t bo mi s nhanh hn nn tin trnh gi nua cng s n sm hn. Mc du ngi ta c th cho l da en hay xu, nhn nheo hay mn mng l bn cht t nhin ca c th, khng lm sao sa i c, nn mi dng m phm trang im. Tuy nhin s trang im ch c tnh cch che giu tm thi. iu cn yu l lm sao bin i bn cht ca da c p mt cch t nhin mi l quan trng. Da cng c cu trc bi nhiu tuyn m hi. Chng c tc dng lm thay c i mi cho da. Trong m hi c cha 1.5 phn trm cc t bo h hoi phn ln l mui u-r v acid. Nhng cht cn b mt trn khng th thy c. Nu chng tch t lu trong da s lm cho da b nhn nheo v en sm li. Nhng ngi n tht nhiu s lm tng cht u-r trong mu. N s

theo m hi ln ra ngoi da. Nhng v n khng thot ra c, cng lm cho da khng sc bi tit nn c nguy c gy cho da b vim, sanh ra mn nht lm mt v thm m. ngn nga v lm gim bt cc cht acid tn hi cho da, chng ta phi thanh lc mu bng phng php n chay, v mu s c kim ha nh cht kim trong rau ci lm trung ha acid. Lc acid s gim thiu, khng lm hi s bi tit ca da, nn da trng c v mn mng v tr p mt cch t nhin. Cht calcium cng c tc dng loi tr cc cht bn trong huyt dch. Sau khi mu huyt c thanh lc, cc mao huyt qun ton thn s hot ng mt cch iu ha. Lc da s c ti nhun hng ho, duy tr c sc khe v tr p lu di. ---o0o--Bi VI - NHNG NGI SNG KHE V SNG LU TRN TH GII Hin nay trn th gii vn cn mt s dn tc sng mt cch n s nh ngi thng c. l cc sc dn Hunzas sng ti khu vc chn ni Hy M Lp Sn trong lnh th Pakistan, dn Georgians v Abkhazians thuc Nga v dn Vilicambamban ca x Ecuador. Cc dn tc ny thng rt khe mnh v t s nhng ngi sng trn trm tui rt nhiu. H khng bao gi bit n bnh thp khp, bnh tim hay bnh ung th l g c. Dn chng trong cc x ny n ton rau qu v ng cc. S calories trong cc thc n m h hp th vo c th t cc ba n thng nht ch va mc trung bnh v khng h tha thi. H l nhng ngi nng hot ng v th lc, ht th khng kh trong lnh ti nhng vng i ni hoang s. c bit h li l nhng ngi thch sng c lp vi th gii vn minh bn ngoi. H cng khng h s dng my mc v cc tin nghi khoa hc k c cc loi thuc men c bo ch bng phng php ti tn hin i. Cc kho st cng cn cho bit, dn chng sng trn cc hi o Thi Bnh Dng cng l nhng sc dn khe mnh v trng th. Tuy nhin ti nhng ni no m ngi Ty phng t chn n th khng bao lu ni s xy ra cc bnh truyn nhim v nhng bnh tt cha tng thy ti ni bao gi. S ngi bi bnh ph mp, bnh cao mu, bnh cao m, bnh tim mch v bnh tiu ng cng lc cng gia tng. Ngc li nhng b lc vn cn sng cch ly vi th gii bn ngoi v theo tp qun c truyn th nhng bnh tt ny thng him thy xy ra.

Ti Nht Bn, ngi ph n t khi mc bnh ung th nh hoa. Nhng khi h di dn sang Hoa K th t s ph n Nht mc bnh tt ny vn ngang hng vi t s ph n Hoa K s ti. Theo cc kho st ca chnh ph c Chu, c mi giy ng h th c mt s ngi mc phi cc chng bnh trm trng nh sau: 1 trong 5 ngi b bnh thp khp; 1 trong 7 ngi b bnh suyn; 1 trong 10 ngi b bnh tim mch v sau lp tui 50 th c trong s 5 ngi li c 1 ngi b bnh tiu ng. Mc du tui th trung bnh ca dn chng c c gia tng t thp nin 1990, nhng thc t t sut c gim thiu l nh khoa hc tn tin bo ton c m trn con vung mi khi ngi ph n lm bn sinh sn. Tui th trung bnh ca ngi n b c tng t 10 nm v ngi n ng c tng t 5 nm. Tuy nhin so vi chiu di ca th k th y l mt con s khng c g ng k. Tm li, ci gi m chng ta phi tr bi s gia tng cc bnh nan y trn th gii l v chng ta thng n ung theo thi quen v s thch th ca khu v. Gi s con ngi ch hng th mt cch va phi cc tin nghi vt cht v khng ua i theo cc khu v cu k c ch bin t cc tht ng vt th bit u cuc sng ca chng ta s c nhn h, khng bon chen v s an nhin t ti hn. ---o0o--Bi VII - N CHAY V TH LC Ngi Lc S n Chay Trng Ni Danh Nc c

ng Cliff Young, ngi lc s chy ng trng v ni danh nc c nm nay 77 tui. Hin ng vn cn trng kin v vn cn nui nh thc hin cuc chy b vng quanh nc c vi mt l trnh di 15 ngn cy s. Cliff Young ni ting v mn chy ng trng v c mt th lc do dai hn cc bn lc s chy b khc. Nm 1993, ng vang danh v mn chy b ny t Westfield, Sydney n Melbourne. Tnh n nm 60 tui, ng ot c 6 gii thng v mn chy ng trng trn th gii.

Cliff Young l ch nhn mt nng tri trng khoai ty, c mt cuc sng m m v bnh d ti vng Beach Forest Victoria. ng l mt ngi n chay trng t thu thanh nin. c hi v sao ng n chay v bng cch no m c mt sc khe di do nh vy? ng bo: Ba n sng l ba n chnh ca ti. Ti dng ton nhng thc phm chay tin li cha nhiu cht x nh cm gip bp (corn flakes), la kiu mch, la m lt, ch sa vo ri cho thm mt t mt ma cng sa chua trn mt. C th m n v chy b hng ngy vn khng thy mt. Ba tra ti n bnh m lt vi ph mt v tri cy. Bui chiu ti thng dng spaghetti vi nhiu loi rau ci, ph mt, tri cy ti v s c la. Ti bt u n chay trng l v khi cn nng tri, ti chn nui b. Ti thng cho chng n hng ngy khi chng mi va lt lng. Nhng con b con ny thng chy theo ti, qun qut bn ti v xem ti nh l m ca chng. n nm sau, n b con ln. Ti la chng ln xe em bn cho l st sinh. Nhng m sau ti khng th no chp mt c v c mi suy ngh ti nhng con vt v ti v ng thng kia do chnh bn tay mnh chm sc gi y ang b ngi ta phanh thy x tht m cm thy hi hng v rng rn. S ti nghip dy v lng tm ti. Ti xc ng v t chn ngn khng mun n tht na v ti khng mun lin tng n cnh st sinh hi hng bi nhng tn t. Ti n chay trng t hn 25 nm na Mt hm ch ti nu thc n cho ti ln b vo mt t tht b ri cho thm hnh ti gia v, kh mi v ngh rng ti s khng hay bit. Nhng sau khi n ri, ti bun nn v kh chu sut c m, khng sao ng c. Khng phi ai xi gic ti m chnh lng tm ti bo ti phi king n tht vy. S n chay lm cho ti c khe mnh. Ti nh khi cn b, ti thng cho mt con nga gy n c. Cha ti bo nn cho n n la kiu mch (oats) hoc go m lt tt hn. Sau vi tun l, con nga tr li bnh thng, khe mnh hn xa v ti ci n rong chi trn nhng on ng rt xa trong ng c. Ti cm thy n chay rt tt cho s dinh dng. Hin nay cha chc mt thanh nin 30 tui bnh thng li c sc khe hn ti. Ti thy c nhiu ngi b bnh bi lit phi ngi trn xe ln. Ti ngh nu nh lc thiu thi h bit n chay v nng hot ng, th gi ny u c gnh chu mt s phn au thng nh vy".

Sau mt thi gian ly d, theo tin mi nht ca tp ch Womans Day s xut bn ngy 8/11/1999, Cliff Young s thnh hn vi c Dominga 38 tui. Hin mi ngy ng vn chy b 25km ng trng t rn luyn thn th. ---o0o--Mt C Gi n Chay Trng ot Huy Chng Vng V Mn Chy B Cuc thi chy b ng trng dnh cho cc c gi trong lp tui bt tun c nm 1998 v tay c Bob Horman. C ot huy chng vng vi thnh tch 3 gi 38 pht 18 giy, ph k lc hn nm trc l 29 pht. Cuc thi va ri c t chc ti Brisbane. C Horman 80 tui v l ngi n chay trng duy nht t c thnh tch k lc. Pht biu vi lc s huy chng bc ca th vn hi l Lisa Ondieki, c bo: Thy khng, ti l mt ngi n chay trng y! K c mt git ru ti cng khng ung. Theo tin tc ca hng thng tn Reuter loan ti gn y cho bit s lng cc thc n chay nht l Hamburger chay tiu th gia tng mt cch mnh m ti Hoa K. T nm 1992 n 1996, mc tiu th tng n 50%. Trong khi cng cng thi gian ny mc tiu th ca tht ng ch gia tng c 2 phn trm m thi. c bit hin nay nh hng Denny cho sn xut mt loi hamburger chay rt ngon v rt c nhiu ngi a chung, nn phn phi bn cho hn 1600 chi nhnh khc. Mt s trm dng chn ca cc xe vn ti v xe but cng c bn cc thc n chay ny. Hin nay dn chng Hoa K phn ng chn ngn vi vic n tht v h hiu rng tht l nguyn nhn gy ra chng ph mp, chng cao m trong mu v cng l mm mng gy ra nhiu loi bnh tt khc. a s sinh vin ti Hoa K cng thay i thi quen n ung bng cch t b n tht chuyn sang n chay v h e ngi tht lu s c nhiu c t v khng tt cho sc khe ca con ngi. Chnh c Chelsea, i n ca Tng Thng Hoa K Bill Clinton cng l mt ngi n chay trng. ---o0o--Ngi Lc S Leo Ni n Chay Trng Tim Macartney-Snape, ngi lc s leo ni ni ting hai ln chinh phc

nh Everest ca Hy-M-Lp-Sn cao nh trn th gii. ng l mt ngi n chay trng v rt khe mnh. C ln ng khi hnh t vnh Bengal (n ) tm ng leo ni v i lc vo bin gii ca x Nepal, nn phi quay tr v im xut pht vi mt on ng di 350 cy s. Hng ngy ng phi li b trung bnh 60 cy s di ci nng oi bc 35 C ca kh hu ma h ni x n. Ngy 13 thng 4 nm 1997, ng c Hi n Chay v Sc Khe T Nhin c Chu mi n thuyt trnh trong bui hi tho. V sau cng c mt vi vin i Hc mi n din thuyt v khoa Dinh Dng. c phng vn nguyn nhn no khin ng n chay v ti sao ng c mt sc khe do dai nh vy? ng p: "Ti l mt ngi rt thch hot ng. Lc cn nh, ti sng chung vi cha m trong mt nng tri chn nui. Vo la tui hc tr, ti bit t cm dao git sc vt, x tht cung cp cho nhu cu ca gia nh. Lc ti st sanh mt cch t nhin v thch th m khng h suy ngh g c. Nhng n khi trng thnh, mi ln ti cm dao k bn c con vt, ti thy mt ca n t v v cng bun thm, s hi, dng nh ng cu xin mt s khoan hng v tha mng. Ti cm nhn thy con vt cng c cm gic au n, kinh hong v tham sng s cht nh con ngi. Ti xc ng v hi hn v vic lm tn nhn ca mnh ri t bung i con dao t. K t ti bt u n chay trng cng nh khng mun nhn thy hay nghe n cnh st sanh hi vt na. Ban u ti khng bit n chay c lm cho sc khe ca mnh b suy yu i khng. Nhng lu dn, ti cm thy yu i, khoan khoi v khe mnh hn xa. Khi t chn n x n chun b cho cuc leo ni ln u tin, ti thu mn mt vi ngi a phng khun vc cc dng c cn thit trong sut cuc hnh trnh. Ti thy h l nhng ngi n chay trng nhng li rt cao ln, khe mnh, lc lng v tay chn rt l gn guc. Vi kinh nghim bn thn cng thm s nhn xt thc tin trong cuc sng ni x ngi, ti khng nh n chay khng nhng lm cho con ngi c khe mnh m cn t khi mc phi mt s cc chng bnh him ngho hin ang lan trn trn th gii. Ti khng phi l mt ngi o c gi. Tht tnh m ni, gi s t lc nh ti khng sinh trng trong mt gia nh nng tri chn nui, c l ti chng h bit cm dao st hi sc vt l g. V li khi cn hc bc i Hc, ti rt thch khoa Nhn chng. Ti hiu loi ngi t thu s khai ch bit i

thu nht cc loi rau qu m n. Dn dn h mi c thi quen n tht cho n by gi. T suy ra t tin ca chng ta vn khng phi l loi ng vt n tht m h vn khe mnh bnh thng. Ti sao chng ta li e d khng mun tr v bn tnh ngun ci ca mnh. D sao chng na, ti cm thy n chay lm cho ti c khe mnh v thu t c nhng thnh tch ng k trong lnh vc th thao v mo him, cng nh tm hn ti c an nhin t ti v khng dnh dp vo chuyn st sinh. l iu ti mong mun nht trong ci i ny". ---o0o--Bi VIII - NGI N CHAY C KH NNG SNG TRNG TH C Eric Storm, sng lp vin Hi n Chay ca ngi c t chc mng l sinh nht 102 tui vo ngy 4 thng 3 nm 1998 va qua. C vui v xut hin trc bn b, thn nhn, quan khch v tr li cuc phng vn ca bo ch nh sau: "Ti cm thy sc khe ca ti khng khc g khi cn tui 70. Ti khng c au lng, nhc mi hay b bnh thp khp nh nhng ngi gi c khc. Mi sng khi thc dy, ti cm thy sng khoi bnh thng". C Eric Storm trng c v hng ho trng kin. Gng mt ca c khng thy xut hin cc np nhn. Nu khng ni ra th chc khng ai bit c c trn 100 tui ri. Tuy nhin trong qu kh, c thi k sc khe ca c cng khng c kh quan lm. Khi c trn hai mi tui th Th gii i chin ln th nht va chm dt. C Storm hnh ngh thng mi Java bng cch ng trung gian bun bn cc nhu yu phm nh tr, c ph, go, ng v cao su vn vn. Bi v thi nhng mt hng ny ang khan him trn th trng th gii v gi c tng vt nh diu gp gi. Cho nn c lm giu mt cch nhanh chng. V tha tin lm ca, c sng mt cuc i phng tng xa hoa v ru ch be bt. C bo: "Khi ti tr v c vo nm 1930, con ngi ti v cng b rc. Bi v ti ht thuc v ung ru qu nhiu. Bng ca ti th ph v sc nng ca ti ln n 110 k l. iu ng ngi hn c l lc ti mang phi chng bnh tim trm trng.

"Vo nm 34 tui, mt bui sng, ti ci xung buc si dy giy th b ngt xu bt thnh lnh. Sau bc s iu tr bo nu ti khng chm dt ht thuc v ung ru ba bl th ti s khng cn sng c bao lu na. T ti cng quyt nghe theo li khuyn co ca bc s, b ht thuc, b ung ru v n ung mt cch c iu v phng php. n gi pht ny, ti vn cn minh mn v vn cn c kh nng ngi y hu chuyn cng qu v. Ti khng tin hon ton vo s di truyn ca huyt thng. V cha ti mn phn rt sm vo nm 48 tui. Cn m ti th qua i vo tui 59". L mt sng lp vin Hi n Chay ca ngi c, c Storm n chay mt cch nghim chnh, y v ng cch. C thng dng cc loi rau ci v tri cy thin nhin cn ti tt, t khi c nu chn. Mc dch bo ton trn vn phm cht dinh dng ca cc thc n khi b tht thot. C n mi ngy ch hai ba. Bui sng c dng cc th tri cy ti nh u , tri bm v tri l xt thnh lt mng. Ty theo ma tit, c dng thm cc loi ht nh ht gai, ht bng qu xay nt. Cn ht m v hat b r th c ngm vo nc ct trai bm cho mm. thay i, thnh thong c n cho nu bng ht k, trn vo mt t nho, bng cch cho vo sa u nnh v un si trong vi pht. Bui chiu c n nhiu loi rau ci ti khc nhau v cc loi gi. C cng n u h, khoai ty luc, bnh m lt v ph mt. c bit trong ba n no c cng dng thm vi tp ti. C bo ti l mt th tr sinh thin nhin c kh nng phng chng c nhiu loi bnh tt. C Eric Storm n chay trng t hn 60 nm nay. C thng ung nc lc, sa u nnh v nc ct tri cy do chnh tay c vt ly. C cho bit cng c dng mt ong v tr dc tho b cng anh (Dandelion) na. C nhn mnh c khng c khuyn bo mi ngi n chay theo quy thc ca c m ch k ra nhng g c n hng ngy m thi. Ty theo s thch ring, mi ngi c th t ra cho mnh cch thc n ung c bit min sao ng cch, y v gi sao cho rau qu vn cn c tnh b dng thin nhin. C cng tp th dc nh hng ngy. Vo mi bui sng, c c thi quen dt ch i rong trn bi c v di nh nng ca mt tri m p. Mc ch lm cho mu huyt lu thng iu ha v lm gia tng c tnh min nhim ca c th.

Vo nm 100 tui, c b bnh phi. Nhng by gi xt nghim thy hon ton khi hn. C bo nu sng theo thun l thin nhin th c th ca mnh cng c c tnh bm sinh t nhin khng li vi cc loi bnh tt. Trong ngy l k nim sinh nht N Hong 14 thng 6 nm 1999 va qua, c Eric Storm c tuyn dng v nhng ng gp thit thc cho cc cng tc t thin v nhn o. Trong nhiu nm qua, t mt s vn 800 ngn c kim m c tch ly c qua s kinh doanh vt v v bun bn c phn, nay ln n 20 triu. C cng hin tt c li nhun trn s vn ny cho cc c quan t thin, trong s c hi Sc Khe T Nhin ca c i Li cng c chia phn th hng. Cch nay 57 nm, c l ngi h tr mnh m trong vic sng lp ra hi Thanh Nin v Sc Khe v ng gp rt nhiu ti chnh v cng sc pht trin hi ny cng ngy cng thm rng ri. ---o0o--Bi IX - NH N CHAY V NGI THIN, MT BNH NHN UNG TH THOT CHT V BNH PHC Bc s Th y Ian Gawler b bnh ung th xng vo nm 1975. Lc ng va ng 25 tui. ng c a vo bnh vin v kt qu b ca mt ht bn chn phi. Mt nm sau, bnh ti pht trm trng. Bc s iu tr bo ng ch cn sng st c trong mt thi gian t 3 ti 6 thng m thi. Trc tnh trng tuyt vng , ng Gawler khng chu ngi b tay v bun ru ch cht m cng quyt chng chi vi t thn hu tm cho mnh mt con ng sng. ng nghin cu cc php n chay v ngi thin ca mt s gio phi ng Phng ri cng quyt em ra p dng t cha. c s h tr tinh thn ca v l Grace Gawler, ng Ian Gawler n chay mt cch nghim chnh v ng cch, ng thi cng ngi thin mt cch thnh tm v chm ch. Kt qu bnh tnh ca ng cng ngy cng thuyn gim r rt v cui cng hon ton bnh phc. Nm 1978, ln xt nghim y khoa cui cng chng minh ng khng cn mang mm mng g ca bnh ung th na c. Ba nm sau k t ngy khi bnh, ng b Gawler chu du khp nc c, em nhng kin thc v kinh nghim ca mnh thuyt ging v khuyn khch nhng bnh nhn ng cnh ng hy hun c lng t tin v p dng phng php t cha bng cch n chay v ngi thin. Cng da vo nhng kinh nghim ca chnh bn thn , ng Gawler cho xut bn hai quyn sch

lin quan ti dng sinh v sc khe. Quyn th nht c nhan l You can conquer Cancer (Bn c th Khng ch Bnh Ung th) v quyn th hai l Peace of Mind (Tm Bnh An). c hi v sao ng ngh n chay v ngi thin l phng php tt tr bnh, ng bo: "n chay cho c th ca chng ta c c hi thanh lc v o thi ra ngoi tt c nhng c t tch ly lu ngy v gy bnh cho chng ta. Tht vn c nhng c t v nhng mm bnh khng khc g c th ca con ngi. Do chng ta khng nn hp th thm nhng g c th gy phng hi cho c th. V li n chay cng phi dng nhng loi rau qu ti tt bo ton phm cht thin nhin. Nu nng cu k bin cc thc n chay tr thnh thm ngon cho hp vi khu v cng lm mt i rt nhiu cc cht b dng cn thit. Tt hn ht chng ta nn dng cc thc n chay gin d, thun khit, cha qua giai on ch bin khoa hc v y phm cht b dng theo nhu cu ca c th". Quan nim v vn ngi thin, ng Gawler bo: "S thin nh khng nhng l mt phng php tt khin cho tinh thn c an n m cn gia tng sc khe, cng c c tnh min nhim ca c th v lm cho c th c kh nng bm sinh khng li mt s bnh tt. Vic ngi thin i hi chng ta phi c lng t tin, thnh tm v ch cng quyt. S ch li ca vic ngi thin gip chng ta c c hi tr v vi trng thi tnh lng ca tinh thn ln vt cht. Do c th ca chng ta s tr li v tr ban u cn thanh khit ca lc s sinh:

Qun bnh th cht l lm cho chng ta c mt sc khe t nhin nh trng thi th dn ca cc c quan v ng tng. Qun bnh tinh thn khin chng ta c cch suy ngh r rng v chn chn, c kh nng t ch v t quyt nh mi vn mt cch nhanh chng v dt khot. Qun bnh tm linh l s ha hp ca cc bn th ni ti. Trong lc ngi thin, chng ta s trc gic c chnh mnh l ai v t s thy tm hn ca mnh rt l n thun. ng thi lng v tha v bc i cng thm pht trin. Ngoi ra th nghim trc tip trong ni tm cng gip chng ta cng c c lng tin ni ti, san sng i u vi tt c mi th thch k c khi cn k vi ci cht m mnh khng th trnh c.

Nm 1992, ng b Gawler cho thnh lp trung tm iu dng ti Yarra Valley v pha ng v cch th ph Melbourne 70 cy s. Trung tm ny c kh nng cung cp ni tm tr cho mt s khch thp phng n tham

kho v thc tp phng thc dng sinh tr bnh. Trung tm cng c khu ring bit cho cc bnh nhn thc tp ngi thin. c bit b Grace Gawler ph trch sn sc v hng dn cc bnh nhn ph n mc bnh nan y t cha tr m phn ln l nhng ph n b bnh ung th nh hoa. Trung tm cng m cc kha hng dn cch thc nu n chay b dng v thanh khit. Hng nm trung tm cng c t chc cc cuc hi tho quc t v phng php cha bnh nan y bng cch n chay v ngi thin. c bit trong hai cuc hi tho hi thng 3 v thng 9 nm 1997, bn tho v ti Phng php t cha bnh ung th hin ang lan trn trn th gii. ng Gawler bo thnh thong c quan y t ca chnh ph cng c theo di kt qu ca cc bnh nhn cha bnh ung th bng phng php n chay v ngi thin do chnh v chng ng ch trng v iu khin. ng bo cha bnh bng phng php ny thng khng gy ra cc phn ng ph. Tuy nhin vic cha bnh nan y bng phng php dng sinh khng c ph bin lm v ch cn c trn kinh nghim ri em ra p dng v ch kt qu, ch khng da trn c s khoa hc l phn tch, th nghim, chng minh ri mi em ra p dng sau. V l phn ng cc chuyn gia y t th trc nhng kt qu tt p m phng php ny mang li kh nhiu ch li cho bnh nhn. Tm li tho lun v vn n chay v ngi thin theo quan nim tn gio s gy ra nhiu tranh ci. Tuy nhin phng php t cha bnh nan y bng cch n chay v ngi thin t c nhiu kt qu kh quan v li ko c s ch ca kh ng qun chng c. Ngoi trung tm cha bnh nan y bng phng php dng sinh do ng b Gawler sng lp ra Victoria, ti tiu bang New South Wales, cng c mt trung tm iu dng tng t do cc bc s v chuyn gia dinh dng ca Hi Sc Khe T Nhin (Natural Health Association) thit lp. l trung tm Hopewood ta lc ti khu vc Blue Mountain. Theo ngh ca mt s c gi, trong k ti bn ln ny, chng ti xin ng a ch ca hai trung tm iu dng bng phng php t nhin nh sau:

The Gawler Foundation, P.O.BOX 77G, Yarra Junction, Vic 3797, in thoi (059) 671730. Ring v nhng vn lin quan n bnh ung th nh hoa, xin gi b Grace Gawler, in thoi s (059) 681977.

Hopewood Health Centre, 103 Greendale Road, Wallacia, NSW 2745. in thoi (047) 738401. Bi X - C QUAN Y T ANH QUC KHUYN CO : N THT NHIU S B BNH UNG TH Sau 3 nm su tm v nghin cu, ton chuyn gia khoa hc c trch tm hiu v s dinh dng v bnh tt do B Y T Anh Quc thnh lp chnh thc tuyn b v bo ng vi cng chng rng n tht ng vt l nguyn nhn chnh gy ra bnh ung th nhiu nht trn th gii. Ton chuyn gia ny bo hng ngy mi ngi n trung bnh t 140g tht tr ln c rt nhiu nguy c mc bnh ung th cc loi. Nhng ngi n t tht t 90g hoc t hn mi ngy th s t c nguy c mc phi chng bnh him ngho ny hn. Mc du b nhiu p lc bi cc nghip on sn xut tht, nhng sau nhiu cuc bn tho, nh cm quyn Anh Quc, v s an nguy i vi sc khe ca dn chng, nh phi loan bo kt qu cuc nghin cu ny mt cch cng khai. Tuy nhin ti c Chu, theo thng k cho bit trong nm 1993-1994, trung bnh mi ngi dn, hng ngy tiu th t 218g tht tr ln, vt hn mc bo ng nguy him n 80g mi ngy cho mi u ngi. Trong khi chnh ph c cn chm chp cha loan bo rm beng vic ny ra cho cng chng bit, th mt s chuyn gia nghin cu, v lng tm chc nghip, c li cnh co. B Kerin O'Dea, gio s v khoa Dinh Dng ti trng i hc Deakin bo b rt tn thnh kt qu nghin cu ca B Y T Anh Quc. Trong khi , gio s Bruce Amstrong thuc hi ng nghin cu bnh ung th ca trng i hc New South Wales khuyn co rng ch c cch duy nht ngn nga s nguy him ca bnh ung th l phi n nhiu rau ci v tri cy trong khu phn hng ngy. ng cn bo nc c hin nay l mt quc gia c t s dn chng mc bnh ung th trc trng ng vo hng th nh trn th gii. Tuy nhin theo tin cp nht ca nh chc trch Y T (Health Authority) c i Li do cng ty Dc Phm Norgine ph bin, c 22 ngi dn c th hin nay c mt ngi mc phi bnh ung th ng rut trc tui 75 v trung bnh hng nm c n 4600 ngi dn c cht v chng bnh nan y ny. y l t l cao nht trn th gii.

Mt bo co khc ca C quan Nghin Cu bnh Ung th trn th gii v Hc vin Nghin Cu Bnh Ung Th Quc gia Hoa K da vo 4500 kt qu su tm v nghin cu ca cc khoa hc gia v chuyn gia y dc loan bo rng s n ung khng ng cch l nguyn nhn gy ra 1/3 t s ca nhng bnh nhn cht v bnh ung th. S kin nghim trng ny c th ngn nga c bng cch phi thay i thi quen n ung ca dn chng v c th gim thiu c t 3 n 4 triu ngi c nguy c mc bnh ung th trn th gii. Cc khoa hc gia bo mi ngi trong chng ta cn phi t chn la cho mnh phng cch n ung thch hp gm c thnh phn cc loi rau, u, tri cy v cc loi ng cc. H cn ch trng ku gi chnh quyn khp ni trn th gii hy chnh thc loan bo cho cng chng bit c thc phng nga hu bo v sc khe an ton cho h. Hin nay s gia tng t s dn chng mc bnh ung th khp ni trn th gii l mt lo ngi ln nht cho tt c mi quc gia. Theo thng k ca c quan Y T Quc T, hng nm c thm 10 triu trng hp nhng bnh nhn ung th mi c pht gic. Con s ny s gia tng thm mi nm v tnh n nm 2020 s c ti 14 triu ri ngi mc phi chng bnh nan y ny. Tin s Phillip James, gim c hc vin Su Tm v Nghin Cu Rowett Aberdeen T Cch Lan bo phn ng ngi ta cho rng vn phng php n ung phng nga bnh ung th l chuyn c nhn ca mi ngi. Tuy nhin khng phi l mt vic n gin nh vy. Chnh quyn v c quan y t ca cc quc gia khp ni trn th gii phi ng gp mt cch tch cc bi v tnh cht ca s ci thin phng php n ung s b nh hng cc chnh sch v nng nghip thu kha, k ngh thc phm v lin h n nhiu vn trng i khc. B Marion Nestle, ch tch phn khoa Nghin Cu v Thc Phm v Dinh Dng ca trng i hc New York bo rng phn ln chnh quyn cc quc gia khng mun bo dn chng ca h n t tht li. B tip: "Mi khi chnh ph Hoa K mun ngh dn chng n t tht li hoc t b vic n tht th cc chnh tr gia phn i m . Rt cuc ri nh nc nh phi rt li li tuyn b m thi. Mc du t cuc nghin cu ny n ht cuc nghin cu khc, cc khoa hc gia u khuyn co dn chng nn n t tht li". Tuy nhin mt khi bit c n tht c lin quan mt thit ti nguy c mc bnh ung th m ngi ta vn c lao u vo s nguy him th l quyn t do chn la ca mi ngi. Rt tic l thi quen n ung "bt cn

i" gy ra rt nhiu phin toi v gnh nng cho gia nh cng nh x hi. ---o0o--Bi XI - N CHAY Y V NG CCH By gi, chng ta bit n chay l phng php dng sinh t nhin nhm gi gn sc khe v phng nga c mt s bnh tt. Tuy nhin lm th no chn la cc thc n cho c y cht dinh dng ph hp vi th trng ca con ngi mi l mt iu quan trng. Theo sch Go Vegeterian ca chuyn gia dinh dng Chris Lehmann v Amanda Benham th cc thc n chay c chia ra lm bn nhm cn bn nh sau : Nhm rau c : Nhm rau c cung cp cho chng ta rt nhiu dng cht cn thit nh sinh t C, Beta-carotene, Riboflavin (Sinh t B2), cht st, cht calcium, cht x (fibre) v nhiu loi cht b dng khc. Cc cht dinh dng ny thng tm thy trong cc loi rau ci c l mu xanh m nh ci bng xanh (broccoli), ci b dy (spinach)...c bit nhng lai rau c c sc vng sm v vng cam nh c c rt, tri squach, khoai lang, v b r cung cp cho chng ta mt s lng di do v cht beta-carotene. Nhm cc loi: Nhm ny gm c bnh m, go, bp, ht k (millet), la mch (barley) v la kiu mch (oats). Thng th cc loi khng nn ch trng cn gi c trn vn cht b dng thin nhin. i vi go th c go lt v bnh m th c bnh m lt tc whole meal bread by bn y trn th trng. Cc loi cha nhiu cht x gip iu ha s tiu ha, trnh to bn v nga c chng ung th rut gi, rut cng v bao t. Nhm tri cy : Nhm ny phn ln cha nhiu sinh t C, betacarotene, cht x...Mi ngy t nht chng ta phi n mt ln tri cy. c bit cam, chanh, qut v bi cha nhiu sinh t C, mt loi sinh t gip c th chng li nhiu lai bnh tt nh bnh cm cm. Sinh t C cng cn c cc nh khoa hc Php gi l sinh t ca sc mnh hay sinh t ca s c gng (vitamines de leffort). Nhm u : Nhm ny gm cc loi u c mu xanh m chng ta thng dng nh u Ha Lan, u a, u que.... u nnh cng thuc nhm ny v thng c ch bin di dng u h, tng, chao v sa vn vn. Ngy nay sa u nnh c by bn trong cc siu th c nhiu loi rt tt v b dng v n c pha ch thm sinh t v cc cht dinh dng khc theo ng nhu cu ca c th.

Ngoi bn nhm thc n chay c phn loi mt cch i khi nh trn, chng ta cng cn nhiu loi thc n khc nhng cng khng ngoi cc nhm c phn loi va k. Hng ngy chng ta nn n ung cch no cho y cc loi rau qu phi hp gm c 4 nhm th c th s khng b thiu ht cht dinh dng no. Ngoi ra chng ta cng cn cn phi dng thm cc loi ht nh ht hnh nhn, ht r (chestnut), ht walnuts... Cc loi ht ny thng cha rt nhiu cht dinh dng v nht l cht bo. Tuy nhin nu lm dng cc loi ht ny cng c th gy ra chng tha cht bo trong c th hay gi l bnh cao m. Du n tho mc rt tt nu so snh vi m ng vt. Nhng nu chng ta dng du tho mc chin thc n xong ri tit kim dnh li chin thm ln na th du n ny khng cn thun khit. N li tr thnh mt loi du kh tiu trong c th nh m ng vt vy. Tt hn ht chng ta nn dng du chin qua thc n mt ln ri b. Du tho mc tt nht theo th t l du m, du -liu, du bng qu, du u nnh v cc loi u tho mc thng thng khc. Ngi n chay trng nn n cc loi thc phm thin nhin cn ti tt. Nhng loi rau qu lu hay ng hp hoc c ch bin bng cc phng php ha hc c mi v thm ngon hp vi khu v, c th coi l thc phm chay ch khng phi l thc n dinh dng. ---o0o--Bi XII - TM S CA MT N MINH TINH IN NH N CHAY TRNG C Alicia Silverstone, n minh tinh xinh p v duyn dng ca th in nh Hollywood. C c vc hnh thon gy trong vai Batgirl (c gi ngi di) trong phim Batman, rt c nhiu khn gi hm m. Tuy nhin sau khi ng xong cun phim ri, c chng may ln cn vn vt v b thin h ch giu t cho ci bit danh l Fatgirl (c gi mp). Hin nay n ti t Silverstone chng nhng ly li c thn hnh xinh p m cn khe mnh hn xa. Sau y l tm s ca c k trong tun san New Idea s ra ngy 11 thng 3 nm 2000 v b quyt m c hi phc li sc p nh sau.

Khi ti b ngi ta gi l Fatgirl, phi ni ti khng ly lm iu h thn m cn c hnh din coi nh l mt ng lc gip ti phn u, rn luyn bn thn cng quyt ly li cho mnh mt s qun bnh. Theo ti, nhan sc, a v, o qun xinh p v xe c t tin chng phi l nhng th quan trng. Vn l mnh c tt vi chnh bn thn mnh, vi mi ngi v nhng lin h rng buc chung quanh khng. Bn trai ca ti, Chris Jarecki, l mt ngi n chay trng. Chng ti quen nhau t my nm nay ri. Ti ngh con ng duy nht tm hiu ngi khc l t mnh phi xt coi mnh c tt hay khng, tm hn mnh c ci m hay khng ri mi xem ngi ta phn ng li nh th no. Hin gi ti cm thy thoi mi, khe mnh, vui ti v yu i hn bao gi ht. L do l v hai nm trc y ti quyt nh tr thnh mt ngi trng chay thun ty (vegan). Chuyn ny hi i vi ti tht l kh khn nhng by gi l s tht. Ban u hai ng lc mnh nht thc y ti tr thnh mt ngi n chay trng l lun l v o c. Sau ti mi bit thm s n chay s to cho mnh c c mt kho tng sc khe. T nay v sau, ti s khng cn lo lng v chuyn ln cn na. Th tht ti khng bit mnh mt c bao nhiu k l v khng bao gi ti dm m s k ca ti. iu ti mun ni y l ti khng cn bn tm v chuyn sc khe, v cc thc n ca ti hin gi u l nhng thc phm lnh mnh. Mt chuyn ng ni khc l ngay t lc ti bt u n chay, th thng m u c mt gic ng m m v khng mng m bi v nhng thc n chay c tiu ha mt cch d dng hn. Nng lc ca ti cng c pht trin. Tc ca ti cng bin thnh ng mt. Da d mn mng v ti c cm gic nh nhng hn trong khi i ng. Ti bt u n chay trng t nm 21 tui. Ngha l ti t b tht, c, bin, sa v cc sn phm ca sa. iu i vi ti kh khn v cng nhng ti c cng quyt. S d ti lnh hi c ngh trng chay l v ti c c cc ti liu ni v s tn bo bt cng m loi ngi chng ta i x vi cc loi cm th trong cc tri chn nui nn ti cng quyt b tt c tht ng vt ra khi thc n ca mnh. Gn y hu ht cc qun n nh, cc nh hng ln u c nhng mn n c bit cho ngi n chay trng. N c ch bin c hng v ging nh

cc thc n mn, nhng thnh phn nguyn liu u l rau ci, u nnh hay m cn. V thy ti cng ngy cng khe v p hn nn hu ht bn b ca ti gi y cng chuyn hng n chay. Cha v m ca ti cng ang c gng tr thnh nhng ngi trng chay hon ho. Ti ht sc vui mng v gn y cha ti in thoi bo ng hon ton t b cc loi tht th vt. Ch cn bin nh tm, cua, c, tp th ng tp t b dn dn khng cn vng vn. Ti qu sung sng v y l mt bin i ln lao trong cuc i ca cha ti, mt ngi n tht gn sut c cuc i mnh. S n chay trng a ti ti mt cng v tt. Thnh Ghandi v khoa hc gia Albert Einstein lc sinh tin u l nhng v n chay trng ni ting trn th gii. Linda McCartney, v qu c ca nhc s Paul McCartney ca ban nhc lng danh The Beatles, hi cn sng cng l mt ngi trng chay. Nhng rt tic ti cha h din kin c b. Cng ng quan im vi Linda, ti ngh dn chng cn nn c gio ha v s au kh v khip m ca sc vt trong khi c loi ngi nui nng cng nh khi c a vo l st sinh. Mi ngi cn phi c hiu loi vt cng cm nhn c s au n v th xc, cng kinh hong la ht trc khi b hnh quyt nh con ngi vy. Ti ngh st hi sc vt lm thc n cho loi ngi l mt iu khng cn thit. Nhng bt k v l do g, mt khi bn chn con ng trng chay trnh st sinh th s ch li thit thc u tin l c sc khe v tr thnh mt con ngi c o c. ---o0o--PHN BA - C TNH DINH DNG CA VI LOI THC VT Bi I - U NNH V KH NNG PHNG CHNG BNH TT u nnh l mt loi thc vt quen thuc i vi ngi Vit Nam mnh. N l mt th nguyn liu dng ch bin cc loi tng, chao, u h v mt s thc phm chay lt khc. Hin nay trn th gii ngi ta sn xut rt nhiu u nnh lm thc phm cho ngi v cho gia sc. i vi cc loi rau qu, ng cc v tht ng vt, u nnh cha mt tr lng cht Protein di do hn c. Theo t in bch khoa World Book, u nnh cha n 40

phn trm cht Protein so vi cng trng lng tht b v c ch cha c 18 phn trm protein m thi. Theo sch Mt trm Cy Thuc Vn Linh B chng ca Linh mc V nh Trc, u nnh c c tnh gii nhit, li kh v tng lc. Ch tr iu ha ng tng, b nguyn kh v thng li 12 kinh mch. c bit u nnh chng c t kh, tr rut, gip lm m t v, nht l bi b tim, thn v tr bnh ca thn. L u nnh c c tnh an thn v gip d ng. Hin nay trc tnh trng bnh nan y ang lan trn trn th gii, cc khoa hc gia nghin cu mi phng php phng chng k c p dng phng php dng sinh, y thut ng Phng v dc tho. Trong qu trnh nghin cu, cc khoa hc gia ti hai nc Trung Hoa v Nht Bn. Phn ng dn chng trong hai quc gia ny c thi quen tiu th u nnh v nhng sn phm ca u nnh trong cc ba n thng nht. Nn t s nhng ngi mc bnh nan y rt thp so vi cc nc Ty Phng v Hoa K. V th h x nhau i nghin cu v c tnh ca u nnh xem c th ng dng vo y dc iu tr mt s bnh tt hay khng. Thng 9 nm 1996, hi ngh quc t ln th hai nhm tng kt cc thnh qu nghin cu ca khoa hc gia v cng dng ca u nnh trong lnh vc y hc c din ra trong 5 ngy lin ti Brussels. Hn 80 khoa hc gia n t khp ni trn th gii ln lt thuyt trnh v nhng kt qu su tm mi nht m h thu t c trong lnh vc y khoa tr liu. Sau y chng ti xin tm tt nhng thnh qu v coi nh l nhng tin vui cng hin qu v c gi. ---o0o--u nnh c kh nng cha c bnh tim mch Hin nay nhiu bng chng c th cho thy u nnh c kh nng lm gim lng cholesterol ca nhng ngi b bnh cao m. Nhng bnh nhn ny nu lu s dn n bnh tim trm trng v c nguy c b cht bt c k t v mch mu b nghn hay tim b kch ngt. Thc ra cht Protein trong u nnh c kh nng lm h mc hai c t LDL Cholesterol v Triglyceride, tc nhn gy ra bnh cao m. Kt qu ny rt kh quan v cng hiu hn hn vic tr liu bng phng php n ung theo qui thc do cc chuyn gia y t n nh, k c vic cha c cc chng bnh cao m trm trng v bnh cao m tr con.

Thm vo , u nnh cn c kh nng lm tng lng HDL cholesterol, mt cht hu ch trong c th c tc dng khng li hai cht LDL Cholesterol v Triglyceride c hi k trn. Ngoi ra u nnh cng cn c cng hiu ngn chn s oxt ha ca cht LDL Cholesterol, khng cho chng c c hi chuyn ha thnh nhng nguyn t c hi khc, v phng nga c chng nghn cc mao huyt qun. Isoflavones l mt hp cht thin nhin hm cha trong u nnh c cu trc ha hc tng t nh kch thch t n oestrogen. Hin thi ngi ta cha chng minh c chnh protein trong u nnh hay ch ring cht Isoflavones trong protein ca u nnh l c cng hiu cha cc chng bnh trn. Tuy nhin cc khoa hc gia u ng quan im rng u nnh ni chung c kh nng tr c bnh tim mch, c bit l chng cao Cholesterol trong mu. ---o0o--u nnh cha c bnh ca xng Xa nay cc chuyn gia y t u cng nhn calcium c kh nng phng nga c bnh xng xp (osteoporosis), thng xy ra trong gii ph n trng tui. Bnh ny cng c xy ra cho nam gii nhng vi mt t l thp hn. Ngoi ra s n ung theo quy thc cng c kh nng lm cho xng c rn chc. Tuy nhin cc nghin cu gn y cho thy nhng ngi thng n u nnh nh dn chng Nht Bn cng t khi mc phi bnh xng xp. Ngi ta th nghim trn loi chut bng cch cho chng n ton u nnh khng nhng ngn chn c chng thoi ha calcium ca xng m cn lm cho xng c rn chc. Isoflavones trong u nnh l mt cht c tnh nng ng c tc dng ging nh oestrogen ngn nga c cht men tyrosin kinase lm cho xng b xp v d gy. N cng cn tr gip cho t bo xng hnh thnh vng vng. Mt cuc th nghim khc c thc hin bng cch ct b non so (bung trng) ca chut ci cho n khng sn xut ra kch thch t oestrogen na, ri cho chng n ton bng u nnh. Cht Isoflavones trong u nnh vn ngn chn c s thoi ha ca xng v lm cho xng lun lun khe mnh. Nhng nghin cu gn y cho bit nhng ph n sau thi k tt kinh, mi ngy dng bt hay sa u nnh thng xuyn th mt khong cht trong xng vn duy tr mc bnh thng. Hin nay ti c Chu xng bo

ch dc phm sn xut ra thuc bng u nnh cho ngi ph n trong tui tt kinh s dng hng ngy rt tin li. ---o0o--u nnh c th phng chng c bnh ung th Qua nhng nghin cu gn y, cc khoa hc gia ghi nhn nhng ngi thng dng u nnh hoc cc sn phm ca u nnh trong khu phn n ung hng ngy t c nguy c b bnh ung th nh hoa, t cung, rut gi v nhip h tuyn. Cc nghin cu khc c thc hin trn c th sc vt bng cch gy cho chng b nhim bnh ung th ri dng cht genistein hm cha trong u nnh cha tr th thy n ngn chn c s pht trin ca bnh ung th rut gi, gan v v. Ngi ta cn nghin cu bng cch gi to mt s sng nh th trng tht ca mt con ngi ang b nhim bnh ung th v t trong ng nghim. Sau h trch cc hp cht t u nnh cha tr v t c kt qu hu hiu. Nhng hp cht ny cn c kh nng ngn chn s cung cp mu nui dng mt loi t bo c bit c khuynh hng hnh thnh cc bu ung th. Hin nay cc th nghim c thc hin trn c th ca loi th v kh nng chng bnh ung th ca u nnh thnh cng mt cch tt p. Tuy nhin i vi con ngi cn phi thc hin thm nhiu cuc th nghim khc na xc dnh mc hu hiu v an ton ri mi cng b s dng. Gn y khoa hc gia Yehudith Birk ca trng i hc Hebrew Jerusalem thc hin c mt vi phng php ng khch l, c th cha c bnh ung th nhiu cp trm trng v trong nhiu b phn c th khc nhau m khng cn bit bnh pht sinh v nguyn do g. Hin nay C quan Qun Tr Thc Phm v Dc Phm Hoa K ang cho php p dng phng php ny iu tr mt s bnh nhn tnh nguyn trong bnh vin th nghim v kim chng. Saponin v nhng hp cht khc ca u nnh cng ang c nghin cu v p dng. Mong rng cuc th nghim ny c sm thnh cng v s mang li mt tin vui cho nhn loi trn ton th gii. ---o0o---

u nnh v bnh thn Trong lnh vc ny, ngi ta nghin cu mt cch l t v hin cha c mt kt qu tha ng no. Song vi th nghim cho thy u nnh cng c ch li trong vic cha tr bnh thn. Cc khoa hc gia ca n chng minh quy thc n ung bng cch tiu th rt t cht bo v cht protein ri phi hp thm u nnh trong khu phn hng ngy c cng hiu gim c cht cholesterol trong mu. Cc cuc th nghim khc trn loi chut chng minh c cht Genistein trong u nnh c th lm cho mch mu c th dn v gim ch c tc lc mu ca hn, nn trnh c bnh tiu ng. Ngi ta trch hp cht trong u nnh tim cho nhng con b b gy bnh tiu ng th thy tc lc mu ca chng tr li mc bnh thng. ---o0o--u nnh v nh hng sinh l ca ph n Aedin Cassidy v cc khoa hc gia ca Anh Quc ngin cu bit c u nnh iu ha chu k kinh nguyt ca ph n v km ch c s pht trin qu mc kch thch t oestrogen ca ph n tr tui. V khi kch thch t ny pht trin qu nhiu, ngi ph n s c st sut d b bnh ung th nh hoa hn. i vi nhng ph n sau thi k tt kinh, dng n 40% u nnh trong khu phn n ung hng ngy s khng cn phi ung thuc hi phc kch thch t m vn c th phng nga c bnh xng xp. Nu cm thy n ung bt tin th c th dng oestrogen thin nhin c bo ch thnh thuc vin t u nnh hin c by bn hp php ti cc tim dc phm. ---o0o--u nnh v sc khe ca tr con Ti New Zealand, ngi ta th nghim bng cch nui nhng con vt bng bt u nnh theo cng thc sa nui tr con v bo co rng khng c nh hng g xu i vi s sinh sn v c quan sinh thc ca chng. Tuy nhin th nghim loi vt c kt qu cha hn s trng hp vi th nghim loi ngi. Trong thp nin qua, ng Kenneth Setchel, chuyn gia nghin cu v u nnh bo co rng tr con c nui dng vi sa u nnh c cng

thc Isoflavones cao vn c an ton. Trong nhiu nm nui dng nh vy cng khng c nh hng g xu cho a b c. Khoa hc gia Alercreutz bo rng ngi Chu thng n ung nhiu u nnh hn khng c nh g bt li cho vic sinh sn ca h c. Cht Isoflavones tp trung trong thy dch bao bc chung quanh bo thai tng ng vi mc Isoflavones trong mu ca mt ngi m bnh thng. Nht Bn, tr con khong 4 thng tui l cho dt sa m v c thay th bng sa u nnh, c bo m rng n s c y sc khe trong tng lai vo thi k khn ln. Lamartinire th nghim bng cch cho chut n cht Genistein ca u nnh s trnh c bnh ung th v v sau. Hin thi ngi ta vn cn nghin cu xc nh r rng vai tr ca u nnh trong vic nui dng tr con quan trng nh th no. Tm li, qua s trnh by trn y, chng ta thy qu tht u nnh c cng hiu i vi vic phng nga v cha tr mt s bnh tt. Tuy nhin v bn thn n xut x t mt loi tho mc tm thng nn trong dn gian t ai ti. Ti Hoa K, ngi ta ang nghin cu d nm vng cc chng minh c th v cng dng ca u nnh ri mi chnh thc a vo y khoa tr liu. Ti c Chu tm mc ca u nnh c kh nng y dc cha c t thnh ti nghin cu quan trng. Tuy nhin trong thi gian gn y ngi ta bt u s dng u nnh sn xut cht oestrogen nhn to v c by bn trong cc nh thuc ty mt cch hp php cho cc ph n trong tui tt kinh s dng hng ngy rt tin li. Mong rng trong tng lai, nhng cng dng khc ca u nnh trong lnh vc y dc s cn c qung b rng ri hn na v s mang li nhiu hu ch thit thc trong vic bo v sc khe ca con ngi. Ngi Chu mnh bit dng u nnh ch bin nhiu loi thc n. Tuy khng nghin cu r rng, nhng may mn ngu nhin trng hp v gi tr dinh dng c bit ca n. ---o0o--Bi II - CHUI C KH NNG TR BNH CAO HUYT P Bnh cao mu l mt chng bnh thng xy ra trong gii nhng v trng tui. Nguyn do phn ln v s di truyn ca huyt thng hoc v s n ung km cn trng trong x hi vn minh hin nay. Ngi ta c th cha bnh cao mu bng thuc kt hp vi s n ung c phng php do bc s y khoa hng dn.

Theo tp ch New Vegetarian and Natural Health chuyn ph bin cc nghin cu v n chay v dinh dng, xut bn gn y ti c Chu cho bit: Hng ngy, mi ngi trung bnh ch cn n mt tri chui l c kh nng phng nga c bnh cao mu. i vi bnh nhn ang mc phi chng bnh ny, chui cng c th cha tr hoc lm gim thiu c tm mc nguy him ca bnh. Bc s y khoa Frank M. Sack, thuc vin i hc Harvard Boston Hoa k cho bit chui l mt th tri cy cha nhiu hm lng cht potassium, mt loi khong cht thin nhin rt hu ch cho s hot ng ca tim mch. ng thc hin cuc kho st bng cch chia 300 y t ca nh trng, trong tnh trng bnh thng v huyt p, ra thnh 3 nhm. Ri cho h n ung bng nhng thc phm c cha ng cc loi dng cht khc nhau trong mt thi hn n nh. Kt qu cuc th nghim cho thy thnh phn mu ca nhng ngi trong nhm n nhiu dng cht calcium v magnesium khng h hn g. Ngc li nhm ngi dng thc phm c cha nhiu cht Potassium th p sut mu ca h gim xung 2 im. Nhng nghin cu khc cng cn cho thy potassium cng c kh nng lm cho huyt p ca nhng ngi ang b bnh cao mu tr li tnh trng bnh thng. Cuc kho st cng cn cho bit mt ngi ln ch cn mi ngy t 3500 n 4000mg cht potassium thin nhin l . Mt tri chui trung bnh cha 450mg potassium v mt c khoai ty nng trung bnh cha 850mg potassium. Ngoi ra cht potassium cng cn tm thy trong cc loi tri cy v rau ci ti khc. ---o0o--Bi III - KH NNG PHNG CHNG BNH UNG TH DA CA TRI CY V RAU CI Theo thng k ca cc c quan y t, c Chu l mt trong nhng nc c t s dn chng mc bnh ung th da cao nht trn th gii. Cho nn h thng khuyn co mi ngi nn s dng kem chng nng mi khi sinh hot ngoi tri. Tuy nhin theo nht bo The Sydney Morning Herald xut bn ngy 19-21998 tit l: Kem chng nng khng c kh nng ton din trong vic phng nga cc bnh ung th da m ch c rau ci v tri cy ti mi thc s c cng hiu d khng li chng bnh nguy him ny m thi.

Phn ln cc loi rau ci v tri cy u cha cc sinh t A, C v E gi chung l cht Antioxidant. Cht ny c tc dng ngn chn cc tia quang tuyn t ngoi loi A ca nh nng mt tri, khng cho chng c c hi tng hp cc cht melanoma thnh nhng vt thm trn da ri dn dn chuyn bin thnh cc vt ung th nguy him. Nh quang tuyn hc Richard Setlow thuc vin nghin cu Brookhaven New York pht biu trong mt bui hp cc khoa hc gia rng kem chng nng khng c cng hiu ngn nga s to thnh cht melanoma gy ra bi nh nng mt tri. ng bo 90 phn trm cht melanoma tai hi c hnh thnh bt ngun t tia cc tm UV-A v ch 10 phn trm l do tia UVB m thi. Bc s chuyn khoa v da l ng Frank Gasparro thuc vin i hc Thomas Jefferson tiu bang Philladelphia bo kem chng nng thng thng ch c cng dng ngn nga s chy nng v phng da. Tuy nhin nhng loi kem chng nng c bo ch vi k thut cao, c cng thc phi hp vi cc cht antioxidant mi c cng hiu ngn chn cc tia t ngoi, nhng kh nng rt hn hp. Cch tt nht l chng ta nn n nhiu loi rau tri hng ngy cng c sc khng ca c th ri bi thm kem chng nng l phng php tt v hu hiu nht trong vic phng bnh ung th da m thi. Ngoi ra cc nghin cu cng cho bit cht antioxidant trong dip lc t ca tr xanh cng c cng hiu chng li bnh ung th da v mt vi loi ung th khc. Tm li s n ung ng mt vai tr v cng quan trng trong vic bo v sc khe ca con ngi. Bit cch n ung thch hp cng l phng php hu hiu ngn nga cc loi bnh nan y hin nay ang lan trn trn th gii.

---o0o--Bi IV - SINH T C TRONG CAM, CHANH, QUT V BI CHNG C BNH CM CM MA NG Ti c Chu, hng nm khi n ma ng, dn chng thng hay mc phi bnh cm cm. Tuy cm cm khng phi l chng bnh kh tr, nhng nu

khinh thng hoc khng chy cha kp thi v ng cch, n c th lm cho sc khng ca c th b suy yu v rt d b vi khun ca cc bnh tt khc tn cng. Vi th cc c quan y t ca chnh ph thng hay khuyn co dn chng, nht l nhng ngi gi c, bnh hon hay yu ui nn chch nga phng bnh cm cm mi khi ma ng sp n. Tuy nhin ngi ta cng c th phng b cm cm bng cch gi gn cho c th lun lun c khe mnh m s n ung vi y cht b dng cng ng mt vai tr v cng cn thit. Theo thng k, hng nm mi ngi trong chng ta trung bnh mc phi bnh cm cm nng hay nh tng cng l 6 ln. Cc chng bnh cm cm ny cng vi vi khun ca nhng bnh tt khc s ng la vi nhau tn ph sc khe ca chng ta v lm cho sc min nhim b suy yu. V th chng ta s b cm cm trm trng hay bin chng sang cc bnh tt khc. Cc chuyn gia y t thng khuyn co chng ta nn gi gn sc kho phng bnh tt hn l b bnh ri mi chy cha. Nhng gi gn sc khe khng phi ch ch trng ti thng xuyn hot ng v th lc m phi bit cch n ung sao cho c th c kh nng khng li bnh tt mt cch hu hiu. ng Peter Sevcek, mt chuyn gia y t cho bit, sinh t C trong rau qu m c bit trong cam, chanh, qut v bi c kh nng dinh dng ng k lm gia tng sc mnh v s lng bch huyt cu nn khng c mt s bnh tt m trc mt l bnh cm cm ma ng. Nhng ngi thng dng sinh t C hng ngy t khi b bnh hoc nu b bnh ri th s ngy ngh dng bnh cng gim thiu c 30 phn trm. Trong s 100 ngi dng sinh t C hng ngy th c 40 ngi hon ton khng mc phi chng bnh no ht k c bnh cm cm ma ng. Sinh t C cng l mt thnh phn trong hp cht antioxidant c kh nng phng chng li vi s suy thoi t bo gy ra bi nhiu nguyn nhn khc nhau. Cc loi ng vt khc c kh nng t sn sinh ra lng sinh t C cung ng cho nhu cu ca c th. Tuy nhin con ngi th khng c ci kh nng bm sinh nn phi hp th t bn ngoi nh thuc men v s n ung. Nhng c iu c th ca chng ta c th sn sinh ra mt cht xc tc gi l Calcium L-Threonate c nhim v kch thch s hp th sinh t C. Song khng phi ai cng c kh nng tip nhn ng u. Nhng ngi t c kh nng tip th sinh t C li thng l nhng ngi d b tht thot sinh t C qua ng bi tit.

Hin nay sinh t C c cc hng dc phm bo ch t ha cht hay cc hp cht thin nhin vi nhiu nhn hiu thng mi khc nhau. Tuy nhin sinh t C hm cha trong cc loi rau qu m nht l trong cam, chanh, qut v bi l di do v tt nht v n cn gi c c tnh thin nhin v cha thng qua giai on bo ch bng phng php khoa hc nn rt thch hp cho s dinh dng ca con ngi. ---o0o--Bi V - DU M TRONG N UNG V DINH DNG M l mt loi thc vt thng c trng rt nhiu ti cc nc nhit i v n i thuc vng Chu. Ht ca n rt nh nhng li cha rt nhiu du. C hai loi m: M ht en thng c gi l m en v m ht trng th thng c gi l m trng. Tuy nhin khi p thnh du ri th ngi ta ch gi mt tn duy nht l Du M ch khng c phn bit en hay trng. M khng c thng dng ti cc quc gia u M cho lm, mc du mt phn lnh th ca u Chu v Bc M c trng m. Du m cha rt nhiu khong cht v protein c phm cht cao, rt thch hp cho s n ung v dinh dng ca con ngi. Du m l mt loi du thc vt cha rt nhiu cht bo d tan nn c hp th trc tip vo t bo v c c th tiu dng ngay. Lai cht bo ny cng cung cp kh oxy cho c th t cc thc n thnh ra nng lng gp phn hu hiu trong s thanh lc loi tr cc cht cn b. Du m cng cn phng nga v cha tr c bnh to bn, bnh ung m, da chc l v mt s bu c na. N cng cng hiu lm cho an thn, cha chng mt ng, kch thch s hot ng v gia tng sc mnh ca c tim v n cha nhiu thnh phn sinh t E v c bit rt hu ch cho ngi ph n trong thi k thai nghn. Ht m v du m l mt th thc n rt tt cho nhng bnh nhn au gan v mt v n l mt loi du rt d tiu ha. M hu ch cho sc khe ca con ngi trong nhiu phng din. Nn chng ta cn khuyn khch tr con n nhiu thc phm bng m thay th cho bnh ko bnh thng v trong lnh vc dng sinh m cha nhiu cht b dng thin nhin v hon ho nht cn thit cho s tng trng ca c th con ngi. Trong x hi vn minh v hot ng khng ngng ngh, con ngi lc no cng cng thng t thn kinh no b cho n cc c quan ng tng. Ngi ta thng hay n ung vi vng v khng ch trng n phm cht ca thc

n. Cho nn ngoi bao t ra, gan cng l c quan chu rt nhiu nh hng. Tuy nhin mun cho gan c kho mnh v lun hot ng iu ha khng g tt hn l phi ng ngng v chm sc n. M v du m l loi thc phm khng th thiu trong mi gia nh. Hng ngy chng ta c th n m rang rc vo cm go lt, n bnh m m hoc c th dng du m trn x lch rt thm ngon v rt tt cho gan v mt. M cha rt nhiu protein gm 8 loi amino acids cn bn cho nhu cu dinh dng. Khi gan v mt khe mnh, sc d khng ca c th chng ta cng mnh theo, nn c kh nng chng li c cc vi khun vim gan c hi xm nhp vo c th. Khi n m chng ta phi nhai cho tht k cho ht m nt hn hon ton ri mi nut vo th kh nng hp th dng cht ca c th mi c cng hiu hn. M thng c trng vng n i c nhiu nng m nn tip nhn rt nhiu nng lng t nh nng mt tri. Bn thn n l mt th tho mc khe mnh ri. Ngun nng lng khe mnh s du nhp vo c th chng ta bng ng n ung. M cng cn c kh nng lm gim cn au nhc v bp tht mt mi. Chng ta ch cn dng du m xoa bp vo nhng ch au th chc lt sau s thy thoi mi. N cng l mt th thuc nhun trng rt hay v s dng lu di ch tt ch khng h gy ra nhng phn ng bt li. M l mt loi thc phm hon ho. Nhng tic thay khng my ai trn th gii ny n n. Vy khi chng ta s dng m v thy n tht s l mt thc n tt th cng cn nn ph bin cho bn b v ng hng. Mt khi thn th khe mnh cng trng th bnh tt kh xm nhp c. Ti vng Cn ng nh Palestine, m c dn chng coi nh l mt loi thc phm dng sinh v thuc gia truyn c s dng t ngn xa. Ring ti ng, dn Nht l mt sc dn bit tn dng s ch li ca m iu tr nhiu loi bnh tt. Phng php Oshawa ca Nht Bn n bng go lt mui m cha bnh nan y cng c nhiu ngi bit v p dng c hiu qu. ---o0o--Bi VI - S CH LI CA DU -LIU TRONG N UNG V PHNG CHNG BNH TT Du -liu l mt loi du n tho mc ngy nay c s dng mt cch ph bin trn th gii. So vi m ng vt v cc loi du n tho mc khc th

du -liu rt tt v rt b ch cho sc khe ca con ngi. Cht bo ca tri -liu c kh nng kch thch s tiu ha v iu ha h thng tiu ha. c bit hn c l l ca cy -liu cng c cng dng nh mt loi dc tho. N c c tnh nh thuc tr sinh c kh nng tiu dit c vi khun ca mt s bnh tt. S khm ph trn y khng phi l mi m. T ngn xa loi ngi bit dng l -liu sc thnh nc ung cha tr bnh nng lnh v cc bnh cm cm thng thng. Theo nghin cu ca cc khoa hc gia gn y cho bit, l -liu c cha mt loi dc cht l oleuropein va c kh nng nh thuc tr sinh rt mnh. Ngoi ra n cng cha hp cht antioxidant c cng hiu khng li s suy thoi t bo (nguyn nhn gy bnh ung th) v cn lm h gim c huyt p... Hn na n cng cn c kh nng tng gia sc mnh ca h thng min nhim ca c th, chng tin trnh lo ha ca con ngi v tiu dit c nhiu loi vi khun khc nhau. Ngy nay ngi ta p dng phng php khoa hc ti tn trch tinh cht ca l -liu mt cch thun khit cha tr bnh cm hn, dit trng v cha c mt s bnh nm c ngoi da. Ring vic ngi ta s dng l -liu cha bnh cao huyt p c ghi chp trong cc sch dc tho hc t ngn xa. N cng cn lm cho bp tht c th dn, iu ha s tun hon huyt v cha tr c mt s bnh tim thng thng. N cng gip mu huyt lu thng n tn cc mao huyt qun, ngn nga c s ng mu nn c kh nng phng nga c chng tai bin mch mu no. Qua s trnh by trn y, chng ta thy du -liu l mt loi du thc vt rt tt cho sc khe ca con ngi. V vy chng ta nn s dng du -liu thay th cho cc loi du m khc va xo nu thc n mt cch ngon ming m li va c kh nng phng nga c mt s bnh tt c nh hng khng tt cho sc khe ca chng ta. ---o0o--Bi VII - NHA AM HAY L HI, CY KING V DC THO Nha am hay l hi thng thy c trng kh nhiu ti nhng nh yu thch cy king Vit Nam. Mt s b con mnh thn qu cng coi cy nha am nh mt loi thuc dn gian c truyn bng cch ly cht keo ca n p ln mt nhm cha bnh au mt hay p ln vt thng nh

cm mu. Trc y ng bo ta cha c kinh nghim nhiu v cng dng ca nha am v khng c phng tin nghin cu k lng. Tuy nhin trong nhng nm gn y, sau khi khoa hc khm ph ra cng hiu ca nha am trong lnh vc y dc, cc nh thng mi chp ly c hi, thn thnh ha v qung co rm r a ln th trng nh mt loi thuc tin v gip cho mt s nh u t trn th gii lm giu mt cch nhanh chng. Hin nay mt s t gia trong cng ng ngi Vit ti c Chu cng trng nha am, va lm king v va lm thuc nh mt phong tro. Theo s sch, nha am c loi ngi bit dng t hn 4 ngn nm nay nh mt loi dc tho. Nm 1862, khoa hc gia George Elbers l ngi Ai Cp u tin khm ph ra cng dng ca nha am c bin chp trong sch c c t 3500 nm trc Thin Cha ging sinh. Nhng khm ph khoa hc khc cng xc nhn chnh ngi Trung Hoa v ngi n cng bit dng loi dc tho ny t ngn xa v c ghi chp trong mt s sch s. Cc y s ca Hy lp v La M thi c nh Dioscorides v Pliny The Elder nhn thy cng hiu rng ln ca nha am v theo truyn thuyt th Aristotle thuyt phc Alexander i xm lng hn o Socotra n Dng chim hu loi thn dc ny hu tr thng cho binh s ca h b chin thng ngoi mt trn. N hong Ai Cp Nefertiti v Cleopatra cng xp hng nha am l mt loi m phm tt nht dng da thi by gi. Theo thng k ca cc nh thc vt hc, hin c hn 200 loi nha am c tm thy trn th gii gm c nhng loi mc hoang d hoc c ngi ta trng ta v chm bn. Nhng tu trung ch c ba hay bn loi l c c tnh dc cht cao v ph hp theo tiu chun dc tho. Ngi ta dng cht keo ca nha am ung hu iu tr mt s bnh tt hoc phi hp vi vi loi thuc khc lm kem dng da v hin c by bn hp php ngoi th trng vi nhiu nhn hiu thng mi khc nhau. Nha am gm c 75 hp cht khc nhau c cc khoa hc gia phn tch v tp trung vo cc nhm chnh sau y: 1.-Nhm Sinh T: Nha am gm rt nhiu sinh t ng k nh sinh t A, C v E nn l mt loi antioxidant quan trng c kh nng khng li s t phn hy v suy thoi t bo nn ngn nga c s nguy him ca mt s

bnh ung th. c bit nha am l mt loi thc vt c cha sinh t B12 nn rt thch hp lm thuc b thin nhin cho ngi trng chay. 2.-Nhm Cht khong: Nha am hm cha cc loi cht khong cn thit cho c th nh magnesium, manganese, km, ng, chromium, calcium, sodium, potassium v c bit nht l cht antioxidant selenium. 3.-Nhm Amino Acids: C 22 loi Amino acids cn thit cho c th ca con ngi to thnh protein theo nhu cu nhng nha am cha n 20 loi. iu quan trng hn c l c 7 loi amino acids m c th ca con ngi khng th t bin ch c m ch hp th trc tip t thc n bn ngoi th nha am cha n 7 loi trong s 8 loi ny. 4.-Nhm ng: Nha am c cha cht ng quan trng l Polysaccharides c tc dng cng c h min nhim v trung ha c mt s cht c trong c th. 5.-Nhm Enzymes: Hai cht enzymes quan trng trong nha am l lypases v proteases c kh nng tiu thc v lm mnh b my tiu ha nn rt hu ch cho nhng bnh nhn b bnh bao t v ng rut. 6.-Nhm Lygnin: y l mt nguyn t c kh nng thm nhp su vo da bo v da mt cch rt cng hiu. 7.-Nhm Saponins: l mt nguyn t c hnh thc nh bt x bng, c cng hiu chng li cc loi vi khun, nm hoc men c lm cho da b chc l hoc mn nht. 8.-Nhm Anthraquinones: C kh nng nh thuc ch thng, chng li s au nhc, dit tr c mt s vi khun v c bit l mt loi thuc nhun trng rt tt, m du v dng lu khng b quen ln hay phn ng bt li. Cy nha am hiu dng trong nhng trng hp sau y: Cha lnh cc vt thng, cm mu, nhun gan, gip ch cho s tiu ha, chng li s phn hy t bo ca c th nn phng nga c s pht sinh ca mt s bnh ung th c hi. N cng c kh nng lm chm li tin trnh lo ha v c bit cha c bnh ngoi da v lm cho da c ti nhun hng ho. Hin nay, cc loi x bng k c thuc gi u v kem dng da c phi hp thnh phn nha am thin nhin c by bn khp ni trn th trng nc c v c kh ng khch hng chiu c.

Tm li nha am hay l hi l mt loi c tho c cng hiu trong nhiu lnh vc cha tr mt s bnh tt. Tuy nhin mt s nh sn xut c thi phng hiu nghim ca n mt cch qu ng hu qung co thu t c li nhun ln lao trn th trng thng mi. D vy, nha am vn l mt th tho mc thin nhin tht s hu ch v d trng nn chng ta cng c th dng n va lm cy king trang tr ngoi tht v va lm dc tho s dng mi khi cn thit. ---o0o--PHN BN - PH LC GII THIU NNG TRI HU C CA MT NG HNG VIT NAM TI TY C Anh Lm ngc Sng, trc nm 1975 l mt gio chc ti Vit Nam. Anh tt nghip C nhn in t ng dng ti i hc Cn Th v ang tip tc theo ui Cao hc ti i hc Khoa Hc Sign. Hin th ca anh l ch Quch Hunh Hoa cng l mt gio chc, tt nghip C nhn Vn Vt Hc. Sau bin c lch s 30-4-1975, anh ch Sng mang theo hai con vt bin v c nh c ti Tiu bang Ty c (Western Australia). Khi mi t chn ln qu hng th hai vo nm 1980, anh ch vn nui nh tip tc ngh c v c hai u l nhng gio chc rt yu ngh. Tuy nhin khi sng ti vng t mi, cnh tr thin nhin v th mng ngoi thnh ph vin ty ny nh quyn r v thi thc anh ch can m bc qua mt ng r mi ca cuc i vi mt thi hm h v thch th. Anh ch cm thy yu mn thin nhin hn v ni chn ny lm cho anh ch hi tng li cnh tr m m ca vng ng bng sng Cu m c hai cng bt hnh sinh ra v ln ln trong thi k nhiu nhng ca t nc. Anh ch bn nghin cu khoa nng hc vi phng php ng dng phn hu c trng ta hoa mu hu tung ra th trng mt sn phm t nhin thun khit thch hp vi s dinh dng hu ch cho c th ca con ngi. Tuy y khng phi l mt cng vic nh v d dng, nhng v lng cng quyt dc tm cng hin cho x hi nn d thnh cng hay tht bi c hai vn vui lng chp nhn. Anh bo: Mc du ti khng bit ti c kim c mt cuc sng kh d tm cho gia nh ti ni x l qu ngi ny khng v y l mt ngh hon ton mi m m chng ti cha h tng tri. Nhng vi mt nim tin vng mnh, bng nhng sn phm c chm bn mt cch t nhin, chng ti c th gip cho mt s bnh nhn chng may mang

phi cc chng bnh nan y him ngho s c bnh phc sau khi dng nng phm hu c ca chng ti t cha bng phng php dng sinh. Nu cng nhiu bnh nhn lnh bnh chng no th chng ti cng cm thy c an i ln lao v phn tm linh chng ny. Sau bao nm lm vic vt v, anh Lm ngc Sng s hu c mt tha t rng khong 40,000m2 (4 mu Ty), ta lc v pha Nam ca thnh ph Perth khong 20 pht li xe. Ma v u tin lm cho anh ch Sng v cng phn khi. Anh trng th 10 ngn cy du Ty bng phn hu c cung cp cho th trng Ty c. Rt may l nm y anh trng ma. Hn na du ty ca anh li c mi v thm v ngt hn nhng sn phm tng t khc trng bng phn ha hc. Do khch hng chiu c rt ng v th trng nng phm hu c ca anh cng ngy cng ln mnh. Sau mt thi gian, qua s hc hi t ti liu nng hc v kinh nghim thc tin, anh ch dn dn lm quen vi nhng ma v khc nhau v gip cho bn thn c c nhng kin thc chuyn mn vng vng m trc y trong hnh trang vo i anh ch hon ton khng c. Nh chng ta bit, khoa hc ngy nay cng ngy cng tn tin. Cc cng vic trng ta cng c s dng bng phng tin khoa hc v c gii. Ngi ta dng phn bn ha hc v xt kch thch t tng trng cho rau qu c mau ln, tt ti. H cng xt thuc dit tr su ry hoa mu khi b h hi. V l m rau qu du nhiu hay t cng u b nhim cc cht c hi v phn t nhin. Cho nn, nhng nng phm bnh thng phn nhiu cng khng phi l nhng thc n dinh dng c phm cht tt nh nhng nng phm trng bng phn hu c. Cc chuyn gia dinh dng cng thng hay khuyn mnh nn n nhiu loi rau qu khc nhau phng nga bnh tt, nhng cng bo nn dng cc sn phm ca nng tri hu c l tt nht. K t ngy nng tri hu c ca anh ch Sng c thnh lp n nay, khch hng cng lc cng ng nn c nhiu ngi bit ting. Nhng ngi n mua sn phm ca anh phn ng l do cc chuyn gia dinh dng v mt s bc s tin dng phng php dng sinh kt hp tr liu gii thiu ti. Sau khi iu tr bng cch n chay trng vi nng phm hu c chng 4 ti 6 thng, phn ng nhng ngi b bnh nan y m a s l bnh ung th u c bnh phc. Tuy nhin nhng bnh nhn ti thi k kit sc hoc khng cn n ung c na th iu tr bng phng php dng sinh hon ton v hiu qu. Hin nay c khong 10 ngi ang cha bnh ung th bng phng php n chay trng, thng xuyn n trc tip

ti nng tri ca anh c tuyn la nhng nng phm cn ti tt. Theo anh cho bit trong s ny gm c nhng thnh phn tr thc nh vin chc chnh quyn, gio s a cht hc v ging s ca trng i hc m anh khng c php tit l danh tnh. Hin nay th trng tiu th cc sn phm ca anh cng kh ph bin. Ti Ty c, cc siu th Coles v Woolworth u c bn. cc tiu bang xa th thng c mua theo li t hng. C nhng ngi khng b bnh, nhng cn trng trong vic n ung cng t mua cc sn phm ca anh. Ngoi vic phn phi cc sn phm hu c trong ni a c Chu, anh cng c khch hng ti cc quc gia lng ging nh Tn Gia Ba, M Lai v Indonesia, v hng ha c chuyn vn bng ng hng khng. Nhn dp gp g anh hi cui nm 1999 va qua, anh tm tnh: "Ti c thiu g cch lm giu, nhng khng mng. V s giu c cha chc lm cho ti c mn nguyn v sung sng bng mi ln nhn thy cc bnh nhn nan y nh dng sn phm ca ti m c lnh bnh". c bit anh ch Sng n chay trng t nhiu nm nay v c mt cuc sng bnh d theo phong cch thun hu ca mt con ngi Vit Nam. TI LIU THAM KHO :

By all mean be a Vegetarian, bng video ging php ca ngi Thanh Hi V Thng S The Higher Tastes, sch n tng ca Gio Hi Hare Krishna c Chu The New English Bible, The Old Testament (Oxford University Press & Cambridge University Press, 1970) Diet For A New America ca John Robbins do Stillpoint xut bn nm 1983. Go Vegetarian (Vegetarian Society, Australia) New Vegetarian and Natural Health Magazines (Natural Health Association and Vegetarian society, Australia) The Nature Doctor ca Bc s H.C.A Vogel do Bookmans Press, Victoria, ti bn ln th 50 nm 1995. Nht bo The Sydney Morning Herald 100 Cy Thuc Vn Linh B Chng ca Linh mc V nh Trc Kinh Lng Nghim, bn dch ca Gio s Tu Quang v Thng Ta Tr , do Nhm Pht t New South Wales n tng nm 2535 Pht Lch.

Li Pht Dy (Kinh Php C), bn dch ca Lut s inh S Trang, n tng nm 1998. Kinh Php Bo n, Bn dch ca Lut s inh S Trang, n tng nm 1999. Food For Life ca Bc s Neal Barnard, Three Rivers Press/New York xut bn nm 1993. ---o0o--Ht