BIN C PHT GIO NM 1963. Honh Linh Mu ---o0o--Ngun http://thuvienhoasen.

.org Chuyn sang ebook 6-8-2009 Ngi thc hin : Nam Thin namthien@gmail.com Link Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org ---o0o---

Li Ban Bin Tp
i vi qu kh, chng ta khng cn phi qun, m nn ghi chp li trong lch s ca dn tc mt cch trung thc, lu truyn cho th h sau. Qu kh cho chng ta nhng bi hc ca lch s, m nh c nhng bi hc ny, ngi i sau c th rt ta kinh nghim, t , c nhng quyt nh sng sut, tt p hn. Nh vy, k nim qu kh s em li nhng chuyn ha tch cc cho tng lai. Tuy nhin, chng ta nn phn bit gia ghi nh v cm th. Ghi nh c kinh nghim m do , lm c nhng vic c ch cho i th tt. Nhng ghi nh dy ln lng cm th th khng ng vi li Pht dy. Lng th hn s em li cho mnh v cho ngi nhng ni au kh khng bao gi chm dt c. Trc nht l lng th hn tri buc mnh trong nhng cm xc tiu cc, khng an lc. trong tm s th hn, nhn quan s b thu hp. Bin c Pht gio l mt bin c ln khng nhng cho ch Ng nh Dim vo nm 1963 m cn cho c chnh o Pht ti Vit Nam. Bin c ny cng ng gp vo s vn mnh ca dn tc cng nh cho nhng chuyn ng tr thc nhn bn hn ca nhn loi trong thp nin 60. Rt nhiu mu chy trong bin c ny, cng nhiu nh mc en chy sau bin c ghi chp v lu tr li nhng chng tch v nhng suy nghim v cc ti c ca ch Ng nh Dim trong ln tr mnh hng trng ca Dn Tc v Pht gio ti Vit Nam. Vi nhng bin php hnh chnh qu quyt, nhng th on chnh tr tn c v cc ch trng vn ha gian him, trong 9 nm tri, ch Dim tm mi phng cch tiu dit dn dn cc lc lng v nh hng Pht gio

Vit Nam theo k hoch tm n du. n nhng nm 1962, 1963, ch Dim li c thm chng trnh p Chin Lc m h thm tin tng va c th chin thng c Cng Sn, li va c th Cng gio ha ton dn nng thn. Chim c nng thn l chim c a bn cn bn v lu i nht ca Pht gio Vit Nam, h s bao vy Pht gio, c lp Pht gio trong cc cha chin th v Pht gio s nh c trong ao kh h cn, khng cn nc na sng cn v bi li vy vng. Nu anh em ng Ng nh Dim kin nhn dng k hoch trn th c l bin c Pht gio nm 1963 cha xy ra v mt l do rt d hiu l mc d ni thng kh ca Pht t n cng cc, th m Pht t vn ch cn rng chu ng. Nhng mu s ti nhn, thnh s ti thin, nh Ng i ngc lng dn v ngc tri nn mi ly quyt nh cm treo c Pht gio nhn ngy l Pht n, mt quyt nh ban u nh Ng tng l khng mang li h qu ng k nhng tht s li a ch Dim vo ng cng. Vi nhng ngi tin vo thuyt l s v thuyt m c th nm 1963 ng l nm cht trong ci i vn Pht d nh li th hng ph qu tt nh ca anh em nh Ng bc vo chu k Tn gia bi quc mang li nhc nh cho dng h. Tht th, nu Tng Gim mc Ng nh Thc cn Vnh Long th c l v cm treo c Pht gio cha xy ra. Khng ng Ta thnh La M di triu i Gio Hong Paul 6 li thuyn chuyn ng Ng nh Thc ra gio phn Hu, ni m i a s dn chng u theo o Pht, nn nh Ng mi b sa ly sm. i ng Thc ra Hu, Ta Thnh La M ch mun ng Thc, vn lm cho Gio Hi chu nhiu tai ting xu trong cng ng th gii, phi xa lnh Th , xa tai mt ngoi giao on, xa k gi quc t v xa khi tr thc Vit Nam ng o ti Si Gn. Khng ng ho ca Ta Thnh La M li bin thnh i ha cho nh Ng. Tt c bt u vo ngy 6 thng 5 nm 1963, khi Tng Gim mc Ng nh Thc i thm nh th La Vang. Dc ng, u u ng Thc cng thy c Pht gio tung bay khp th thnh thn xm cho mng Pht n trong hai ngy na. C Pht m cn nhiu th ci mng Hng Y ca ng Thc kh sm thnh s thc v nhiu ln ng l phc trnh vi Ta Thnh l dn Vit Nam ngy cng ci o, cng hng v Gio hi La M. Nhng thc t hm hin hin trc mt l c Pht gio trn ngp khp ni lm cho ng Thc gin lm, nn khi tr v Hu, ng cho gi i biu chnh ph Trung phn l H c Khng n Ta Gim mc khin trch ri gi

in thoi vin lin vo Si Gn bo cho em l Tng thng Dim bit tnh hnh. Ngay sau ng Dim ra lut l treo c cho cc Tn gio. Theo lut l treo c ca Chnh ph Dim, c Tn gio khng c treo ngoi khun vin cha chin, nh th hoc cc c s tn gio... V b Tng Gim mc Ng nh Thc p lc, ng Dim t vn treo c Pht gio m ng qun i nm ngoi (1962), Pht gio cng treo c nh nm nay m khng thy chnh ph khuyn co g c. Ti cn nh nm 1959, t ngy 16 n 18 thng 2, ti Th Si Gn v khp c nc, gio hi Cng gio Vit Nam t chc i hi Thnh Mu v l nng nh th c B Si Gn ln hng Vng Cung Thnh ng v cng trng th di quyn ch ta ca Hng Y Agagianan (i din Ta Thnh La M). C Ta Thnh v nh tng c M trng by khp Th , trn ngp c cng vin trc dinh c Lp t ng Cng L n tn S Th. Ngy 17 thng 8 nm 1961 ti La Vang, nhn dp k nim l c M hin ra cch y 160 nm v khnh thnh Vng Cung Thnh ng La Vang, nhng khi hon mn trng by nh tng c M v c Cng gio Vatican (vng - trng) ko di t thnh ph Hu n thnh ph Qung Tr dc theo Quc l Mt. Ri n l khnh thnh ngi nh th Hu do ng Ng nh Thc xy ct, v tip theo l l Ngn Khnh ca ng Ng nh Thc xy ra vi tun l trc ngy Pht n, c Cng gio Vatican li trn ngp c thnh ph Hu, nht l v pha hu ngn sng Hng. Dn c nc ai li khng thy rng h mi ln Cng gio c l lc l c Cng gio Vatican treo ra ngoi khun vin nh th, trn ng ph cng cng v nhiu khi trn c cc c s quc gia. Di ch Dim, hu nh trong mi doanh tri qun i u c nh th m h n ngy l Noel l c Cng gio Vatican treo khp doanh tri, trc cng tri li c c khi hon mn. Dn chng lm sao qun c hnh nh nhng vng nh H Nai, Gia Kim, Ng Ba ng T, Ng Ba Ch a, chung quanh Lng Cha C, v nhng vn hoa nhng i l trc Ta Chnh Si Gn trn ngp nh tng v c Cng gio Vatican trong nhng ngy l Ging Sinh. Chnh v Cng gio u tin v lin tc p ln trn lut l treo c ca Chnh ph n ni sau v c Pht gio ti Hu, ngy 15 thng 5 nm 1963, Gim mc Nguyn Vn Bnh phi ra thng bo nhc nh gio dn: C ca Ta Thnh Vatican ch c treo trong nh th hoc nhng c s ca Hi Thnh. Ngi Cng gio trng trn vi phm lut treo c th anh em ng Dim chng nhng khng bao gi ng n m cn ly lm sung sng v s u th c tnh cch hnh thc , th m nm 1963, Pht t treo c nhn ngy Pht n th Ng nh Thc tc gin t vn th l treo c.

Sau khi nghe ng anh Tng Gim mc phin trch vic Pht k tung bay khp ni, ng Dim ni nng gi ngay ng l Vn phng l ng Quch Tng c (hin Php), bo nh in cho Ta i biu Chnh ph ti Hu v khp cc tnh ra lnh phi h c Pht gio. Mt ln na, quyt nh ny cho ta thy anh em nh Ng r rng thiu thc chnh tr v khng nh gi c bn cht v h qu ca mt quyt nh lin h n mt vn nhn vn rt t nh, nht l ti mt a phng nh Tha Thin. H li chng nm vng c gi tr ca quyt nh ny trn c hai mt hnh chnh php l v thc trng x hi. Hai mi bn ting ng h sau , ngy 7 thng 5, trong lc dn chng Hu v Tha Thin sa son lm l Pht n th cnh st n tn nh buc dn chng phi h c Pht gio. Trc bin php bt cng v bt minh ca chnh quyn, vi ngn Pht t bn t ng t chc ko ti Ta Tnh trng Tha Thin v yu cu Tnh trng Nguyn Vn ng can thip Pht k khi b h. Tnh trng gii thch c s hiu lm lnh ca cp trn, ri ra lnh cho treo Pht k tr li nn dn chng t ng gii tn ra v. S d c bin php l nh Tnh trng Nguyn Vn ng gp ng Ng nh Cn v c ng Cn cho lnh Pht t l treo c ri th c cho h treo. Vn t ra l ti sao mt ngi lm n Tng Gim mc nh ng Ng nh Thc, ti sao mt ngi lm n Thng Th B Li ri lm n Tng thng nh ng Ng nh Dim m li sai lm mt cch u tr nhng li trm trng nh th? Cu tr li d nhin nm trong ci lin h sng cht v ct ty qu cht ch gia dng h Ng nh vi Hi Truyn Gio Hi Ngoi Php, v anh em nh Ng c o to v nui dng bi mt gio hi c qu nhiu cp lnh o ch thy ci Ta l ng, ngoi Ta ra tt c u sai lm. S liu cho thy v s s kin ni v bnh chp ng ca Ta Thnh La M. y, ta hy nghe mt li dn chng ca hc gi Merle Sever trong bi The World of Luther: Ta Thnh La M i hi mt s phc tng bt kh t ngh. Ti s phi tin rng vt mu trng m ti thy l mu en, nu gio hi quyt nh l mu en. ng Ignatius Loyola, sng lp dng Jesuite ni nh th. Gio Hong Paul IV cng xc nh rng: Ngay nu c cha rut ti l ngi phn o, ti cng s i lm ci t ng ta1. V c bit trong tng quan th quyn v gio quyn, chnh xc p dng cho trng hp ca anh em ng Dim, ta hy nghe gio s Malachi Martin,

mt v tu xut dng Jsuite, vit v nim tin gio iu st ca Gio Hong Lo III: Xc nh mt cch cng khai rng tt c cc quyn lc chnh tr trn th gian ny u do Cha ban cho; v ch c ban cho c nhn no hay chnh ph no qua trung gian ca v i din c Cha Tri, vn l v Hng Y La M, m cng l k k v Thnh Phr 2. Cho nn m qung trc iu m h cho l chn l bt di bt dch , ri li ring c nhn ng Thc mang tham vng tr thnh Hng Y, anh em ng Dim ch thy vic Pht gio treo c khng ng vi th l ca nh nc l mt hnh ng thch thc chn l , m khng cn bit n chnh tn gio ca mnh v chnh Tng Gim mc Ng nh Thc vi phm trng trn lut treo c t chn nm nay ri.

Ngy 8 thng 5, cc cha ti Hu c hnh l Pht n v rc Pht trng th t cha T m qua cha Diu . Sau l Pht, trong bi thuyt php, Thng ta Tr Quang cp n ch trng k th ca chnh quyn nhm n p Pht gio t 9 nm qua, nay li ra lnh cm treo c tn gio, r rng nhm ring vo Pht gio. Thng ta Tr Quang cng c nhc n c Cng gio Vatican treo khp ng ph vo cc dp l sao khng cm, m li cm ng vo ngy Pht n. Nhiu on th Pht t yu cu chnh quyn cho pht thanh li bi thuyt php ca Thng ta Tr Quang, nhng Gim c i pht thanh Hu l ng Ng Ganh, mt Cng gio Cn Lao, khng chu nn vi ngn Pht t ko n i trc tip yu cu. Ph tnh trng Ni An l Thiu t ng S, mt Cn Lao Cng gio khc, cng huy ng lnh Bo An v c thit gip ti th uy. Khng ng trong lc Tnh trng

Nguyn Vn ng, ng Ng Ganh v Thng ta Tr Quang ang tho lun tm mt gii php dung ha th nhiu ting sng v mt qu lu n pht n lm cho 7 thng dn cht, 5 binh s v mt thng dn b thng. Mu , cuc tranh u ca Pht gio Vit Nam bt u, bin c Pht gio ma H nm 1963 pht ng t . Ti cn phi ni r v ni ln y rng cuc u tranh ca Pht gio tuy pht ng t s kin cm treo c nhng nguyn y tht s, ng c su sc ca n tht ra xut hin t lu, t khi anh em ng Dim tin hnh chnh sch tiu dit cc tn gio khc cho Cng c ngi v c tn trong i sng tm linh v tn ngng ca ngi Vit. ng c u tranh l mt ng c c tnh sng cn ca Pht gio, cho nn bc ng cng, Pht t khng th c mt chn la no khc nu khng mun b tiu dit: T nhiu nm nay, Pht gio b n p, khng b khp ni, chng ti vn nhn nhc ng nhin khng phi v hn yu m v thc c nhng ni kh au, tang tc ca dn tc ta hin ti. Nhng au n thay, mt s ngi li dng quyn hnh gy ra khng bit bao nhiu tang tc i vi Tng v Tn Pht gio khp trong nc, i x mt cch bt cng vi mt tn gio c hng nghn nm lch s ca dn tc 3. mi l nguyn y tht s ca cuc u tranh, ch l c ch l git nc cui cng m thi. Chnh php nh chic b qua sng, qua ri cn b b hung g ch mt l c. Sau v n p Pht t ti i Pht thanh Hu, Tng Ni, Pht t hp ti Cha T m a ra nm nguyn vng xin Chnh ph gii quyt: 1/ Xin chnh thc rt li lnh cm treo c; 2/ Xin c t do hnh o nh Cng gio; 3/ Xin bi b d s 10 xem Pht gio nh mt Hip hi; 4/ Xin chm dt cc v khng b, n p Pht gio; 5/ Xin bi thng cho cc nn nhn ti i Pht thanh Hu v trng tr k gy ra mu. Nguyn vng gi i 8 ngy m Chnh ph vn khng hi m, th cn ra thng bo bo rng th phm nm lu n l mt tn Vit Cng d khng a ra c bng chng c th no. Nm nguyn vng r rng ch nhm vo mt mc tiu rt chnh ng v hp php l cng bng x hi (iu 2,4 v 5) bng cch chm dt ch trng n p tn gio ca thc dn Php li (iu 1 v 3). V chnh ng v hp php nn Pht gio cng khai tuyn b v cnh co lun nhng xuyn tc hay chp m c th xy ra: Mc tiu tranh u ca Pht gio ch nhm vo l tng tn gio bnh ng trong khun kh l tng cng bng x hi. V l , chng ti t chi mi s li dng khng ph hp vi tn ch ca chng ti, nht l nhng ngi Cng Sn v nhng k mu toan chc v chnh quyn 4.

Rt nhiu k gi ngoi quc iu tra v bin c Pht gio, y ta hy nghe li tng trnh ca k gi David Halberstam: u tin, li tuyn b ca Chnh ph l mt tn Vit Cng nm vo m ng mt qu lu n. Nhng dn dn, lun iu ca Chnh ph b mt gi tr v cng ngy cng c thm nhiu chi tit cho thy s tht. Mt nhm gio s ngi c dy ti i hc Hu chp c hnh nh chng minh lun iu ca Chnh ph l sai. th, Chnh ph li vi v cho chn xc cc nn nhn m khng cho bc s gio nghim , mt ln na, li cho Vit Cng. Nhiu k gi quc t khc nh Bob Trumbell , Charle Mohr,... u cng nhn l li ti Chnh ph. Charle Mohr ca t Times vit rng: Cng nh mi chuyn khc, ng Dim c bao gi chu nhn ng ta sai lm u, Chnh ph ca ng ta cng ngh rng khng bao gi ng Dim sai lm, v tt c u ni lo lm cho a s dn chng cng thm ni gin. Sau v lu n n Hu, B trng B Ni v Bi Vn Lng c ng Dim phi i quan st tnh hnh. V s tht c sng t cho nn mt ngi M i theo ng Lng cho rng cch gii quyt tht l gin d: ch cn b ra nm trm ngn ng bc bi thng cho cc nn nhn, v ch cn mt li tuyn b ca Chnh ph nhn li do lc lng an ninh gy ra. ng Lng tr li: Tin th d nhng chng ti khng th a ra li tuyn b nh vy c. Chng ti khng th cng nhn li ca Chnh ph 5. Nhn li bin c Pht gio 1963, nu lc by gi Chnh ph Dim tuyn b nhn li, pht ng S 40 ngy trng cm v sa thi khi qun i, ri an i v bi thng cc nn nhn, bi b ngay nhng quy ch bt cng v iu l tn gio trong o d s 10 th chc chn bin c Pht gio ngng . Bin c Pht gio ti min Nam lm ti lin tng n v Ci cch rung t min Bc nm 1956. V ci cch rung t lm cho dn chng cm phn chng i chnh quyn H Ni. ng H Ch Minh vi v mt mt tuyn b nhn li vi ng bo v xin sa sai, mt khc tm ngng xc tin vic ci cch v h tng cng tc ngay lp tc ng Trng Chinh, ngi chu trch nhim chng trnh, mc d ng Trng Chinh l y vin cao cp ca Chnh tr B Trung ng ng Cng Sn. Tuy nhng quyt nh ch l th on chnh tr, nhng thc t chnh tr sau cho thy rng, ngi dn min Bc thy C H h mnh xin li ng bo v dm ct chc ng ch B th ng th mt kha cnh no

, h khng cn l do v i tng u tranh na. Ring i vi quc t, cng lun thy ng H Ch Minh bit phc thin thng dn, bit tin, bit thoi, c ti lnh o. Tht tri ngc hn vi h Ng min Nam trn mt quyn bin v r rng t chn nm qua, h Ng tin hnh chnh sch k th h khc, nay li gy thm ti c mi, th m cn vng v phi tang li cho Vit Cng. Hai bin c tuy bn cht khc nhau nhng v cng th cng trm trng nh nhau. C hai u ng chm n quyn li thit thn nht ca qun chng: quyn tn ngng ca Pht t min Nam v quyn sinh sng ca nng dn min Bc. Nhng nhn cung cch v phng thc i ph th qu tht trn mt kh nng quyn bin, ng Ng nh Dim ch ng l hc tr ca ng H Ch Minh d c hai u c ti, u st mu, v u mun n p nhng cuc u tranh chnh ng ca nhn dn. Nhn thy Tng thng Dim khng c mt cht thin ch no, Tng tn Pht gio ngy 10 thng 5 nm 1963 cng b bn Tuyn ngn minh nh lp trng v xc nh li nhng nguyn vng ca mnh. Ngy 16 thng 5, Pht gio m mt cuc hp bo ti cha X Li c B trng Cng dn V Ng Trng Hiu tham d, trnh by nm nguyn vng v ni r thi ca Tng thng Dim trong cuc hi kin hm qua ti dinh Gia Long. Trong cuc hp bo ny, ng Ng Trng Hiu ch lp i lp li mt li gii thch: Tng thng Dim ch mun cho Quc k c tn trng m khng h cp n nhng nguyn vng ca Pht gio. Ngy 23 thng 5, trc nhng xuyn tc c hi ca b my thng tin ca chnh quyn vi lun iu cho rng cuc u tranh ca Pht gio l do Cng Sn iu ng v ch lm li cho Vit Cng, Pht gio cho ph bin bn Tuyn ngn th nh vi mt bn ph nh xc nh rt r rng v th nn nhn ca Pht gio trong nhng th on tuyn truyn ca Chnh ph: Ngy trc, nhng ngi Cng Sn li dng danh ngha chng ngoi xm tiu dit cc ng phi quc gia th ngy nay cng c ci v ngi Cng gio li dng cng vic chng Cng Sn n p cc tn gio khc, nht l Pht gio chng ti. l nguy c cho quc gia v lm chia r tn gio... Tnh trng li dng danh ngha chng Cng sn pht trin Cng gio v ln p Pht gio to ra tnh trng chia r ngy cng trm trng th ngay by gi v mai hu, ch ngi Cng Sn c li m thi 6.

Ba tun l tri qua, Chnh ph vn quyt lit gi lp trng c v ra thng t xc nhn quan im v vn tn gio l khng k th, tn trng t do tn ngng, ch quy nh vic treo c v tn trng quc k, thng t cng khng h ng n nm nguyn vng chnh ng v khim tn ca Pht gio. Trong lc th ngy 29 thng 5, lc lng an ninh vn sit cht vng ai cha T m, ni m sinh vin v Pht t thng t hp ng o ng h cho nhng i hi ca Pht gio, ng thi chnh quyn cho ct in v nc ngi cha ny. Trc thi ngoan c ca Chnh ph, ngy 30 thng 5, Pht gio t chc l cu siu cho cc nn nhn ti cha X Li v cha n Quang, cc Tng Ni v Pht t tuyt thc 48 gi, ng thi 300 tng ni biu tnh trc Quc hi vi nhng khu hiu yu cu Chnh ph tha mn nm nguyn vng ca Pht gio. Thy tnh hnh bt u cng thng, ngy 1 thng 6, Chnh ph Dim thay i biu Trung phn H c Khng, Tnh trng Tha Thin Nguyn Vn ng, l nhng ngi m Chnh ph cho l nhu nhc, bng cc ng Nguyn Xun Khng (nguyn Tng gim c in a) v Thiu t Nguyn Mu (Cn Lao Cng gio) hai nhn vt ny hnh ng quyt lit hn trong vic n p Pht gio. Chnh ph cng triu hi Thiu t ng S v B Ni v ch lnh. Trc tnh hnh nghim trng , Bc s Trn Kim Tuyn, d lc ny b tht sng khng cn quyn hnh nh hng g na, nhng phn v ng quen bit nhiu trong gii Pht gio nh Thng ta Tm Chu, cc c s Pht gio ngi Bc di c, c Mai Th Truyn (vn l chuyn vin Ph Tng thng), phn v mun ha gii tht s gia Chnh ph v Pht gio, nn ng a ra sng kin thnh lp mt y ban cao cp ca hai bn tho lun hu gii quyt mi vn . Do , bn Chnh ph thnh lp y ban Lin B, v bn Pht gio hnh thnh y ban Lin Phi, c t cch i din chnh thc v thm quyn thng ngh. y ban Lin B c Ph Tng thng Nguyn Ngc Th v cc ng B trng B Ni v Bi Vn Lng, B trng Quc phng Nguyn nh Thun. Cn y ban Lin Phi do Thng ta Tm Chu cm u vi cc Thng ta Thin Hoa, Thin Minh, Huyn Quang v i c Thch c Nghip. (Sng kin ca Bc s Tuyn c B trng Nguyn nh Thun trnh cho hai ng Dim-Nhu). Trong khi hai y ban ang tin hnh nhng bui hp th lc lng an ninh vn bao vy cha chin v gia tng cc bin php ct in, ct nc ti cc

cha ln Hu v Nng. Ring ti cha Tnh Hi Nh Trang, cnh st v cng an cn chng km gai chn ng cc Pht t vo cha v cn tr vic i li ca cc Tng Ni t Si Gn v cc tnh v ngc li. Cho n ngy 7 thng 6, y ban Lin B mi cng nhn s kin thiu nghim chnh v gi vn th tr li cho y ban Lin Phi l cho cp li in nc v qun i khng chn ng vo cha na. Tt c nhng vn th ca hai y ban u c ng ti trn bo Vit ng ti Si Gn. Nhng d c vn th chnh thc ca y ban Lin B, nhng hnh ng chng ph Pht gio vn tip tc xy ra ti cc a phng v ngay gia th Si Gn. c hi hn na, chnh quyn cho mt s cng an v cnh st co u, gi v mc o nu hay o lam ca tng s ra ch chc gi, n tht, ung ru, mua hng khng chu tr tin,... nhm mc ch bi l cc nh s v xuyn tc cuc u tranh ca Pht gio. i ph vi thi ph hoi ca chnh quyn, Pht gio nh phi ly nhng hnh ng hy sinh quyt lit hn mong cnh tnh v khai thng u c gio iu ca cp lnh o Chnh ph. Trong mt ngi cha vng lng gia Si Gn si ng, mt v s gi ly mt quyt nh lm chuyn i c mt ch vi li nguyn tm huyt sau y: Ti, php danh Thch Qung c, Tr tr cha Quan m Ph Nhun, Gia nh. Nhn thy Pht gio nc nh ang lc nghing nga, ti l mt tu s mnh danh l trng t ca Nh Lai khng l c ngi im nhin ta th cho Pht gio tiu vong, nn ti vui lng pht nguyn thiu thn gi tm ny cng dng ch Pht hi hng cng c bo tn Pht gio. Mong n mi phng ch Pht, ch i c Tng Ni chng minh cho ti t thnh nguyn sau y: 1. Mong n Pht t gia h cho Tng thng Ng nh Dim sng sut chp nhn nm nguyn vng ti thiu ca Pht gio Vit Nam ghi trong bn tuyn ngn. 2. Nh n Pht t bi gia h cho Pht gio Vit Nam c trng tn bt dit. 3. Mong nh hng n c Pht gia h cho ch i c, Tng Ni Pht t Vit Nam trnh khi nn khng b bt b giam cm ca k c gian.

4. Cu nguyn cho t nc thanh bnh quc dn an lc. Trc khi nhm mt v cnh Pht, ti trn trng knh gi li cho Tng thng Ng nh Dim nn ly lng bc i t bi i vi quc dn v thi hnh chnh sch bnh ng tn gio gi vng nc nh mun tha. Ti tha thit ku gi ch i c Tng Ni Pht t nn on kt nht tr bo ton Pht php. Thch Qung c (Trch t Tp ch Chn Hng, s thng 11 nm 1987 - Los Angeles) Th ri ngy 11 thng 6 nm 1963, trc vi trm tng ni t hp ti ng t L Vn Duyt v Phan nh Phng, Si Gn, Ha thng Thch Qung c t thiu, hy sinh nhc th hin mnh cho chnh php. Ngi ta thy Ha thng t trong mt chic xe bc ra v t t tin ti m t trng qu xung, hai tay chp trc ngc, ming khoan thai tng nim. Mt nh s tr khc xch mt thng xng ti vo thn th Ngi. Ha thng chm la t. La bc ln cao nhng Ha thng vn ngi trong t th kit gi cho n khi ngn la bao trm ly thn th, Ngi mi t nghing m hai tay vn chp vo nhau trong s biu hin ca T Bi, Tr Tu v i Hng. S hy sinh cao c ca Ha thng Thch Qung c, s hy sinh m sut chiu di lch s hai ngn nm ca Pht gio ln u tin mi xy ra lm chn ng tm thc ca dn tc. (Click vo hnh xem hnh ln hn)

La! La chy ngt ta sen! Tm chn phng nhc th trn tm hin thnh th qu c xung Hai vng sng rng rng ng Ty nha l ngc Chp tay n mt Mt Tri Mi Mc nh o vng phi phi ang bng ln, dng ln. ... Thng chng sinh trm lun b kh Ngi v phng m ti t dy Bc ra ngi nhp nh hng v Ty Gi ht la vo xng da b ng Pht php chng ri tay... (Trch t La T Bi ca Thi ho V Hong Chng, sng tc tng nim Ha thng Thch Qung c) Cuc t thiu lch s ca Ha thng Thch Qung c c nhiu k gi tn tui Hoa K chng kin ti ch v tng thut trung thc nh David Halberstam, Neil Sheehan, nhip nh gia Malcolm Brown... K gi Neil Sheehan, tc gi The Pentagon Papers, pht hnh cun A Bright Shining Lie vo nm 1988, vit nh sau: (tr. 334):

... Ti tr li Vit Nam ng lc c thy ch ang khiu khch s chng i trong cc thnh ph v tnh l, bng cch cng ngc i v ngo mn nh gy phn n thn qu. Ngy 8 thng 5 nm 1963, dng h Ng nh pht ng phong tro khng b Pht gio. Mt ton Bo An do mt s quan Cng gio iu ng git cht 9 ngi trong s c vi tr em, gy thng tch cho 14 ngi khc trong mt m ng C Hu. m ng ang phn i sc lnh cm treo c ngy l Pht n nm th 2587. ng Dim ban hnh sc lnh theo s xi dc ca ngi anh c l ng Thc, Tng Gim mc Hu v l ngi lnh o hng gio phm Cng gio Nam Vit Nam nm 1963. Khi ng Thc n mng 25 nm c ln lm Gim mc trc vi tun, dn Cng gio treo c Vatican khp thnh ph Hu, ni dng h Ng nh c ng. Sau v git ngi, ng Dim v gia nh l r chn tng. H khng mun lm ngui lng cc nh lnh o Pht gio. Nhng v s ny b k trong 9 nm v k th tn gio. Thay v thay i, h li ra tay tiu dit nhng nh lnh o Pht gio nh h tng tiu dit gio phi Cao i, Ha Ho v qun phin lon Bnh Xuyn nm 1955. Nhng v s chng li bng phng thc ca ngi Vit Nam. Bui sng ngy 11 thng 6 nm 1963, mt nh s gi 73 tui tn l Thch Qung c ngi gn mt ng t ng Si Gn, cch t dinh ca i s M Nolting c vi dy ph. Nh s Qung c ngi theo th kit gi, trong khi mt v s khc, vi ci bnh 5 gallon bng m, xng xung chic u co trc, xng t m c o c sa mu vng. V s gi c ng nhanh, tay a ra khi vt o qut dim, t sng c th thnh mt biu tng ca phn n v hy sinh v nhm mi la ut hn trong cc trung tm th ca min Nam Vit Nam. Nhng bin c lch s trn y c hng triu ngi dn Vit Nam chng kin cng nh rt ng ngi ngoi quc v k gi quc t c mt ti ch lc by gi ghi nhn v tng thut trn bo ch hay sch v. Th m vn c nhng tr thc Cng gio khng cm thng, chia s s nhc nhn v au kh ca Pht gio, li ang tm bp mo s tht lch s chy ti cho ch Ng nh Dim. ng Cao Th Dung (trong cun Lm th no git mt Tng thng), ng Nguyn Trn (trong cun Cng v Ti) ngy to v nm lu n lm cht ngi ti Hu l do hnh ng ca mt i y nhn vin CIA. Cn ng Nguyn vn Chc trong cun Vit Nam Chnh S hay l nhng sai lm v gian tr trong Vit Nam Mu la Qu Hng Ti ca Mu t nghi vn: khng cho rng Ha thng Qung c t thiu m Ngi b mt ngi khc t, mc d Ha thng

Qung c c li di chc trc khi t thiu, v mc d Ha thng Tm Chu c li minh xc v hnh ng t thiu ca Ha thng Qung c trn tp ch Chn Hng s thng 11 nm 1987. Trong lch s cn i ca con ngi, cha thy ci cht no oai linh v c nh hng su rng nh ci cht Qung c. Ha thng Qung c cht i cho B Tt Qung c xut hin hu khai sinh mt sc mnh i hng, i lc m li i t, i bi. ngha B Tt ch thc ca s hy hin cao qu l Cho Vui v Cu Kh m trc ht l cu ly chnh nhng k cm quyn ang b nghip chng nghit ng km ta trong nhng vng ng u m. Mc ch B Tt ch thc ca ci cht lm lit ny l Gii thot v Khai ng, m trc ht l gii thot chnh ch Ng nh Dim khi nhng m lm mng o v quyn lc v tnh c tn. Nhng anh em Ng nh Dim v nhng k ch bit dng bo lc i ph vi tnh thng khng bit n hoc khng thm n ngha cao p v mc tiu v tha , nn s hy sinh cao qu ca Ha thng Thch Qung c b chnh quyn Ng nh Dim nh gi nh mt s khiu khch m thi. Trn mt qun chng, ngn la t thiu ca Ha thng Qung c thc y thm ngn la chng i ch Cn Lao Cng gio. Tng thng Dim vi v gi thng ip ku gi dn chng bnh tnh, trong c cu: Mi s kh khn s c gii quyt trn cn bn lng tri v i quc, trong tnh on kt huynh ... Khng nn tin c m mu tr hon gii quyt cc vn , sau lng Pht gio trong nc hy cn Hin php, ngha l c ti. Sau khi thng ip ca Tng thng c cng b vo ngy 14 thng 6 nm 1963, hai y ban Lin B v Lin Phi li ti hp ti Hi trng Din Hng. Cng ngy y, Hi ng Tng lnh ra thng co ku gi on kt, bnh tnh, trnh s hiu lm, t quyn li quc gia trn ht, v mong cc vn c gii quyt trong tnh huynh . Ngy 16 thng 6 nm 1963, tm hu thun ca cng lun khch quan trn th gii v bo m thm s an ton ca cuc u tranh, gn 200 tng ni tp hp biu tnh trc Ta i s Hoa K yu cu ng h Pht gio t c nm nguyn vng. ng thi, ba ngn ng bo n cha Gic Minh d tang l Ha thng Qung c, nhng m tang phi di li v b cnh st d chin dng lu n cay gii tn. Cuc x xt ny gy cho cnh st b thng 12 ngi v dn chng b bt 251 ngi. Cng cng

ngy, hai y ban Lin B v Lin Phi, sau ba ngy m tho lun, hnh thnh c mt bn Thng Co Chung xc nh nhng im tha thun v cch thc treo Quc k v Pht k, xt li d s 10 v quy ch tn gio, iu tra cc v bt b v khoan hng vi nhng ngi tranh u cho Pht gio, dnh mi d dng cho cc hot ng tn gio, trng tr nhn vin c li, bi thng cho cc nn nhn. Bn thng co ny c mang ch k v trin ca Tng thng Dim. Sau bn thng co chung , chng t thin ch ha hp vi Chnh ph, y ban Lin Phi bn quyt nh hn ch s ngi tham d m tang Ha thng Qung c li ch cn 300 tng ni v cc nh bo m thi trnh s t hp qu ng o ca dn chng, l c hi cho nhng phn t ph hoi c cng Vit Cng li dng xch ng. Do , tang l ca Ha Thng Qung c c c hnh mt cch trang trng trong trt t, khng c mt ng no gia nhn vin cng lc v dn chng. Sau khi nhc th ca Ha Thng c ha thiu ti l An Dng a Ph Lm, x li ca Ngi c ng trong bnh mang v th Cha X Li. R rng l vi s hnh thnh ca bn Thng Co Chung v hnh thc trang nghim gin d ca tang l Ha thng Qung c, Pht gio xc nh mt thi chnh tr, nu gi l chnh tr, rt minh bch v hp l l: ... d u tranh vi mt ch c ti, mt chnh sch tiu dit Pht gio nh th, Pht gio, ngay t u cho n khi chm dt cuc vn ng, t bn Tuyn Ngn v nm nguyn vng ca Tng tn cho n tt c mi tuyn b v vn th gi cho chnh quyn v sau, d cng khai hay b mt, u hon ton khng t vn thay i ch , lt chnh quyn m ch t vn ci thin chnh sch. Khng nhm mc ch tranh th quyn hnh m ch nhm n mc tiu t do tn ngng v cng bng x hi, khng mun tm kim nhng c quyn c li m ch mun c i x mt cch bnh ng theo mt quy ch chung cho mi tn gio ch khng ring cho mt tn gio no. Ni cch khc, Pht gio khng chng li nhng l tng v T Do, Dn Ch ca mt nn Cng Ha chn chnh m ngc li, chnh v ci l tng T Do, Dn Ch m chng li ci thc t bt cng c ti ca mt nn Cng Ha gi mo cho l tng T Do, Dn Ch tr thnh s tht, v t cho cng cuc chng Cng c ngha v c c ci sc mnh cn thit 7. Vi thin ch ca U Ban Lin Phi, nu Chnh ph qu tht mun gii quyt vn Pht gio theo tinh thn huynh th ch cn Chnh ph thi

hnh ngay nhng iu khon trong Thng Co Chung, nhng iu khon n gin, hp php, chnh ng, m vi t cch mt Tng thng c Quc hi y cho ton quyn hnh ng, c th gii quyt ngay v Pht gio trong mt ngy l xong. Khn ni Thng Co Chung ra i ngy 16 thng 6 nm 1963 m mi n ngy 28 thng 6 nm 1963, ngha l 12 ngy sau, Ph Tng thng Nguyn Ngc Th mi thng bo cho y ban Lin Phi bit rng: B Ni v s ra Ngh nh v vic treo c, D s 10 s c p dng linh ng, mt s sinh vin v Pht t b bt s c th nhng c mt s sinh vin phi ra Ta, ch B Ni v mi c quyn kim tra cc cha chin, h s to mi s c xt mau l, vic bi thng cc nn nhn phi i iu tra. Ni dung bc th ni ln mt cch dt khot thi Chnh ph khng mun thi hnh bn thng co chung: ti sao d s 10 li c p dng mt cch linh ng?, ti sao cha chu bi thng cho cc nn nhn m cn phi i iu tra?, ti sao khng ni n trng hp ca Thiu t ng S, ngi gy ra v mu i pht thanh Hu?, ti sao chnh ph ch lo th l treo c, lo kim tra cha chin cn nhng nguyn vng cn bn v hnh o ca Pht gio li khng c tha mn? Trong lc b Ng nh Nhu lp i lp li nhiu ln li tuyn b v tay hoan nghnh cc v t thiu m b ta gi l nhng v nng tht (barbecue) v nu ai cn mun t thiu m thiu du xng th ti s cho. Sau vn th ca Ph Tng thng Nguyn Ngc Th l r m mu tr hon vic thi hnh Thng Co Chung li n nhng th on ca chnh quyn mun tiu dit lc lng Pht gio Vit Nam m lc by gi U Ban Lin Phi ang l i din. Mt trong nhng th on l xuyn tc tnh cht i din chnh thc v chnh ng ca U Ban Lin Phi. Ngy 20 thng 6 nm 1963, ngha l mi ngy sau khi thng co chung ra i, Chnh ph tp hp cc tng s thuc phi C Sn Mn ti Ph Th Ha, di quyn ch ta ca B trng B Ni v Bi Vn Lng, lp kin ngh ng h Chnh ph v c bit nh in qua Tch Lan yu cu Gio Hi Pht Gio Th gii can thip v ngn cn cuc u tranh ca Pht gio Vit Nam. ng thi cng c phi hp trong ngy hm , Ng nh Nhu v Cao Xun V huy ng Thanh nin Cng Ha t chc mt cuc biu tnh c cnh st h tng, yu cu Tng thng Dim duyt li bn Thng Co Chung. Ngy 26-6, Thng ta Thin Minh gi vn th ln Chnh ph phn i s kin Bn Thng Co Chung khng c thi hnh v chnh quyn c nhng hnh ng, nhng m mu khng mun tha hip. Ti min Trung, cc

chnh quyn a phng vn t chc mt tinh ln n Pht gio, vn cn tr vic i li ca cc Tng Ni, vn phong ta cha chin... Trong lc cuc tranh chp ang i vo giai on cng thng v thi ngoan c ca chnh quyn v nht l v cc thnh phn khc ca dn tc thc c tnh cch lin i rut tht vi Pht gio ang chng bo quyn nn cng khai v ng o ng h, th ngy 5 thng 7, Chnh ph Dim li phm thm mt li lm chnh tr khc bng quyt nh em 19 qun nhn v 34 nhn s ca v phn lon Nhy D 11-11-1960 ra xt x ti Ta n Qun s c bit Si Gn. Quyt nh ca anh em ng Dim nhm vo thi im c bit pht xut t tnh ch quan m qung, tng c th dng v n nh mt hnh thc cnh co hm da tr thc, sinh vin v ng phi ang mi ngy mt ng o ng h cuc u tranh ca Pht gio. T , vn ang c gii hn trong mt tn gio v nhng quy ch c th c tnh x hi, bng tr thnh mt cuc khng hong c tnh chnh tr v lin h n mi thnh phn khc ca i khi dn tc. Ngy 7 thng 7, trong lc dinh Gia Long ang hn hoan yn tic k nim l Song Tht th trong mt cn phng c n ca Th Si Gn, vn ho Nht Linh, nh cch mng Nguyn Tng Tam, con ngi sut i hin thn cho qu hng t nc , ung c dc kt liu i mnh vi li di chc sang sng ho hng nh bn n kt ti phn quc ca ch Ng nh Dim: i ti lch s x. Ti khng chu ai x c. S vic em cc ng phi quc gia i lp ra xt x l mt trng ti i vi quc gia, ch a t nc ri vo tay Cng Sn. V th ti t hy mnh cng nh Ha Thng Thch Qung c t thiu l cnh co nhng ai ch p mi th t do. K tn: Nht Linh Nguyn Tng Tam, ngy 7 thng 7 nm 1963 Ci cht bt khut ca vn ho Nht Linh Nguyn Tng Tam qu tht nh mt ngn la oai hng nung nu tm can nhn dn c nc, c bit l gii sinh vin tr thc tr, t lu xem ng nh mt khun mu ca k s thi i. Ci cht khng khc g hiu lnh cui cng trc lnh xut qun ca quc dn Vit, th m nhng con ngi mt ht lng tri ca dng h Ng nh vn tip tc chnh sch tiu dit Pht gio khng mt pht hi tm. Nhng bc sa ly, ti li ca ch li tip tc.

Ngy 12 thng 7, i t Cao Tr, em rut ca Dn biu gia n Cao Minh, c thng Thiu tng v c c c gi chc T lnh qun on I thay th cho tng L Vn Nghim b nghi ng thn Pht gio, Tr thng tay n p cuc tranh u Hu v min Trung. Ngy 23 thng 7, Trung t Trn Thanh Chiu, mt Cn Lao Cng gio gim c Nha Dn V, iu ng 100 dn v v thng ph binh n biu tnh trc cha X Li chng biu ng i hi on kt trnh mi s li dng ca Vit Cng. Ngy 3 thng 8, trong li hiu triu Ph n Bn Qun S, b Ng nh Nhu ln n nhng v tranh u tn gio v qua ngy 8-8, gin tip tr li cu khin trch thiu l i vi Pht gio ca thn ph l i s Trn Vn Chng trn i VOA ngy 6-8, b Nhu nhn l c thiu l nhng cho l mt thi cn thit. B cng cm n ng i s cho b mt dp b by t kin (!). Ngy hm sau, 9-8, b Nhu li tr li cuc phng vn ca t New York Times bng lp trng: Quyt lit i ph vi cuc tranh u hin nay ca Pht gio. Theo David Halberstam, sau khi thng co chung ra i, trong mt bui n sng ti dinh Gia Long, b Nhu nng li trch mc ng Dim: Anh nh tan Bnh Xuyn, nh bi Ha Ho, dp yn Nhy D m by gi anh li chu thua my tn nh s khn nn khng c mt tc st trong tay. Anh l hn, anh l sa. B b Nhu nng li ch trch, ng Dim ch cn bit phn trn vi em du: Thm khng hiu r vn , v Pht gio cn lin h rc ri vi quc t, chng ta s gii quyt 8. Khng ring Si Gn ng Nhu i duyt li bn thng co chung, b Nhu i i ph quyt lit vi v tranh u ca Pht gio m ti Hu, ng Ng nh Thc cng khinh thng cuc u tranh ca Pht gio, coi quyt tm vng ln sau bao nm b p bc ch nh mt ngn la rm, bng ln ri tt, c chi m s (Theo Bn Dng Lch S ca Linh mc Cao Vn Lun). Trc d tm ca anh em nh Ng, v mc d lc lng an ninh c tng cng khp ni (ring ti Si Gn, Chnh ph a v hai tiu on Thy Qun Lc Chin v hai tiu on Nhy D), phong tro u tranh cng tr nn kin cng, ton din v mnh lit hn. Ti nhiu tnh, cc i c, Ni c tip tc t thiu, cc Pht t tip tc biu tnh, tuyt thc, cc sinh vin y khoa, lut khoa, vn khoa, hc sinh cc trng Chu Vn An, Trng Vnh

K, Gia Long, Trng Vng,... bi kha, xung ng, hi tho. S B Diu Hu, thn mu ca i s Bu Hi, cng i t thiu v n sinh Mai Tuyt An, 18 tui Th Ngh, sau khi i Cha v cm dao cht tay phn i li tuyn b ca b Nhu. Nhiu ng vin ca cc ng i Vit, Vit Quc, Duy Dn Si Gn v cc tnh tch cc hot ng ym tr cho Pht gio. c bit gii tr thc v nhn s, d m thm hay cng khai, u chng li nh Ng m in hnh l gio s Phm Biu Tm, Khoa trng i hc Y khoa, mt nhn vt c uy tn ln lao c gii tri thc v sinh vin rt trng vng ( hai ln c ng Dim mi lm B trng m vn t chi) v mt s gio s b bt. Linh mc Cao Vn Lun, Vin trng Vin i hc Hu, v ng h phong tro sinh vin tranh u nn cng b ct chc ngy 16 thng 8 nm 1963. n y th cuc tranh u tht s c tm vc quc gia. Nhng phn ut cm nn, nhng y o nhc nhn, nhng p bc tn bo b dn nn t chn nm nay trn mi min t nc, trong mi tm lng ca nhn dn, n bng ln, kt hp vi phng tro u tranh ca Pht t trc din i ph vi mt chnh quyn lnh lng v him c. Nhng danh t m miu ca ng Dim nh lng tri, i quc, nh gii quyt trong tnh huynh b chnh ng v tp on Cn Lao Cng gio do anh em ng lnh o ch p xung t. Dn chng vn khng tin vo s thnh tn ca ng, vn kinh qua trm ng ngn cay do ch ng tc hi, th gi y s cng phn tch t t lu ch c th biu hin bng mt thi m thi: Nhng k b n p cng ng chung mt chin tuyn chng li tp on thng tr. Ngay c nh ti, d sut i vn quen sng trong gia nh, th phn nui chng nui con, mt nm ch ln cha vo ngy Tt v L Pht n, L Vu Lan, v d bit chng l mt cn b rng ct ca Tng thng Dim, nhng trc hnh ng hung hn ca nhm Cng gio Cn Lao khi i vi cc nh tu hnh c th, cng b mt gia nhp vo cc hot ng qun chng gip cc cha trong cn Php nn ti Nha Trang, ni nh ti v cc con nh ang c ng lc by gi. Ti thnh ph nh ny, t ba thng nay nhiu cha b canh phng theo di, ring cha Tnh Hi, ngi cha ln nht Khnh Ha b c lp, cp in, cp nc v b ct t mi ngun tip t ca Pht t. Nhiu Tng Ni b nh p, tri li v giam ti qun lao, cn Thy Tr tr v Thy hi trng Thch c Minh th b tra kho mang thng tch nng n. Do , mt mt nh ti b mt lin lc vi cc nhn s c uy tn ti Nha Trang nh gia nh c Thng th Tr s Tn Tht Toi, c Ph Tm, Huyn Tng (thn sinh ca lnh t sinh vin trng Lut Nguyn Hu Don), c Bi Lin (thn ph gio s Bi i hin Php), gia nh c V

nh Dung, V nh Thy, gia nh bc s Trn Kim Phn (hin Los Angeles) gia nh ng Ph Tnh trng L B Chn (hin Php), gia nh gio s ng Trung... b mt lp y ban cu i cho gn 300 Tng Ni v Pht t ang b bao vy trong ngi cha Tnh Hi. Nh ti cn tc ng tinh thn i y L An c nh cnh cha dng lm trm lin lc vi cha v cha thc phm hu chuyn vo cha trong m khuya. Mt khc, cng vi mt s ng o qun nhn Pht t, nh ti t chc mt cuc vt ngc cho cc nh s ang b giam qun lao, a Thy Hi trng v nh ring n trn Thy tip tc lnh o cuc u tranh cho n ngy cch mng 1 thng 11 nm 1963 bng n. Ti khng trch nh ti by t lp trng ng h cuc u tranh ca Pht gio, v ngi n b Vit Nam, nht l con nh gia gio bo th ai li khng ng lng trc n t tm, hung chi ng c ca vic lm li l v o ngha. Ci g lm cho mt ngi n b t 30 nm nay ch bit lo cho chng con hnh phc, nh ca m m, cha h tham d mt sinh hot tp th cng khai no, bng vng ln vo chn nguy him u tranh m trong thm tm d bit c th gy lo bun cho chng con, c th lm v s nghip vng vng ca chng trong ch Dim (thay v khuyn chng theo o Cng gio c thng quan tin chc nh mt s b v s quan khc) ? Ci g lm cho mt ngi n b s mu k, ght th on, dm dn thn vo cng tc b mt t chc cho ti nhn ca Chnh ph vt ngc? Ci g chc chn pht sinh t s mc mc v chn thnh ca mt ngi n b ly o c v chn chnh lm khun thc o lng nhn th: Mt ngi dn trong mi my triu ngi dn ca min Nam sng di ch bo qun ca anh em ng Ng nh Dim lc by gi. Trong lc th b ngoi ti vn hnh x nh mt Gim c Nha An Ninh Qun i ca ch , nhng b trong th con ngi cn b tin phong xa xa ca t chc Ng nh Dim bt u chi dy tm phng th cu ly thy mnh trong cn hon nn. Nu con ngi ca ch chn chng bt mn th con ngi cn b li thao thc bn khon, v phng th duy nht m ti suy ngh phi cng rn tnh thc ng Dim d trong ci lin h thm thit gia ng v ti t 20 nm qua c mt im khng tng ng ln nht, l nim tin tn gio. Tht vy, t lu, theo li Trung t Nguyn Vn Chu cnh nh cho ti bit th ng Dim thng d hi np sng trong gia nh ti, c bit l vic th t. Chu cho ng bit trong nh ti c bn th Pht, bn th ng b rt tn nghim, nht l vo cc dp Tt nht cng k rt trang trng. Trong th

phng ca ti li c tng c Khng T t ra ti l con ngi nng lng vi nn Tam Gio. ng Dim bit th m nhiu m thy tr m o, c l v mun thuyt phc ti nn ng khng ngi ngng ma mai ch trch o Pht l th o m tn d oan, cn cc nh s th qu ma dt nt, chng qua v ngho i, khng c ngh nghip sinh nhai nn mi phi nng thn ni ca cha lo vic gnh nc qut l kim nm xi ming on, ri lu ngy thnh ra s n s kia. ng li ca ngi o Cng Gio l th o vn minh khoa hc, th o quc t vi by trm triu tn trn khp th gii nm chu. Ri ng khuyn d ti nn theo o Cng gio. Nghe ng ph phn nh vy ti ch ci thm trong bng, ti bit ng cng c c Nho, Lo, Pht nhng ng khng th hiu ci tinh ty ca o Pht, ci trit l cao thm ca Pht Gio. Tri li, trong ci hiu bit ca ti th Kinh Thnh v tn gio ca ng c nhiu iu v l, phn khoa hc, phn con ngi, v lch s Gio hi cng nh chnh bn thn mt s Gio Hong gy nhiu ti c i vi nhn loi. c bit nht l ti cha cm nhn c tnh t dn tc, bn cht Vit Nam trong Thin Cha gio nh trong o Pht, tuy nhin, v nng ngha thy tr nn ti khng mun tranh ci vi ng. V vy, mi ln ng a li khuyn d ti ci o, ti ch dng li khn kho chi t: Tha C, ti cn c ngi anh quyn huynh th ph trn 60 tui, anh ti ht sc bo th, li ang l khun trng khun A-Dc Pht gio ti Nha Trang v l hi vin ban qun tr Hi Khng hc Khnh Ha, vy xin C i khi no anh ti qua i ti s xt li vn nim tin rt quan trng ny. Ti ch ni i a cho qua cu chuyn, cho ng Dim khi bun lng, ch con ngi ca ti vn t bn ly nc ng ca qu hng ngho nn khn kh m xut thn sau khi ni tri bao cuc b du th d sao cng c th gi l tri mi nhn th, lm sao ti li c th d dng b o ca dn tc, ca cha ng nh mt s B trng, tng t khc. Hung chi th nht l ti khng tm thy mt o no khc nhn bn v dn tc bng o Pht, th hai l ti khng v li danh m dp b hn nc vi l gia tin d ti l k t hc nhng cha ch ti u l nhng ngi theo i nghin bt, hc o Thnh hin, nhc gia ti tng ci o t quan, tin nhn nh ti c nhiu ngi tham gia phong tro Cn Vng, phong tro Bnh Ty St T. Hung g ti v i lnh Kh Xanh cho Php m cm nhn c ci nhc chung ca dn tc nn cng phn chng Php, lm tiu on trng cho Vit Minh ri li phn tnh chng Vit Minh, lm s quan di quyn tng Hinh m dm cng khai chng li tng Hinh, lm cn b di ch m dm coi thng C vn Ng nh Nhu, Ng nh Cn, ngha l lun lun vo ci th b u tranh gi ly hng sen trong bn hi, nay h li bi en lng mnh, b nn phong ha o l ca cha ng

theo mt tn gio m mnh khng th chp nhn c c v kha cnh tn ngng ln kha cnh lch s i vi dn tc. V ng Dim bit r cuc i ca ti, ch hng ti, gia cnh ti, nht l lp trng tn gio ca ti nn ti cng phn vn kh x trc hon cnh t nc lc bt gi, lc m anh em ng ta ang vn dng ton b sc mnh ca ch n p Pht gio. Ti on ng ang thc mc v ti, ang ng vc lng d ca ti, v t ngy xy ra bin c Pht gio, ng t gi ti vo Dinh nh ch cch my thng. Nhng lc c cng vic khn cp cn phi gp, ti thy ng khng cn c thi mn m tnh ngha nh trc. Trong lc th nhng ngi bn ch thn ca ti m cng l cn b ca ng Dim nh ng Nguyn n Duyn (lm B Ngoi Giao), nh ng V Nh Nguyn (Gio s Hn Hc Hu), u by t quyt lit lp trng thn Pht gio chng li ch . ng V Nh Nguyn sau khi mt chc Tnh trng tnh Bnh nh, thy ng Ng nh Cn v nhm Cng gio Cn Lao mi ngy mi lng hnh tn bo, bn em c nh ln cha qui y (xem th ng Nguyn gi cho ng Hong ng Tiu trong phn Ph lc). Trong cuc u tranh ca Pht gio, ng Nguyn cng vi cc gio s i hc Hu k tuyn ngn kt ti nh Ng nn b bt giam. Trc hon cnh kh x , v trong khi tm phng cch gii quyt c cuc khng hong, ti gi thi trung lp, khng theo ch phn li nim tin nhn bn ca mnh, m cng khng theo Pht gio phn li v thy c. Hn na, d ng Dim c nghi ng ti nhng ng vn cha i x vi ti mt cch cn tu ro mng nh i vi tng L Vn Nghim, mt ngi bn thn ca ti. Tri vi thi ca ng Dim, ng Nhu c mun y ti vo chn tng, dng c k ly gin cho Pht gio v ng bo hiu lm ti. Ln th nht, ng Nhu in thoi ra lnh cho ti bo dng my vin lin gi thng tng L Vn Nghim, T lnh Qun on I, v Si Gn trnh din ngay Tng thng. V Si Gn, Tng thng ra lnh cho ng Nghim phi tc khc giao chc T lnh Qun on cho tng Cao Tr. Tng Nghim bt mn bn n gp ti v tc gin hi ti bo co nhng g lm cho ng ta b mt chc mt cch v l, nhc nh nh vy. Lc ti mi hiu v sao ng Nhu khng gi thng tng Nghim m li ra lnh cho ti gi. Ti ht sc phn trn nhng c l khng gii ta c thc mc ca Tng Nghim, ci thc mc v sao Ph Tng thng khng gi thng cho ng ta, mt Thiu tng hai sao, vo trnh din m li phi qua Gim c An Ninh Qun i, mt i t.

Ln th nh, cng bng in thoi, ng Nhu ra lnh thng cho ti phi bt giam gio s Trn Quang Thun (hin Los Angeles), mt tr thc Pht gio ni ting chng i ch . Lm nh vy, ngoi vic ng Nhu mun ly gin ti vi hng ng Pht t v thnh phn tr thc, ng cn mun nm du tay v Trn Quang Thun thuc con nh dng di c Thn Thn, vn l bn thn ca c Ng nh Kh, Thun li l chu r ca ng Tn Tht Thit ang gi chc Gim c S Ni Dch Ph Tng thng. Ln ny, bit c th on ca Ng nh Nhu v v mun gi thi trung lp, ti cho mi Trn Quang Thun n vn phng v cho bit ti c lnh ca ng C vn bt giam ng ta. Tuy nhin, ti ch khuyn ng nn hot ng kn o hn, nht l bt nhng lun iu chng i nh Ng i, ri cho ng v ngay m khng giam gi mt gi pht no. Ln th ba, qua tng Trn Thin Khim, Tham mu trng B Tng tham mu, ng Nhu trao cho ti mt danh sch gm vi mi nhn vt tr thc ti Si Gn, ra lnh phi bt gi v iu tra v h c ti hot ng chng Chnh ph. Mt ln na, ti bit ng Ng nh Nhu mun ti nhng tay vo ti c qua vic bt gi nhng nhn vt dn s khng thuc thm quyn ca ti. D vy, v h thng chnh quyn ca ng Nhu cn cht ch nn ti vn phi thi hnh lnh ca ng C Vn Tng thng quyn uy tt nh ang iu khin mt trn tiu dit Pht gio. V s ngi nh bt gi qu ng, ti chia ra lm nhiu t v bt gi nhiu ni. i vi s nam n gio s ca trng Chu Vn An, Petrus K, Trng Vng, Gia Long, V Trng Ton... v mt s lut s, bc s, ch thn ti mi h ln lt n vn phng v cho h bit do lnh ca ng C Vn ti phi bt gi h. Nhng ti tha h v ngay sau khi ni cho h bit nu hot ng khng kn o th cng an ca Dng Vn Hiu hay Lc lng c bit ca L Quang Tung s bt li v trong trng hp , hu qu s tn khc v cng. Nhng vi lut s inh Thch Bch (hin nay l ch bin bo Vit Nam Hi Ngoi San Diego) th ti t ra kht khe hn v nhn vin ca ti tm c ti nh anh mt s v kh bt hp php. Ti da inh Thch Bch s a anh ra Ta v s v kh l tang chng cho mt m mu ni lon c v trang. Nhng ngi tr thc tr tui dnh cho ti mt s kinh ngc m sut my nm lm trong c quan an ninh ca ch Ng nh Dim ln u tin mi gp. Bch khng t v s st, li cn nng li kch ch Dim. Bng mt chui di nhng t ng anh thp nh gia nh tr, c ti, phong kin, bt lc, k th, tham nhng,..., Bch buc ti nh Ng bin

minh cho hnh ng ct gi s v kh bt hp php. Nhn b mt cng rn cng quyt, c v qun nhn hn l vn nhn, ti khen thm Bch gan d, chng trch t nh theo anh hng Trnh Minh Th lm cch mng chng c thc dn Php ln Cng Sn Vit. Ti ang min man suy ngh th Bch li tm cch tuyn truyn ti kt lun: S v kh l dng vo vic lt nh Ng, ti xin mi i t tham d vo cuc o chnh ca anh em chng ti. n y th t kinh ngc ti tr thnh c cm tnh vi ngi thanh nin tr thc dm vut ru hm. Cm tnh lm ti kh x: tha anh v l ng Nhu bit c th nguy, m giam gi ri nu anh b hm hi hay b truy t ra Ta th ti s lm hi mt ngi chin s dn tc. Ngh vy nn ti tm k hon binh tm mt gii p tha ng cho trng hp ca inh Thch Bch. Ti cho gii Bch tr v phng giam v ra lnh cho nhn vin thuc quyn i i tht t t v cung cp thc phm tht ng hong. Trong khi , ti cho nim phong s v kh li, khng cho cng an tm bit ri ty bin chuyn ca thi cuc m quyt nh trng hp ca anh sau. Nhng tnh th bin chuyn qu dn dp v ti khng cn nh Bch c tr t do vo lc no, ri b cng an bt li vo khi no. Ngoi ra, cn mt nhm cc nhn vt b bt gi ti c quan trung ng ca Nha m ti ch cn nh tn cc ng Trn Thanh Bng (em rut lut s Trn Thanh Hip), lut s Nguyn Duy Quang, gio s u Trng Thanh, lut s Bi Tng Chiu (hin Php),... Nhng v gio s i hc, nhng nhn vt tn tui thng b ng Nhu nhiu hn nn ti phi gi h lu hn. Ti ngh rng nhng nh tr thc ny c ti g vi quc gia u ngoi thi bt mn ch Dim. Hm nay, h biu hin thi chng i mt cch tch cc hn v ch c ti qu trng trn v him c, v nht l v lng tri ca h khng cn cho php h im lng trc cuc u tranh gian kh ca nhng con ngi bnh d nh cc thy tu, anh em xch l, hc sinh, sinh vin, hoc nhng k ngho kh nht trong x hi. H khng th gi thi bng quan trc nhng hin trng n p, khng b do mt thiu s gy ra cho ci i a s dn tc, v th ti cng phi i i t t nhng k c lng. Mi bui sng, khong by gi, ti cho xe ca Nha n tn nh mi nhng nh tr thc kia n Nha An Ninh Qun i ngh ngi, c bo, ung tr, nh c tng. Chiu by gi, ti cho xe ch h v vi gia nh. C nh th hai tun l ti mi gi t trnh cho ng Nhu bo rng h khng c ti g ht, ri ti tr t do cho h ra v lun. Trc khi ra v, cc ng Nguyn Duy Quang, Bi Tng Chiu, u Trng Thanh ln lt n vn phng ti ng li cm t. Ti khng nh mt v no ni: Qu tht chng ti khng th tng tng mt c quan an ninh m li c cch x s bao dung lch s i vi k c ti nh c quan ca i t.

Nhn li t u bin c cho n nhng ngy u thng 8 nm 1963, lp trng ca Pht gio v chnh sch ca Chnh ph vn khng c g thay i nu khng mun ni cng lc cng quyt lit hn. Ngha l mt bn tranh u cho cng bng x hi m c th l quyn t do tn ngng, v mt bn l duy trnh nguyn trng n p m c th l k th tn gio. Yu t mi trong cuc khng hong l s xut hin ca cc lc lng khc ca dn tc, cc thnh phn khc ca x hi. T hc ng n ng phi, t vn ngh s n cng nhn, t thng gia n chuyn vin. Hai lc lng khc rt ng k v vai tr v sc mnh ca n l gio hi Cng gio Vit Nam v qun lc Vit Nam Cng Ha, cho n gi pht v t nht trn mt chnh thc nh mt tng th, vn cha c nhng xo ng su sc hoc lp trng cng khai no c, ngha l vn ng v pha chnh quyn, mc u trong qun i khng thiu nhng s quan hoc binh s m thm ng h cuc u tranh ca Pht gio, hay mt vi Linh mc cng b mt lin lc vi cc Thng ta ti Si Gn. Chin thut va nh va m ca chnh quyn l ko di thi gian cho lc lng siu chnh quyn ca Cn Lao Cng gio chun b mt trn xung kch cui cng, mt trn phi c mu xng ri chm dt vnh vin s hin din ca Pht gio khng phi ch trong bin c ny m cn cho c mai sau na. m 20 thng 8, anh em ng Dim iu ng cnh st d chin v lc lng c bit tn cng cc cha Si Gn nh X Li, n Quang, Theravada, Gic Minh, T Quang... cc cha Hu nh Bo Quc, T m, Linh Quang... v nhiu cha ln cc tnh khc. Ti cha X Li, i qun xung phong ca chnh quyn p ph bn th, tng Pht v ly mt thng cng qu... gy thng tch cho hng trm Tng Ni. Ring Ha thng Hi ch Thch Tnh Khit th b x t v b thng nng mt. Ti Si Gn, chng bt tt c hn 1.400 Tng Ni, Pht t, k c Thng ta Tm Chu, c Mai Th Truyn, S b Diu Hu, Thng Ta Tr Quang... Cuc tn cng kinh hong ca ch Dim c mt ngi bn M ca ng Dim l nh vit s Buttinger v von nh mt cuc tn cng ca i xung kch Nazi: The so-called special forces and the manner in which Nhu employed them in 1963 were reminiscent of the Nazi storm troopers 9. Gn 5 gi sng ngy 21 thng 8, Tng thng Dim triu tp khn cp Hi ng Chnh ph ri ra tuyn co: Phi hnh ng quyt lit v lnh trch nhim trc lch s v c tin Vit Cng sp trn ngp Th (sic), ban

hnh lnh gii nghim trn ton lnh th, ra lnh cho qun i bo v an ninh trt t (Sc lnh s 84/TTP). Tng Tn Tht nh, T lnh Qun on III c c kim Tng trn Si Gn-Gia nh, c nhim v thi hnh lnh thit qun lut. Lnh gii nghim cm dn chng i li t 9 gi m n 5 gi sng. Cuc tn cng cha chin bng v lc v li tuyn b xuyn tc ca Tng thng Dim ni rng Vit Cng sp trn ngp th bin minh v hp php ha hnh ng bt hp php, bt hp hin ca mnh, ni ln s tht bi v chnh tr v nhn tm ca ch . Ngoi ra, phng cch i ph liu lnh ca anh em ng Dim cng to thm nhng phn ng v cng bt li ca nhn dn v quc t m phn ng u tin li l hnh ng xung tc v t chc ca B trng Ngoi giao V Vn Mu. ng V Vn Mu l mt thc s lut khoa c chair ti i hc danh ting Sorbonne Paris, lc bt gi ng c gii tr thc Vit Nam coi nh mt lut gia uyn thm, c sinh vin coi nh mt v thy uyn bc, c Tng thng Dim trng vng nht trong hng cc B trng. Di ch Dim c hai v B trng thm nin k cu nht, mt v i khoa bng v mt v ch c bng tiu hc, v c hai u duy tr chc v khng h b gin on t ngy 10-5-1955, ngha l t khi ch Cng Ha cha ra i cho n khi ch Dim b sp : l ng V Vn Mu v ng Hunh Hu Ngha. Sut 8 nm tri ng Mu gi chc B trng Ngoi Giao, trong lc ng Ngha cm u B Lao ng. ng Mu th nh hc rng bng cp cao m c mi lm B trng, cn ng Ngha th nh lng trung thnh tuyt i m c lm B trng. Sau bao nhiu nc chy qua cu, bao nhiu ngi ln voi xung ch, cui cng mt ng v phn i ch m ra i, cn mt ng v bnh vc ch m b bt vo nh lao Ch Ha (sau cch mng 1-111963). Trong mt trn ngoi giao di ch Dim, vic kh khn nht khng phi l i ph vi k th c l Php, li cng khng phi l sit cht quan h vi ng minh Hoa K v mi lin h phn nh r bn th, m l i ph vi nc lng ging Cao Min, mt quc gia m Vit Nam tng nh ph v h. Hai kh khn chnh l v tranh chp bin gii v mu thun chnh tr do chnh sch ch quan ca anh em ng Dim, lun lun tm cch lt Sihanouk. Mt l do khc na khin ch Dim mun lt Sihanouk l v Quc trng Cam Bt lp ng Sang-Kum, tc l ng X Hi Pht Gio ngha l gin tip chng vi ch trng ca ng Nhn V Cng gio ca ng Ng nh Nhu nh Chu Bng Lnh trnh by trong tc phm Cn Lao Cch mng ng. Sut thi gian 9 nm ca ch Dim, ngoi trng V Vn Mu lun lun gi c thng li trong cuc tranh

chp bin gii vi Cao Min. Sau ny, vo nm 1964, Sihanouk li a vn bin gii ra tranh chp ti Hi ng Bo An Lin Hip Quc. Nhn thy ch c ng V Vn Mu (lc by gi ang l i s Vit Nam ti Lun n) mi sc ng u vi phe Cao Min c Nga X ym tr, ti bn ngh vi Th tng Khnh nh ng Mu i ph hi. Qu tht nh ngoi giao ti ba ca chng ta em thng li v vinh d v cho Vit Nam ti Hi ng Lin Hip Quc. Khi i din Chnh ph Cao Min gi Chnh ph Vit Nam l chnh quyn Si Gn, ng phn cng ngay v gi Cao Min l chnh quyn Phnom Penh. Lc i din Nga X gi Vit Nam Cng Ha l tay sai quc M, ng Mu lin xin ch tch hi ngh tr li i din Nga X, ch trch i s Nga X dng ngn t ca mt dn tc km vn minh. Nh ti tranh lun v lp trng cng rn ca ng, Hi ng Lin Hip Quc nh phi xp v kin ca Sihanouk li, nh th m vn tranh chp bin gii khng cn na v min Nam duy tr c vng lnh th ven bin min Ty chin lc ca mnh 10. Nhc li trong bui sng hp Hi ng Ni cc ngy 21 thng 8 ti dinh Gia Long, sau khi c Tng thng Dim bo tin lnh tn cng cc cha th Ph Tng thng Nguyn Ngc Th nh nhng phn i ng Dim: Ti sao C ly mt quyt nh quan trng nh th m khng cho chng ti bit trc. Cn ng V Vn Mu v nh co u v vo vn phng B Ngoi giao tp hp ton th nhn vin ca B ri tuyn b t chc phn i chnh sch ca Chnh ph Ng nh Dim. Thi minh bch v can m cng nh nhng li tm huyt ca ng lm cho hu ht nhn vin B Ngoi giao, k c nhng ngi tng l cn b trung kin ca ng Dim, phi xc ng. Mt ngi bn thn ca ti l ng Nguyn n Duyn, Gim c ng Nam s v, vn l mt cng s vin tin phong ca ng Dim t nm 1947-1948 cng v cng cm xc. Cm phc kh phch v phong k s V Vn Mu, ng Hong i Sm (tc thi s Hong Hoa Trang), mt nhn vin cao cp ca B, bn nh bn l ng V Khc Vn vit cho my ch Hn khc vo bc honh phi tng cho v ch huy kh knh ca mnh. ng Vn bn vit bn ch: Ngoi Vt Hon Giao, va c ch ca nh Pht, va c ch ngoi giao, va ni ln c ngha thm thy ca mt hnh ng y trit l su sc. Sau khi vit cho bn bn ch tng v B trng v chnh ngha m co u t quan, V Khc Vn cm xc trc mt bin c va au thng va chua cht bn lm mt bi th, ghi li mt s kin lch s c tnh cch Giai thoi Lng Nho hu ln n Ng triu lm gng cho hu th. Bi th

ny may mn c mt bn thn ca ng V Khc Vn hin Hi ngoi cn nh, vit li ri gi cho ti hin din trng tp hi k ny: TRANH THI S 1963 Chn nm bn bn tro qun bi, La lc ton tay d khin sai, Ht C: Thun Lng mm bp xp, m B: Hiu Ngha ming lai rai, V em hin C mu xanh tr, Khng c dng Cha o di, Ring Mu co u, Tm b bt, Hi hng khanh tng n phin ai? Bi th nhm m t v nh gi bn cht ca ch qua nhng nhn s tay sai m trong chn nm cm quyn, no l c Dim, no l b Nhu, no l C vn Nhu, no l cha Thc, d c mun tro tr qun bi th cng ch dng ton nhng tay d khin sai nh B trng Nguyn nh Thun, Bi Vn Lng, Ng Trng Hiu, Hunh Hu Ngha. Cng b lit vo hng la lc l Cao Xun V, Tng Gim c Thanh nin Cng ha xanh, v Nguyn Xun Khng, i biu Chnh ph Trung Vit quyt lit n p Pht gio Cha Thc c mc Hng Y. Trong hng khanh tng sch d ln ln ch cn ng Mu l kh tit t chc v Bc s Phm Biu Tm, Khoa trng i hc Y khoa Si Gn, cng phn chng i nn b Mt v nh Ng bt. S d phi ni n hai ng Hong i Sm v V Khc Vn l v thi chng i ch Dim ca hai ng c nh hng rt ln trong gii ngi Qung Bnh, nht l nhng ngi khng theo o Cng gio, nhng ngi ng hng vi ng Dim di c vo Nam, tng l hu thun cho ng trong 9 nm tri v tng c ng coi l i din cho thn thuc ni chn nhau ct rn. Hong i Sm v V Khc Vn l hai nh th tn tui (bn vn th vi cc ng Thi Vn Kim, i c Tun, Lu K Linh,...) thuc dng di khoa gip ni ting t Qung Bnh. Thn ph ca hai ng tng lm quan to ng liu vi c Ng nh Kh, thn sinh ca ng Dim, v khi v hu mang hm thng th Tr s. ng V Khc Vn li tng lm tri huyn thuc cp ca ng Tun v Ng nh Dim, c ng Dim rt qu mn cho nn khi mi lm Tng thng, ng Dim lin c ng Vn lm Tnh trng Darlak. Nhng sau vi nm chc v , V Khc Vn chn nn ch Cng gio Cn

Lao, ng ta xin t chc v lm mt cp tha hnh ti cc B, Vin trung ng nh mt hnh thc n thn ch ngy hu tr. Lc mi cm quyn, ng Dim cho lp ngay Hi Qung Bnh Tng T xy dng mt hu thun chnh tr trung kin qua tnh ng hng y a phng tnh, v ng thi cng dng danh o gm v lng vi nhng gia tc khc trong tnh. Trong hi tng t ny, ng Sm v ng Vn c dn Qung Bnh knh mn v trng vng nh nhng bc trng thng gng mu. Thi t m thm bt mn n cng khai chng i ca hai ng khng nhng gy mt sc chn ng phn tnh ni nhng ngi dn Qung Bnh m cn l mt s khng nh chc nch v mun loi tr gia nh ng Dim ra khi t cch ng hng m ng Dim vn rt t ho. T , nhng bui hp, n ung thn mt ca Hi Qung Bnh Tng T ni ngi nh t ph ca anh em ng Dim khng cn na, v cu chuyn o gm v lng ca h Ng b chn vi vo d vng. Ring hai vic tiu dit Pht gio v xuyn tc Thng ta Tr Quang l Cng Sn, b dn Qung Bnh coi nh hnh ng phn bi ngi ng hng, khc t ni chn nhau ct rn. V phn ng V Vn Mu, sau khi t chc ng nh trn ngay ra ngoi quc t co vi d lun quc t nhng b bt li ti phi trng Tn Sn Nht lc sp sa ln phi c. Anh em ng Dim nh tng giam ng Mu khng xt x nhng s phn ng ngoi giao khng thun li nn dn xp vi ng Mu theo iu kin: ng Mu khng cng khai tuyn b xin t chc, tri li Chnh ph phi ng ra i vi l do hnh hng ba thng ti n . Cuc dn xp ko di mi n ngy 28 thng 8 nm 1963, ng Mu mi ln ng ra i. Theo ng Nguyn n Duyn, Gim c ng Nam S V, mt bn thn ca ti cho bit sau khi ng Mu i ri, nh tr thc Cng gio Trng Cng Cu, nguyn Ch tch y ban chng o chnh v chng Phin Lon, nguyn Ph Ch tch Quc hi, nguyn B trng c nhim Vn ha, c c gi chc B trng Ngoi giao. Va n nhm chc ng Cu cng tp hp nhn vin ban hun t vi mc ch tc ng tinh thn nhng cng s vin vn b giao ng bi thi cuc. Trong bui tip xc u tin , ng Cu ln n nng n cuc tranh u ca Pht gio, ng cng m ch Pht gio l Cng Sn v mt st thm t ng V Vn Mu m ng cho l phn bi Tng thng Dim. ng ku gi nhn vin phi ht lng trung thnh vi ch v vi Tng thng. Theo li k li ca ng Duyn, th ng Cu ly ng ra lm gng mu cho lng trung thnh tuyt i : Anh

em hy noi gng ti, nu by gi Tng thng hay ng C vn bo ti ly ci mt ny (ng va ni va ch vo mt ng) m ch vo cu tiu l ti tun lnh ngay. Sau cuc tn cng tn c vo cc cha chin, bt b Tng Ni Pht t v giam gi mt s sinh vin, ng thi ng ca cc trng hc v phi trng Tn Sn Nht, anh em ng Dim bn li dng s giao ng ca qun chng phng tay pht ng nhng th on tn nhn hn ca h. Sng ngy 22 thng 8, ng Nhu ku gi Thanh Nin Cng Ha phi lm rng t chnh sch. ng thi Chnh ph ra thng co cho bit khm xt v tch thu c mt s kh gii v dng c bt hp php ti cc cha X Li, n Quang, Theravada. Ngy 24 thng 8, anh em ng Dim li to ra mt bc th gi mo ca Ha thng Thch Tnh Khit ni rng Ha thng gii thiu mt s Thng ta trong Gio Hi Tng Gi Ton Quc trng nom Pht s, trong lc tht s Ha thng Tnh Khit cn ang b thng v ang b giam lng ti qun y vin Cng Ha. H ti din mt cch tr trn tr vit th gi mo nh h lm i vi bc s Phan Quang n sau v Nhy D o chnh nm 1960. Ngy 26, h p buc Thng ta Thch Thin Hnh thnh lp mt y ban Lin Hip Bo V Pht gio Thun Ty gm ton cc thy cha C Sn Mn hnh x nh cc hi Pht gio yu nc hoc Cng gio yn nc ca Cng sn sau 1975. Ngy 27, cc on th tay sai ca h v cc Tnh trng gi kin ngh by t lng trung thnh v ng h ln Ph Tng thng. Ngy 31 thng 8, Tng thng Dim ving thm ngi cha S N Gia nh, nhng cng ng gi , h t chc Thanh Nin Cng Ha biu tnh cng trng L Li ng h Chnh ph. Ngy 1 thng 9, c tin n nh ca Tng thng Dim b tho g vi cng s v c thay th bng nh ca C vn Tng th lnh Thanh nin Cng Ha. C tin n C vn Nhu s o chnh thi hnh mt chnh sch anh thp, c ti hn. Ngy 10 thng 9, b Ng nh Nhu dn mt phi on Dn biu i d Hi Ngh Quc t Ngh s ti Nam T gii c d lun quc t v vn Pht

gio. Theo i s Cabot Lodge v nhiu k gi quc t th b Nhu nghi ng s khn ngoan ca c Gio Hong Paul VI sau khi Ngi by t s bng hong trc chnh sch khng b tn gio ca anh em ng Dim. B Nhu tuyn b: c Gio Hong tht cng lo u mt cch qu d dng. L mt ngi Cng gio, ti ch buc phi tin vo tn iu ca tn gio ti v tin vo c Gio Hong m thi. c Gio Hong s khng sai lm khi Ngi tuyn b v nhng iu c th v tn gio. Ti khng tin rng Ngi s ng t th ca mnh m chi b ti, v lm nh th qu l Ngi lm hi ln cho o Cng gio (Pope Paul VI is too easily worried. As a Catholic, I am only required to believe in the dogma of my religion and the Pope. The Pope is only infaillible when he decrees something ex-cathedra. I do not believe that he will put himself in a chair to disavow me, because that will be a bad blow for Catholicism) 11. Li tuyn b ngo mn ny phn nh hai s kin rt c th v b Nhu m ngi anh chng ang l mt v gio phm s mt ca Hi Thnh Cng gio Vit Nam. Th nht l quan im v tnh xa cch gia o v i, xc nh s bt lc ca gio l Thin Cha gio khi i vo hin thc x hi, nht l mt x hi trn y kh au v p bc. Th hai l dng mt th politique de chantage vi v Gio ch ca Hi Thnh khi bt Gio Hong phi chn la gia s chp nhn hnh ng ca mnh nu khng th s lm hi ln cho Cng gio. im au n cho Gio hi Cng gio Vit Nam l sau li tuyn b ca b Nhu cho ton th gii bit, Gio hi khng c mt li gii thch no. ng ni n mt li phn i! Vi tt c nhng hnh ng tn c, nhng th on gian di, nhng tuyn b hm da, anh em ng Dim tng p tan c cuc u tranh ca Pht gio v ng bo c nc. Anh em h Ng hunh hoang tng c thng nhng h qun i mt iu cn bn l hai ngn nm ri, tri bao thng trm ca t nc, tri bao cn mt php c khi ko di c trm nm m o Pht Vit Nam vn cha bao gi bit ci u khut phc bo lc... ...Dn tc ta khng th no thua o Pht ta i i sng ln Du tri my qua phn ly tn Nhng vn cn ni cn sng

Cn cht vt mi ngi cha. (Th, V Hong Chng) Li th ca h V ch ni ln mt s tht bnh thng nhng hng trng v ngay c sau 1975, khi chnh sch chim trn min Nam v tm mi th on tiu dit Pht gio th nhng ngi con Pht vn kin cng vng ln chng li ch bo qun bo tr . Thch Thin Minh vi lc lng Cu Nguy Dn Tc b tn st th Huyn Quang, Qung ... li ni ln. Trit h c nhm ny th nhm Tu S, Mnh Tht,.. li ng dy. Hng hng lp lp, c lp ny cht hay vo t th lp kia vng ln bt khut. Trong lc th ti hi ngoi, ngi Pht t Vit Nam ra i lu vong khp bn phng tri, ni nhng vng cn c a ca Cng gio m vn canh cnh bn lng nim tin vo sc mnh ca dn tc v sc mnh ca o php. T vi ngi cha ngho nn Php trc khi mt nc (1975) nhng ngi cha Vit Nam m cng tnh t qu hng li mc ln khp ni t sang u, t Phi sang M. Bi v: ... Sut trng k lch s hai ngn nm hin din trn qu hng Vit Nam, o Pht Vit khng mt pht mt giy tch la khi dn tc Vit. Trong sut on di ca lch s Vit Nam v Pht gio, dn tc v o php hp nht thnh mt tng th bt kh phn ly v thnh mt sc mnh khng th no nh bi. i vi dn Vit, trong nhng cn nguy bin, o Pht ng ln cu nguy, trong nhng thi n l, o Pht ng ln gii phng, trong au kh, o Pht em li an vui, trong chin tranh v th hn, o Pht em li tnh thng v ha bnh, trong tuyt vng v cht chc, o Pht mng li nim tin v l sng. Lun lun ng v pha dn tc au kh em ht mu xng v c thn mng mnh bo v v phng s dn tc, l nguyn tc khng th no lay chuyn v l mt chn l c chng nghim sut hai ngn nm cha mt ln no o Pht ng v mt th lc phi nhn bn, phn dn ch thng tr v n p con ngi Vit Nam. o Pht ha tan vo dn tc tr thnh xng tht, mu huyt ca dn tc, cng dng hy hin cho dn tc tt c thn tr, hng tm, i lc v tinh hoa ca mnh tr thnh hng tm, i lc, thn tr v tinh hoa ca dn tc...12. Nu sng 21 thng 8, Ngoi trng V Vn Mu t chc phn i chnh sch n p Pht gio ca chnh quyn Ng nh Dim l mt li t co anh thp v bn cht hung hng ca ch th cng ngy hm , cch trn na tri cu, ti Th Hoa Thnh n ca quc gia khai sinh v nui dng ch , i s Trn Vn Chng ln ting phn i chnh quyn li

l mt bn n nng n y ch vo v th ti trc cng lun trong nc v trn ton th gii. Bn n li cng c gi tr ch thc hn v ng Trn Vn Chng l thn ph ca b Nhu, mt trong nhng nhn vt ch yu v quyt tm nht trong chnh sch n p Pht gio. Chnh v tnh cch trm trng ca bn n nn ngay ngy hm sau, ng Trn Vn Chng b chnh quyn chm dt nhim v. Ngy 25 thng 8, hng vn sinh vin hc sinh ca th Si Gn o t xung ng biu tnh trc ch Bn Thnh. Cnh st d chin can thip v gy ra x st lm cho mt s b thng, ring n sinh Quch Th Trang cm biu ng i u b cnh st bn cht v 1.300 sinh vin b bt a n giam ti tri Quang Trung. ng thi sinh vin hc sinh ti Hu, Nng, Nha Trang cng biu tnh, mt tinh ln n ch Dim. Ngy 7 thng 9, xoa du hc sinh, nh Ng cho m ca li cc trng trung hc, nhng hc sinh, nht l ca cc trng Chu Vn An, Trng Vng, V Trng Ton,... quyt nh phn i khng chu vo lp. Nhiu tng ni tr tui tip tc t thiu nh i c Thch Qung Hng t thiu trc ch Bn Thnh ngy 5 thng 10, i c Thch Thin M, v s th by t thiu trc nh th c B. V ngy 31 thng 10, cnh st kp thi ngn chn ba v t thiu trc Quc Hi. Trong khi , phi on gii c d lun quc t cng gp nhng phn ng bt li. B Ng nh Nhu v Dn biu H Nh Chi n La M ngy 25 thng 9 b mt s ngi Vit n ng phn i; n Paris b ng o Vit kiu v sinh vin Vit Nam biu tnh o, nm trng thi v c chua; n Hoa Thnh n khng c thn ph l i s Trn Vn Chng cho gp v khng c Tng thng Kennedy tip kin. B hp bo phn i ngi M v phn trn ch gia nh tr ca b khng h n p Pht gio m khng nh rng nhiu ln, b tuyn b vi phng vin i VOA v New York Times l phi quyt lit p tan phong tro Pht gio, khin bui hp bo tr thnh mt bui i cht cng thng. Gim mc Ng nh Thc b Ta Thnh bt ri khi Vit Nam, c tin n khi ti La M ng khng c php b kin Gio Hong v theo William Miller th ng b Ta Thnh cm khng c tuyn b nhng li khiu khch v mu thun chng i Pht gio 13. Ngy 17 thng 10, mt s k gi ngoi quc b cng an hnh hung v chp nh cc v cnh st n p sinh vin v cc v x st vi Tng Ni trn

ng ph Si Gn. Cng ngy ny, cu i s Trn Vn Chng ln ting ti Hoa Thnh n cng kch kch lit chnh sch ca Tng thng Dim. Ti va tng kt theo th t thi gian nhng s kin lch s t ngy xy ra v Pht gio cho n cui thng 10 nm 1963 thy nhng bin chuyn trm trng ca thi cuc Vit Nam do chnh sch k th Pht gio ca ch Dim gy ra. ---o0o--Chnh sch k th v n p Pht gio khng nhng a ch Dim vo th c lp trc i khi dn tc m cn lm cho d lun th gii ht sc bt bnh. Ngoi mt s bo ln Hoa K ch trch anh em ng Dim v vn k th Pht gio lm cho cng cuc chng Cng b sa st, hoc l so snh phong tro u tranh ca Pht gio ti Vit Nam cng nh phong tro sinh vin chng i Tng thng L Tha Vn ti Nam Hn, d lun ca nhiu quc gia khc k c nc ng minh ca Vit Nam Cng Ha cng ln n chnh sch k th tn gio ca ch Dim 14. T La Croix, mt nht bo nhiu nh hng trong gii Cng gio Php, ng mt bi quan im di phn i ch trng c tn ca anh em ng Dim v ku gi tn Cng gio hy cu nguyn cho nhng Pht t Vit Nam. T Malaysian Times ca M Lai, mt quc gia Hi gio ang l ng minh chng Cng ca Vit Nam Cng Ha, a li khuyn co chnh ph Dim nn ha du vi Pht gio mi c th chn ng c cuc xm lng ca Cng sn, trong lc th Cao Min t co chnh sch n p, khng b Pht gio ca ch Si Gn v tuyn b on giao vi Vit Nam Cng ha. Pht gio Trung Hoa Dn Quc, vi t cch l mt b phn ln ca quc gia ng minh c ng Dim knh n, ln ting ku gi Pht gio khp th gii hy gip Pht gio Vit Nam vi li l v cng thng thit: Hi Gio hu Tng tn th gii! Chng ti rt au lng trnh by cng qu v v tnh trng Pht gio Vit Nam gn y gp phi i nn K th tn gio. ng thi chng ti cng trng mong qu v thit tha lu tinh thn ng chu Cng T. y cng l chnh ngha ng nn tr gip.

T La Gazette de Lausanne ti Thy S, mt quc gia trung lp vn khng c truyn thng can thip vo ni tnh ca nc khc, cng khng th dng dng trc chnh sch k th tn gio ca Chnh ph Ng nh Dim. Ngay t khi Ha thng Thch Qung c t thiu, t bo c nhng li l v cng cm ng: S hi sinh rt khch ng ca v tng s thiu sng ngay ti Si Gn buc ngi ta phi knh trng. S hy sinh v Chnh php ca ng khin chng ta lin tng ti nhng ngi Gia T u tin v s lin tng ny cng lm cho chng ta thy oi om. Nhn v n p Pht gio ti Vit Nam, t bo c nh hng quc t ln nht ca Thy S l t Journal de Genve v nhiu t bo a phng ng li ton bn phc trnh ca ng Pierre v b Rene Gomet nghim khc ln n ch Dim: Ci thi bit i i n mc qu l n ngi ta thy c nhng mode mi nh quyn ch huy cc trung on dnh cho cc s quan no c Ta Gim mc ph duyt im tt, li c nhng m dn qun t v ca v Tng gim mc Hu cng c cung cp nhng dng c ca Hoa K m dm chc Ng Gic i khng dnh nhng th cho bn L Sinh. Ngi ta c th tuyn truyn rng ch l cuc ni lon ca phe a s khc kh kim chuyn v Chnh ph ch l mt thiu s b kt cht ch vi nhau m b tch li vnh vo v cng rn. Nhng vic phi hy sinh v Chnh Php ca Ha thng Thch Qung c li cho thy rng Pht gio Vit Nam ang phi bo v np sng v t tng ca h. Nht bo Le Monde ca gii tr thc cp tin Php cng nhn thy r rng bn cht tht s ca cuc u tranh ca Pht gio vn bt u l mt cuc u tranh cho t do tn ngng trong khun kh ca min Nam Vit Nam: V Tng thng Ng nh Dim ch mun bit i Cng gio v Gio hi ny tham d vo chnh quyn nn ngay t u, v tranh chp tn gio nhum mu sc chnh tr. Bin c Hu xy ra do s n p tn bo ca nh cm quyn l mt c hi cho ni bt mn ca nhn dn bc pht. S tranh chp ny lt trn s c lp v tht nhn tm ca thiu s Cng gio c u i, trong lc th nhng thit hi ca qun i vin chinh Hoa K li gy mt lung d lun khng tt M. Bin c Pht gio l iu bt li cho Vit Nam Cng Ha" 15 Bin c Pht gio ti min Nam Vit Nam nm 1963 lm si ni d lun quc t m nhng bi bo va k trn y tiu biu cho d lun ca cc

quc gia t do, cn phe Cng Sn tt nhin l ht sc vui mng, khin cho T chc Lin Hip Quc khng th im lng khoanh tay trc chnh sch k th tn gio ca ch Dim tri ngc vi Bn Tuyn Ngn Quc t Nhn Quyn. Sau nhiu phin hp, hi vin cc quc gia trong T chc Lin Hip Quc quyt nh gi mt phi on n Vit Nam iu tra. Ngy 24 thng 9 nm 1963, tuy i s Bu Hi i din chnh quyn Ng nh Dim phn i quyt nh nhng cui cng nh phi chp nhn cuc iu tra ca phi on Lin Hip Quc. Chp nhn khng ch v p lc quc t m cn v ng Ng nh Nhu nui sn th on nh la v mua chuc nhn vin phi on Lin Hip Quc. Trong nhng mu m ca ng Ng nh Nhu th th on d bn nht l t chc cho nhn vin phi on chn gi vi gi im ri chp hnh lm chantage. Ngha l nhn vin no khng chu bnh vc lp trng ca nh Ng th ng Ng nh Nhu s a nhng tm hnh kia ra trc cng lun bi l nhn vin y, ng thi lm mt uy tn quc gia ca nhn vin . Nhng tm hnh ny b Thy qun Lc chin tch thu c ti phng giy ca ng Ng nh Nhu trong Dinh Gia Long ngy 2-11-1963. (Mm 1976, Trung t Cnh st tn Hong, ngi ph l cho Linh mc Nguyn Vn Vi ti Sacramento, California, cng vi Thiu tng Nguyn Vn Chc nhn n thm ti th nhn chnh ng Nhu ch trng dng th on chantage cc nhn vin phi on Lin Hip Quc nh va ni trn, v bit rng a s nhn vin phi on thu lm c nhiu ti liu r rng chng minh Pht gio b ch Dim k th, n p, khng b. Trung t Hong l mt Cng gio Cn Lao, tng ch huy tri giam b mt P.42 S th). Cng v th on trn y m ng on Thm mi ghi vo tc phm ca ng rng: Phi on Lin Hip Quc c Chnh ph Dim tip i chu o v chu chung c bit bng mi cch 16. Ngy phi on iu tra ca Lin Hip Quc ra Hu, chnh quyn a phng tm mi th on ngn cn phi on khng tip xc c vi ng bo Pht t tm hiu s tht. Trong dp ny, n sinh i Khanh ca trng n trung hc ng Khnh v cng l mt on vin trong phong tro u tranh sinh vin hc sinh (m anh V Vn Khit hin nay ang M l mt thnh vin), m thm ln lu ba ca trng ng Khnh nhy xung t hy sinh thn mng hu to ting vang cho phi on lu . i Khanh ch b gy xng chn v chn ng ni tng, nhng hnh ng can trng ca ngi n sinh yu ui ny vch trn c b mt tn c ca

ch trc phi on Lin Hip Quc, mt b mt c k gi V Bng tm tt trong mt on ngn m xc tch: Trong sut mt thi gian ko di t thng 5 nm 1963 cho n thng 11 cng nm , trn y mu la v nc mt, tn st Pht t khng khc g pht xt c tn st ngi Do Thi trong th chin th nh, khng c mt t bo chnh thc no dm ho he mt li can ngn - ch ng ni cnh co hay kch Ng nh Dim v gia nh ng ta. (Trch Bn mi nm ni lo. tr. 240). Cho n nhng ngy u thng 10 nm 1963 v cn ko di sau , Pht t Vit Nam th hin lng trung trinh vi t nc v nguyn gii thot au kh ca chng sinh lm lit ng dy u tranh chng bo quyn. V tr v t th u tranh ca Pht t pht xut t mt nhn nh lch s rt hin thc rng: Ch Ng nh Dim trong sut chn nm cai tr min Nam i vo con ng c ti, c tn, c ng, ch trng tiu dit cc thnh phn quc gia i lp to nn bao ni bt cng au kh cho i a s qun chng khng theo Cng gio, m mt trong nhng nn nhn v l nn nhn kh nhc nht l Pht gio. V Pht gio trong ci th sng cn ca mnh - lin h n s sng cn v pht trin ca dn tc - thc hin cuc vn ng cch mng cho l tng t do tn ngng trong khun kh ca l tng cng bng x hi. N hon ton khng t vn lt ngi ny thay vo ngi khc m n ch t vn thay i nhng ch trng v chnh sch cho cng bng v tt p. N hon ton ng trn lp trng v thc dn tc chng i ch Ng nh Dim cng nh ng vng trn lp trng v thc ny chng i Cng sn. i mt vi tt c th lc v chnh sch tn ph dn tc, trc sau n ch ni mt ting: khng chp nhn. N chng Cng sn nhng khng phi l chng bin t nc Vit Nam thnh mt lnh a ca nhng th lc ngoi bang. N chng ch Ng nh Dim nhng khng phi l chng cho Cng sn cp ly t nc. N khng nm trong lng Cng sn, n cng khng nm trong lng t bn. N ch nm trong lng dn tc 17. Cuc tn cng cha chin m 20 thng 8 ca chnh quyn lm t lit cc c cu lnh o v kh nng t chc ca Pht gio, nhng li nh th m Pht gio t c ngn la tnh thc trong lng i khi qun chng. Nhng chin dch khng b v n p d man nhm vo gii tng s lnh

o lm cho cc tng s Pht gio tr thnh biu tng tin phong hn l thnh vin lnh o ca phong tro u tranh. Trong s nhng tng s lnh o cuc u tranh chng ch Dim, Thng ta Thch Tr Quang l nhn vt b anh em nh Ng nh gi nguy him hn c. Nm 1963, Ng nh Nhu ni vi k gi Jerrold Schecter rng: Nm 1961, Tr Quang thuyt phc em ti l Ng nh Cn Cn chi tin cho Tr Quang xy dng mt c cu chng Cng trong gio hi Pht gio v Cng sn xm nhp vo Gio hi. Cn bng lng gip Tr Quang v s gip tr thnh yu t lm cho em ti suy sp. Tr Quang l ngi th on nht v c m mu lt Chnh ph t lu ri. C l trong tng lai cha bit khi no, tn tui Tr Quang s ng ngha vi m mu 18 . Khng bit vic Thng ta Tr Quang yu cu ng Ng nh Cn gip tin bc c tht hay khng, hay l ng Ng nh Nhu by t ra xuyn tc mt nh s ang l k i th ca ng ta. Nhng nu qu c s kin th chng qua Thng ta Tr Quang ch mun gii ta nhng nghi ng chnh tr ca chnh quyn. Cn bo rng Thng ta Tr Quang l ngi th on th chng qua ng Ng nh Nhu suy bng ta ra bng ngi v ng l li ph phn phi c p dng cho chnh cuc i ng Ng nh Nhu y dy nhng th on b o nh bao nhiu sch s v nhn chng ni. Cn bo rng Thng ta Tr Quang m mu lt Chnh ph t lu th ch l mt li xuyn tc v nh ti trnh by ngay t nm 1956, ch Dim bt u chnh sch k th Pht gio m Pht gio ch c mt m mu l cn rng chu ng cho mi n nm 1963, v tnh cch k th trng trn qu bng lnh cm treo c Pht gio nhn ngy Pht n, Pht gio v Thng ta Tr Quang mi vng ln i quyn sng cho tn gio h. Ngoi ra, nu Thng ta Tr Quang c m thm bt mn v c nh lt Chnh ph t lu nh ng Ng nh Nhu ni th th hi cc nh xut pht t nhng yu t no, t ng c no? Hi tc l tr li ri vy. V vy, vi nhng ch nh ch Ng nh Dim, mt loi ch ca v chng Marcos (Phi Lut Tn), ch ca thiu s thc dn da trng Nam Phi ngy nay th c ring g Thng ta Tr Quang c nh lt m qun i, ng phi, gio phi, chnh khch, ht lp ny n lp khc cng c nhng m mu, nhng hnh ng lt ch ri. m 20 thng 8, khi cha X Li b tn cng, Thng ta Tr Quang cng trong s Tng Ni b bt gii i, nhng nh ng kho ci trang ln ln vo

m Tng Ni Pht t nn mc d cng an mt v dy cng tm kim, phn cch, chn la m ng vn khng b bt gii v tri giam V Tnh nh trng hp Thng ta Tm Chu, Thin Minh... hay c s Mai Th Truyn. Tnh cnh ca Pht gio Vit Nam lc by gi l tnh cnh chim lng c chu, ring i vi Thng ta Tr Quang, qu hng mnh mng m ng khng c t dung thn. Hai ngy sau, ng trn c vo Ta i s M, ch trng ca ng l n np vo nh ngi Cha khi ng b ngi Con nh ui dng ci uy ca ngi Cha m km ch a con hung hng. Cng trn vi ng c i c Thch Nht Thin, mt nh s tr bit ni ting Anh thnh tho. Theo i s Cabot Lodge th trong thi gian Thng ta Tr Quang trong Ta i s ng rt t ni, nhiu khi lm cho i s bc mnh. Mt nhn vin Ta i s gii thch rng nhng nh s Vit Nam thng c thi ni khng ht li. H nhn h l ngi Vit Nam trc ri mi l nh s. H c nhng c tnh v c nhng khuyt im, nhng khuyt im do dn tc tnh gy nn, khng phi do o Pht, v th cho nn h t cho h trc khi l nh s h l ngi Vit, th ngi Vit yu thng gia nh v yu thng phn t qu hng mnh trc ht. Thng ta Tr Quang sinh ti lng Dim in, ph Qung Ninh, tnh Qung Bnh. Thng ta tn tht l Phm Vn Bng, sinh nm 1922 thuc mt gia nh trung nng. Lng ca Thng ta gn Ly Thy ca o Duy T, cch tnh l ng Hi 3 cy s. Dn lng Dim in va lm ci, va lm mui, va lm ngh nng nn a s c cuc sng tng i y . Thng ta Tr Quang c 3 ngi anh em: mt ngi i tu l Thch Diu Minh, mt ngi l Phm Chnh cht nm 1947, mt ngi na l Phm i theo Vit Minh khng chin lm y t, sau tr v vng quc gia ri gia nhp Vit Binh on di ch Bo i, sau ny tr thnh H s quan trong qun i Vit Nam Cng Ha. Nhiu ngi Qung Bnh quen bit gia nh Thng ta thng gi gia nh ng l gia nh Quang Minh Chnh i, do s ghp tn ca bn ngi con trai ny. Thn ph Thng ta cht nm 1945. Sau khi bng tiu hc nm 13 tui, Thng ta Tr Quang xin quy y v tu hc ti mt ngi cha ng Hi ri c c vo hc ti cha Bo Quc Hu. L mt tng sinh ht sc thng minh nhng cng ht sc cng u, nhiu ln tng b ui khi trng, nhng nh thy l Thng ta Tr khoan dung bo bc nn mi c tip tc tu hc. Xut thn t Cao ng Hc Vin Hu nm 1944, ng chnh thc tr thnh tng s.

Khong thng 6 nm 1946, lc mi 24 tui, ng theo Thng ta Tr ra Bc v c c lm gio s dy ti Pht hc vin H Ni... Cng nh bao nhiu thanh nin yu nc ln ng chng gic, ng gia nhp Hi Pht Gio cu quc ca Vit Minh do Thng ta Thch Mt Th, mt dn biu Quc hi cm u, v i vi ng vic chng ngoi xm ginh c lp cho T quc l l tng cao c m lc by gi ng H Ch Minh ang h ho ton dn chng thc dn Php, k th ca dn tc ang ti xm lng Vit Nam thit lp li nn h. Chin s ti Bc Vit bng n vo thng Chp nm 1946, Thng ta Tr Quang t gi H Ni tr v min Trung v n Hu vo khong thng 7 nm 1947, vo lc qun i Php nh chim xong Hu v 4 tnh min Trung. V Hu, ng li gia nhp Hi Pht Gio Cu Quc tip tc hot ng cho Vit Minh nn b Php nghi l cn b Cng sn, v vy ng b bt nhng ch b gi 10 ngy. c tr t do, ng lm ging s cho Pht Hc Vin Hu, c php i Lt thuyt php v lm ch nhim bo Vin m. Tuy vn b Php kim sot nhng n 1952, ng c php i Nht Bn d i hi Pht gio Th gii 28 ngy. Nm 1953, bit ng l ngi tuy c tinh thn chng Php v thn khng chin nhng khng phi l ng vin Cng sn, s Lim Phng Trung Vit bi b lnh kim sot nn t Thng ta Tr Quang c t do i li khp ni. Thng ta Tr Quang l mt tng s khc kh, c nhiu sch, thch chi c tng, v thch nhc c in Ty Phng. Qua nhng cuc m thoi vi ng hay qua nhng bi tham lun ca ng v vn ha, tn gio, lch s, trit l ng trn nhng tp ch Pht gio nh Hi Triu m, Vin m v.v... gii tr thc min Trung knh phc ng l ngi va uyn thm li va uyn bc. Nu ti nh khng lm th ng Nghim Xun Hng vit u nhng li thn phc Thng ta Tr Quang dch c tc phm Lng Hong Sm, mt cun kinh rt phc tp, kh dch c v ni dung ln vn t, vn c vit theo i tng kinh ni v cuc gii thot tm linh cho b Hy Th Hong Hu v ca vua Lng V (Ty lch 502-549) do lp cao tng Trung Quc lc by gi lm l sm hi cho Hy Th c siu thng. Nm 1954, khi t nc chia i, gia nh Thng ta Tr Quang cng b phn cch i min. Thng ta v ngi em lm H s quan th min Nam trong lc thn mu v ngi em i tu th li min Bc. Thuc thnh phn tiu t sn c my mu t in, thn mu Thng ta b Cng sn u t, giam cm trong lc ngi em tng s Thch Diu Minh trong mt trn T Quc ca Vit Minh. Thng 11 nm 1954 Thng ta Tr Quang b

chnh quyn Ng nh Dim bt giam my ngy v ti c chn trong Phong tro Ha Bnh. Theo k gi Jerrold Schecter th ngay t khi ng Dim va ln cm quyn, Thng ta Tr Quang by t mi lo u v tng lai ca Pht gio Vit Nam: Cuc sng di ch ng Dim s cn nguy him v kh khn hn di thi Php thuc, v chng ta s phi chu ng mt thi k en ti na19. D tin on ng tng lai en ti ca Pht gio nhng sut 9 nm tri di ch Dim, Thng ta cng nh Gio hi Pht gio min Trung vn khng dnh d vo mt m mu hay sinh hot chnh tr no. Ngay c nhng nm u ca ch Dim, lc m tt c nhng tn gio (tr Cng gio), ng phi ti min Nam u chng li ng Dim lm cho a v ng Dim lung lay, Pht gio vn ng ngoi mi tranh chp, ch lo hn gn nhng vt thng ni b do cuc chin Php - Vit 10 nm gy ra m thi. Nm 1957, nhn c li mi tham d hi ch Thc Lung v i l Pht gio ca Hong Gia Lo, Chnh ph Ng nh Dim c mt phi on thn hu i Luang Prabang. Phi on do B trng Thng tin Trn Chnh Thnh cm u vi cc ng dn biu Nguyn Phng Thip, i din B vn ha gio dc ng Thi Vn Kim, i din B Ngoi giao ng Hong i Sm, cn v pha Pht gio c cc Thng ta Tr Th, n Hu, v Tr Quang. Sut 9 nm sng di ch Dim ti Hu, Thng ta Tr Quang thnh thong c n thm ng Ng nh Cn vi t cch ng hng gin tip trnh by thi n ha nhn nhc ca Pht gio trc nhng p bc ca chnh quyn nh k trong chng trc. ng Ng nh Cn thnh thong cng n cha ving thm Thng ta. Nhng hnh thc x giao ny phn no gip Thng ta trnh c nhng vu khng v xuyn tc ca nhm Cng gio Cn Lao. -o0oTuy nhin Cy mun lng m gi chng ngng. Mc d Pht gio v Thng ta Tr Quang ht sc chu ng nhng n nm 1963, chnh sch k th v p bc ca ch Dim ln n cao im, tham vng tr thnh Hng Y ca Gim mc Ng nh Thc ln n cc , ch trng Cng gio ha nhn dn min Nam ca anh em ng Dim v nhm Cng gio Cn Lao ln n mc quyt lit, ng Dim ra lnh cm treo c Pht gio m u cho mt bin c lm rung chuyn min Nam. B dn vo chn tng, Pht gio v Thng ta Tr Quang buc phi u tranh ginh quyn sng cho Gio hi. Chnh ngha u tranh ca Pht gio c dn c nc ng h m ngay c nhiu ngi Thin Cha gio, c Khm mng Ta

Thnh La M ti Si Gn, c c Gio Hong cng c cm tnh, lng tri nhn loi rng ng, th m ng Dim li gn cho phong tro u tranh ca Pht gio l phong tro Cng sn li cn tuyn b Cng sn sp trn ngp Th khi ng ra lnh tn cng cha chin m 20 thng 8. ng Nhu th gn cho Thng ta Tr Quang m mu lt chnh quyn. Sau 1975, ti hi ngoi sch bo ca gii Cng gio Cn Lao by t ra th chuyn xuyn tc Thng ta l cn b Cng sn. H mn ci d vng ca Thng ta hot ng cho Vit Minh thi chin tranh Php - Vit (1945-1954) dn chng ng l mt ng vin Cng sn nm vng. Nm 1945, Vit Minh cp chnh quyn, nm 1946 qun xm lc Php tr li nh chim Vit Nam, ng H Ch Minh ku gi ton dn khng chin chng xm lng, li ku gi trn d vi chiu bi ca mt cuc cch mng dn tc che du cho cuc cch mng v sn sau ny, th vo thi im trun chuyn nghing nga ca t nc, vn nh ng c nhng tm lng yu nc thng ni ca hng hng lp lp nhn dn, nht l thnh phn thanh nin, ch lc th h ca dn tc. Nng dn, th thuyn, tu s, cng chc, sinh vin, tiu thng, qun nhn, tr thc,... gi tr ln b u ng ln p li sng ni, chng xm lng bo v c lp, th mt thanh nin 24 tui nh Thch Tr Quang, c nui dng trong tnh yu ca dn tc v o php, trong nim kiu hnh ca mn Vn Hnh, L Thng Kit, Trn Quc Ton, Trn Nhn Tn, c hun c theo tinh thn Hi ngh Din Hng, cng dn thn theo khng chin l iu tt nhin. Cng nh nhng thanh nin Phm Duy, thanh nin Nguyn Mnh Cn, thanh nin Don Quc S, v hng triu thanh nin khc ln ng theo khng chin. Vua Bo i cn t b ngai vng b ngc nhng quyn cho Vit Minh, gim mc L Hu T cn lm c vn tn gio cho H Ch Minh, gio ch Hunh Ph S cn vo bng theo Vit Minh khng chin, vn ho Nguyn Tng Tam cn lm B trng Ngoi giao cho Vit Minh, lnh t Vit Nam Quc Dn ng V Hng Khanh cn k vo Hip c S b ngy 6 thng 3 nm 1946 cng Vit Minh nh Php... th ti sao Thng ta Tr Quang li khng theo Vit Minh? Ti min Trung, nh cch mng Hunh Thc Khng lm B trng Ni v cho Vit Minh, cc nhn s, tr thc ting tm nh o Duy Anh, Phan Khi, Bi Bng on, L nh Thm, v.v... u theo Vit Minh th ti sao ngi thanh nin Tr Quang li khng theo phong tro Vit Minh khng chin? iu quan trng ng ni l nm 1954, khi ranh gii Quc Cng c phn nh r rng th Thng ta Tr Quang cng chm dt mi hot ng cho Vit Minh, v iu quan trng nhm Cng gio Cn Lao li khng ni n.

Anh em ng Dim v nhm Cng gio Cn Lao khng ni n nhng k gi ngoi quc ni n, bit r lp trng ca Pht gio Vit Nam ca Thng ta Tr Quang l lp trng chng Cng: ... Chnh ph Dim lp i lp li rng Phong tro u tranh ca Pht gio nm 1963 l phong tro ca Cng sn. Nhng theo nghin cu ca nhn vin cao cp ca chnh quyn Hoa K th Tr Quang c lin h vi Vit Minh, chng Php, v khi chng li cc Chnh ph min Nam Vit Nam chng lun c Cng sn. Ch trng ca Pht gio l mun to dng mt nc Vit Nam trung lp, h chng li s chia ct t nc nm 1954 v ti min Bc, h gp nhiu kh khn, h khng c cm tnh vi Cng sn20. Ngi Vit min Nam di hai ch Nht v Nh Cng Ha h ai ni ti trung lp v ha bnh th b chp m Cng sn. Nhng nh lnh o min Nam khng thc c rng chnh Cng sn Vit Nam mi l k lo s mt min Nam trung lp v ha bnh, nht l mt min Nam gia nhp vo khi phi lin kt. Hung chi, c ring g Pht gio ch trng trung lp v ha bnh m ngay c Gio ch Cao i Phm Cng Tc, sau khi t nc chia i cng ch trng min Nam trung lp v ha bnh. Ti tin rng nhiu bc cao nin ca Cao i cng nh nhiu chnh khch ca min Nam thi by gi, cn sng st ti hi ngoi cho n ngy nay, cng cn nh rng Gio ch Phm Cng Tc i hi Th tng Ng nh Dim nn thc hin ch trng trung lp v ha bnh chng li m mu thn tnh min Nam ca Cng sn Bc Vit. Ngay c ng Dim sau khi bt ng kin vi Cu hong Bo i ti Hng Kng nm 1948 cng ch trng phi bt tay vi khng chin. Nm 1950, trn ng i M, khi gh qua Hng Kng ng tuyn b: Chnh ph tng lai phi l Chnh ph gm nhng ngi ang cm sng khng chin, nh ti ni trong mt chng trc, vy ng Dim cng thn Cng hay sao? Nhc li ch trng trung lp v ha bnh, ti khng khi nh n Hi ngh Bandung: Ngy 1 thng 2 nm 1955, Th tng Nam Dng nhn danh khi Colombo, i din Min in, Tch Lan (Pht gio), n (n gio), Hi Quc (Hi Quc v Nam Dng u theo Hi gio) mi mt s quc

gia trong c c min Nam Vit Nam (m khng c Cng sn H Ni) tham d, m mn cho vic thnh lp Khi Cc Quc gia Phi Lin Kt, trung lp trong cuc tranh chp gia Cng sn v T bn. y l mt n lc nhm to on kt cho cc quc gia tam (chm tin) thnh mt sc mnh quc t ph v ci trt t ca gng km lng cc Cng sn, T bn do Nga X v Hoa K p t. S thnh hnh ca n l kt qu nhng vn ng kh khn kin nhn ca nhng chin s dy cng tranh u cho ha bnh nh Nehru, Th tng n , nh Tito, Quc trng Nam T. Ngay c Trung Cng, mt nc Cng sn khng l, nhn c ci li th chnh tr ca Khi Phi Lin Kt cng phi tm cch vo ng chung vi cc tiu quc. Nc Min in nh b v c lp gia vng rng ni cao nguyn nh trong Khi Phi Lin Kt v nh th trung lp m bn trong dit tr c Cng sn Min, bn ngoi li c Trung Cng (ngay c di thi Mao Trch ng) phi tn trng nn c lp, trung lp trn vn. ng UThant, mt chnh tr gia Min in, gi chc Tng th k T chc Lin Hip Quc n hai nhim k. Ch trng Vit Nam trung lp phi lin kt l mt sng to chnh tr tch cc v l mt ng gp qu gi ca Pht gio Vit Nam cho dn tc trong ci vin nh , tic thay c hai ng H v Ng u gio iu v thin cn nn khng nhn thy c, do lm cho t nc tang thng v dn tc iu linh mi cho n ngy nay. Nm 1955, Gio s Nguyn Vn Thoi, B trng Kinh t, v tng Trnh Minh Th c c i tham d Hi Ngh Bandung, nhng khng lm g c g v ngay t gc v t u, ng Ng nh Dim t nguyn t min Nam nm trong qu o ca Hoa K ri. Khng ng trong khi trung lp phi lin kt (trung lp m vn c th chng Nga X v nhn vin tr Hoa K nh Nam T ca Tito, hay vn c M ng h v ho hon vi Trung Cng nh Min in) cho nn sut hai mi nm chng Cng, min Nam Vit Nam khng c khi ng o phi lin kt hu thun, m li cn b cc nc Bc u ty chay. au n nhn li lch s, nu min Nam Vit Nam sau Hip nh Genve 1954 bit chn con ng trung lp nh kht vng ca Pht gio, th bit u thng t 1975 khng xy ra ri khi mt nc vo tay Cng sn, lu vong ni x ngi, nhiu chnh khch, lnh t, tng t, tr thc, c gi ln tr mong cu Vit Nam sau khi c gii thot khi ch Cng sn s l mt quc gia trung lp.

Tr li vi cuc u tranh Pht gio nm 1963, mt cuc u tranh c tnh cch nhn dn m Vit Cng ang tm cch tranh ginh nh hng, cp lnh o Pht gio phi lm sng t lp trng ca mnh, mt mt trnh tnh trng li dng ca Vit Cng, mt khc trnh s xuyn tc ca chnh quyn. Trc ht l lp trng ca Thng ta Thch H Gic, mt chc sc cao cp ca Gio hi. K gi Jerrold Schecter trong tc phm New Face of Buddha k li rng: Thng Ta H Gic nguyn l con trai ca mt thng gia giu c ti min Nam, ng ta ln Phnom Penh sng vi thn ph. Mi su tui ng vo cha tu hc, n nm 1958, ng tr thnh mt tng s. Tr v Vit Nam v chu du khp vng Pht gio nguyn thy (Therevada) gn bin gii VitMin h ho li ko Pht t ng h Chnh ph Ng nh Dim. Nhng n nm 1963, khi bin c Pht gio xy ra, ng ta theo phong tro tranh u chng li ch Ng nh Dim. ng ta ht sc bt mn v nhng li xuyn tc Pht gio l Cng sn hay cho rng Pht gio gip Cng sn. ng ta ni: Ty phng v Hoa K khng hiu g v Pht gio c v th mi ny ra tm l ch bi ti Vit Nam. Ngi Hoa K ngh rng Pht gio thn Cng sn, gip cho Cng sn. Tri li Pht gio ra khng bit bao xng mu m vn b Chnh ph phn bi. Nn nh rng 80% binh s trong qun i u theo o Pht v nu ngi M mun c mt ti min Nam, h phi chp nhn Pht gio l ch lc cn bn ti x ny. H phi thnh thc gip cho Pht gio. Thng Ta H Gic cn ni rng: Pht t vi nhn dn Vit Nam l mt. Nguyn vng ca nhn dn cng l nguyn vng ca ngi Pht t. (Ghi ch ca k gi Jerrold Schecter: Trong s 16 triu dn Vit Nam c 12 triu Pht t tht s hay ch th Pht. Khong chng 2 triu trong s 12 triu thuc v phi Therevada, s cn li th Pht gio Bc tng v nhng ngi theo Tam gio ng Nguyn). Nu trng hp Thng ta H Gic ra l ch mun nu trng hp mt tng s cao cp ht lng ng h ch Dim m cui cng nh phi u tranh chng li chnh sch k th tn gio ca ch . Tht ra, nh hng triu Pht t Vit Nam u bit rng ton th tng s Pht gio c ai theo Cng sn u (tr vi v s khng tn tui b Cng sn li dng).

Ngoi k gi Jerrold Schecter (k gi chuyn nghin cu v o Pht) k gi Stanley Karnow cng chng minh Pht gio Vit Nam khng c mt lin h no vi Cng sn c. Karnow vit rng: Trong bin c Pht gio, ch Dim cho rng ton th ni v u do bn tay ca Cng sn, d mt bc s ting tm khi khm nghim thn th cc nn nhn ca v lu n n ti i Pht thanh Hu, cng nhn li t co ca Pht gio l ng, nhng Chnh ph Dim gt b t trnh . Pht gio cng yu cu Chnh ph trng tr k gy ra v mu, nhng Chnh ph Dim cng khng m xa g n li yu cu . By gi th Pht gio phi tranh u, vi thi gian ngn ngi m h thu lm c kt qu tuyt diu. Pht gio khng c lin h g vi Cng sn ht nhng h dng k thut nh k thut ca Cng sn. H t chc nhng t tam ch, thit lp cc b ch huy ti cc cha, ri truyn n, treo biu ng, v nhiu hnh thc tuyn truyn khc. H vn ng gia nh binh s v cng chc li ko nhng thnh phn ny ng vo hng ng u tranh ca Pht gio, v.v...21. Rt nhiu k gi quc t khc cng cng mt nhn nh nh Karnow. Trong lc th chnh quyn Kennedy da vo bn phc trnh ca tnh bo M, bit Pht gio khng phi l Cng sn nn c gng khuyn co Tng thng Dim nn tha hip vi Pht gio cng cuc chng Cng khi b ngng tr, nu khng th min Nam s v cng bt n. T trnh ca tnh bo M ngy 10 thng 7 nm 1963 nghin cu v phn tch r rng qua 3 nhn nh chin lc sau y 22: A. Bin c Pht gio ti Vit Nam lm ni bt v gia tng ni bt mn lu di v su rng ca dn chng i vi ng Dim v cung cch cai tr ca ng ta. Nu ng Dim khng chu thnh thc v mau chng gii quyt v Pht gio th tnh hnh tr nn v cng bt n, mt cuc m st hoc mt cuc o chnh s c th xy ra d dng hn bao gi ht. B. V bin c Pht gio m Chnh ph Dim lm cho s hin din v s tham chin ca M ti min Nam Vit Nam mt chnh ngha. Tnh trng ny buc Hoa K phi gim bt mc hin din ti min Nam trong tng lai. C. R rng cho n by gi, Pht gio cha b Cng sn li dng v khai thc, v bin c Pht gio cha c mt hu qu no c li cho hot ng phin lon ca Mt trn Gii phng min Nam. Chng ti khng tin rng

ng Dim s b lt bi Cng sn. V chng ti cng khng tin rng Cng sn cn li dng bin c Pht gio nu ng Dim b lt bi nhng phn t i lp khng Cng sn... Mt ch khng Cng sn ni tip ch Dim lc u s thiu hiu nng chng Cng, nhng nu c Hoa K tip tc ng h v xy dng mt s lnh o c kh nng th c th c mt chnh ph tt 23. Nu ln mt s nhn nh v phc trnh l thy Pht gio Vit Nam khng phi l mt t chc thn Cng. Chnh ngha u tranh chng bo quyn ca Pht gio c dn c nc (tr Cn Lao Cng gio v Cng sn) ym tr, c c th gii t do biu ng tnh, th m anh em ng Dim c mt mc gn cho Pht gio l Cng sn. Thm ch sau nm 1975, ra nc ngoi, bo ch Cn Lao Cng gio cn xuyn tc ph bng hnh ng t thiu ca Ha thng Thch Qung c. H bo rng Ha Thng b tim thuc cho cht cng ri b y ra lm mi cho ngn la. May m hnh ng t thiu ho hng ca Ngi c hng chc k gi ngoi quc (vn c Pht gio b mt thng bo cho bit trc) n quay phim, chp hnh, vit tng trnh t r cnh t thiu c th gii nhn bit s tht. Cuc t thiu v i ny lm rng ng con tim nhn loi cng c mt nhn chng l ng Hunh Vn Hi (hin sng San Jose, California) ngi ti xng vo thn th Ha thng k li tng chi tit trn nguyt san Chn Hng (xut bn ti Los Angeles s 4 ngy 8-8-1978). Mt s kin lch s cng khai, minh bch nh th m nhng tay chn nh Ng cn dm i trng thay en th cn bit bao nhiu chuyn khc h xuyn tc s tht hu che lp ti c ca Ng triu v ca h. Bi th La T bi ca Thi ho V Hong Chng m ti trch li mt phn sau y ca ngi v t thiu lch s ni ln ci tinh thn Ha v Ha ca o Pht: ... Ngi siu thng ging bo lng t y. Bng Ngi vt chn tng my, Nhn gian mt ri bng cy B . Ngc hay tng chng cn ai tc, La hay tre no khin bt ai ghi, Ch Ngi ngi mt thin thu tuyt tc, Trong v hnh sng chi nt T Bi. ... i ngn la huyn vi!

Th gii ba nghn pht giy ng ngc, T ci v minh hng v cc lc; Vn iu ca thi nhn ch cn l rm rc, V ch nguyn c l rm rc, Th chy ln theo vi li Kinh, Tng cho Nhn loi ha bnh, Trc sau bn vng tnh Huynh ny. V Hong Chng (Si Gn thng 5, Pht Lch 2507) i! Ngn la huyn vi ca B tt Thch Qung c v li th hng trng ca thi ho V Hong Chng lm xc ng nhn gian th m khng cm ha ni lng d ca nhng con ngi vn l hu du ca Vua Constantin, ca Pigneau de Bhaine, Alexandre de Rhodes, Puginier,... Nh n bi th ca V Hong Chng, ti khng qun nhc li cun sch Nhng B n V ci cht ca Vit Nam ca ng Phm Kim Vinh, cun sch c cc ng o S Phu v V Phin nghim khc ph phn24. Qua tc phm Nhng B n V ci cht ca Vit Nam, ti nhn thy ng Phm Kim Vinh khng bit r v Tng thng Ng nh Dim cng nh v Thng ta Tr Quang, th m ng li ht li ca tng ng Dim cng nh nng li mt st Thng ta Tr Quang. bnh vc ng Dim, tc gi Phm Kim Vinh bo rng: Pht gio lm hi ng Dim v chng i ng qu (trang 82). Nhng sau Phm Kim Vinh sm tnh ng sa cha li nhng sai lm do ng nu ln trong tc phm s u tay ca ng vit ti Hoa K. Trc ht ng mn ti Tng nim V Hong Chng ln n ch Ng nh Dim: Sau Vn Mui, gii yu th cn c dp thng thc nhng thi phm xut sc khc ca V Hong Chng nh My, Say, Rng Phong v Tm S K Sang Tn. Vi thi gian, thi phm ca h V a ng ti ch ng rt cao trong gii lm th v xng ng c th h thi s tr xng tng l n anh. Vi vc dng th sinh, ngn ng rt n ha, vi nhiu thi phm lng mn t ai hiu c rng bn trong nh th y nung nu mt ngn la quyt lit chng li mi hnh thc bo lc v bo quyn. Nm 1963 bi th La T Bi bt u mang n cho V Hong Chng nhng s tr th hn hc ca

Ng triu v bi th y ln ting khng khi chng i s n p tn gio. Nhng s tr th y ch lm cho uy tn ca h V tng ln v tm hn ca ng do cng thm cao c 25. Chng nhng ln n ch Ng triu l ch bo lc, bo quyn, ng Phm Kim Vinh cn p ng Ng nh Dim xung tn bn d qua tc phm Lch s Chin u ca Qun lc Vit Nam Cng Ha.. Vi tc phm ny, Phm Kim Vinh khng tic li mit th ng Dim, no l bt ti bt tr, no l ngu xun, thin cn, b phi, k th, no l thng pht bt minh, no l dng qun i ct bo v ci gh Tng thng trc , no l coi binh lnh nh thi phong kin ri cui cng kt ti ng Dim lm sa st tinh thn qun i cho Vit Cng to c chin thng. ng Phm Kim Vinh cng khng qun ln n ng Dim nhn vn chng Cng ti Vit Nam nh l vn ca ring gia nh h Ng. ng Phm Kim Vinh cn kt n ng Dim rt nng n qua trn thm bi p Bc u nm 1963: D no i na th ng li cai tr ca ng ta to iu kin cho th gii bn ngoi coi r s hy sinh ca qun lc Vit Nam Cng Ha. Trn p Bc ch l mt trong nhiu trn nh , Qun lc Vit Nam Cng Ha tip tc x thn chin u trong khi nhng k lnh o ngi ti Si Gn v ngu xun v v ch ngh n quyn li v k thp hn, trit tiu mt cc kt qu ca bao nhiu xng mu v hy sinh ca qun lc y mi to nn c sau nhng thng nm chin u gian kh 26. Th l ng Phm Kim Vinh cng nhn cuc u tranh ca Pht gio nm 1963 l mt cuc u tranh chng bo lc v bo quyn, v kt ti ng Dim l phong kin, gia nh tr, ng tr, tham nhng, thi nt,... Cung cch cai tr ca ng Dim lm cho th gii khinh b v em thng li cho Cng sn. ---o0o--Pht gio c tnh dn tc v cch mng v Pht gio l mt tn gio sinh ng, thc tin v khoa hc. Pht gio l mt tn gio sng ch khng phi tin. o Pht ngh mt con ng tm linh nhm i tr nhng au kh, nhc nhn, xt xa ca con ngi. Biu cuc hnh trnh u tin ca Pht gio l mt ng thng m gc khi hnh l mt ngai vng lng ly, quyn uy, sang trng, m im n l m cng dn vi i chn trn thuc giai cp h tin nht ca x hi n , ch khng phi ngc li.

Bit bao nhiu bc khoa gip, s phu, nh cch mng Vit Nam ca ngi o Pht. Vo thi cn i, nhng tr thc, hc gi m tn tui, ting tm vang di khp qu hng nh cc ng Trn Vn Gip, Trn Trng Kim, Nguyn Trng Thut, Nguyn ng Chi, L nh Thm, o Trinh Nht, Phm Qunh, Phan Vn Hm, Hunh Ph S, L ng A, o Duy Anh, Thu Giang Nguyn Duy Cn, Hong Xun Hn,... tn vinh o Pht. Gn y, nh vit s L Vn Siu, mt nh vn m gii tr thc, vn ngh s Vit Nam vo nhng thp nin t 1940 n 1970 khng my ai khng bit ting, trnh by ci i hnh do Pht gio em n cho dn tc Vit trong tc phm ca ng: Ngi Giao Chu n vi o Pht khng bng tu gic m bng tnh cm. Hay ni ngc li cng vy, o Pht bt r trong lng ngi Giao Chu hn l vo trong c. Do , ta c th ni m khng s b ci chnh l khi o Pht vo Giao Chu, khng nhng nn o l y thnh o gio ca x s Giao Chu m c c Pht na, cng li l c Pht ca dn Giao Chu nt. Gia d tinh thn bao dung ca o Pht li rng lm, khng h c g rng buc ngi tn l h theo Ta th khng c theo g khc Ta na, hoc nhng th cch ny mi ng theo mun ca Ta, cn th khc l khng ng, m ng th mi c vo nit bn, cn khng ng th phi vo a ngc. Mt thi sng c bit ca ngi Giao Chu va do hon cnh x hi quy nh sn, li va do chnh s tu Pht nu gng tht ng lu , y l thi trng iu l ngha, lim s hn quyn li, vt cht, trng ci tnh ca con ngi i x vi nhau hn ci l quay qut hu bp c nhau. o Pht vo Giao Chu l mt iu i hnh cho dn tc Vit Nam vy 27 . Ngoi ra, nh sng nhn bn v tr tu ca o Pht cn cng ngy cng c cc nh bc hc, trit gia, hc gi th gii, v c nhng nh tu hnh Thin Cha gio tn vinh gio l v ch trng T Bi, Ha Bnh ca o Pht. Hc gi Michael H. Hart trong tc phm sp hng 100 nhn vt nh hng nht th gii vit rng:

o Pht hn xa o Thin Cha v o Hi v yu tnh hiu ha. Khuynh hng thin v ch trng bt bo ng gi mt vai tr y ngha trong lch s chnh tr ca cc quc gia theo o Pht. Trong khi o Pht cng c nhiu h phi vi nhiu d bit ln lao, nhng lch s o Pht khng c mt bin c no c th so snh c vi nhng cuc thnh chin m mu nh xy ra u Chu ca o Thin Cha. t nht l trn phng din ny, nhng li dy ca c Pht t ra c nh hng trn Pht t su xa hn nh hng ca nhng li dy ca c Cha trn cc con chin 28. Trit gia Thin Cha gio Young trong phn kt lun ca bi ta cho cun Dn nhp vo Pht gio Thin ca hc gi Nht Bn Suzuki vit: Ti cm thy c trch nhim ph ch ngi Ty phng li vo con ng (O) thm su hn ht tt c mi con ng dn n s gic ng 29. Ngay c Linh mc H.M. Lasalle thuc Dng Tn (trong Chemin de LIllumination, DDB, 1965, trang 8) cng khng ngng ku gi s cnh tnh ca th gii Ty Phng: Ty phng sau khi thng truyn cho ng phng nhng chinh phc c trong lnh vc khoa hc v k thut, gi y li phi quay v vi ng phng cu cu. Phi ni rng, trong th gii ng phng c bit bao nhiu phng tin gip t ti s bnh an cho tm hn m Ty phng vn m tt 30. Cng ngy nhng nh khoa hc, trit gia, hc gi, nh tn gio cng bit u t v mt th gii m trong tng lai c th b hy dit bi nhng kh gii git ngi kinh khng. Do , h cng hng v o Pht m chn l c th khai ng cho nhn loi v gii thot c vin nh en ti . Nhng anh em ng Dim li khng thy ci nh sng chn l m ch bit noi gng Hong Constantin, v Hong dng bo lc m mang nc Cha, m rng quc Cng gio La M. Ta hy nghe li ta thn ca ng L Chnh Trung, mt tr thc Cng gio v ch trng ca Hong Constantin m anh em ng Dim l nhng hu du trung thnh nht: ... L d nhin, cu cnh ti hu ny l m mang nc Cha, nhng s m mang nc Cha i khi i ngc li quyn li mt s dn tc. Chng hn t thi Phc hng cho ti nhng nm gn y, chnh sch ca Vatican trn

cn bn vn l cu kt vi nhng cng quc Ty phng theo gt nhng on qun vin chinh ging o, v trong cc nc thuc a, bin cc gio hi bn x thnh nhng rng ct ca ch thc dn. Th n, Pht gio c truyn b nh mt tn gio thun ty, khng pha ln vi mt tro lu chnh tr no, cng khng c mt t chc quc t r rt nn khng gy nn nhng hiu lm ng tic nh Cng gio. Trong gio hi Cng gio th tri li, khuynh hng ng kn v t mn hin din ngay trn bnh din tp th v gio hi t thc mnh nh mt dn tc c Thin Cha chn la giao ph cho s mng cu ri nhn loi. Gio hi l con ng c nht a ti Thin Cha: Ngoi Gio hi khng th c s cu ri (Hors de lEglise, Point de Salut). T khi gio hi thnh Quc gio di triu i Constantin v nm c nhng th lc ln lao th cy gm tinh thn ca thnh Phao L lun lun b cm d, bin thnh cy gm thp tht s. Gio hi khng ngn ngi dng n th lc tiu dit cc tn gio khc, p ph cc n th t thn, t sch v ngoi o v t lun nhng ngi b xem l lc o nu khng chu sa sai. Trong x hi loi ngi, gio hi khng bao gi chu cng nhn cho cc tn gio khc hoc cho nhng ngi khng Cng gio ci quyn n ni ngang hng vi mnh bi ci l do gin d l ch gio hi mi c s tht, mi c quyn n ni. c Gio Hong Gregoire XVI gi t do bo ch l t do tai hi nht, ng ght nht, kinh tm nht m mt s ngi dm i hi mt cch n o cung nhit v qung b khp mi ni. Ti ngh rng chnh s bt khoan dung (v nhiu l do khc) khin cho Gio hi va chm mt cch nng n vi cc dn tc ng v khng m mn trong vic rao ging tin mng trong vng ny. Sau bn th k ging o vi nhng phng tin hng hu, nhng hy sinh ln lao, phi nhn rng s ngi ng theo o Cng gio tht l t i ngoi tr ti x Phi Lut Tn. ( l ch mi nhn n s lng. Nu nhn n phm lng qualit th c l kt qu cn khim tn hn na: cha c mt Gio hi ng no sn xut c mt v thnh, v trnh o c trung bnh ca ngi Thin Cha gio ng khng c g gi l cao hn nhng ngi khng Thin Cha gio). L do cn bn ca kt qu khim tn y phi chng l v ngi ng khi theo o phi ly cch cng ng Dn Tc. Chnh v Gio Hi xem cc nn vn ha ng l v gi tr, sai lm, ti li do gn nh bt buc ngi ng phi la chn gia dn tc v gio hi 31.

Trc L Chnh Trung, hc gi o Duy Anh cng ni n thi ca ngi Vit dn tc kh c th chp nhn Thin Cha gio d ngi Vit vn l mt dn tc ha hi, vn m rng vng tay n cho nhng tn gio, tn ngng xa l t th k 16, 17. ng o Duy Anh vit rng: Ly s mt triu ri tn C c gio m so vi dn s hn 20 triu th ta thy nh hng ca C c gio nc ta cng khng mnh lm. Thc ra th dn ta phn nhiu cho rng C c gio khng tha nhn s sng bi t tin l tri vi lun l v vn ha c hu ca ta, cho nn em lng k th. Trong s ngi theo C c gio, mt phn rt ln l v li m theo ch khng phi v tn ngng su xa, cho nn ta c th ni rng nh hng tinh thn ca C c gio i vi dn ta li cn t hn nhng thnh tch thc hin c 32. Xin lu rng nhng con s ng o Duy Anh a ra l vo thi k 1938. Nhng cho n nm 1965, ngha l gn 30 nm sau, mc d ch Dim p buc dn chng min Nam theo Cng gio, th m c hai min Nam Bc vn ch c trn hai triu ba trm ngn gio dn trong tng s gn nm mi triu dn Vit Nam m thi 33. Cng v ngi Vit gn b vi truyn thng dn tc, thm thit vi tnh t qu hng cho nn d cc gio s ngoi quc dng th phng tin, bin php nh sng n, th lc, tin bc hm da, mua chuc, d d mong cu bin Vit Nam thnh mt tnh, qun ca nc Php fille aine de lEglise Catholique m vn khng thnh cng. Tic thay, anh em ng Dim khng chu nhn ci gng ty lip y li vn i theo con ng ca Constantin, ca Gregoire XVI mua ly ci cht thm nhc. Ch trng trit h Pht gio, anh em ng Dim hng v ba mc tiu r rt: - Tr th cc phong tro Cn Vng, phong tro Bnh Ty - St T v chnh sch cm o ca cc vua nh Nguyn th k 19. - Cng vi vic dn dn vo p Chin lc, nng mc Cng gio ha nhn dn min Nam vo giai on quyt nh, nu bp c cuc u tranh ca Pht gio.

- V hiu ha mt lc lng chng Cng c a s nhn dn d dng tha hip vi Cng sn, vic m ti s ni ti trong chng sau. Ch trng ca nh Ng chng nhng l mt ti c i vi dn tc m cn l hnh ng i ngc dng lch s, ko nhn dn Vit Nam tr v thi Trung C lc hu. Anh em nh Ng li cn khng nhn ra rng nc Cha ang mi ngy mi thu hp v tn khp th gii mi ngy mi quay lng ngonh mt vi Gio hi Vatican hng v cuc sng nhn bn, khai phng, tin b hn. Sch lc n p, khng b Pht gio ti Vit Nam vo nm 1963 ca ch Cng gio tr Ng nh Dim nhc nh ti nh li bin c tn st, trit h o Tin Lnh ca Cng gio Php vo cui th k th 17. Ngy 17 thng 10 nm 1685, vua Louis XIV k mt o lut t o Tin Lnh ra ngoi vng php lut. K t , lnh ca nh vua v nhng ngi Cng gio Php trit ph cc nh th Tin Lnh, lng bt cc mc s v tn Tin Lnh giam cm v st hi. T 250 ngn ngi n 400 ngn ngi Tin Lnh phi b nc ra i lnh nn, s cn li b t y, b git cht, hay b bt lm n l. Cng t , nhn loi ln n ti c ca vua Louis XIV, cn cc s gia Php gi hnh ng bo ngc ca nh vua l lm nhc quc th. V cng t , o Tin Lnh khp th gii mi ngy mt bnh trng pht trin mnh ln thm, tn o C c gio b o c theo o Tin Lnh ng hn. -o0oBin c Pht gio vo nhng thng ma Thu nm 1963 li nhng n tng su xa trong tm hn ti. Bo co ca cc Ty, S An Ninh Qun i ca khp bn Qun khu gi v u nhn mnh n tnh trng suy sp tinh thn ca qun nhn cc cp. Ring Qun khu I th a s s quan u trc tip hay gin tip ym tr cho phong tro u tranh ca Pht gio, chng i Chnh ph. Tuy nhin, nh qun i vn c truyn thng tn trng k lut cho nn n thng Tm cha c mu thun no cng khai n thnh bo lc. D vy, tnh trng qun i nh nhng t sng ngm ch ch c hi thun tin bin thnh nhng ngn sng thn lm tan v ch . Nhng m khuya kh ng, ti bc gh b ra sn nm nhn nhng v sao bng ri rng m suy ngh v tng lai ca ch , tng lai ca t nc nu tnh trng mu thun gia chnh quyn v nhn dn c theo ny gia tng. Ti cng hi tng ng Dim v ti t 1942 cho n by gi; hi

tng trong sng sut ca mt ngi phn vn trc mt quyt nh sinh t, hi tng trong t do ca mt ngi hiu r bn phn v trch nhim ca mnh i vi T quc v dn tc, hi tng trong t th ca mt ngi mang l tng chng Cng bo v t do v nhn phm. Nhng bin ng dn dp ban ngy ca bin c Pht gio vn cn d m lm si ng s yn tnh ca m gii nghim chp chn. Ti hi tng li qu kh t nm 1942, ngy m ti theo ng Dim hot ng cch mng, ngy m ti cha c kinh nghim u tranh vi m thc chnh tr cn non km, ngy m ti cha am hiu su sc nhng b n lch s cn i, cha nhn bit r rng v bn cht ngi Cng gio, v xut x ng Dim v dng h ng. Lc by gi, hnh trang ca ti vn vn ch c cht tnh t vi qu hng dn tc, ch c lng hng say ca ngi thanh nin y bu mu nng, ti nhn thy ni ng Dim l mt bc qun t, l mt nh i quc o c v lim chnh. Phi sng vo thi k 1930-1940, thi vng son ca quan li Nam triu mi nhn thy vic ng t b a v Thng th u Triu l thi ca k s gng mu. T ti mt lng knh trng ng, ngng m ng nh mt lnh t, nh mt v thy, n c nhiu lc ti phi dng ci ngha thy tr bin minh v bnh vc nhng ti li ca ng, nht l t nm 1960 tr v sau. Nhng gi y th nhng hnh nh d man tn bo ca mt cun phim thi trung c hin r trc mt ti. Ti nhn thy anh em ng Dim, trong sut chn nm qua, chng nhng l hng ngi khng c ti nng m cng chng c o c. th h li chi b Quc t Hng Vng, khinh mn anh hng lit n, h cn c ch trng tiu dit truyn thng tt p ca cha ng, tiu dit nn vn ha c th ca dn tc. Ti nhn thy h ch lo trit h cc tn gio, ng phi v nhng ngi yu nc i lp vi h phc v cho quyn li gia nh, phe nhm v gio hi La M m thi. Ti nhn thy anh em ng Dim ch l hin thn r rt ca Vua Constantin, Vua Louis 14, ca Alexandre de Rhodes, Pigneau de Bhaine; h v nhm Cng gio Cn Lao phe ng ca h nh nhng k ngoi quc sng trn qu hng mnh, nh k ngoi nhn n h dn mnh, nc mnh, h vi mt chnh sch h khc khng mt cht lng trc n i vi dn bn x. Lng ti xao xuyn v dao ng, ti c suy ngh k cng hn v li dy ca c Th tn: Hy nghe y thn dn Kalama, ng bao gi sa m theo cc lin h, theo cc tp tc hay cc iu nghe ni, ng bao gi sa m theo vn bn

tn gio, nhng l lun n thun hay suy l, ng theo o nh, ng v th vui m tiu nhng d lun khng u, cng ng tin nhng iu tng l c th c, nht l ng tin vo ai, v ngh rng k l thy mnh.... Nh ng T Kheo Tri Ng Thuyt Php Nh Phit D Gi, Php Thng ng X H Hung Phi Php (n Chnh Php m cn phi b h hung Phi Php), li dy trong kinh Kim Cang bng nh hai vng Nht-Nguyt ui tan m ti trong u c ti.

HT

National Geographic (s 4 Vol. 164, thng 10-1983), tr.460. . Malachi Martin, The Decline and Fall of The Roman Church, tr. 26.
. Tuyn ngn ca c Tng Thng gio Hi Pht gio Vit Nam cng b ngy 10

thng 5 nm 1963 ti Hu, trong Lch s Tranh u ca Pht gio Vit Nam ca Kim t. Tuyn ngn ca c Tng Thng gio Hi Pht gio Vit Nam cng b ngy 10 thng 5 nm 1963 ti Hu, trong Lch s Tranh u ca Pht gio Vit Nam ca Kim t. 5 . David, Halberstam, The Making of a Quagmire, tr. 199, v ghi ch thm ca tc gi: V gio s ngi c dy ti i hc Hu m Halberstam cp, tng chng kin cuc n p Pht gio ca ch Dim, chp c hnh nh xe tng ca Chnh ph ln nhng xc cht ca Pht t Hu nn ng b dy v ri Vit Nam ngay sau . Trn ng v nc, khi dng li ti Phnom Penh, ng hp bo trnh by hnh nh chp c vi k gi quc t lm bng chng cho nhng li co buc ch Dim n p tn gio. 6 . Tuyn ngn ca c Tng thng Gio Hi Pht gio Vit Nam cng b ngy 10 thng 5 nm 1963 ti Hu, trong Lch s Tranh u ca Pht gio Vit Nam ca Kim t. 7 . L Qun, Nhng Xuyn Tc v Ng Nhn v Pht gio Vit Nam, bo Khai Phng (s 6), tr. 38. 8 . David Halberstam, The Making of a Quagmire, tr. 212. 9 . Joseph Buttinger, Vietnam: A Political History, tr. 446. 10 . Nm 1973, trong lot bi Trm nm Cng Lun phn tch tnh hnh t nc ng trn nht bo Thch ti Si Gn, tc gi cp n vn ny vi nhiu chi tit. 11 . Wiliam Miller, Henry Cabot Logde, tr. 344. 12 . L Khi Vit, Hai Ngn Nm Vit Nam v Pht gio, tr. 43. 13 . Wiliam Miller, Henry Cabot Logde, tr. 344. 14 . Kim t, Lch S u Tranh ca Pht gio Vit Nam, tr. 90,100 . 15 . Kim t, Lch S u Tranh ca Pht gio Vit Nam, tr. 115-126. 16 . on Thm, Hai Mi Nm Qua, tr. 365. 17 . L Qun, Nhng Xuyn Tc v Ng Nhn v Pht gio Vit Nam, bo Khai Phng (s 6), tr. 39. 18 . Jerrold Schecter, The Fusion Of Religion and Politics in Contempory Buddhism, tr. 156. 19 . Jerrold Schecter, The Fusion Of Religion and Politics in Contempory Buddhism, tr. 156. 20 . Marvin E. Gettleman, Vietnam Histories, Documents and Opinions, tr. 305. 21 . Stanley Karnow, Vietnam: A History, tr. 279.
4

Neil Sheehan, The Pentagon Papers, tr. 193. . Lu rng khi bn tng trnh c vit ra, Tng thng Kennedy vn cn ng h mnh m Tng thng Ng nh Dim v qun i Vit Nam Cng Ha cha c nhng vn ng lt ch . 24 . Trong nguyt san Nhn bn (s 16 ngy 1 thng 7 nm 1978) tc gi o S Phu vit: Phm Kim Vinh suy lun mt chiu c tc dng u c qun chng v cng tai hi, d lm qun chng m qung, qu khch. Ch Ng nh Dim l ch quan li, phong kin, gia nh tr, ng tr, k th, nht l t nm 1958 tr v sau khng dnh dp g vi ch ngha Nhn V hay ho trn giy t c. o c Ng nh Dim khng ch li g cho x hi Vit Nam vi phng thc ch nh vy. Tri li hu qu sai lm ca ch Dim l mt xu tng t ln nm quyn chnh tr, tn gio chi nhau.
22 23

Cn ng V Phin trong tp ch Vn hc Ngh Thut (s 1 thng 4 nm 1978), trang 87-88) vit: Nhng bin c ti Vit Nam hy cn qu mi m i vo lch s, phi chng v vy m tc gi tp bin kho ny khng c ging lnh lng ca ngi vit s, s dng mt bt php si ni ca mt ngi trong cuc... Trong nhit tnh si ni tc gi khng ngn ngi thng tay mt st nhng nhn vt b kt ti, gi h l tn n, tn kia, l hn l chng... cho d h l Ngoi trng, l tng lnh.... Nguyt san Pht gio (s 15 thng 9 nm 1979), tr. 11. . Phm Kim Vinh, Lch S Chin u ca Qun Lc Vit Nam Cng Ha, tr.37,39. 27 . L Vn Siu, Vit Nam Vn Minh S Lc Kho, tr. 315,317. 28 . Michael Hart, The 100: A Ranking of the Most Influential Person in History, tr. 55,56. 29 . D.T. Suzuki, Introduction to Buddhism Zen, tr. 33. 30 . Nguyn Xuyn Vit, Tr v vi o Pht, nguyt san Qu M (s 48 thng 11-1981), tr. 26,27. 31 . L Chnh Trung, Tn Gio v Dn Tc, tr. 65-78. 32 . o Duy Anh, Vit Nam Vn Ha S Cng, tr. 224. 33 . Tp ch Ralits Vietnamiennes (1969) ghi rng min Nam c 1,559,077 ngi Cng gio, ngha l 10.53% ca tng s dn min Nam, trong lc min Bc ch c chng 800,000 ngi Cng gio.
25 26

(trch quyn Hi k ca c Honh Linh Mu: VIT NAM MU LA QU HNG TI Chng XV Vn Ngh Publishing Co. PO Box 2301, Westminster, CA.92684 United States of America)