You are on page 1of 79

ASOKA: CUC I V S NGHIP

Tuyn tp cc bi vit v vua A Dc Pht Gio v A-dc Vng K. R. Norman Nguyn Tm Dch ---o0o--Ngun http://thuvienhoasen.org Chuyn sang ebook 6-8-2009 Ngi thc hin : Nam Thin namthien@gmail.com Link Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org Mc Lc
QUAN IM CHUNG NG THI V A-DC VNG DCH PHM BIN NIN S PLI V CHNH BN THN A-DC VNG PHP HNH CA A-DC VNG S CHINH PHC V CC S GI CA A DC VNG PHT GIO CA A DC VNG V O D BAIRT Hong Asoka, Con Ngi ca Ha Bnh v Tnh Nhn Bn i Asoka v s nghip hong dng Pht php I. Tiu s ca i Asoka trc v sau khi tc v II. S nghip Asoka i vi Pht gio III. Nhn nh i Asoka Maurya v nhng php d khc trn PHN I: DN NHP PHN 2: NI DUNG NHNG PHP D KHC TRN CA I ASOKA MAURYA (304 TTL. 232 TTL.) Hong Asoka Gi T Chinh Chin Trng ca KALINGA Li m u I. Bo cha A Dc II. Chuyn lun vng A Dc

---o0o---

QUAN IM CHUNG NG THI V A-DC VNG


Trc y khng lu ti c c mt quyn sch ca mt hc gi Pht gio li lc v ti ch n nhn nh sau y: "Khi nim thnh lp nn Ssana hay Pht gio mt quc gia ring bit hoc mt ni no , ln u tin do chnh A-Dc Vng thai nghn nn. ng ta l v vua u tin chp nhn Pht gio nh l mt quc gio, v khi u cho mt cuc chinh phc tm linh v i gi l Dhamma-vinaya Nh mt nh chinh phc v cai tr m thng thit lp chnh quyn nhng quc gia b chinh phc do chnh mnh bng chnh tr, cng vy A-Dc Vng c l ngh n vic thnh lp nn ci gi l ssana nhng quc gia b ng ta chinh phc". Trong mt vi tc phm khc ti cng bt gp cng mt lp lun nh vy: "A-Dc Vng l v vua Pht gio u tin", "A-Dc Vng c gn lin vi Pht gio i chng, v vi vic tin hnh rt nhit tm nhng hot ng tn gio nh hnh hng v chim bi cc X-li qua vn ng ta quan tm n vic xy dng ngi bo thp v in th", ri th "A-Dc Vng l nhn vt chnh tr v tm linh v i nht ca n c xa". Nhng li bnh lun nh vy l theo kiu m nh A-Dc Vng c miu t trong cc tc phm vit v Nguyn thy Pht gio. Ti cng b ra mt qung thi gian rt di ca i mnh nghin cu v cc bia k ca ADc Vng, song t cc bia k y khng khi no ti c th tm thy c chn dung mt con ngi hon ton trng khp vi nhng g m chng ta vit v ng ta c. Chnh v l , hm nay ti mun kho chng li vai tr m A-Dc Vng ng trong lch s Pht gio, v ti cng xin chia x nhng g chng ti bit v ng ta qua cc vn bn Pht gio vi ngun thng tin m chng ti c th ly c t cc bia k ca ng. ---o0o---

DCH PHM BIN NIN S PLI


Chc hn l mi ngi ai ai cng bit v A-Dc Vng thng qua ngun thng tin v v vua ny trong Bin Nin S ting Pli, l c bit l trong b Mahvamsa, mc du rt nhiu cng cu chuyn c k vi chi tit r rng hn trong cc ngun t liu bng ting Sanskrit v Trung Quc.

Trong b Mahvamsa c ghi rng sau khi ph thn ng, Bindusra, bng h th A-Dc Vng git 99 trong s 100 ngi anh em ca mnh, ch cn st li mt mnh Tissa m thi v ng nghim nhin tr thnh ngi tr v c tn ci Dim-ph- (Jambudvpa). Th ri sau khi nghe v Sa-di Nicu-thut (Nigrodha) thuyt ging, ng thm nhun Tam quy v Ng gii v tr thnh mt v u-b-tc (Upsaka). Chng ta cng c bit rng ADc Vng l ngi h tr vng chc cho Pht gio, ngn chn khng cho bt k tn gio no bnh trng c. ng ngng khng b th thc n hng ngy cho 60.000 v B-la-mn m trc y cha ng tng b th, v thay vo cng dng thc phm cho 60.000 v T-kheo. ng cn ra lnh cho xy dng 84.000 ngi tnh x (vihra) 84.000 th trn, trong s ngi tnh x ni ting nht l ngi tnh x do chnh bn thn ng lp nn Ptaliputra tnh x Asokrma; v ng cn dng cc ngi bo thp (stpa) nhng ni m c Pht n ving thm. T tng mun tr thnh ngi k Php thuyt phc ?c ng cho php ngi con trai Mahinda v c con gi Sanghamitt gia nhp tng on vo nm th 6 khi ng ti v, v chnh sau ny Mahinda c phi sang Srilanka (Tch Lan) vi t cch l mt nh truyn gio. Vo thi im phn chia b phi Pht gio trong Tng on th chnh ch thn ng lng nghe cc v T-kheo t by nhng quan im ca h v c th quyt nh ai l thuc phi chnh thng v ai l ngoi o. Sau khi cuc phn phi c gii quyt n tha, cuc kt tp (sangti) ln th III c t chc di s bo tr ca ng. B Mahvamsa cho hay rng v nhng vic lm c ca ng nn mi u ngi ta gi ng l Candsoka (A-Dc Vng hung bo), nhng sao ny nh nhng vic lm lng thin ca ng m ng c gi l Dhammsoka (A-Dc Vng m o). D nhin, s thay i tn gi cng mun nhn mnh n s khc nhau gia mt A-Dc Vng khng bit g v Pht gio v A-Dc Vng vi t cch l mt Pht t vy. ---o0o---

V CHNH BN THN A-DC VNG


Chng ta c thm mt s thng tin v A-Dc Vng khi c cc tr ca ng ta. T d nh, cu chuyn ng quay v vi Pht gio c ghi li trong Bin Nin S hnh nh c cht g hi khc vi thng ip ng ghi trn tr . Lch s u tin A-Dc Vng tm n Pht gio c k li trong bc

o d khc trn (Minor Rock Edict) u tin. Nhng tri li, ti nh va mi nhn mnh trn, theo ngun t liu Pli, th A-Dc Vng hi tm v vi Pht gio, cho xy dng 84.000 tnh x, ri th cho php ngi con trai v ngi con gi mnh gia nhp vo Tng on trong sut 6 nm ti v ca ng; tuy nhin, chng ta c th cn nhc t nhng li l ca A-Dc Vng rng ng hi tm v vi Pht gio ch s tht xy ra ng ngay sau cuc chin tranh Kalinga. Hn na trong bc o d th 13, ng cn nhn mnh rng vic y ch xy ra khi ng c tn phong 8 nm. Vic ng hi tm c th cho l ng v ng hi hn, cng khng phi v ng git anh ch em mnh; vic ny hnh nh b phn bc li xc chng m ng vit cho anh ch em mnh trong o d th 5. Tht ra l do ng hi tm l v vic ng a i y i 150.000 ngi, vic ng git 100.000 ngi v ci cht ca rt nhiu ngi thnh Kalinga. B Bin Nin S qu l khng bit t g v v tn st m mu ny. Vo thi im m ng ban hnh o d th ng l mt c s Pht t trong hn hai nm ri ri, bao gm c mt nm khi ng cha thc s thun thnh cho lm - iu ny c ngha rng sau khi ng hi tm v vi Pht gio th ng vn cha phi l mt Pht t nhit tm v ri hn mt nm sau khi ng thun thnh, h tr Tng on vi nhngh kt qu tt p. ng ni rng: "ti c tin b tt". Khi ng ban hnh o d u tin th cng ng vo thi im ng ti v nm th 11. ng ban hnh o v th 3 vo nm th 12, vy th o d u tin v th 2, mc d khng ghi nin i, t l c ban hnh trong cng mt nm ny hay l vo nm th 11 vy. Tuy nhin, nh cu chuyn c lin quan trong o d u tin th chng c bng chng trc tip no chng t l Gio on Pht gio m ng tham gia. Mc d trong mt on vn ca o d (o d Maski) m ng din t nh l mt Budhasake. Hultzsch dch t ny l "(Ti l) BuddhaSakya" (Pht Thch Ca). Dng nh c l s ghp ch Budh c thc hin bi mt ngi vit a phng "chnh li" t upsake (u-b-tc) m A-Dc Vng tho ra. iu ng ch l t Budhasake hay ting tng ca n khng h xut hin trong bt c on vn khc ca o d u tin. Tt c ca nhng on vn khc u c ch upsaka. Chc hn l ngi khc o d bit c rng chng c mt du hiu no nhc n b phi m A-Dc Vng tham gia tr thnh mt u-b-tc, m ng ta cng mun cho c s tnh r rng i vi cc c gi sau ny, nn ghp ch "Buddha" vo trc ch upska, ri khc ln tr .

Tuy nhin, s xc chng v A-Dc Vng tr thnh mt Pht t c cng nhn qua vic ng n ving thm cy B-, vic ny c din t trong o d th 8 ban hnh lc ng c tn phong 10 nm. y chc hn l mt trong nhng kt qu u tin sau khi ng hi tm tr v vi Pht gio, v iu ny c l cng trng khp vi cuc ving thm Tng-gi m nh ci thin i sng tn gio ca ng. Tht vy, chng ta c th oan chc rng i vi A-Dc Vng, th Tnggi c ngha l Tng-gi Pht gio, bi v ngay trong o d th 11, khi ng tng kt ht nhng thnh tu ca mnh, ng tuyn b rng ng thit lp nhng v "i quan" (Mahamatra) c c trng coi v v vic ca Tng chng, ca cc v B-l-mn, cc v Ajvika (T mng ngoi o), Kna gio v cc gio phi khc th c ghi r tn, nhng Tng-giy phi l Tng-gi Pht gio. Th th chng cn nghi ng g rng A-Dc Vng l mt c s Pht t, nhng cng khng c l do g m tin rng tm tr ng li gn lin vi tn gio khc, v chng ta c th thy trong o d th 6 l ng tn knh tt c cc b phi bng nhiu hnh thc khc nhau; v theo ng th hnh thc hay nht l ch thn n ving thm h. Nh chng ta thy, php hnh ca ng l o c tri vi tm linh, cho nn nu ni cho cng bng th ng ta cng c th l tn K-na gio vy. ---o0o---

PHP HNH CA A-DC VNG


Cc o d cung cp kh nhiu thng tin v cch m A-Dc Vng truyn b Php (dhamma) ca mnh. l dhammathambhas "nhng ct tr php", dhammalipi "vn th php", dhammamgala "t l php", dhammadna "b th php", dhammanuggaha "nhip th php", dhammaytras "nhng cuc l hnh php", dhammasavana "nghe php", dhammamahmtras "nhng v i thn php", dhammavijaya "chinh phc php". Vn l phi bit xem th php ca A-Dc Vng c ging vi php ca c Pht hay khng. ng ta th hin r s khc nhau gia s thc hnh v thnh lp thng thng, v li gii thch v php ca chng. Mt ct tr l mt thamdha. N tr thnh mt ct tr php nu php ca A-Dc Vng c khc ln . Cng c nhng v i quan trc thi A-Dc Vng, nhng chnh ng l ngi u tin thnh lp nn nhng v i quan php truyn b php ca mnh. Trc thi ng, cc v vua cng tng thc hnh

nhng chuyn l hnh. Ring ng th thnh lp cc cuc l hnh ng c th thc hnh php ca mnh trong sut nhng chuyn l hnh y. Ngi ta tng tin hnh tt c nhng loi t l trong trng hp b au m, ti nhng cuc m ci, cu xin con, hay cu xin an ton trc khi ln ng v.v Tuy nhin, t l php li l phng thuc tr bnh thch hp cho nhng ngi dn n l v y t, knh trng cc bc tn s, l s t ch ng i vi cc xin vt sng, s rng lng i vi nhng v Sa-mn v Bla-mn v.v Php ca A-Dc Vng cn c gii thch r rng trong nhiu bia k, t d nh di mt hnh thc vn tt trong bn o d th hai nh sau: "Hy vng li cha m mnh; vng li ngi ln tui; c t tm vi sinh vt sng; ni s tht". Ngi ta bo rng tt c nhng iu ny ph hp vi s t nhin ca c nhn (porana pakati), mt din dch ca th k th 3 sau Cng Nguyn l "tr v vi nguyn s". mt ni khc, trong bn o d th 3, c xut hin mt li gii thch hi rng v vn trn nh sau "Vng li cha m l tt; ho phng vi bn b, ngi thn quen v b con h hng, vi cc v Sa-mn v B-la-mn l tt; c tit trong tiu dng, trong ti sn l tt". Mt lot o d trn cc tr m chng ta thng gi l o d Tr (Pillar Edicts), nhm gii thch v php A-Dc Vng, vi mt bn tng thut chnh bn thn ng tun theo php y nh th no; l bng cch ng trng nhiu cy to bng rm hai bn ng i, ri o ging v to nhng ni cp nc cho ngi v sc vt. o d mt ni v s cai tr bng php; o d 2 nhn mnh rng php gm c t to ti, lm nhiu iu thin, th hin lng t bi, b th ni tht v trong sch tm linh. A-Dc Vng lm nhiu vic thin bng cch khng st sanh. o d 3 ni v thin v c v minh chng rng c l hung bo, tn nhn, phn no, kiu cng v thm kht. o d 4 nhn mnh n nhu cu v bnh ng cng l v vic ci to cc t nhn. o d 5 th ngn cm vic git hi mt s sinh vt m c nu r tn. o d 6 nhn mnh rng mc ch chnh l em li hnh phc cho tt c. Mi gio phi u c tn knh, c bit l nhng gio phi ch thn ng n ving thm. o d 7 nh l mt bn tn kt nhng vic m A-Dc Vng lm. ng gii thch l do v sao cc v vua ngy xa tm cch tng cng php. Ring A-Dc Vng quyt nh thc hin php y bng cch thuyt ging v dy d, ri ng thnh lp nn cc ct tr php (dhammathambaha) v i quan php (dhammamahmtras) a quyt nh ca ng thnh thc tin. Cc v i quan php gn lin vi tt c gip phi. Php mt ln na c nh ngha nh l: vng li cha m, vng

li s trng, knh trng ngi gi, c x thch hp vi cc v Sa-mn v B-la-mn, vi ngi ngho, n l v y t. Php y cng ngy cng gia tng l nh vo hin php ca A-Dc Vng, t d nh ni v vic khng git hi th vt, cng l v thi tm linh v lng tm c nhn (nijhati). mt ni khc nh trong o d khc trn ln cho ta bit rng ngi ta phi vng li v tun theo php y. Mn qu m php y em li c xem nh l phng thuc cha bnh thch hp cho nhng ngi n l, vng li cha m, v.v, rng lng vi cc v Sa-mn v B-la-mn, bt st sanh. Chnh php y em li cng c v lng. A-Dc Vng gi cc o d ca ng l nhng vn th php (dhammalipi) v chng ta c th c ri thy r rng trong mi vn th y cha ng php g. Php dnh ring cho vn o c, cng l l do v sao chng ta thng dch t dhammalipi l "hun d v o c". A-Dc Vng cho ph bin php ca mnh tht rng ri, ri thit lp nn nhng v i quan php gim th php y, cho dng nhng ct tr php khc php y ln, v phi cc v s gi (duta) em php y i tuyn truyn khp n v thm ch n tn min Ty Hy Lp. Trong mt chng mc no th c th ni rng nhng t tng o c ny hon ton ph hp vi nhng li dy v o c ca Pht gio, ngoi ra chng c ci g thun ty Pht gio trong t tng y c. i vi s nhn mnh v bt st sanh (ahims) th t tng ng ging ht K-na gio. Qu tht vy, ngi ta lp nn mt bn so snh tng ng v danh sch tn cc sinh vt khng c git hi ghi trn o d th 5 v danh sch cc sinh vt trong Thnh th K-na gio. Chng ta thy rng, trong o d Bairt, di tn ring ca mnh l Priyadasi, A-Dc Vng cho mng Tng-gi v cu chc Tng-gi hng long. ng ta ni rng c tin ca ng vo Pht, Php v Tng tht v i bit bao. R rng l trong bn vn ny, t Dhamma (Php) c ngha thng dng nh l mt trong ba yu t ca Tam Bo (Triratna), nhng tht ra php m A-Dc Vng m ch n khng ging php ca c Pht. V l , on trch dn m ti c a ra phn u bi din thuyt ny v vic thit lp nn ci gi l snana nhng quc gia m ng ta chinh phc bng tm linh, hnh nh da trn s hiu lm v bn cht php ca A-Dc Vng. ---o0o---

S CHINH PHC V CC S GI CA A DC VNG


Cng mt on trch dn y hnh nh l sai lm khi cp n cc quc gia b A-Dc Vng chinh phc bng tm linh, nu nh php ca ng ta l php chinh phc (dhammavijaya). Theo nh ti bit th A-Dc Vng bnh trng quc mnh bng sc mnh, nhng sau li ngh ra c nguyn tc chin thng bng o c, v ri truyn tha nguyn tc y cho hu du ca ng ta. Theo ti th nguyn tc ch o ca A-Dc Vng l bt st sanh (ahimsa), hay ni cho ng ra th l kt qu s hi hn ca ng sau cuc tn st m mu Kalinga. o d u tin ca ng ban ra hu ht ton b lin quan n vic nghim cm st sanh trong i thng, gm c vic git sc vt t l v n tht. Trong ao d th 13 ng k n cu chuyn sau chin thng Kalinga th cht chc v kh au xy ra nh th no, chnh iu cn rt lng tm ng v ng thit tha mong mi c o c (dhamma-php). Song iu lm A-Dc Vng au lng l chnh nhng ngi tun th theo php ca ng ta, trong bao gm c cc v Sa-mn, B-la-mn, th chnh h li chu kh au. Lc by gi, iu ng mun l mt cuc chinh phc bng php, bao gm c s an ninh cho mi loi, s t ch ng, tnh trm tnh v ha nh. Cc s gi c phi i khp ni thuyt ging php ny, gm c nhng vng quc min Ty Hy Lp. Cuc chinh phc bng o c (dhamma) ca ng c cng b vi hy vng rng hu du ca ng s khng ngh rng l chin thng bng qun s, bng v trang m thng dn n thm st ging nh Kalinga. Chin thng nh vy s mang tnh nhn ni (khantil) v trng pht nh (lahudandat). A-Dc Vng cu mong sao cho nhng ngi dn tr ng trong rng ni (ging nh ng ta) c th n nn (nhng vic lm st sanh xa kia?) v chm dt st hi (trong tng lai). V theo ti th chc chn nhng v s gi c phi n cc Vng quc Hy Lp kia khng phi l c giao cho s mng truyn b Pht gio. Dng nh h c phi n nhm tn lc thuyt phc cc nh cai tr cc nc ln bang rng h cng nn t b i tham vng chinh phc bng chin tranh, m nn thit lp mt vng quyn ha bnh v an nh, trn c s nguyn tc php ca A-Dc Vng. Theo ti vic A-Dc Vng cho tng cng cc phi on s gi n Hy Lp, qu l mt sai lm vy. C nhin chng ta cng chng c bng chng no v pha Hy Lp cho bit rng c bao nhiu

phi on s thn n nc ny vo khong nm 250 trc Cng Nguyn. ---o0o---

PHT GIO CA A DC VNG


Tht qu r rng t nhng iu ti va mi ni v php ca A-Dc Vng m nhng ai cho rng ng ta lm cho Pht gio tr thnh quc gio, th qu tht qu rng v nhn nh. Trong cc o d ca mnh, A-Dc Vng cp rt t hay thm ch l chng ni g v Pht gio c. ng chng h cp n gio l cn bn ca Pht gio nh l Lun hi (samsra), gii thot (mokkha), Nit-bn (nibbna), V ng (anatta), Bt Chnh o, hay T Diu . Mt trong nhng o d ring khc c nhn mnh rng mc tiu m ng nhm n l v hnh phc ca tt c; v nhiu bia k khc cng c ghi li tuyn b rng mc ch chnh ca ng l mun cho dn chng ng c sng trong hnh phc trn ci th, trn tri v cc th gii khc na. ng ta khoe khoang rng ng ha ln con ngi vi ch thin. Ti a ra iu ny l mun ni rng ng thnh cng trong vic a con ngi ln Thin gii, m ni d nhin ri mt lc no h cng c ti sanh lm ch thin. Theo ti th iu ny li hon ton khc vi gio l ti sanh lun hi v tn ca Pht gio. S tht bi chung ca ng l l gii Pht gio khc i rt nhiu. Chc c l v v minh hay chng, mc d ng nghim nhin l mt v c s Pht gio, song ng chng c mt cht hiu bit g v gio l Pht gio c. C l ng cng hiu bit v Pht gio, nhng ng li ngh rng Pht gio thng bit i mt gio phi no qu mc, v nh th n s ph hy tnh khng thin v m ng nhm n by t mt ni no . Cng c th l ng cho rng Pht gio khng thch hp cho vic ng ban hnh o d, hay ni trng ra, l khng ph hp cho vic ng mun lu b ci gi l php hnh c nhn ca ng, m php ny mc ch em li ha bnh cho quc ng v c th lm cho thn dn ng c sng trong tinh thn hi ha bnh ng vi nhau. Mt trong nhng gii thch hi k l m ti c cp qua l quan im cho rng nhng g A-Dc Vng truyn t trong cc o d ca mnh chnh l giai on m trong Pht gio chnh l thi k ca ng ta. Hultzsch cho rng: "Php ca A-Dc Vng c ng khp ni di hnh thc o c Pht gio m o c y l bo tn trong Kinh Php C. y, chng ta thy rng Pht gio ang cn tui u th vy". ng ta

cn ni thm rng: "Trong mt quan im trng chnh m cc bia k ca ADc Vng khc vi Kinh Php C l khng phn nh giai on khi nguyn hnh thnh nn thn hc v siu hnh hc Pht gio nh din t trong kinh ny. ng chng bit t g v gio l Nit-bn, th m gi nh trc c tin n gio cho rng phn thng ca vic tu tp theo php ca ng l s c hnh phc trong i ny v phc bo cho i sau ". ng Hultzsch nu ln mt vn rt l th v bn cht ca siu hnh hc Pht gio. C th rng gio l Nit-bn l thuc vo giai on pht trin sau ny ca Pht gio chng? Ti chng tin vn li nh vy, v v l ti ngh rng l do m ng Hultzsch a ra s tht bi ca A-Dc Vng khi cp n Nit-bn l khng ng. mt kha cnh khc, vn c v ging ht vi nhng g c tm thy Srilanka v c Richard Gombrich miu t nn. Richard tng thut rng: "Nhng hu ht ngi dn Tch Lan khng mun Nit-bn h ch bo rng h ch mun sanh ln Thin gii m thi". Vng t nht l my ngi ny cng hiu r v Nit-bnh. Cn A-Dc Vng th cha tng bao gi nghe n iu y c. Mc d li tuyn b ca nhng ngi dn lng kia nghe c v l tht, nhng tht ra n li hon ton trng khp vi li tuyn b m chng ta c th tm thy cui Kinh X D (Alagaddpamasutta) ca Kinh Trung B (Majjhima-nikya), c Ph tuyn b rng nhng v T-kheo no tu tp ng php vi php c tn tm, th s c chnh gic (sambdhi); cn nhng ai ch c tn tm vo Pht v knh qu Ngi th ngi y s c sanh ln Thin gii. Nh vy nhng ngi dn lng ny bit rt r v Nit-bn, nhng h thch sanh ln Thin gii hn v h knh quc Th Tn. Cn A-Dc Vng th chng th hin s knh qu no i vi c Th Tn c. i vi ng ta, sanh ln Thin gii ln nh lm nhng iu nh quy nh trong php ca ng. Nh ng tng t cu hi trong o d th 9 rng: "Cn c iu g hn l c sanh ln Thin gii chng?" ---o0o---

V O D BAIRT
S th hin mnh nht v mi lin h ca ng vi Pht gio l trong o d Bairt m ti a ra trc y, v chng ta cng nn lu rng im duy nht m ng c cp n gio l Pht gio l trong o d vit cho Tng-gi ny. Trong o d ny ng ni rng tt c nhng g do c Pht thuyt ging u l ng, v ng c gii thiu 6 tn bn kinh cho Tnggi. ng cho gio l ca c Pht l diu php (saddhamma), m c l

cng l mt vic lm c mun phn bit php ca c Pht vi php ca ng. Chng ta cng hy vng rng A-Dc Vng c thuyt gio cho nhng ngi hi tm ci gio. C mt vn m chng ta vn cha th bit chc chn v tnh ng nht ca mt s vn bn, song v i khi chng ta cng thy c rng cc lun s, t d nh v b Kinh Tp (Sutta-nipta), th c nhiu vn bn di nhiu tn khc nhau. Nn c l chng ta cng khng ly lm ngc nhin g khi chng ta khng ti no nhn bit c tt c nhng bn m A-Dc Vng chn. Cu hi t ra l liu A-Dc Vng c kh nng k r ch danh nhng bn y hay khng? Cu hi ny m ch mun ni rng c mt s Thnh in tht s hin hu trong thi ng ta, song Thnh in y tht qu phc tp n ni ngy nay chng ta chng ti no gii quyt ni. ---o0o---

Hong Asoka, Con Ngi ca Ha Bnh v Tnh Nhn Bn


Minh Chi Bt c s gia no, d l ngi phng ng hay ngi phng Ty, d c thin cm hay khng i vi o Pht, u phi tha nhn o Pht to ra trong con ngi Asoka mt bin i thn k: Asoka, con ngi tn c (candasoka), sau khi theo o Pht tr thnh Asoka, con ngi thin lnh (dharmasoka), hay con ngi thn thit vi thn linh (devanampiya), con ngi ai thy u vui mng (pyadasi)... Hong Asoka (Hn dch m A-dc) tr v trn mt nc n rng ln hn by gi (tr phn cc Nam ca bn o), vo khong nhng nm 274237 trc Ty lch (TL). Asoka l chu ni ca Chandragupta, ngi sng lp ra triu i Maurya (Hn dch l Khng Tc). Cha ca Asoka l Bindusara, c 16 ngi v v 101 con. Asoka ch c mt ngi em trai cng m l Tissa, v sau cng xut gia v chng qu A la hn. Ngi ta k li, c tin vua cha lm bnh nng ti th Pataliputra, Asoka lc by gi ang lm ph vng ti vng Ty Bc n, vi v ko qun v, git sch tt c anh em, tr ngi em ng m l Tissa, v ln ngi vua, vo nm 329 trc TL. Nhng l ng quang ch c t chc 4 nm sau, vo nm 325 trc TL. S chm tr ny ni ln bu khng kh bt bnh

trong triu cng nh ngoi dn chng, trc hnh ng tn bo, lm mt nhn tm ca Asoka lc by gi. Vo nhng nm u ca triu i mnh, cng c thm vng quc, Asoka m chin dch nh chim x Kalinga (nay l Orissa). Trong cuc chin, 10 vn ngi b git, 15 vn b bt. Cnh tang tc ca chin tranh lm cho Asoka v cng hi hn, v t v sau tr thnh rnt Pht t thun thnh, mt v hong ca ha bnh, ca mt tnh cm nhn bn, su sc bao gm c ngi v loi vt. S nghip v i ca Asoka c ghi li bng chnh cc co vn ca ng, khc trn cc bia l tr , do chnh ng dng ln ri rc ti khp nhiu ni trn vng quc rng ln ca ng, m cc nh kho c phng Ty v n dn dn pht hin c t na cui th k XIX tr li y. Lch s cho bit Asoka bi b ti t hnh trong vng quc mnh. Trong D Kalinga, Asoka ni : "Cng nh ti mong cho con ci ti c hng mi hnh phc v an lc i ny v i sau, ti cng cu mong cho tt c mi ngi u cng c hng hnh phc v an lc nh vy. C tnh hnh xy ra l c mt s ng b bt giam m khng c l do xc ng g, v rt nhiu ngi khc b au kh v cng. V vy m cc ngi phi theo con ng trung o, c mc thc. Nhng s khng th no noi theo c con ng trung o y, nu cc ngi cn lm n l cho nhng tt xu nh k, khng kin nhn, tn c, nng vi, thiu chuyn su, li bing v th ng. Cc ngi phi mong sao cho ng phm vo nhng tt xu ni trn. D ny c khc ra y, cho cc php quan trong thnh ph trnh khng bt giam dn chng m khng c l do xc ng. V cng v mc ch y m c nm nm mt ln, ta gi cc phi vin i cng cn, nhng phi vin ca ta phi c thi t i, d thng, quan tm n s sng thing ling ca mi loi." D trn y cho chng ta bit ng li tr dn ca Asoka: Cc php quan phi cng minh, khng c bt giam ngi m khng c l do xc ng.

Vua quan tm ti hnh phc ca ton dn, nh l quan tm ti hnh phc ca con ci mnh vy. Asoka ln n mi biu hin ca k, n p, li bing, th ng, thiu chuyn cn v.v... Trong D th hai ca 14 D trn , Asoka vit: "Trong tt c mi ni ca vng quc ta v cng vy trong cc nc lng ging, nh cc nc Cholas, Pandyas, Satyaputra, Keralaputra. Trn o Tambapanni (Lanka), trong vng quc ca vua Hy Lp Antiochus, v c trong vng quc lng ging ca vong quc ca Antiochus. Ti khp mi ni, ta cho dng ln hai loi nh thng, nh thng cho ngi v nh thng cho sc vt." Copleston, trong cun "o Pht nguyn thy v hin i" (Buddhism Primitive and Present) tha nhn rng "Cng lao xy dng nhng nh thng u tin chc chn l thuc v o Pht" . Nhng cn ni thm l ngoi nhng nh thng u tin cho ngi, Asoka cn cho xy dng nhng nh thng cho sc vt na! Chng ta bit nh thng sm nht do ngi Ty phng xy dng l nh thng Diu Paris (Php) vo th k th VII TL, ngha l khong 1.000 nm sau cc nh thng ca Asoka. Lng thng yu ca Asoka i vi loi vt tht l c mt khng hai. D u tin trong s 14 D trn vit: " y khng mt sc vt no c git v hin t." Trc y, trong bp nh vua, mi ngy, hng trm sc vt b git tht lm mn cri. Nhng t nay, sau khi o d thnh tn ny c khc trn , th ch cn c git tht hai con cng v mt con nai mi ngy, nhng i vi con nai th khng thng xuyn. Nhng t nay tr i th c ba scvt cng s khng b git tht. Trong D th 5 trn tr , Asoka vit: "Ngay c rm r, nu c sinh vt trong , cng khng b t. Rng cng khng c t, hoc v sai lm, hoc l v hung bo v tn c i vi sinh vt.

Khng c nui sinh vt bng sinh vt." D th hai trn cho bit, chnh nhng Pht t xy ng nhng nh thng u tin Chu Phi v Chu u. Nh thng cho cc sc vt l sng to ring c ca o Pht. Cc nh thng sc vt hin cn Ahmedabad, Surat v trong nhiu thnh ph khc n l nhng t chc cn li, hay l c xy theo m hnh ca nhng nh thng sc vt di triu i Asoka. Theo bc s Cumsron, tc gi cun Lch s y hc, th nh thng sc vt hin cn Surat chnh do Asoka u tin xy dng nn. V nh thng , trong cun Quan cnh x n , Hamilton vit nh sau: "T chc ng c ch nht Surat l nh thng Cy a (Banyan Hospital). l mt ci sn rng , xung quanh c tng cao bao bc, v c chia thnh nhng sn nh tin nghi i vi sc vt. Sc vt m c chm sc rt chu o y, v nu gi yu tn tt, th y cng l ni an dng tht tt cho chng. Nu mt con vt b qu chn, hay l b thng tt, th ch n em n n nh thng v n s c chm sc rt chu o, khng phn bit ch n thuc quc tch hay ng cp no. Nm 1772, nh thng cha bnh cho nga, la, b ci, cu, d, kh, g, vt, b cu v rt nhiu loi chim. K c mt con ra gi, nghe ni an dng y t 75 nm nay." Cu Th tng n Nerhu ni rng: "Chnh gng sng ca Asoka v s truyn b ca o pht khin cho tp qun n chay tr thnh ph bin trong dn chng n ." Yu qu con ngi, c cy v loi vt tc l thng yu v trn trng s sng, bt c s sng biu hin di dng g, l c im ring c ca o Pht m vua Asoka th hin mt cch sinh ng v c hiu qu khng nhng trong vng quc ca vua, m cn trong cc vng quc khc na, gn v xa, c Chu u v Chu Phi. iu ny ni ln uy tn ln lao ca vua Asoka, sc thuyt phc ca chnh sch ha bnh v thnh tn ca vua i vi cc vng quc khc, cc v vua khc. Thi hnh mt chnh sch nh vy, Asoka thc hin ng theo nhng li khuyn ca chnh c Pht, khi Ngi ti th, trong kinh Cakkavatti Sihananda Suttta (Kinh Chuyn Lun Vng).

ng nh vy, l tng m Asoka theo ui sut i mnh l "m bo hnh phc vt cht v tm linh cho ton th gii , bao gm c ngi v sc vt v cc sinh vt khc, khng nhng trong vng quc ca nh vua, m trong c th gii m vua c bit hay l c quan h." (Gio s Bhanhrkar). Tin s Bhanhrakar cho bit rng "Asoka s dng s qun ca nc mnh ti triu nh cc vua Hy Lp ng thi ph bin chnh php ca Pht, ph bin chnh sch cai tr nhn o ca mnh, cng ging nh vua s dng cc quan chc ca mnh lm cng vic trong nc...". V vy , chng ta khng ngc nhin rng o Pht nh hng ti o Gia T khng nhng trn bnh din l nghi bn ngoi, m c trn bnh din l thuyt v o c na. D th 13 trn cho bit Asoka t b chin tranh theo chnh sch ha bnh trong thi im v hon cnh nh th no. "Khi vua Piyadasi, c cc thn linh yu mn, ln ngi cch y 6 nm, vua chinh phc vng quc Kalinga, c n 150 ngn ngi b t y, 100 ngn ngi b git, v mt s ln hn na b cht sau . Nay vng quc Kalinga b chinh phc ri, trong lng vua sinh ra mi quan tm i vi tn gio, lng qu mn tn gio, mun gii quyt vn tn gio. V vua hi hn v cuc chinh phc vng quc Kalinga. Tri li, cuc chinh phc bng tn gio m hin nay vua ang tin hnh, em li cho vua mt s tha mn rt ln. Nhng s tha mn vn khng ng k. V vua cho rng, ch s thng pht kip sng sau mi quan trng hn." "o d v tn gio ny c ghi li bng ch vit, nhm mc ch sau ny cho chu cht ta s khng bao gi tin hnh mt cuc chinh phc qun s no na . V nu mt cuc chinh phc qun s l cn thit, th chu cht ta phi t ra c lng t i, rng lng, ch trng pht nh, v phi thy cuc chinh phc tn gio l cuc chinh phc chn chnh. Cuc chinh phc tn gio em li kt qu tt trong kip sng ny v trong cc kip sng sau. Chng ta phi c nim vui h tr cho tn gio. Bi v tn gio em li kt qu tt trong kip sng hin nay v trong kip sng sau ny"... D ny cn cho bit Asoka tin thuyt ti sinh, l mt trong nhng ch thuyt ca trit l o Pht. T nay, Asoka tr thnh mt Pht t thun thnh. Trong D Virata ni ting (hin nay c gi li trong Vin Bo tng Calcutta), Asoka vit:

"Hi cc v Thng th tn qu, cc v bit lng qu trng, lng tin tng ca ti i vi Pht, Php, Tng ln lao n dng no! Tha cc v Thng th qu mn, mi iu do Pht, ng ch tn ni u hay p c..." Vua mun ch thn nu gng sng cuc sng o hnh ca vua cho mi ngi noi theo. Trong D trn tr th VII, Asoka vit: "Ti c lm bt c mt cng vic thin lnh no, th dn chng noi theo gng ti cng lm v s lm mi cng vic thin lnh nh vy. V dn chng s ln ln vi nhng c tnh vng li cha m, vng li thy gio, tn trng bc ln tui, tn trng v c thi ng n i vi cc bc Thnh, i i thn i vi nhng ngi ngho v bnh tt". Cc D ca Asoka ni chung, khng cha ng nhng gio ngha cao siu g, m ch yu l nhng li khuyn co c tnh cht o c: Tnh thng ngi v sc vt, lng bao dung i vi mi tn ngng, khng phi ch tn ngng Pht gio... Tuy nhin, trong D Bhabra, c th c cng b vo nm th 13 ca triu i Asoka, vua c khuyn co Tng chng nn nghin cu mt s on kinh Pht, m chng ta c th nhn bit nh l mt phn ca Kinh tng Pli: "Vua Magadha gi li cho Tng chng, chc Tng chng c an lc v sc khe. Cc i c knh mn, cc i c bit r lng knh trng v lng tin ca ti i vi Tam bo, Pht, Php, Tng l su rng n dng no. Tha cc i c, Th Tn ni mi li u hay. Th nhng, tha cc i c, theo quan nim ca ring ti, th c th ch ra mt s vn kin c bit: 1. cao gii lut. 2. Hnh trng ca cc bc Thnh v i. 3. Ni lo s iu c th xy ra. 4. Bi ca ca ngi n s. 5. m thoi v cuc sng ca ngi n s .

6. Cu hi ca Upatishya. 7. Thuyt php cho Rahula ti t kin. Ti mong rng ng o Tng Ni s thng c nghe v suy t trn nhng bi kinh . C nhng c s cng nh vy, nam cng nh n. V l , ti cho ghi li li ni ca ti, dn chng bit r ti c nh nh th no." D trn c ghi bng ting Magadhi. Vn kin 1 " cao gii lut" chnh l gii bn Patimokka, vn kin 3 "Mi lo s iu c th xy ra" rt trong kinh Pancaka Nipata thuc Anguttara Nikya (Tng Chi B kinh, cun III). Vn kin "m thoi v cuc sng ca ngi n s", ni ti cuc sng khng cn dc vng, cuc sng trong c ba nghip thn, khu, u c bnh lng. Upatisya hay Upatissa l X Li Pht hay Sariputta, mt trong nhng t ln ni danh ca Pht. c Pht tr li Tn gi X Li Pht v nhng nguy c e da ngi tu hnh. Bi thuyt php cho Rahula (La Hu La) c trong Trung B kinh I, tr.414420, bn Anh ng. Trong mt D khc, D Sarnath, ng c ging ni khng phi ca mt Pht t bnh thng, m l ca mt v lnh o gio hi. Trong D, ng vit: "Vng, ng nh vy, ngay c i vi ti t v nng dn, cng phi c x nh vy. S tin b ca dn chng trong chnh php c thc hin bng hai con ng, bng nghe thuyt ging chnh php, v bng suy t ni tm. Trong hai bin php , th bin php suy t ni tm cao cp hn nhiu. Hiu qu siu vit ca bin php suy t ni tm c th hin trong s tng trng lng tin o ca dn chng, v trong vic hon ton chm dt t git hi sinh vt. Ti s s dng cc v Tng quan (Dharmamahamatras) by t mi quan tm ca nh vua i vi cc v tu kh hnh cng nh cc v tu ti gia, i vi tt c mi tn cc tn gio. Ti cng dng h m bo cuc sng hnh phc an lc ca Tng gi. Ti cng dng h vi mc ch nh vy i vi B la mn, cc v tu kh hnh phi Ajivikas, phi Nighantas, trn thc t tc l i vi tt c mi tu phi.

H v cc quan chc ch yu khc c giao nhim v phn phi vt phm cng dng ca vua v cc hong hu, v ngay ti triu, y, ti kinh cng nh ti cc tnh, cc quan chc ni trn s thc hnh cc bin php khc nhau, nhng bin php sng tn o gio v b th em li nim an lc. Ti cng thu xp cho cc quan chc gip vic phn phi vt phm cng dng ca con ci ti, ca cc hong t v cng cha khc. Vng, h s c dng thc y mi cng vic thin lnh theo chnh php, thc y vic thc hnh chnh php. H c chc trch thing ling lo lng cho trong dn chng c c s tng trng lng nhn t, tnh trung thc, lng rng lng, trong sch, t ha, thnh hnh... Chnh nhm mc ch y m o D ny c khc ln , bn lu nh mt tri v mt trng cho con ci, chu cht ti, mi ngi ni di ti s theo ng chnh php. Bi v nhng ngi theo ng chnh php s c hng hnh phc trong i ny v c trong nhng i sau". D th 4 vit: "Nay do ti thc hnh chnh php, ting trng trn ca chin tranh khng cn vang ln na, m thay vo l ting trng ca chnh php." Sau trn chin thng Kalinga, Asoka v cng hi hn v long trng tuyn b t nay s loi b chin tranh trong chnh sch ca vng quc mnh, v thay vo , dng chnh php, dng Pht php chinh phc lng ngi. M chnh php, ng nh Asoka hiu, tc l s quan tm n i sng vt cht v tm linh ca tt c mi dn chng, s quan tm n i sng ca mi loi. "Trong tt c mi lc, mi ni, ti u quan tm n tnh hnh v cng vic ca ton dn. D ang khi n, d l trong phng ca hong hu, trong phng ng ca ti, ni ng rung, trong xe hay trong vin, khp mi ni, cc quan chc phi bo co cho ti bit mi cng vic ca dn chng, v ti lc no cng sn sng gii quyt cng vic ca dn chng khp mi ni.

Ti ra lnh mi cng vic ca dn chng phi c bo co cho ti bit, khp mi ni, bt c vo gi no. V rng ti khng bao gi tha mn v s c gng ca bn thn ti. ng nh vy, bn phn cao nht ca ti l m bo cho ton t nc c hnh phc v an lc. Khng cn chc trch no cao qu hn l m bo hnh phc cho ton dn. V nu ti c c gng ht sc mnh: th cng l nhm mc ch tr mn n ca ti i vi tt c moi chng sinh, m bo cho mi loi c hng hnh phc trong i sng ny v hnh phc ca ci tri trong kip sng tng lai. Chnh nhm mc ch y m ti cho khc li D ny trn , cho chnh php mi mi lu tn, cho con ci v chu cht ti c th thc hnh theo chnh php, v hnh phc v an lc cho ton t nc. Nhng l mt mc ch kh thnh tu c, tr phi l c c gng ht sc, ht lng mnh". D trn cho thy Asoka quan nim chc trch, bn phn ca mt ng vua Pht t phi nh th no, cho thy mt v vua Pht t, trc ht, phi ton tm ton phc v cho hnh phc v an lc ca ton dn nh th no. D Maski (a danh ni tm ra D ) vit: "Tht s nh vy, t nay tr i, ti phi lo lng, m bo cho hnh phc vt cht v tm linh cho ton t nc. Noi theo con ng ha bnh, ti s dt dn ton th gii t b dc vng n vi ha bnh. T ngy ti gp c Tng chng, t ti, ti gng sc rt nhiu. Hu qu tt ca s c gng khng phi ch dnh ring cho cc v nhn. Nu anh ta mun, th ngi bnh thng cng c th gng sc m vn ti c ci tri hnh phc v an lc. Chnh v mc ch y m nhng li ny c cng b. Tt c mi ngi, ln cng nh b, hy c gng ht sc mnh." D Maski trn y cho thy Asoka coi trng v thc hnh c hnh tinh tn, sing nng nh th no. Mt ng vua Pht t phi l mt ng vua ht sc

tch cc v ch ng gii quyt mi vic c ch li cho dn chng trn c hai mt vt cht v tm linh, tinh thn. Asoka quan nim nh th no l con ng hnh phc v an lc. D trn vit tip: "Phi bit vng li cha m. Cng nh vy, cc thy gio v mi ngi xng ng phi c tn knh. Phi thng yu mi loi vt. Phi ni s tht. l nhng c tnh cao c cn c thc hnh v cao. Cng nh vy, hc tr phi phc v thy dy, mi ngi quan h vi nhau phi nh nhn v lch s. l tn iu chn chnh v c xa, tn iu y s gip sng th. V vy dn chng hy hnh ng theo ng tn iu ny". Cc hc gi phng Ty nh gi cao cc D ca Asoka Cc D ca Asoka c tt c mi hc gi phng Ty nh gi cao. Robert Blatchford trong cun "Thng v ngi lng ging ca ti" (God and My Neighbor) vit rng: "... Jesus v cc Cha ca nh th cha tng bao gi cm ch n l, cha tng bao gi cm t k th tn gio, cm thi tn c i vi loi vt. Cn o Pht trn thc tin xa b n l ch v t khng b tn gio, dy c hnh tit , cuc sng trong sch v lng nhn hu, v xy dng c nn o c cao cp hn, cao t tng ton nhn loi u l anh em. Cc Pht t thc hnh v truyn b mt tn gio nhn bn, mt tnh huynh bao qut ton loi ngi trc k nguyn ca Jesus. M khng phi ch ging thuyt m cn thc hnh, l iu m nhng ngi o Gia T khng bao gi thnh tu c, trc kia cng nh hin nay. V hn na, cc Pht t khng truyn b nhn hu v huynh ca h bng gm gio, cm tra tn, inh ng tay, ci thiu ngi. Cc Pht t gii phng ngi n l v m rng lng thng ca h, bao trm c loi vt. o c ca ngi Pht t khng ghi li trong sch. N c ghi trn . Khng c mt l l no c th xa b cc D ca vua Asoka..."

V cc phi on truyn gio di thi vua Asoka Di thi Asoka, cc phi on truyn gio c gi n Hy Lp, Trung , Sri Lanka v cc x mang tn gi chung l Suvannabumi (nay l bn o ng Dng). Cc nh kho c tm thy dng ch khc trn : Supurisasa Moggaliputtatissa. Sapurisasa l con ngi thin, con ngi lnh. Moggaliputtabssa l v A la hn di thi vua Asoka lnh o k i hi kt tp kinh tng ln th ba. V sau i hi ny, nhiu phi on truyn gio ca vua Asoka c phi n cc nc ngoi. Cun Mahavamsa, tp bin nin s ca Sri Lanka, cho bit sau cuc i hi kit tp ln th ba, bn v A la hn cng vi Maijhima Thera c phi n vng ni Himalaya truyn gio. Nhng n lc sp nhp Nit bn th c bn v ny cng vi v trng on tr v x s qu hng ca h. Trong hai hp ng x li tm thy bo thp Sanchi, c khc tn hai v: Kassapagotta , v o s ca vng Himalaya v Majjhimagotta. Majjhima Thera chnh l v trng on truyn gio vng Himalaya. on truyn gio i Sri Lanka cng li nhiu du vt quan trng. on gm bn v cao tng Itthiya, Utthiya, Baddhiya, Sambala v v trng on A-la-hn Mahinda. Dng ch khc c pht hin thy ti vng Rohana, vng pha Nam Sri Lanka, ni mang tn Rajagala , c dng ch khc trn bng ch Brahmi, ct di ti 18 feet. C ch di ti 1 foot (*): "Ye ima dipa patamaya idiya agatana ulika (terana) hide teraha tube". Ngha: "y l bo thp, cha x li ca cc Thng ta Itthiya v Mahinda n o ny bng php thn thng". (*) foot l n v chiu di nc Anh, bng 3 tc ri Hai cun s bin nin Mahavamsa v Dipavamsa vit v Mahinda: "Ngi n trn khng bng php thn thng". Tt nhin i vi cc bc A-la-hn, bay trn khng l chuyn d dng. Nhng Paranavitana, mt trong nhng nh kho c hc ln nht ca Sri Lanka, li gii ngha on cu: "Idiya Agatana" l "n y, v s an lc ca nhng ngi dn Sri Lanka". C l v ng cho rng by gi, t ngi tin cc php thn thng, nhng mt on sau, ng vit thm "Nhng c s ging nhau phn no gia iu ti ni y vi cu trong tp Mahavamsa:

"Thng ta Mahinda bay trn khng t x Vidisa n". c bit sau khi Mahinda tch, x li ca ngi c chia cho nhiu ni cho nhn dn Sri Lanka xy bo thp cng dng. Bo thp ng x li ca Mahinda c tm thy ti mt ni cch hng trm dm ni ha tng ngi ti Anuradhapura. Mahintale l ni Mahinda tr ng lu di. Gio s Paranavitana ni rng hp x li pht hin y chc chn cng l mt hp x li ca Mahinda. Vua Asoka v vua Tissa Sri Lanka, ngi ng thi vi Asoka l bn thn. Vua Tissa gi biu Asoka nhiu qu tng, ton l chu bu v ngc qu. Theo yu cu ca Asoka, vua Tissa thc hnh mt l ng quang ln th hai vi tn Devanampiya, ngha l thn thit i vi Thn linh. Cn nhc rng cc vua n triu i Maurya cng c cng mt danh xng . T vua Devanampiya tr i, trong hng nhiu th k, cc vua Sri Lanka u theo danh xng nh vy. Danh xng ny l mt bng c v s du nhp sm ca o Pht vo t nc Sri Lanka. Mt bng c na l cy Maha Bodhi (cy B ) Anuradhapura l mt nhnh ca cy B ti Maha Bodhi Gaya bn n (B o trng). Gio s Paranavitana, khi phn tch bia Rajagala khng nh l bia cn mang tn v cao tng Itthiya Thera, cng i vi Mahinda sang Sri Lanka. Sri Lanka hin nay l trung tm ca Pht gio Theravada, ph bin ti cc nc ng Nam . Mahinda - ngi u vo x ny, vn l mt t ca cao tng Moggaliputtatissa, thy hc ca Asoka ng thi l v lnh o cuc i hi kit tp kinh in ln th ba. ng l ngi bin son b lun ni ting Kathavatthu, l nng ct ca Lun tng (Abhidharma Pitaka), c kit tp k i hi ny. Cc bia khc bng ch Brahmi cho bit o Pht vo thi k ny c tt c mi tng lp x hi Sri Lanka nhit lit n cho v tip thu. Cc quan chc ln trong triu gi l Upasikas v Upasakas, Hn dch m l u-b-di v u-b-tc, ngha l nhng Pht t ti gia n v nam. Hong hu Anuda xut gia v tr thnh ngi lnh o Ni gii ca Sri Lanka. Cho n nay pht hin thy c khong 1.200 bia khc ch Brahmi, k li cc s kin xy ra Sri Lanka trong thi gian t th k IV trc TL n th k I TL. Ni dung cc bia c ch ra v xut bn. Ch Brahmi

tng t nh th ch khc trn cc bia v tr ca vua Asoka. Cc bia k v lch s du nhp v truyn b o Pht Sri Lanka. Lc by gi, Sri Lanka c hai dn tc l dn tc Sinhalese v dn tc Tamil. Dn tc Tamil t lc a n di c qua y t lu i. H tip thu o Pht v sng yn n vi dn tc Sinhalese bn x. Cc Pht t ngi Tamil cng cng dng cho Gio hi nhiu qu tng. Cc k vt ca h thng km theo cc dng ch khc: "Damida Upasaka", "Damada Gahapathi", ngha l "ca u b tc ngi Tamil...". o Pht du nhp n u cng tr thnh mt nhn t on kt mnh m y. V 5 v vua Hy Lp c ghi tn trn bia ca Asoka Tn ca 5 v vua Hy Lp ghi trn D th 13 l: 1. Antiochos Theos Xi-ri (Syria). 2. Ptolemy Philadelphos Ai Cp 3. Atigonos Gonatas Ma x oan (Macedonia). 4. Magas Cyrne. 5. Alexandre Epire. Antiochos Theos l chu ca Seleuceus, bit hiu Nikator, ngha l ngi chin thng, v Seleuceus nh thng nhiu trn v lp ra vng quc Xi-ri (Syria). L b tng ca Alexandre i , Seleuceus ni bt ln trong chin dch xm lng n . Sau khi Alexandre i qua i, Seleuceus mt ln na vt sng Indus, nh qun i ca Chandragupta, l ng ni ca Asoka. Nhng Seleuceus thua trn, phi k ha c vi Chandragupta, g con gi cho Chandragupta v nhng cho ng ny cc tnh Aria, Arachosia, Paropanisadai v Credosia. Nhng Seleuceus vn cn tr v trn mt vng quc rng ln, tn d ca quc ca Alexandre i . Tng truyn, ng ta xy dng 75 thnh ph ti vng quc ca ng. K v Seleuceus l con trai ng, Antiochos Soter m vng quc ko di t b bin Bosphore v b Ty ca Tiu n Indus v t Xi-ri n cc dy ni Jaxartes v Pamir. Antiochos Soter mt nm 261 trc TL, li ngi cho con l Antiochos II, c ngi Milesians suy tn l Theos v ng c cng gii phng h khi nn p bc ca Timarchus, mt bo cha. V vua Hy Lp c ghi tn trong D th 13 ca Asoka chnh l Antiochos ny. Triu i Antiochos khng c yn, v phi chin tranh lin tc vi ngi Hy Lp, v ng ta cng b mt nhiu t ai. Nhng

Asoka, v hong hng mnh nht thi by gi, gip ng, v cho xy dng nhiu nh thng cho ngi v sc vt ti vng quc ca ng. Nhng pht hin kho c hc gn y cho bit cc on truyn gio ca Asoka n tn Ai Cp, Iran v Palestine (theo Robert Blatchford trong "God and my Neighbour"). S kin ny ni r "ngun gc Pht gio" ca o Gia T. Nh Blatchford vit: "Con ng truyn b ca o Pht c theo di tng bc mt t n n Jerusalem". Kinh sch Pht c tm thy nhiu trn t ai thuc quc Parthian (Ba T c), mt quc ln nm gia n v Palestine. Bactria v ng b ca quc Parthian y dy cha chin Pht gio v ngi ta tm thy cc ng tin c, mang hnh nh Pht vi ch khc Hy Lp. Tn vua Ptolemy trn D d ca Asoka l Ptolemy Philadelphos, con ca Ptolemy Soter v hong hu Berenice. Ptolemy Philadelphos ln ngi nm 285 trc TL. ng tham chin lin min vi Antiochos II. Chin tranh ch chm dt vo cui triu i ng bng mt hip c ha bnh. ng g con gi cho Antiochos Thera. Euclid, nh ton hc ni danh sng di thi vua Ptolem ny. Vng quc ca Ptolemy gm c ngoi Ai Cp ra, mt b phn ca Ethiopia, Libya v Arabia, cn c mt s cc tnh Xi-ri, cng vi mt s cc o nh Cyrus, Lycia, Caria v Cyclades. Lch s cho bit chnh cc on truyn gio ca Asoka em li cho Ai Cp v Chu u m hnh l tng ca cuc sng kh hnh. V M.Flinders vit trong cun "Tn gio ca Ai Cp c i": "Lch s chng minh rng, Ai Cp v Chu u hc c cc on truyn gio ca Asoka l tng ca i sng kh hnh.... Np sng kh hnh ca nhng ngi n s c thit lp di thi vua Ptolemy v cc tu s y chng minh c mt l tng sng m lc by gi phng Ty cha tng bit ti". E.B.Hawell trong cun "Lch s ca nn thng tr Aryan" vit: "C tha l l chng minh rng cc on truyn gio ca Asoka chun b mi trng t ny sinh ra Gia T gio v Hi gio sau ny". Gio s T.W.Rhys Dvids ni thm: "Khng phi qu li khi ni rng ton b nhng li dy o c trong Phc m, nu khng k cc on c tnh cht gio iu, u tn ti trong kinh sch Pht, xa hn sch Phc m hng nhiu th k. Th d nhng ch thuyt o c tng hp li trong bi

"Thuyt ging trn ni", tt c nhng g khng dnh dng ti tn iu thn quyn, u c trong ba tng kinh in ca Pht gio c ri". Vt qua Ai Cp, cc s gi ca Asoka lp cc nh thng cho ngi v sc vt cng nh cc cng trnh cng li khc ti x Cyrenaique, do vua Magas tr v, vua ny l "anh em ct cho" vi Ptolemy Philadelphos. Ptolemy ci con gi ca Antiochos Theos, v c con gi cng t tn l Berenice. Hai v vua Hy Lp cn li, c ghi tn trn D s 13 l Antigonos Gonatas v Alexandre II. Gonatas l chu ni ca mt trong cc v tng ca Alexandre i . ng tr v x Ma-x-oan (Macedonia), nguyn trc y l vng quc ca Phi-lp, cha ra Alexandre i . Cc s gi ca Asoka cng dng ra y nhng nh thng cho ngi v sc vt. Alexandre II l vua x Epire. Con trai ca Pyrrhus v Lanassa, ng ta ln ngi nm 272 trc TL, ng chin tranh vi Antigonos Gonatas v nh ui Gonatas ra khi Ma-x-oan. X Epire c hin nay l min Nam ca Albania. Epire t Hy Lp ngha l "Lc a", lc by gi ch cho ton b b bin pha Ty, pha Bc ca vnh Corinthe. Theo Aristotle, Epire l x s u tin ca dn Hellnes tc ngi Hy Lp. Homere dng a danh Epire ch ton b b bin pha Ty ca Hy Lp. Epire pha Bc gip Illyria v Ma-x-oan, pha ng gip Thessalia, pha Nam gip vnh Ambracian, pha Ty gip bin Ionian. Cc t trng b tc Molossians, cui cng thng tr ton x Epire, t xng l con chu ca Achille, nh chim thnh Troy v truyn ngi vua cho Molossus, l ngi con trng trong s ba ngi con ca Achille, v l Andromaque, mt n nhn vt ni ting c hnh trong bn anh hng ca Illiad. L tng ca Asoka thc y Asoka lm nn s nghip v i nht l "lo lng cho hnh phc vt cht v tm linh ca ton th gii, bao gm khng nhng ngi m c sc vt v nhng loi vt khc, khng nhng trong vng quc mnh, m c trong ton th gii, m ng c bit hay l c quan h". ---o0o---

i Asoka v s nghip hong dng Pht php


Thch Qung i bin son

Cuc i ca i Asoka chim mt v tr v cng quan trng trong cng cuc hong dng Pht php, th nhng tiu s, s nghip cng nh hon cnh xut th ca ng t xa cha c xc minh v cng b rng ri. Ngi vit bi ny xin thu thp mt s t liu gii thiu i nt v v Hong li lc ny, hu gip c gi c c mt ci nhn xc ng hn v vai tr, v tr ca Asoka trong lch s pht trin Pht gio. ---o0o--I. Tiu s ca i Asoka trc v sau khi tc v Trc y, khi cc nh kho c cha khai qut c nhng thnh tch v bia k th cc ngun s liu thng vit b lch v dng di, nm sinh ca c Pht cng nh ca Asoka. V th khng xc nhn c r rng v con ngi v thn th ca i cng nh s nghip v i ca ngi. V sau, cch y khng lu th s vic c sng t, bi pht hin, khai qut c nhng Thnh tch, bia k do t tay i Asoka khc ln trn v b vi su vo lng t. Ly nhng bt k em so snh vo kinh lun th c mt s ng nhng cng khng trnh c ch d bit m ranh gii khng qu xa. u cng ch l mt trong nhng vn quan trng m chng ta tm hiu sau y: ---o0o--1. Thn th: V nin i xut th ca i Asoka c nhiu ngun s liu ghi chp khc nhau, nhng i khi l nm trong khong th k th III trc Ty lch. Cn c vo php sc trn bia ln ghi rng: "Cc vua ca nm vng quc Hy Lp ti v cng ng mt s nm l 261 BC hoc trong khong 272 - 258 BC". Do qun nh ln ngi trong khong 270 BC. Nh vy nm sanh cch khng bao xa. Theo cc ti liu nh: Tiu s Asoka, Asokava dna, Dviyavadan hoc Vamsathaksin th cho rng: ng ni ca Asoka l Chandragupta (Chin--la Cp-a), v vua khai sng vng triu Khng Tc. Thn ph ngi l Bindusara (Tn-u Sa-ra). Thn mu l b sokvadna (A-dc Vi-t-na). Triu i Khng Tc tr v c ba i, nhng hng thnh v ni bc nht l n i Asoka. Nh vua lc cn nh tnh tnh rt cung bo, tng t li khng khi ng nn khng c vua cha yu mn. V li ngi l con th, l 1 trong 101 ngi con, th lm sao c chiu chung nh nhng hong t

khc? Th nhng Asoka c ti xut chng, thng minh v mu m hn nhng hong t kia. ---o0o--2. Hon cnh t nc trc khi tc v: Vo i ng ni ca Asoka l Chandragupta nhiu ln em qun dp nhng trn quy nhiu ca i Alexander I v II nc Hy Lp nm v pha Ty n. n i thn ph ca ngi l Bindusara kho lo tr v, ha hip tha thun vi vng quc Hy Lp, to thnh nn vn minh phn thnh cho n ng thi. Th nhng, gia vng Bc v Trung n thng c nhng trn nhiu lon, vua Bindusara phi tuyn chn nhng ngi thng minh ti gii trong hng vng t phong lm Thi th i nhip lon. ng thi, vng Ty n l mt ni c a th rt him tr v quan trng. y c thnh Ujjayant (-x-din-ni), cc nc phng Ty hay dm ng n, bi ni y c mt nn kinh t tp trung, rt phong ph. chn ngi ra coi sc, Asoka c b nhim lm Thi th Bc n v cc vng t phn b b h cai tr thnh Ujjayant. Vic i dp lon ca Asoka do Bindusara sai i nhm mc ch l mun cho Asoka b cht trong chin trn. Th nhng Asoka bnh nh c qun phn lon, quyn uy v ting tm vang lng. Sau vi nm, Asoka c tin cp bo l ph vng b bnh nng nn lp tc tr v Hoa Th thnh. Sau khi vua cha bng h, ngi k v l con trai trng Susima vo nm 272 BC. Susima v vng v nhip chnh nn khin cho dn chng nhiu lon Takkasla, trong triu li tranh nhau ngi v v ko di sut bn nm trng. Cui cng Asoka c thng li. ng thi c s gip ca T tng Rdhagypta cng cc nhn vt cao cp trong triu nh, tt c ng tnh suy c Asoka ln ngi. Lc y vo nm 268 BC, sau c Th Tn nhp Nit-bn 218 nm. Li c ch cho rng Asoka trc khi ln ngi git tt c 99 ngi anh em, v tnh tnh rt cung bo. Khi ln ngi xong, vn cn git nhng v i thn v ph n, xy dng lao ngc, tn hi nhn dn v ti. V th ng b nhn dn ma mai t tn l Candasoka (A-dc bo c). Nhng "Theo chng 45-6 ca php sc khc trn vch ln, chng 7 trong php sc khc trn tr v trong php sc ca Hong hu u chp rng: Thi gian vua Asoka tr v cn c anh em, ch em. Cho nn nhng truyn thuyt trn c th do i sau ni qu". (Dn theo T in Pht Hc Hu Quang, quyn I, tr. 23).

---o0o--3. Asoka sau khi ln ngi v gp Pht php: a/. Sau khi ln ngi: Asoka ln ngi trong vng 9 nm, v mc ch thng nht ton ci n nn em qun chinh pht cc nc ln cn nh Kalinga thuc nam n (nc ny l mt cng quc, rt mnh v kinh t v qun s) v cc nc khc nh Peshwar, Pri, Ganja, Thna, Bhopal, Hyderabd, Mysore, Bihr, Afghanistan, Npal Asoka chinh phc ton b ci n. Nhng sau khi chin tranh kt thc, vi s m mu ny, i thy gh tm chin tranh. Nh vua thy cnh chin tranh nh th ly lm bun thm v hi hn v thm ha . Bit bao nhiu ngi dn v ti b git hi, c nhi qu ph phi b tai ng. V th Asoka quyt nh b v lc, khng ng n binh ao na. Cuc chin tranh kt thc. Asoka thng nht thin h ci n v mt na nc i H, pha Nam n-t-la, pha ng n b bi?n, dc ngang mi chiu vi ngn dm, v ly Hoa Th thnh lm th . Bi do hi hn cuc chin tranh m mu, Asoka mun c sm hi v n nn nhng ti li gy ra. V th nh vua quyt nh tr v quy y Pht o v tr thnh mt Pht t. Do tm thnh sm hi nhng ti li gy ra cng nh s hc hi Pht php c m rng, lng tin Tam bo ngy cng tng trng, nn nh vua rt nhit tnh ng h Pht php. Vo nm th 12 (sau khi tc v) v tr v sau, Asoka ban b nhiu sc lnh chn hng Pht gio. Vua t mnh gi gn trai gii, b s sn bn v n chi xa x, m cn h lnh cm st sanh, bo h cc sinh vt, tit kim khng phung ph, b bt xa hoa, thnh Tng cng dng, thuyt php v tu tp. Nh vua ti v c 41 nm, th 70 tui. Nhng s nghip ca Asoka i vi quc gia n rt to ln, nhng i vi o Pht cng to ln hn, iu ny c trnh by r v sau. b/. V nm thng Asoka quy y Pht: C nhiu thuyt ni khc nhau. Nhng cn c vo chng 8 ca php sc c khc trn ln c ghi: "Qun nh ln ngi hn 10 nm th n vi Tam B-", nn bit vua tr thnh u-btc vo khong nm th 7 sau khi ln ngi. V trong vng ba nm u tuy quy y Tam bo nhng vua cha dc lng tin Pht, sau mi thn cn ch tng v tr thnh ngi Pht t nhit thnh. T khi tr v quy y Tam bo, nh vua em tt c kh nng ca mnh phng s x hi hu chuc li ti li ngy xa. V th Asoka thi hnh

chnh sch cai tr thch hp vi qun chng, bng cch lng gio l c Pht vo quc chnh, dc ht tm lc vo vic gio dc x hi, ban b nhng iu l, nhng sc lnh rt ph hp vi nhn dn, gim bt nhng kht khe cho nhn dn, ly lng dn lm lng mnh, dng tinh thn bc i a chung chn l em li s bnh an hnh phc cho nhn dn, ng thi tn trng t do tn ngng, kho lo ha gii nhng s xung t ca cc gio phi tn gio khc nhau, cm nhng nghi l gi di, cung cp vt dng cho dn ngho. Asoka qu l mt ng vua nhn t, t c trong lch s n . ng l mt v vua c cng rt ln i vi nn ha bnh n thi by gi. ---o0o--II. S nghip Asoka i vi Pht gio Ngoi nhng cng cuc cai tr t nc, nh vua cn t mnh xin th gii u-b-tc, nghe php, l Pht, tu tp. c bit l i vi nn tng chn hng Pht gio, vua c nhng s nghip ln lao nh sau: 1. Ban b nhng sc lnh quan trng: Trong s nghip chn hng Pht gio, t nm th 12 cho n nm th 39, gn 28 nm nh vua thng ban b nhng sc lnh rt quan trng chn hng Pht gio. Nhng sc lnh c khc trn cc bia , hang ni v cc tr ri rc nhiu ni trn ci n c pht kin bi cc nh kho c gn y. Nhng sc lnh ny l nhng mc lch s qu bu cho cc S gia cng nh s tn ti ca Pht gio ngy hm nay, ng thi bit c Pht gio thi by gi nh hng n gii vua cha, th lc trong x hi nh th no; in hnh l cc tr vn Lm-t-ni (Lumpinivattu) v cc bia k, vch ni khc. Nhng li l php sc c khc trn tr , nhng bn vn khc trn bia k cng nh vch ni phn nhiu n khp vi nhng d kin ghi trong i s v o s ca Tch Lan. Nin i ca nhng bn khc vn ny vo khong nm 250 BC. Vn t ny l mt th ting a phng, gn vi ting Pli v Sankrit. Hin nay pht hin c nm loi vch ln, by loi vch nh, mi tr , bi minh khc trong hang v bng Theo T in Pht Hc Hu Quang, trong mi tr c pht hin c su tr cao t 10 13m, kch c khng ng nhau, trn mt tr c khc nhng php sc ca Asoka. Ni dung ni v vic tn trng Pht php, khuyn lm vic lnh, on tr cc iu c, cm st sanh v lm nhng vic phc li nhn t bnh ng c bit, trn tr c khc s tch ca Asoka Cn bn tr

kia chiu cao khong 7, 5m, ghi ln nhng vic ch thn vua Asoka nh l cc Pht tch v cc php sc khc, nh cm ph ha hip Tng Ngoi nhng tr cn c rt nhiu php sc c khc trn vch ln, nh khc nhau v tri rng khp n . Trn nhng bi minh c ghi tn ca Asoka cng nh "Thin i Thin Kin" - nin i ca Asoka. Trong a s nhng php sc trn nh th ly tn Asoka, cn cc loi php sc khc u ly tn nin hiu l Thin i Thin Kin. Ni chung, ni dung c khc ln l nhng li ng vi li dy ca c Pht cng nh lch s ca Ngi, ng thi trong cng c khc ln ngha phc v mc tiu chnh tr da trn nn tng gio l Pht- cai tr nhn dn. Thc hin chnh sch khoan dung lng vi nhn dn trn tinh thn Pht gio. ---o0o--2. Truyn b o Pht: Asoka nm th 13 - 14, nh vua phi cc nh truyn o, cc bc chnh php i quan i truyn b gio php khp ton ci n v ra nc ngoi nh Hy Lp, Ai Cp, Siria, cc nc chu Phi v Vin ng, cc a phng phng ng, b bin a Trung Hi, cc nc phng Bc, Nam. c bit l Asoka cho con trai ca mnh l Mahinda xut gia v truyn o ti Tch Lan. C thuyt vit, sau khi kt tp kinh in ln th ba xong, Mahinda em c Tam tng Thnh in Pli qua Tch Lan truyn gio, v Mahinda l ngi dy cng xy dng nn mng cho Thng ta b Nam phng Pht gio. ---o0o--3. T thin x hi: Cng vic t thin l mt cng vic c nh vua rt ch trng n. Asoka ban hnh nhng sc lnh nh: Trng cc loi cy tho dc tr bnh cho nhn dn, o ging nc cung cp ngun nc cho mi ngi sinh hot, b th cc vt dng cho nhng ngi ngho i. c bit, nh vua ra sc lnh t chc cc "Th liu vin" nhm cung ng cho vic tr bnh v c ni chn cho nhng k gi yu, hon nn, tt nguyn. Ngoi ra cn ban hnh sc lnh cho quan v dn m hi "Th v gi". Hng nm thng cng dng cc bc Phm hnh, ng thi em gio l Pht- dy d cho dn chng, ph cp trong x hi bng nhng hnh thc nh thc hnh nm gii ti gia, sng tri tc, ha gii v an lc. iu ng ch trng l ch thn nh

vua trai gii, khuyn mi ngi khng nn st sanh, dy mi ngi bit sng theo np sng vn ha, tn trng ln nhau, knh trng nhng ngi gi c, cha m anh em, thng yu k tn tt, ti t, v khuyn khch lm vic thin. Qua cho chng ta thy rng, con ngi Asoka l mt con ngi thm nhun chnh php, v l mt v vua c tm B-tt v li ch cho mun dn, tm lng khoan dung khng cht hp hi. C nh vy mi tht l xng ng vi a v ca mt ng vua Pht t. Cng lao gy dng nn ha bnh an lc ca x hi n thi by gi tht l ln lao m lch s khng th lng qun c. ---o0o--4. Asoka chim bi Pht tch: Ngoi nhng cng vic chnh tr cng nh Pht s ra, Asoka cn dnh thi gian chim bi cc Thnh a - Pht tch. Ngi thnh cc bc Cao tng Thc c thuyt php nhm p ng s hnh tu tp cho mi ngi. c bit Asoka n chim bi T ng Tm - ni di tch ca bc i gic li, n u vua ra lnh khc bia lm du n n . Nh nhng du tch bia k truyn li cho n ngy nay m Pht gio ni chung v Pht gio n ni ring c ni y c mt cch chnh xc v thun tin cho vic lu truyn, to nim tin vo chnh php c rng ri v d dng hn. Ti B o trng, Asoka cho dng nhng tr ln, trn u tr cn c khc chm hnh s t. Ngh thut iu khc trn nhng u tr rt tinh xo, cho n ngy hm nay gii iu khc cng phi knh phc. Hn na, i Asoka cn cho xy dng nhiu t vin, bo thp tn th x-li ca Pht. Theo Kinh A-dc Vng quyn 1 ni: "Vua nh T-kheo Hi m bit vic Pht huyn k, bn n thnh Vng X ly bn thng xli do vua A-x-th chn. Li ly ht x-li chn su ch khc (su ch ny c l l nm quanh vng thuc thnh Vng X hay thuc cc thnh khc cha c r), ri lm 84.000 ci hp bu, mi hp b mt vin x-li. Li lm 84.000 chic bnh bu, 84.000 ci lng bu, 84.000 xp la v xy 84.000 ngi thp tn th". Vic ny chng ta c th xc nhn rng y l vic lm c tht; bi v Asoka l mt v Hong em ht tm lc vo vic hong truyn Pht php. Cng lao ca Asoka ng gp vo nn vn ha n , c bit l i vi nn vn ha Pht gio l v cng ln lao. Th nhng cho n ngy hm nay, nhng ngi thp ny tri qua thi gian di b

mai mt, hu nh khng cn na. V li, trong giai on Pht gio ang din ra s phn chia b phi, Asoka lm chm dt c s phn ha trong ni b Pht gio, ng thi ng c gii Pht gio ghi nh nh?t l vic kt tp kinh in ln th ba m sau y chng ta tm hiu n. ---o0o--5. Kt tp kinh in ln th ba: Trong lc Pht gio bt u c s phn ha p ng vic pht trin nn khng trnh khi nhng bt ng trong ni b v mt s kinh lun. i Asoka gp cng chnh n li mt phn no. Tng truyn Asoka lm chm dt tnh trng phn ha ca 60.000 tng s ti cha Asoka ko di 7 nm. Trc tin, nh vua ra lnh ch tng ti cha lm l B tt chung. Asoka c cc i thn trong triu ?n ti cha c thc vic thi hnh vng lnh. Th nhng cc v Thng ta trng lo y khng chu hnh l chung cng vi i chng v cho l t gio ngoi o. iu ny cho ta thy, y l nn tng phn phi chia r thnh B phi v sau. Sau khi c mt s v Cao tng b cht oan, nh vua ch thn n cha xem xt vic ny. Asoka hi ch tng do u m c s c ny, v ti li ny c phi do nh vua gy ra khng? Trc kin bt ng ca ch tng khng th phn nh c, Asoka sai s triu thnh ngi Moggaliputtatisa (Mc-lin--tu tn gi), by gi ang n tu ti ni Ahoganga. Ngi t chi, nhng do s khn thit tha thnh n ln th ba nn Ngi nhn li. Ngi h sn, xui theo dng sng Hng n thnh Hoa Th. Qua nhng nghi vn ca Asoka, ngi Moggaliputta tr li: "Khng c ti li nu khng c c tm trong khi hnh ng". Nh y m Asoka gt sch c nhng nghi ng cng nh hi hn. Nhn nh vua ra lnh m i hi kt tp kinh in ti Hoa Th thnh ko di sut 9 thng. i hi kt tp c s ch ta ca ngi Moggaliputta, Asoka ngi sau mt bc rm chn nghe ch tng trnh by v cc im sai khc trong gio php. ng thi nu ln 62 kin chp ca ngoi o m c Pht nu v ln n trong Kinh Phm Vng. Nh vua nghe xong, phn bit c u l chnh, u l t, l chn, l ngy. T Asoka ra lnh trc xut mt s Tng s vn l ngoi o i lt ph hoi ra khi gio on, buc h tr v i sng c s. Lnh ny c khc vo vn Kiu-thng-di vo nm 26 v 27 nin hiu Asoka tr v.

Sau khi thanh lc xong, nh vua cu thnh ngi Moggaliputta chn ly 1000 v thng hiu Tam tng thnh in kt tp li kinh in. C l tng Lun c ghi u tin l vo dp ny, v cng c th do Moggaliputta l tc gi b lun c tn "Sch Lun" hay "Thuyt S" nhm bi xch cc t thuyt. i hi kt tp kinh in ny ly tn l "Hoa Th thnh kt tp" v c ghi chp vo khong cch 236 nm sau Pht Nit-bn, tc l nm 250 trc Cng nguyn, nhm vo nm th 18 nin hiu Thin i Thin Kin. i hi kt tp li nm b Nikya v mt s kinh lun khc. ---o0o--III. Nhn nh 1. Asoka, cng v mt ngi lnh o i vi t nc: Ngi Huyn Trang nhn xt sau khi tham cu cc s liu ng tin cy, Ngi vit: "Chnh cnh au thng, tn hi ca cuc chin Kalinga nh thc i Asoka ra khi gic m quyn lc, quay v vi chnh php. y l git nc mt cui cng trn y ly nc tnh gic". ng th, sau khi ln lm vua, Asoka quay v ng chnh, quy y Tam bo, nn p dng trit gio l Pht- vo vic cai tr t nc. ng ly lng nhn t lm chnh yu v vic thng pht c phn minh, khuyn khch gip dn chng, dng chnh ngha loi b c nghip. Vic i i vua ti v thn dn khng phn bit giai cp hay chng tc, tn ngng. Asoka gy dng cho x hi n mt nn tng ha bnh, hnh phc, m no. Cng lao y tht l ln lao m lch s khng nh. 2. Trch nhim ca mt Pht t i vi o php: Nh trn trnh by, sau khi quay v vi chnh php, quy y Tam bo, th tr u-b-tc gii, tu tp gii nh tu, nh vua ng thi l mt Pht t rt nhit thnh, dc ht tm lc hong dng chnh php, l cng vic ln lao nht m i nhn lnh v hon thnh trch nhim mt cch tt p (iu ny c chng minh qua vic khc ghi nhng php sc trn nhng tr , hang , bia k lm mc lch s cho Pht gio), ng thi kt tp kinh in, truyn b gio php ph cp nhn gian. c bit l phi ngi ra nc ngoi truyn b Pht php, lm cho ngi nh Pht php c lan rng ra cho n ngy hm nay mang tnh ton cu. Sng kin truyn b Pht php ny rt qu cm v tr tu.

---o0o--3. Nhng thnh tu ca Asoka: Asoka xy dng mt t nc c thnh cng trn mi lnh vc nh chnh tr, x hi, gio dc, vn ha. ng kin to mt x hi yn bnh an lc v em li li ch rt thit thc cho nhn dn nh chin dch trng cy, cung cp nc sch, xy dng v bo v mi sinh, s sng ca hu tnh. iu ny trn bia k ca i vn cn nghe rt thn thit i vi thi i cng nh nn vn minh hin ti. Ch trng tn trng tn ngng dn gian, khoan dung, bt bo ng vn mi mi l nhng nt p ca vn ha loi ngi. Thnh cng xut sc nht l vic truyn b mng mch Pht php bng nhng dng bia k, kt tp kinh in i cho xy dng Pht tch, dng nhng tr khc ghi du n ca s hin din ngi Tam bo ti th gian, lm an lc hnh phc cho cuc i. Hnh thc tn ngng Pht php t y c pht trin. Tam tng thnh in cn c gi li ti Tch Lan cho n ngy hm nay. y l ngun vn ha ln lao ca nhn loi mt thi lm hng thnh ti x n, ch trng gii thiu chnh php, chnh tr, chnh hnh v thng nht cc d bit gia 18 b phi Pht gio v an lc hnh phc cho i. i Asoka t gi ci n sut c 23 th k tri qua m cuc i v s nghip vn cn sng mi trn gian. l thnh qu ln nht ca Asoka ng gp cho i ln o m trang s khng bao gi lng qun c. ng nh li ngi xa tn thn: "Mi bc chn l mt bn o ca hng trng, Mi bc chn l mt trang s oai hng, Mi bc chn lm chn ng khp non sng, Mi bc chn lm li ch mun loi trn hon v". Ti liu tham kho: - T in Pht Hc Hu Quang. - Lch S Pht Gio n (HT. Thanh Kim). - S Pht gio n (ti liu dy cc trng CBPH ng Nai - i Tng Lm do Gio th Thch Gii Qung bin son). - Mt s ti liu khc. ---o0o---

i Asoka Maurya v nhng php d khc trn


Trn Trc-Lm PHN I: DN NHP hiu r thm v vai tr lch s trng i ca Hong Asoka khng nhng i vi dn-tc n, m cn i vi nhn loi qua s truyn b Pht gio n cc nc khc, ta nn n li i cht v bi cnh lch s n ng thi. Lch s n tn ti rt lu i, n c 5 ngn nm. Mt cch khi qut, nu tnh t thi vn minh thung lng sng Indus c i vng ty bc tiu lc a n, da vo nhng pht hin kho c Harappa v Mohenjo-Daro th n xut hin khong 2, 500 nm TTL Nn vn minh ny ko di hn mt ngn nm, c xem nh l mt trong nhng nn vn minh c nht ca nhn loi, cng vi nn vn minh Ai-cp v Mesopotamia ( Iraq ngy nay). Nhiu s gia cho l ging dn Dravidian bn a, vc thp, da sm, mi rng, tc xon, dng ln nn vn minh vi l nghi tn gio pht trin, thit k v kin trc th ban s c k hoch, bit dng ng v thau, bit dt lng cu v lm du mc. tc tng vv... n khong 1,500 nm TTL, c ging Aryan, vc ln, da trng, mi cao, nhiu ru, t vng Trung ( mn nam nc Nga ngy nay) theo ng Iran xm chim vng ty bc (Punjab ngy nay). H chuyn i t li sng du mc sang nh c nng nghip, bit qu trng sc vt, nht l nga v b ci, bit ch to xe do sc vt ko, bit lm lch theo mt trng, tn sng cc o s v thy t l vv, n khong nm 800 TTL h chia thnh nhiu tiu vng cai tr ht vng ng bc v nam n. H a vn h?c, trit hc, tn gio, t chc x hi n n tt nh, to nn nn vn minh Vedas, ct li ca n gio. Upanishads c l c kt tp gia th k th 8 v th 5 TTL. Nhng cng t x hi n b phn chia ra nhiu ng cp khc bit, cn ko di n ngy nay; i c bn giai cp (varnas) t cao n thp l Brahmans (B-la-mn: gm thy t l, tr gi), Kshatriyas (vng tng), Vaisyas (thng nhn, a ch) v Sudras (k lao ng, th thuyn, ngh nhn, gia nhn). Ba ng cp trn dnh cho ngi gc Aryan, c xem l tinh khit, c quyn hc kinh Vedas c ti sinh theo ngha tn gio (born again). ng cp th ba dnh cho dn gc bn a, khng tinh khit v khng c hc kinh Vedas. Phi k thm mt hng ngi na khn kh thp km nht chng c xp vo giai cp no, gi l Harijans hay

Paraiyans (Hng gh tm), bao gm nhng k lm ngh st sinh sc vt, thuc da. Nn nh l trong mi ng cp cn c s phn chia ra rt nhiu th loi (jati) tm gi l phng hay nghip on. Theo thng k nm 1901 c n 2,378 phng nh th. n khong th k th 6 TTL, thi c Pht Thch Ca cn ti th, ny sinh nhiu trng phi i ci cch nhng quan nm bt cng i x trong x hi bt ngun t Vedas v cn thch thc c n gio. Hai tn gio mi c tm nhn khoan dung v cch mng hn xut hin: l Pht gio v K Na gio (Janism). Trong giai on ny, t n c khong 16 nc ln nh; v cc vng quc hng mnh u tp trung vng bc n (vng Bihar by gi) nh Avanti, Vaishali (V-s-l), Kosala (Kiu-tt-la), Magadha (Ma-Kit-) vv. Sau nhiu cuc chin tranh xm lc tng tn, Magadha di triu vua Bambisara (Tn-B-Sa-La, li c ni dch l Bnh-Sa-Vng) thuc ging h Haryanka thu tm cc ln bang tr nn mt quc kh rng, ng kinh Rajagrha (Thnh Vng X), cch Patna ngy nay khong 35 dm v pha ng nam. Vua Bambisara ln ngi lc 15 tui, tr thnh mt c s Pht t lc 30 tui, v nht tnh h tr o Pht. ng tr v c 52 nm, xy 16 tnh x Vng X v cng dng c Thch Ca khu vn trc rng ln Pht cng tng on c ngm hong ho. Khu vn ny c nhc n nhiu ln trong Tam tng kinh in, l Tnh X Trc Lm (Venuvan-arama). Nhiu tc gi nghin cu v Pht gio u cho rng ngn ng c Thch Ca thuyt php thi by gi l ting Magadhi ph thng. n khong nm 420 TTL triu i Haryanka li mt vo tay ca ging h Nanda, nhng h Nanda ch tn ti c trong vng 100 nm ri b ging h Maurya lt . u th k th 4 TTL, sau khi nh bi qun Persians vo nm 326 TTL, i Alexander m rng quc Hy lp t pha Ty n bin cng n ri dng li vng sng Bs (by gi l Lahore, Pakistan). Sau khi Alexander qua i Babylon vo nm 323 TTL, Chandragupta Maurya lc by gi lt triu i Nanda vo nm 321 TTL y lui nhiu t qun xm lng ca Seleucus Nicator I, k k v Alexander vng Afghanistan, Baluchistan v Pakistan by gi, ri m rng b ci xung pha ty nam n Gujatt v thung lng Daccan. Vua Chandragupta Maurya (tr v t 321 n 298 TTL) di n Ptaliputr (Thnh Hoa Th; tc thnh ph Patna

ngy nay) vn l mt pho i kin c trn ng chu th giao tip ca hai con sng chnh l Ganga (Hng H) v sng Sona. S sinh hot v cai tr theo li trung ng tp quyn v nhng chnh sch ngoi giao kho lo ca triu i Chandragupta Maurya c ghi li trong cun Arthasastra bi Kautilya (cn c bit di tn Chanakya), l t tng ca triu ng. Ngoi ra nhiu on ca mt bo co do s thn ca vua Seleucus tn l Megathenes ghi li cn tn ti n nay qua s trch dn ca cc s gia Hy-La. n i vua Bindusra Maurya (tr v t 298 273 TTL) th quc ny cn bnh trng thm na t Kashmir pha bc n Karntaka pha nam, v t chu th sng Hng pha ng sang n mn nam v ng ca x Afghanistan by gi. quc Maurya ni ting vi nhng thnh ph ln phn thnh nh Takshasila, Ujjain, Vidisha, Tosali, v Suvarnagiri. n i Hong Asoka Maurya (cn c ghi l Ashoka, dch l A Dc Vng, hay A-du-Ca: c ngha l V u), v vua th ba ca triu i Maurya, ng k tip chnh sch b quyn, v thu tm gn ht tiu lc a n. quc ca ng hng mnh tt nh v ng li cho hu th mt chng liu min vin bng , di dng nhng php d, bi nu khng th nhng iu ni v vua Asoka ch c bit qua nhng huyn thoi ghi li trong nhng k yu vit bi cc tng s Pht gio Tch-Lan v n nh cc b Divyavadana, Asokavadana, Mahavamsa vv.. Hong Asoka Maurya sinh nm 304 TTL, ln ngi nm 269 TTL lc 35 tui, tr v c 38 nm v mt nm 232 TTL th 73 tui. ng l v vua v i nht ca n, v l v hong u tin cai tr mt quc n rng ln. Da vo b Mahvamsa (i S) c bin son bi tng gi Tch-Lan th ngay sau khi vua cha l Bindusra bng h vo nm 273 TTL, c s tranh dnh ngi vua rt gay gt gia cc hong t trong 4 nm. Giai on ny S ghi l thi khng vua (Interregnum). Rt cc Asoka, vi s h tr c lc ca vi i thn kinh Ptaliputr (Thnh Hoa Th), thnh cng v ln ngi vo nm 269 TTL. Tm nm sau khi k v vua cha, hong Asoka xua qun nh chim nc Kalinga dc vng duyn hi mn ng, nay l bang Orissa v x ny giu c nh qung mo, sung tc nh va la, vv tr hng hi thun li dn n vng thung lng Krishna y m vng v qu. Chin dch thnh cng

nhng m mu. Theo cc php d do ng sai khc ln th cuc xm lng ny lm cho 150 ngn ngui b bt lm n l hoc b y i, 100 ngn qun s b git, s thng dn b st hi cn cao hn nhiu ln. Trc trn Kalinga hai nm, c v nh l vua Asoka tr thnh mt Pht t sau khi nghe v Sa-di Nigrodha (Ni-cu-thut) thuyt php, nhng khng my nhit tm (xem Tiu thch php d s 1), mi n sau khi chng kin thm cnh au thng ca chin dch ny ng qu xc ng v rt hi hn, ri t quyt t b chin tranh xm ln v hi tm tr nn mt Upsaka (u-b-tc: c-s Pht t) thun thnh. Sut qung i cn li ng kin tr ng dng Pht php vo vic tr nc mt cch y nhn i m ng gi l dhammavijaya (php chinh phc), v ng h Pht gio pht trin su rng khng nhng trn ton quc ng cai tr m cn truyn b n cc nc ln bang. Nhng s kin ny xy ra khong hai th k sau khi c Pht Thch Ca nhp dit. B Mahavamsa - vn c vit trong tinh thn tn gio vi nhiu huyn thoi vi dng rn i mun cao Asoka t khi tr thnh Pht t t b qu kh y c nghip, t mt Candsoka (A-Dc Vng bo cha) tr thnh Dhammsoka (A-Dc Vng m Php) nn b ny ghi rng trong cuc tranh dnh ngi vua, Asoka git 99 ngi trong s 100 anh em ca mnh, ch cn st li mt ngi tn l Tissa. Thc ra khng c chng c kh tn v iu ny, v li trong i thch Php d s 5 c ban ra 11 nm sau khi ng ln ngi cn cho thy vua Asoka nhc n anh ch em mnh. Cc hc gi tin rng trong v tranh ngi ny ch c mt ngi anh (hay em) b st hi m thi. Hn na vi thi gian tr v ca ng, ngoi hai s kin l tranh dnh ngi vua v cuc xm lng Kalinga trong 8 nm u, sut qung 30 nm cn li ng tr thnh mt hong nhn t em Chnh Php ra ng dng vo i, ch khng tn bo nh Nero ca La M hay Tr Kt, Tn Thu Hong ca Trung Quc, nn vc gn cho ng x danh Candasoka xem ra thiu c s. Nhiu hc gi nghim tc cn so snh ng vi nhng v nhn khc nh Hammurabi ca Babylon, Charlemagne ca quc Ty u hu La M hay Akbar ca quc Mogul. Nhiu c th Tch-Lan ghi li s kin l Asoka nh p dng chnh sch chinh phc n ho bng Chnh Php m ng khn kho n nh i sng chnh tr ton vng v nhiu ln dp yn cc cuc ni lon m khng mu; trong ng k l cuc ni lon ca dn thnh Takshasila thuc vng Gandhara chng li s p bc h khc ca quan cai tr a phng. V

sau Gandhara tr thnh thnh a ca Pht gio, m t phi i tha pht trin qua phng ng. thn dn thng hiu chnh c nhng s ci cch trong chnh sch cai tr mi v nhng nguyn tc v o c ng t ra da theo Chnh Php ct to dng nn mt x hi y nhn bn v cng chnh hn, Asoka ra lnh khc nhng php d ny ln - c khi gi l Li ghi chnh php (dharmalipi) , c khi li gi l php lnh (dharma-sravana) - ng thi cho rao truyn rng ri khp ni trong nc. Nhng php dkhc trn ca vua Asoka minh ha c hnh nh ca mt v minh qun lun nhit tm thc thi Chnh Php ca Pht dy mang li cho trm h mt i sng hin ho, no m phc li, nhng vn khng cho bit thm chi tit no v cuc i ca ng. S khai th v cc Php d ca Asoka c xem nh ch l gn y m thi. Ngi nghin cu u tin li l mt tu s Thin Cha gio, khi cha Tieffenthaler kho st nhng mnh ca php tr Meerut ti Delhi vo nm 1756, nhng khng hiu c ni dung. Mi n nm 1837 nhng php d ca Asoka mi c nh kho c James Prinsep gii m m ln u tin, ri t nhng php d c dch thut v in n qung b khp ni. Ban u Prinsep thy rng nhng d ny c ban ra bi mt v vua t gi mnh l "Vua Piyadasi, Thin t" (phng t "Beloved-of-the-Gods, King Piyadasi") hoc "Devanampiya Piyadasi, Thin t, Ngi Nhn Xung vi T Tm" ("Beloved-of-the-Gods, He Who Looks On With Affection"). Cc hc gi phng on Vua Piyadasi c th l Vua Asoka, thng c xng tng trong cc huyn thoi Pht gio. Cho mi n nm 1915, khi mt php d khc c tm thy vi tn vua Asoka, ngi ta mi khng nh c rng c hai chnh l mt, l hong Asoka, v t , sau hn hai ngn nm b qun lng, nhng php dkhc trn ny ca vua Asoka bng dng lm sng t thm v mt con ngi v i ca lch s n v ca c nhn loi, ch khng cn l mt nhn vt ch uc bit n qua huyn thoi. Mt cu ghi li trn phn nh chiu hng tm linh ca Asoka: "Tt c thn dn l con ca ta. V l con ca ta, h phi c chu cp y an sinh v phc li trong i ny v i sau, nh ta vn hng mong. Theo gio s Romila Thapar v mn Lch s n c ti i hc Jawaharlal Nehru New Delhi th h vn t ca cc Php d ny c xem l vn h sm nht ca n c th nghin cu c. Vn h c hn m ngi ta khm ph Harappa thuc vn minh thung lng sng Indus ch l nhng nt v

tng hnh trn du mc, vt trang sc v l gm m n nay vn cha ai hiu c ngha. Nhng php d khc ca vua Asoka nh du thi k chuyn bin t khu truyn sang vn t ca x hi n v chng l nhng ch tng m ch khng tng hnh nh xa. Nghin cu k nhng bia k, ngi ta thy Hong Asoka cho ghi li Php d bng bn vn h cho ba ngn ng khc nhau. Phn quan trng v chim i a s bia k l ngn ng Prakrit - by gi l ngn ng m thoi ph thng ca x Magadhi, tc l ngn ng chnh thc trong triu Asoka, v phn cn li bng ngn ng Hy-lp v Aramaic. Ngn ng Prakrit li c vit di hai dng vn h Brahmi v Kharoshthi (gn vi Sanscrit). a s php d c vit theo vn h Brahmi, truyn b rng khp quc. Nhiu hc gi cho rng vn h Brahmi do triu i Maurya sng to bi nhu cu hnh chnh trong vic cai tr mt quc rng ln. N l dng chuyn tip gia Sanscrit xut pht t vng ty bc n (thng dng trong gii thn hc, trit hc, hoc huyn hc) v ngn ng hin i Indo-European ca n. Vn h Brahmi, d vy cng b bin dng i cht theo pht m tng a phng, v d vn h vit ting Tamil vng pha nam vn ci bin t h Brahmi. S s dng ngn ng Prakrit trong cc Php d cng cho thy rng Asoka mun em Chnh php ra ng dng vi i thng ch khng ch mt s tng l dng bn lun theo ngn ng Sanscrit. Vn phong dng th ni chuyn rt bnh dn d hiu v thung lp i lp li, c nh Hong mun trc tip ni vi qun chng, ch khng kiu cch cu k nh cc quc vng khc ng thi hay x dng. Qua y nhiu hc gi nhn thy bn tnh bc trc chn tht ca Asoka. Rt t bn khc bng vn h Kharoshthi v bng ngn ng Hy-lp v Aramaic. Nhng bn ny ch thy vng ty bc thuc Afghanistan by gi, ni c nhiu dn ni c hai ngn ng y. Khng r l nhng Php d thuc loi ny c triu nh ra lnh hay l do cc quan cai tr a phng lm ra nh l mt bn dch cho dn trong vng, vn a chng hn tp. Trn mt trong nhng php d vng ny, Hong Asoka k ra tn ca 5 v vua cc nc phng ty ng thi c bang giao, nh vy gip nhiu cho vc nghin cu s i chiu. l cc vua Antiyoka (Anh ng: Antiochos II Theos Syria: 261- 246 TTL), Turamaya (Ptolemy II Philadelphos ca Ai cp: 285 247 TTL), Antikini (Antigonos Gonatas ca

Macedonia: 278 - 239 TTL), Maka (Magas ca Cyrene: 300 258 TTL) v Alikasudara (Alexander ca Epirus: 272 258 TTT). Da vo cc bia k bng Hy ng vAramaic ny m cc nh nghin cu Ty phng hiu c nhng t tng t bn Prakrit. Nhng cng chnh v vy gy kh nhiu ng nhn, v d t dharma li khng c ly mt ch gc Hy v Aramaic (v c Anh ng ngy nay) tng ng dch v ngay trong cc bn vn bng Hy ng vAramaic ny cng khng c ni no cp n c Pht. Cho nn nhiu dch gi phi phng dch ra nh l: thng xt (piety), c hnh (virtue), bn phn thing ling (sacred duty), hoc dng nguyn ng l dharma dy bi c Pht (the dharma taught by the Buddha). Trong bn khc bng Hy ng li c ghi l eusebeia, vi mt ngha rt tng qut nh va k. Chnh v da vo nhng ng nhn ny m nhiu hc gi Ty phng nghi ng rng ch dharma Asoka dng khng phi mang mt ngha nh Chnh php ca o Pht m l nhng khuyn d v o c x hi ni chung. C k cn bo rng v trn nhng bia k chng h thy Asoka cp n gio l cn bn ca Pht gio nh l Lun hi (samsra), Gii thot (mokkha), Nit-bn (nibbna), V ng (anatta), Bt Chnh o (atthangikamagga), hay T Diu (cattari ariya-saccani) nn gii thch ch dharma theo li suy din ngoi o ch quan ca mnh. Tht l ng tic, v h qun rng d Asoka tr thnh mt c-s Pht t nhng ng phi cai tr mt quc rng ln nh mt minh qun, phi cng bng vi thn dn vn a dng v a tn ngng, mt x hi c nn vn ho bao dung ch khng cung tn c tn, c thn. Asoka khng th no dng nhng ngn t thun Pht php ph d thn dn c. Nhng qua mt vi php d ring cho tng gi v d tiu thch php d s 3 hay cn gi l Php d Bairt, th khng cn nghi ng g na v c tin Pht gio ca Asoka. Trong d ny sau li vn an tng gi, ng xc nh c tin v i ca ng vo Pht, Php v Tng. ng bo rng tt c php do c Pht thuyt ging u l chn diu php v ng mun n c trng tn. ng cn cho ghi ra tn ca 7 bn kinh Tng-gi thng xuyn tu hc. Nhng php d khc ni chung nhm vo nhiu thnh phn l cc quan chc di triu, gii tng gi, v thn dn. i vi thnh phn u th ng quan tm n s an sinh phc li ca dn chng, v ku gi cc quan chc nn cao o c v nhm v x hi cai tr dn tt hn. thnh phn gia th ng quan tm n vic tu tp ca tng chng v vc iu hnh cc

tnh x. thnh phn sau th ng ch khuyn khch vic n theo Chnh php (Dharma). Vua Asoka cn thng xuyn tun du thin ha, gi l nhng chuyn vi hnh Php (dhammaytras) ging dy Chnh php cho mi ngi. ng cn ra lnh cho cc quan i thn cng nn lm nh th. Hong Asoka t cho mnh c trch nhim phi gii ngha, cng b v rao ging Chnh Php (Dharma). Vi s minh mn siu vit, Asoka ch ra trong i thng, n l s tng tc nhiu mt ca i sng o c: N phn nh nhng trch nhim v bn phn ca con ngi tu vo v tr ca mnh trong x hi; n phn nh ci trt t trong v tr v chn l cm nhn c trong ci trt t ; n l mi dy rng buc con ngi trong gia nh, x hi, tn gio v t nc; n l ci tri kin c bn lm nn tng cho s thng cm v an ho, vn c biu l khc nhau bi cc nn vn ho v tn gio d bit; n l s ch o cho hnh ng v s t gic v hnh phc; n ch t c bng hnh ng, pht trin thm bng thc hnh, v bo v bng lut l, v nh vy n to nn c s cho chnh sch, gio dc v cng l; n c khm ph bng t qun, thin nh, v chuyn ho, v n a dn n vic t b nhng iu khng thch nghi vi n. Sut thi tr v, ng kin tr thc thi nhng tin tng ca mnh cho n cui i khi ng ng ho vi quan nim chakraqvartin, (Chuyn lun vng); t cho mnh l mt minh qun ang vn hnh bnh xe chnh php khp ni bo ton s an sinh phc li cho mi ngi. ng li t ra mt b gi l "B thc thi Chnh php hay B Php Hnh", b nhim cc quan i thn gi l dharmamahmtras (Php i thn) vo nm 257 TTL (theo d s V, 13 nm sau khi ng ln ngi) chuyn trng coi mi cng tc phc li x hi ca ngi dn, quan tm n nhng nhu cu thit yu ca ph n, ca dn sng bin cng, n cc cng ng tn gio khc nhau v phi v t khi thi hnh cng l. ng cn ph d cho cc quan chc cc cp nn thuyt phc dn trong vc ng dng Chnh php vo i sng thng ngy hn l p buc bng lnh lc. ng cng u thm quyn cho nhng phn quan khp ni ngn nga s chnh mng cng tc, cng nh trnh vic i x d man vi sc vt v gii quyt nhanh chng nhng kh khn gp phi. Php d cn lit k nhng th rng c triu nh bo v khng c sn bn. ng cn ra lnh l nhng vic khn cp cn phi c t n ng ngay. Nhng thnh tu ng k cn c ca tng n by gi l vic xy ct nhiu bnh vin cho ngi v gia sc, cng nh cho trng nhiu khu vn tho

dc, vic xy dng rng ri mt h thng ng s vi hng cy a v xoi ph bng bn l, vi ging o v nh ngh dc ng tng khong u n cho khch l hnh. H thng giao thng ny lm cho vic thng mi v hnh chnh ca quc Maurya pht trin thun li nhiu mt. i vi thn dn t khai ng th Hong Asoka khuyn khch vic ng dng Chnh Php vo i sng hng ngy bng thc hnh nhng gii c chn tht (sace), t bi, n ha (daya), t t vi mi ngi (samya pratipati) hn l thng by tr cng t cu xin n phc; nn thng b th (dana) cho ngi ngho kh (kapana valaka), cho cc v tu hnh, bn b, thn nhn vv..; hn ch st sinh, khng hnh h sc vt (avihisa bhutanam); khng xa x, khng tham cu, v trnh d lm lnh (apa vyayata apa bhadata) [ta theo li dy trong Kinh Tng nht A-hm (Anguttara Nikaya, II:282)]; bit knh trng cc bc trng thng nh cha m, ng b, s ph, v c i vi bn b, ti t v thy cng t b la mn [tng t li dy ca c Pht trong Trng B Kinh (Digha Nikaya) on 31]. ng dy rng nu lm c nh th th s mang li cng c v lng. ng khng ra v bt phi theo mt nghi l tn gio c on no, nhng ch thuyt v Pht gio ring vi gii tng gi m thi. i vi cc tn gio khc ng thi, gm c n gio, K na gio v gio phi Ajivika chuyn tu kh hnh, ng rt cng bng v khuyn khch sng i o hnh (bhava sudhi), nhit tm (usahena), tn trng ln nhau, cao gi tr ni tm (bahu sruta), t ch (sayame) v ngn cm vic xung t tn gio. ng khng ngng hc hi m o vi cc v chn tu ca cc tn gio. V hnh thc th cc Php d c phn loi theo dng b mt c chm khc: mt ni tng, tr v hang ng. Ngay c b mt ca vt liu v ni chn cng hm ci dng cng ca n, cho nn ni dung ca Php d cng i thay tng ng. Da vo cc php d ny m ngi ta c th on c nin k ca cc s kin trong thi Asoka tr v. C th phn bit c hai giai on cc bia k c to ra. Giai on u, 11 nm sau khi Asoka ln ngi, cc php d c khc trn vch mt cch th thin, v tu vo ni dung di ngn m cn chia ra l i Thch Php d (Major Rock Edicts) v Tiu Thch Php d (Minor Rock Edicts). Nhng Thch Php d ny thng c khc trn nhng tng ni ln n nay b h hng kh nhiu. Ly trng hp bia k Sopara, ch vi mnh ca d VIII v IX cn st li. Nh vo nhng vn bn khc cn c bo

qun tt m ngi ta c c nhng on b mt nhng php d b h hng. Cho n nay ngi ta pht hin c 14 i thch php d mang ni dung rt rng ri t vic hn ch st sinh n cung cp cc dch v phc li v y t, ri n cuc chin Kalinga v nhng tc dng ca n. Li thm hai php d Kalinga c ban ra vo nm mm 259 TTL, c hc gi cn gi l php d s 15 v 16. (m ni dung tng t nh 3 php d b h hng, l cc php d s XI: ni v vic cu t v s tng thn ca nhn loi, s XII: ni v s khoan dung tn gio v XIII: ni v cuc chn tranh Kalinga, s hi tm ca Asoka). Hai php d ny cng c li dnh cho cc quan cai tr vng mi chim, ni v nhng vn o c, thi hnh cng l, vn lm gim cng thng vi ln bang v ci thin ho bnh lin quc. Mi bn i thch php d k trn c tm thy 6 ni khc nhau gm: hai ni gn bin gii pha ty ca quc Maurya bn bin Rp l Sopara thuc bang Bombay v Girnar thuc bang Saurahtra; hai ni gn bin gii ty bc l Mansehra v Shahbazgarhi vng ty Pakistan; mt ni pha bc l Kalsi thuc Uttar Pradesh v mt pha nam Erragudi thuc Andhra Pradesh. Mi mt i thch php d cng vi 2 php d Kalinga cn c tm thy Dhauli v Jaugada thuc Orissa, gn b bin pha ng bn vnh Bengal. Nhng Tiu Thch Php d c l c ban ra vo nm 260 TTL v l nhng Php d u tin, cng lc vi nhng chuyn vi hnh Php bt u. Chng tp trung hu ht pha gia v nam ca quc gm Tiu Thch Php d I, c tm thy ti 7 ni bc n v Hyderabad: l Bairat, Gavimath, Maski, Palkigundu, Gujarra, Rupnath v Sahasram. Tiu Thch Php d II c tm thy ti 5 ni pha nam l Brahmagiri, JatingaRamesvara v Siddaoura thuc bang Mysore, Erragudi v Rajula-Mandagiri thuc bang Andhra. Tiu Thch Php d III (php d dnh cho tng gi ban ra vo nm th 12 sau khi ln ngi) c tm thy Bairat. giai on sau, vo nm th 27 n 28 di triu ca hong Asoka, nhng php d mi c khc ln trn nhng ct nh ch bng long, c dng ln nhiu thnh ph quan trng trong thung lng sng Hng v cc ng ln trong quc, thng c gi l Thch tr Php d (Pillar Edicts). Lc ban u c l c rt nhiu php tr c dng ln, nhng n nay ch cn li c 10 tr m thi. Mi tr trung bnh cao khong t 12 n 15 thc, nng n 50 tn. Trn u mi tr u c iu khc nhng hnh

tng tht tinh xo nh s t gm, con b thn hay con nga thnh vv.. Tt c thch tr u c ly t cc m Chunar, pha nam Varanasi v c ko n ni c dng ln, nhiu khi xa c hng trm dm. D sau bao nhiu th k phi gia ma nng gi sng vy m nc bng lng vn cn sng nh gng, ni ln cht lng cao tuyt ca ngh thut tc ca n thi by gi. Hai i s Trung quc hnh hng Ty trc (An) l Php Hin (Fa Hien: 401 410 TL.) ghi l nhn thy 6 php tr, v Huyn Trang (Hiuen Tsang hay Yuan Chwang: 629 645 TL) th thy 15, trong s y ngy nay ch 2 cn tn ti ng theo li Huyn Trang m t trong k s. Nhng php thch tr dng Meerut v Topra c vua Sultan Driuz Shah di v Delhi th k 14. Tr ti Kausambi (thuc bang Kosam ngy nay) cng c vua Akbar di v Allahabad th k 16. Mt s ln khc c l b chn vi, che ph bi rng rm theo thi gian thng trm, vt i sao di. Cc Thch tr Php d ny gm 7 d m ni dung tng i n gin: bt u bng hai tr ni v t tnh ca Chnh php, n 3 tr ni v s ng dng Chnh php vo vic ch ng c nghip v tham i, vic truyn b o c v cng l, v nhng qui nh v vic st hi sc vt v tic tng cng cng, v kt thc vi mt php d (hoc 2 nh trong trng hp ca tr Topra) ni v phng thc truyn b o c. Nhng thch tr Php d ny c tm thy ri rc trn 30 ni khp ton ci quc Maurya bao gm n , Nepal, Pakistan v Afghanistan ngy nay, nh Meerut v Kausambi thuc Utter Pradesh, Lauriya-Araraj, Lauriya-Nandangarh v Rampurva thuc Bihar. Mt tr khc vi d th 7 li c tm thy ti Topra thuc vng ng Punjab. Vn bn ca bia k trn cc Thch tr Php d ny ging ht nhau. Tr Allahabad li c khc thm 2 d khc. D th nht, c khi c gi l tiu thch tr php du I, cng cn thy xut hin Sanchi thuc bang Bhopal v ti Sarnath thuc bang Uttar Pradesh. Bia k khng c bo qun tt nn vn bn ca bia k trn tr ba ni c nhiu thay i. Tr ti Sarnath (ni c vn nai: Lc Uyn) li cn khc thm phn tip theo ca d trn tr Allahabad, cn gi l tiu thch tr php d II. Ngy nay chnh ph n dng hnh tc bn con s t u lng vi nhau trn thch tr Sarnath lm biu tng quc gia. D cn li th hai trn tr Allahabad c khi c gi l tiu thch tr php d III, l qu tng ca mt b hong hu ca vua Asoka, nn cn c gi l Php d ca Hong hu.

Hai tr tm thy Nepal l tr ghi du thnh a, mt Rummindei hay Lumbini, ni c Pht n sanh, mt gn h ln Nigali Sagar, gn thp gi x li ca c Pht Kanakamuni. Nhng php d hang ng (The Cave Edicts) c tm thy 3 trong s 4 hang trong dy ni Barabar thuc bang Bihar. Trong 2 hang trc c bia k ca Hong Asoka ghi vo nm th 12, hang th ba ghi nm th 19 sau khi ng ln ngi, tng cc hang ng nh l ni c tr cho cc nh tu kh hnh thuc gio phi Ajivika, m gio ch l Gosala cng thi vi c Thch Ca. Trong hang th 4 th bia k c ghi li thuc th k th 5 TL sau ny. mt ni khc l i Nagarjuni c 3 hang ng na cha bia k tng cho tu s phi Ajivika ca mt v vua dng tc v "Thin t ", nhng li do vua Dasaratha, chu ca hong Asoka cho dng ln. V tr ca Hong Asoka trong Pht gio tht l vinh hin, c th ni l c tn sng ln hng H Php Vng. Nhng cng c ca ng thng c gii Pht t ca tng l lng sng bi v h tr Pht gio ca ng. Asoka cho xy ct nhiu thp th x li Pht (stpa), nhiu tnh x (vihra). Kinh sch cn ghi l 84 ngn vihras 84 ngn th trn, v ngi ln nht Asokrma ngay kinh vua thng n cng bi. ng chu cp thc phm cho hng trm ngn tng ni, v th thi by gi c nhiu k xu li dng khoc o nh tu gia nhp tng chng c sng an nhn. iu ny a n tnh trng suy i trong vic tu tp Pht php. Khi bit ra t nn, Asoka lin ra lnh cho thanh lc hng ng tng gi v loi b n 60 ngn k ngy danh v n bm trc k i hi kit tp kinh in (sangti) ln th 3 ti kinh Ptaliputr do ng bo tr. ng thng i hnh hng chim bi nhng Pht tch v cho dng nhng ct tr tn thn, m gn y nhiu cuc kho c pht hin c Lumbini ni c Thch Ca n sanh, hay B o trng (Bodh Gaya) m thi y c gi l Sambodhi hay Vajirasana. Ring thch tr B o trng li c khc Php d s VIII ban ra vo nm th 10 sau khi ng ng quang. ng cn ra mt chng trnh tu hoc Pht php cho tn . ng cng cho dng nhng tr ghi s liu ng Pht php ca ng (nh trn Tiu thch php d). ng thng trc tip phn x nhng cuc tranh lun gia cc tng phi v cng quyt ngn chn nhng s phn ho trong tng gi. Cng nh s h php ca ng m Pht gio c lan rng khp quc Maurya, v n cc nc ln cn. Cng theo b Mahavamsa Tch Lan thi

khi Hi ng tng gi trong nc quyt nh mun truyn b Pht php ra nc ngoi, vua Asoka lin gip tch cc, cn phi ngay c hong t Mahinda v cng cha Sanghamitta, (v v sau c a chu Sumana) vo on truyn gio xung Tch Lan vo nm th su di triu ca ng, cng nh gi nhng on khc n vng ng Nam v Trung . ng cn gi nhng on s gi (duta) n 5 nc pha ty thuc quc Hy lp mi n vng bin a Trung Hi (Mediteranean) t Syria n Macedonia, nh ghi trong php d s XIII. Trong khi nhng on truyn gio qua hng ty khng my thnh cng th nhng tng on hong ho do hong t Mahinda v cng cha Sanghamitta hng dn xung pha nam li thnh cng rc r. Ngay t bui u cho n nay Pht gio tr thnh quc gio Tch Lan. C truyn thuyt cho rng phi Thng to b cn c truyn n Min in t Tch Lan di triu Asoka, nhng ai cng bt rng Pht gio ch du nhp Min vo khong t th k th 5 TL. ng tic l sau khi ng mt vo nm 232 TTL th quc Maurya rng ln cng tan r theo khong 50 nm sau, v ri b ging h Shungas thay th; v nhng cng tc phc li x hi do ng xng cng khng ko di c lu tr nhng php d khc vo v nh hng truyn b o Pht qua ng Phng. ---o0o--PHN 2: NI DUNG NHNG PHP D KHC TRN CA I ASOKA MAURYA (304 TTL. 232 TTL.) Li tha trc: Hin nay c kh nhiu bn dch ra Anh ng v nhng Php d ca Vua Asoka vn c vit bng ting Brahmi (Prakrit). Bn dch Vit ng ny da vo 2 bn Anh ng ph thng nht v c nhn di 2 gc tiu biu: 1) Gii hn lm, ca cc tc gi Nayarayanrao Appurao Nikam v Richard McKeon thuc Vin i hc Chicago, n hnh nm 1959 (Vit tt "Bn Nikam") v 2) Gii tng gi, ca i c S. Dhammika thuc Buddhist Publication Society, Sri Lanka, n hnh nm 1993 (Vit tt "Bn Dhammika"). Qu c gi c th vo trang http://www.accesstoinsight.org xem bn Dhammika. Tuy vy, trong khi i chiu lm r ngha hn gia 2 bn ny chng ti nhn thy rng ngoi nhng khc bit v vn phong, vi on cc dch gi ni trn c li din dch khc hn nhau. V th chng ti cn nhc chn li dch no gn vi tinh thn ni dung ca Php d chuyn ra Vit ng, v dng nhng t ng hp vi ng thi

hn. Ngoi ra ngay di mi Php d, chng ti thm phn ghi ch v nhn xt ring (NXR) gii thch nhng khc bit, thay v cui bi khng c tin dng. D vy vn khng th trnh c nhng s st. Mong c qu v cao minh ch gio. Xin gi gp n kvt9899@aol.com. Mong bi vit ny ng gp phn no vo ti liu S Pht Gio. a t. ---o0o--A. Mi Bn i Thch Php D TPD I Thin t, Vua Piyadasi, ban lnh cho ghi php d ny 1. Trong lnh th do trm cai tr khng sinh linh no c st hi hoc t sng v khng tc tng lin hoan no c t chc, bi Thin t, Vua Piyadasi thy nhiu iu xu c trong nhng cuc t hp lin hoan y. Nhng Thin t, Vua Piyadasi vn chun y cho mt vi cuc lin hoan khc. Trc y, trong nh bp hu cung ca trm c hng trm ngn sinh th b git hng ngy lm thc n. Nhng vi Php d ny k t nay ch c ba loi sinh th c php h tht m thi, l hai con cng v mt con nai, nhng thnh thong mi lm tht nai. V ri nay mai c ba th ny cng s khi b git. TPD II Khp ni 2 thuc lnh th do Thin t, Vua Piyadasi cai tr, v dn c ngoi bin i nh dn Cholas, dn Pandyas, dn Satiyaputras, dn Keralaputras, v xa hn na dn Tamraparni, v x Yona (Hy-lp) do vua Antiyoka cai tr, v vua cc x ln cn vi vua Antiyoka 3. Thin t, Vua Piyadasi ban cho hai loi sn sc y t: cho ngi v cho th. Ni no khng c tho dc tr liu, trm cho du nhp v trng. Ni no khng c c r hoc tri cy lm thuc, trm cho du nhp v trng. Dc cc ng trm cho o ging v trng cy ngi v th c hng li 4. TPD III Thin t, Vua Piyadasi phn rng 5: Php d ny c ban ra sau mi hai nm trm ng quang Trm lnh cho cc quan Yuktas, Rajjukas v Pradesikas phi tun du thanh tra khp ni thuc lnh th do trm cai tr mi

5 nm hun d Chnh php nh di y, ng thi lo cc chnh s khc 6 . Bit knh trng vng li cha m l vic tt, ho phng vi bn b, thn hu, b con, cc bc tu hnh 7 l vic tt, khng st sanh l vic tt, bit chng mc trong tiu pha v tit kim l vic tt, tt c ton l nhng iu phc c. Triu nh nn bo cho cc quan a phng phi tun th nghim chnh nhng iu hun d ny ng ca trm. ---o0o--TPD IV Nhiu trm nm trong qu kh, vic st hi sinh vt, i x t bc vi b con, v thiu tn knh vi cc bc tu hnh gia tng 8. Nhng nay do vic thc hnh Chnh Php ca Thin t, Vua Piyadasi, nn diu m ca Chnh Php thay dn cho ting trng 9 . nhiu trm nm hin tng v nhng thin xa, voi lnh, sao bng v nhng cnh tng thn linh khng xy ra. Nhng nay do Thin t, Vua Piyadasi c xy vic khng ch st hi sinh th, i x n cn vi b con, tn knh cc bc tu hnh, v knh trng cha m v bc trng thng, nhng cnh tng im lnh y li gia tng 10. Nhng iu ny cng vi nhiu li khc thc hnh Chnh Php c Thin t, Vua Piyadasi khuyn khch, v ngi s tip tc thng tin vic thc hnh Chnh Php. Ri cng th, cc con, chu v chc ca Thin t, Vua Piyadasi s tip tc thng tin vic thc hnh Chnh Php cho n ht i; an tr trong Chnh Php th h mi gio hun dn theo Chnh Php c. Thc vy, gio hun theo Chnh Php l cng tc cao c. Tuy vy k thiu o c th khng th thc hnh Chnh Php c, bi vic thc hnh v thng tin Chnh Php l vic ng ca tng. Php d ny c ghi nhng k k tha ca trm hoan h tn lc mnh thng tin Chnh Php v khng suy thoi. Thin t, Vua Piyadasi lnh cho Php d ny ghi li mi hai nm sau khi ngi ng quang. ---o0o--TPD V

Thin t, Vua Piyadasi phn rng 11: Lm iu thn thc kh. K no lm iu thin l lm c nan s. Trm lm nhiu iu thin, v nu cc con, cc chu v hu du ca trm, cho n ht i noi gng trm th s lm c nhng iu tht tt. Nhng ai trong bn chng b b d mt phn hun d ny th chng s lm iu c. Thc vy, lm iu c th rt d 12. Trong qu kh khng h c Php i thn (Dhamma Mahamatras), nhng mi ba nm sau khi trm ng quang chc v ny c b nhim. T nay h c y nhim lm vic vi tt c cc tn gio cho vic cng c Chnh Php, cho s thng tin Chnh Php, v cho an sinh v hnh phc ca tt c nhng ai ngng m Chnh Php. H c y nhim lm vic vi dn Yonas (Hy-lp), dn Kambojas, dn Gandharas, dn Rastrikas, dn Pitinikas, v cc dn khc bin cng pha ty ca lnh th 13. H c y nhim lm vic vi qun s, cc cp ch huy, cc bc tu hnh, cc c s 14, k ngho kh, ngi gi c, v nhng ai ngng m Chnh Php lo cho s an sinh v hnh phc ca h v h khi b nhng nhiu. Cc Php i thn c y nhim lm vic ci thin cch i x vi t nhn, a n vic phng thch chng, v nu cc Php i thn ngh rng "K ny c mt gnh nng gia nh", "K kia b vu co", "k n gi", th h tin hnh vic phng thch cc k . H c y nhim lm vic khp ni, y (ni bia k c khc, dng), nhng th trn xa xi, trong nhng hu cung thuc cc bo huynh hay bo t ca trm, v hong tc. Cc Php i thn chuyn lo truyn b Chnh Php c c i khp ni thuc lnh th, gia ngi dn ngng m Chnh Php xem ai ngng m Chnh Php, hay an tr trong Chnh Php, hay thc hnh b th. Php d ny c khc ln n c th trng tn v hu du ca trm c th theo y m thc hnh. ---o0o--TPD VI Thin t, Vua Piyadasi phn rng: 15 Trong qu kh, quc s hoc cc biu tu khng h c trnh hong thng thng xuyn. Nhng nay trm ra lnh ny, khi cc quan c chuyn bm bo v dn tnh trong nc th c th n gp trm bt c lc no v bt c u, d trm ang ng thin, ang trong hu cung, trong cm cung, trn long xa, trong ng gi, trong thng uyn hay ang cu nguyn. V khi mt ban b hay tuyn dng bng khu lnh, hoc v quc v khn cp trm y quyn cho cc Php i thn, m

gy nn s bt ng hay bn ci trong triu th phi cp bo cho trm bit ngay bt c lc no v bt c u. l mnh lnh ca trm. Trm khng h bao gi bng lng vi vic lm v canh cnh cho quc v ca trm. Trm cho rng vic thng tin an sinh ca thn dn l nhim v cao c nht ca trm, v ct li ca vic ny l phi chnh mnh tn lc. i vi trm, khng c iu g quan trng hn l vic thng tin an sinh ca thn dn, v tt c nhng n lc ca trm ch l tr ci n trm mc chng sinh mu cu hnh phc cho h trong i ny v t n thin gii trong kip sau. V vy trm lnh cho Php D ny c khc ra trng tn v cc con, cc chu v cht ca trm noi theo v s an sinh cho mi ngi. Tuy nhin y l mt vic kh nu khng nhit tm v tn sc. ---o0o--TPD VII Thin t, Vua Piyadasi mun rng tt c mn ca cc tn ngng u chung sng trn t nc ca ngi, v tt c bn h u mong cu t ch v thin tm. 16 Nhng con ngi thng c nhiu xu hng v kht vng khc nhau, nn h c th thc hnh c mt phn hay tt c nhng iu y. Nhng k thiu t ch, lng khng trong sch, thiu n tnh v tn tm m li nhn lm phm vt cng dng, th k y l gian c. 17 ---o0o--TPD VIII Trong qu kh, cc thin t hay tun du sn bn hoc vui chi. 18 Nhng mi nm sau khi ln ngi, Thin t, Vua Piyadasi n thm B o Trng 19 v nh th thit ch nhng cuc Php du hnh (Dharma-yatras). 20 Trong nhng ln nh th, cc vic sau c lm: ving thm v qu tng cho cc bc tu hnh, ving thm v tng (tin) vng cho ngi gi, ving thm dn thn qu, hun d h v Chnh Php v tho lun vi h v Chnh Php khi thch hp. Nhng iu ny lm Thin t, Vua Piyadasi p mt v li c xem nh l mt mi thu hoch khc. 21 ---o0o---

TPD IX Thin t, Vua Piyadasi phn rng: 22 Ngi ta hay cng nhiu l, nht l nhng dp au m, khi ci hi, lc sinh n, trc mt chuyn i xa. c bit l ph n li cn by ra lm l lt vt, v ngha khc. Khng c g quy vi nhng l cng bi ny nhng thng th chng em li kt qu no. Ch c L Chnh Php (Dharma-mangala) l mang li rt nhiu kt qu. N bao gm vic i x t t vi n t v gia nhn 23, tn knh thy dy, ng c c vi sinh linh, v cng dng cho cc bc tu hnh. Nhng vic nh th c gi l L Chnh Php. V th mt ngi cha, mt ng con, mt ngi anh em, mt ngi ch, mt ngi bn, mt ngi phi ngu, hay c ngi hng xm thy th nn bo: "Nhng vic ny tt, nn lm cho t n mc ch, ti nn tham d." Nhng bui cng l khc, d t mc ch hay khng vn chng c my gi tr. Nhng nhng mc ch ny, nu c ch hn ch trong i ny. Cn L Chnh Php th v cng. Cho d n khng t c mc ch trong i ny, n to ra v lng phc c cho i sau. Nu L Chnh Php t c mc dch trong i ny th li c c phc c trong i ny v i sau. 24 Lng ho phng thc ng ca ngi. Nhng khng c qu no ln bng qu Chnh Php, hoc bng li lc Chnh Php. V th, mt ngi bn, ngi khch, b con, hoc ngi phi ngu nn c xy ngi khc khi c hi n v bo rng: "iu ny tt, nn lm, rt ng khen. Lm vic ny ta c th t thin gii." V c vic g cn gi tr hn l t thin gii?" 25 ---o0o--TPD X Thin t, Vua Piyadasi khng xem vinh quang v danh vng c gi tr g tr phi thn dn ca trm u nghe n Chnh Php v thc hnh Chnh Php trong hin ti vtng lai. 26 Ch c iu ny Thin t, Vua Piyadasi mi mun c vinh quang v vang danh. Tt c mi n lc ca trm ch nhm n gii thot cho con ngi khi vng n l trong i t nay v sau. Bi c nghip l vng n l. Tht l nan s cho k giu v ngi ngho tr phi h tn lc v t b tham vng. Li cng kh bi phn cho k giu hn l ngi ngho. 27

---o0o--TPD XI Thin t, Vua Piyadasi phn rng: 28 Khng qu no bng qu Chnh Php (Dharma-dana), 29 khng s quen bit no bng s quen bit Chnh Php (Dharma-samstava), khng s san x no bng s san x Chnh Php (Dharma-samvibhaga), v khng s thn thuc no bng s thn thuc Chnh Php (Dharma-sambandha). V n bao gm nhng iu ny: i x t t vi n t v gia nhn, knh trng cha m, ho phng vi bn b, phi ngu, b con, cc bc tu hnh, v ng st sinh. V th mt ngi cha, mt ngi con, mt ngi anh em, mt ngi ch, mt ngi phi ngu, hay mt ngi hng xm nn bo rng: "iu ny c phc c, nn lm." Bng cch biu qu Chnh Php, ngi ta c li lc ngay trong i ny v v lng phc c trong i sau". ---o0o--TPD XII Thin t, Vua Piyadasi tn knh tt c cc bc tu hnh v cc c s ca cc tn gio qua qu cp ngi ban v nhiu s vinh d. 30 Nhng Thin t, Vua Piyadasi khng coi trng qu cp hay vinh d bng s tng trng v o hnh ca ngi c tn ngng. 31 S tng trng v o hnh c th t c bng nhiu li, nhng ci gc r vn l phi km ch li ni, khng c cao tn gio mnh v li ph bng tn gio khc mt cch v c, hoc l khi ng c th li qu . D bt k l do no, tn ngng ca k khc cn phi c tn vinh. C nh vy th tn gio ca mnh cng c li lc, v tn gio ca k khc na. Ngc li th tn gio ca mnh b tn hi, v tn gio ca k khc na. K no huynh hoang v tn gio ca mnh v cung tn v ph bng tn gio k khc vi c " ta lm vinh quang o ca ta", th ch lm tn hi n tn gio ca mnh. V th, s ha ng tn gio l iu tt.32 Ai cng phi lng nghe v tn knh gio l ca o khc. Thin t, Vua Piyadasi mun rng mi ngi nn tm hiu thm gio l chn chnh ca tn gio khc. K no ch bit c chp vi tn gio ca mnh th phi c dy rng: Thin t, Vua Piyadasi khng coi trng qu cp v vinh d bng s tng trng v

o hnh ca mi tn gio. t n iu ny, cc Php i thn, cc i thn chuyn lo v hu cung, nhng quan li trng nom nhng vng xa xi v nhng quan li khc phi tn tm. V kt qu l tn gio ca mi ngi u thng tin v Chnh Php cng c rng r. ---o0o--TPD XIII Thin t, Vua Piyadasi xm chim Kalinga tm nm sau khi ngi ng quang 33. Mt trm nm chc ngn ngi b bt v b y, mt trm ngn ngi b git v rt nhiu ngi na cht v nhng l do khc. Ngay sau khi Kalinga c chinh phc, Thin t, Vua Piyadasi mnh m nghing v hc hi Chnh Php, yu thch Chnh Php v mun pht trin Chnh Php. Nay Thin t, Vua Piyadasi rt xc ng v ly lm hi hn chinh phc Kalinga. Thc vy Ngi rt bun v hi tic vic chinh phc mt dn tc bt khut qua tn st, cht chc v y i. iu quan trng hn lm Thin T hi hn l cc bc tu hnh cng nh gii c s, tn ca cc tn gio ca nc ny tt c u thc hnh knh trng bc trng thng, cha m v thy dy, i x t t v trung thnh vi bn b, ngi quen, k phi ngu, b con, n t, gia nhn b thng, b git hay b chia la vi ngi thn. Ngay c nhng k khng bi h hn cng au kh khi thy bn b, ngi quen, ngi phi ngu v b con b lin ly. Nhng vic ny lm Thin t, vua Piyadasi au bun. Khng c nc no, tr x ca ngi Yonas (Hy Lp) khng c cc bc tu hnh (ging nh tu-s B-la-mn v o s kh hnh), v khng ni no m c dn li khng phng th tn gio ny hay tn gio n 34. Bi th, d s t vong hay s b y i qua trn Kalinga ch bng mt phn trm hay mt phn ngn ca thc s, iu ny cng lm Thin t, Vua Piyadasi au bun. Ngi ngh rng nhng ai phm li nn c tha th nu c th. 35 Ngay i vi dn mi r nay sng di quyn cai tr ca Thin t, Vua Piyadasi, cng nn theo li sng mi m c x ng hong. Chng nn c khuyn co rng d Ngi hi hn nhng Ngi vn cn quyn lc trng tr bn chng nu chng phm ti ng cht. Thc vy, Thin t mun ai cng c v hi, t ch, v cng bng, ngay c nhng k phm li. Nay Thin t, Vua Piyadasi xem Chinh Phc bng Chnh Php (Dharmavijaya) mi l cuc chinh phc quan trng nht. 36 Cuc chinh phc ny

chin thng lin tc khng nhng trong x m cn c vi nhng dn sng ngoi bin cng xa n su trm do-tun, (yojanas) 37 vua Yona (HyLp) l Antiyoka cai tr, v xa hn na ni ca bn vua khc cai tr, l vua Turanmaya, Antikini, Maka, v Alikasudara 38, xung pha nam vi dn Cholas, dn Pandyas, v cn xa hn na l dn Tamraparni. 39 y trong lnh th ca Thin t, gia dn Yonas, 40 dn Kambojas, dn Nabhakas, dn Nabhapamkits, dn Bhojas, dn Pitinikas, dn Andhras v dn Palidas, khp ni dn u theo li gio hun v Chnh Php ca Thin t, Vua Piyadasi. C n nhng x m s gi ca Thin t, Vua Piyadasi cha n, dn y cng nghe n Chnh Php v nhng chiu ch ca Thin t v Chnh Php nn h tun th v tip tc tun th. Cuc chinh phc bng Chnh Php ny din ra khp ni v em li nim hn hoan nim hn hoan ch do chinh phc bng Chnh Php em li m thi. Nhng nim hn hoan cng ch l kt qu nh. Thin t xem qu gt c trong i sau mi thc quan trng. Trm cho ghi Php d ny cc con v chu ca trm khi k v ng ly xm lng lm thnh tch. Nu chinh phc th nn khoan ha v nh trng pht. Nn xem chinh phc bng Chnh Php l cuc chinh phc tht s, bi n c kt qu trong i ny v i sau. Hy vui ly nim vui trong Chnh Php (Dharma-rati), bi n mang li kt qu tt rong i ny v i sau. ---o0o--TPD XIV Thin t, Vua Piyadasi ra lnh cho nhng Php d ny c ghi. Vi bn c ghi ngn gn, vi bn c ghi va hay vi bn c ghi di hn. 41 Khng phi tt c u c trng by khp ni bi lnh th ca trm rt rng. Nhiu bn c khc v trm s cn sai lm thm. Vi Php d c lp i lp li v li hay p ca li dy thn dn thc hnh noi theo. Vi Php d khng hon tt v khng thch hp vi a phng, hoc v cn loi b, hoc v li ca ngi ghi khc. ---o0o--B. Nhng Thch Php D Kalinga

TPDKa I Thin t, Vua Piyadasi phn lnh ny cho cc i thn Tosali cng l cc Phn quan thuc thnh y: 42 Trm mun thy nhng g trm xem l chnh ng phi c thi hnh nghim chnh. Trm phi ch th cho cc ngi li thc hin iu ny v trm t cc ngi v tr phi thu phc c nhn tm ca hng vn ngi. Mi ngi u l con ci ca trm. Nhng g trm c mun cho con ci ca trm, nh phc li v hnh phc cho i ny v i sau, trm u c mun nh th cho thn dn. Cc ngi khng hiu lng trm mun nh th no v nhng iu ny, v d mt vi ngi trong cc ngi hiu i na cng khng thu o ht lng ca trm. Cc ngi phi quan tm n iu ny. Trong khi thi hnh lut php nhiu ngi phi b giam cm, tra kho v ngay c b git v c nn lng dn ta thn. V th cc ngi phi hnh s tht v t. Phi trnh t him, tc gin, tn bo, th ght, nhn tm, try li hoc mt nhc. Lun phi t hi "Nhng thi y c trong lng ta khng?" Ct li vn l khng tc gin v nn nhn ni. Quan chc no chn mt khi thi hnh cng l khng nn c thng chc, k khc th cng thng tin v nn c bt. Ai trong cc ngi hiu c iu ny nn ni vi ng s "C gng thi hnh nhim v m Thin t giao ph. Nh vy, nh th ny ng l li dy ca Thin t, Vua Piyadasi." Thc hin nghim chnh hun d ny th gt c nhiu kt qu, cn nu lm khc i th chng t n thin gii v cng chng lm Thin t hi lng. Nu cc ngi tht bi trong nhim v s lm trm km vui. Nu thc hin nghim chnh th cc ngi s t thin gii v p lng trm. Php d ny phi c tuyn co cho mi ngi vo mi ngy Tisya. 43 N cng c th c c cho nhng c nhn vo nhng dp c bit nhng ngy khc. Nu lm c nh th l cc ngi thi hnh nhim v. Php d ny c ghi y nhc nh cc Phn quan trong thnh ny lc no cng nn c gng trnh giam cm v tra tn khng chnh ng. t c iu ny trm s phi cc i quan nhn i i thanh tra mi 5 nm xem cc Phn quan c theo ng li dy ca trm. Hn na, v hong t cai tr thnh Ujjayini s phi nhng v quan thanh tra nh th mi 3 nm. Cng lm nh th t thnh Taksasila. Nhng i quan thanh tra ny khng c

chnh mng cng tc, v h phi bo m l nhng phn quan theo ng hun d ca Thin t. ---o0o--TPDKa II Thin t, Vua Piyadasi phn lnh ny cho cc a thn Samapa: 44 Trm mun thy nhng g trm xem l chnh ng phi c thi hnh nghim chnh. Trm phi ch th cho cc ngi li thc hin iu ny. Mi ngi u l con ci ca trm. Nhng g trm c mun cho con ci ca trm, nh phc li v hnh phc cho i ny v i sau, trm u c mun nh th cho thn dn. Nhng dn tc cha b chinh phc ngoi bin cng ca lnh th trm c th ang thc mc: "Hong thng ang tnh ton g v chng ta?" nh duy nht ca trm l chng sng m khng phi s hi g n trm, v tin tng trm; l trm s ban cho chng hnh phc ch khng phi kh au. Hn na, chng nn ghi nh rng trm tha th cho chng nhng li lm c th tha th c; v rng chng nn noi gng trm m thc hnh Chnh Php hng phc trong i ny v i sau. Trm dy iu ny l tr ci n m trm chu, v cc ngi hiu r lng quyt tm v li cam kt khng lay chuyn c ca trm. V th, thc hin c iu ny cc ngi phi thi hnh nhim v v lm bn chng an tm tin tng rng "Hong thng cng nh l ngi cha vy. Ngi thng chng ta nh thng chnh Ngi. Chng ta i vi Ngi cng nh l con ci ca Ngi vy." Trm dy cc ngi v cho cc ngi bit v lng quyt tm v li cam kt khng lay chuyn c ca trm. Trm s b nhim cc quan chc thi hnh iu ny khp cc tnh. 45 Hn nhin, cc ngi cn c th khch l bn chng tin tng trm v bo m an sinh v hnh phc cho chng trong i ny v i sau. Lm c nh th, cc ngi s t thin gii v gip trm tr ci n cho chng sinh. Php d ny c ghi khc y cc i thn c th tn ty khch l cc dn ngoi bin cng lun tin tng vo trm v khuyn khch chng thc hnh Chnh Php.

Php d ny phi c tuyn co cho mi ngi mi bn thng lc u ma, 46 vo mi ngy Tisya. N cng c th c tuyn co vo nhng k gia nhng ngy k trn; v c th c c cho nhng c nhn vo nhng dp c bit. Lm c nh th l cc ngi thi hnh nhim v. ---o0o--C. Tiu Thch Php D TTPD I. (Cn gi l Php D Maski) Thin t, Vua Asoka phn rng: 47 Trm tr thnh mt c s Pht t (Upasaka) hn hai nm ri, nhng khng my thun thnh. Mi n nay sau khi khi thng n ving Tng gi (Shanga hay Shamga) hn mt nm trm tr nn rt thun thnh. 48 Thn dn ca trm nu cha c tn ngng th nn noi theo. 49 y l kt qu ca lng nhit thnh ch khng phi v ngi cao c mi lm c. Cho ngay n c ngi hn ha, 50 nu c lng nhit thnh vn c th t thin gii. V tuyn ngn ny c ghi li cho mc ch y. Hy nhit thnh ln hi ngi cao c v k hn h, hy cho cc dn ngoi bin cng bit v hy cho lng nhit thnh trng tn. V ri lng nhit thnh s tng trng, n s tng trng to ln hn, n s tng trung gp mt ln ri. 51 Thng ip ny c Thin t tuyn co hai trm nm chc ln trong chuyn du hnh. 52 ---o0o--TTPD II. (Cn gi l Php D Brahmagiri) Thin t, Vua Piyadasi phn rng: 53 Phi knh trng, vng li cha m v cc bc trng thng. Phi tn trng sinh mng. ng ni di. Phi thc hnh nhng gii ny ca Chnh Php. Cng nh th, hc tr phi tn knh thy dy, v trong gia nh phi lch thip vi thn nhn. y l l lut truyn thng ca Chnh Php dn n trng sinh. Ai cng phi hnh ng nh th. Ghi bi ngi khc (tn l) Chapala.

---o0o--TTPD III. (Cn gi l Php D Bairat hay Bhabra) Thin t, Vua Piyadasi gi li cho Tng gi, v cu chc khe mnh v an lc, ng thi tha rng: 54 Bch ch tn c, ch v r c tin cao c ca trm vo Pht, Php v Tng nh th no ri. Bch ch tn c, nhng g c Pht thuyt ging u l diu ngn. 55 Phi php m ni, tha ch v, diu Chnh Php phi trng tn. 56 Bch ch tn c, nhng bi php trch t Gii Lut, Li Sng Cao Thng, u Lo n, Bi Ca o S, Bi Ging v Cuc Sng Tinh Khit, Nhng cu hi ca u-B--X, v Bi ging v vng ng do c Pht dy cho La-Hu-La - nhng bi php ny, knh tha ch v trm mun tt c Ty-Khu v T-Khu-Ni (tng v ni) nn thng tng nim. 57 Nhng u B Tt v u B Di (c s nam v n) cng nn lm nh th. Trm cho ghi Php d ny ch tn c hiu c trm. ---o0o--D. By Thch Tr Php D TTrPD I Thin t, Vua Piyadasi phn rng: 58 Php d ny c ghi hai mi su nm khi trm ng quang. Hnh phc i ny v i sau thc kh m t c nu khng ht lng yu thch Chnh Php, ht lng t xt, ht lng knh trng, vng li, ht lng kinh s (c nghip), v ht lng hng hi. Nu theo ng li dy ca trm v tn knh Chnh Php th lng yu thch Chnh Php gia tng mi ngy, v s tip tc gia tng. Mi quan li cc cp ca triu nh t thng, trung v h cp u thc hnh theo Chnh Php ng nh li dy ca trm, v c kh nng cm kch ngi khc lm nh th. Cc i thn bin cng cng lm nh th. V y l nhng li dy ca trm: cai tr theo Chnh Php, nng cao s an lc ca dn theo Chnh Php, v che ch h theo Chnh Php. ---o0o--TTrPD II

Thin t, Vua Piyadasi phn rng: Chnh Php th diu ho, nhng ci g to nn Chnh Php? N gm lm lnh trnh d, nhn i, ho phng, chn tht v trong sch. Trm ban cho s sng bng nhiu cch. 59 Trm ban nhiu sc ch nhn t bao gm qu ca s sng cho nhng sinh vt hai v bn chn (ngi v th), trn khng v di nc, 60. V cn nhiu vic thin khc do trm lm nn. Php d ny c ghi thn dn noi theo, v n trng tn. V ai noi theo ng s lm nhiu thin nghip. ---o0o--TTrPD III Thin t, Vua Piyadasi phn rng: Ngi ta ch thy vic tt ca mnh, bo rng: "Ta lm vic thin ny." Nhng h li khng nhn thy vic xu h lm m bo rng "Ta lm ra vic c ny, iu ny gi l c nghip". Nhng s t gic rt kh thy. 61 Ngi ta nn t bo th ny:" Nhng vic ny a n iu c, n bo hnh, n hung hn, n gin d, n kiu cng v ganh t. Ta ng mc vo". V hn na, ngi ta nn ngh rng: "iu ny a n an lc trong i ny v i sau." ---o0o--TTrPD IV Thin t, Vua Piyadasi phn rng: Php d ny c ghi hai mi su nm sau khi trm ng quang. Cc quan u tnh (Rajjukas) ang cai tr dn, hng trm ngn dn. H c giao cho trng coi vic thnh cu ca dn v thi hnh cng l mt cch v t v hin h, v nh th h mi chm lo cho an sinh v phc li ca dn. Nhng h nn nhn r iu g gy ra hnh phc v kh au cho dn, v bi h hng ngng m Chnh Php, h nn khuyn khch dn lm nh th c th c an lc trong i ny v i sau. Nhng quan u tnh (Rajjukas) ny ht lng phng s trm. H cng tun lnh nhng thng quan (Purusas) hiu trm v ch th h lm trm vui lng. Cng nh mt ngi an tm giao con mnh cho v nui ng rng: "B v ny s sn sc tt con mnh," nn trm b nhim cc quan lo cho an sinh v phc li ca thn dn. Cc quan u tnh c giao cho trng coi vic thnh cu ca dn v thi hnh cng l nn h thi hnh nhim v mt cch qu quyt, hin hu v

vui v, v nh th h mi chm lo cho an sinh v phc li ca dn. Trm mun rng phi c mt s cng bng trong lut php v trong vic kt ti. Trm cn i xa hn, trm mun gia n trin hn thm ba ngy cho nhng t ti trc khi hnh hnh. Trong thi gian y, thn nhn ca chng c th khiu ni khi ti cht. Nu khng cn ai khiu ni cho chng, t ti c th b th hay chay tnh c phc trong i sau. Trm thc lng mun rng, theo li ny, nu thi gian ca t ti khng cn bao lu hn cng c th chun b cho i sau, v rng vic thc hnh Chnh Php ca dn qua t ch v b th s c gia tng trong thn dn. ---o0o--TTrPD V Thin t, Vua Piyadasi phn rng: Hai mi su nm sau khi ng quang, trm ra lnh nhng th vt sau y c triu nh bo v: kt, chim so su, ngng, vt tri, di, kin cha, ba-ba, c khng xng, 62 ra, nhm, sc, hu c gc gi, b c, th nui trong nh, t-gic, la hoang, aruna, nandimukhas, gelatas, vedareyaka, gangapuputaka, sankiya, okapinda, b cu nui hoc hoang v tt c nhng th bn chn c ch hoc khng n c. 63 Nhng d ci, tru ci, hoc heo rng ci ang nui con hoc cho con b cng c bo v. Cng th, nhng th con di su thng. G trng khng nh thin, v cy ang che ch sinh vt khng c t, v rng cy khng c t nu khng c l do hoc ch git th. Khng c dng mt con th nui con th khc. Vo ba ngy Caturmasis,64 ba ngy trng trn Tisya 65 v vo nhng ngy 14 v 15 ca thng Uposatha, 66 c khng c git v bn. Vo nhng ngy ny th khng c git trong nhng khu bo tn voi v khu bo tn c. Vo ngy th 8 v vo ngy 14 v 15 ca thng , vo ngy Tisya, ngy Punarvasu 67, ba ngy Caturmasis v nhng ngy thnh khc, b c, d c, hu c, heo rng v nhng th khc khng c thin. Vo ngy Tisya, Punarvasu, Caturmasis v mi na thng ca thng Caturmasis, nga v b con khng c ng du nng trn da. Hai mi su nm sau khi trm ng quang, t nhn c n x trong hai mi lm dp. ---o0o---

TTrPD VI Thin t, Vua Piyadasi phn rng: Mi hai nm sau khi ng quang trm cho ghi nhng Php d v an sinh v hnh phc ca thn dn, h sa i m pht trin theo Chnh Php. Trm tin rng ch vi cch ny an sinh v hnh phc ca thn dn mi t c. Trm lun quan tm n lm cch no d bo m an sinh v hnh phc cho mi ngi, khng phi ch ring b con ca trm hoc dn sng kinh m cn c dn sng nhng vng xa xi ho lnh. Trm i x bnh ng nh th vi tt c mi ngi, mi gii. Hn na, trm tn knh mi tn gio bng mi cch cng dng nhng cch tt hn ht l trc tip thm ving h. Php d ny c ghi hai mi su nm sau khi trm ng quang. ---o0o--TTrPD VII Thin t, Vua Piyadasi phn rng: Trong qu kh cc vua ngh n nhiu cch tng s ngng m Chnh Php ca dn. Nhng d vy, s ngng m Chnh Php ca dn vn khng tng trng. V vic ny, Thin t, Vua Piyadasi phn rng: "Vic ny cng xy ra vi trm. Trong qu kh cc vua ngh n nhiu cch tng s ngng m Chnh Php ca dn. Nhng d vy, s ngng m Chnh Php ca dn vn khng tng trng. Nay phi lm sao khuyn khch thn dn tun theo? Lm th no s ngng m ca thn dn gia tng qua s truyn b Chnh Php? Lm sao trm c th nng cao h qua s truyn b Chnh Php? V vic ny, Thin t, Vua Piyadasi cn phn thm rng: "Vic ny tng xy ra vi trm. Trm phi cng b Chnh Php v ch dy Chnh Php. Khi thn dn nghe n li tuyn co v s ch dy, h s sng theo Chnh Php, t nng cao h v tin b qua s truyn b Chnh Php." V mc ch ny m trm phi cng b Chnh Php v trm phi ch dy Chnh Php bng nhiu cch, v nhng quan li c lnh phi gng truyn b v gii thch Chnh Php thc r rng. Cc quan u tnh cai tr hng trm ngn ngi c lnh nh th hng dn dn ngng m Chnh Php.

Thin t, Vua Piyadasi phn rng: " Vi mc ch ny, trm cho dng nhng Php thch tr cng b Chnh Php, v b nhim cc Php i thn truyn b Chnh Php." Thin t, Vua Piyadasi phn rng: Dc ng, trm cho trng nhiu cy a ly bng mt cho th v ngi, v trm cng cho trng vn xoi. C cch khong tm krosas, 68 trm cho o ging nc, xy nh ngh chn, v nhiu ni trm cho xy bn nc cho th v ngi dng. Nhng y ch l nhng thnh tu nh m thi. Nhng vic nh th lm cho dn vui c nhiu tin vng thc hin. Trm lm nhng iu ny ch vi mc ch l mi ngi c th hng say thc hnh Chnh Php. Thin t, Vua Piyadasi phn rng: Nhng Php i thn ca trm bn rn vi nhng cng tc gip cc bc tu hnh v c s cc tn gio. Trm ra lnh cho h nn chm lo cho i sng Tng gi. Trm ra lnh cho h nn chm lo cho i sng ca cc tu-s B-la-mn v o-s Ajivika. Trm ra lnh cho h nn chm lo cho i sng ca Niganthas. 69 Trm ra lnh cho h nn chm lo cho i sng ca cc tng phi khc. Thin t, Vua Piyadasi phn rng: Nhng i thn ny v nhng quan li quan trng khc bn rn phn pht qu tng ca trm cng nh ca cc hong hu. Trong hu cung ca trm, h cng t chc nhng sinh hot cu t khc, ngay y (kinh ) v cc chu qun. Trm cng ra lnh cho cc thi t v hong t nn ban pht qu nhng vic thin cao c ca Chnh Php v vic thc hnh Chnh Php c thng tin. Nhng vic thin cao c ca Chnh Php v vic thc hnh Chnh Php bao gm gia tng lng nhn t, ho phng qung i, chn tht, trong sch, t t v thin tm gia mi ngi. Thin t, Vua Piyadasi phn rng: Nhng vic thin g trm lm, u c thn dn noi theo v thc hin. Nh vy m h tin b v cn tip tc tin b qua s tn knh cha m, tn knh cc bc trng thng, l php vi ngi gi v t t vi cc bc tu hnh, vi ngi ngho, k kh v ngay c vi n t v gia nhn. Thin t, Vua Piyadasi phn rng: Nhng tin b ny ca thn dn qua Chnh Php c thc hin bng hai cch, bi nhng qui nh Chnh Php v bi thuyt phc. Nhng qui nh Chnh Php th khng c hiu qu my, trong khi thuyt phc th hiu qu hn nhiu. Nhng qui nh Chnh Php trm ban chng hn nh phi bo v mt s th, v nhiu qui nh Chnh

Php khc. Nhng ch bng thuyt phc th tin b ca thn dn qua Chnh Php c nhiu hiu qu hn lin quan n khng hnh h sinh vt v khng st sinh. V vic ny, Thin t, Vua Piyadasi phn rng: u c thch tr hay mt th y Php d c khc ghi n trng tn n i con chu trm, v cn di lu nh mt tri v mt trng cn soi sng thn dn thc hnh theo li dy Chnh Php. Bi qua thc hnh Chnh Php th an lc mi c trong i ny v i sau. Php d ny c ghi hai mi by nm sau khi trm ng quang. ---o0o--E. Tiu Thch Tr Php D TTTrPD I (Cn gi l Thch Tr Php D Rummindei) Hai mi nm sau khi ng quang, Thin t, Vua Piyadasi ving thm v l bi ni ny bi v y l ni c Pht Thch Ca, Bc Gic Ng ra i. 70 Thin t cho xy mt tng bao bc xung quanh v dng mt thch tr. 71 V v c Th Tn n sinh y, lng Lumbini 72 c min thu v ch ng mt phn tm nng sn. ---o0o--TTTrPD II (Cn gi l Php d Sanchi, hay Allahabad) Thin t, Vua Piyadasi lnh cho i thn cai tr Kosambi rng: chia r tng- gikhng c thu nhn vo tng-gi na.
73

K no

Tng-gi ca t-khu hay tng-gi ca t-khu ni nay c ha hp, tip tc ha hp cho n i con v chu ca trm, v cn di lu nh mt tri v mt trng cn soi sng. K no, d l t-khu hay t-khu-ni, quy ri trong tng gi b buc phi mc bch y 74 v khng c sng trong tnh x. 75 c mun ca trm l tng-gi ha hp v trng tn mi mi. ---o0o---

TTTrPD III (Cn gi l Php d Sarnath) [] 76 khng ai c gy xo trn tng-gi. Nu mt t-khu hay mt t-khu-ni quy ri trong tng gi, tng hay ni y phi b buc phi mc bch y v khng c sng trong tnh x. Php d ny phi c cng b trong tng-gi ca t-khu v trong tng gi ca t-khu-ni. Thin t, Vua Piyadasi phn rng: Treo mt bn ca Php d ny trong hnh lang ca tnh x; trao mt bn cho tt c tn . Tn phi t hp mi ngy chay hc tp v Php d ny. Mi quan li phi thng xuyn n d mi ngy chay lm quen v hiu rnh r Php d ny. Li na, ngi (ch v quan u tnh) phi ra lnh xung khp ni thi hnh nghim chnh Php d ny. Cc ph quan thuc quyn ca ngi cng phi lm nh th khp cc chu huyn. ---o0o--F. Php D Hang ng Karna Chaupar Mi chn nm sau khi ng quang, Thin t, Vua Piyadasi 77 tng hang ng ny, trong dy i th mng Khalatika, khng h b ngp nc vo ma ma. Trn Trc Lm Seattle, trng thu 2001 Ti Liu Tham Kho 1. Ven. S. Dhammika, "The Edicts of King Asoka" Buddhist Publication Society, Kandy, Sri Lanka, 1993 2. Nayarayanrao Appurao Nikam v Richard McKeon, "The Edicts of Asoka", The University of Chicago Press, 1959. 3. Kenoyer, J.M., "Ancient Cities of the Indus Valley Civilization", Oxford University Press, Oxford, New York, Delhi, 1998.

4. Possehl, G.L., "Indus Age; The Beginnings", Oxford and IBH Publishing, New Delhi, 1999. 5. Possehl, G.L., "Harappan Civilization: a Recent Perspective", Oxford and IBH Publications, New Delhi, 1993. 6. Possehl, G.L, "Indus Age The Writing" Oxford and IBH Publications, New Delhi, 1999. 7. Shaffer, J.G., "The Indo-Aryan Invasions: Cultural myth and Archaeological Reality" in "The People of South Asia" edited by J.R. Lukas, Plenum Press, New York, 1984. 8. Chris J.D. Kostman, M.A., "The Demise of Utopia: Contexts of Civilizational Collapse in the Bronze Age Indus Valley", JAGNES, the Journal of the Association of Graduates in Near Eastern Studies, 2001. 9. Romila Thapar, "Languages and Scripts of Asoka's Inscriptions". Microsoft Encarta DVD, 2001. 10. John Snelling, "The Buddhist Handbook", B&N, NY. 1991 ---o0o--Hong Asoka Gi T Chinh Chin Vi Ni Thng Kh Ca Ngi Thng Trn Trn Hng Lan dch Nhng tn tch vng Dhauligiri, mt lng nh trong bang Orissa, thng khi dy k c v mt bin c lch s v i nm cch th ph Bhubaneswar ca tiu bang ng n ny chng 10 km, lng Dhaulirigi vn cn gi c g t v con lch nh di chn g. i vi mt du khch chim bi hay mt hc gi chn chnh, c hai vt ny u l bng ch ng v lch s v truyn thng vn ha n c i. Bn di ng lm chm v con lch kia l c cu chuyn thng tm v vic cm ha mt anh hng vin chinh ca n thnh mt s gi nhit tnh v ha bnh v nhn i trn khp th gii (A-dc vng). S kin ny xy ra trong cuc i ca v i c n Asoka (A-dc vng 273 - 236 trc cng nguyn) tip theo sau trn chin Kalinga ly lng, c l l chin trn bo tn nht tng din ra trn t n. K t nm

231 trc CN, trn chin Kalinga c khong 100.000 ngi b git, hng trm ngn ngi thng vong v 150.000 b bt lm t binh. Ngy nay, vng Dhauligiri lun nhc nh cho con ngi thy s v ngha ca bo lc v khin cho h phi lng lng suy ngh tht su sc. ng i n Dhauligiri rt d dng, phi cng gn nht l Bhubaneswar, ni vi Delhi, Calcutta, Bombay, Hyderabad v Bangalore. Nhng chuyn tu siu tc cng c th a bn n Bhubaneswar t nhiu th ln khp n . Mi tin nghi u sn c trong cc khch sn do Cng ty pht trin Du lch Orissa qun l hoc cc nh tr t nhn. Xe but v taxi, sn sng phc v ngay ti Bhubaneswar i n Dhauligiri v nhiu thng cnh thu ht khch du lch trong vng quanh rt d ra vo. Trong khi theo ui ch ngha bnh trng mt cch bo tn, hong Asoka m rng vng quc khp mi pha. Thc ra ngi tha hng mt vng quc kh ln do v Tin vng li, tri di t Persia (Iran ngy nay) n Nam n. Ngi cn bnh trng thm bng cch sp nhp lnh th Kalinga. Cc s gia cho rng vng quc ca ngi l quc v i nht trong lch s n - Vn ho H. G. Wells cn miu t ngi l " nht i ca x s ny". Song Kalinga l trn chin thng cui cng ca i Asoka. Cui cng, chnh l v nhng ni kh au ca k chin bi v lng hi hn ca ngi chin thng trn ngp trong lng i n mc ngi t gi chin chinh mi mi, v hong n nn chp nhn o Pht thnh mt tn ngng c tn trng sut i mnh v em ht nhng nm thng cn li ra sc thuyt ging gio l ph bin o t bi khp mi tng lp qun chng khng ch trong quc ngi m cn vt c bin thy n mi cho n bao i sau! Sng sng gia di tch Dhauligiri l mt thch tng oai nghi, o bng tng, d thu ht khch chim bi. Thch tng dng cao c, n c nh l nhn chng cm lng v bt lc trc cuc chin kinh hong. Ngi ta cho rng con sui nh kia tn l Daya (T tm) cng nhum thm mu o ca cuc tn st tp th thi y. ng bn b sui, bn c cm tng nh con sui kia chy l v n vn cn mi mn kit qu vi ni au do cuc chin Kalinga gy nn. Tn tch Dhauligiri vn cn , sut i hu chin cho n bao th k hu lai.

c im phi thng nht trong bin c trng i ny l i Asoka khng i i v bt c mt ng lc chnh tr no thc y t trong nc cng nh ngoi nc, m n thun v lng t bi t nhin sinh khi a n s chuyn tm ton din, mt s thay i trong t duy ln hnh ng. Ngi vn l v vng ti thng y mi uy quyn. Ngi c qun thn, ch hu khp ni tn trng v king oai. Song ni thng kh do cuc chin Kalinga gy ra qu nng n n ngi khng th no chu ng c na. i Asoka y n nn lin i tm gp v danh Tng thi y l T kheo Upagupta. Ngi ph phc trc v T kheo v thnh cu v Php s em li cho ngi s bnh an trong tm tr. Do ngi c a dn vo o Pht v o Pht dn dn cm ha ngi, thu ht ngi mnh lit. Trong mi n lc hnh tr gio l Bt hi (Ahinisa) v T tm (metta) l nn tng ca o Pht, ngi truyn nhiu phi on Pht gio i n tn nhng vng t xa xi vt bin gii n truyn o ca c Th Tn. Ngi li ban cc sc d gii thch mi cng c thin s ny cho ton dn thng hiu v tun hnh. Cc s gia xem i Asoka l v quc vng n u tin ban hnh cc sc d truyn b l tng cao c ca ngi. S gia n li lc, tin s Radha K. Moorkerji, chia cc sc d ny thnh ba loi. Loi th nht l "Sc d Kalinga"; bao gm mi bn sc d trong c c cc sc d lin h vng Dhauligiri ny. Sc d XIII khc trn tr din t ni kh au su sc ca vua Asoka v gy nn s vic, m theo li ngi, l cuc bo hnh i vi nhiu ngi v ti y lng m o trong sut cuc chin Kalinga ny. V th, ngi cu mong mi ngi hng c nim hnh phc ca np sng bt hi, t iu thn, bnh ng v thn i. Quan nim "chinh phc bng v kh" trc kia c thay th bng l tng chin thng bng o php. V o ngi theo ui khng phi l o cung tn, m thm nhun tnh nhn o gii thot. i vi i Asoka, an lc hnh phc ca ton dn l iu ti quan trng. Ngi tuyn b : "Tt c thn dn u l con rut ca Trm v v nh Trm c mong cc con Trm c hng mi th an lc hnh phc trong i ny ln i sau, Trm cng c mong mi thn dn c nh nguyn". Bng cc thit lp mt mi quan h y tnh ngi gia nh vua cai tr v thn dn b tr, ngi cho php mi triu thn v cn v trnh tu ngi mi

vic t quc s n dn tnh vo bt c gi pht no, ngay c khi ngi trong cc hu cung ca cc vng phi. L v vua sng lp ra mt quc gia hng thnh n , ngi nhn mnh c tnh v tha v thng cm gia cc tn gio qua cc sc d ca ngi, chnh ngi vn phn bo qun thn "Nu ngi no ch ca ngi gio php ca mnh v ch bai cc gio phi khc th chnh ngi y lm hi gio phi mnh mt cch nghim trng". Theo ng gio l bt hi ca c Pht, vua Asoka nu bt tm quan trng, tnh cch thing ling ca cuc sng khng ch gia loi ngi m c vi loi vt. Ngi tuyn b "Khng sinh vt no c git hi hay em ra t l trong quc Trm". Qu tht, vua Asoka cng hin hu ht cuc i mnh - khong hai thp nin - sau trn chin Kalinga thc hin cc phn ca mt Pht t thun thnh. Mt s s gia c th khng tn ng vic ny, song mt s khc cho rng cng cuc ngi theo ui trong thi hu chin ny cn c gi tr i vi nhn loi hn c thnh tch chin thng ca nhiu ngi khc. Trn nh i ca qun th vng Dhauligiri ngy nay c dng ln mt Pht i rng ri c thit k rt m thut. N thu ht s ch ca mi ngi t xa nh mt chng tch th hin cng cuc mu tm ha bnh ca i Asoka qua o Pht. Cc Pht t khp ni trn th gii n y chim bi vng Thnh a cao c ny. Song ngha trng i hn i vi t nc n ngy nay l s vic vua Asoka t nn tng vng chc cho mt c ch dn ch yu chung ha bnh cao c. Trn thc t quc huy nc n c lp ngy nay l khun mu ly t Thch tr Asoka c hnh bn con s t ln trn nh ct hnh trn c dng ln khong th k th 3 trc cng nguyn. Di quc huy l phng chm: Ch c chn l chin thng (Satyameva Jyate). Cng vy, hnh bnh xe vi 24 cm xe m xanh dng trn nn quc k mu trng, pht xut t Php Lun (Dharma Cakka) trn Thch tr Asoka. Bnh xe nm ni bt trn hnh hoa sen n trn nh tr. Qu tht cc tn tch trn chin Kalinga, cc Thch tr ca vua Asoka v qun th Pht i Dhauligiri tng trng ba giai on trong cuc i ngi: giai on u tin giai on ngi trng thnh qua o Pht v sau cng l nhng c m v tng lai cho chnh ngi cng hu th. Chnh phn cui

cng ny em li li lc cho quc dn ngi v ton th nhn loi mi mi v sau./. GOPL SEXNA (Realist Budhhist, 1993) ---o0o---

Trng ca KALINGA
Trc Thin Ch c s chin thng ca o Php mi thc l mt cuc chin thng v thng; ai ai cng nh cuc chin thng y m c an c lc nghip. H php Chuyn lun vng i A DC ---o0o--Li m u Ngy kia, trn ng du ha, Pht gp mt cu b con nh trm anh ngi gia ng nhi t nn chi gi lm thnh tr sng ni. Cu b em ht thnh tr cng dng cho Pht v nguyn sau ny s thng tr mun dn, gm thu thin h. Pht nhn li nguyn, v bo trc kip sau cu s lm Chuyn Lun Vng tch cc h tr php Pht. Qu nhin, vi nguyn lc tinh tn y, li 200 nm sau, sau khi Pht nhp Nit bn, cu b ngy xa thot sanh lm hong t, tn A Dc (Asoka), ln ngi nm 273 trc TL, chinh phc ton th ch hu bng st v mu m lm cha t ci Dim Ph. Tm nm sau, nh vua nh x KALINGA, mt nc nh nm bn vnh Bengale hin nay. B chng tr bt ng, nh vua ra lnh tn st. Kt qu: 10 mun qun ch b git, 15 mun khc b cm t, vi mi mun thng dn khc cht ln cht mn sau . Nhng, mu nhim thay, hi loa chin thng va rc ln l nh vua t ngt hi tm v sm hi m tr v vi Pht. Ngi tuyn b: Ch c o t bi mi chinh phc c lng ngi.

T , v t trung tm KALINGA, pht ng khp trong nc, khp ngoi nc, nhng t truyn gio hng hu khng cng, tung honh nh v bo. Nh vua cn cho hai con l i c Mahinda v cng cha Singhamiha xut ngoi qua Tch Lan hong php, mang theo ba tng kinh v mt chi b , nay vn cn. Ngi trng tu li cc Pht tch, xy khp x 84.000 thnh thp th ngc X Li, m cuc kt tp kinh in ln th ba, k hip c nm nm Cn ng truyn b php Pht, v.v... Nu khng c v Chuyn Lun Vng siu vit y th khun mt ca Pht gio chc khng th c rng r nh hin nay, nht l sau th k th VI Pht gio n b cn qut khi qu nh, nhng Pht gio hi ngoi vn cn , khp no lu vong, vng mnh tha truyn mi o. ---o0o--I. Bo cha A Dc 1 Kalinga! Kalinga! Kalinga ngy no mt bi trng sa! v gio v gm, v hch truyn loa rc v nga v ngi, v chin xa chen chc di gm tri st kh nghn my en v A Dc Vng lm lit gia rng tn trn bch tng nghing mnh xoay ngn kim xua ht mu xng vo vng hn chin Ting vng: dng tay li b i Vng tin thn hn c Chuyn Lun Vng hi ny 2 v ngt tri la dy t mng mnh v thnh tri trong sng mu bp bnh loang long chiu gm trn loe nh uc nga dy ln voi nghin bc xe chm ln xc cy qua ngi gc di ngi sng st

mu n ln mu oan gia gia mn m u ut gic hi loa Ting vng: dng tay li b i Vng tin thn hn c Chuyn Lun Vng hi ny 3 Kalinga! Kalinga! Kalinga ngy no mt bi tha ma! ngi ta hi nhau : nc cn hay mt? ngi ta hi nhau : ai cn ai mt? i t s mi mun vi nghing lim sp si lang i, xin nhn ly tht da xng trng n ln tng nm t hn phiu tm no gi ma nha i t s mi mun vi nghing lim sp m nghe qu r di trng t by qu i t u v ti tp tng t thi thu dn bi trng sa tng mnh tht xa i nim nhc hi i -- ngi chin thng Kalinga -- ! Ting vng: quay u li b i Vng tin thn hn c Chuyn Lun Vng hi ny 4 Kalinga! Kalinga! Kalinga ngy no lm chm bng t xa chuyn v u -- u cng l a ngc -nhng hnh hi d th d ngi ta i nhng t xa ... ri nhng t xa ... bnh chuyn vng ln tang tc bnh chuyn o theo oan gia bnh chuyn v u h hc -- php trng hay ha ngc? -chuyn v u nhng ti c ca can qua

chuyn v u nhng hin thn ca nhc hi ai -- ngi chin thng Kalinga --? Ting vng: dng tay li b i Vng tin thn hn c Chuyn Lun Vng hi ny ---o0o--II. Chuyn lun vng A Dc 1 Kalinga! Kalinga! Kalinga ngy no Mu La ha Sen To! Kalinga, lau i dng nc mt hi lm chi ai cn ai mt bo cha gi u? y ch c Chuyn Lun Vng bo cha l ai? y ch c au thng y ch c mt tm hn ray rt qun qui gia mun nim au m c Vng gc u cn l nut trong sng Vng sut mt i ngang dc ngn trng thng uy v lch nghing tri t u lu rc no bin cng m hm nay khi chin thng hi loa va ngy ngt nu xng mu vt tri ln cht ngt Vng gc u cn l nut trong sng v cha xa chung vng ting du dng ... m ting vng c trin min trong gi rt nh gic gi nh chan ha nh qun qut nh nc ln t gia khi h khng hn ai ku i i gia mng lung nh chui mu nhiu di trong bng ti Vng ngm i tay: tay m nhng mu Vng m hn gc xung gia hoang vu v cha xa chung vng ting vi vu ...

u gc trn nim hi tic tay bung nh ht triu nghi chp li mt li tha thit : Con nguyn sm hi qui y gm gio s l chung l tng thn tm ny s l bt l y con thnh knh dng ln nim tin tng trn khung i tc li nt t bi Nam M Thch Ca Mu Ni ! ---o0o--2 y : chi B y : ngc X Li y : Ba Tng Php Bu Pa Li trm cung knh trao v ch i c y : Mun i Thng ip ca T Bi xin hy ln ng hong php khung i t li nt huyn vi mt ngi tc li nim u hin tm ngi khi li nh v vi u u chng hn m tng tia nng mng? u u chng mi kht tng git t bi? Nam M Thch Ca Mu Ni! ri tng on ngi i ... ri tng on ngi i... i t thnh Kalinga kinh ca nh Sng i t hn Asoka ngun la ca T Bi o theo on kht s kinh theo no vn du hnh trang : mt bnh bt v kh : mt lng tu t ln tng ngn uc

ko qua ci Dim ph ng i du c vi vu ni rng du c hoang vu trung o du bao chn ch sng ngi du bao trc tr him nguy du khp no chn ng tu nhng S Gi ca Nh Lai c bao gi nhn bc? nhng Chin S ca Tnh Thng c bao gi li c? ho quang khoc o chinh phu ... v Php Pht trn lan nh sng nc v B bng ng mt mi phng t kinh k ra hi ngoi ni lin lc a vi trng dng php no l chng Php Pht ? tm no l chng Tm Thng ? tung ra th o m mun ng khp li th bt tng my bi ai ngn xa m ni ai ngn sau hnh hng thy chng trong nhp hong dng bng Ngi H Php lng khun Pht ? tun Pht n 2509 ---o0o--HT

Bia k Girnar, ban vo nm 257 TTL. Bn Nikam cn vit l vua Priyadarsi. Trong cc Php d, i Asoka lun t xng l Thin t, Vua Piyadasi. 2 . Bia k Girnar, ban vo nm 257 TTL. 3 . Dn Cholas vPandyas pha nam ngoi quc do vua Asoka cai tr. The Dn Satiyaputras v Keralaputras sng cn duyn vng ty nam. Tamraparni l tn c ca Tch Lan (Sri Lanka). Antiyoka tc l Antiochos II Theos ca x Syria (261-246 TTL). 4 . Asoka thc hnh li dy ca c Pht trong Samyutta Nikaya (Tng ng B Kinh), I:33. 5 . Bia k Girnar, ban vo nm 257 TTL.
1

Bn Dhammika: Khng c ti liu no tn ti cho bit r chc nng ca cc v quan ny. Bn Nikam: l cc quan cai tr huyn (Yuktas), tnh (Rajjukas) v kinh (Pradesikas). 7 . Bn Nikam: "priests and ascetics"; Bn Dhammika: "Brahmans and ascetics": "tu-s (B-la-mn) v o s kh hnh", ch cho gii tu hnh thi by gi. o-s kh hnh gm c cc kht s Pht gio, Ajivika v K na gio. 8 . Bia k Girnar, ban vo nm 257 TTL. 9 . Bn Dhammika: mun ni n ting trng nh ln khi triu nh trng pht nhng k phm php. Bn Nikam: l ting trng trn. NXR: kin ca Nikam v McKeon c v ng hn. 10 . Bn Dhammika: Ging nh mi ngi trong thi c i, Asoka tin rng di s cai tr ca mt minh qun th nhiu im lnh xut hin. NXR: Bn dch ca Nikam v McKeon v on ny khng st bng bn ca HT. S. Dhammika. 11 . Bia k Kalsi, ban nm 256 TTL. 12 . Theo liPht dy trong "Php C" (Dhammapada), cu 163. 13 . Dn Hy-lp (Yonas), nh c ng o vng m nay l Afghanistan vPakistan sau cuc xm lng ca Alexander the Great. 14 . Trong hai bn u dch l "householders: gia trng". NXR: C l Asoka mun ni n gii c s. Theo chng ti, dch l "c s" th ng vi tinh thn Php d hn. 15 . Bia k Girnar, ban vo nm 256 TTL. 16 . Bia k Girnar, ban vo nm 256 TTL. 17 . Bn Nikam li dch l: "Ngay c k khng cng dng c phm vt xa x, khng bit t ch v lng khng trong sch, khng c n tnh, v tn tm vng chc vn ng khen vcn thit." 18 . Vihar-yatras. Bia k Girnar, ban vo nm 256 TTL. y vua Asoka dng "Thin t" ch cho cc tin vng. 19 . Bn Dhammika: Thi by gi c tn l Sambodhi hay Vijirasana ch khng gi l Bodh Gaya nh ngy nay. 20 . Bn Nikam li dch on ny nh sau: "Tuy nhin, vua Priyadarsi gic ng (sambuddha) mi nm sau ngy ng quang, nn t nhng chuyn tun du ca ngi c gi l Php du hnh."
6

Bn Nikam dch: "Nhng chuyn Php du hnh ny lm vua Priyadarsi rt vui lng hn nhng chuyn khc." 22 . Bia k Kalsi, ban nm 256 TTL. Asoka ngh n Mangala Sutta (Sutta Nipata 258269) khi ban Php d ny. 23 . Bn Dhammika: "cng nhn v gia nhn". 24 . Nhiu bn chm dt ngang y. 25 . Bia k Girnar, Dhauli v Jaugada li thm on ny. 26 . Bia k Girnar, ban vo nm 256 TTL. 27 . Bn Dhammika dch on ny nh sau: "Tt c mi n lc ca trm ch nhm n an sinh trong i sau cho thn dn, v h khng vng c nghip. V phc c l c nghip. Tht l vic kh lm cho k hn h v ngi cao sang tr phi h tn lc v t b tham vng. Li cng kh bi phn vi ngi cao sang (hn l vi k hn h)." 28 . Bia k Girnar, ban vo nm 256 TTL. 29 . Dharma-dana: n th Chnh Php. Tng t "Php C" (Dhammapada) cu 354. 30 . Bia k Girnar, ban vo nm 256 TTL. 31 . Nguyn bn: "saravadi"dch l "tinh ty tn gio" c ngha l "phm cht o hnh". 32 . Theo Bn Dhammika, vn da vo bn bng ting Pal, dch theo cu "Ta samavayo eva sadhu"; m "Samavayo" chit t ra th c "sam + ava + i", c ngha l "n vi nhau". 33 . Bia k Kalsi, ban nm 256 TTL. Kalinga, by gi l bang Orissa..
21

Thi by giAsoka ngh rng Hy-Lp l x v tn gio . Bn Nikam dch: "By gi, vua Priyarsi ngh rng k phm li vi Ngi nn c tha th nu li y c th tha th c." 36 . C th Asoka ngh n "Php C" cu 103-104. 37 . Khong ba ngn dm. 38 . Theo th t, l cc vua Antiochos II Theos ca Syria (261-246 TTL), Ptolemy II Philadelphos ca Egypt (285-247 TTL), Antigonos Gonatos ca Macedonia (278-239 TTL), Magas ca Cyrene (300-258 TTL) v Alexander ca Epirus (272-258 TTL). 39 . Xem ghi ch 3. 40 . Xem ghi ch 13. 41 . Bia k Girnar, ban vo nm 256 TTL. 42 . Bia k Dhauli, ban nm 256 TTL. Hai Php d Kalinga ch tm thy c Dhauli v Jaugada. 43 . Bn Dhammika: cn vit l Tisa; l ngy rm, trng trn. 44 . Bia k Jaugada, ban nm 256 TTL. 45 . Bn Dhammika dch on ny nh sau: "Bng vo vic ch dy v cho cc ngi bit v lng quyt tm v li cam kt ca trm, trm s t mnh quan tm t n mc tiu ny." 46 . n c 3 ma: nng, ma v lnh. Ngy Tisya: xem ghi ch 42.
34 35

Bia k Gavimath, ban nm 257 TTL. Php d ny tm thy 12 ni khc nhau, vi ni dung khng ng nht. c bit l ch trong Php D Maski ni vi Tng Gi ny i mi xng thc danh l Asoka (Asokaraja). 48 . Nhiu hc gi khi dch on Pali "yam me samghe upeti" ( vo Tng gi), hiu nhm, cho l ai Asoka tr nn mt t-khu (tng s). 49 . Nhiu bn khc dch st nguyn ng l "men unmingled with Gods: ngi khng ha ln vi Tri". Hai bn Nikam v Dhammika dch " the people who have not associated with the gods." 50 . Bn Nikam dch l "k giu v ngi ngho". Ni chung l u bnh ng trong Chnh Php. 51 . Bn Nikam dch on ny nh sau: [ ci Dim-Ph- (Jambudvipa), tri vn khng ha ln vi ngi, nay ha ln vi h. Nhng nhng kt qu trm thu t ch bng ca (ngay c) ngi ngho nu h ngng m Chnh Php. Thc khng ng nu ni rng iu ny ch dnh cho k giu. K giu v ngi ngho u phi c bo rng: "Nu cc ngi lm nh th th nhng thnh tu ng ca tng ny s trng tn v s gia tng mt ln ri." 52 . Bn Nikam khng dch on ny. 53 . Bia k Brahmagiri. 54 . Php d ny c tm thy trn mt tng nh gn thnh ph Bairat, v nay c bo tn trong Hip Hi Chu Calcutta. 55 . Cu ny da vo mt on trong Kinh Tng Nht A-Hm (Anguttara Nikaya, IV:164.) "... tht l diu ngn, nhng li do c Th Tn thuyt." 56 . Bn Nikam dch: "Cho php trm lit k nhng bn kinh phn nh Diu Chnh Php, v lm Chnh php trng tn." 57 . c nhiu tho lun v nhng bn kinh Pali no tng ng vi trch dn ca vua Asoka:1) Vinaya samukose (Skt.: Vinaya samukasa: Xng Tng v Tr Gii): c th l Atthavasa Vagga, Anguttara Nikaya, 1:98-100. 2) Aliya vasani (Skt.: Aliya vasani: Mu Mc v i o Hnh): c th l Ariyavasa Sutta, Anguttara Nikaya, V:29, hoc Ariyavamsa Sutta, Anguttara Nikaya, II: 27-28. 3) Anagata bhayani (Skt.: Anagata bhayani: u Lo v Tng Lai) : c th l Anagata Sutta, Anguttara Nikaya, III:100. 4) Muni gatha (Skt.: Muni-gatha: Bi Ca o S): l Muni Sutta, Sutta Nipata 207-221. 5) Upatisa pasine (Skt.: Upatisya-pasine: Bi Ging v Cuc Sng Thnh Thin): l Sariputta Sutta, Sutta Nipata 955-975. V 6) Laghulavade (Skt.: Rahulavada: Bi ging v vng ng cho La-Hu-La): l Rahulavada Sutta, Majjhima Nikaya, I:421. 58 . By Php d ny dch t bia k Dehli Topra, su bn u c ban ra nm 243 TTL v cn thy trn nm thch tr khc. Bn th by c ban ra nm 242 TTL. 59 . Theo ting Pali: "Cakhu dane" c ngha l "Trm ban cho s thy". C th l vua Asoka ban cho "con mt tr tu"; nhng t n vo ton b Php d th c v nh l Asoka ra lnh ngng li hnh pht lm m mt. 60 . C ngha l ngng st sinh. 61 . Tng t nh li Pht dy trong "Php C" (Dhammapada) cu 50 v 252. 62 . C th l tm, cua.
47

Hai bn Dhammika v Nikam vn nhng tn th theo nguyn ng, khng dch c. 64 . Ngy u ma. Xem 45. 65 . Ngy Tisya: xem 42. NXR: y ch qui nh ngy trng trn ca thng u mi ma. 66 . Thng an c kit h 67 . ngy l hi 68 . Khong 1 mile. 69 . Tu s K-na gio (Jaina hay Jains). Gio ch l Makkhali Gosala, cng thi vi c Pht Thch Ca. 70 . Li ghi ny c khc trn mt thch tr ti Lumbini vo nm 249 TTL. 71 . Bn Dhammika: "Thin t cho tc tng v dng mt thch tr." 72 . Nay c gi l Rummindei. 73 . Phn u ca Php d ny b h hng; ch c cu "chia r" cn c c m thi. Ngi ta phi da vo nhng Php d ni khc c c ton b ni dung ca Php d ny. 74 . Ch tng v ni mi c mc y vng. 75 . Anabasasi. 76 . Ba dng u ca Php d b h hng. Nhng mnh cn st c c cho ngi ta gi rng Vua Piyadasi (Asoka) lnh cho cc quan phi ngn nga nhng k quy ri trong tng gi. Bn Dhammika khng c Php D ny. 77 . Bn Dhammika khng cPhp d ny. Dy i Barabar (thi Asoka gi l Khalatika) c 7 ng: 4 i Barabar, 3 i Nagarjuni. 5 ng c tng cho cc o s Ajivika lm ni c tr.
63

You might also like