KHOA HC V PHT GIO: TRC NG T NG GS. Trnh Xun Thun Ngun http://thuvienhoasen.

org Chuyn sang ebook 8-8-2009 Ngi thc hin : Nam Thin namthien@gmail.com Link Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org Mc Lc
I. C nhng Nn Tng No Cho Mt Cuc i Thoi? II. V Thng gia lng thc ti III. Duyn Khi v Tnh Bt Kh Phn ca Hin Tng 1. Trung o 2. Tnh phi-cc-b ca th gii lng t 3. Th nghim ng h qu lc ca Foucault v tnh duyn khi ca th gii v m 4. Tnh Khng hay l s vng mt ca mt thc ti t thn IV. i Tm Mt ng Ti Cao 1. S ha iu ca v tr 2. C mt nguyn l no chi phi cu trc v tr? 3. Khng h c mt ng Sng To trong Pht Gio 4. Nhng Sui Ngun ca Thc Cng Hu Vi Th Gii Vt Cht V. Khoa Hc v Tm Linh: Hai Ca S M Vo Thc Ti

---o0o--Khoa Hc v Pht Gio vn c nhng phng thc khc bit rt c bn trong vic nghin cu thc ti. Trn bnh din khoa hc, tri thc v lun l nm gi nhng vai tr then cht. Khoa hc thu lm nhng hiu bit v th gii thc ti ri c ng chng li thnh nhng quy lut c th kim chng c. ---o0o---

I. C nhng Nn Tng No Cho Mt Cuc i Thoi?

Khoa Hc v Pht Gio vn c nhng phng thc khc bit rt c bn trong vic nghin cu thc ti. Trn bnh din khoa hc, tri thc v lun l nm gi nhng vai tr then cht. Khoa hc thu lm nhng hiu bit v th gii thc ti ri c ng chng li thnh nhng quy lut c th kim chng c. Bng cch phn chia, xp loi, phn tch, so snh, v o lng, nh khoa hc din gii nhng quy lut ny thng qua mt loi ngn ng kh tru tng ca ton hc. D nhin trong khoa hc, trc gic khng phi l khng

c ch ng, tuy nhin n ch mang li kt qu khi no c h thng ho trong mt cu trc cht ch ca ton hc m hiu c m bo bng quan st v phn tch. Ngc li, chnh trc gic hay kinh nghim ni tmli ng vai tr ch yu trong phng cch Pht gio dng tip cn thc ti. Trong khi khoa hc hng ngoi th Pht gio hng ni, dng qun chiu lm phng thc tip cn. Trong khi khoa hc ch bn tm v th gii khch quan th mi quan tm chnh yu ca Pht gio l ci ng t thn.Thay v ch nh thc ti ra thnh tng b phn khc bit nh phng php quy gin ca khoa hc, Pht gio vi phng thc tip cn ton b s vt m mc ch l hiu chng nh mt tng th nguyn trng. Pht gio khng cn n nhng thit b o lng v cng khng cn nng ta vo bt c phng tin quan st tinh vi no vn l xng sng ca nn khoa hc thc nghim. N thin v nh phm hn l nh lng. Tuy nhin s khc bit chnh yu gia s theo ui kin thc trong khoa hc v Pht gio l do nhng mc tiu rt ro ca chng. Mc tiu ca khoa hc l tm hiu v th gii hin tng. Trng tm chnh yu ca n l nhng kin thc v v tr vt l, c xem nh mang tnh khch quan v c th xc nh s lng, cng nh nhm t n vic kim sot th gii t nhin. Ngc li trong Pht gio, kin thc c thu nhn ch yu ch nhm vo nhng mc ch tr liu. Mc tiu ca Pht gio v th khng phi tm hiu v tr vt l cho li ch ca ring mnh m ch nhm gii phng nhn sinh ra khi nhng kh au h ly gy ra bi s dnh mc thi qu vo ci thc ti biu kin ca th gii ngoi ti. Nhng tra vn mang tinh thn thc nghim c thc y bi tnh t m tri thc khng phi l mc tiu chnh m Pht gio nhm n. Thay vo , h mun hiu r bn tnh chn tht ca vn php c th xa tan i m my m v minh v m ra cnh ca vo Gic Ng v con ng gii thot. Thay v dng vin vng knh, ht gia tc hay knh hin vi, Pht gio dng tm nh l mt kh c nghin cu v tr. N nhn mnh n tm mc quan trng ca s gii thch bn tnh ca tm thng qua kinh nghim thin qun trc tip. Tri qua hng th k Pht gio ra mt phng thc tip cn su sc v nghim nht lin quan n nhng hiu bit v nhng trng thi tm linh v bn tnh rt ro ca tm. Tm ng ng sau mi mt kinh nghim ca i sng. N khng nh cch th m ta nhn th gii. Ch mt thay i cc nh trong tm thc ca ta, qua cch thc m ta i ph vi nhng trng thi tm linh v nhn thc v ngi v vt nh th no cng th gii ca ta hon ton o ln. Nh th, thay v chuyn ch hon ton vo ngi-th-ba, tc l lnh vc ca th gii khch quan hin tng nh l nn khoa hc c in, Pht gio ng thi cng t trng tm ca mnh vo lnh vc lin quan n ngi-th-nht.

Vi nhng khc bit c v c bn trong c phng php v mc tiu, nh vy c th c mt nn tng chung i thoi gia khoa hc v Pht gio hay khng? Pht gio c g ni v bn cht ca hin tng khi y khng phi l mi quan tm chnh, m l nhng mi bn tm ca nhng b mn khoa hc? Ta c mt cu tr li dt khot cho nhng cu hi ny l c. Mt trong nhng nhim v chnh ca trit hc Pht gio l nghin cu v bn cht ca thc ti. Trong khi khoa hc khng phi l mi bn tm chnh ca Pht gio, n cng tng t ra nhng cu hi tng t vi nhng vn c nu ln bi nn khoa hc ng i. C th no nhng ht ri bt kh phn l nhng khi cu trc c bn ca th gii hin tng? C phi chng thc s hin hu hay ch l nhng nim gip ta hiu bit v thc ti? Phi chng nhng nh lut vt l l bt bin, c nhng hin hu t thn nh nhng quan nim l tng ca Plato? Phi chng c mt thc ti chc tht ng sau nhng sc tng? u l ngun gc ban u ca th gii hin tng, v ci th gii chung quanh m chng ta cho l thc c thc s hin hu? u l mi lin h gia ng v tnh, gia ch th v khch th? Bn cht ca khng gian v thi gian l g? Nhng trit gia Pht gio trong sut 2,500 nm qua khng ngng nghin cu, trn tr v nhng vn nn ny. Kinh vn Pht gio phong ph vi nhng b lun bn tho v tri thc cng nh l gii v nhng cp khc nhau ca th gii hin tng, k c nhng b lun v tm l hc khm ph nhng lnh vc khc bit ca thc v bn cht rt ro ca tm. Trong khi nhng phng php nghin cu ca Pht gio v khoa hc nhm khm ph th gii hin tng thot nhn c v rt khc nhau, nhng khi nhn k hn ngi ta thy rng Pht gio cng nh khoa hc u da vo phng php thc nghim khm ph thc ti. Phng php phn tch ca Pht gio thng thng s dng suy nghim cng c dng rng ri trong khoa hc. y l nhng th nghim tng tng c tin hnh trong tm thc, dn n nhng kt lun kh th bc b c, cho d l nhng th nghim ny thc s khng h c tin hnh. K thut ny thng c s dng bi nhng chuyn gia hng u trong khoa hc, c th nh Einstein. Th d, khi kho st v bn cht ca khng gian v thi gian, nh vt l tng tng ra mnh ang ci ln mt ht nh sng. Th l khi ngh n trng lc, lp tc y cm thy mnh ang trong s vn hnh ca gia tc. Cng mt kiu cch nh vy, nhng nh Pht hc dng php suy nghim phn tch m x thc ti. Pht gio cng ging vi khoa hc ch khuyn khch tinh thn hoi nghi trong vic xy dng nim tin. c Pht tng khuyn khch chng ta khng nn chp nhn mt cch m qung gio thuyt ca ngi nu nh khng t mnh suy ngh thu o. Ngi dy rng: Ging

nh mt ngi khn ngoan bit u l vng tht sau khi th nghim bng cch ct ra, nung chy hay ch xt, nhng li dy ca ta cng th, ch c chp nhn sau khi suy xt thu o ch khng phi l do knh trng ta. Nu chng ta xem khoa hc mang ngha mt h thng kin thc chnh xc, cht ch v c th kim chng c hoc nh l mt lot nhng quy lut v tin trnh lin h n s nhn ra v cng thc ho mt vn nn, cng thc da trn nhng gi thit v d kin c thu thp thng qua quan st v th nghim kim chng nhng gi thit ny ( t in Webster), th Pht gio c th c m t nh l mt khoa hc qun tng hay ni r hn, mt khoa hc v tm. Th nhng y, phm tr nghin cu khng phi ch n thun l mt th gii vt cht khch quan m ta c th kho st, o lng, tnh ton mt cch vt l, mt th gii ch c th c m t qua ngn ng ca phng php nh lng ngi-th-ba, nhng l mt th gii c nhn rng ra bao gm ton th phm vi ca kinh nghim sng ch quan ca con ngi bao gm c lnh vc tm thc ch c th nhn thc c thng qua ni quan ngi-th-nht. Trong nhng phn tip theo, chng ti s c gng so snh nhng quan im v thc ti c trnh by qua lng knh ca khoa hc ln Pht gio, cng nh bc ln nhng chic cu ni lin gia khoa hc ca th gii vt l v khoa hc v tm. Mc ch ca chng ti y khng nhm khoc ln khoa hc mt chic o thn b cng nh khng h bin h cho nhng tr chng ca Pht gio trc nhng khm ph ca nn khoa hc ng i. Khoa hc hnh x chc nng ca mnh mt cch tt p, n mang tnh c lp v hon thnh nhng mc tiu vch mt cch hon ho m khng cn n s h tr trit hc t Pht gio hay bt k tn gio no. M thc ra, mt khi tn gio ngh rng mnh c th mang chn l n cho khoa hc th cng l lc vn nn xut hin, c th nh thm kch m Gio Hi ln n Gallileo vo nm 1633. Pht gio l khoa hc ca s Tnh Thc, th nn cho d Qu t c quay quanh Mt Tri hay ngc li, iu cng khng h to nn bt k h qu no i vi nn tng trit l ca n. Pht gio hin hu trn hnh tinh ny 2,500 nm ri trong khi nn khoa hc hin i ch mi bt u t th k th 16. Tuy nhin bi l c hai u khao kht i tm chn l, v t mc tiu ny u s dng n nhng tiu chun mang tnh chn xc, cht ch v lun l, nhng th gii quan tng ng ca h v th khng th a n kt qu i nghch khng th vt qua m ngc li c hai c th b sung nhau mt cch hi ho. Nh vt l Werner Heisenberg pht biu quan im ny mt cch y thuyt phc nh sau: Ti xem ci hoi vng nhm khc phc nhng i nghch, trong mt s tng hp bao gm c

nhn thc thun l ln kinh nghim thn b v nht th, l ci mythos (*), d c c ni ra hay khng, ca thi i chng ta. Chng ti s tho lun v so snh th gii quan ca Khoa Hc v Pht Gio bng cch kho st mi mt trong ba hc thuyt cn bn ca Pht Gio, trc tin l nim v V Thng trong phn II, tip n l Duyn Khi v Tnh Khng trong phn III. Sau , chng ti s tho lun chung quanh vn ti sao tri ngc vi cc tn gio c thn, Pht Gio bc b quan nim v s hin hu ca mt v Thng hay l mt ng Sng To trong phn IV v cui cng nu ra mt vi nhn xt trong phn V. ---o0o---

II. V Thng gia lng thc ti

Pht gio phn chia ra hai loi v thng, th v t. Th bao gm tt c nhng i thay hin nhin ca c con ngi v s vt m chng ta chng kin trong cuc sng hng ngy: s i ma, ni mn sng l, qu trnh bin i t tui tr n tui gi, nhng tnh cm lun bin chuyn trong ta. Th vi t ca v thng c th nh: trong mi st na, bt c nhng g c v hin hu u thay i. V tr khng phi c to thnh bi nhng thc th ring bit, rn chc m ngc li, ging nh mt dng sui bao la ca nhng s kin, v nhng dng chy nng ng m trong tt c u c ni kt v lin tc tc ng ln nhau. Khi nim v s thay i khng ngng v khp ni trong Pht gio tng ng vi ch quan trng v thuyt tin ho trong mi lnh vc khoa hc ca th k 20. By gi hy nhn n khoa v tr hc ng i. Khi nim v nhng thin gii khng h bin i ca Aristote v v tr tnh lng ca Newton i vo qu kh. Mi s mi vt u bin i v chuyn ng, tt c u v thng, t mt ht c bn cc nh cho n ton th v tr, k c nhng di ngn h, tinh t, hnh tinh cng nh nhn loi. V tr khng th tnh, m khng ngng trng gin do bi nhng xung lc ban u nhn c t v n s khi. Ci v tr nng ng ny c m t bi nhng phng trnh v lut Tng i Tng Qut. Vi l thuyt Big Bang, v tr khng cn l mt ci g thng hng vnh cu. N c mt khi u, mt qu kh, mt hin ti v mt tng lai. N ang c mt lch s. Theo nhng quan st gn y, n s trng gin bt tn, ngy cng lnh gi hn v cui cng cht trong trng thi bng gi. Bn cnh s chuyn ng trng gin, tt c nhng cu trc ca v tr -nhng vn thch, sao chi, hnh tinh, tinh t, nhng dy

ngn h, nhm thin h -tt c u khng ngng chuyn ng v d phn vo mt khc lun v mnh mng ca ton v tr: chng quay quanh trc ca mnh, quanh tinh th khc, xm li hay dang ra khi nhau. Chng cng c mt qu trnh, c sinh ra, trng thnh, ri cht. Nhng tinh t c mt sinh mnh ko di hng triu hoc hng t nm. Thay i v tin ho cng i vo nhng lnh vc khc ca khoa hc. Trong a cht hc, nhng i lc m chng ta ngh rng dnh cht vo v Tri t by gi c bit l di ng khong vi cm mi nm, to nn nhng ni la v ng t ti nhng vng tip gip ca cc thm lc a. Mt Tri t lun lun thay i v t tu sa. Trong lnh vc sinh hc cng th, khi nim v thuyt tin ho c nh t nhin hc Charles Darwin a ra vo nm 1859. Con ngi khng cn l mt ci g thuc ging gii thnh thn. H khng l nhng hu du ca Adam v Eve do Thng sng to ra nh trc y ngi ta ngh m l sn phm ca c mt chui di tin ho c hnh thnh bi s la chn t nhin. i ngc li qu kh, t tin ca con ngi tng l nhng ng vt linh trng, nhng loi b st, c tm, nhng loi ng vt khng xng sng v nhng sinh th n bo s khai. nh lut v thng khng phi ch c mt trong th gii v m m ngay c trong nhng lnh vc nguyn t v h nguyn t (subatomic). Nhng ht c bit l c kh nng t sa i bn cht ca mnh: quark c th t thay i gia h hoc hng v, proton c th bin thnh ntron trong khi pht x pozitron v neutrino. Vt cht v phi-vt-cht c th tiu dit ln nhau tr thnh nng lng thun khit. Nng lng chuyn ng ca mt ht c th chuyn ho vo trong mt ht khc v ngc li, c th nh phm tnh ca mt vt th c th bin thnh mt vt th. Nhng ht in t trong nhng vt th bao quanh chng ta khng bao gi ng yn mt ch. Ngay chnh trong khonh khc ny y, c n hng t nhng ht ph du neutrinos i ngang qua thn xc chng ta trong tng giy mt. Do tnh lng t bt nh ca nng lng, khong khng gian chung quanh ta y p mt s lng kh tng tng ni ca nhng ht o, hin hu ph du nh nhng bng ma. Chng xut hin v bin mt lin min; v y chnh l hnh nh tuyt vi nht ca tnh v thng v chng c mt i sng cc k ngn ngi. Khng cn nghi ng g na: s v thng vi t ca Pht gio c mt khp ni theo nh cch m nn khoa hc ng i m t v thc ti. ---o0o---

III. Duyn Khi v Tnh Bt Kh Phn ca Hin Tng

1. Trung o nim v duyn khi l ci nhn trung tm ca Pht gio v bn cht ca thc ti. N ch r rng khng c g hin hu mt cch t thn, hoc do bi chnh n. Mt vt th ch c th c xc nh do bi nhng vt th khc v ch hin hu trong mi lin h cng nhau. Ni mt cch khc, ci ny sanh bi v ci kia sanh. Duyn khi l tt yu trong s xut hin ca hin tng gii. Kinh nghim sng hng ngy khin chng ta cho rng mi s vt u s hu mt ci g c thc, c lp khch quan c v nh l chng hin hu bi chnh n vi nhng bn sc t thn. Th nhng Pht gio quan nim rng cch nhn th gii hin tng nh vy chng qua ch l do tm to. H gi s nhn thc v mt hin tng ring bit do nhng nhn v duyn bit lp to nn l tc hay huyn o. Thay vo , Pht gio a ra nim v lut nhn qu h tng: mt s kin ch c th xy ra bi v n nng ta vo nhng yu t khc. Bi v tt c mi s vt u l mt b phn ca ci ton th, th nn khng ci g c th xy ra mt cch ring r. Bt c mt s vt no trn th gii ny ch c th xut hin bi v n c ni kt, duyn sanh v th ri trng trng duyn khi, cng c mt, cng vn hnh trong mt dng chuyn bin khng ngng ngh. Mt thc th hin hu mt cch c lp vi tt c nhng ci khc nh l mt thc th bt bin, c lp khng th tc ng ln bt c ci g hay ngay c chnh n. Pht gio nh th nhn th gii ny nh l mt dng chy mnh mng bao gm nhng s kin c ni kt li v cng d phn tc ng ln nhau. Trong khi , cch th m chng ta nhn thc v dng chy ny c ng li trong mt vi kha cnh ca ci v tr bt kh phn t to ra mt o tng rng c nhng thc th c lp hon ton tch bit nhau v tch ri khi chng ta. Nhng hin tng gii nh th ch l nhng s kin n gin ch xy ra trong mt vi tnh hung no . Khi a ra quan im ny khng c ngha l Pht gio bi bc tc -nhng g m ngi bnh thng nhn thc c hay nh khoa hc khm ph ra bng nhng thit b ca h-, hoc khng tha nhn lut nhn qu, hay l nhng nh lut vt l v ton hc. N ch ni ln mt iu n gin rng, nu chng ta o su, s thy c s khc bit gia cch m chng ta nhn th gii hin tng v ci chng thc s l. Ci kha cnh vi t nht ca duyn khi lin quan n mi lin h gia danh v danh tng ca mt s vt. Danh tng ca mt vt th bao gm

v tr, chiu kch, hnh dng, mu sc hay bt c nhng c tnh no c th trng thy c. Tp hp li cng nhau, chng to nn ci danh ca vt th, tc l mt sn phm tm to gn cho mt thc ti c bit ca mt vt th no . Trong i sng hng ngy, khi chng ta trng thy mt vt th, chng ta khng h b n tng bi s hin hu ca n m l ci gi danh ca vt th . Bi v chng ta cm nghim n, Pht gio khng h cho rng n khng hin hu. Tuy nhin h cng khng bo rng n c mt thc ti t thn. Pht gio a ra quan im rng vt th hin hu (nh th trnh c ch ngha h v on kin m Ty phng thng nhm ln gn cho Pht gio), tuy nhin hin hu ny l thun ty duyn khi. y l ci m c Pht gi l Trung o. Mt hin tng gii khng c mt hin hu c lp th nhng cng khng hon ton phi hu, c th hot ng v hnh x chc nng ng theo lut nhn qu. ---o0o--2. Tnh phi-cc-b ca th gii lng t Mt nim gy n tng tng t nh duyn khi ca Pht gio l khi nim v tnh bt kh phn hay phi-cc-b trong C hc lng t c khm ph qua mt cuc th nghim tng tng ni ting do Einstein, Podolsky v Rosen (EPR) a ra vo nm 1935 trong mt n lc mun chng t rng xc sut l gii v c hc lng t l sai lm v hc thuyt ny nh vy l cha hon chnh. Th nghim ny c th c m t li mt cch gin d nh sau: Tng tng ra mt ht phn hy mt cch t pht thnh ra 2 photon A v B. Lut i xng nu r rng chng s di chuyn ngc chiu nhau. Nu A i v hng Ty, chng ta s khm ph ra B i v hng ng. Tt c c v nh bnh thng, tuyt ho. Th nhng l ta ang qun i tnh cht k l ca th gii lng t. Cng ging nh Janus, nh sng mang hai mt khc nhau. N c th l sng hay ht. Trc khi b khm ph bi my d, l thuyt lng t cho ta bit rng A xut hin di dng sng. Lung sng ny khng c cc b ha, khng c mt xc sut chothy rng A c th c tm thy bt c hng no. Ch khi b bt gp, A mi bit l n ang di chuyn v hng Ty. Th nhng, nu nh A khng bit c trc khi b khm ph l mnh i v hng no th lm sao B c th on c A ang lm g c th iu chnh cch ng x cho ph hp c bt gp vo cng mt thi im hng i din ca A? y l iu kh c th xy ra tr phi A thng bo cho B mt cch ng b v phng hng m n ang i. iu ny hm rng c mt tn hiu nh sng c phng ra mt tc v hn, v nh vy hon ton tri

ngc vi lut tng i tng qut. Bi v khng h c chuyn Thng phng ra nhng tn hiu cm ng t xa cng nh khng th c hnh ng qy ma no gn, Einstein kt lun rng c hc lng t khng cung cp mt s m t hon chnh v thc ti, rng A phi bit hng no mnh s i n v bo cho B bit trc khi tch ri nhau. ng ngh rng mi ht u c cha nhng n s m c hc lng t khng nm c iu ny, th nn n khng hon chnh. Trong gn 30 nm, th nghim EPR vn c xem nh l mt th nghim tng tng bi v nhng nh vt l khng bit phi lm th no thc hin n. Mi cho n nm 1964 th nh vt l hc John Bell mi tm ra mt phng cch a ci tng chnh yu ca EPR t nghin cu tru tng thnh mt d trnh c th kim chng c trong phng th nghim. ng a ra mt nh l ton hc, by gi c gi l Bt ng thc Bell, c th kim chng c bng th nghim nu nh nhng ht thc s c cha nhng n s. Vo u thp nin 80, nn khoa hc k thut cui cng chn mi cho nh vt l Alain Aspect v nhng ngi trong nhm ca ng ti Paris c th thc hin mt lot nhng th nghim trn mt cp photon tng tc nhau -tc l nhng photon c nhng tc ng qua li vi nhau-. H khm ph rng Bt ng thc Bell lun lun b vi phm. iu ny chng minh rng khng c nhng n s v nh vy c ngha l C hc lng t ng v Einstein sai lm. Trong nhng th nghim ca Aspect, photons A v B c gi cch xa nhau 12m, v ngi ta thy B lun lun bit ngay lp tc nhng g A ang lm v c nhng phn ng tng xng. Nhng nh vt l cng m bo rng khng c mt tn hiu nh sng no c th c trao i gia A v B, bi v nhng ng h nguyn t c gn vo nhng my d nhm khm ph A v B, cho php h o lng c thi im n ca tng photon mt cch cc k chnh xc. S cch bit gia hai thi im n ca hai photons cha n 10 phn t giy trong thc t l zero, bi v nhng ng h nguyn t hin nay ch mi cho php ta o n mc 10^-10 giy. By gi, trong khong 10^-10 giy , ta bit c rng nh sng ch mi di chuyn c 3cm, ngn hn l khong cch 12m gia A v B. Hn th na, ngi ta vn c cng kt qu nu nh khong cch gia hai photon tng tc ny c gia tng. Trong mt th nghim gn y nht do nh vt l Nicolas v nhng ng s ca ng thc hin ti Geneva vo nm 1998, hai photons c gi cch xa nhau 10km, th nhng nhng ng x ca chng vn tng quan tuyt ho. y s ch l mt iu nghch l khi no, nh Einstein suy ngh, chng ta cho rng thc ti c ct ra v cc b ha trong mi photon. Vn nn ny s khng cn na khi chng ta nhn nhn rng A v B, mt khi tng tc cng nhau, tr thnh mt b phn

ca mt thc ti bt kh phn, khng cn bit n chng cch xa nhau bao nhiu, ngay c mi ht mi u v tr. A khng cn phi gi tn hiu n cho B bi v chng cng chia x chung mt thc ti. Ngnh C hc lng t nh th loi tr mi tng v cc b v mang n cho ta mt ci nhn tng th v khng gian. Vi hai ci photons tng tc ny, nim v ni ny v ch kia tr thnh v ngha bi v ni ny cng chnh l ch kia. l nhng g m nh vt l gi l tnh bt-kh-phn hay phi-cc-b ca khng gian. iu ny cng tng t vi nim duyn sanh, duyn khi ca th gii hin tng trong Pht gio. ---o0o--3. Th nghim ng h qu lc ca Foucault v tnh duyn khi ca th gii v m Mt th nghim vt l hp dn v ni ting khc cho thy tnh duyn khi ca hin tng khng phi ch gii hn trong th gii ca cc ht nhng lan rng ra n c ton th v tr. y l th nghim v qu lc c thc hin bi nh vt l Lon Foucault vo nm 1851 ti in Panthon, Paris nhm gii thch v vic Tri t quay. Tt c chng ta hu nh ai cng u bit n c tnh ca qu lc. Vi thi gian tri, phng hng ca qu lc cng thay i theo. Nu ta bt u cho n lc theo hng bc-nam, ch vi gi sau n s lc theo hng ng-ty. Nu ci ng h qu lc ny c t Bc hay Nam cc, n s quay mt vng 24 ting ng h (ti Paris, do nh hng ca v , ci ng h qu lc ca Foucault ch thc hin c mt phn ca vng quay trong ngy). Foucault nhn thc rng, trong thc t, ci qu lc lc cng mt hng, ch c Tri t l ang quay. Tuy nhin vn cn mt vn nan gii m mi cho n nay ngi ta vn cha hiu c r rng. Ci qu lc ca ng h c thit tr c nh trong mt khng gian, nhng m c nh tng ng i vi ci g? Chng ta bit rng ci ng h qu lc c gn vo trong mt ta nh v to nh ny th dnh vo Tri t. Tri t mang chng ta di chuyn vi vn tc 30km/giy mt vng chung quanh Mt Tri v Mt Tri th cng ang quay trong khng gian vi mt vn tc 230km/giy trn qu o chung quanh trung tm ca gii Ngn H, m chnh n cng ang chuyn ng hng n gii thin h Andromeda vi vn tc khong chng 90km/giy. Nhm a Phng (Local Group) ca nhng thin h, trong nhng qun t hng v nht nh l Galaxy v Andromeda, cng ang di chuyn vi vn tc 600km/giy di sc ht trng lc ca nhm Virgo v siu nhm Hydra-Centaurus. Th

nhng nhm sau ny li cng ang quay hng v Great Attractor, mt qun t tng ng vi hng chc ngn gii thin h. Nh vy ci qu lc ng h ca Foucaults c iu khin bi ci no trong nhng c cu ny? tm hiu xem thin th no iu khin ci qu lc ca ng h Foucault, vic gin d l chng ta t con lc hng v pha thin th . Nu nh thin th ang di ng trong bu tri, m vn lun lun nm trong hng ch ca con lc, ta c th k lun rng thin th l tc nhn chnh trong s vn hnh ca con lc. By gi chng ta hy con lc hng v pha Mt Tri. Sau mt thng, ngi tinh cu ny chch ra khi hng ca qu lc 15 . By gi chng ta quay qu lc v hng ngi sao gn nht, Proxima Centauri, cch xa khng 4 nm nh sng. Ngi sao ny lu li trong hng ch ca qu lc lu hn, nhng ch c vi nm, kt qu cng git i. Gii thin h Andremoda, cch chng ta 2.3 triu nm nh sng, cng i git ra khi hng nhng chm hn. Thi gian duy tr trong hng ch ca con lc lu hn v chch cng tr nn nh hn nu khong cch n thin th cng ln hn. V ri ch c nhng thin h c khong cch ln nht, ta lc tn cng b mp ca v tr m chng ta c th bit c, cch xa ta n hng t nm nh sng l khng h i ra khi hng ch ca con lc. Kt lun m chng ta rt ra c t th nghim ny rt mc c bit: Hot ng ca con lc ng h Foucault khng h da vo thi dng h ny m l vo nhng gii thin h xa nht, hay ni mt cch ng n hn, vo ton th v tr, iu ny cho thy rng hu nh tt c vt cht biu kin c tm thy trong nhng gii thin h xa xi nht m khng phi l nhng tinh t gn ta. Nh th ci g xy ra y, trn Tri t ny, u c quyt nh bi c ton th v tr bao la. Ci g xut hin trn ngi hnh tinh nh b ny u nng ta vo ton th cu trc ca v tr. Ti sao ci qu lc ng h li ng x nh vy? Qu tnh chng ta khng bit. Nh vt l Ernst Mach ngh rng iu c th c gii thch l do bi mt loi vt cht c mt khp ni v to ra nh hng. Theo ng, mt khi lng ca vt th -tc l lc qun tnh ca n, hay l sc khng i vi chuyn ng- n t nh hng ca ton v tr thng qua mt s tng tc b mt, khc bit vi trng lc, m ng khng th m t chnh xc. T , cng khng c ai i su thm vo lnh vc ny. Ging nh th nghim EPR buc chng ta chp nhn rng nhng tng tc hin hu trong th gii vi m vn khc bit vi nhng g c m t bi khoa vt l m ta bit, ci ng h qu lc Foucault cng hnh x tng t nh th i vi th gii v m. Nhng tng tc nh th khng h t c s trn mt lc hay mt s trao i nng lng, v chng ni kt vi ton th v tr. Mt ln na,

chng ta li i n mt kt lun rt gn gi vi nim v duyn khi ca Pht gio: mi b phn u cha ng ci ton th, v mi b phn u nng ta vo tt c cc b phn khc. ---o0o--4. Tnh Khng hay l s vng mt ca mt thc ti t thn nim v duyn khi dn ta i thng n mt ci nim quan trng th ba ca Pht gio (hai ci kia l v thng v duyn khi): l Tnh Khng hay trng rng. Mt khi tt c u l duyn khi, khng c g c th t xc nh v hin hu t thn. tng v nhng phm tnh c th hin hu do v bi chnh mnh cn phi c bung b. Khi Pht gio cho rng tnh khng l bn tnh rt ro ca vn php, iu c ngha l mi s vt m chng ta trng thy chung quanh mnh, tc l ci th gii hin tng ny, khng h c mt hin hu c lp hay thng hng. Tnh khng y khng nn hiu l trng khng, h khng hay vng mt ca th gii hin tng nh cc nh ch gii Ty phng trc y quan nim, nhng l mt vng mt ca hin hu t thn. Pht gio khng h tn thnh bt c hnh thi no ca ch ngha h v. Tnh khng chng h mang ngha l khng hin hu. Nu bn khng th bn v thc hu th bn cng khng th ni v phi hu. Th nn theo Pht gio, tm hiu v bn cht phi thc ca vn php l mt b phn thit yutrn hnh trnh tm linh. Tnh khng nh vy khng phi ch l bn tnh chn tht ca th gii hin tng, m cn n cha tim nng cho php s biu hin ca ci th gii thin hnh vn trng . Thnh gi Long Th ca Pht gio trong th k th hai ni: Khi l khng th khng c g l khng c hay nh mt cu kinh ni ting trong Bt Nh Tm Kinh: Sc tc th khng, khng tc th sc. Nu thc ti l thng hng bt bin th tt c phm tnh ca chng cng th, chng c g thay i. Nh vy, th gii hin tng khng th hin by. Tuy nhin do bi vn php khng h c mt thc ti t thn, chng c th hin by ra mun v. V vn vng mt ca mt thc ti t thn, khoa vt l lng t mt ln na cng c nhng pht biu tng t kh m nt. Theo Bohr v Heisenberg, nhng nhn vt nhit thnh ng h ca ci gi l Ch gii Copenhagen v c hc lng t, th by gi chng ta khng cn c th xem nguyn t (atoms) v in t (electrons) nh l nhng thc th vi nhng phm tnh xc nh c th, chng hn nh tc , v tr, vch ra ng u trn nhng qy o xc nh r. Ngc li chng ta phi xem chng nh l b phn ca mt th gii c cu thnh bi nhng tim lc ch khng phi

l nhng vt th hay s kin. nh sng v vt cht c th c xem l khng c thc ti t thn bi v chng mang tnh cht lng tnh: c th xut hin di dng sng hay ht ty theo thit b o lng. Ci hin tng chng ta gi l photon s l mt lung sng khi chng ta tt ht my o v khng quan st n. Nhng ngay lp tc khi ta cho thit b hot ng lm cng vic o lng, n li xut hin nh l mt ht. Nhng mt ca ht v sng khng th cch ly c. Ngc li, chng b tc ln nhau. l iu m Bohr gi l nguyn l b tc. Nh th, ngay trong bn tnh thc s ca nh sng v vt cht cng ty thuc vo nhng mi lin h duyn khi. N khng cn l mt t thn m thay i ty theo s tng tc gia ngi quan st v vt th c quan st. Nh th ni n thc ti t thn ca mt ht, hay l ci thc ti m n s hu khi khng c quan st l iu hon ton v ngha bi v chng ta khng h nm bt c n. V nh vy, theo Bohr, ci nim v nguyn t chng qua ch l mt hnh nh tin dng gip cho nhng nh vt l tng hp nhng quan st khc nhau v th gii ht, thnh mt phi hp cht ch, lun l c h thng. ng nhn mnh n tnh bt kh vt ra khi nhng kt qu ca nhng th nghim v o lng: Trong khi m t v th gii t nhin, mc ch ca chng ta khng phi l khm ph ra bn cht thc ca hin tng, m ch nhm theo di mi lin h gia rt nhiu kha cnh ca cuc th nghim, c chng no hay chng ny. Schrodinger cng tng cnh bo chng ta chng li mt ci nhn thun tu vt cht v nguyn t v nhng yu t cu thnh ca chng: Tt nht l khng nn nhn v ht nh l mt thc th bt bin, m ngc li nh l mt s kin tc thi. Thnh thong nhng s kin tc thi ny c ni kt li cng nhau v to ra ci o tng v nhng thc th bt bin. Ngnh c hc lng t nh th duyt xt li mt cch c bn ci nim ca chng ta v mt vt th, khi cho n ph thuc vo s o lng, hay ni cch khc, vo mt s kin. Cng ging nh trong Pht gio, vn php khng hin hu, ch c mi lin h ca chng l hin hu. ---o0o--IV. i Tm Mt ng Ti Cao 1. S ha iu ca v tr Ngnh v tr hc ng i khm ph rng nhng iu kin cho php i sng v tri gic xut hin trong v tr ny c v nh c m ho trong cc phm tnh ca mi nguyn t, tinh t v thin h trong v tr, cng nh c mt trong tt c nhng nh lut vt l chi phi, vn hnh chng. V tr c xut hin trong mt ho iu l tng nh c to ra dnh cho

mt con ngi quan st thng minh c kh nng thng thc ci cu trc v s ha iu ny. Ci tng va nu chnh l c s ca nhn bn thuyt vn pht xut t danh t anthropos c ngha l con ngi ca Hy Lp. V thuyt l ny, c hai nhn xt cn c t ra. Th nht, ci nh ngha m chng ti va trnh by ch lin h n ci mt mnh ca nhn bn thuyt. ng thi cng cn c mt mt yu cho l khng gi nh trc bt c hng no trong vic to thnh thin nhin. N c v nh rt gn vi php lp tha (**) -nhng phm tnh ca v tr phi c tng xng vi s c mt ca con ngi- v y l iu m ti cng s khng bn tho n. Th hai, cm t nhn bn thuyt l khng thch ng bi v n hm rng nhn loi l mc ch m v tr c to ra. Trong thc t, nhng lp lun v nhn bn thuyt c th c p dng cho bt k cc loi c tri gic no trong v tr. u l c s khoa hc ca nhn bn thuyt? Cch th m v tr ca chng ta c to ra da vo hai loi d kin: 1) nhng iu kin s khi, c th nh tng s khi lng v nng lng m chng c, trng n ban u, v.v v 2) khong 15 hng s vt l: hng s trng lc, hng s Plank, tc nh sng, khi lng ca cc ht c bn khng phn tch c, v.v Chng ta c th o c tr s ca nhng hng s ny mt cch cc k chnh xc, tuy nhin chng ta khng c bt c l thuyt no tin on chng. Bng cch cu trc nhng m hnh v tr vi nhng iu kin s khi v nhng hng s vt l, nhng nh vt l khng gian khm ph ra mt iu rng tt c nhng yu t ny phi c phi tr trong mt trt t cc k ho iu: ch cn mt sai bit cc nh trong nhng hng s vt l v nhng iu kin s khi ny th chng ta hn khng c mt y ni v chng. C th nh, chng ta hy xem ci t trng ban u ca vt cht trong v tr. Vt cht c mt lc ko phn ng li vi lc trng gin ca v tr gy ra bi v n Big Bang v lm tit gim trng n ca v tr. Nu ci t trng ban u ny qu cao, v tr s sp sau mt thi gian tng i ngn ngi -mt triu nm, mt th k, hoc mt nm khng chng, ty theo chnh xc ca t trng. Vi mt sinh mnh ngn ngi nh th rt kh cho nhng tinh t c th hon tt c s bin i ht nhn c th sn xut ra nhng nguyn t nng, c th nh cc-bon vn cn thit cho i sng. Ngc li, nu t trng ban u ca vt cht qu thp, s khng c trng lc nhng v sao c th hnh thnh. V khng c nhng v sao, tc l khng c nhng nguyn t nng, v khng th c i sng! Nh vy, tt c mi vt u c duy tr trong mt trng thi qun bnh hon ho. T trng ban u ca v tr phi c c nh mt con s tht chnh xc l 10^-60. S chnh xc tuyt vi ny c th c em so snh vi mt tay bn cung thin

ngh nhm trng mc tiu 1centimet vung (1cm2) c t cch xa 14 t nm nh sng, ngay tn u b v tr m kh nng ta c th quan st c! Mc chnh xc ca s ha iu bin i ty theo hng s c bit hay iu kin ban u, th nhng trong mi trng hp, ch mt thay i nh cng lm cho v tr kh cn, trng vng s sng v thc. ---o0o--2. C mt nguyn l no chi phi cu trc v tr? Chng ta suy ngh nh th no trc mt s ha iu tuyt vi nh th? Vi ti, hnh nh chng ta c hai cch th chn la khc nhau: C th xem s ho iu ny l h qu ca mt tnh c may mn hoc l mt tt yu (ni theo nhan mt cun sch ca nh sinh vt hc Php, Jacques Monod, Ngu Nhin v Tt Yu, Alfred A. Knoff, New York, 1971). Nu xem y ch l mt ngu nhin, th chng ta phi mc nhn mt s lng v hn nhng v tr khc bn cnh v tr ca chng ta cu thnh ci c gi l a v tr. Mi mt v tr ny s bao gm mt phi hp ca ring mnh vi nhng hng s vt l v iu kin s khi. Tuy nhin ch ring v tr ca chng ta l c khai sanh ra bi mt tng hp hon chnh c th to nn s sng. Tt c u l nhng k thua cuc, ch c chng ta l ngi thng cuc, ging nh bn chi x s v s ln, kt cuc c ngy bn cng s trng s. Ngc li, nu chng ta bc b gi thit cho rng c mt ci a v tr nh th v mc nhin cng nhn rng ch c mt v tr n l, ci m chng ta ang sng, th th chng ta phi mc nhn s hin hu ca mt nguyn l v sng to iu chnh s tin trin ca v tr mt cch tt p. Lm th no chn la gia hai kh nng ny? Khoa hc khng gip ch c g cho chng ta y bi v n cho php c hai tnh hung u c th xy ra. Nu xem y l mt tnh c, c rt nhiu cch c a ra gii thch v s sng to mt a v tr. C th nh, nghin cu chung quanh xc sut miu t v th gii lng t, nh vt l hc Hugh Everett xut rng v tr tch ra thnh v s nhng ci ging ht nhau ty theo nhng kh nng v chn la c thc hin. Mt vi v tr ch khc nhau bi v tr ca mt electron trong mt nguyn t, nhng ci khc c th khc bit cn bn hn. Nhng nh lut vt l v hng s cng nh nhng iu kin s khi ca chng c th khng ging nhau. Mt gi thuyt khc cho l trong mt chu k tun hon ca v tr, c mt lot nhng v n Big Bang v Big Crunch. Bt c lc no v tr c ti sanh t ng tro tn ca mnh bt u li trong mt v n Big Bang mi, n li c khi u vi mt tng

hp mi ca nhng hng s vt l v iu kin s khi. Cng cn mt gi thit khc ni v s sng to v tr, l l thuyt do nh vt l Andrei Linde v mt s ngi khc ra, cho rng mi mt trong v s lng nhng m bt lng t s khai tri ni bp bnh trong khng gian cu thnh v tr. Nh th th v tr ca chng ta ch l mt ci bong bng nh trong mt ci siu v tr c to nn bi v s nhng ci bong bng khc. Ngoi tr ci ca chng ta, khng c ci no trong s nhng v tr nui dng c s sng bi v nhng hng s vt l v nhng nh lut ca chng khng thch hp. ---o0o--3. Khng h c mt ng Sng To trong Pht Gio Nh vy, thi ca Pht gio lin quan n s ha iu phi thng ny nh th no? Pht gio c chp nhn nim c mt ng Sng To ton tri hay l mt nguyn l sng to c kh nng iu chnh s tin trin ca v tr mt cch tuyt vi? Hay Pht gio cho rng s ha iu chnh xc v tuyt vi ca v tr chng qua ch l mt tnh c may mn? Vn c hay khng mt ng Sng To l mt im then cht trong vic phn bit gia Pht gio vi cc truyn thng tn ngng ln trn th gii. i vi Pht gio, nim v mt nguyn nhn u tin khng h c t ra l gii do bi nim v tnh khng v duyn khi c bn n trc y. Pht gio xem vn sng to l khng lin quan bi v theo h, th gii hin tng thc s khng c sinh ra, trong ci ngha l chng tri qua tnh trng t phi hu tr thnh hin hu. Chng c mt trong mt cch th c gi l tc v khng h l mt thc ti chn thc. Tc hay thc ti quy c c mt do s cm nghim ca ta v mt th gii m chng ta cho rng trong mi s vt hin hu mt cch khch quan. Pht gio quan nim rng nhng nhn thc nh th l sai lm bi v th gii hin tng, nhn mt cch rt ro khng phi l nhng thc ti khch quan, c ngha l chng khng h l nhng hin hu t thn. y c gi l chn . Trong nhng ngha ny, vn sng to tr thnh mt vn nn gi. Ci vn nn v mt ngun gc nguyn thy ch bt ngun t s xc tn vo thc ti tuyt i ca th gii hin tng. Ci tng v sng to ch cn thit khi chng ta tin l c mt th gii khch quan. N tan bin i khi chng ta nhn thc rng th gii hin tng, cho d l chng ta c th thy chng r rng, khng h c mt hin hu c lp, khch quan. V mt khi s sng to khng cn l mt vn , nim v ng Sng To cng khng cn l mt yu cu c t ra.

Tuy nhin, quan im ca Pht gio khng h loi b ci kh nng v mt s hin by ca th gii hin tng. Mt iu hin nhin, ci th gii m chng ta nhn thy chung quanh mnh khng phi l phi hu, tuy nhin Pht gio cho rng nu chng ta kho xt cch th m chng hin hu, chng ta s nhn ra ngay l chng khng th c xem nh bao gm mt lot nhng thc th c lp, c hin hu t thn ring bit. Nh trit hc ln ca Pht gio n vo th k th hai, Thnh gi Long Th, ni: Bn tnh ca vn php l duyn khi; t n, vn php khng h c t tnh. Nh th s tin trin ca chng khng phi do tnh c may mn m cng khng phi bi mt s can d thing ling no. Thay vo chng b chi phi bi lut nhn qu trong mt mi lin h duyn khi v nhn qu h tng bao trm ln tt c. Bi v vn php khng h c thc ti c lp, chng khng th no bt u v kt thc mt cch thc s nh l nhng thc th tch bit.V nh th, nim v mt s khi u v kt thc ca v tr thuc v tc ch khng phi chn . Nh vy, quan im ny ph hp vi nn khoa hc v tr ng i nh th no? Chng ta thy duy ch c loi v tr khng c khi im v tn cng l loi v tr tun hon vi mt lot nhng v n v tn ca Big Bang v Big Crunch trong qu kh v tng lai. Th nhng ci trng hung m trong v tr ca chng ta t sp vo mt ngy no bi mt Big Crunch c v nh khng ph hp vi nhng quan st ng i khi cho rng mt khi lng ca nhng quang cht (0.5% trong tng s khi lng v nng lng tch cha trong v tr), vt cht ti (29.5%) v nng lng ti (70%) cng li vi nhau ch l ci t trng ti hn. iu ny c ngha rng ci hnh hc ca v tr l mt hnh hc phng, tc l n s trng gin n bt tn v gia tc trng gin ny s khng i n s khng sau mt khong thi gian v tn tng lai. Nh th, vi mc kin thc hin nay c v nh cha chp nhn c nim v mt loi v tr tun hon. ---o0o--4. Nhng Sui Ngun ca Thc Cng Hu Vi Th Gii Vt Cht By gi tr li vn nhn bn thuyt. Theo nh Pht gio quan nim, s ho iu tuyt vi ca v tr cho thc xut hin khng h l cng trnh ca mt ng Ti Cao no c, bi v nhn vt ny khng h hin hu. y cng khng phi l sn phm ca mt tnh c may mn m nhng ngi ng h l thuyt v mt a v tr xut: chng ta c mt v sng

y, trong v tr ny, ch l mt ngu nhin y may mn do s phi hp chnh xc ca nhng hng s v iu kin vt l. Pht gio cho rng ci v tr vt cht ny v thc lun cng hu vi nhau t v thy. cng hu, ci th gii hin tng ny phi ph hp mt cch h tng, v do to ra s ha iu k diu. Ci sau sinh khi bi v vt cht v thc khng th loi tr nhau, v bi v chng c mi lin h duyn khi. Quan im ny ph hp nh th no vi khoa sinh hc thn kinh ng i? Khoa sinh vt hc qu l vn ang cn trn mt l trnh di lu mi c kh nng l gii c ngun gc ca thc Tuy nhin, i a s nhng nh sinh vt hc quan nim rng khng cn thit gi nh rng nhng sui ngun ca thc cng hu vi vt cht, bi v theo h, ci sau c th xut hin t ci trc, rng tm thc c th sinh khi t vt cht. Tm thc pht sinh mt khi m h thng ca nhng t bo no b trong cc sinh vt t n ngng ca ca mt phc hp. Trn quan im ny, thc xut hin, cng ging nh s sng, t s phc hp ca nhng nguyn t v sinh. n y mt cu hi c t ra: Mt khi Pht gio cho rng thc c phn la v vt qua tnh trng vt l, phi chng Pht gio cng ri vo ch ngha nh nguyn tm-thn phn la ca Descartes, qua cho rng c hai loi thc ti, mt ca tm (hay t tng) v mt ca th gii vt cht? Cu tr li l khng. Quan im ca Pht gio hon ton khc bit t cn bn vi ch ngha nh nguyn ca Descartes. Ch c mt s khc bit trn mt tc gia vt cht v thc, bi v im tn cng, c hai u khng c mt hin hu t thn. Bi v Pht gio bc khc ci thc ti rt ro ca th gii hin tng, n ng thi cng bc khc lun ci tng cho rng thc l c lp v hin hu t thn. ---o0o--V. Khoa Hc v Tm Linh: Hai Ca S M Vo Thc Ti Va ri chng ti c gng chng t rng c nhng im ng quy ni bt gia quan im v thc ti ca Pht gio v nn khoa hc ng i. nim v v thng, mt nim then cht trong Pht gio, tng ng vi nim v tin ho trong khoa hc v v tr, a cht v sinh vt. Khng c g trong th tnh, tt c u thay i, chuyn ng v tin trin, t mt ht nguyn t cc nh cho n mt cu trc ln lao nht trong v tr. V tr t n cng c mt lch s. Thuyt tin ho ca Darwin kt hp vi s chn lc t nhin chi phi nhng i thay lin tc trong th gii sinh vt. nim v duyn khi, cng l trng tm ca gio l Pht gio, cng hng vi

tnh ton th, bt kh phn ca khng gian c hm cha trong th nghim EPR v cc cp nguyn t v h nguyn t, cng vi th nghim qu lc Foucault v cc tng v tr. nim v tnh khng ca Pht gio, vi s vng mt v s hin hu ca mt th gii hin tng thng hng v c lp, tng ng vi tnh cht lng tnh ca nh sng v vt cht trong th gii lng t ca khoa hc. Bi v mt photon s l sng khi ta khng quan st chng v l ht khi ta o lng, th nn ta c th ni l n khng c mt hin hu c lp, t thn, s xut hin ca n hon ton ty thuc vo ngi quan st. Chng ti cng nu r rng Pht gio phn bc ci nim v mt s khi u ca v tr cng nh v mt v Thng hay l mt nguyn l sng to c kh nng ha iu nhng phm tnh ca mnh, t to iu kin cho thc xut hin. Pht gio cho rng thc cng hu vi vt cht nhng khng h bt ngun t vt cht. Bi v c hai u tng tc v duyn khi nn khng cn thit phi iu chnh th gii vt cht phc v cho thc trong mt th ho iu. Nhng im ng quy ni trn khng c g l ng ngc nhin bi v c khoa hc ln Pht gio u s dng nhng tiu chun nghim nht v chn xc vn n chn l. Bi v mc tiu ca c hai l m t thc ti, h phi gp nhau nhng mu s chung m khng h loi tr nhau. Trong khoa hc, nhng phng php c bn khm ph s tht l th nghim v l thuyt ha da vo phn tch; trong Pht gio, qun tng l phng php chnh. C hai u l nhng cnh ca s cho php ta h nhn vo thc ti. C hai u vng vng trong nhng phm tr chuyn bit ca mnh v b tc ln nhau. Khoa hc khm ph dm ta nhng kin thc qui c. Mc tiu ca n l hiu r th gii hin tng. Nhng p dng k thut ca n c th gy nn nhng h qu xu hay tt i vi i sng th cht ca con ngi. Th nhng qun tng, khi gip ta nhn r bn tnh chn tht ca thc ti, c mc ch ci thin ni gii ta c th hnh ng nhm ci thin i sng ca tt c mi ngi. Nhng nh khoa hc cn s dng n nhng thit b ti tn hn khm ph thin nhin. Tri li trong hnh thc tip cn bng qun tng, thit b duy nht l tm. Hnh gi qun st nhng t tng ca mnh c an kt li Trnh Xun Thun ---o0o--Ht