You are on page 1of 50

O PHT V DNG S VIT

HT. c Nhun Ba ca Ha S Phng Hng, Trnh By: Duy Nhin, Pht Hc Vin Quc T California Hoa K n hnh 1998 ---o0o--Ngun http://www.quangduc.com Chuyn sang ebook 20 8 - 2009 Ngi thc hin : Nam Thin namthien@gmail.com Link Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org Mc Lc
LI M U O PHT VIT TH K TH NHT V THI K BC THUC CNG CUC DNG NC I TIN V HU L NAM CUC CHNG QUN XM LNG NH NAM HN CA NG QUYN O PHT THI K T CH NH INH (968-980) V TIN L

---o0o--Lch s l ghi chp nhng hnh nh, s kin v t tng ca tng thi i; n tm mt ta sng bt dit cho tng lai. Mi trang s l mt bi th hng trng, lm lit, i khi li l tht bi kh au. c sc mnh lm rung ng tim c con ngi khng t. (T.G)

LI M U
y l tp s tho v O PHT V DNG S VIT c vit ra ging cho sinh vin "Chng ch nm th nht" ca Phn Khoa Pht Hc v Trit Hc ng Phng, Vin i Hc Vn Hnh, nin kha 1969 - 1970. Mc ch ca mn hc l nhm gip cho sinh vin hiu bit v ngun gc o Pht Vit Nam, t s khai n hin i.

. Ngay t bui bnh minh t ch ca dn tc, o Pht c nhng mi duyn lin h thm thit n s tn vong ca dng sinh mnh Vit nam: Dn tc Vit nam, v nhn chng, c ngun gc Mlanesien v Indonesien cng vi cc nc ng Nam lng ging trc tip th nhn tinh hoa o Pht vn c chung mt truyn thng sinh hot vn ha "nng nghip tho mc". Mt nn VN HO NHN BNbao dung, tr tu v khai phng, m sc thi hiu sinh, hiu ha, v gii thot. V, nh chng ta bit, khi h gio l Gic Ng, Gii thot v T ch ca o Pht c truyn vo Vit Nam th ngi Vit rt nng nhit hn hoan n nhn mt cch chn tnh, coi nh l Mch Sng Ca Dn Tc hp vi li sng tnh cm, tm linh, o c, suy t v hnh x ca ngi bn a. Do nhng nhn duyn hi ng y, o Pht c mt ti Vit Nam, vi chiu su v b dy lch s XX th k, cng vi dn tc phn u ginh quyn cho mt nc Vit Nam t ch, c lp; gy dng nn mt np sng "dn phong quc tc" p lm v vang cho ni ging Vit. Xuyn qua nhng ng gp to ln trong cng cuc dng nc v gi nc ca o Pht Vit, k t cc Vng triu: Tin v Hu L Nam (542 - 603) m u nn t ch cho nc nh; n nh inh (968 - 980) v Tin L (980 - 1009), o Pht mc nhin c triu nh cng nhn coi l quc gio ca ton dn; sang nh L (1010 - 1225) v tip theo nh Trn (1225 - 1400), o Pht li cng c pht trin mnh trong i sng x hi. ng thi m mang trn khp mt sinh hot quc gia, em an vui hnh phc n vi ton dn; t bi thng yu trn ngp. th ng thi nn vn ha i Vit cng vn ln tuyt nh vinh quang! Vi nhng s tht lch s nh trnh by, ti mo mui t tn cho tp tiu lun: O PHT V DNG S VIT, xin thn tng ton th Pht gio , nhng ngi bit thng yu t quc Vit Nam v phng s chnh php. Ma Sen n, Pht n 2527 - TL 1984 Tr Tng - THCH C NHUN ---o0o---

O PHT VIT TH K TH NHT V THI K BC THUC


(111 tr TL - 542 TL) Do hon cnh a l v lch s nn v tn gio, chnh tr v vn ha nc Vit Nam ta t nhiu th k chu nh hng xa gn ca trung Hoa. Tuy nhin, o Pht v Dng S Vit, bui ban u, khng do Trung Hoa m li t n du nhp. Cn c vo lch s nc nh th, o Pht truyn vo Vit Nam (khi t nc ta cn gi l Vn Lang - Giao ch) do hai ng ng b v thy, giao lin gia n v Trung Hoa, phi ngang qua Vit Nam. V ng B i qua min Trung (Mng C, Ty Tng, Trung Hoa) ri t Trung Hoa qua Cao Ly v Nht bn. V ng Thy th qua ng Sri-lanka, Java thuc Indonsia v Trung Hoa. Nc ta vo gia hai con ng y, v do s gh li ca nhng thng nhn v tng s n mang ht ging B - o Pht - trng trn t Giao Ch1 ngay t u k nguyn Ty lch. Rt c th l trc k nguyn Ty lch ngi Vit c bit n o Pht ri. Sau nm 111 trc Ty lch, khi nc Vit do ngi Hn h, th s c mt ca o Pht -Tn gio ca Tr Tu v Tnh Thng - l nhng "liu thuc an thn" lm ti mt nhng tm hn kh ho ca ngi dn mt nc, nn t tin ta tn th c Pht, bit thu thi nhng tinh hoa ca o lm L sng gi ly mnh mi cn l mnh. Khi ngi phng Bc thn tnh nc Nam Vit, chng lin sp nhp nc ta vo lnh th Trung Hoa, lp thnh qun huyn vi tn gi lc u l Giao Ch, sau i: Giao Chu, t di s cai tr ca cc triu i: Hn - Ng -Tn - Tng - T - Lng - Ty - ng (t nm 111 tr. TL n nm 939 TL) qua 3 thi k, cng 1031 nm, nn vn ha Vn Lang - u Lc c c nguy b Hn tc ng ha. Cng trn mt nghn nm y, ng cha ta phi n nhn, chu ng gian kh, bit p dng gio l gic ng gii thot va t ch ca o Pht trong thc t cuc sng hng ngy. v ly lm phng chm "cu nguy" cho t nc dn tc ngy mai.

Vo th k th 3 trc TL, thnh qun ASOKA (268 - 232 tr TL), nc Magadha, v mun m mang b ci, vua em qun nh ly x Kalinga, gy nn cuc huyt chin v cng thm khc m, v sau ny, chnh vua cng khai sm hi. Hi xm lc Kalinga vua ASOKA cha theo gio php ca c Pht. Nhng sau khi quy y Tam bo ri vua mi thc tnh hi hn v tr nn thnh thin. S kin ny c ghi r trong mt tm bia: ."Tt c ni thng kh v nn binh ao lm cho trm phi nng lng lo ngi. D cho s ngi b st hi a y trong vic xm chim x Kalinga nhiu n th no cng khng th so snh c vi s au kh ca trm. i vi trm, s thng trn cao c hn ht l s thng trn ca chnh php. Kim ngn ny c khc vo mt cho ngy sau con chu ca trm s khng cn ngh n nhng cuc thng trn khc na, v chng n phi lm cch no thng ni trn gic lng." Khi thnh qun ASOKA cho khc bia ny th x Kalinga b tiu dit mt mi vn v b lu y mi lm vn qun, y l cha k s thng dn b st hi, cht oan, ca nh nt, chy ri. y l ch mi k c mt bn nc Kalinga, ch cha k s qun b cht, b thng, b bt lm t binh v thng dn b cht oan v pha vua Asoka (Magadha). Chng ta c bit, thu Pht gio c 218 nm, thnh qun Asoka ht lng hong dng chnh php v thc hin ba vic ln: 1. Triu tp i Hi Kt Tp Kinh in K 3. 2. Dng thp th Pht v xy tu vin. 3. Thnh lp phi on Tng s hong php. Sau 9 thng i Hi Kt Tp Kinh in K 3 ti thnh Ptaliputra, tc Bihar v Patna ngy nay, thnh tng Moggaliputta Tissa lnh s mnh vua Asoka trc tip iu ng cc on truyn gio i vo cc vng: Kashmir, Gandhra, Mahisamandala, Vanavsa, Aparantaka, x Marathe, x Hy Lp, vng Himalaya, x Kim Th, tc Myanmar, ca ng m ra ton th n Hoa, Indonesia v Sri Lanka. Thnh tng Mahinda truyn php vo Sri Lanka, hai v thnh tng Sona v Uttara th truyn vo Myanmanr.2

Lch S Pht Gio Vit Nam, chng 1: o Pht du nhp Vit nam - thi im v cc thuyn du nhp, tc gi Minh Chi vit: ". Mt phi on do hai cao tng Uttara v Sona c phi n Suvannabhumi, x ca vng. S liu Pht Gio Min inchp rng hai cao tng n Min in truyn gio. Nhng s liu Pht gio Thi Lan cng ghi l hai cao tngSona v Uttara c n Thi Lan truyn gio. Liu hai cao tng c tip tc hnh trnh v n Vit Nam hay khng, l mt nghi vn m cc nh s hc Trung Hoa v Vit nam, cho n nay vn cha lm sng t c. C hc gi da vo ti liu Trung Hoa ni rng, Giao Ch ti thnh N L, c bo thp ca vua Asoka. V hc gi xc nh thnh N L, m s liu Trung Hoa ni ti, chnh l Sn nc ta hin nay" (Sd, trg 21 - 22), v o Pht Vit Nam, a ra nhng lun chng: ". Khong 300 nm trc ty lch, ngha l: ngay sau khi i Hi Kt Tp Tam Tng ln th III ti Pataliputra (Hoa Th Thnh), n , do vua Asoka thc hin; v cng sau i hi ny c vua gi chn gio on i truyn b chnh php ti cc nc, t Afghanistan (A Ph Hn) ti ng b Mediterrene (a Trung Hi), trong c mt gio on do hai ngi Sona v Uttara lnh o, ti Min in v ton x ng Dng k c Vit Nam. Ni cch khc, hi , Giao ch ti thnh N L, tn c ca vng Sn hin nay, cch Hi Phng 12 cy s c bo thp vua a Dc (Asoka), do cc Pht t a phng xy nn, tri n vua a Dc (Asoka) c gio on ti y truyn b Pht php". Sn gm c mi ngn ni (1 ni M; 9 ni con). Ni m cao chng 168 mt so vi mt b; trn nh ni ny, c mt bo thp Dc Vng c dng vo khong 300 nm trc Ty lch; sau khi thp ny tn ph, tip n thp Tng Long do vua L Thnh Tng xy trn nn thp c, vo khong gia th k XI TL; hin nay, ngi cha Tng Long mi c tu b li. V tc gi o Pht Vit nam k: ngy 1.1.19994, trong mt chuyn tham quan, c thng ta Thch Qung Tng, tr tr cha D Hng, Hi Phng, hng dn ra Sn chim bi Pht tch ti ch, v rt may mn l c c tm bi th t cnh vng ny, gi l SN BT VNH, cn ghi li cun gia ph ca h Hong bng ch Nho, trong s tm bo th th c hai bi: bi th nm c tn l "Thp Sn Hoi C" ni v thp Dc Vng (Asoka). Bi th ba, nhan : "Cc T Tham Thin", v c dn a phng dch ra ch Vit nh sau: Phin m: 1. C thp di h lon tho i

Dc Vng kh hu y yn i! Thin chung bo kh minh lu thy, Cu cp ph ha kip hi. Tiu t kha min thch ng. Mc nhi khu c h sn i. ng cao dc hi sn Tng ging, H x chung lu khu nht hi. Dch ngha: Thp xa lau c tt bi bi, Vua Dc3 i vua sau4 cng ri! Chung nng ngn cn ku y nc, Thp cao chn bc ha thnh vi. Ch tiu dng ci nm o , Tr mc la tru vi xung i. Ln ni mun cng S ging k, Chung u m nh th mt hi? di chn ni Mu Sn, hin c mt ngi cha Hang - Cc Sn T - tc gi k tip l c gp mt ng c coi cha k chuyn rng: "Thu xa vo cui i vua Hng Vng, y c mt v s tn l S Bn (Bn Tng), ngi n , lp bn th Pht v tu trong hang ni ny v sau , cng vin tch ti hang ni ny. Bi vy, dn a phng gi l cha Hang, hay Cc T. Bit rng: khi cn bnh sinh, S Bn c ging o Pht cho Ch ng T. Theo sch Lnh Nam Chch Qui, th Ch ng T c gh thuyn vo ni Qunh Vin v gp mt tng s tn l Pht Quang ging o Pht cho nghe. Vy, ngy xa gi l Qunh Vin Sn v S Pht Quang; th ngy nay l Mu Sn v S Bn. V li, t tnh Hng Yn, u sng Thi Bnh,

c n th Ch ng T, chy sut ra ca b Sn, cch y chng nm cy s, hin nay li c mt n th Ch ng T trn b sng Thi Bnh, v y, Ch ng T c cu sng c ngi con trai ca mt gia nh, cho nn, theo thuyn thuyt a phng, ngi ta lp n th nh n Ch ng T". Qua nhng d kin trn m ta c th bit r c l trnh ca Ch ng T, i bng thuyn bun, dc theo sng Thi Bnh, t Hng Yn ra ti ca b Sn, ri gh thuyn vo ni Mu Sn (m ngy xa gi l Qunh Vin Sn) ly nc ngt, v gp S Bn (S Pht Quang) cha Hang Cc hin nay, ngay st chn ni, lin vi b bin. Di y l bi th th ba trong tm bi - Sn Bt Vnh - t cnh cha hang, Cc T: Phin m: 2. Thn san qu tc bt tri nin? Th cc an bi nhc t nhin. c t phong i giai t thit, Nhamnh tng bch thch nh din. D minh hin qu lin i h, Phong t hm hoa bo n tin o ng tiu ca ha iu ng, Chung thanh hon tnh li Tng min. Dch ngha xui: Thn qu no y tc ra (cha) t bao gi? Hang ny xp t rt t nhin. Mi hang nh ru xanh, bc nh mi, Nh ta vch tng, thm ta chiu di. m trng chim dng qu di i sen,

n ong ngm hoa trc bn th. Ting sng, tiu ca, ho chim ht, Chung ngn gi tnh S lc ng say5 Sch Lnh Nam Chch Qui ca V Qunh chp: Truyn m Nht D: Tin Dung M Nng v Ch ng T chng minh s c mt ca o Pht vo i Hng Vng TK th III. (Triu i 18 vua Hng k t 2879 - 257 tr TL Thc An Dng Vng). y ch xin nhc li ch cn thit trong truyn: Hai v chng Tin Dung M Nng v Ch ng T. sau khi vua cha ui ra khi nc, bn lp ra ci ch bun bn. Ngi ch ny vn thng c cc thng nhn ngoi quc lui ti. Ngi ngoi quc y ch c th l ngi n vt bin gii pha bc n sang vng tr ph Myanmar (Min in) ri vo vng Founan (Ph Nam). Trong truyn c ni r l hai v chng gp mt i thng gia dng thuyn i bun v ni vi Tin Dung: "Qu nhn xut ra mt thoi vng, nm nay cng vi ngi nh bun ra ngoi bin mua vt qu, sang nm s li c mt thoi". Hai v chng bn vi nhau ri ng . Ngi chng cng vi i thng gia i bun bin. Ngoi bin c hn o tn l Qunh Vin (sch o Gio nguyn Lu ghi l Qunh Vi). Ni y c mt am v c mt v tng s tn l Pht Quang. Ngi i thng gia v Ch ng T gh thuyn vo o ly nc ngt. Dp ny ng T c v Tng s Pht Quang thuyt php cho nghe nn gic ng v c truyn php kh l chic gy va ci nn l v bo rng: "nhng ci y lm cha kha cho mi nng lc thn b"; ng T c php kh thn thng nn b ngh bun, ri a thoi vng cho ngi i thng gia i bun v dn, khi no tr v gh vo am ch ng T cng v vi. Khi v gp li nhau, ng T em o Pht ni vi Tin Dung. Tin Dung gic ng v hai v chng cng nht tr i tm thy hc o. Sau hai v chng u c o. Truyn cn na, nhng n y c th tm kt thc.
(Chuyn Ch ng T v Tin Dung): "B Di cn chuyn trch tin

C ngi h Ch min Khoi Chu Ra vo nng nu h chu Phong trn tri my thu cng ngi

Tin Dung gp bui i chi. Gi a ng cc, bum xui Nh H Ch ng n trn bnh sa Bit u gp g li l tc duyn. Tha lng nng mi dng thuyn, Vy mn tm mt k lin bn sng. Ngi thc n, k tin ng, Tnh c ai bit v chng duyn a. Gin con ra thi my ma, Hng Vng truyn lnh thuyn a bt v. Non sng trt li th, Hai ngi mt pht ha v bng chu. ng An, D Trch u u. Khi hng nghi ngt truyn sau mun i". (i Nam Quc S Din Ca, trang 22). Theo JATAKA (n ) k truyn tin thn ca c Pht v ta cng thng gp cnh hong t ra khi tm trn chu, lng dc cu chng sinh. Nh vy, truyn k trn chc chn l ngi n ch khng ai khc. Vo bui y (th k th ba tr TL), mt phong tro di dn rt rng t x Kalinga sang pha ng v xung pha nam nhng ch l t v nhiu t; phong tro tr nn rm r vo khong u k nguyn Ty lch. (C l) o Pht du nhp nc ta cng vo thi im ny. S truyn b o Pht nc ta bui s khai, tuy mi ch m mang v khai o tr s Luy Lu nhng cng gy c s ch ca ngi dn bn a, cng nh c xy cha, dng thp.

Mt s trng hp lch s k diu l, trong sch L hoc Lun, Mu T t xc nh "ng hc v theo o Pht Luy Lu". Bi ta ca sch L Hoc Lun cho chng ta nhng d kin qu bu: ". Sau khi vua Hn Linh bng h, thin h nhiu lon, ch c Giao Ch l yn n. Cc bc d nhn phng Bc u ti y, phn ln u tin theo thut thn tin tch cc trng sinh. Hi y c nhiu hc gi, Mu T thng ly ng kinh ra vn nn, cc o gia v thut s khng ai i p cho xui c, cng t nh Mnh Kha c li Dng Chu -Mc Dch.." (Nguyn lang, VNPGSL T ni a lu chi, trang 54). (Cng trong bi Ta y)". Bn mi ch theo o Pht, cng nghin cu Lo T, ly huyn diu lm ru ngon, ly ng kinh lm n so. Ngith tc a s khng bit, cho rng Mu T phn li ng kinh m theo d gio. Thc ra, nu m ming ra tranh lun vi h th cng l phi o, m im lng th coi nh bt lc, bn dng bt mc, lc dn li thnh hin m chng gii iu mnh ngh. Do gi l Mu T L Hoc Lun" (Sd, trg 55, 56). Nguyn bn vn ch Hn m Nguyn Lang trch dch trong sch L Hoc Lun: ". Th thi Linh bng hu, thin h nhiu lon c Giao Chu sai an, Bc phng d nhn hm lai ti yn, a vi thn tin tch cc trng sinh chi thut. Thi nhn a hu hc gi, Mu T thng d Ng kinh nn chi. o gia, thut s mc cm i yn, t chi Mnh Kha c Dng Chu Mc ch". ". th du ch Pht o, kim nghin cu Lo T. hm huyn diu vi tu tng, ngon Ng kinh vi cm hong. Th tc chi a phi chi gi, d vi bi Ng kinh nhi hng d o. Dc tranh tc phi o, dc mc tc bt nng. Toi d bt mc chi gian lc dn Thnh Hin chi ngn chng gii chi, danh vit MU T L HOC LUN vn". (i tng Kinh ng thp nh chi sch - S Truyn b IV) Tc gi sch Nghin Cu V Mu t vit: "Nu Pht gio khng truyn vo nc ta t thi vua A Dc (th k th 3 tr TL) n nm 43 khi hai B Trng tht trn, mt trong cc n tng ca hai b l Bt Nn phu nhn i xut gia, nh truyn thuyt dn gian c, th t nht vo nm 100 sau Ty lch Pht gio hin din vi t cch mt b phn tn ngng y quyn uy n ni dn ta trng mt th hoa cng Pht gi l ut kim hng.

S hin din c xc lp ny a ti mt s h lun ng quan tm, khng nhng i vi lch s Pht gio Vit Nam, m cn i vi t tng v vn hc Vit Nam, trong ni bt nht l vic ra i tc phm vn hc t tng Pht gio xa nht do Mu T vit hin bit ca khng nhng Vit nam, m c Trung Hoa v Vin ng na, l L Hoc Lun. "K t Trn Vn Gip cng b quan im cho rng Mu T l mt trong nhng ngi truyn gio u tin ca Pht gio nc ta trong Le Boudhisme en Annam des origines jusqu'au XIII Sicle (1932) ". Ngc li, chnh bn T Truyn do tay ng (Mu T) vit trong L Hoc Lun xc nh ng hc v theo o Pht ti nc ta. Ni cch khc, ng l sn phm ca Pht gio Vit nam, v tc phm L Hoc Lun c th ni l kt tinh u tin ca nn Pht gio ".6 Trong o Gio Nguyn Lu, gm 3 quyn thng, trung, v h ca thin s An Thin, vit bng Hn T, th k XIX, trong tc gi ghi li o Pht Vit Nam, m u vi on dn nhp tng qut: i Nam Thin Hc S Khi (bc u Thin hc i Nam). on ny gm phn Hng Vng Phm Tng (Cc nh s n di i Hng Vng), tc gi k y KHU LA (Ksudra), c s TU NH v con gi lA MAN; i Nam Pht Thp (cc thp th Pht i Nam). Tip sau l cc v s t truyn gio trong cc triu i nc i Nam cho n i Thiu Tr (1845); cc truyn thn thoi lin quan n o Pht Trung Hoa v i Nam. Hai quyn cn li c bit ni v Nho gio v Lo gio. Trong Kho Tng C Tch Vit Nam k truyn Tm Cm c Bt hin xung cu ngi lnh: "Tm, Cm l hai ch em cng cha khc m. Tm l con b v c; cn Cm, con b v l. B ca chng khng may mt sm. Sau m Tm cng mt. N vi Cm v d gh l m ca Cm. B d gh c c hnh h Tm iu oan khut. Tm bao phen chm ni lun hi, khi l hnh thi tri th, khi l hnh thichim vng anh. Bt thy thng tm hin ra cu cho Tm b bng hin lnh. hin gp lnh, sau Tm hng phc bo c hong t ci lm v". Hn ta cha qun tch Truyn Mai an Tim bun bn vi ngi ngoi quc. Truyn Cy Nu v tm o C Sa, Truyn Tru Cau vi s lun hi thc sinh thnh cy, vv. Tt c u ni ln s lin lc vn ha n - Vit. c bit: di thi S Nhip cai tr nc ta t nm 187 n nm 226, th vn ha Trung Hoa, hay ni khc l Nho gio v Lo gio, lc y chnh thc cng khai truyn b Giao Chu; h thng gio l ca hai o ny, khng c cc

tch k trn, qua cc truyn thuyt i Hng Vng. Vi nhng mu truyn trn, ta thy: ngi Vit tip nhn gio l Nhn Qu, Lun Hi v Nghip Bo ca o Pht mt cch ht sc t nhin, khng do d, nh tip nhn s pht minh ca chnh mnh vy. . K t i Hng Vng m nc, ng t Phong Chu, ngi Vit sm thc: ch c s thun nht mi c th tn ti pht trin v tin ho. D rng bui ban u s sinh hot ca x hi Vn Lang hy cn theo l li b lc, nhng s thun nht trong ch on kt c th hin mt cch trn vn vt thng cc tr ngi v duy tr cho s tn tc ca ging ni. Tht vy, v thc T Ch ca dn tc Vit tri qua hn mt ngn nm b ngi Hn thng tr t nc, tng lm au kh ging ni ta, nn ngi Vit sm thc tnh nhn r d tm thn tnh ca h nn cng quyt t th, m cht ly nhng g thuc truyn thng ca t tin, bo tr np sng, phong ha, ngn ng sng, bn, li y phc, cch n , x th; tm hn th bao dung rng m. in hnh nh vic s dng ch Nho m ngi Vit c khc ngi Hoa, v sng ch ra mt th ch ring, th ch Nm. Ch Nm l mt li ch mn ch Nho ri ghp thm mt ch lm thanh ph m to thnh, c theo ting m (ting Vit). l c sng to c th ca ngi Vit i khng li vi mi p lc nguy him ca ngi phng Bc, ch mun ng ha dn tc ta. Vi li sng c th ca ngi Vit khc vi li sng ca ngi Hn. ngi Vit suy ngh, ni nng v hnh ng nht nht u y c vo i tin : ly "T m" lm cn bn chung, nn khng bao gi ngi Vit chp nhn c s tng tranh v h hoc mu cu danh li cho ring c nhn hay mt tp th no, ri gy b kt ng hng tiu dit ln nhau. Nhng ai i ngc li truyn thng y u coi l nghch l, nht nh b ng bo chi b, coi h nh nhng ngi d chng. Chnh quan nim "T m" c coi nh linh hn ca T quc m ngi Vit cn tn ti n ngy nay, khng b ng ha. C nhn lm vic phc v T m v quan nim quc gia l i T m. Ngi Vit bit trng php nc, nhng khng bao gi chp bt c nhn vt hay mt tp th no coi l "khun vng thc ngc" lc no cng ng, cng hay, cng gii quyt c ht mi vn rc ri qua mi khng - thi gian v mi hon cnh khc nhau. V vy, h ch no, ni no c ngi Vit - chng ti mun ni nhng ngi Vit chn chnh - sinh t th ch y, ni y, khng c vn nhn danh, hoc nnh trn nt di, bt hiu, bt trung, bt nhn, bt ngha.

Dng bch Vit sng m m, thng yu nhau, khng gy th, tr on, tranh dnh xu x, ch p ln nhau. nhm t cho c ci danh ci li ho huyn, n ni hm hi nhau; nhng i khi cn chng k ngoi xm bo ton cng gii quc gia th d phi hy sinh tnh mnh cng khng t nan, mt ch kiu hng ca ni ging Vit. Vi nhng tm gng sng m mun i con chu vua Hng vn t ho: Nm 542; v khai quc L NAM (L B) nh ui tn Thi th Tiu T (nh Lng) v b l phi b tr s chy v nc; lp nn nc Vn Xun, m u nn T Ch nc ta. Nm 938, NG VNG QUYN nh tan qun Nam Hn trn sng Bch ng, git thi t Hong Thao ti trn, khin Hn ch nh nut hn thu qun v Tu. Nm 1077, v anh hng dn tc L THNG KIT i thng qun nh Tng trn sng Nh Nguyt, khin lo tng Quch Qu phi ph phc u hng. Nm 1258, vua TRN THI TNG v Hng i Vng TRN QUC TUN chin thng qun Mng C mt trn ng B u, gii phng th Thng Long. Nm 1285 vua TRN NHN TNG v quc cng tit ch thng lnh qun i khng chin chng qun Nguyn TRN QUC TUN, nh tan gic Mng C, chm u Toa Vn Kip. Nm 1288, vua TRN NHN TNG v thng ph TRN QUC TUN i ph qun Nguyn trn sng Bch ng, bt sng cc tng M Nhi, Phn Tip, Tch l C. khin tn tng ch huy Thot Hoan khip m phi vi v rt qun v nc. Nm 1427, Bnh nh Vng L LI v mu s NGUYN TRI, sau mi nm khng chin chng gic Minh v ton thng, ni li nn t ch ca nc nh.

Nm 1789, Bc Bnh Vng NGUYN HU chin thng qun Thanh trn ng a (gn h Ni ngy nay) khin cho bi tng Tn S Ngh phi "vt b tt c sc th, n tn lo thot thn", sau by ngy m mi n c tri Nam Quan. . V danh d ca T m m ngi Vit khng bao gi hnh ng mt cch cu th. V quan nim hnh phc l do T m li cho con chu mun i v sau: 'Ngi trng cy bch ngi chi Ta trng cy c i mai sau". Do m trong nhiu i con chu phi hng ng th t trn trng gi gn ci "Ch ln" ca t tin: "Cy xanh th l cng xanh Cha m hin lnh c cho con". V quan nim T m m ngi Vit lc no cng tnh to, bnh tnh, v cng quyt trong mi hnh ng trong nim "m ph dng tr", lc no cng coi nh c ng b, t tin theo di, ch dn, v ngh rng: "S t nh s sinh" coi khi cht cng nh lc cn sng, khng khc. o c cng yu ca ngi Vit chnh l quan nim 'phc c T m" vy. Thuyt "Tam cng Ng thng" ca Nho gio ch chim mt ch rt nh trong diu l "phc c T m" m thi. Tht vy, ngi Vit trc khi hnh ng bt c mt vic g, cn phi n o xem c ng chm n T m v hi n ai khng . Quan nim o c ny lin kt c ton dn trong mt s thun nht, khng cn phi "dn t tc ng"7 gy b kt ng ri khinh khi nhau, lm suy yu tim nng quc gia. y l ta cha ni n hu qu thm khc chy theo hnh thc ch ngha, duy lc hng th, k th ng cp. thiu hn cn bn sng mt cuc sng cho ra sng, ngha l sng tt p hn.8 Ni tm li, cc c nhn u coi mnh nh l mt thnh phn cng ng ca T m. Phc c xut pht t T m ri li v T m. T m (nh) l gia nh v (ln) l quc gia, u c tn trng. Cnh thi bnh, hnh phc,

gii thot l nhng mc tiu thit thc c ngi Vit xa cng nh nay chp nhn v thc hin. S lao tm kh t ca ngi Vit ct cng c cho thn mnh, tu mnh ca c nhn cng nh ca T m, l nhm t ti Gic ng Gii thot, ch khng mang tm ch k thn tnh, tiu dit nhau. By gi ta th xt qua mt vi c tnh vn ha dn tc v vn ha Pht gio, c th ni: hai nn vn ha tuy hai m mt - t bn thn ca n c nhng nt ha ng mu nhim mt cch k diu: - V thc ti cuc sng: Ngi Vit rt tn sng th cng T tin, m Pht gio cng trit knh trng, v cn t ra nhng nghi l thch hp vi nhu cu dn tc, nh l "Nhp Lim, Qui Lng", hay l Vu Lan Bo Hiu v.v.. Tc ng Vit Nam c cu: "thng by ngy rm x ti vong nhn". Dn tc Vit nam thng a chung "nu, lam" th hin nay cc tng s Pht gio u gi c sc thi ring bit y hn ai ht. Trong bi Trng Ca m Vit Nam, phn m u, nhc s Phm Duy vit: M Vit Nam khng son khng phn M Vit Nam chn lm tay bn M Vit Nam khng mang nhung la M Vit nam mang tm nu sng. Dn tc ta giu c tnh tit kim, t c ham mun qu ng, nn hay "hng th bnh qun", nh i L phn in chng hn. Th trong Pht gio dy thc hnh "bnh ng, thiu dc, v tha". Tinh thn "t lc cnh sinh" ca dn tc ta tht phong ph, v h, ngi

Vit t ho c bn ngn nm vn hin; v v v cng th qua cc i: Ng, L, Trn, L, nguyn ng cha ta tng chin thng oanh lit cc k th xm lng di cc thi: Hn, Tng, nguyn, Minh, Thanh, v nh lch s chng minh: dn tc Vit sng hin ngang kiu hng bt khut. Xt trong o Pht c thuyt "i hng, i lc". - V phng tin sng tc: Trong sut dc di lch s (c th ni) hu ht nhng sng tc phm vn hc ngh thut do ngi Vit vit, hoc phng tc, khng nhiu th t, u chu nh hng ca thuyt nhn qu, lun hi, nghip boca o Pht. Tht vy, ngi Vit Nam, t lc nm ni tng c cc b m k cho nghe nhng cu ca dao, tc ng: " hin th li gp lnh c gp d tan tnh ra tro (hay ti dnh vo thn) "Sng c sao bng thc trong. "Ba vung snh vi by trn, i cha nhn c i con sang giu". "Lm vic phi php s c n ngay". v.v.. Cng trong nhng mu chuyn mang mt ni dung tng t, nh: Tm Cm, Truyn k Mn Lc, Quan m Th Knh, Nh Mai, Phan Trn, on Trng Tn Thanh, v.v.. Chng hn, Truyn Tm Cm, Bt hin ra cu gip ngi lnh, Truyn K Mn Lc, vi l nhn qu nghip bo c tc gi vin dn bng bc trong khp cc truyn - d nhin trong tc gi c cp lun l Khng Mnh - nhm gii thch nhng tnh hung o le, nh ngi c hnh m ngho, k bt nhn li kh, bng li sng, "u thai chuyn kip", nh truyn Nghip On Ca o Th, truyn G Tr ng Ging Sinh.

Ta hy nghe Nguyn D k v cu chuyn G Tr ng: ."C hnh m ngho, hoc bi ti khin kip trc; bt nhn m kh, hn l phc thin i xa. Tuy rng kh bit su xa, nhng thc khng sai t tc. Cho nn khng nn lp lun mt b v xem tri mt mt (xem Truyn K Mn Lc ca nguyn D, bn dch Trc Kh). Di y l nhng cu trch trong cc truyn Quan m Th Knh, Nh Mai, Phan Trn, on Trng Tn Thanh: "oi trng th s nc ci Nh em tr ri m chi khc g". (QATK, cu 335 - 336). ."Cho nn mn ca T Bi Dm xin nh c Tng, Ni m lng". (QATK, cu 343 - 344) Truyn Nh Mai: "Tri no ph k trung trinh du vng nn y, t dnh phc kia danh thm mun kip cn ghi gng trong sch, tc bia di i". (Nh. .M, cu 7 - 10) Truyn Phan Trn: "Xa xa phng pht hnh lang c Quan m ging sinh bao gi". (Ph. T, cu 391 - 392).

"S cn ln mn chng sinh Xin thng n tm lng thnh my nao'. (Ph. T, cu 401 - 402) on Trng Tn Thanh hay Truyn Kiu vi nhng trit l v nghip bo: "Kip ny n tr cha xong Lm chi thm mt n chng kip sau" (TTT, cu 1019 - 1020) " mang ly nghip vo thn Cng ng trch ln tri gn tri xa Thin cn ti lng ta Ch tm kia vi bng ba ch ti." (TTT, cu 3249 -3252) Nhng truyn ng ngn, c tnh cch lun l v nhn qua thng qun qut ly nhau, Ko Cy Tr N, Am c, Hai V Chng Con Chin Chin, ng S, Cho C v Vt, Ph Du v om m, v.v.. V cn bit bao nhiu c tnh khc ca Pht gio rt ph hp vi dn tc tnh, dn tc tnh, dn tc tr, lm ny n trong nhng np sng hng hu vn ln cuc sng trong sng, cao c, ton m. l nhng nt in hnh chng minh rng vn ha Pht gio v vn ha dn tc c nhng mi duyn gp g rt ng nht t nh. C th ni hai nn vn ha tuy hai m mt. . Khng ch ring nc Vit nam m i vi bt c mt nc no khi o Pht truyn ti cng u c cc nhm dn tc hoan h long trng tip nhn, khng ni no v chng lc no b rung b, bi v o Pht l o T Bi, ly tnh thng lm ng lc pht trin lng T, ly tr tu lm mc tiu nhm ti Gic Ng Gii Thot Con Ngi.

Mt trit l cao p nh th x hi no, thi gian hay hon cnh no m khng thch hp, vnh vin. c nh vy l v o Pht c mt tn ch rt rng ri: tn trng nhng c tnh ca mi dn tc, m ch cn khai thc phn NHN TNH h tng, vi mc ch du dt con ngi t ti ch Chn Thin M; v khi o Pht n dn tc no cng vn knh trng np sng c truyn, nhng phong tc san c.Ch v tinh thn gio l Gic ng Gii Thot T Ch ca o Pht khng bao gi tri vi s vic no, bt c u, hng ngi no, khi h bit hng n chn l. O PHT V DNG S VIT vn mi mi sng p v ti sng! Nc Vit Nam d tri trn mi th k chung ng vi vn ha Trung Hoa nhng khi ngun vn ha GIC NG GII THOT v T CH ca o Pht truyn vo Vit Nam th ngi Vit hn hoan ly lm ngn uc thp sng cho cuc cch mng gii phng ging ni khi ch thng tr ca ngi phng Bc, ginh li quyn t ch, c lp cho T quc mn yu. Vo thi i Hai B Trng, dng di Hng Vng, hi u k nguyn Ty lch, (40 - 43) 9, dn s Giao ch khng nhiu, ch c 32.000 ngn nc nh, nhng v lut php ca nc ta thi hn lut php nh Hn nhng mi (10) iu 10. Do c th khng nh rng: Cch y 2000 nm, Vit Nam c php lut thnh vn ri, khng cn ch tc l php na; ton dn thun nht nn vi 32 ngn nh th dn s hu dng trai trng rt t, th m vi mt lnh Khi Ngha ban ra, ton dn nht t ng dy, t phi c mt nn vn minh c th v mt tnh ngha mu m m bc keo sn, mt s cng quyt mnh lit v khng kho lm mi dm ch vi qun th nh Hn. Nm Qu Mo (203) tc l nm th ba i Hn Hin , S Nhip dng s xin i Giao Ch thnh Giao Chu, th o Pht xut hin ri v rt hng thnh, Giao Chu trc nhn o Pht do cc Tng s n truyn vo t trc k nguyn Ty lch ch khng phi l sau ny. Trong t chiu ca vua Hn Hin c on ng ch :"t Giao Chu l ni vn hin, sng ni phong ph, ca bu, vt l, vn vt kh p, nhn ti li lc. Thng nm thng c tai ha chin tranh, lu nay t c quan u mc, thi th xng ng c ti, cho nn t ho lnh cha c thm nhun gio ha. Nay c y cho khanh trng nhim, nn tun theo phong tc h Triu, h , ly n nhn c m chn git dn, khng ph ci ti lng

ng triu nh. Trm c khanh lm An vin tng qun, phong tc Long nh hu" - dn sch Vit in U Linh, mc chuyn S Nhip Truyn Cao Tng Trung Hoa c nhn nh l, lc Pht gio Trung Hoa cha c thnh th Luy Lu, cc tng s ngi An hin din y truyn b gio l c Pht rt no nhit, nh xy cha, dng thp, m trng v dch kinh. chng minh cho s kin trn, ta hy c mt on vn m Thin Uyn Tp Anh ghi ti cuc i thoi do quc s Thng Bin tr li hong thi hu Ph Thnh Cm Linh Nhn LAN - m vua L Nhn Tng (1027 -1127) - nhn dp b hi t cc bc cao tng trong nc v cha Ph Ninh, thit trai nghi cng dng v vn o. Hm y l ngy rm thng hai, ma xun, nin hiu Hi Phong th V (1096), Hong Thi hu hi v NGUN GC O PHT VIT. Quc s Thng Bin trnh by nhng d kin lch s o Pht truyn vo Vit Nam ra sao? (Sd): "Theo s tch ca i s m Thin, Chnh Php lun lun c vua Cao T nh Tu ngng m, v phn rng: "Ta ngh n o t bi ca c Pht m khng bit lm th no bo p n c ca Ngi. Ta lm ngi cao. Ta ch mun em tt c ti sc ca ta h tr Tam bo (Pht- Php- Tng). Ta thu thp di hi ca ch Tng v kin lp bn mi chn cy thp th khp nc, lm qui c cho nhn gian, nh l bn v chic cu cn thit cho khch qua sng. Ngoi mt trm nm mi ngi cha, ta cn mun xy thm nhiu cha na khp x Giao Chu, v ta mun rng hnh phc ng tr khp c th gian. Giao Chu tuy ni thuc Trung Hoa li qu xa. Vy phi chn nhng sa mn c hnh v ti ba n gio ha chng dn bng php B (Bodhi)" i s m Thin11 tu: "X Giao Chu c ng thng sang Thin Trc, khi Pht php truyn vo Trung Hoa cha n Giang ng, m ti Luy Lu sng lp trn hai mi ch da (Caitya: thp th x li), hn nm trm tng s v dch c mi lm b kinh. Do , ngi ta ni rng gio php truyn n Giao Chu trc Giang ng (Trung Hoa) vy".

"Theo , ngi ta thy rng o Pht Giang Chu khng khc g Trung Hoa. B h c tm lng thng yu khp nhn gian, v mun truyn b gio php khp ni mt cch bnh ng, th nhng ngi truyn gio khng cn thit, m thn ngh rng, phi gi nhng quan vin n chm sc cc cha chin ni m thi12 Sang th k th II Ty lch (168 - 189), o Pht v Dng S Vit pht trin vng mnh no nhit do bn v phm tng: 1.MA HA K VC (Marajivaka) 2.KHANG TNG HI (K'ang seng Houei) 3.CHI CNG LNG (Tchi kiang liang) 4.MU BC (Mcu - Fo) Ba v trn l ngi n . Ngi Mu Bc (cng gi l Mu T) thuc ngi Trung Hoa. Bn nhn vt trn u lu tr ti Bc K, cc ngi cng vi ngi bn a dng cha Php Vn v nhiu cha khc tu nim v truyn b o Pht khp ni trong nc. Nm 255 - 256 cng c mt v tng tn KALYNARCI (Chi Cng Lng Tip) ngi bc n (Indoscythe) ti Giao Chu dch kinh Php Hoa Tam Mui (Saddharmassamadhi suttra), c t khu o Thanh, ngi Giao Chu ph dch. o Pht Vit thu y to c Nim Tin ca ngi dn bn a v c nh hng tt trong np sng nhn gian. Vo th k th IV, hai v thin s t Ma Ba (Dharmadeva) v Hu Thng cng xut hin trn t Giao Chu. Thin s t Ma B, ngi n , ti Giao Chu truyn b Thin hc ti y. Thin s HU THNG, ngi Giao Ch, l mt trong nhng t xut sc ca t Ma B, chng ng thin tm. Sau, thin s (Hu Thng) qua Trung Hoa hong php v tch ti cha U Th Bnh Thnh. Sch Pht Gio Vit Nam, gio s Nguyn ng Thc a ra nhn nh v a th nc ta v nh hng ca ngun vn ha t ch ca o Pht i vi dn tc Vit Nam: "iu kin a l thun li ca t Giao Ch l c ng thng vi Ty Trc tc khu vc vn ha n m i din by gi pha nam Giao Ch l Chim

Thnh v Chn Lp. Do y m Pht Gio trc khi nh hng vo Trung Hoa phi tng pht trin Giao Ch trc . V iu kin Lnh Nam m ca xung ng Nam tip n v giao dch vi lc a Chu l hi o Thi Bnh Dng v n Dng sm tr nn t "ng ba ng t giao lu ca cc chng tc v vn ha". Pht gio l mt tn gio m ca c nht trong cc tn gio th gii cng hin cho dn tc Vit Nam t Giao Ch ci nha sng thit yu hp nht cc khuynh hng t tng tn ngng giao lu xung khc, thnh ci thc h khai phng ca a l i hi. Cng v th m nhn dn t ng suy tn ngi con Pht h L l L Pht T lnh o cuc gii phng v xy dng mt nc Vit Nam c lp u tin. Tuy triu Tin L ngn ngi c na th k, nhng ci thc h "Tam gio" do Thin tng hp sng trn cn bn thc nghim tm linh Pht gio, n thi Hu L gii phng hn Vit Nam, tr nn mt nc i Vit vng bn v cng thnh ti khu vc "ng Nam " (Sd, trang.) Vit Nam l ni hi t cc tng ti khp bn phng, nn tinh hoa o Pht Vit lun lun m sc thi c bit, trong nhng thi gian hon cnh c bit. o Pht i vi dn tc Vit Nam c coi nh th v kh tinh thn hiu nghim, va i khng vi nn vn ha Trung Hoa, va thu thi nhng tinh hoa ca nn vn ha ri dung ha c hai nn vn ha n Ha hp vi tinh thn "Li sng" ca ngi Vit hnh thnh mt nn vn ha Vit Nam sng ng trong tm t mi ngi v trong cuc sng dn tc. Pht gio kch ng tinh thn t ch ca ngi Vit. V, t a n i hi mt nn t ch dn tc. Khi mt nn vn ha dn tc c c tnh khc bit vi nn vn ha ca quc th cng vic u tranh ginh c lp ch cn l cng vic thi gian m thi. Chnh v vy m trc kia, trong lch s o Pht Vit, cc v thin s cng vi dn tc Vit Nam phn u cho mt nn T Ch v vang ca dn tc. ---o0o---

CNG CUC DNG NC I TIN V HU L NAM


(TL. 542-603)

Di s lnh o ca L BN (cng gi l L B), mt cuc khi ngha chng ngoi xm vo ma xun nm 542 c ton dn hng ng, tham gia, ng chung trn mt trn tuyn nh ui tn thi th tn bo l Tiu T v b l v Tu, ri chim gi ly thnh Long Bin. u nm 543, triu nh nh Lng t chc cuc phn cng nhng b nh L dp tan. Sau cuc khi ngha thnh cng, ma xun thng ging nm gip t (544), L Bn tuyn co dng nc, xng l Nam (vua Nc Nam), t quc hiu Vn Xun, xy in Vn Th, t chc thnh mt triu nh ca mt quc gia c lp. Nam b nin hiu ca nh Lng, t nin hiu mi l Thin c (VNSL) hay i c (theo LSVN, T1), v dng mt ngi cha mi ly tn l Khai Quc (M Nuc). S thn triu L vit: "Tin L Nam , tnh rt thng minh, pha Bc nh ui Tiu T, pha Nam dp yn Lm p, lp quc hiu, chnh ngi tn, dt trm quan, nh miu hiu, c i lc quyhoch ca Vng". (i Vit S K Ton Th - Vit Gim Thng Kho Tng Lun, tp 1, trang 101). Qua nm t su (545), vua Lng sai Dng Phiu lm th s Giao Chu, v Trn B Tin lm t m em i qun sang nh Chu Din. Trn th hai nh Gia Ninh. Vua Nam thy th ch mnh nh rt qun ln ng ng Khut Liu (thuc t Hng Ha), gn mt nm tri chun b qun c, L Nam em ba vn qun nh nhau vi Trn B Tin h in Trit (Vnh Yn) li b tht bi, vua bn giao quyn cho t tng qun Triu Quang Phc cm u mt cnh qun lui v lp cn c D Trch (Hng Yn). Cn anh rut L Nam l L Thin Bo cng vi L Pht T em hai vn qun vo Cu Chn (Thanh Ho), b qun nh Lng ui nh phi chy vo t Lo, ng binh ng D Nng (bin gii Vit-Lo). Cuc khng chin ko di bn nm th L Nam b bnh cht (4-546). Triu Quang Phc khi hay tin L Nam bng h, ng t xng l Triu Vit Vng. Nhn gp lc bn Tu c lan, vua nh Lng phi triu Trn B Tin v ch mt t tng l Dng Sn li nc ta, Triu Quang Phc em qun git cht Dng Sn, chim ly thnh Long Bin.

n nm 555, L Thin Bo mt, L Pht T ln thay. Ri nm 557, L Pht T1 ct qun nh Triu Vit Vng. V sau, hai bn chia i t nc, ly bi Qun Thn (thuc lng Thng Ct, huyn T Lim, H Ni) lm ranh gii. Nm 571, L Pht T ly danh ngha l chnh thng nh l, em qun nh p Triu Quang Phc, thng nht t nc. Ni nghip nh Tin L, cng trong nm 571, L Pht T ln lm vua, ng Phong Chu (thuc huyn Bch Hc, tnh Vnh Yn) m lch s sau ny gi l Hu L Nam . L Pht T lm vua 32 nm (571 - 603). Sch Vit in U Linh, tc gi L T Xuyn (i Trn) vit: ". Nam chim c nc ca Triu Vit Vng ri, thin qua x Lc Loa v V Ninh, phong cho anh l Xng Ngp lm thi bnh hu, gi Long Bin, phong i tng qun l L Tn nh lm an ninh vng gi thnh Din, ngi ba mi nm (30), khi t nm tn mo nin hiu i Kin th ba nh Trn n nm nhm Tut nin hiu Nhn Th th hai vua Vn nh Tu th mt: con l S Li ln ni ngi, c vi nm th b tng nh Tu l Lu Phng nh chim mt nc. "Sau khi Nam bng h, ngi trong nc ch no cng c lp n th, c miu ti ca Tiu Nha, phng An Khang, rt linh d. Nin hiu Trng Hng nm u, sc phong Anh Lit Uy Hong . Nm th bn mi, gia thm hai ch Nhn Hu. Nm Hng Long th hai mi mt, gia tng bn ch "Khm Minh Thnh V" (bn dch ch Hn ra Vit vn ca L Hu Mc - Sd, trang 55). Lch s Vit Nam, tp 1, ghi: "Nm 589 nh Tu dit nh Trn, thng nht Trung Quc. Nh Tu m mu t li ch h trn min t nc ta, L Pht T v danh ngha phi chu thn phc nh Tu nhng thc cht vn gi quyn cai tr nc ta. "Nm 602, nh Tu gi L Pht T v kinh chu hong . V chu c ngha l u hng, mt nc. L Pht T CHNG li lnh . Pht T sai chu l L i Quyn em qun gi thnh Long Bin (Bc Ninh), sai tng L Ph nh em qun gi thnh Din (T Lim, H Ni), cn t mnh t chc phng ng ti "thnh c ca Vit Vng" (tc thnh C Loa, ng Anh, H Ni).

"u nm 603, nh Tu c Lu Phng em qun theo ng ty bc xung xm lc nc ta. L Pht t chn nh qun Tu ni Long, (vng T Long, xa thuc Tuyn Quang, nay thuc Qung Ty, Trung Quc). Qun ta b thua. Gic tin vy thnh C Loa, bt L Pht T u hng v bt gii v Tu. Nhiu tng lnh ca L Pht T tip tc cng nhn dn nh gic nhng sau cng b tn st. t nc ta ri vo ch thng tr ca nh Tu" (S trg 116). Ch cch sau ba nm, tc nm 571, L Pht T ln ngi vua, nm 574 ngi T-Ni-a-Lu-Chi(Vinitaruci), ngi nam Thin Trc (n ) qua Trung Hoa cu php vi tam t Tng Xn, v sau khic php, c T n k v khuyn nn qua phng Nam truyn o. Nm 580, ngi t Trung Hoa sang Vit Nam, tr tr cha Php Vn, thuc lng C Chu, Long Bin, dch b kinh Tng tr v lp ra phiTHIN TNG TH NHT NC TA. n nm 594 trc khi vin tch, ngi truyn tm n cho t l tn gi PHP HIN, ngi Vit Nam u tin c vinh d lnh php n k truyn Chnh Php. Triu i nh L, vua L thi Tng (1028 - 1054) v cm mn c ha ca ngi, lm bi k truy tn: Sng t lai Nam quc Vn qun cu tp Thin ng khai ch Pht tch Vin hp nht tm nguyn Ho ho lng gi nguyt Phn phn bt nh lin H thi hnh tng kin Tng d thoi trng huyn M li qua Nam Vit Nghe ngi hiu o Thin

Ngun tm thng mt mch Ci Pht rng quanh min Lng gi ngi bng nguyt Bt nh nc mi sen Bit c bao gi gp Cng nhau k o huyn Bn dch Thch Mt Th H phi T-Ni-a-Lu-Chi, truyn c 19 i (580-1216), gm 28 v t k tha. Vo khong cui th k VI u th k VII, Vit Nam c thm ba on truyn gio: -on th Nht, ba v: MINH VIN, TU MNH, V HNH. -on th hai, ba v: M NHUN, TR HONG, TNG GI BT MA. - on th ba, su v: VN K, MC XOA B (Moksadeva), KHUYXUNG, TU DIM, TR HNH, I THNG NG. Trong ba on truyn gio, hai on l ngi Trung Hoa, trong duy c ngi Tng-Gi-bt-Ma (Samygavarma) l ngi Trung . on th ba, ng ch hn, v ton ngi Vit Nam c (bn ngi Giao Chu - H Ni, Nam nh - v hai ngi i Chu - Thanh Ho -) C su ngi qua Trung Hoa, n , v cu php, dch kinh. * Sau thi i L Pht T (Hu L Nam ), nc ta b nh Ty (602 - 617) h, ri tip n nh ng (617 - 907) cai tr, gm 305 nm. Trong thi thuc ng, nm Nhm Tut (722) nh i quc Mai Thc Loan, qu H Tnh, ni ln gii phng ch cai tr nh ng ang nng trn thn phn ngi dn Giao Chu b tr, chiu tp ba mi ngn ngha qun chng c vi qun nh ng, chim gi ly t Hoan Chn (tnh Ngh

an), xy thnh p ly chung quanh ni sng Lam di n hng dm, t xng hong , ng Vn An, tc gi l Mai Hc (Vua en). Nh ng phi vn dng n mi vn qun chng c vi ba mi ngn qun. Cuc khng chin ang hi quyt lit th ng b bnh cht, gia lc s nghip quc gia cn c ngi nh ng. Ri na sau th k VIII (766 - 791), c v anh hng tn l Phng Hng, qu ng Lm (tnh Sn Ty)ni dy, em qun v chim gi ph thnh c my thng, cng vic ang d dang, khng may cho vn nc: ng mt! Qun s lp con l Phng An ln ni nghip. Dn i m Phng Hng tn vinh l B Ci i Vng, bc cha m ca dn. Thng by nm Tn T (791), vua ng sai Triu Xng sang lm h s, Phng An thy th chng khng ni, xin hng. n nm 907 TL, th nh ng , nc Trung Hoa rt ri lon, anh hng ho kit ni lon khp ni. Ngai vng l mc tiu chnh m con chu cc dng vua cha thu trc c c dy binh. Cc cuc huyt chin xy ra lin min. Hn ta cha qun thi ng Hn tan r, Trung Hoa lin xy ra cnh s qun ct c tng tranh gia ba nh Ngy - Thc - Ng (220 - 280). Nay nh ng b chm dt th cnh lon lc tranh ngi cu ng li xy ra. Thi ny, s Trung Hoa gi l Ng Qu, hay l Ng i, gm c Hu Lng, Hu ng, Hu Tn, Hu Hn v Hu Chu. Trong nm nh Hu ny, chng c "nh Hu" no c thc lc c, nn ch c mt thi gian ngn dm nm l b khai tr. Ton lnh th Trung Hoa b bo t, lon lc v ln bi. Lc ny ng l lc "tri khng c mt" nn lnh th ca "thin triu" nh v cng trn na th k. Trc bi cnh en ti y, cc vin chc cai tr Trung Hoa ni vin x ang phn vn, bi ri, khng bit dng h no s cm chnh quyn iu khin quc gia? Cn ngi Vit, sau bao nhiu nm tri ng ng buc phi sng bn cnh ngi Trung Hoa, nhn ra ci nhc im y ca nc thng tr, nn cng nh bao ln trc, cuc bin lon ti chnh quc (Trung Hoa) l mt dp tt cho ngi dn b tr Giao Chu vng ng dy ginh li quyn t ch ca quc gia mnh. Khc Tha D, qu Hi Dng "c nhn dn khm phc, ng nhn danh l ho trng mt x m t xng l tit s". Ngy 7 thng 2 nm 906, vua ng (bt c d) phi chp nhn cho Khc Tha D gi chc tit s, mt chc quan ca nh ng, nhng ng xy dng mt chnh quyn t tr ca ngi bn a. Nm 907, Khc Tha

D mt, con l khc Ho, ni nghip cha gi chc tit s, ch sau my thng, ng ci cch li tt c c cu hnh chnh quc gia, thay i cc vin chc Trung Hoa, nh li thu kha cho cng bng v hp l. Tit s Khc Ho mt nm 917 TL. Con l Khc Tha M ln thay, vn t xng l tit s. Nm 923, nh Hn xua qun sang nh nc Vit, bt c Khc Tha M nhng sau th ra cho phc chc nh c. Nm 931, Dng nh ngh (KVSTGCM vit l Dng Din Ngh), mt t tng ca tit s Khc Ho, c cng ni dy ui c bn L Khc Chnh (LSVN, T1 ghi l Dng Khc Trinh)ca qun Nam Hn v nc sau 8 nm b h. Ri, sau 6 nm hng quc, Dng nh Ngh b vin nha tng ca mnh, l Kiu Cng Tin, phn lon git v son ot ngi bu. Ng Quyn, mt tng ti v l r ca Dng nh Ngh. Sau khi nghe tin cha mnh b git cht, lin c binh t i Chu (Thanh Ho) ko ra nh Kiu Cng Tin, tn tay sai ca Hn ch, bo th cho cha v tr hu ha. . Tuy khng c ti liu chnh truyn xc nh o Pht truyn vo Vit Nam trc th k th nht dng lch, nhng bng phng php thun l, do s quy np cc ti liu c tnh cch phong tc hc v x hi hc thuc cc triu i xa xa ca nc ta nhn thy c nhiu bng chng (gin tip) cho php ta tin tng rng" o Pht du nhp Vit Nam trc Trung Hoa, v hng thnh rt xn ln ri. Ring c iu ny l nn ch : Thi Tu - ng bn Trung Hoa, Pht gio rt thnh (m) duy ch c mt ngi Huyn Trang sang n hc o v thnh kinh; m Vit Nam c (c thy) su v thin s qua n tu hc. Rt tic l cc v y u tch x ngi (Su v thin s Vit Nam l cc ngi: Vn K, Mc Xoa B, Tu Dim, Tr Hnh, Khuy Xung v i Thng ng). Ta cng khng qun c l lc by gi nh ng khng thiu g cc bc ti c, th m cc thin s, nh: Phng nh v Duy Gim. ca nc Vit Nam cc vua nh ng thnh vo cung thuyt php cho vua nghe. Cc nh tr thc Trung Hoa (i ng) rt knh m cc thin s Vit Nam v lm th tn dng cc ngi. Trong Kin Vn Tiu Lc ca L Qu n c ghi la nhng bi th y. Nguyn bn bi th ch Nho ca thi s Dng C Nguyn vit tng thin s Phng nh: "C hng Nam Vit ngoi Vn l bch vn phong

Kinh lun t thin kh Hng hoa nhp hi phng L o thanh phm trit Thn cc ha thnh tng Tm o Trng an mch Giao Chu hu d chung." Qu nh trong ci Vit My bc tt m xa Ca tri vng kinh k Mt bin ni hng hoa Sng gn c in bng Thnh xy hn my ta Trng An lng qun qut Giao Chu chung m t. Thch Mt th dch V di y l bi th ca thi ho Gi o13 vit tin thin s Duy Gim: "Ging kinh lun in l Hoa nhiu ng sng phi Nam hi k hi qu Cu sn lm lo qui Xc phong hng tn n

L v khnh sinh y Khng thy k nh b Vng lai tiu tc hy." Ging kinh ni cung in Vn ng hoa xun bay Xa qu t my Ni c v t nay Ma sa dm o bc Gi tp n hng phai 14 Bin vng nh th Tin tc lm sao hay15 Nguyn Lang dch Cng nh Thm Thuyn K, t Vn Khanh, tin s, lm quan i V hu, b bim xung Hoan Chu, l mt thi s ni ting u th k VIII, c ln n yt kin v thin s, tr tr cha Sn Tnh, qun Cu Chn, vit bi th truy tng V NGI Thng S t tn xng ngi (V Ngi) l v ha Pht v t nhn mnh l t may mn c din kin tham tu chnh php: "i s sinh Thin Trc Phn thn ha Nht Nam Nhn trung xut phin na Sn h tc gi lam Tiu gin hng vi st Nguy phong thch tc am

Hu thin thanh cc nh Khuy ging bch vin tham ng i vn gian bch Hoa th thch h m Tuyn hnh u cung ho Lm qui dc y kham t ai v thc Y vng tch v m Siu nhin h kh tch Chnh th h h lam" (Pht xa sinh Thin Trc Nay ho thn Nht Nam Vng no phin ra khi Di ni dng gi lam Khe sui thm l cnh non cao l am Chim xanh tp thin nh Vn trng nghe ging m Vch dy my cun Mt m hoa leo thang Theo sui vo bng mt

Git o phi rng hng t hn mnh d Pht php cha am tng16 Qua khe H nhn li17 Di cy sng khi lam) NGUYN LANG dch Cch hn 300 nm sau, khong th k th IX, Vit Nam li xut hin mt phi Thin Tng na, do ngi V NGN THNG t Trung Hoa truyn vo. Ngi c php vi S t i Tr Bch Trng HOI HI, v nm 820 th qua Vit Nam, tr tr cha Kin S, lng Ph ng, huyn Tin Du, tnh Bc Ninh, sau truyn php li cho tn gi CM THNH. Dng Thin ny truyn c 15 i, gm 40 v T k tha (m) tn gi Cm Thnh l S t ca Vit Nam, thuc phi THIN TNG TH HAI, DNG V NGN THNG. ---o0o---

CUC CHNG QUN XM LNG NH NAM HN CA NG QUYN


(939 - 967) Ng Quyn18 ngi ng Lm (cng qu vi Phng Hng), mt dng di qu tc, cha l Mn lm quan Bn Chu, ng c ch ln, mu cao, ti kim vn v, khi qun Nam Hn cn ngp ngh bn ngoi b ci, ng sa son cng cuc ng chin, v vic trc ht l chim ly thnh i La, git tn phn ch bn nc Kiu Cng Tin tr ni ha; n nh tnh hnh trong nc. Cui nm 938, vua Nam Hn ra lnh cho hng trm vn qun, do thi t Lu Hong Thao ch huy, t ko sang xm chim nc ta. Trn chin oanh lit din ra trn sng Bch ng, Hong Thao b cht, cn qun gic phn b git, phn b cht chm hoc b bt, thit hi qu na. Hn ch nh phi nut hn thu tn qun v Tu, chm dt thi k mt nc ko di 1031 nm (mt nghn khng trm ba mi mt nm).

Nm 939, Ng Quyn xng vng, thnh lp mt quc gia c lp, ng C Loa (tnh Ph Yn) ngi mi c su nm th mt. ng l ngi cu ng phi v tay Ng Xng Ngp, con trng Ng Quyn, nhng Dng Tam Kha (em v Ng Quyn v l con trai Dng nh Ngh) li ot mt v xng vng. Nm 950, Ng Xng Vn l em Ng Xng Ngp, nh c Dng Ct Li v Cnh Thc gip sc, lin t Sn Ty ko qun v vy thnh v bt c Tam Kha, nhng v n tnh cu chu tha cho Tam Kha ti cht. Khi chim c chnh quyn, Ng Xng Vn t xng Nam Tn Vng v cho ngi i triu anh l Ng Xng Ngp, tc Thin sch Vng v kinh cng coi vic nc. Nhng tnh hnh lc y ri lon, cui i nh Ng, anh em Ng xng Vn v con chu bt lc nn mi c cnh Thp nh s qun19. Mi s qun chim gi mt vng t, xy thnh p ly, nhm thn tnh ln nhau. Lon 12 s qun ko di hai mi hai nm (945-767), gy ra khng bit bao l tn tht v nhn mng v ti sn; dn tnh phi chu cc kh lm than. S sng cn ca mt dn tc khng th tnh trng y ko di thm na; hon cnh v lch s i hi phi chm dt cuc ni lon, thng nht t nc v mt mi. (o Pht Vit Nam t thi Bc thuc th II qua thi L Nam v sut thi Bc thuc th III tuy c pht trin nhng cha c hng thnh nh cc triu i INH - L - L - TRN sau ny). ---o0o---

O PHT THI K T CH NH INH (968-980) V TIN L


(981-1009) Vn thng vng inh B Lnh sau khi dp xong lon thp nh s qun. Nm 968, inh B Lnh ln ngi hong , tc l inh Tin Hong, lp nn nh inh, t quc hiu l i C Vit, ng Hoa L, ly nin hiu l Thi Bnh Nguyn Nin, nhm xa hn vt tch thng tr ca hong phong kin Trung Hoa, nu cao ngn c thng nht c lp quc gia, lp triu chnh, vua lin ngh n vic chnh n hng ng Gio Hi Tng Gi v nh phm trt cho cc tng s li lc hu cngtham d quc chnh, nn tng chc Khung Vit Thi s cho ngi tng thng Ng Chn Lu, ban

chc Tng Lc o s cho Php s Trng Ma Ly, v thin s ng Huyn Quang lm Sng Chn Uy nghi. V sinh hot chnh tr, vn hc trong nc lc by gi u do cc bc tng gi hu hc nhn lnh trng coi. o Pht Vit c vng triu cng nhn l quc gio k t nh inh. Lch S Vit Nam, tp 1, vit v Pht gio thi nh inh: "Trong bui u thi k c lp, Pht gio l tn gio chim u th trong x hi. Trong nc nhiu cha thp c xy dng. Ring Hoa L, nm 973, Nam Vit vng inh Lin l con trai trng ca inh Tin Hong, cho dng 100 ct khc kinh Pht (gi l kinh trng). Cc nh s l tng lp c hc thc, c uy tn v nh hng trong x hi. Ngoi vn hc dn gian, lc lng sng tc vn hc lc ch yu cng l cc nh s. Nhng tc phm vn hc thnh vn ca giai on ny cn li n nay l mt s bi th ch Hn ca cc nh s nh Thun, Ng Chn Lu, Vn Hnh, v.v. (Sd, trang 150). Sau nh inh20 l nh Tin L, cc tng s vn c trng dng. Vua L i Hnh triu thnh Khung Vit Thi s lm c vn v thin s Php Thun lo vic ngoi giao; ng thi triu nh cng cho thit lp cc t vin, v nm 1008 vua sai s l cc ng Minh Xng, Hong Thnh Nh qua Trung Hoa thnh i tng kinh. y l ln u tin nc ta sai s i thnh kinh. Nm Thin Phc th VII (986), s nh Tng l L Gic sang nc ta1 vua nh ngi Khung Vit Thi s gi vic ngoi giao ng tip vi s gi. Cn thin s Php Thun ci trang lm ch li cho s gi. Tnh c c i ngng bi trn mt nc, L Gic vn c ti vn th, lin tc cnh: Nga nga lng nga nga Ngng din hng thin nha. Song song ngng mt i Nga mt ng ven tri Ch li - tc thin s Php Thun - ng i: Bch mao ph lc thy

Hng tro bi thanh ba. Lng trng phi ging bic Sng xanh chn hng bi Bn dch ca THCH MT TH S gi nghe xong ly lm ngc nhin v knh phc, khng ng nc Vit li c lm nhn ti. Qua nhng ln tip i lch s ca mt thin s (Khung Vit Thi s i din cho triu nh) i vi s gi mt nc ln l Trung Hoa, L Gic cng lc cng t ra knh trng vua nc ta, nn ng vit tng bi th: Hnh ng minh thi tn thnh du Nht thn lng x Giao Chu ng ti bit tm lu luyn Nam Vit thin trng vng v hu M p yn vn xuyn lng thch Xa t thanh chng phim trng lu Thin ngoi hu thin ng vin chiu Kh m ba tnh kin thim thu. Thin s Mt Th dch bi th y ra ting Vit: May gp minh qun gip vic lm Mt mnh hai lt s min Nam My phen qua li lng thm nh Mun dm non sng mt cha nhm Nga p my bay qua sui Xe vng ni chy ti ging lam

Ngoi tri li c tri soi sng, Vng nguyt trong in ngn sng m. Cu th by ca bi th tc gi c xng tng vua nc Vit cng nh vua ca h. Tht l thn tnh, ch do khu kh th vn xng ha m lm chuyn i c vn mnh ca c nc ang t th yu sang hn mt th mnh. V, v cm mn c ha ca ngi xa, L Qu n, nh bc hc th k XVIII, ht li ca tng hai v thin s Ng Chn Lu, Php Thun: "Cu th ca thin s Php Thun, lm cho s gi nh Tng phi kinh d; in t ca i s Ng Chn Lu ni danh mt thu (S Thun thi ca, Tng s kinh d, Chn Lu t iu, danh chn nht thi) - Thin Dt Thin s Php Thun c vua L tn trng nh bc quc s, vua thng hi ngi v nhng vic bnh tr quc gia v ngi cu ng di vn ra sao? Thin s tr li bng mt bi th: Quc t nh ng lc Nam thin l thi bnh V vi c in cc X x tc ao binh Vn nc nh dy qun Tri Nam m thi bnh Nit bn trong in ngc y ht ao binh Cc v quc s, thin s ng gp khng nh cho cng trnh dng nc v gi nc, cc ngi khai ha nn vn hc quc gia, gio ha ton dn. Vn san c tinh thn yu nc cao , nhn dn ta li c thm nhun gio l Gic Ng Gii Thot ca o Pht v ly lm cht men cho cuc ni dy, chng li s thng tr ca ngi phng Bc; ginh ly quyn c lp t ch cho quc gia ko di hn 5 th k, k t thi nh inh tr v sau (968 - 1504).

---o0o--TM HIU THM T trc nm 441 TL, ci Giao Chu b ngi phng Bc h; trong giai on gian nan ny o Pht cng vi ngi bn a n lc phn u: bng mi cch quyt ginh ly quyn c lp t do cho quc gia Vit; nn nm 542, ng anh hng h L (L B) qu Long Hng (Thi Bnh) cng vi ton dn ng ln lm cuc khi ngha: nh ui tn Thi th bo tn nh Lng l Tiu T v b l v Tu, t xng l L NAM (Vua Nc Nam), thit lp mt triu nh T Ch phng Nam, t quc hiu l VN XUN, c ngha l nc Vit bn vng di lu, ng thi sng lp mt ngi cha ly tn l KHAI QUC (M Nuc). Sau L Pht T ln k v nm 571 - 603 (m lch s gi l Hu L Nam ), ngi 31 nm. Di triu i L Pht T, Ngi T-Ly-a-Lu-Chi, ngi Nam n sang Ty Thin Trc kho cu o Pht ri qua ci ng , vo Trung Hoa, n Trng An nm 574; cch su nm sau (580) th ngi qua t Giao Chu, tr tr cha Php Vn (Bc Ninh), truyn b Thin Hc v dch kinh "Tng Tr". Nm 603, nh Tu c Lu Phng em qun theo ng ty bc xung xm lng nc ta. L Pht T chn nh qun Tu ni Long (thuc tnh Tuyn Quang), nhng qun Tu qu mnh; qun ta chng khng li. Gic tin vy thnh C Loa, bt L Pht T a v Tu, ri bt v m tn, khng bit sau sng cht ra sao? Nc ta t , li mt ln na b ni thuc ht nh Tu n nh ng (t nm 603 n nm 906) cng 304 nm. Nin hiu Khai Hong th XIV nh Tu (594) Ngi Php Hin h , qu Chu Din (Sn Ty), khi mi xut gia, th gii vi i s Qun Duyn cha Php Vn. nht Thin t T Ni a Lu Chi khi mi thy Php Hin th nhn chm chm vo mt m hi: - Ch h g? Php Hin p: - Ho thng h g? Thin s li hi li: - Ch khng c h ?

- Sao li khng c? Nhng Ha thng bit? Thin s lin qut ln: - Bit lm g? Ngi Php Hin cht hiu nht thin t T-Ly-a-Lu-Chi, lin sp xung ly xin theo lm t t v sau c truyn tm n. (on vn i thoi trn dn theo sch i Nam thin Uyn Truyn ng Tp Lc. Microfilm Ecole francaise D'Extrme Orient A -2767. No/Aout 1954) Trong giai on ny, cc thin s l gch ni gia k thng tr (Trung Hoa) v ngi b tr (Vit Nam), m khng gp bt c mt tr ngi no, cho nn: mt mt, i vi k thng tr th khuyn co h thc hin hnh t bi, bit tn trng nhn phm con ngi m ng gy kh au cho nhau; mt khc, i vi ng bo ng chng ng b p bc bi ni kh ca ngi dn mt nc, th truyn t t tng "gic ng, gii thot v t ch" kch ng lng yu nc, to cht men cho cng cuc ginh quyn t ch di cc triu i: Ng Vng (939 - 944); inh Tin Hong (968 - 980); nh Tin L (980 - 1009). S trao i vn ha Pht gio v cc kin thc tng qut gia hai nc Vit - Hoa mi ngy mt tr nn thm thit tt p: vo thi i Tu - ng, cc thin s t Giao Chu sang thuyt php trong cung vua l chuyn thng tnh, ri sau li bn . Ngc li, cng c cc v thin s v tr thc Trung Hoa qua Giao Chu hong o. Cc thin s n qua li gia hai nc Vit - Hoa cng thng gh li Giao Chu. o Pht ti Giao Chu bui y, nhiu lc long thnh hn hn Trung Hoa. Cc vua Vn (nh Tu), Cao T (nh ng) u hng v o Pht Vit, cng dng nhng hm (rng) l vt v x li; ng thi cn truyn lnh cho cc quan li phi phng mnh thnh ch to dng li cha, thp Giao Chu. Tuy nhin, v phng din gio php chnh truyn th o Pht Vit li trc tip th nhn tinh hoa gio l do chnh cc nh s n truyn vo. Cc thin s Giao Chu va thng hiu Phm vn v c Hn vn nn gip cc s n nhng phng tin cn thit ti Trung Hoa ging o hoc ngc li, n nhn cc thin s n t Trung Hoa vo Giao Chu. Hiu c tnh vn ha phng Bc khng ai khc hn l cc thin s t Giao Chu. Ngay chnh bn Trung Hoa, hay ni nc Vit cng vy, cc

thy i hong ha gia hai nc, thng em t tng "T Ch" ca o Pht ph bin trong qun chng nhm chng li t tng n dch ca ngi phng Bc mun ng ha cc dn tc nh b. Hay ni r hn l, cc s Vit Nam chu nh hng trc tip ngun vn ha Pht gio n khai ha cho mnh. Lun c trn y c chng minh c th bng s tri dy ca L NAM nm 542, lp nn nh Tin L c lp u tin nc ta; k KHC THA D (thuc qu tc) bng cch t xng tit s m nh ng sau bt c d phi tha nhn; v cuc khi ngha nm 939 ca NG QUYN l nhng si dy ni kt gia gii qu tc (nhng bt lc trc thi cuc lc y.) vi gii bnh dn (cha thc r vai tr ca mnh) m im ta chnh yu phi nh vo gii trung gian th ba l cc thin s, vn rt khn kho mt cch t nh kt hp ni hai gii (qu tc v bnh dn) gn li vi nhau: to thnh phong tro ln mnh m nm 938, nhn dn ta, di s ch o ca ng quyn, chin thng o qun hung hn do thi t Hong Thao ch huy b cht trn sng Bch ng, khin cho vua ti nh Nam Hn khip s, khng dm coi thng ngi Vit na. K t y chm dt nn h ca ngi phng Bc trn t nc ta sut mt nghn khng trm ba mi mt (1031) nm. C iu ny thit tng ngi Vit cng cn tm hiu l: V s t ca o Pht Vit Nam khc vi v s t ca Thin Tng Vit Nam. (C l) o Pht Vit khng hn chu nh hng ca dng Thin T-Ni--Lu-Chi ch mi hin din trn t Giao Chu vo nm 580 - tc cui triu i L Pht T (Hu L Nam ) ng tr v nc ta - Khong 603 - 604 Giao Chu (bui y) c quan thi th l LU PHNG, dng s v nh Tu, tu rng: "Ci Giao Chu ngy nay dn chng rt tn sng o Pht li c nhiu v danh tng gio ha nn bn phng thy u qui y" Nh vy l ch c khong 23 hay 24 nm m "bn phng thy u qui y". Hn na, ch trong mt thi gian ngn sau ny (618) nh Ty , nh ng ln thay, th Giao Chu c rt nhiu thin s bit ch Phm v c ch Nho, c thy c su ngi xut dng du hc ti n . Nh vy, c th khng nh rng: Trc khi nht thin t T-Ni-a-Lu-Chi ti nc ta truyn b Thin hc th o Pht Vit ang trn pht trin rc r.

V, trc c ngi Mu Bc, chc chn phi c cc thin s khc c mt ti Giao Chu. Ngi Mu Bc l mt trong bn v n nc ta vo cui th k II. Nhng ngi Mu Bc, khi n Giao Chu vi ngi m, th ti ni y c o Pht cng nh nn tn ngng dn gian u xut hin trn t Giao Chu. Ngi Mu Bc l ngi Trung Hoa, thng hiu Lo gio, Nho gio ca ngi Trung Hoa nn cha chc l ngi gy c s hng thnh ca o Pht Vit. Tht r rng nu mun tm hiu v S t ca Pht gio Vit Nam th iu rt hu l l phi tm t nm 111 tr TL, hoc t nm 194 l nm Mu Bc qua Giao Chu tr v trc. M v s t phi l ngi n , v l v gy thc gic ng tinh thn t ch cho ngi Vit qut khi t cng ! o Pht Vit, thi k ny cn c Tng V NGN THNG. Tng ny rt ch trng n vn hong ha truyn tha, t khi c s cu th trong khi truyn php hocnchngchoai. Chnh ngi Nam Nhc, khi sp tch, c dy: D J W V \ "Phi ng thng cn thn vt khinh ha: ngha l khng gp cc bc thng cn th ch c truyn by! Ngi V Ngn Thng qua Vit Nam nm 820, cch rt xa ngi T-Ni-a-LuChi (580). Do s gio ha ca ngi chc s chng gy c nh hng bao nhiu, trong mt thi gian qu ngn, hu gip to s ly li c lp cho quc gia Vit, di triu Ng Quyn. y c th tm kt lun: o Pht Vit trong thi k u truyn b chnh php ti Vn Lang - u Lc (rt c th) t i Hng Vng hoc t ra cng t trc k nguyn Ty lch. Lch S Vit Nam, tp 1, nhn nh: di hai triu i ni thuc Ty ng (t nm 603 n nm 906) o Pht nc ta rt hng thnh. "Di thi Ty ng, hai phi Thin tng ca Pht gio Trung Quc c du nhp vo nc ta. Phi th nht (do T-Ni--L-Chi cm u) truyn b vo cui th k VI, trung tm l cha Php Vn (Thun Thnh, H Bc). Phi th hai (do V Ngn Thng cm u) truyn b vo u th k IX, trung tm l cha Kin S (Ph ng, ngoi thnh H Ni). "Lc ny nc ta c nhiu cha ln (88 cha Giao Chu), c cha c s s ti vi trm; xut hin nhiu cao tng ngi Vit. Cha l mt t chc trang vin, c nhiu rung t v in n. Nh vy nc ta by gi hnh thnh mt lp tng l l tng lp tr thc trng yu. Nhiu v s

vt bin sang Thin Trc cu o, thnh kinh v sang Trng An ging kinh cho vua ng" (Sd, tr 127). Theo s gia Trn Vn Gip kho cu trong ccsch cho bit l "v i ng c ba on truyn gio nc ta. on th nht c ba ngi Tu; on th hai cng c ba ngi Tu v mt l ngi Trung ; on th ba: c su php s An Nam m bn ngi Giao Chu (H Ni v nam nh) v hai ngi i Chu (Thanh Ho by gi)" - Le Bouddhisme en Annam, trang 31 - Danh sch ba on truyn gio, xem trang 55. ---o0o--Ht

Sch Hu Hn Th (chng 33 t 8a), ni v s phn chia Giao Chu vi Qung Chu nh sau: Tr s Giao Chu l huyn Luy Lu. Nin hiu Nguyn Phong th V (106 tr TL), tr s y sau c di n huyn Qung Tn, t Thng Ng. Li s ca Khm nh Vit S Thng Gim Cng Mc (q2 t 7a, hg 7) xc nh rng: Luy Lu l mt huyn thuc t Giao Ch, ti lng Lng Kh, huyn Siu Loi, tnh Bc Ninh (sch PGVN, t khi nguyn n th k XIII, trang 66, dng 18 - 26). 2 . Lch s hng hi quc t xc nhn: t thi ti c vng Vin ng v Thi Bnh Dng l ni c s bun bn phn thnh hng hi ri. Ngi Trung Hoa bit s dng a bn t thi tin s khong XXX th k tr TL; hn na, mt phn pha Nam Trung Hoa c t trong vng nh hng gi ma nh k. (Rt c th) vo nm 1398 tr TL mt ngi Trung Hoa tn Chien-Ho tip xc vi cc qun o ri rc hoc t chn ln vng t California, thuc nc M. Chng ta cng cn ch l k ngh ng thuyn vin dng ca Trung Hoa. T nghn xa loi thuyn bum Trung Hoa vn c ni ting vi th gii. Nm 414 Ty lch, Thin s Php Hin - Fa hsien -(Trung Hoa) dng thuyn vin dng rt s ch c trn 200 ngi t Java v Qung Chu thuc tnh qung ng. M mi n nm 1492 Chritophe Colomb mi t chn ln t M. Khng phi i n thi thin s Php Hin mi c s thng thng bng ng bin gia n Dng vi bin Trung Hoa. S thng mi bng ng bin c thi gia a Trung Hi, bin Baltique v Hc Hi u chu khng c gi ma m cn c pht trin rt mnh, hung h cc nc nm trong h thng gi ma nh k ng gp rt mnh m vo chng trnh i v mt cch rt chnh xc, gip cho cc thng nhn sc lao ng, v do thuyn c th rt ln, ch nng c.
1

Ngi n ngay t hi cn nh c lu vc Indus, pha ty bc n , c truyn thng thng mi hng hi thuc bin rp vi cc nc u Chu ri. Khong 300 nm tr TL, di triu i Maurya, nc Magadha, i Chadragupta tr v mt vng quc rng nht thi by gi. n i chu ch tn ca i , l thnh qun Asoka ca triu i maurya ln n tuyt nh vinh quang. Ta cng nn nh rng, vo khong hai th k cui cng trc k nguyn Ty lch, c mt bin c ln xy ra n . l con ng thng mi vng b ct t; t trc, n vn mua vng ti Ty b Li . Cc on l hnh vn ti vn thng dng con ng Bactriane thng thng b cc phong tro qun chng Trung ni dy ngn chn con ng thng mi ny. n nh phi quay sang phng Ty mua vng, thuc th gii La M. Ngi n mua cc ng tin vng v ri nu cho chy ra s dng theo mnh; do , hong Vespasian ngn cn, khng cho vng chy ra ngoi quc na. n lin quay sang Kim Th tc l sang bn o n - Hoa. Nh ta bit l k thut hng hi vin dng lc y rt thun tin. Gi ma c s dng. Cc con ng bun vin dng c th ch c 700 hnh khch thy xut hin trn cc hi o ri. V, ln sng di dn c khuynh hng lan rng r rt mi ngy dn v pha ng mnh hn, bng hai ng ng b v ng thy: Pha bc n , con ng bun la sang ti Trung Hoa l con ng chnh m cc nc thuc vng Thng Huyn, vng Trung v a Trung Hi bun bn vi Vin ng, thuc Trung Hoa. Con ng ny li hay c nn b cp, thng do cc nc c truyn thng vn minh bn x lu

i v hiu chin s dng. Cn con ng v phng Nam thng vi Nam l con ng bin. ng bin c li l c th ch c nhiu hng, nhiu nc ngt, lng thc v ngi trn nhng con thuyn ln. Hn na, con ng bin nh c h thng gi ma nh k nn khch hng c th yn tr tnh ton chng trnh nht nh ngy i v c rt chnh xc. Cn mt iu ny na cng cn , l cc dn tc s dng, cong ng bun la hay c tnh bo tn bn cht vn ha n ; nhng nu s dng con ng ny a vn minh vo cc nc ng Nam Chu th kt qu mong i rt khc xa vi kt qu thu c nhng nc do ng bin a ti. Nhng nc pha ng Nam Chu chu nh hng bn cht Indonesien v Melanesien nhiu hn l Mongolique. Do , vn minh n thm nhp vng ng Nam c v nhn nhp hn. Phong tro di c ca ngi n trong (hn nhin) c cc nh s n em o Pht truyn vo vng ng Nam , c th bt u t thi i Asoka, nhng ch l t v nhiu t, phong tro tr thnh rm r th vo khong u k nguyn Ty lch. Cc phong tro ny dng ng bin nhiu hn l ng b. 3 .Vua Dc i: ngha l, Thp Dc Vng (Asoka) nt. 4 .Vua sau: ngha l, Thp Tng Long ca vua L Thnh Tng cng nt ri. 5 . Thch c Nghip, o Pht Vit Nam, trang 29 - 34. 6 .L Mnh Tht, nghin Cu V Mu T, trang 1 v 2, Tu Th Vn Hnh xut bn, 1982.1Cch nay khong 30 nm, ti nh, trn nhng chuyn ngc xui, ngi xm m la chuyn i ht rong v thng mang theo mnh cy n nh, hoc chic trng bi, c khi mt ng so, i km bn mt em b dn ng, tay cm chu thau xin s b th ca ng bo thp phng; anh ta va ko nh (hoc nh trng, thi so) v nghu ngao ht nhng cu (ging khn khn) Phc c T m, b ! Lm duyn lm phc cho ti vi no. Cng c khi ngi ta ni: phc c ti mu, b i hay ng i, anh i, ch i, c i. Hai ch phc c qu l ngun Sng trn tr hy vng m l nhn qu lun hi ti phc bo ng ca o Pht gieo vo tim thc su thm ca ging ni Lc Vit, mi ngy vun bi cho cy c thm sum su, ti tt.
. trong th NGUYN CNG TR c cu: Dn hu t, s chi vi tin tc hu ng s c k lit. 8 . Chng ti ngh c gi nn c thm cun o Pht Vi Con Ngi ca HT. Tm Chu. 9 . Cuc Khi Ngha u tin ca hai ch em B Trng chng qun ng Hn vo nm 40 ca th k u Ty lch l do cc quan li Trung Hoa khng bit tn trng quyn t tr ca dn tc Vit, m ch chuyn ch vo vic khai thc kinh t, lm giu c nhn. V cuc khi ngha th hai ca b Triu, nm 248 Ty lch, chng ng Ng, cng v Trung Hoa khng mun dn tc Vit t tr, hng ng ho v tiu dit ngi Vit mau hn. V s tn ti ca ging ni, ngi Vit phn tnh kp thi, tm phng i ph li vi ngi phng Bc (Trung Hoa). Hai cuc khi ngha mang mu sc qu tc Lc hu, Lc tng (i Trng) hay mu sc bnh dn hng khi tnh cm (B Triu, tc Triu Th Trinh) cng gy c cho lp hu tin nim phn khi t tin: gii phng quc gia khi gng cm
7

phng Bc. Nhng t khi vng triu B Trng th ch qu tc Lc hu, Lc tng cng theo. Cuc khi ngha ca B Triu mang tnh cch qun chng t pht, v cc nh qu tc c uy tn b tru dit c ri. Nh bit: Nc Trung Hoa phn nhiu t ch trng ti phng Nam bng phng Bc, v h bao gi chnh quc c ri lon th s cai tr Giao Chu li cng lng lo hn v nhiu khi l khng cn thit. Ch bao gi chnh quc n nh ri th ngi Trung Hoa mi li dn lc quay v phng Nam tht cht thm vng xch h. Cc cuc khi ngha ca Vit Nam u phi n nhp vi cc s bin ng ti chnh quc. Do c th phn chia thc quc gia Vit Nam hay ni khc i, s i khng, s bo tn vn ha ca Vit Nam i vi vn ha Trung Hoa qua nm thi k: 1. THI K I KHNG, tc l thi k bt u t i Hng Bng lp quc, t thi Hng Vng n thi hai B Trng. 2. THI K THA HIP, tc l thi k bt u t Tch Quang, Nhm Din, S Nhip. Lc ny nc Vit Nam c lc c vi nh tr thc nh L cm, L Tin .v.v.. sang Trung Hoa du hc, t v lm quan. 3. THI K QUT KHI, Nh Tin v hu L Nam (542 - 602) v h Khc (906 923) m mn cho thi k ch t ch. 4. THI K PHN TNH, Nh Ng (939 - 965) c cng ph b th vn ha n dch ca ngi phng Bc. Tuy nhin giai on ny mi ch l phn tnh t ch m thi; cho nn trong nc mi pht sinh nn ct c khng my tt p. 5. THI K SNG TO, C LP, nh inh (960 - 980) Tin L (981 - 1009) m mn cho giai on quc gia, c lp sau ny hai triu i L - Trn pht trin thc vn ha quc gia hng mnh. Np sng v i ca Pht gio, vn sinh hot mnh m Vit nam, qua tng thi k, v rt t nh, uyn chuyn tu duyn t sinh dn. Sang ti triu i L - Trn l thi k Sng to Vn Ha c Lp ca quc gia dn tc th Pht gio cng khai dn thn hot ng mt cch c lc hn bao gi ht. Ti Vit Nam, thi thng c, vo giai on tha hip vn ha bt u t Tch Quang, Nhm Din, S Nhip, c mt phong tro chu nh hng vn ha phng bc, ch thuyt thn phc Trung Hoa cng tranh tn vi phong tro c tuyt vn ha thin triu, ch trng c lp quc gia, do cc nh vn ha thin s Vit nam trc tip thu nhn t ngun vn ha o Pht di thi h L, h Khc. Thi qut khi ko di gi na th k (542 - 602) cng qua i nhng cho thi k phn tnh sng to. Nhn tng qut, ta thy t tng phng Bc vi nh tiu dit cc c s

tinh thn Vit Nam, cho nn, sau khi nh ng Ng sp th nc ta b t di ch h ca nh Tn. Nh Tn tan r th Tng, T, Lng thay nhau tun t ng tr t nc Vit. Nh Tng va b (479 TL) th nh T k v, v 22 nm sau, nh Lng h nh T, ri nm c quyn thng tr nc Vit. K t khi nh Tng mt ngi, nc Trung Hoa ri lan rt nhiu. Lc ny, v quan cai tr Giao Chu, l th s Tiu T, li dng tnh th ri ren ti chnh quc lin tung honh h hip v vt ca ci ngi dn thuc quc. y l c hi ngi Vit c dp qut khi, v cuc khi ngha ca L Nam din ra vo ma xun nm 542 (xem mc Cng Cuc Dng Nc Ti Tin L). Theo PHM TIP, mt vn s kim s gia chnh khch Trung Hoa i Tng, thi i Nam - Bc triu th k th V TL, tc gi sch HU HN TH dn chng q24, Mc m Vin Lit Truyn, do Thng Hi Trung Hoa Th Cc, q5, t 8b ghi: vin tng lu thuyn i tiu nh thin d su, chin s nh vn d nhn, kch Cu Chn tc Trng Trc d ng Dng ng, t V Thit ch C Phong, trm hoch ng thin d nhn; Kiu Nam tc bnh. Vin tu ngn: Ty Vu huyn, h hu tam vn nh thin, vin gii kh nh thin d l, thnh phn vi Phong Kh, Vng Hi nh huyn. Ha chi. Vin s qua chip vi qun huyn, tr thnh quch, xuyn c qun khi, d li k dn, iu tu Vit lut d Hn lut hin thp d s; d Vit nhn thn minh cc ch, d c thc chi; t hu, Lc Vit phng hnh M tng qun c s. Ngha l: vin em lu thuyn (thuyn cao hai tng), ln nh hn hai vn binh s nh qun Cu Chn d ng ca B Trng Trc l bn Dng, t t V Thit n t C Phong, va chm, va bt c hn nm ngn ngi; ci Kiu Nam (tc Lnh Nam) u bnh nh. Vin tu ln vua rng: huyn Ty Vu (thuc qun Giao Ch), c ba vn hai ngn nh, bin gii xa nht, cch Trung Hoa (huyn nh) hn ngn dm. Vy xin chia lm hai huyn Phong Kh v Vng Hi. Vua Hn y cho li tu. Vin i qua x no, lin t ra qun huyn, xy thnh quch, o ngi tt nc, lm li cho dn. C iu trn tu lut ca ngi Vit, so snh vi lut Hn c hn mi iu. Ri ban b r php c cho ngi Vit bit, b thc dn Vit. T v sau, dn Lc Vit phi tun theo php c ca M Vin. Dn theo sch Trung vit Php Lut T Gio, trang.
10

H THCH VN TN, tp IV, Mc Lng Gi Tng Kho, tc gi dn sch Tc Cao Tng Truyn, q212, k s tch thin s M THIN, i Tu, c thnh lp mt o Trng Thin nh Ty Kinh. Nh hc gi kim trit gia H Thch vit v thin s Thch m Thin nh sau: Thin s Thch m Thin, qu Thi Nguyn, chuyn nghin cu cc kinh Hoa Nghim, Duy Ma, Lng Gi.. khi gp nn nh Bc Chu hy dit chnh php, thin s i n phng Nam hc thm v Duy Thc, Nhip i Tha Lun (trong sch khng thy ni l thin s tham hc vi v no.) v ngi rt tm c ch ca hai b lun ny. Sau thin s tr v Bc, ri hn y m trng dy v Nhip i Tha Lun, Khi Tn Lun v Kinh Lng Gi. khng bao lu, thin s tr thnh mt v i s ni ting ng thi. Thin s hp tc cng vua Vn nh Tu, khi s chn hng Pht gio, xy cha, dng thp khp trong
11

nc.. Thin s tch nm i Nghip th III 9607). Tc phm (ca thin s) cn truyn li cho i, c: Nhip Lun S 10 quyn. Lng Gi v Khi Tn S.. Qua on vn trn: chng minh li ngi Thng Bin dn chng S tch i s m Thin thuc i Ty l chnh xc, ch khng phi i T nh tc gi sch PHT GIO VIT NAM t khi nguyn n th k XIII khng nh: m Thin tch vo khong gia 479 v 483, cui triu i nh T v. l mt li bin ca Thng Bin? - Bn dch ca Tu S, ban tu th vin i Hc Vn Hnh 1968, xem cc trang 49, 52. 2 Nguyn vn bn ch Hn trong sch i Nam Thin Uyn Truyn ng Lc: . n m Thin php s truyn, Ty Cao T v chi php d, Hu vit: Trm nim iu Ng t bi chi gio, bo c v do. V thim nhn vng, hong h Tam bo, d bin thu di th x li, nhng quc ni, lp th bo php, phm t thp cu s, biu th tn lng. D nht bch ng thp t thp. Ngoi cc Giao chu ch x kin lp. K t phc nhun, d cp i thin. Nhin b tuy ni thuc, do h c mi, nghi tuyn danh c sa mn vng b ch x ha , linh nht thit cu c B . Php s vit: Giao Chu nht phng o thng Thin Trc, Pht php s lai Giang ng v b; nhi Luy Lu hu trng sng hng bo st nh thp d s, tng ng bch d nhn, dch kinh nht thp ng quyn, d k tin chi c d. Vu thi tc d hu T khu danh: MA HA K VC, KHANG TNG HI, CHI CNG LNG, MU BC chi thuc ti yn. .D Trung quc v d. B h, th ph thin, T ph, dc bnh ng th, kh c khin s tng, dt b hu nhn yn, bt tu vng ho (Sd). 1 (Theo Maurice DURAND nhn xt th L Pht T c ngha l ca c Pht h L, tn ca v anh hng ny chng t sc bnh trng ca Pht gio th k th 6 th 7. Pht t ngi m nm 580 Vinitaruci (T-Ni-a-Lu-Chi) sang truyn b Pht gio - phn ph ch sch VUL - trg 157. Vit in U Linh ca L T Xuyn vit vo i Trn (1329): L Pht T mt nm 603 Ty lch, ngi 30 nm. i Vit S K Ton Th, theo bi ta sch ny hon thnh nm k hi, Hng c th X (1479). Bn khc in nm 1697. Ng S Lin li gn cho L Pht T u hng nh Ty l c xuyn tc nhm bi nh Pht gio. Nm 603 con l Pht T l S Li ni nghip cha tr v. Nm 603 do tng Lu Phng (nh Tu) iu ng i qun nh chim ly bng c nc Vn Xun. Qun ta c chng m qun gic qu mnh v S Li b gic bt a v Tu. Sau khng bit sng cht ra sao; ch khng phi l u hng nh s thn Ng S Lin vit trong VSKTT - ghi ch ca ngi vit 12 . Nguyn vn bn ch Hn trong sch i Nam Thin Uyn Truyn ng Lc:

. n m Thin php s truyn, Ty Cao T v chi php d, Hu vit: Trm nim iu Ng t bi chi gio, bo c v do. V thim nhn vng, hong h Tam bo, d bin thu di th x li, nhng quc ni, lp th bo php, phm t thp cu s, biu th tn lng. D nht bch ng thp t thp. Ngoi cc Giao chu ch x kin lp. K t phc nhun, d cp i thin. Nhin b tuy ni thuc, do h c mi, nghi tuyn danh c sa mn vng b ch x ha , linh nht thit cu c B . Php s vit: Giao Chu nht phng o thng Thin Trc, Pht php s lai Giang ng v b; nhi Luy Lu hu trng sng hng bo st nh thp d s, tng ng bch d nhn, dch kinh nht thp ng quyn, d k tin chi c d. Vu thi tc d hu T khu danh: MA HA K VC, KHANG TNG HI, CHI CNG LNG, MU BC chi thuc ti yn. .D Trung quc v d. B h, th ph thin, T ph, dc bnh ng th, kh c khin s tng, dt b hu nhn yn, bt tu vng ho (Sd). 13 . (GI O, t Lng Tin, trc i tu lm tng hiu l V Bn, hay lm th, thng g tng ch. Mt hm ci la i ngoi ng, ngh c hai cu th:iu tc tr bin th, tng sao nguyt h mn. Sau mun i ch sao ra ch thi, nhng cn phn vn cha bit dng ch no, ri c mt tay ra hiu g ca, mt tay ra hiu y ca. Gp quan Kinh triu don l Hn D i qua, thy th, gi li hi v bo nn ch sao. T ngi ta gi li vn gt da tng ch l li thi sao. ng thi tin s khng , lm chc Trng giang ch b. (Theo ng Thi ca L thn TRN TRNG KIM) 14 . (ch thch ca dch gi: Trn con ng v, ma lm phai lt mi hng ca chic n ngi mang theo - o v n y l ty thn ca tng s c truyn.) 15 . Bin vng khng thuyn b i li, lm sao ti nhn c tin tc ca ngi sau ny. 16 . Y Vng: Pht c gi l Y vng, vua ca cc thy thuc, cha c mi tm bnh. Y vng y c ngha l Pht Php. 17 . H Kh: php s Tu Vin t khi a khch qua khi khe chy ngang trc ni. Php s mt ln cng khch m lun v o Pht v vui cu chuyn nn i qua khi khe, c mt con h rng ln v ly lm l. 18 . S chp: Khi sinh ra ng c ho quang sng khp nh, trn lng c 3 nt rui, mt sng nh in, ngi xem tng cho l im l, bo rng ng sau ny s lm vua, nhn y t tn l Quyn. Ln ln ng lm nha tng ca Dng nh ngh, Ngh g con gi cho, sai trn th i Chu. Vng git gic trong nc phc th cho cha, git ch bn ngoi cu nn cho nc, dng quc , ni li chnh thng, cng nghip tht l to ln lm. 19 . (Nm 965, Ng Xng Vn i nh gic Thi Bnh, b ch th bn cht, chu l Ng Xng X ln thay, nhng khng ai phc tng na. Thc cht tnh trng lc y phn tn, cc tng lnh mi ngi chim gi mt vng. S gi l 12 s qun: 1.Trn Lm, chim gi B Hi Khu (V Tin, Thi Bnh) 2.Kiu cng Hn, l chu ni ca Kiu Cng Tin, chim gi Phong Chu (H. Bch Hc) 3.Nguyn Khoan, chim gi Tam i (H. Vnh Lc) 4.Ng nht Khnh, chim gi ng Lm (Sn Ty). 5.L Khu, chim gi Siu Loi (Thun Thnh) 6.Nguyn Th Tip, chim gi Tin Du (Bc Ninh) 7.Phm Bch H, chim gi ng Chu (Hng Yn)

8.L ng, chim gi T Giang (H. M Vn) 9.Nguyn Siu, chim gi Ty Ph Lit (Thanh Tr, H ng) 10.Kiu Thun, chim gi Hi H (Cm Kh, Sn Ty) 11. Cnh Thc, chim gi ng (thuc huyn Thanh Oai) 12.Ng Xng X, con rai Ng Xng Ngp, rt v c th Nng Cng (Thanh Ho). 20 . inh Tin Hong lm vua c 12 nm. V sau chnh vua v con c l Nam Vit vnginh Lin b cn thn Thch git, ri sau Thch cng b bt v git i. Sm truyn c cu: Thch git hai inh, Nh L hin thnh minh. Tranh nhau, nhiu k cht, ng s, ngi vng tanh. ( Thch th inh inh, L gia xut thnh minh. Cnh u a hoch t, i l tuyt nhn hnh). inh Tu, su tui, ln ngi vua. Mi vic triu chnh u do Thp o tng qun L Hon cng vi Dng thi hu m nhim. Cc i thn trung thnh vi triu vua trc ca dng h inh, nh cc ng Nguyn Bc, inh in nh thanh ton L Hon nhng ngc li b l Hon pht gic v git cht. Gia lc tnh hnh trong nc ri lon; bn ngoi nh Tng sai Hu Nhn Bo em qun sang nh nh ly nc ta. ng trc tnh th kh x y, L Hon li c Thi hu t thng, m mu vi nhau, hp cng vi Phm C Lng v qun s, tn L Hon ln lm vua i ph vi qun ngoi xm; bo ton nn c lp t ch ca quc gia i C Vit. L Hon (tc i Hnh hong ) tr v 24 nm th mt. Ngi con c l Ngn Tch, khng c tn lp, tri li, ngi con th ba l Long Vit c vua cha u i giao cho quyn bnh cai tr mun dn. My ngi con ca L Hon tranh nhau ngi bu, ni lon, ngi th cht, k cn sng st. Long Vit chnh thc ln ngi cha c ba ngy th Long nh sai ngi git r k v. Ta cn nn nh iu ny: khi Long Vit b h st th cc quan u hong ht chy trn ht, ngoi tr T thn v in tin ch huy s L Cng Un l ngi rt trung v rt can m cn li trong triu. Di thi L Nga Triu, ngi ta pht gic chu C Php (qu hng L Cng Un) c cy a b st nh, rut cy c nhng hng ch: Th cn diu diu Mc biu thanh thanh Hn ao mc lc Thp bt t thnh Chn cung hin nht on cung n tinh Lc tht nin gian, Thin h thi bnh. (Gc cy su thm thm, Ngn cy cao xanh xanh. Cy ha ao rng xung

Mi tm ht hnh thnh Hng ng mt tri mc, Pha ty sao nu hnh Trong khong su by nm Thin h s thi bnh). y l mt trong nhng bi th Sm xut hin vo thi cui L u L. Li gii thch ca Ngi Vn Hnh on rng: Cu th cn diu diu th cn l gc, diu l yu ng m nn c l yu (tc l non yu). Cu mc biu thanh thanh th biu l ngn; ngn l b ti. Ch thanh ng m vi ch thanh nn vit l thanh, tc l thnh. Ha ao mc l ch L, Thp bt t l ch L (.) cu chn cung hin nht, th Chn l phng ng, hin l hin ra, nht cng ging nh thin t. Cu oi cung n tinh, th oi l phng Ty, n cng nh ln, tinh nh th nhn. My cu ni vua th non yu, ti th cng thnh, h L mt th h L ni ln, thin t phng ng mc ra th th nhn phng Ty ln mt. Tri qua 6, 7 nm th thin h thi bnh = Theo trong VSKTT, nguyn vn ch Hn; Tng Vn Hnh t t bnh vit: Th cn diu diu, cn gi bn d; diu yu m ng; diu ng tc yu. Mc biu thanh thanh, biu gi mt d. Mt do thn d; thanh thanh tng cn; thanh ng tc thanh, thnh d. Ha ao mc: L t, thp bt t: L t ( ) Chn cung hin nht gi, chn, ng phng d; n do mt d; tinh do th nhn d. Th ngn qun yu thn thnh; L lc L thnh; ng phng xut thin t, ty phng mt th nhn. Kinh lc tht nin gian nhi thin h thi bnh h - dn theo sch VSKTT tp IV, phn ch Hn, tr. 106 - Nh xb/ KHXH Trong dn gian c ghi cu chuyn: cha Thin Tm, chu C Php, c con ch ra con ch trng, lng c lng en, ni ln hai ch thin t, ngi ta n rng ngi sinh tui tut s c i qu. Qu nhin vua L tc L Cng Un vo nm gip tut, nin hiu Thi Bnh th 5. Chp theo Vit S Tiu n v trong Thin Uyn Tp Anh c ghi li bi th: Tt L trm Bc thy, L t th Nam Thin. T phng can qua tnh, Bt biu h hnh yn. (Gc L(1) chm b Bc, Chi L (2) mc tri Nam Bn phng tan gio mc, Tm ci c bnh an. Bn dch ca on Thng - TVLT, tp I

Qua bi th sm trn cho ta thy y l im bo trc nh L s ln thay th nh Tin L ht thi!. Hn na, Long nh ng vua cui cng dng h L li rt bc nhc v c tinh thn ln vt cht: Long nh l mt con su ru, sut ngy say sa, cng thm s hoang dm v . V th cht th Long nh gn nh t lit ton thn, n ni phi c cn thn khing ra long sng vua c nm bn bc vic nc vi cc quan (do c tn: L Nga Triu); v tinh thn th Long nh ngay gia bui chu, ng vn v bch quan, li cho mt thng h ng bn cnh pha tr, nho cc nh thn. vy li cn ch ra rt nhiu kiu hnh ti cc phm nhn cc k d man: nhng ngi b a ra hnh hnh thng b Long nh, sai ly c gianh qun vo ngi ri t cho cht, hoc cho nht ti nhn trong chic ci ri em th xung sng cho nc cun tri ra bin, hoc bt ngi b ti tro ln cy cao ri cho cht gc hoc nh bng gy, hoc cho rn cn cht. Long nh cn thch chc tit b, ln, c ln sai lnh bt nh s Quch Ngang (v ng dy lon chng li triu nh) n chu, h lnh ngi xung, ri t tay ly ma rc ln u nh s, song chc lt li gi v l tay b dao. lm cho mu chy xi x mnh ci mt cch khoi tr! y l ch mi k c yu t nhn s c tnh cch tranh chp ni b cng nh dng hnh lut TRN P. lm cho dn khip s!. ch cha ni n bt c thi no v lc no, c hai phng Bc ln phng Nam, lun lun c nn ngoi xm rnh rp tha dp trn vo chim t ai. Nn ngoi xm eo da v nn git vua ot quyn, ngay trong nc, l hai c mng chnh ca thi y. Nu k c nhng iu ph na th rt nhiu, nhng i khi th hu nh chng bao gi Vit Nam thot c cnh trm cp thnh ng ca ngi phng Bc ln ngi bn x trn min thng du Bc Vit, hoc ti min Hoa Nam, v ngay c trong cc khu rng ni rm rp, him tr ni a na. Vi s va k, hn khng th chi ci iu ny: L Long nh, ng vua cui cng, rt qui d ca dng h L, tt phi b thay th, khng do ngi ny th t phi do ngi khc. l l d nhin phi xy ra.. 1.Khi s nh Tng l L Gic sang nc Vit, trong nc khng c ai l nho hc li lc, nn vua phi nh hai v Php Thun v Khung Vit ra tip s, hai v cng Tng s lm th xng ha, Tng s cng phi phc ti. Vy th d ch Hn, truyn vo Vit Nam t lu, nhng trong mi th k Bc thuc cho n ba triu c lp Ng, inh, Tin L, Nho hc cha o to c mt nhn ti bc hc no; ngi gii li xut hin Thin mn. Trch Vit Nam Vn Hc S Trch Yu ca nghim Ton.

You might also like