HONG ASOKA CON NGI CA HA BNH & TNH NHN BN Minh Chi Ngun http://thuvienhoasen.

.org Chuyn sang ebook 6-8-2009 Ngi thc hin : Nam Thin namthien@gmail.com Link Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org Mc Lc
Cc hc gi phng Ty nh gi cao cc D ca Asoka V cc phi on truyn gio di thi vua Asoka

---o0o--Bt c s gia no, d l ngi phng ng hay ngi phng Ty, d c thin cm hay khng i vi o Pht, u phi tha nhn o Pht to ra trong con ngi Asoka mt bin i thn k: Asoka, con ngi tn c (candasoka), sau khi theo o Pht tr thnh Asoka, con ngi thin lnh (dharmasoka), hay con ngi thn thit vi thn linh (devanampiya), con ngi ai thy u vui mng (pyadasi)... Hong Asoka (Hn dch m A Dc) tr v trn mt nc n rng ln hn by gi (tr phn cc Nam ca bn o), vo khong nhng nm 274237 trc Ty lch (TL). Asoka l chu ni ca Chandragupta, ngi sng lp ra triu i Maurya (Hn dch l Khng Tc). Cha ca Asoka l Bindusara, c 16 ngi v v 101 con. Asoka ch c mt ngi em trai cng m l Tissa, v sau cng xut gia v chng qu A la hn. Ngi ta k li, c tin vua cha lm bnh nng ti th Pataliputra, Asoka lc by gi ang lm ph vng ti vng Ty Bc n, vi v ko qun v, git sch tt c anh em, tr ngi em ng m l Tissa, v ln ngi vua, vo nm 329 trc TL. Nhng l ng quang ch c t chc 4 nm sau, vo nm 325 trc TL. S chm tr ny ni ln bu khng kh bt bnh trong triu cng nh ngoi dn chng, trc hnh ng tn bo, lm mt nhn tm ca Asoka lc by gi.

Vo nhng nm u ca triu i mnh, cng c thm vng quc, Asoka m chin dch nh chim x Kalinga (nay l Orissa). Trong cuc chin, 10 vn ngi b git, 15 vn b bt. Cnh tang tc ca chin tranh lm cho Asoka v cng hi hn, v t v sau tr thnh rnt Pht t thun thnh, mt v hong ca ha bnh, ca mt tnh cm nhn bn, su sc bao gm c ngi v loi vt. S nghip v i ca Asoka c ghi li bng chnh cc co vn ca ng, khc trn cc bia l tr , do chnh ng dng ln ri rc ti khp nhiu ni trn vng quc rng ln ca ng, m cc nh kho c phng Ty v n dn dn pht hin c t na cui th k XIX tr li y. Lch s cho bit Asoka bi b ti t hnh trong vng quc mnh. Trong D Kalinga, Asoka ni : Cng nh ti mong cho con ci ti c hng mi hnh phc v an lc i ny v i sau, ti cng cu mong cho tt c mi ngi u cng c hng hnh phc v an lc nh vy. C tnh hnh xy ra l c mt s ng b bt giam m khng c l do xc ng gi, v rt nhiu ngi khc b au kh v cng. V vy m cc ngi phi theo con ng trung o, c mc thc Nhng s khng th no noi theo c con ng trung o y, nu cc ngi cn lm n l cho nhng tt xu nh k, khng kin nhn, tn c, nng vi, thiu chuyn su, li bing v th ng. Cc ngi phi mong sao cho ng phm vo nhng tt xu ni trn. D ny c khc ra y, cho cc php quan trong thnh ph trnh khng bt giam dn chng m khng c l do xc ng. V cng v mc ch y m c nm nm mt ln, ta gi cc phi vin i cng cn, nhng phi vin ca ta phi c thi t i, d thng, quan tm n s sng thing ling ca mi loi. D trn y cho chng ta bit ng li tr dn ca Asoka: Cc php quan phi cng minh, khng c bt giam ngi m khng c l do xc ng. Vua quan tm ti hnh phc ca ton dn, nh l quan tm ti hnh phc ca con ci mnh vy. Asoka ln n mi biu hin ca k, n p, li bing, th ng, thiu chuyn cn v.v... Trong D th hai ca 14 D trn , Asoka vit: Trong tt c mi ni ca vng quc ta v cng vy trong cc nc lng ging, nh cc nc Cholas, Pandyas, Satyaputra, Keralaputra. Trn o Tambapanni (Lanka),

trong vng quc ca vua Hy Lp Antiochus, v c trong vng quc lng ging ca vong quc ca Antiochus. Ti khp mi ni, ta cho dng ln hai loi nh thng, nh thng cho ngi v nh thng cho sc vt. Copleston, trong cun o Pht nguyn thy v hin i (Buddhism Primitive and Present) tha nhn rng Cng lao xy dng nhng nh thng u tin chc chn l thuc v o Pht . Nhng cn ni thm l ngoi nhng nh thng u tin cho ngi, Asoka cn cho xy dng nhng nh thng cho sc vt na! Chng ta bit nh thng sm nht do ngi Ty phng xy dng l nh thng Diu Paris (Php) vo th k th VII TL, ngha l khong 1.000 nm sau cc nh thng ca Asoka! Lng thng yu ca Asoka i vi loi vt tht l c mt khng hai. D u tin trong s 14 D trn vit: y khng mt sc vt no c git v hin t. Trc y, trong bp nh vua, mi ngy, hng trm sc vt b git tht lm mn cri. Nhng t nay, sau khi o d thnh tn ny c khc trn , th ch cn c git tht hai con cng v mt con nai mi ngy, nhng i vi con nai th khng thng xuyn. Nhng t nay tr i th c ba scvt cng s khng b git tht. Trong D th 5 trn tr , Asoka vit: Ngay c rm r, nu c sinh vt trong , cng khng b t. Rng cng khng c t, hoc v sai lm, hoc l v hung bo v tn c i vi sinh vt. Khng c nui sinh vt bng sinh vt. D th hai trn cho bit, chnh nhng Pht t xy ng nhng nh thng u tin Chu Phi v Chu u. Nh thng cho cc sc vt l sng to ring c ca o Pht. Cc nh thng sc vt hin cn Ahmedabad, Surat v trong nhiu thnh ph khc n l nhng t chc cn li, hay l c xy theo m hnh ca nhng nh thng sc vt di triu i Asoka. Theo bc s Cumsron, tc gi cun Lch s y hc, th nh thng sc vt hin cn Surat chnh do Asoka u tin xy dng nn. V nh thng , trong cun Quang cnh x n , Hamilton vit nh sau: T chc ng c ch nht Surat l nh thng Cy a (Banyan Hospital). l mt ci sn rng , xung quanh c tng cao bao bc, v

c chia thnh nhng sn nh tin nghi i vi sc vt. Sc vt m c chm sc rt chu o y, v nu gi yu tn tt, th y cng l ni an dng tht tt cho chng. Nu mt con vt b qu chn, hay l b thng tt, th ch n em n n nh thng v n s c chm sc rt chu o, khng phn bit ch n thuc quc tch hay ng cp no. Nm 1772, nh thng cha bnh cho nga, la, b ci, cu, d, kh, g, vt, b cu v rt nhiu loi chim. K c mt con ra gi, nghe ni an dng y t 75 nm nay. Cu Th tng n Nerhu ni rng: Chnh gng sng ca Asoka v s truyn b ca o pht khin cho tp qun n chay tr thnh ph bin trong dn chng n . Yu qu con ngi, c cy v loi vt tc l thng yu v trn trng s sng, bt c s sng biu hin di dng g, l c im ring c ca o Pht m vua Asoka th hin mt cch sinh ng v c hiu qu khng nhng trong vng quc ca vua, m cn trong cc vng quc khc na, gn v xa, c Chu u v Chu Phi. iu ny ni ln uy tn ln lao ca vua Asoka, sc thuyt phc ca chnh sch ha bnh v thnh tn ca vua i vi cc vng quc khc, cc v vua khc. Thi hnh mt chnh sch nh vy, Asoka thc hin ng theo nhng li khuyn ca chnh c Pht, khi Ngi ti th, trong kinh Cakkavatti Sihananda Suttta (Kinh Chuyn Lun Vng). ng nh vy, l tng m Asoka theo ui sut i mnh l m bo hnh phc vt cht v tm linh cho ton th gii , bao gm c ngi v sc vt v cc sinh vt khc, khng nhng trong vng quc ca nh vua, m trong c th gii m vua c bit hay l c quan h. (Gio s Bhanhrkar). Tin s Bhanhrakar cho bit rng Asoka s dng s qun ca nc mnh ti triu nh cc vua Hy Lp ng thi ph bin chnh php ca Pht, ph bin chnh sch cai tr nhn o ca mnh, cng ging nh vua s dng cc quan chc ca mnh lm cng vic trong nc.... V vy , chng ta khng ngc nhin rng o Pht nh hng ti o Gia T khng nhng trn bnh din l nghi bn ngoi, m c trn bnh din l thuyt v o c na. D th 13 trn cho bit Asoka t b chin tranh theo chnh sch ha bnh trong thi im v hon cnh nh th no.

Khi vua Piyadasi, c cc thn linh yu mn, ln ngi cch y 6 nm, vua chinh phc vng quc Kalinga, c n 150 ngn ngi b t y, 100 ngn ngi b git, v mt s ln hn na b cht sau . Nay vng quc Kalinga b chinh phc ri, trong lng vua sinh ra mi quan tm i vi tn gio, lng qu mn tn gio, mun gii quyt vn tn gio. V vua hi hn v cuc chinh phc vng quc Kalinga. Tri li, cuc chinh phc bng tn gio m hin nay vua ang tin hnh, em li cho vua mt s tha mn rt ln. Nhng s tha mn vn khng ng k. V vua cho rng, ch s thng pht kip sng sau mi quan trng hn. o d v tn gio ny c ghi li bng ch vit, nhm mc ch sau ny cho chu cht ta s khng bao gi tin hnh mt cuc chinh phc qun s no na . V nu mt cuc chinh phc qun s l cn thit, th chu cht ta phi t ra c lng t i, rng lng, ch trng pht nh, v phi thy cuc chinh phc tn gio l cuc chinh phc chn chnh. Cuc chinh phc tn gio em li kt qu tt trong kip sng ny v trong cc kip sng sau. Chng ta phi c nim vui h tr cho tn gio. Bi v tn gio em li kt qu tt trong kip sng hin nay v trong kip sng sau ny... D ny cn cho bit Asoka tin thuyt ti sinh, l mt trong nhng ch thuyt ca trit l o Pht. T nay, Asoka tr thnh mt Pht t thun thnh. Trong D Virata ni ting (hin nay c gi li trong Vin Bo tng Calcutta), Asoka vit: Hi cc v Thng th tn qu, cc v bit lng qu trng, lng tin tng ca ti i vi Pht, Php, Tng ln lao n dng no! Tha cc v Thng th qu mn, mi iu do Pht, ng ch tn ni u hay p c... Vua mun ch thn nu gng sng cuc sng o hnh ca vua cho mi ngi noi theo. Trong D trn tr th VII, Asoka vit: Ti c lm bt c mt cng vic thin lnh no, th dn chng noi theo gng ti cng lm v s lm mi cng vic thin lnh nh vy. V dn chng s ln ln vi nhng c tnh vng li cha m, vng li thy gio, tn trng bc ln tui, tn trng v c thi ng n i vi cc bc Thnh, i i thn i vi nhng ngi ngho v bnh tt. Cc D ca Asoka ni chung, khng cha ng nhng gio ngha cao siu g, m ch yu l nhng li khuyn co c tnh cht o c: Tnh thng ngi v sc vt, lng bao dung i vi mi tn ngng, khng phi

ch tn ngng Pht gio... Tuy nhin, trong D Bhabra, c th c cng b vo nm th 13 ca triu i Asoka, vua c khuyn co Tng chng nn nghin cu mt s on kinh Pht, m chng ta c th nhn bit nh l mt phn ca Kinh tng Pli: Vua Magadha gi li cho Tng chng, chc Tng chng c an lc v sc khe. Cc i c knh mn, cc i c bit r lng knh trng v lng tin ca ti i vi Tam bo, Pht, Php, Tng l su rng n dng no. Tha cc i c, Th Tn ni mi li u hay. Th nhng, tha cc i c, theo quan nim ca ring ti, th c th ch ra mt s vn kin c bit: 1. cao gii lut. 2. Hnh trng ca cc bc Thnh v i. 3. Ni lo s iu c th xy ra. 4. Bi ca ca ngi n s. 5. m thoi v cuc sng ca ngi n s . 6. Cu hi ca Upatishya. 7. Thuyt php cho Rahula ti t kin. Ti mong rng ng o Tng Ni s thng c nghe v suy t trn nhng bi kinh . C nhng c s cng nh vy, nam cng nh n. V l , ti cho ghi li li ni ca ti, dn chng bit r ti c nh nh th no. D trn c ghi bng ting Magadhi. Vn kin 1 cao gii lut chnh l gii bn Patimokka, vn kin 3 Mi lo s iu c th xy ra rt trong kinh Pancaka Nipata thuc Anguttara Nikya ( Tng Chi B kinh, cun III). Vn kin m thoi v cuc sng ca ngi n s , ni ti cuc sng khng cn dc vng, cuc sng trong c ba nghip thn, khu, u c bnh lng. Upatisya hay Upatissa l X Li Pht hay Sariputta, mt trong nhng t ln ni danh ca Pht. c Pht tr li Tn gi X Li Pht v nhng nguy c e da ngi tu hnh. Bi thuyt php cho Rahula (La Hu La) c trong Trung B kinh I, tr.414420, bn Anh ng. Trong mt D khc, D Sarnath, ng c ging ni khng phi ca mt Pht t bnh thng, m l ca mt v lnh o gio hi. Trong D, ng vit:

Vng, ng nh vy, ngay c i vi ti t v nng dn, cng phi c x nh vy. S tin b ca dn chng trong chnh php c thc hin bng hai con ng, bng nghe thuyt ging chnh php, v bng suy t ni tm. Trong hai bin php , th bin php suy t ni tm cao cp hn nhiu. Hiu qu siu vit ca bin php suy t ni tm c th hin trong s tng trng lng tin o ca dn chng, v trong vic hon ton chm dt t git hi sinh vt. Ti s s dng cc v Tng quan (Dharmamahamatras) by t mi quan tm ca nh vua i vi cc v tu kh hnh cng nh cc v tu ti gia, i vi tt c mi tn cc tn gio. Ti cng dng h m bo cuc sng hnh phc an lc ca Tng gi. Ti cng dng h vi mc ch nh vy i vi B la mn, cc v tu kh hnh phi Ajivikas, phi Nighantas, trn thc t tc l i vi tt c mi tu phi. H v cc quan chc ch yu khc c giao nhim v phn phi vt phm cng dng ca vua v cc hong hu, v ngay ti triu, y, ti kinh cng nh ti cc tnh, cc quan chc ni trn s thc hnh cc bin php khc nhau, nhng bin php sng tn o gio v b th em li nim an lc. Ti cng thu xp cho cc quan chc gip vic phn phi vt phm cng dng ca con ci ti, ca cc hong t v cng cha khc. Vng, h s c dng thc y mi cng vic thin lnh theo chnh php, thc y vic thc hnh chnh php. H c chc trch thing ling lo lng cho trong dn chng c c s tng trng lng nhn t, tnh trung thc, lng rng lng, trong sch, t ha, thnh hnh... Chnh nhm mc ch y m o D ny c khc ln , bn lu nh mt tri v mt trng cho con ci, chu cht ti, mi ngi ni di ti s theo ng chnh php. Bi v nhng ngi theo ng chnh php s c hng hnh phc trong i ny v c trong nhng i sau. D th 4 vit:

Nay do ti thc hnh chnh php, ting trng trn ca chin tranh khng cn vang ln na, m thay vo l ting trng ca chnh php. Sau trn chin thng Kalinga, Asoka v cng hi hn v long trng tuyn b t nay s loi b chin tranh trong chnh sch ca vng quc mnh, v thay vo , dng chnh php, dng Pht php chinh phc lng ngi . M chnh php, ng nh Asoka hiu, tc l s quan tm n i sng vt cht v tm linh ca tt c mi dn chng, s quan tm n i sng ca mi loi. Trong tt c mi lc, mi ni, ti u quan tm n tnh hnh v cng vic ca ton dn. D ang khi n, d l trong phng ca hong hu, trong phng ng ca ti, ni ng rung, trong xe hay trong vin, khp mi ni, cc quan chc phi bo co cho ti bit mi cng vic ca dn chng, v ti lc no cng sn sng gii quyt cng vic ca dn chng khp mi ni. Ti ra lnh mi cng vic ca dn chng phi c bo co cho ti bit, khp mi ni, bt c vo gi no. V rng ti khng bao gi tha mn v s c gng ca bn thn ti. ng nh vy, bn phn cao nht ca ti l m bo cho ton t nc c hnh phc v an lc Khng cn chc trch no cao qu hn l m bo hnh phc cho ton dn. V nu ti c c gng ht sc mnh: th cng l nhm mc ch tr mn n ca ti i vi tt c moi chng sinh, m bo cho mi loi c hng hnh phc trong i sng ny v hnh phc ca ci tri trong kip sng tng lai. Chnh nhm mc ch y m ti cho khc li D ny trn , cho chnh php mi mi lu tn, cho con ci v chu cht ti c th thc hnh theo chnh php, v hnh phc v an lc cho ton t nc. Nhng l mt mc ch kh thnh tu c, tr phi l c c gng ht sc, ht lng mnh. D trn cho thy Asoka quan nim chc trch, bn phn ca mt ng vua Pht t phi nh th no, cho thy mt v vua Pht t, trc ht, phi ton tm ton phc v cho hnh phc v an lc ca ton dn nh th no. D Maski (a danh ni tm ra D ) vit:

Tht s nh vy, t nay tr i, ti phi lo lng, m bo cho hnh phc vt cht v tm linh cho ton t nc. Noi theo con ng ha bnh, ti s dt dn ton th gii t b dc vng n vi ha bnh. T ngy ti gp c Tng chng, t ti, ti gng sc rt nhiu. Hu qu tt ca s c gng khng phi ch dnh ring cho cc v nhn. Nu anh ta mun: th ngi bnh thng cng c th gng sc m vn ti c ci tri hnh phc v an lc. Chnh v mc ch y m nhng li ny c cng b. Tt c mi ngi, ln cng nh b, hy c gng ht sc mnh. D Maski trn y cho thy Asoka coi trng v thc hnh c hnh tinh tn, sing nng nh th no. Mt ng vua Pht t phi l mt ng vua ht sc tch cc v ch ng gii quyt mi vic c ch li cho dn chng trn c hai mt vt cht v tm linh, tinh thn. Asoka quan nim nh th no l con ng hnh phc v an lc. D trn vit tip: Phi bit vng li cha m. Cng nh vy, cc thy gio v mi ngi xng ng phi c tn knh. Phi thng yu mi loi vt. Phi ni s tht. l nhng c tnh cao c cn c thc hnh v cao. Cng nh vy, hc tr phi phc v thy dy, mi ngi quan h vi nhau phi nh nhn v lch s. l tn iu chn chnh v c xa, tn iu y s gip sng th. V vy dn chng hy hnh ng theo ng tn iu ny. ---o0o---

Cc hc gi phng Ty nh gi cao cc D ca Asoka

Cc D ca Asoka c tt c mi hc gi phng Ty nh gi cao. Robert Blatchford trong cun Thng v ngi lng ging ca ti (God and My Neighbor) vit rng: ... Jesus v cc Cha ca nh th cha tng bao gi cm ch n l, cha tng bao gi cm t k th tn gio, cm thi tn c i vi loi vt. Cn o Pht trn thc tin xa b n l ch v t khng b tn gio, dy c hnh tit , cuc sng trong sch v lng nhn hu, v xy dng

c nn o c cao cp hn, cao t tng ton nhn loi u l anh em. Cc Pht t thc hnh v truyn b mt tn gio nhn bn, mt tnh huynh bao qut ton loi ngi trc k nguyn ca Jesus. M khng phi ch ging thuyt m cn thc hnh, l iu m nhng ngi o Gia T khng bao gi thnh tu c, trc kia cng nh hin nay. V hn na, cc Pht t khng truyn b nhn hu v huynh ca h bng gm gio, cm tra tn, inh ng tay, ci thiu ngi. Cc Pht t gii phng ngi n l v m rng lng thng ca h, bao trm c loi vt. o c ca ngi Pht t khng ghi li trong sch. N c ghi trn . Khng c mt l l no c th xa b cc D ca vua Asoka... ---o0o---

V cc phi on truyn gio di thi vua Asoka

Di thi Asoka, cc phi on truyn gio c gi n Hy Lp, Trung , Sri Lanka v cc x mang tn gi chung l Suvannabumi (nay l bn o ng Dng). Cc nh kho c tm thy dng ch khc trn : Supurisasa Moggaliputtatissa. Sapurisasa l con ngi thin, con ngi lnh. Moggaliputtabssa l v A la hn di thi vua Asoka lnh o k i hi kt tp kinh tng ln th ba. V sau i hi ny, nhiu phi on truyn gio ca vua Asoka c phi n cc nc ngoi. Cun Mahavamsa, tp bin nin s ca Sri Lanka, cho bit sau cuc i hi kit tp ln th ba, bn v A la hn cng vi Maijhima Thera c phi n vng ni Himalaya truyn gio. Nhng n lc sp nhp Nit bn th c bn v ny cng vi v trng on tr v x s qu hng ca h. Trong hai hp ng x li tm thy bo thp Sanchi, c khc tn hai v: Kassapagotta , v o s ca vng Himalaya v Majjhimagotta. Majjhima Thera chnh l v trng on truyn gio vng Himalaya. on truyn gio i Sri Lanka cng li nhiu du vt quan trng. on gm bn v cao tng Itthiya, Utthiya, Baddhiya, Sambala v v trng on A la hn Mahinda. Dng ch khc c pht hin thy ti vng Rohana, vng pha Nam Sri Lanka, ni mang tn Rajagala , c dng ch khc trn

 bng ch Brahmi, ct di ti 18 feet. C ch di ti 1 foot 1: Ye ima dipa patamaya idiya agatana ulika (Terana) hide teraha tube. Ngha: y l bo thp, cha x li ca cc Thng ta Itthiya v Mahinda n o ny bng php thn thng. Hai cun s bin nin Mahavamsa v Dipavamsa vit v Mahinda: Ngi n trn khng bng php thn thng. Tt nhin i vi cc bc A la hn, bay trn khng l chuyn d dng. Nhng Paranavitana, mt trong nhng nh kho c hc ln nht ca Sri Lanka, li gii ngha on cu: Idiya Agatana l n y, v s an lc ca nhng ngi dn Sri Lanka. C l v ng cho rng by gi, t ngi tin cc php thn thng, nhng mt on sau, ng vit thm Nhng c s ging nhau phn no gia iu ti ni y vi cu trong tp Mahavamsa: Thng ta Mahinda bay trn khng t x Vidisa n. c bit sau khi Mahinda tch, x li ca ngi c chia cho nhiu ni cho nhn dn Sri Lanka xy bo thp cng dng. Bo thp ng x li ca Mahinda c tm thy ti mt ni cch hng trm dm ni ha tng ngi ti Anuradhapura. Mahintale l ni Mahinda tr ng lu di. Gio s Paranavitana ni rng hp x li pht hin y chc chn cng l mt hp x li ca Mahinda. Vua Asoka v vua Tissa Sri Lanka, ngi ng thi vi Asoka l bn thn. Vua Tissa gi biu Asoka nhiu qu tng, ton l chu bu v ngc qu. Theo yu cu ca Asoka, vua Tissa thc hnh mt l ng quang ln th hai vi tn Devanampiya, ngha l thn thit i vi Thn linh. Cn nhc rng cc vua n triu i Maurya cng c cng mt danh xng . T vua Devanampiya tr i, trong hng nhiu th k, cc vua Sri Lanka u theo danh xng nh vy. Danh xng ny l mt bng c v s du nhp sm ca o Pht vo t nc Sri Lanka. Mt bng c na l cy Maha Bodhi (cy B ) Anuradhapura l mt nhnh ca cy B ti Maha Bodhi Gaya bn n (B o trng). Gio s Paranavitana, khi phn tch bia Rajagala khng nh l bia cn mang tn v cao tng Itthiya Thera, cng i vi Mahinda sang Sri Lanka. Sri Lanka hin nay l trung tm ca Pht gio Theravada, ph bin ti cc nc ng Nam . Mahinda - ngi u vo x ny, vn l mt t ca cao tng Moggaliputtatissa, thy hc ca Asoka ng thi l v lnh o

cuc i hi kit tp kinh in ln th ba. ng l ngi bin son b lun ni ting Kathavatthu, l nng ct ca Lun tng (Abhidharma Pitaka), c kit tp k i hi ny. Cc bia khc bng ch Brahmi cho bit o Pht vo thi k ny c tt c mi tng lp x hi Sri Lanka nhit lit n cho v tip thu. Cc quan chc ln trong triu gi l Upasikas v Upasakas, tc Upasikas v Upasakas, Hn dch m l u b di v u b tc, ngha l nhng Pht t ti gia n v nam. Hong hu Anuda xut gia v tr thnh ngi lnh o Ni gii ca Sri Lanka. Cho n nay pht hin thy c khong 1.200 bia khc ch Brahmi, k li cc s kin xy ra Sri Lanka trong thi gian t th k IV trc TL n th k I TL. Ni dung cc bia c ch ra v xut bn. Ch Brahmi tng t nh th ch khc trn cc bia v tr ca vua Asoka. Cc bia k v lch s du nhp v truyn b o Pht Sri Lanka. Lc by gi, Sri Lanka c hai dn tc l dn tc Sinhalese v dn tc Tamil. Dn tc Tamil t lc a n di c qua y t lu i. H tip thu o Pht v sng yn n vi dn tc Sinhalese bn x. Cc Pht t ngi Tamil cng cng dng cho Gio hi nhiu qu tng. Cc k vt ca h thng km theo cc dng ch khc: Damida Upasaka, Damada Gahapathi, ngha l ca u b tc ngi Tamil.... o Pht du nhp n u cng tr thnh mt nhn t on kt mnh m y. V 5 v vua Hy Lp c ghi tn trn bia ca Asoka Tn ca 5 v vua Hy Lp ghi trn D th 13 l: 1. Antiochos Xi-ri. 2. Ptolemy Philadelphos Ai Cp 3. Atigonos Gonatas Ma x oan. 4. Magas Cyrne. 5. Alexandre Epire. Antiochos Theos l chu ca Seleuceus, bit hiu Nikator, ngha l ngi chin thng, v Seleuceus nh thng nhiu trn v lp ra vng quc Xi-ri. L b tng ca Alexandre i , Seleuceus ni bt ln trong chin dch xm lng n . Sau khi Alexandre i qua i, Seleuceus mt ln na vt sng lndus, nh qun i ca Chandragupta, l ng ni ca Asoka. Nhng Seleuceus thua trn, phi k ha c vi Chandragupta, g con gi

cho Chandragupta v nhng cho ng ny cc tnh Aria, Arachosia, Paropanisadai v Credosia. Nhng Seleuceus vn cn tr v trn mt vng quc rng ln, tn d ca quc ca Alexandre i . Tng truyn, ng ta xy dng 75 thnh ph ti vng quc ca ng. K v Seleuceus l con trai ng, Antiochos Soter m vng quc ko di t b bin Bosphore v b Ty ca Tiu n Indus v t Xi-ri n cc dy ni Jaxartes v Pamir. Antiochos Soter mt nm 261 trc TL, li ngi cho con l Antiochos II, c ngi Milesians suy tn l Theos v ng c cng gii phng h khi nn p bc ca Timarchus, mt bo cha. V vua Hy Lp c ghi tn trong D th 13 ca Asoka chnh l Antiochos ny. Triu i Antiochos khng c yn, v phi chin tranh lin tc vi ngi Hy Lp, v ng ta cng b mt nhiu t ai. Nhng Asoka, v hong hng mnh nht thi by gi, gip ng, v cho xy dng nhiu nh thng cho ngi v sc vt ti vng quc ca ng. Nhng pht hin kho c hc gn y cho bit cc on truyn gio ca Asoka n tn Ai Cp, Iran v Palestine (theo Robert Blatchford trong God and my Neighbour). S kin ny ni r ngun gc Pht gio ca o Gia T. Nh Blatchford vit: Con ng truyn b ca o Pht c theo di tng bc mt t n n Jerusalem. Kinh sch Pht c tm thy nhiu trn t ai thuc quc Parthian (Ba T c), mt quc ln nm gia n v Palestine. Bactria v ng b ca quc Parthian y dy cha chin Pht gio v ngi ta tm thy cc ng tin c, mang hnh nh Pht vi ch khc Hy Lp. Tn vua Ptolemy trn D d ca Asoka l Ptolemy Philadelphos, con ca Ptolemy Soter v hong hu Berenice. Ptolemy Philadelphos ln ngi nm 285 trc TL. ng tham chin lin min vi Antiochos II. Chin tranh ch chm dt vo cui triu i ng bng mt hip c ha bnh. ng g con gi cho Antiochos Thera. Euclid, nh ton hc ni danh sng di thi vua Ptolem ny. Vng quc ca Ptolemy gm c ngoi Ai Cp ra, mt b phn ca Ethiopia, Libya v Arabia, cn c mt s cc tnh Xi-ri, cng vi mt s cc o nh Cyrus, Lycia, Caria v Cyclades. Lch s cho bit chnh cc on truyn gio ca Asoka em li cho Ai Cp v Chu u m hnh l tng ca cuc sng kh hnh. V M.Flinders vit trong cun Tn gio ca Ai Cp c i: Lch s chng minh rng, Ai Cp v Chu u hc c cc on truyn gio ca Asoka l tng ca i sng kh h nh....

Np sng kh hnh ca nhng ngi n s c thit lp di thi vua Ptolemy v cc tu s y chng minh c mt l tng sng m lc by gi phng Ty cha tng bit ti. E.B.Hawell trong cun Lch s ca nn thng tr Aryan vit: C tha l l chng minh rng cc on truyn gio ca Asoka chun b mi trng t ny sinh ra Gia T gio v Hi gio sau ny. Gio s T.W.Rhys Dvids ni thm: Khng phi qu li khi ni rng ton b nhng li dy o c trong Phc m, nu khng k cc on c tnh cht gio iu u tn ti trong kinh sch Pht, xa hn sch Phc m hng nhiu th k. Th d nhng ch thuyt o c tng hp li trong bi Thuyt ging trn ni, tt c nhng g khng dnh dng ti tn iu thn quyn, u c trong ba tng kinh in ca Pht gio c ri. Vt qua Ai Cp, cc s gi ca Asoka lp cc nh thng cho ngi v sc vt cng nh cc cng trnh cng li khc ti x Cyrenaique, do vua Magas tr v, vua ny l anh em ct cho vi Ptolemy Philadelphos. Ptolemy ci con gi ca Antiochos Theos, v c con gi cng t tn l Berenice. Hai v vua Hy Lp cn li, c ghi tn trn D s 13 l Antigonos Gonatas v Alexandre II. Gonatas l chu ni ca mt trong cc v tng ca Alexandre i . ng tr v x Ma-x-oan, nguyn trc y l vng quc ca Phi-lp, cha ra Alexandre i . Cc s gi ca Asoka cng dng ra y nhng nh thng cho ngi v sc vt. Alexandre II l vua x Epire. Con trai ca Pyrrhus v Lanassa, ng ta ln ngi nm 272 trc TL, ng chin tranh vi Antigonos Gonatas v nh ui Gonatas ra khi Ma-x-oan. X Epire c hin nay l min Nam ca Albania. Epire t Hy Lp ngha l Lc a , lc by gi ch cho ton b b bin pha Ty, pha Bc ca vnh Corinthe. Theo Aristotle, Epire l x s u tin ca dn Hellnes tc ngi Hy Lp. Homere dng a danh Epire ch ton b b bin pha Ty ca Hy Lp. Epire pha Bc gip Illyria v Ma-x-oan, pha ng gip Thessalia, pha Nam gip vnh Ambracian, pha Ty gip bin Ionian. Cc t trng b tc Molossians, cui cng thng tr ton x Epire, t xng l con chu ca Achille, nh chim thnh Troy v truyn ngi vua cho Molossus, l ngi con trng trong s ba ngi con ca Achille, v l Andromaque, mt n nhn vt ni ting c hnh trong bn anh hng ca Illiad.

L tng ca Asoka thc y Asoka lm nn s nghip v i nht l lo lng cho hnh phc vt cht v tm linh ca ton th gii, bao gm khng nhng ngi m c sc vt v nhng loi vt khc, khng nhng trong vng quc mnh, m c trong ton th gii, m ng c bit hay l c quan h. ---o0o--HT

. Mt foot l n v chiu di nc Anh. bng 3 lc ri "