You are on page 1of 16

KINH T PHT GIO THEO QUAN IM I THA Qun Nh ---o0o--Ngun http://thuvienhoasen.

org Chuyn sang ebook 10 8 - 2009 Ngi thc hin : Nam Thin namthien@gmail.com Link Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org Mc Lc
S tng phn gia mt khoa hc cng khai ca ngi Nhng kinh nghim v kinh t t bn Nht Nhng nguyn tc nn tng ca kinh t Pht gio Mt kinh t cu vn a cu Mt nn kinh t gin d

---o0o--c Pht c cp g n sinh hot kinh t hay khng. Khi theo di nhng hu qu ca kinh t th trng, ti cn phi i tm hiu lp trng ca Pht gio v cc vn mi sinh, nht l i vi vic khai thc ti nguyn khng ti to, thi i vi s ngho kh (v nhng ch chnh tr a n ngho kh), i vi ch trng tiu th hng ha th ca, i vi cng n vic lm, vai tr ca t bi trong cc hot ng thng mi v cui cng n mt cu hi ti hu m mi tn gio u mun c cu tr li: ngha ca i sng l g? S sp ca Lin bang X-vit v khi ng u khin ch ngha t bn tr thnh mt khun mu kinh t v chnh tr duy nht tng trng cho dn ch v thnh vng ca c th gii. Trong tc phm The End of History, Fukuyama lc quan tuyn b mt cch chc nch lch s n giai on cui vi ch ngha t bn. dn chng ti cc nc ang pht trin khi l chuyn tu lch s, qu trnh ton cu ha c pht ng nhm khuyn khch chnh quyn ca cc quc gia ny n nhn m thc dn ch kiu phng Ty v mt chnh tr v m thc t do mu dch v mt kinh t. Nga v khi ng u, sau mt thi gian ngn h hi dn ch ha, nh cm quyn v dn chng bt u t hi vic eo ui m thc chnh tr kinh t kiu M liu c phi l mt thi sng sut? Cc nc ngho chu M La-tinh cng sau mt thi gian theo ch trng Chu M ca ngi chu M, m rng ca cho chnh sch t do mu dch, trong khi nhn li ch thy ci h su ngn cch gia ngi ngho v ngi giu cng ngy

cng thm thm. Ngay c cc nc Nam M giu c nht, qua mt m bng con mt dy, cht thy mnh ang nm trn b vc ph sn, in hnh l Mexico, Brazil v Argentina. Khi c th l l ang nghin cu v kinh t Pht gio, mt ngi bn thn nhn ti mt lc lu, ri ni: Nh vy ti chc gii hn lm!. Gii hn? Ngoi chuyn tr li lc lo gio l cn bn ca Pht gio xem c nguyn l no h tr cho nim kinh t, ti cn phi theo di xem c Pht c cp g n sinh hot kinh t hay khng. Khi theo di nhng hu qu ca kinh t th trng, ti cn phi i tm hiu lp trng ca Pht gio v cc vn mi sinh, nht l i vi vic khai thc ti nguyn khng ti to, thi i vi s ngho kh (v nhng ch chnh tr a n ngho kh), i vi ch trng tiu th hng ha th ca, i vi cng n vic lm, vai tr ca t bi trong cc hot ng thng mi v cui cng n mt cu hi ti hu m mi tn gio u mun c cu tr li: ngha ca i sng l g? Ti sao con ngi tip tc trm lun trong bin kh v lm cch no qua bn kia b hnh phc? Khng nhng ti khng b gii hn m cng ngy ti cng b li cun vo nhiu lnh vc khc nhau, t kinh t, chnh tr, tm l, o c v siu hnh! Ti c mt ngi bn ang nghin cu v ti kinh t Pht gio trnh lun n tin s i hc min Ty Sydney (UWS). C ln anh ni: Ti s a ra mt m thc thay i tn nn tng o c phng Ty. Lc ti bn tn bn nghi, ch chc tng x giao: Good luck!. C mt ng li th ba no c th lm kinh t pht trin m khng lm tn hi n a cu v gip mi ngi cng hng nhng thnh qu kinh t khng? V ngay c khi con ngi hng th trn tr mi tin nghi vt cht, con ngi c t n hnh phc khng? Con ng trung o ca o Pht c th ng gp c g? Khng phi i ti khi Schumacher nhc nh kinh t phi phc v con ngi, as if People mattered. As if l mt c m, l mt li ku cu! Kinh t cng ngy cng tr nn chuyn bit ha v c tham vng tr thnh mt khoa hc ca nhng con s. Con ngi t nhin bin mt v People don't matter any more! k t khi gii Nobel kinh t c Hi Hn lm Thy in ngh t nm 1968, cc kinh t gia M (hay c quc tch M) khng ch s ngi c gii. Cho n nm 1996 c 24 kinh t gia M trong s 40 ngi nhn gii Nobel v phn ln chuyn v kinh ton hc (Econometrics). Cc nh kinh t ny thng ngh nhng m thc ton hc tin on cc m thc pht trin. Ngc li cc nh kinh t chu u

c ci nhn du dng hn vi con ngi. Sir John Hicks (c gii Nobel nm 1972) cho thy trong hng ng ca cc kinh t gia chu u c nhng du hiu bt tn nhim cc m thc da trn kinh ton hc v xem kinh t khng th no hon ton l mt mn khoa hc ph qut hp l thng c gi l economic rationalism. Joseph E. Stiglitz, ngi c gii Nobel 2001, Ph Gim c Ngn hng Th gii (World Bank) ch trch nhng bin php cng nhc sai lm ca Qu Tin t Quc t (IMF) v Amartya Sen, ngi c gii Nobel nm 1998, a ra mt con ng th ba, va gip cc nc thuc th gii th ba pht trin, va bo v kinh t v vn ha a phng, cng nh thc hin mt chnh sch phn phi ti sn quc gia mt cch cng bng hn. Quan im ca hai kinh t gia trn rt quan trng bi h l nhng ngi ch trng ch ngha xt li. N lc dng o c hng dn ng li pht trin kinh t khng phi ch mi xut hin gn y; ngay chnh cha ca nn kinh t t do, Adam Smith (1723-1790) cng t vn ny. Trong khi tc phm The Wealth of Nations c khai thc mt cch tn tnh v c xem nh l thnh kinh, tc phm The Theory of Moral Sentiments ca Smith, t vn lin h gia t li v o c, b cc nh kinh t c tnh b qun. Trong The Wealth of Nations, ng c v cho mt nn kinh t bt can thip (laissez-faire) v cho rng tham lam v t li l bn cht ca con ngi v l ng c chnh yu thc y cc hot ng kinh t. Kinh t bt can thip s to s giu c c nhn v do a n s giu c quc gia. Gi thuyt nh bn tay v hnh hng dn th trng ca Smith b thch v hin nguyn hnh l nhng gi thuyt, nhng tin , cng ging nh tin "ai cng c Pht tnh hay nhn chi s tnh bn thin ca Mnh T. Vo cui i, khi cuc cch mng k ngh ln ti mc cao im, chnh Smith chng kin b mt tri ca nn kinh t t do: cc nng dn Anh b nng thn ra thnh th tm vic lm nhng thay v hng c thnh qu ca cuc cch mng k ngh, h tr thnh cng nhn v sn cc thnh ph ln. T bn c nng qua bn cng nhn, h sng mt cuc i lm than, vt vng khng gc khng r. Chnh s bn cng do cuc cch mng k ngh gy ra bin thnh mt mnh t mu m cho s pht trin ca ch ngha Mc v s thnh lp cc ch cng sn. Cc kinh t gia Anh sau t ngi cn tin vo bn tay v hnh ca Smith, nh J.S. Mills (1806-1873), Alfred Marshall (1842-1924) v ni ting nht l J.M. Keynes (1883-1946), u nghing v s can thip ca chnh ph trong trng hp cn thit ngn chn nhng hu qu thi qu ca kinh t th trng.

Nh kinh t Anh Joan Robinson (1903-1983) na tht na a ni l mi ngi nn hc kinh t, khng phi tm mt gii php no, nhng khi b cc huyn thoi kinh t nh la. Cng nh nhiu mn t nhn khoa hc khc, mn kinh t c nhiu huyn thoi cn c gii hoc. Th d nh huyn thoi lng tham lam l bn tnh con ngi, t li c nhn l ng lc chnh thc y cc hot ng kinh t v bn tay v hnh s t ng iu hp cc hot ng kinh t. T lc Thatcher-Reagan nm chnh quyn, cc quc gia ang pht trin c khuyn khch, thc y v nu cn p buc cc quc gia ny h hi chp nhn m thc pht trin ca phng Ty. u ngi ta cng nghe kinh t th trng, please, please!. Shinichi Inuoe, mt ngi lnh o ngnh ti chnh v ngn hng ca Nht, dng t tng ca o Pht nghin cu l c ng cho mt nn kinh t khng (hay t ra cng bt) tn hi mi sinh. Sau khi tt nghip ngnh kinh t ti i hc Tokyo, Inoue gia nhp Bank of Japan v dn dn m nhim nhng chc v qun l cao cp. Sau ng c c vo chc v Ch tch Ban Qun tr Ngn hng Miyakazi vo nm 1975. Hin nay ng l Ch tch Phong tro T chc Pht trin Pht gio (Bukkyo Shinko Zaidan) v l mt thnh vin ca Vin Nghin cu Kinh t Pht gio thuc ai hc Komazawa. Cng nh phn ln cc thanh nin tn hc, ng ch n vi Pht gio khi c nhng xo ng tm linh ln lao. Cha m ng qua i khi ng cn l mt hc sinh tiu hc. Nhn thy li Pht dy v v thng, ng bt u nghin cu t tng ca o Nguyn, T phi thin To ng v Thn Loan (T phi Tn Tnh Nht), d thot nhn t tng hai phi ny c v tng phn nhau. Trong thi gian theo hc ngnh kinh t, ng ly lm ngc nhin v chng trnh hc khng g n mi lin h gia o c v kinh t, khng n vic phn phi ti sn quc gia mi ngi c th hng c thnh qu kinh t. D Pht gio thm su vo vn ha Nht, chng trnh kinh t ti cc i hc khng g n vai tr ca Pht gio trong cc m thc pht trin. Ch khi ng v hu, ng mi c c mt tc phm kinh t Pht gio do Gio s Tomoji Hirayama thuc i hc Tsukuba. Sau ng hon ton th gi nghin cu v kinh t Pht gio ti i hc Pht gio Komazawa. ng th nhn b nh hng su m t tc phm ca E.F. Schumacher, Small is Beautiful, An Economic As If People Mattered. ---o0o---

S tng phn gia mt khoa hc cng khai ca ngi


Greed is Good, c ng cho lng ham mun tiu th v vinh danh lut chn la t nhin v phng din x hi, ai mnh th ngi y sng st, v mt tn gio ch trng gim thiu ham mun v ly t bi lm cn bn o c qu r rng! Sau nhiu nm tho lun vi cc lnh t doanh nghip v cng nhn, Inoue hon thnh hai tc phm Buddhist Business Management c pht hnh vo nm 1987 v Economics To Save the Earth, pht hnh vo nm 1994. Hai tc phm trn c tng hp v dch ra Anh ng vi nhan Putting Buddhism To Work do Nh Xut bn Kodansha xut bn vo nm 1997. Nh nhan cho thy, Inoue khng ch tm bn lun n nhng vn l thuyt nh Schumacher, nhng cp n yu tnh ca mt nn kinh t Pht gio cng nh nhng g c ng dng v thc hin ti Nht, mt nc chu c thnh qu v kinh t khng thua bt c mt nc phng Ty no. Theo Inoue, Nht l mt quc gia thch hp nht tm mt m thc pht trin kinh t th trng mi, da trn nhng gi tr o c truyn thng, nht l Pht gio. Cuc i ca c Pht l mt th d in hnh suy ngh v m thc kinh t. c Pht t b nhng tin nghi vt cht trong cung vng i tm mt gii p cho nhu cu tm linh. Sau nhiu nm hc hi nhiu cch tu tp khc nhau, c Pht nhn thy rng con ng kh tu cng cc oan nh con ng hng th vt cht. Pht gio khng bao gi nn c hiu nh mt tn gio ph nhn kip nhn sinh hay ch dnh cho nhng ngi tu tp trong hang thm cng cc hay quay lng li vi cuc i. Trong khi th h t sng gn c Pht khi Ngi cn ti th c thi bo th v xa cch vi qun chng, cc tn tng trong cc phi i tha hiu r v bi hc ca cuc i ca c Pht. Nu mun t b cuc i, c Pht u c b ra 49 nm truyn b gio php. i vi cc Pht t i tha, Pht gio l con ng Pht gio nhp th ca cc v B tt. Ni nhp th l ni gng p, v ni cho rt cng, Pht gio no m chng nhp th. Mt trong nhng ngi thm nhun Pht gio trong hong gia Nht l Thi t Shotoku (574-622). ng l mt trong nhng ngi tho Hin php Thp tht iu ca Nht, trong phn nh m t tng Pht gio. Hin php Nht c ng cho s ha hp v lng gia cc tn gio (gia Thn o v Pht gio). Mt du n quan trng khc trong Hin php Thp tht iu l vic t trng tm vo s an sinh ca dn chng, nht l nhng ngi ngho. Trong thi k ny, cc t vin Pht gio Nht thng da vo s cng dng ca giai cp thng gia. C th v mun cao vai tr ca gii

thng mi, quan nim v quyn s hu, ti sn v tin bc ca gii Sa mn cng rng ri hn so vi Pht gio Nguyn thy. Trong thi i Tokugawa (1600-1868), Nht bt u bc vo mt thi i phn thnh v kinh t v h thng tin t bt u c c s vng chi. Mt nh nghin cu v nc Nht, Edwin O. Reischauer (1910-1990) nhn xt y l giai on nc Nht pht trin mt ch ngha t bn cho ring mnh. Mt nh nghin cu khc, Robert Bellah, cho rng thi k pht trin kinh t ny Nht tng ng vi thi k pht trin kinh t t bn phng Ty, di nh hng ca o c Tin Lnh. Mt trong nhng nh s c nh hng n ch ngha t bn quc gia Nht l Suzuki Shasan (1579-1655). Nh s ny cho rng d lm mt cng vic g, c nhn u ng tn trng v h ang hnh tr mt php mn trn con ng gic ng. Shasan thng nhc nh n php thoi sau: Nhng ngi no ang lm vic trong cc hot ng kinh t s c tng thng xng ng cho nhng c gng ca h, bi v nhng cng vic lm ny cng l mt cch thc tp tm linh. S khuyn khch cc thng gia suy ngh v nhng gi tr tm linh, nn thnh tht trong cc hot ng thng mi, v pht tm B tt, hnh x nh cc v B tt, lc no cng lo lng n an sinh ca ngi khc. Quan nim ny cng tng t nh quan nim ca Schumacher v cng vic lm. Cng n vic lm khng nhng em li li tc cn thit sinh sng, m cn l thc phm nui dng tm linh. Do mt thng gia chn chnh khng nhng xng ng c mt i sng vt cht di do, h cn c c hi tu tp tm linh. T tng ny cng rt gn gi vi quan nim ca Weber v s lin h gia gi tr o c Tin Lnh v qu trnh pht trin kinh t t bn phng Ty. Tri vi hiu lm thng thng, Pht gio khng bao gi c ng cho s ngho kh, nht l s ngho kh do mt c cu chnh tr v x hi bt cng gy ra. Thnh qu vt cht v mt i sng sung tc khng c g sai tri nu nh ti sn kim c bng nhng phng tin chnh ng, nh cn kim, kh nng cao v nhiu sng kin. Tuy nhin, mt trong nhng hnh nguyn ca B tt l b th, ngha l s dng ti sn mt cch hp l v rng ri. Bn xn mi l iu ng trch v chng t ngi ny cn chp ng v lc no cng kh kh gi cht ti sn. o c Tin Lnh bin chnh cho s giu sang trong x hi t bn bng cch cho rng s thnh cng v mt vt cht phn nh n sng trc tip ca Thin Cha. im khc nhau gia hai bn l, trong khi Pht gio khuyn khch cc tn tit dc, Tin Lnh khuyn khch tn tch ly ti sn. Cng giu chng no chng t cng c nhiu n sng ca Thin Cha chng .

Mt khun mt khc ng gp nhiu cho ch ngha t bn quc gia Nht l Rennyo (1415-1499). S l T th hai ca phi Jodo Shinshu thuc tng Tnh . Nh s ny khuyn cc thng gia: Khi hot ng thng mi, nn xem cng vic ca mnh nh l cng vic hong ha ca Pht. Cc thng gia khp nc Nht trn trng li khuyn ny, nht l hai khu vc Ohmi (Shiga) v Osaka, ni nh hng ca v s ny mnh nht. Ngay c n ngy nay, mt doanh nghip c sng lp khu ny, Itochu, pht trin thnh vng nh chp nhn li khuyn ny. ---o0o---

Nhng kinh nghim v kinh t t bn Nht


Kinh t Nht pht trin t thi i Tokugawa v mc d cn nhiu nhin liu sn xut, nhng l mt m thc kinh t ti ch bin v trnh lm nhim mi sinh, khc vi nn kinh t hin i ca Nht. y l triu i v s o s qun, kinh c t Edo. Lc triu nh v cc s qun nm np lo s th lc thc dn phng Ty v Nht chng kin cc nc thc dn n xm chim cc quc gia ng , n p chnh tr, bc lt kinh t v dng cc nh truyn gio dng mi phng thc ci o tp th dn a phng. Tin Lnh ln Thin Cha, tr thnh kh c xm lng vn ha v nhm bng gc r tinh thn ca cc dn tc bn a. Chnh quyn s qun do thi hnh mt chnh sch ng ca, ch bun bn vi Ha Lan v ch m mt ca cng, Nagasaki, giao thng. Edo tr thnh trung tm kinh t quc ni v chnh quyn trung ng p lc cc s qun a phng c nhng giao hon thng xuyn gia kinh v cc thnh ph a phng. Ngi ta chng kin cc giao lu nhn s v thng mi nhn nhp, hng ha, tin bc v khin kinh t quc ni phn thnh. By gi Edo l mt thnh ph ng dn nht th gii v hot ng kinh t lm cc thnh ph cng ngy cng nhn nhp. Th nhng v chnh quyn p dng chnh sch ti ch bin gim nhim mi sinh nn y l mt m hnh kinh t ti ch bin c h thng quy m so vi thi by gi. Phn ngi c thu nht v ti ch bin thnh phn bn v chuyn ch n cc nng dn ti cc vng xa xi. Phn bn c hon i vi rau ci hay cc hoa mu khc. Mt h thng cc ng bng g c dng dn v phn phi nc mt cch c hiu qu v trnh c phung ph. Cc rc thi t cc thnh ph cng c t v ti ch bin thnh phn bn. Cc dng c c ch to bn b lu h khi phi sa cha. Cc nc d thay v thi ra c th lm d bn sng lch, c dn v cc ni nht nh nc t thm vo lng t. Cc k

thut ti ch bin ny t thi kinh t Edo c Vin Nghin cu Nishihara Eisei, thnh lp t nm 1916, tip tc ci thin ch bin cc rc rn thi ra t cc h thng rnh hin nay Nht. Nhng nguyn tc ti ch bin gim mc nhim mt cch ti a ny c gi l Mottainai. T ng Nht ny c ngha l ngi cm thy nh b trc thin nhin v i v ng thi cng cm n thin nhin cung cp ti nguyn cho mi chng loi sng cn. nim ny pht ngun t s knh trng thin nhin ca o Pht: tt c chng sinh, t t c cy u c i sng ring v c Pht tnh. Mt nhn vt na, Ishida Baigan (1685-1744) phi hp o l ca tam gio ti Nht (Thn o, Pht v Khng) lm nn tng o c cho gii thng gia thi Edo ti Nht. n thi Minh Tr (1868-1912), Thn o bt u thng th v vai tr ca Pht gio bt u lu m. Cc t tng phng Ty cng bt u du nhp vo Nht. Trong giai on ny, mt ngi c xem nh l nhn vt ng gp rt nhiu vo kinh t t bn Nht hin i, Eiichi Shibusawa (1840-1931). Gc nng dn, nhng sau ng c gng vn ln mt a v chnh yu trong chnh quyn, Shibusawa tin tng rng thng mi v o c phi song hnh vi nhau. Mt nhn vt khc, Zenjiro Yasuda (1838-1921) thnh lp mt ngn hng t nhn ln nht Nht, the Fuji Bank. ng l mt tn thun thnh ca phi Tnh v bt u s nghip t vai tr ca mt ngi i tin. Khng nh nhng ngn hng ln khc thng i x vi khch hng ty theo a v x hi, Yasuda i x vi mi ngi hon ton nh nhau. i vi cc tn trong phi Tnh , mi ngi u tuyt i bnh ng di mt ca Pht A Di . Chm ngn ca ngn hng ca ng l khi hot ng thng mi, phi bit qun mnh v t mnh vo a v ca khch hng. ng tng nhiu s tin ln cho cc hi t thin nhng khng cho ai bit tng tch. n khi ng mt, mi ngi mi bit ng gip cho nhiu hi t thin. i vi Pht t, lm vic thin l mt cch thc tp hnh b th, khng phi l mt cch khoe khoang. Ngi k tha Yasuda l Kichizaemon Takemura (1900-1984), tip tc xy dng Cng ty Bo him Yasuda Mutual Life Insurance v tip tc c ng nhng tng Pht gio trong cc hot ng kinh t. ng xut bn tp san Kokoro no Kate (Thc phm tm linh) v thnh lp t chc Hong ha Pht gio (Bukkyo Shinko Zaidan). ---o0o---

Nhng nguyn tc nn tng ca kinh t Pht gio


Khng nh T kheo Payutto dng kinh in gii thch cc nim kinh t, Inoue dng mt s nguyn tc cn bn ca Pht gio i tha thnh hnh mt m thc kinh t m trng tm l phc v con ngi, ni nh E.F. Schumacher, People Matter. Kinh t hin i sa ly vo con ng nh lng v c gng chng t t thn l mt loi khoa hc khng b rng buc vo mt gi tr no. Nguyn tc u tin i tha da trn li nguyn ca B tt. B tt t chi theo con ng c gic Pht, quyt li ci Ta b cu tt c chng sinh. Nguyn tc kinh t u tin do l li mnh v li ngi, nh mt ngn ng Ty phng Live and Let Live. Kinh t th trng ch thc y con ngi nhm mt chy theo t li v lm tt c mi cch t n mc ch ny. l mt th lut rng xanh v mt x hi, nh lut sng cn ca nhng chng loi mnh nht trong thuyt tin ha ca Darwin. Thn Loan (Shinran, 1173-1263), ngi sng lp ra tng Tnh Nht, nhn mnh n nguyn tc li mnh li ngi trn bnh din tn gio, nhng nguyn tc ny c th p dng vo mc tiu kinh t Pht gio. Mt v s khc, o Nguyn, cng ni: Khi t o th khng cn phn bit u l ta u l ngi. Nh kinh t Schumacher cng nhn mnh n nguyn tc ny trong Small is Beautiful sau nhiu nm sng v quan st x hi Myanmar (Min in). Nhiu ngi ngh lng v tha b th (hiu nh hnh B tt) c th gip c nhn trong vic tu nhn tch c kip sau c ti sinh vo mt giai tng kh hn, nhng khng ng mt vai tr tch cc no trong hot ng kinh t. Inoue dn chng trng hp ca Henry Ford (1853-1947), mt nh sn xut xe hi ln nht M. Cc qun l doanh nghip thng thng tm cch gim s ph nhn cng cng nhiu cng tt v trong trng hp ca kinh t ton cu, dng nhn cng cc nc ang pht trin vi tin lng r mt. Tuy nhin Ford nhn thy rng hng sn xut phi c ngi tiu th, nn tr lng nhn cng mc kh cao h c li tc mua xe v ng thi tm cch kin ton k thut sn xut hng lot h gi thnh ca xe hi mc ti thiu. Inoue cng a ra mt th d khc lin h n mt nh k ngh Nht, Tadao Yoshida, ch nhn k ngh sn xut zipper. ng ta va c gng gi gi thnh mt mc hp l cho c nhiu ngi tiu th v ng thi dng tin li u t vo vic nghin cu hon thin k thut sn xut zipper v cng ty ca ng hin nay tr thnh mt cng ty ng hng u th gii v ngnh ny.

Cng nh Schumacher, Inoue nhn ra c tnh th hai ca kinh t Pht gio l lng v ha bnh. Cc nc theo Pht gio c th lin h n cc cuc chin tranh v nhng l do khc nhau nhng cha bao gi nhn danh Pht gio lin h vo mt cuc thnh chin. Gii st l gii quan trng ng hng u trong cc gii cm v nu gii thch trong hon cnh hin i, ngi Pht t khng nhng khng trc tip st nhn, m cng khng c c v hay ng h mt c cu chnh tr gy chin tranh. Gii st ny gy hng khi cho Gandhi khi xng nguyn tc bt bo ng. Mt trong nhng Pht t thi hnh chnh sch lng v ha bnh l Asoka, mt hnh nh ng nht ca n d t bung dao thnh Pht. Sau khi gy ra cnh mu sng xng ni, Asoka c gng xy dng mt nn kinh t v chnh tr trong mi ngi c n mc. V hong ny tha bit rng bn cng sinh o tc, chnh s ngho i gy ra nhng bt n x hi. ng cng to ra nhng ch an sinh x hi cn thit, i trc ch an sinh phng Ty gn 20 th k. Trong qu kh c nhiu Pht t Nht ku gi chnh ph khng nn giao dch vi nhng quc gia sn xut v bun bn v kh. Tuy nhin nhng li ku gi ny ch l nhng ting ku l loi khng thc t, nht l trong hai cuc th chin va qua, cc chnh ph qun phit Nht xp hng vi cc ch trong trc Quc x v cng trong hai cuc th chin, c nhiu nh s Nht dng k thut thin nh hun luyn cho cc v s o v qun nhn, tuy nhin iu ny khng c ngha l nhng nguyn tc bt bo ng khng cn p dng c na. Trong lch s Nht c nhiu v hong c tinh thn phn chin nh Kammu (781-806). Mc d b i Hn e da trn mn Bc, v hong ny c gng hnh ng theo nhng nguyn l o c Pht gio. ng gii tn qun i Nht v ch gi li mt qun on phng v bin gii Nht i Hn. Cc lnh cha a phng ch c quyn t chc mt o qun kiu nhn dn t v, ng vai tr cnh st ngy nay. Trn thc t Nht khng c mt qun i chnh thc no cho n thi i Kamakura (1192-1333). Sau Th chin th hai, Hin php Nht c ghi mt iu lut cm chnh quyn khng c t chc mt qun i c kh nng tn cng. Rt tic gn y chnh quc gia chin thng (M) li l nc khuyn khch Nht tr li hng ng ca ch ngha qun phit. Ci vin nh va l mt cng quc kinh t, va l mt cng quc qun s c th quyn r cc chnh ph Nht trong thi gian sp ti ti v trang v khng ai bit hu qu s n mc no. ---o0o---

Mt kinh t cu vn a cu
Nh Weber chng minh, gia kinh t t bn v o c Tin Lnh c mt mi lin h mt thit. Thn hc Ky-t gio ni chung to ra mt li suy ngh v li sng ca ngi Ty phng. Ni mt cch khc, vn ha Ty phng tt nhin a n kinh t t bn. V theo Schumacher, nhng quc gia thm nhun vn ha Pht gio l ra c th thc hnh m thc kinh t Pht gio. M c vin vng? Schumacher tin l iu ny c th thc hin c. Nu o c Tin Lnh sn sinh ra kinh t tiu th, vn ha Pht gio (l ra) phi pht sinh ra mt nn kinh t Pht gio. Nhng Bt nh khng thing! Cc chnh quyn cc quc gia ng Nam ang pht trin trn trng mi cc c vn phng Ty lp ra nhng k hoch v i 5 nm hay 10 nm, v hm h chp nhn kinh t th trng. Khng ai chu chm chn v khng ai mun tr chuyn tu lch s! Thn hc Ky-t t con ngi l trng tm duy nht (anthropocentrism). Con ngi l sn phm ca Thng nn chim mt a v ti thng v a cu l trung tm v tr. Ai ni ngc li l ln gin ha! Vo nm 1989, tp ch Time, thay v chn mt nhn vt xut sc nht trong nm, chn a cu l Planet of the Year. l nhng nm m nhiu nc trong khi x hi ch ngha ang trn sp , v ch trng t do mu dch v ton cu ha ca Thatcher v Reagan tr thnh ch ngha v ch. Khng hong mi sinh ln n mc trm trng v vin nh ca mi e da Greenhouse Effects c th a a cu n ch hy dit. Mt trong nhng bi vit do mt thng ngh s M, cho l vic din dch mt on trong Thnh kinh mt cch cng nhc c th l mt trong nhng l do a n chnh sch kinh t hy dit cc chng loi trn mt a cu mt cch khng thng tic. l on Thnh kinh Genesis 1:27-28: Thng to ngi nam v ngi n theo hnh nh ring ca Ngi. Thng ban php lnh v ni vi h: Cc ngi phi sinh con ci cho tht nhiu, trn y mt t v ch ng a cu. Khut phc c di bin, chim trn tri v tt c cc sinh vt sng a cu. D nhin on ny c th ch gii nhiu cch, nhng c nhiu ngi hiu mt cch chc nch l Thng bt n xanh cho con ngi thng tr v tn st nhng sinh vt khc.

Pht gio tri li khng xem con ngi l quan trng nht m ch l mt ci trong lc o, d c Pht nhiu ln nhc cc t vic c sinh vo kip ngi l mt iu may mn, v ch c con ngi mi c nhiu c hi nghe Chnh php v do c nhiu c duyn gii thot. Khi nhn nhn tt c chng sinh, t , c cy, vi sinh vt v mun th, u c Pht tnh, tc l mt hnh thc chp nhn s bnh ng tuyt i gia mi chng loi. Nguyn tc th hai, nguyn tc quan trng nht trong kho tng kinh in, thng hay gi l l duyn khi. Khng c mt chng loi no c th tn ti bit lp, ci ny sng nh ci kia, trong chui nhn duyn trng trng khng u khng cui. n d xu chui Thch, ht chui ny phn nh ht chui khc. C mt l c tt c, t mt ht bi, cho n tam thin i thin th gii. L thuyt ny trong mt chng mc no c hai khoa sinh hc v v tr hc h tr. Nh nht l genomes, ln nht l v tr c th c nhng v tr song song ngoi v tr m cc nh thin vn vn cha khm ph ra. Nh Nguyn Cng Tr ni: Nh khng trong m ln cng khng ngoi hay nh Thin s T o Hnh: C th c t my may. Khng th c th gian ny cng khng. Trong bnh din kinh t, vic khai thc ti nguyn khng ti to nh than , qung m v du la s gy ra nhng tn hi khng th cu cha c i vi a cu. Rng cy b ph hy (ch lm g vn hay a g!) mt cch th bo khin bao nhiu chng loi sinh vt khng cn t sng v b dit chng dn dn. iu khc no chng ta gy ra trn chin tranh dit chng! Thn hc Ky-t ch n con ngi nn khng thy vic tn dit cc chng loi sinh vt khc l tn c, nhng di con mt ca Pht t th c khc. Ht bi no ha kip thn ti! Lm sao em bit bia khng au? (Trnh Cng Sn). Pht gio i tha, nht l Thin, nhn mnh ti th gii y v by gi. Khai thc cc ti nguyn khng ti to v nht l s dng ti nguyn mt cch phung ph l mt cch t hy dit qu hng duy nht ca tt c chng sinh. Thay v ch n kip sau, chng ta nn xem a cu nh l qu hng duy nht y by gi v xem hnh ng hy hoi sinh vt v ti nguyn nh chuyn mt a con h, chm la t nh ca cha m mnh. Cht cy cng phi c xem nh l hnh ng st gii. Cc nh s Thi Lan chng i vic chnh ph hy hoi rng mt cch v trch nhim, bng cch lm l quy y cho cc ci cy ln. Dn Thi Lan phn ln theo o Pht nn cc phu n g ngn ngi khi ra tay st th, d l 'st th' mt ci cy. Bt c mn phi no trong Pht gio cng u ng vi nguyn l trng trng duyn khi. Mt tng Pht v i c xy ti n Todaiji Nara. Pht ngi tnh ta trn mt i sen ln v nu n gn v

nhn k, chng ta thy trn mi cnh sen, u c mt v Pht nh khc ang tnh ta. D c linh vn vt v l chng loi khn ngoan nht trong qu trnh tin ha, con ngi cng phi cng sinh vi hng h sa s chng sinh khc. a cu bt u t nhng du hiu gin d v s tn c ca con ngi trong vic khai thc ti nguyn: kh hu bt thng, hn hn, ngp lt, bo bi... tm li l nhng du hiu ca hin tng Global Warming. V khng ai nghi ng g na chnh Global Economy gy ra nn Global Warming! Mi khi phi lm tn hi bt c mt chng sinh no (k c cy c t ), ngi Pht t nn hi: Lm sao em bit bia khng au. Bia cn au na l cy c. Khng ch gii hn con ngi nh o c Ky-t, ng, vi nn vn ha tam gio, ch trng chng sinh ch ngha. Cc hc gi Pht gio M c lc ngh mt t ng m tai hn gi Tng gi: Eco-Sangha. ---o0o---

Mt nn kinh t gin d
ng lc ca kinh t th trng l t li v tch ly ti sn. Thay v l mt phng tin, ti sn bin thnh mc ch chnh ca i ngi. o c Tin Lnh cho rng s thnh cng v vt cht l mt biu hin cho n sng trc tip t Thng , khng qua trung gian ca bt c Gio hi no. Dn dn tch ly ti sn tr thnh mc tiu ti hu ca cc hot ng kinh t. Ty phng ngh l tin b khoa hc, k thut, kinh t lm i sng con ngi cng thoi mi v hnh phc. Vi nhng s tin b vt bc v k thut v mc sng kinh t c nng cao cha h c nh hin nay, con ngi l ra c rt nhiu hnh phc! Dng ch s chnh tr, x hi, mc sng, vn ha v tm l thm d, nc M l nc giu c nht nhng dn M khng cm thy hnh phc nht. Cc nc chu Phi l nhng nc t hnh phc nht v ch s kinh t qu thp v th ch chnh tr va bt n va c ti (ngho i nht nhng chin tranh vn xy ra thng xuyn nht). Mi trong nhng nc m dn chng cm thy hnh phc nht l cc nc Bc u. Cc quc gia ny c ch chnh tr dn ch, n nh v ci m, ch s kinh t d khng ng hng u (khng nc no trong G7 hay G8) nhng dn chng cm thy hnh phc hn v nh vo ch s x hi tuyt ho: li tc c phn phi hp l hn Bc M v Ty u ch an sinh rng ri v thu kha cng bnh. y mi l nhng quc gia theo x hi ch ngha th thit! Pht gio thng b hiu lm c ng cho s ngho kh qua l thuyt nghip bo. n Nh Hu Nguyn Gia Thiu tng th nhn ci quay ba sn trn tri, v chi n ung s thng cng c Tri" nh sn, hung

chi l chuyn giu hay ngho, sang hay hn, thnh cng hay tht bi! Cch gii thch nghip bo kiu gy ra nhng ng nhn cho Pht gio l l. Nghip khng bao gi nn c hiu nh tin nh tt yu hay chp nhn mt li sng an phn, th ng. Nghip phi c hiu nh l s t do la chn chuyn i hng i ca i mnh. Nu chp nhn mt li sng th ng tri cho bao nhiu n by nhiu th lm sao chuyn nghip? Nu ch ngi ch sung rng lm sao c chuyn ai giu ba h, ai kh ba i. Ambedkar, ngi ng ra ci o cho hng triu dn Intouchables n, quyt lit chng i thi dng nghip bo bin chnh cho cc c ch x hi v chnh tr bt cng. Ch li cho ci nghip bo ca hng triu ngi Intouchables, theo Ambedkar, l mt thi bt cng, chng khc no li cho nn nhn, thay v i tm ch danh th phm. Nn thn hc ca B La Mn gio dng lm nn tng o c bin chnh cho ch ng cp n, v bin h cho nhng c ch chnh tr km gi bao nhiu ngi sng i i trong kip lm than. Tuy nhin Pht gio khng ng ha s giu c v hnh phc. i vi Pht gio, mc ch ti hu ca mi ngi l c mt cuc sng an lc (nguyn ngy an lnh m an lnh). Ngho thng i i vi kh, nhng khng phi ngi giu no cng sung sng. Mt ngi c yu t c hnh phc nh tin ti, danh vng, gia nh yn vui nh ti t Mel Gibson, gn y th nhn c lc ng mun t t! Gn y mt tp ch c tit l l tt c 6 ti t trn knh truyn hnh n khch ca M, Friends, khng c ngi no cm thy hnh phc. Yu t c mt cuc i hnh phc, theo li Pht dy, l bit thiu dc, tri tc (tri tc tin tc), bit lc dng li khi cn phi dng li (tri ch nhi hu hu nh bit dng ng lc mi yn n) nh Nho gia thng ni, bit nguyn l v thng (giu sang ph qu nh my ni), ng bo bo m cht ti sn thn ngi cn nh mng huyn bo nh hung chi l ti sn. Sau 1975, chc chn c nhiu ngi c nhng kinh nghim au thng ny! Con ng Trung o ca Pht gio l con ng gin d: khng hoang ph m cng khng keo kit. c Pht c lc dy cch s dng ti sn cho hng c s c mt cuc i an lc, hnh phc. Chi tiu mt phn li tc cho bn thn v gia nh, dnh mt t phng khi tri gi tr tri, b th gip nhng ngi khc nui dng tm t bi v nht l ng thiu n! c Pht khng bao gi ni tham lam l mt iu tt, khng bao gi cao t li, cng khng th mng ha s ngho kh. Hnh phc ch na vi nu chng ta qun lng con ng tu tp tm linh. l mt li sng vi nhng nhu cu n gin trong mt nn kinh t gin d. Nn kinh t gin d l nn tng ca x hi an lc. Khng cn ai lo ginh git hay tm cch cp ot ti sn ca ngi khc. Khng quc gia no tm cch khng ch v ginh git

ti nguyn ca cc quc gia khc. Ngha l khng c chin tranh. Mt kinh t gin d l kinh t ha bnh. Mt i sng gin d l mt cuc i an lc. Hin nay ai cng thy, d c che y bng nhng danh t hoa m nh th no, mc tiu chnh ca cuc chin tranh Trung ng v Iraq va qua l cuc chin tranh ginh ti nguyn, nht l du ha. S tng phn gia kinh t Pht gio v kinh t tiu th qu r rng. Kinh t tiu th kch thch lng tham lam. Chng ta hin nay b chong ngp bi nhng hnh thc qung co, xem tiu th ng ngha vi hnh phc, trong khi kinh t Pht gio nhm to hon cnh gip con ngi an lc v hnh phc. nh ngha hnh phc thng b nh hng bi nhng yu t ch quan, nht l ty thuc vo mt trit l sng ring ca mi ngi. Khng c mt h thng kinh t no khng bao hm mt h thng gi tr. Chng ta cn gii hoc huyn thoi xem kinh t l mt th khoa hc khch quan value free. Kinh t Pht gio c th b ch trch l da trn mt nn tng o c, mt nn tng m khng phi ai cng ng v c th chng minh c. Li ph bnh ny cng c th p dng vo kinh t th trng tiu th, tuy nhin tham lam, t li khng phi lc no cng tt v khng phi lc no cng lm tng s giu c ca quc gia nh Smith m c. Smith c tng nh c Pht m c con ngi c mt cuc i hnh phc. Nhng Smith thiu mt trit l v hnh phc, o Pht hin din trn i ch v mt i s nhn duyn. Nhn duyn khng c g khc hn l dit kh. Dit c kh tc l hnh phc. C ba tn gio ln phng ng u ng mun dit kh phi tri tc (Khng), thiu dc (Lo) v dit dc (Pht). Sch tham kho trong chng ny: Allan Hunt, Badiner, Mindfulness in the Market Place. Parallax Press, Berkeley, California, 2002. Shinichi Inoue, Putting Buddhism to Work. Kodansha International Ltd, Tokyo, 1997. Quan Nhu Pham Van Minh: Vietnamese Engaged Buddhism: The Struggle Movement of 1963-1966. Van Nghe, California, 2002. Qun Nh ---o0o--Ht

You might also like