T DAVID BOHM N KINH LNG NGHIM Nguyn Tng Bch, Ph. D. ---o0o--Ngun http://thuvienhoasen.

org Chuyn sang ebook 10 8 - 2009 Ngi thc hin : Nam Thin namthien@gmail.com Link Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org Mc Lc
1. im xut pht 2. Thuyt "s vn ng ton th" ca David Bohm 2.1. Th bc v th bc ni ti 2.2. nh ton k (Hologram) 2.3. Quan nim v thc ti ca David Bohm 3. Mi lin h vi Kinh Lng Nghim 3.1. Th gii quan trong Kinh Lng Nghim 3.2. Vi kin gii ca o Pht v vt cht

---o0o--Nh chng ta u bit, Albert Einstein l ngi trin khai thuyt Tng i cch y ng mt th k. Einstein cng ng gp rt nhiu cho nn vt l lng t bng cch l ngi u tin nu ln quan nim nh sng l nhng ht quang t photon. Vi quan nim ny c hc lng t ngy cng c pht trin mt cch mnh m, ng thi nhng c tnh ca vt cht trong thuyt lng t cng ngy cng xut hin r nt. Sut mt trm nm qua, hai nn vt l tng i v lng t c pht trin cao vi nhng l thuyt mi cng nh cc phng php thc nghim mi. Song song, ngi ta tm cch thng nht hai l thuyt vi hy vng tin ti mt l thuyt chung nhm soi sng ton b th gii vt cht, t lnh vc v cng nh ca nguyn t v h nguyn t n mc v cng ln ca cc thin h cch ta hng t nm nh sng. Gia hai lnh vc cc tiu v cc i ny, ngi ta hy vng tm nhng n v cui cng ca vt cht trong lnh vc cc tiu v do thuyt lng t c pht trin ht sc mnh m. Ngy nay ngnh vt l lng t vn nm trong trin khai, cha ai c th kt lun iu g v c ch cui cng ca vt cht c. Trong qu trnh kho st nhng n v nh nht ca vt cht, nn vt l lng t pht hin rt nhiu "nghch l" xut pht t nhng kt qu o lng v phng cch xut

hin ca vt cht. Nhng nghch l nu ln nhng cu hi quan trng v trit hc, v nhn thc lun, v bn th hc..., thm ch v c nhng vn dng nh khng lin quan n vt l nh kh nng ca ngn ng khi din t cc vn vt l, nh cc vn sinh l hc (physiology) lin quan n ci thy ci nghe trong vic thu lm kt qu thc nghim v.v... V nhng l do trn, nn vt l lng t ang ng trc nhng lun v cng c bn ca loi ngi nh: th gii vt cht ny gm nhng g to ra, t tnh n l g, mi tng quan ca n vi thc con ngi ra sao, liu th gii vt cht nh ta thy phi chng n tn ti c lp thc nh th, hay n ch l bng dng ca mt thc ti khc...Bi ny s gii thiu mt trong nhng hng pht trin ca vt l lng t v nu ln s song hnh ca n vi v tr quan ca Pht gio i tha, c pht biu trong kinh Lng Nghim. ---o0o---

1. im xut pht
Trong thi im hin nay, theo thuyt lng t, vt cht c ba c tnh sau y: 1. Trong th gii cc tiu, vt cht vn ng mt cch phi lin tc, trong ngha l hot ng ca vt cht c hnh thnh bi nhng "lng t" rt nh nhng c th v khng th phn chia. S vn ng ca vt cht "nhy tng bc" ch khng "chy" mt cch lin tc. 2. Cc n v vt cht (th d electron) c nhng c tnh khc nhau. Khi th n xut hin nh ht, khi th nh sng, khi th na sng na ht, ty theo iu kin xung quanh v ty theo cc phng tin quan st v d tm chng. 3. Trong mt s trng hp, hai n v vt cht (th d hai electron trc thuc v mt phn t nay b cch ly) c mt mi lin h lin thng (nonlocal). Hai n v "bit" n tnh trng ca nhau mt cch tc thi, d chng b cch ly vi khong cch bt k. c tnh th nht ca s vn ng ca vt cht trong mc v cng b l khc vi s vn ng trong th gii v m ca chng ta. ng i ca vt th trong s ri t do hay qu o ca thin th lun lun v nn mt ng cong lin tc. Tuy th c tnh th nht ny vn cn tng thch vi l tnh (reason) ca u c con ngi. c tnh th hai c xem l mt nghch l

v sng v ht l hai dng tn ti ca vt cht hon ton khc nhau, loi b ln nhau. Th nhng hai dng tn ti ca vt cht c kt qu thc nghim tha nhn mt cch thuyt phc, do ngi ta vn chp nhn chng nh hai dng tn ti song song, thm ch thit lp mi quan h v ton hc gia hai bn mt cch d dng. c tnh th ba ca vt cht mi nghe qua khng c g to tt lm, nhng thc ra n dn ta ti nghch l quan trng nht t xa ti nay. l, v tnh cht "lin thng" ny, ta phi t b mt trong hai quan nim sau y: a) c mt th gii khch quan tn ti c lp bn ngoi thc con ngi, hay b) vn tc ca tn hiu vt l c th i nhanh hn nh sng. C hai quan nim ni trn u l nhng iu bt kh xm phm trong ngnh vt l, bi l nu khng c mt th gii vt cht c lp th ton b ngnh vt l mt i i tng ca mnh, th vt l v tm l s b qui thnh mt. Mt khc, nu c tn hiu i nhanh hn nh sng th thuyt tng i b bc b, th con ngi c th i trc c tng lai v bit bao nhiu iu "v l" ca khoa hc gi tng s thnh s thc c. Nhng trc ht ta cn gii thch do u m c c tnh th ba ni trn. Nm 1935, Einstein v cng s ngh mt php "th nghim bng t tng" nhm nu ln s thiu st ca thuyt lng t trong vic tm hiu tnh cht thc s ca cc ht h nguyn t 1. Th nghim ni ting ny c mnh danh l nghch l EPR. y ta ch trnh by EPR mt cch ht sc n gin. Trong nghch l ny Einstein cho cch ly hai n v vt cht A v B (th d nguyn t hay electron), chng vn nm trong mt th thng nht v do chng c sn mt mi lin h vi nhau, th d tng s spin ca chng bng khng. Nay ta cch ly chng hng vn dm, khng cho chng c th tng tc ln nhau. Khi o mt tr s spin ca A th B lp tc c mt tr s, tng s ca chng bng khng. Trong thuyt lng t v nguyn l bt nh, ngi ta cho rng hnh ng o lng xc nh mt tr s ti A v lm "nhe" i cc tr s khc cng ti A. Cu hi ca Einstein l ti sao B "bit" c tr s ti A phn ng tc khc, m iu ny s vi phm qui lut vt l l khng c tn hiu ny i nhanh hn vn tc nh sng. Nghch l EPR ny c tranh ci sut nhiu thp nin. Nh duy thc 2 Einstein cho rng A v B phi c nhng tnh cht thc s, khch quan, ring bit, c th c lp c, chng c nhng tnh cht trc khi hnh ng o lng xy ra. Khong ba mi nm sau khi nghch l EPR ra i, Bell's Theorem qu quyt quan nim tnh cht "thc s, khch quan, ring bit" l khng th tng thch vi c hc lng t 3. Nm 1981, Alain Aspect ti i

hc Paris chng minh l kt qu thc nghim tun th c hc lng t v bc b cc l thuyt ca tnh cht "thc s, khch quan, ring bit" 4 ca vt cht. iu c ngha hai ht A v B c mi lin h lin thng, khi trong mt th thng nht ri, chng cn c quan nim l mt ht d c tch ri chng ta vn dm i na. Hn th na, ht khng c tnh cht ring bit g c, m khi ta o lng, cc tnh cht ring bit ca chng (th d spin) mi xut hin. Khi thuyt "thc s, khch quan, ring bit" ca vt th b bc b th mt thc ti vt l c lp, c tnh cht ring bit cng b t li vn . D nhin giai on ny, cc kt qu vt l sinh ra nhng php din gii (interpretation) khc nhau, mang m tnh trit hc. Ngi ta ng rng th gii hin ln trc mt ta s d c tnh cht ring t l v hnh ng o lng ca chnh chng ta. Th th phi chng th gii m chng ta ang thy v ta o lng n (hay ni chung v ta nhn thc n) m n "c"? Phi chng n khng h tn ti mt cch c lp. l l do m c tnh th ba ni trn buc ta phi t b mt trong hai iu bt kh xm phm ca ngnh vt l, mt bn l c tn hiu i nhanh hn nh sng, bn kia l th gii vt cht vi nhng c tnh ring ca n khng h tn ti c lp m ch xut hin khi ta nhn thc n. Nu mnh danh thc ti trc khi ta nhn thc n l "thc ti lng t" (quantum reality) th t nht ta phi thy l s bin hnh t thc ti lng t ra th gii m ta ang nhn thc bng cm quan l rt k l. Hin nay cha ai ra c mt gii php thuyt phc c tt c mi ngi v vn ny. Ngi ta ch bit rng, cn phi a hnh ng o lng (tc l quan st vin) vo trong mt tng th vt c quan st-ngi quan st th mi hiu c s vt. i xa hn, nhiu ngi thy phi a thc hay hot ng ca thc nh mt yu t ch yu vo tng th ny, th d Eugene Wigner, nh vt l ot gii Nobel. Th nhng i xa hn na, ngi ta phi thy " thc" thng thng ca con ngi l mt loi thc b qui nh trong tm nhn "c in", khng tng thch vi tnh cht lng t ca nn vt l mi. Nh vt l Nick Herbert vit nh sau 5: "Ngun gc ca mi nghch l lng t hnh nh xut pht t thc t l, s nhn thc ca con ngi to ra mt th gii gm nhng thc th chuyn bit do kinh nghim ca chng ta buc phi c tnh cht c in trong lc th gii lng t th hon ton khng phi nh th". C l Nick Herbert im ng huyt ca vn . l php nhn thc ca con ngi phng Ty, nht l cc nh vt l duy thc, xut pht t h t tng xem "vt ngoi nhau", xem s vt b dn tri trong khng gian v c ni vi nhau bng lc tng tc. l c trng

ca nn vt l c in Newton. Trong lc , vt l lng t d ang c nhiu kin gii khc nhau t nht cng i hi cn xem vt c quan st v ngi quan st phi c thng nht trong mt th chung. V vn phc tp ny ca bn th hc v nhn thc lun, hin nay ngi ta ng trc mt tnh trng phn k trong ngnh vt l khi tm n thc ti "cui cng" ca th gii hin tng. ---o0o---

2. Thuyt "s vn ng ton th" ca David Bohm

Nhm tin ti mt l thuyt gii thch c nhng hin tng vt l trong hai thuyt, c hc lng t v thuyt tng i v nht l nhng nghch l c nu ln, David Bohm 6 pht trin mt l thuyt c gi l "s vn ng ton th" (holomovement). Khi nim trung tm ca thuyt ny l "th bc ni ti " (implicate order). ---o0o--2.1. Th bc v th bc ni ti7 "Th bc" (Order) l khi nim mi do Bohm nu ln. i vi Bohm mi thc ti, mi s vn ng c th bc ca n. Cng vi cc pht hin mi, ngnh vt l dn dn khm ph th bc ca s vn ng, vi nhng mc t cn ti su. S vn ng c gii trong l thuyt ca Newton c Bohm gi l c "th bc khng gian Descartes". Trong th bc ny, mi s vt u c xem l ring l, ci ny nm ngoi ci kia v tc ng ln nhau bng lc tng tc gia vt th. Vi l thuyt tng i v c hc lng t, d gia hai bn c nhng khc bit v cng c bn (nh tnh cht phi lin tc, tnh ngu nhin, tnh lin thng...ca vt l lng t), Bohm thy c hai u mang chung mt th bc mi, l ta phi xem s vt l mt ci ton th khng th phn chia (undivided wholeness), trong s cch ly cc yu t ca s vn ng khng cn c chp nhn. Th bc ny hon ton khc vi th bc trong nn vt l ca Galileo v Newton. Th d khng gian, thi gian l mt th thng nht trong thuyt tng i, ngi quan st v vt c quan st l mt th thng nht trong c hc lng t.

S pht trin ca vt l h nguyn t gn y cng nh nhng nghch l trong ngnh vt l i hi ta phi c mt l thuyt l gii c vn . Nht l nghch l EPR xem ra buc ta phi t b mt trong hai quan nim hu nh bt kh xm phm ca ngnh vt l nh trnh by trn. y, Bohm cho rng phi i su thm mt mc na thy mt th bc mi ca thc ti. Th bc ny c Bohm mnh danh l "th bc ni ti" (implicate order). Ni dung ca th bc ny l "ci ton th nm trong tng ci ring l". Ni r hn, thc ti l hnh nh ca ton v tr c cha n tng trong tng n v nh nht ca bn thn n. ---o0o--2.2. nh ton k (Hologram) Khi nim th bc ni ti ni trn kh hiu nn Bohm ngh ta hy lin tng n mt "nh ton k" (Hologram) nm bt c ngha ca quan nim ny. nh ton k l hnh nh ba chiu c hnh thnh bi tia sng laser. u tin, mt vt th ba chiu c chiu ri bng laser v sau cho phn chiu ln phim. Tm phim li c ri bng mt ngun laser th hai. Hai ngun laser s giao thoa vi nhau trn phim v nh giao thoa s c ghi li trn phim. nh giao thoa ch l nhng nt chi cht m nht hu nh v ngha. Th nhng nu ta ri phim bng mt ngun laser khc th s hin ln hnh nh ca vt th ban u trong dng ba chiu. iu k l l nu ta ct tm phim ra lm hai phn v ch ri mt na th ton b hnh nh ba chiu vn ti hin. Nu ta ct nh tm phim ra thnh nhng n v rt nh, hnh nh ton phn ba chiu vn hin ln y , d nhin kch thc ca n b thu nh i. iu c ngha, mi phn nh nht ca tm phim vn cha y ni dung ton phn ca vt th ban u. Theo Bohm th gii hin ra trc mt ta ch l mt hnh nh hologram ca thc ti v s vn ng ca thc ti c Bohm gi l holomovement (s vn ng ton th).

nh ton k ---o0o--2.3. Quan nim v thc ti ca David Bohm Theo Bohm v tr, th gii vt cht m ta ang thy xung quanh mnh l dng hnh c khai trin (unfolded) t mt thc ti su kn hn. Thc ti su kn ny l mt ci ton th bt kh phn, khng th nh ngha, khng th o lng. Trong thc ti ny mi s u lin kt cht ch vi nhau. Thc ti ny khng nm yn m lun lun vn ng nn c mnh danh l "s vn ng ton th" (holomovement) v n l ngun gc, l c s ca mi dng xut hin ca vt cht v tm thc. Mun hiu quan nim thc ti ca Bohm ta cn t b php gii tch, t b cch nhn v tr hin nay nh ta ang nhn, xem n gm nhiu phn t ang dn ra trong khng gian thi gian, iu m Bohm gi l "th bc dn tri" (explicate order). S thay i th bc ny trong cch cm nhn v tr l kh khn hn c s chuyn i t duy t vt l c gii qua thuyt tng i hay qua c hc lng t. Th bc ni ti i ta bit cch nhn "mt trong tt c, tt c trong mt", mt iu rt xa l vi con ngi bnh thng. Hy nu ln vi n d ti vi cch nhn ny: Xem h pht sng truyn thanh truyn hnh. Ni dung phong ph ca chng trnh c cha "n tng" trong mi n v ca sng, lan ta trong khng gian vi vn tc nh sng. Khi gp my thu hnh th th bc n tng c "bung" ra thnh hnh nh hay li ni. Hoc khi ngm nhn v tr, ta thy v s vt th trong khng gian v tn, chng i biu cho s vn ng trong thi gian v tn. V s nhng qu trnh c cha n tng trong s vn ng ca nh sng thng qua mt khong khng gian t hon ca con mt. V sau n "bung" ra trong c ta ta thy v tr. Trong c th sinh vt, mi mt t bo nh nht cng cha DNA, thng tin ca ton b c th . DNA cng l mt

hnh nh d hiu ca quan nim "mt trong tt c, tt c trong mt". Th d gin n v c tnh c gii nht l mt thanh nam chm vi hai cc nam bc. Nu ta ct thanh nam chm lm hai th lp tc ch ct s sinh ra hai cc nam bc. Nu tip tc ct th ta s c tip nhng thanh nam chm nh hn na. Do ta c th ni mi im trong thanh nam chm cha "n tng" hai cc nam bc. C ct th hai cc mi hin ra, khng ct th chng nm trong dng "ni ti". Nhng n d trn c th c ch hnh dung v mt th bc ni ti nhng chng c him nguy l lm ta lm tng thc ti nh l "sng truyn hnh" hay mt khng gian vi cc n v vt cht ring l v tun th theo nhng qui lut nht nh. Ngc li, theo Bohm, thc ti l mt th thng nht ang vn ng, khng th phn chia, khng th nh ngha, khng th o lng m mt s dng xut hin ca n hin ra vi ta nh ht, nh sng hay nh nhng n v tch la nhau v c tnh cht n nh tng i. Nhng n v vt cht, th d electron, ch l mt ci tn tm t cho mt kha cnh xut hin ca thc ti . Vt cht ch l mt s dng c "dn xut" (abstracted) t thc ti . Cc qui lut vt l u l nhng l thuyt p dng cho mt s hin tng xut pht t s vn ng ton th . V ton th vn ng chnh l s tip ni lin tc gia hai giai on n-hin (enfold-unfold) ca s vn ng ton th, m v tr ca chng ta ch l mt phn rt nh ca n. Theo Bohm, phng php thng thng n nay ca vt l l xem s vt vn tch bit v c ni vi nhau bng nhng lc tng tc. Nhim v ca khoa hc l xt cc s vt ring bit v sau thy ci ton th l tng s cc s vt. Ngc li, trong quan nim th bc ni ti, ngi ta phi bt u vi ci ton th bt kh phn v nhim v ca khoa hc l suy ra cc phn n l ca n bng cch trch dn, xem chng ch l nhng phn t tm thi n nh v c lp. Nhng phn t xut hin c tnh tm thi c m t bng "th bc dn tri". Trn c s ny Bohm nu ln nhng nhn nh nh sau: - Trong qu trnh n-hin nhanh chng ca s vn ng ton th , c nhng dng xut hin m gic quan ta thy l ht. Chng ni tip nhau xut hin trong th bc dn tri, khi th ta thy chng nm trn ng thng, khi th hnh cong trong khng gian v tng c nhng lc tng tc chng vi nhau. Thc t chng l dng xut hin k tip nhau ca mt "tp hp" (ensembles) khng mang tnh cht khng gian. Ngc li v chng "hin" ra lin tc m ta thy c khng gian. Quan nim ny gii thch d dng s phi

lin tc trong s vn ng c nu ra bi c hc lng t. Ngoi ra v ht ch l dng xut hin ca s vn ng ton th, nn khi nhng iu kin thay i th dng xut hin cng thay i, lc n c dng sng. Nghch l ca sng-ht khng cn tn ti trong quan nim v thc ti ny na. Vt cht ch l mt s kha cnh th cp ca ci ton th ang vn ng (subtotality of movement). - Xut pht t c hc lng t, c bit t nghch l EPR, ta phi tin rng th bc ni ti c nhiu chiu (multidimensional). Th bc dn tri ba chiu ca chng ta ch l mt hnh chiu (projection) ca th bc ni ti. Trc vn ca mi lin h "lin thng" (c tnh th ba) ni trn, Bohm dng th bc ni ti nhiu chiu gii thch v dng n d "h c" sau y minh ha. Trong mt h c ch c mt con c duy nht. H c c thu hnh bng hai my quay phim t hai hng khc nhau. Hai my quay phim c ghi hnh ln hai mn nh khc nhau A v B. Nh ta thy, hnh A v B khng h c mi lin h nhn qu hay tng tc g vi nhau c, chng ch l hai hnh ca mt vt th (con c) duy nht.

Tng t nh th, hai n v vt cht c mi lin h lin thng chng qua ch l hnh chiu ca mt n v duy nht ca mt thc ti nhiu chiu hn. Tht ra chng chng tng tc vi nhau g c, ch l hai dng khc nhau ca mt thc th. S tch bit ca chng trong khng gian ch l mt o tng (illusion) ca chng ta khi ng trc th bc dn tri, ni thc th n b "dn tri" lm hai n v. Theo Bohm s lng kch chiu ca th bc ni ti l v tn (infinite). - Xut pht t quan nim nng lng l v tn trong chn khng lng t, Bohm quan nim v tr l mt bin nng lng a chiu ang vn ng trong dng ca th bc ni ti. V tr vt cht m ta ang thy ch l mt dng hnh ca nng lng bao la khi b kch thch sinh ra. Dng hnh c tnh cht n nh tm thi v chiu hin ln khng gian ba chiu theo cch ca th bc dn tri. Cn khng gian trng rng m ta ang thy l c cha y bi mt th "tinh cht" (plenum). Tinh cht ny khng c

cht liu vt cht nh quan nim -te ca th k th 19. Quan nim v v tr hin nay l quan nim "big bang", cho rng khi thy l mt v n t mt im nh trong khng gian v thi gian cch y hn 10 t nm. Trong quan nim ca Bohm th v n ch l mt gn sng nh (just a little ripples) ca bin nng lng mnh mng kia. Hin tng "l en" cho php ta d cm c nhiu v tr khc tn ti song hnh, cng trong dng th bc dn tri nh v tr vt cht ca chng ta. - Bohm cho rng khng c s khc bit gia th gii v sinh v s sng. C hai u ly th bc ni ti lm gc, ly ni nhng "thng tin" (information) cho s vn hnh ca qu trnh ca bn thn mnh. Cng nh ht ging ca mt cy con l ni cha ng v pht xut thng tin "lo li" cc thnh phn xung quanh (t, nc, nh sng mt tri) cu to nn cy th cc n v vt cht cng tip nhn "thng tin" t th bc ni ti xut hin tng chp nhanh chng, do m ta thy chng dng nh tn ti lin tc. V vy i vi Bohm, s sng (life) l c cha n tng trong th bc ni ti. Trong mt s dng ca hin tng th s sng khng xut hin r nt, trong mt s khc th r rng hn. - Cui cng, Bohm i mt bc di v cho rng thc con ngi cng lu xut t th bc ni ti . Vt cht v thc c tc dng h tng ln nhau, thc sinh ra nhng du vt trn vt cht v ngc li. Do hai mt ny bt ngun t mt th bc chung, c kch chiu cao hn. C hai vt cht ln thc u l dng xut hin ca thc ti nhiu kch chiu . Bohm ngh mt n v c bn vn ng trong th bc ni ti , ng gi l "chp" (moment). Mt chp cha tt c nhng chp khc, mt chp c th rt nh hoc rt ln, c kh nng "bung" ra trn th bc dn tri thnh khng gian v thi gian. Mi chp trong s vn ng s hin ra trong th bc dn tri, li tri nghim n, tr nn phong ph ri tc ng ngc li vo trong sinh ra mt lc m Bohm gi l "lc thit yu" (force of necessity) sinh ra chp sau. thc v thn vt cht u l phn nh ca thc ti , chng khng c mi lin h nhn qu vi nhau v xy ra ng thi. Khi ni thc l thc c th nhng n nm chung trong mt bin mnh mng ca mt thc ti duy nht. Mi thc c th u cha ton b thc ti . Dng vt cht ca mi hin tng l phn nh ca s vn ng ton th, nn nu ch xt dng vt cht thi ta cng c th n gn vi s thc nhng s khng y . Do nhng quan nim khoa hc ng trn c s ca th bc dn tri l khng sai nhng khng trn vn. Th d khi xt lch s ca sinh vt ta c th s dng thuyt chuyn ha (evolution) nhng thuyt ny s

c tnh cch rt c gii. Nu ly s vn ng ton th lm c s, ta s xem y l mt lot nhng dng ca s sng trin khai mt cch y sng to. ---o0o---

3. Mi lin h vi Kinh Lng Nghim

Thuyt "s vn ng ton th" vi quan nim then cht "th bc ni ti" l mt bc nhy vt ca khoa hc vt l trong v tr quan. Xa nay ngi ta thy th gii hin tng l mt thc th khch quan, nm ngoi con ngi v xem n l i tng ch thc ca ngnh vt l. C thuyt tng i ln c hc lng t, d c xem ngi quan st (v thit b quan st) cn phi c thng nht vo chung mt th vi vt b quan st, nhng ni chung nn vy l vn gi nh c mt thc th "bn ngoi". Thc t l, quan nim "vt ngoi nhau" l c trng ca thc h phng Ty, bt ngun t thi Hy Lp c i. Nay, khi thuyt ca Bohm xem th gii hin tng ch l th bc dn tri, l s trnh hin ca mt th bc su xa hn th bc ni ti khi , Bohm lm mt bc nhy vt v nhn thc. nh hin nay cng c nhiu l thuyt vt l khc cng xem thc ti nh mt thc th c nhiu chiu (th d l thuyt dy) m thc ti ca chng ta ch l dng xut hin ba chiu ca n, nhng thuyt ca Bohm i xa hn hn, cho rng th bc ni ti bao gm vt cht, ln thc, bao gm c ton b s sng ca mi sinh vt, k c loi ngi. Do thuyt ca Bohm c mnh danh l php din gii thuc v bn th lun (ontology), trong lc cc l thuyt kia l nhng php din gii thuc v nhn thc lun (epistemology). Nh li hai thuyt tng i v lng t, y ta thy c mt s tng ng th v v s pht sinh ca ba l thuyt. Nu thuyt tng i c pht sinh bi s bt bin ca vn tc nh sng, thuyt lng t bi tnh phi lin tc trong s vn ng ca cc ht h nguyn t, th thuyt "vn ng ton th" c pht sinh bng tnh cht lin thng ca cc ht . C ba im xut pht u l nhng kt qu ca thc nghim c. Mt iu tng ng na l thuyt ca Bohm dn n nhng gi nh v bn th lun v cng xa l vi nh vt l, cng nh nhng h qu ca thuyt tng i v c hc lng t cng rt kh hiu, k c i vi nhng ai lm vic vi hai l thuyt ny. Mc d xut pht t kt qu thc nghim, nhng l thuyt ca Bohm cha c cng ng vt l tha nhn v nhng gi nh thuc v bn th lun ca ng cha c chng minh l tt yu. Ngoi ra nhng gi nh vt

khi phm vi "thng thng" ca ngnh vt l, v n bao gm c vt cht ln tm thc, c lnh vc v sinh v s sng. D th, thuyt ca Bohm c nhiu nh vt l quan tm v n tr li nht qun c nghch l EPR v cc ht lin thng v nht l n m ra nhiu kh nng khc ca vt l hin i. T mt hng nhn khc, thuyt "s vn ng ton th" ca Bohm khng th khng lm ta lin tng n trit hc Pht gio. Quan nim "tt c trong mt, mt trong tt c" chnh l t tng Hoa Nghim. Ch trng "thc ti xut hin nh mt cnh tng khi b quan st" c Kinh Lng Nghim ni n. "S sng, thc ln vt cht u lu xut t mt th" chnh l quan nim Duy thc trong Pht gio i tha. Tinh ty ca trit hc Pht gio chnh l vn bn th lun ca th gii v con ngi. V l thuyt ca Bohm cng l mt th gii quan c tnh bn th lun nn ni y ta th tm hiu, liu trit l Pht gio c th soi sng g hn cho l thuyt ca Bohm hay khng. Cng ch trn mnh t bn th hc m hai ngnh khoa hc v Pht gio mi c ch tip cn vi nhau. Sau y ta s dn vi nt ln ca Kinh Lng Nghim 8 v bn th ca th gii hin tng. Sau ta s vn dng quan nim Lng Nghim [v ni chung ca Pht gio i tha] l gii vi vn bn th hc c vt l hin i nu ln. ---o0o--3.1. Th gii quan trong Kinh Lng Nghim Kinh Lng Nghim ni v mt th uyn nguyn, c tm mnh danh l "Chn tm". "Tnh cht" ca Chn tm l phi hnh tng, phi tnh cht, khng th ngh bn. Nhiu ngi c ngh v Chn tm v tm hnh dung Chn tm nh mt "bin tinh lc uyn nguyn" hay "vng trng trn y" hay "khng gian v tn". D hnh dung th no i na, Chn tm c hai "cng nng" nh sau: lng l chiu soi v c kh nng t chiu soi mnh. "Chiu soi" c th c hiu nh "nhn thc" trong ngn ng hin i. T "chiu soi" lm ta cm nhn l bin tinh lc gm v s cc quang hay quang minh (radiation) rc r. Xut pht t mt Chn tm thun ty "lng l chiu soi" , bng mt "vng tm" ni ln, l lc Chn tm quay qua t nhn thc chnh mnh v thy c mt th b nhn thc (tng phn) v mt th nhn thc (kin phn). Theo ngn ng hin i th vi vng tm, xut hin mt lc hai th tnh:

ngi quan st v vt b quan st. "Vng tm" c Kinh Lng Nghim snh vi cn bun ng. Khi ng m th hin ra gic mng, trong c ngi c ta, c cnh vt, c din bin thng khng gian v thi gian. Nu tnh dy th tt c cnh vt trong m cng khng cn. "Nu vng tm sinh khi th cc php u sinh khi, vng tm dit i th cc php u dit"9 i vi Pht gio, th gii hin tng l mt s trnh hin, l mt huyn cnh (maya) nh "hoa hin trong h khng". Th gii trnh hin cho mt quan st vin nht nh, mi quan st vin c mt th gii. Th nhng nh ta ni trn, quan st vin ln th gii hin tng u l phn t ca Chn tm (kin phn v tng phn) nn u chnh l Chn tm c. C hai u lu xut t Chn tm, b "vng ha" m thy c ch th (ngi quan st) v khch th (vt b quan st). Thm mt bc vng ha, ch th quan st li lm thm hai "lm lc" na, l a) c th sinh khi thng ght, yu thch hay t chi i vi vt c quan st v tng rng nhng s vt tn ti c lp "bn ngoi" (chp php) v b) ngi tng mnh l mt ch th c thc, c mt ci Ti tn ti ring bit "bn trong" (chp ng). Cng nh trong gic mng, ngi nm m thy ta, ngi v cnh vt u thc c. Xut pht t hai thnh kin chp php v chp ng, vi mi tm trng din bin lin tc v nht l vi tm l yu ght, ngi quan st sinh ra v s qu trnh vng ha vi nhiu mc tm l vi nhiu tnh cht khc nhau, chng cht bao ph ln nhau. o Pht chia cc qu trnh tm l thnh bn giai on, bn mc khc nhau m thut ng gi l th, tng, hnh, thc. Ngoi bn qu trnh tm l , o Pht cn xem "sc" l ton b hin tng m ta gi l vt cht, k c thn vt cht ca ngi quan st. Do sc, th, tng, hnh, thc c gi chung l "ng un", l ton b tin trnh ca vng tm c sinh ra v pht trin, khi Chn tm "di dt" t chiu soi chnh mnh v sa vo chp ng, chp php. Ng un bao ph quanh c th vi cc dng tm l v vt l. Th gii ang bao trm xung quanh chng ta ch l mt th gii ang hin ln cho mi c th chng ta, th gii gm vt cht (sc), tc l cc dng vt cht quanh ta cng vi thn th, cng vi cc hot ng tm l (th tng hnh thc) ang c duy tr v pht trin lin tc. S hnh thnh th gii c th c tng tng nh mt vn ng xoy vng v hnh v thn tc, cn c th ng gia m nhn thc. Nhng vng tm "kin c" nht b "tt" xa ra bn ngoi, bin thnh th vt cht. Khi bin

thnh vt cht cc vng tm b dn tri hin thnh khng gian v thi gian. Chnh s vn ng ca cc vng tm kin c ni trn lm ngi quan st thy c vt cht v vng tng thy c khng gian v thi gian 10. Mi th gii tuy l c gi tr cho mi c th nhng chng ha vo nhau, tng chng nh th nhiu c th, ton x hi, ton loi ngi...c chung mt th gii. l v "cng nghip" chung ca nhiu c th lm cho nhng c th thy chung mt th gii, nh th ch c mt th gii duy nht. V s vt ch l s trnh hin nn khng th ni "c" hay "khng c" mt cch tuyt i c. Khi ni "c" l "c" cho nhng c th nht nh, i vi mt ngi l "c" nhng i vi ngi khc l khng cng nh ngi nm m thy "c s vt" nhng s vt khng c cho ngi tnh. Do khi nim cng nghip l ht sc quan trng gii thch th gii hin tng "chung" ca chng ta. iu ni trn cn dn n mt trit l su xa hn na, l "php v ng", "nhn v ng". Php v ng cho rng khng c s vt no tn ti vi t tnh ring ca n c, tt c u ch l s bin hin lm ta thy "c" khi iu kin (nhn duyn sinh) cho s vt trnh hin trc mt ta. Nhn v ng cho rng con ngi m ta tng l c mt ci Ti ng ng sau ch l s vn hnh v ch ca ng un. Cc tnh trng ca ng un din ra, ci ny tip ni ci kia, nhng khng ai lm ch chng c. Trit l nhn v ng v php v ng cho thy mc d th gii hin tng v th gii tm l vn hnh lin tc nhng l s vn ng ni ti ca n, khng ai lm ch cho chng c. S vn ng ch yu xut pht t "hnh" (Samskara), l ng c tm l to tc hnh ng v qua to tc th gii. Ton b nhng ng c tm l c gi l "nghip" hay "nghip lc". Nghip lc (ca c th v ca ton th) l tc nhn lm th gii vt cht c duy tr, n lm cho v tr c sinh ra v pht trin 11. Nh ni, sc th tng hnh thc u lu xut t Chn tm. Chn tm c c tnh "chiu soi" v "t chiu soi" nn c nm yu t ca ng un u c kh nng nhn thc v t nhn thc. Yu t vt cht (sc) cng c kh nng nhn thc v t nhn thc. c nhiu kinh i tha, ta c th cm nhn Chn tm l mt ngun tinh lc v tn v dng xut hin ca n trong th gii vt cht l "quang minh". Quang minh trong th gii vt cht (sc) chnh l nh sng, l cc dng sng in t khc nh nhit, quang tuyn...Quang minh trong th gii tm l (th tng hnh thc) l nhng loi sng m ngy nay ta cha xc nh c chnh xc.

Ng un khng phi l nm yu t ring l ln nhau m v chng c chung ngun gc Chn tm nn chng dung thng v cha ng ln nhau trong tinh thn "mt trong tt c, tt c trong mt". Mt h qu ca quan nim ny l mi hot ng trong tm l (th tng hnh thc) u c du vt trong vt l (sc) v ngc li mi iu chnh trong vt l u c tc dng trong tm l. Sc chnh l Khng, Khng chnh l sc (Tm Kinh). Do "trn u mt cng c cha tam thin th gii" (t tng Hoa nghim). Nh vy, i vi Pht gio, vi "ng un", khi nim "vt cht" tc l th gii hin tng ln thn vt cht ca con ngi ch nm trong trong t "sc". Mt cch phn loi khc cho thy th gii vt cht c xem do "t i" (t nc gi la) hnh thnh, tng t nh quan nim ca cc trit gia c i ca Hy Lp. D thuc v cch phn loi no, vt cht c hnh thnh v duy tr l da trn vng tng ca tm. Mt c tnh quan trng khc l: Vt cht khng c t tnh ring bit (php v ng), ch tn ti trn c s tng quan i vi ngi quan st. Mi ngi quan st sng trong mt th gii ring ca h, th gii tng l chung cho tt c chng qua l do cng nghip xy dng thnh. Trn nhng c s ny, ta th xem Pht gio c th ni g v nhng lun bn th hc ca th gii vt cht. ---o0o--3.2. Vi kin gii ca o Pht v vt cht - Th gii vt cht l dng xut hin ca tm, l s trnh hin ca tm trc mt ngi quan st m ngi quan st cng l tm nt. iu ny l gii mt cu hi quan trng ca vt l l, nu thc ti bn ngoi l c lp vi thc th ti sao con ngi c th nm bt c thc ti v ti sao thc ti li tun th nhng cng thc ton hc ca con ngi. Tr li cu hi ny, Kepler tng cho rng kh nng "thing ling" l nh Thng . i vi Pht gio c thc ln vt cht u lu xut t tm, chng dung thng v cha ng ln nhau, chng da ln nhau nhau m c. V c ngi quan st nn c vt c quan st. Vt c quan st khng th tn ti c nu khng c ngi quan st. - C vt cht ln thc l nhng dng xut hin ca tm, chng ch l nhng dng hnh th cp lu xut t tm. Do quan nim v "th bc ni ti", v mt thc ti n tng cha c vt cht, thc, i sng v c nhiu chiu nh Bohm quan nim l rt gn vi t tng trit hc Pht gio. Trong l thuyt

ca Bohm, vt cht l nhng cu trc xut hin c tnh cht tm thi, tng i, chng l hnh nh c "trch" ra t mt vn ng ton th cng rt ph hp vi quan nim ca Pht gio. S vn ng ton th ca Bohm c th c xem gn ging nh s lu chuyn ca A-li-da thc, trong vt cht ch c xem l nhng vng tng c "lng li thnh ci x". - Pht gio quan nim "Sc chnh l Khng", th gii vt cht chnh l Chn tm. Do mi ni mi ch trong th gii vt cht u cha nng lng v tn ca Khng. Quan nim v "chn khng lng t" hin nay cho rng, mi n v t hon trong chn khng lng t cha nng lng v tn, cng i gn vi quan nim v Sc-Khng ca Pht gio. Hn th na Pht gio cho rng mi ni mi ch trong Sc cng cha ton b th gii vt cht trong quan nim "mt trong tt c, tt c trong mt". Do quan nim ca Bohm v hnh nh ton k (hologram) cng rt tng t vi hnh nh "tam thin th gii" c minh ho trong Kinh Hoa Nghim. Trong n d ny th gii xut hin nh mt o nh ba chiu khi mt tip xc vi nh sng cho ta thy Bohm cng quan nim th gii vt l xut hin nh mt o gic, l iu m o Pht nhn mnh vi t maya. - V vt cht ch l dng xut hin ca tm, khng c t tnh ring, ch ty nhn duyn m trnh hin nn Pht gio khng thy c mu thun gia hai dng sng-ht ca vt cht. C sng ln ht u xut hin khi y nhn duyn hi t cho chng xut hin. Trong vt l h nguyn t, "nhn duyn" chnh l cch d tm ca ngi quan st v cch xp t thit b o lng. iu ny th c hc lng t tha nhn, l "tnh cht ca thin nhin l cu tr li ca thin nhin i vi cch hi ca ta t ra" (Heisenberg). S nghch l sng-ht ch c khi ta cho rng vt cht phi c mt t tnh ring, iu m o Pht bc b. - Nghch l EPR ca nhng ht lin thng cng khng tn ti vi th gii quan ca Pht gio v rng mi ht vt cht u lu xut t tm. Gia cc dng vt cht cng nh gia vt cht v thc u c s dung thng v tt c u l tm. Do nhng ht lin thng c mi quan h trn mt cp bc khc, su hn cp bc ca vt cht. V vy m chng c trao i vi nhau, "bit n" ln nhau v mi mc ca sc cng u cha thc c. Trong lnh vc ca vt cht, v c thi gian v khng gian xut hin nn mi vn hnh ca tm b gii hn trong nhng mc o c. Do vn tc nh sng, hng s Planck etc...l nhng s rt ln/rt nh nhng c gii hn. Cn trong lnh vc tm l ca th tng hnh thc, mi tn hiu u c vn tc v tn, tc l c tnh cht lin thng. Ni chung th mi yu t trong ng

un u "lin thng" (non-local) vi nhau m thut ng Pht gio gi l "dung thng". - Quan nim phi a quan st vin vo qu trnh chung vi vt c quan st ca thuyt tng i v c hc lng t l hon ton tng thch vi thi ca Pht gio mc d Pht gio xut pht t mt ci nhn khc. Theo Pht gio khng c quan st vin th cng khng c vt c quan st, vt ch c khi c ai quan st n. Nu khng c ai quan st n th cng khng c n. i vi Pht gio, khng c vt no tn ti c lp c m u chng ch tn ti trn c s tng quan vi vt khc. Trung qun tng l trng phi nhn mnh nhiu nht quan nim ny. - S duy tr mt th gii vt cht l nh nghip (bit v cng nghip). Nghip do tm vi tnh cht quang minh to thnh. Do vt cht c dng sng, iu m ngy nay ngi ta tha nhn. Quang minh ca tm c sc vn ng v tn, ta khng th quan nim v mt di sng. Nhng khi quang minh ly dng vt cht th c khng gian thi gian sinh ra, lc ta ni v mt di sng, v tn s. Tn s vi t nht ca quang minh vt cht dn n nhng n v nh nhim nht m vt l th hin bng hng s Planck. Tng t th, nh sng trng trong th gii vt cht ca ta tuy l mt dng ca tm nhng trong th gii ba chiu th c vn tc gii hn. - V nghip lc l tc nhn duy tr th gii nn n lun lun y thm nng lc vo th gii vt cht, do c s vn ng trong tun hon m Kinh Lng Nghim gi l "sng-ti ln lt t by". y l iu m Bohm gi l n-hin (enfolding-unfolding). Trong dng vt cht mi th thuc tm u phi xut hin mt cch hu hn (finite) nn t pht sinh khi nim lng t v mi lin h bt nh ca Heisenberg. - Theo Pht gio, vt cht c hnh thnh v duy tr bi lc to tc ca cng nghip v bit nghip ca nhiu c th. Cc nghip lc xut pht t s vn hnh ca ng un m ng un l v ng, l vn hnh v ch. Do mi dng vt cht u thnh hnh mt cch ngu nhin 12, khng do ch ca ai. Trn c s ta c th l gii tnh cht "thng k" trong c hc lng t mt cch d dng. Nhn chung, nu ng trn quan nim ca Pht gio, cho mi "php hu vi" (trong c vt cht) l "mng, huyn, bo, nh, nh sng sa, in chp" (Kinh Kim Cng), cho mi dng vt cht ch tm thi, khng c t tnh, khng tn ti thc s m ch tn ti trn c s tng quan vi ngi quan

st, ta c th l gii d dng mi im c bn ca thuyt tng i v c hc lng t. Tuy nhin v l thuyt Pht gio nu ln nhng ti thuc v bn th lun, ta ch tm thy trong nhng nim c tnh cht nh tnh hn nh lng. S xc nh nhng khi nim nh lng nh cc hng s, cc ng thc v bt ng thc trong th gii vt cht phi l nhim v ca cc nh vt l. Trong cc php din gii v c hc lng t v cc l thuyt vi tham vng gii thch mt cch nht qun c th gii hin tng th thuyt "th bc ni ti" ca Bohm l tin gn nht vi trit hc Pht gio. Th nhng Bohm v cc cng s ca ng cha n vi cha kha quan trng nht ca o Pht l "php v ng, nhn v ng". Khi nim "chp" (moment) ca Bohm c th xem l "php" ca Pht gio nhng "chp" ca Bohm ch mi c nh ngha nh "bin c" trong th bc ni ti. Nu ngi ta a quan nim v ng vo trong thuyt th bc ni ti, nh vt l s thy s trin khai l thuyt ny d dng v phong ph hn na. Th nhng, khi chp nhn thuyt ca Bohm v xa hn na, ch trng "php v ng", tc l xem th gii hin tng ch l mt s trnh hin tm thi, nh vt l s cng khai t b quan nim ca mt thc ti c lp nm "bn ngoi" m l mt iu hu nh bt kh xm phm ca vt l. Do , tr li vi phn u ca bi ny, ta c th ni, nu phi la chn, c l nh vt l s chu t b thuyt tng i cho rng khng c tn hiu no i nhanh hn nh sng, nhng khng th t b mt thc ti vt l c lp. Tuy nhin, s pht trin ca khoa hc vt l hin nhin s cn ko di v tn, bao lu loi ngi cn hin din trn hnh tinh ny. Do ta cha th ni c, cui cng nn vt l s i v u, phi chng tt c s ng qui v mt mi, trong mi ngnh sinh vt, vt l, tm l, thin vn...u c chung mt c s nh Bohm tin on. Cui cng, hn c c gi t m mun bit mt con ngi nh David Bohm nh th no, khi ng tin rng c mt th bc ni ti, n l ngun lu xut ca mi dng i sng, vt cht v thc. Theo Basil J.Hiley, cng tc vin thn cn vi ng trong nhiu cng trnh khoa hc, David Bohm tin kh gn vi Thin trong i sng hng ngy. Khi mt phng vin khi hi liu "Bohm cm nhn nhng "tri nghim huyn b" hay khng, Hiley tr li nh sau: "...Bohm xem n (tri nghim huyn b) l s tnh lng ca tm th bc ni ti ca tm cho php lu xut ra ngoi nhng th bc dn tri mi m hay cung cp nhng g c tnh cht sng to...ng hay lm nhng iu

trong tm ng...ng cm nhn rng t tng c kh nng nhn thc trc tip c th bc ni ti"13. Phi chng "s tnh lng ca tm" gip cho David Bohm c nhng pht minh c o m ta va trnh by? Nguyn Tng Bch 23.06.2005 ---o0o--Ht

. A.Einstein, N.Rosen and B.Podolsky, Phys. Rev., vol 47, 1935, p.777 . Realism, ch trng tin rng c mt thc ti c lp bn ngoi. Hu nh tt c cc

nh vt l u duy thc.
3

. John Bell, "On the Einstein Podolsky Rosen Paradox", Physics 1 (1964)
.

A. Aspect, P.Grangier and R.Roger "Experimental Test of Realistic Local Theories via Bell's Theorem", Physical Review Letters 47 (1981) 5 . Nick Herbert, Quantum Reality 6 . David Bohm (1917-1992), nh vt l l thuyt ni ting, gio s ti i hc London 7 . Xem David Bohm, Wholeness and the implicate Order, Routledge & Kegan Paul, 1980 8 . i cng Kinh Lng Nghim, Thch Thin Hoa bin son 9 . Trch M Minh, i tha khi tn lun, Bn dch Thch Thin Hoa
4

Trch li Vn-th tr li Pht trong Kinh Lng Nghim: "M vng hu h khng/Y khng lp th gii/Tng trng thnh quc /Tr gic ni chng sinh. Dch: T m mui vng ng m c h khng/Da trn h khng m thnh th gii/Vng tng lng li thnh ci x/Ci hiu bit phn bit lm chng sinh". 11 . "A-nan, nh ngi au mt, v nghip ring ca h, nn vng thy ci n c vng hin raNh dn chng trong mt nc, do c nghip chung to ca h nn ng thy c nhng im khng lnh hin ra. Ln mt tng na l ton c chng sinh trong mi phng th gii ngy nay y, u do v minh vng ng t v th nn ng vng thy c th gii chng sinh hin ra vy". Li Pht trong Kinh Lng Nghim. 12 . Xem Kinh Duy Ma Ct, on u-b-li tr li Pht, k v Duy Ma Ct: "...Tt c cc php u xut hin mt cch ngu nhin (nirapeksa), nh mt ng my, nh mt tia chp, chng chng dng chn d trong mt khonh khc...", bn dch Chn Nguyn. 13 . Xem "On Quantum mechanics and the implicate Order", an Interview with Dr.Basil J.Hiley, University of London
10

http://www.goertzel.org/dynapsyc/1997/interview.html