PHT GIO T N TRC TIP TRUYN VO VIT NAM NH TH NO TS. Lm Nh Tng ---o0o--Ngun http://thuvienhoasen.

.org Chuyn sang ebook 6-8-2009 Ngi thc hin : Nam Thin namthien@gmail.com Link Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org Mc Lc
A. B Lng ca bn o n Trung B. Phng cch v cc tuyn ng du nhp C. Thi gian v s hin hu ca Pht Gio ti Vit Nam

---o0o---

A. B Lng ca bn o n Trung
Vit Nam l ci lng ca bn o n Trung, v tr ca bn o ny nm gia n v Trung Hoa. V a th nm gia hai nc ln c nn vn ha c xa nht ca nhn loi nn ng nhin Vit Nam c nh hng c hai nn vn ha , k c tn gio. T phng Bc, Trung Quc trn xung chim c t ai vi m mu ng ha dn Vit, bin Vit Nam thnh mt phn lnh th ca h. Do dn Vit chin u khng ngng sng cn v gi gn s c lp ca mnh, th nhng khng trnh khi s nh hng qua li v ngn ng, vn ha v tn gio ... T pha Ty, n trong cao tro bnh trng vn minh vn ha, tn gio ca h ra cc nc chung quanh c tnh cch n ha, ha bnh, v lc u ch l mc ch giao thng qua li, sau nh gio l cao su bt bo ng ca Pht Gio i vo lng ngi mt cch t nhin, d dung hp vi cc nn vn ha a phng. Do ngi n gy c nh hng rt su rng ra cc nc chung quanh. Bng chng cho thy rng Pht Gio c s tn ng nht trn th gii hin nay.

T trc n nay c rt nhiu gi thuyt v thi im v phng hng ca s du nhp Pht Gio vo Vit Nam. Thng thng c nhiu sch s c tin rng Pht Gio t Trung Hoa truyn vo Vit Nam. iu khng ng. Khi nguyn Pht Gio Vit Nam phi ni l c thng nhn theo o Pht v cc Tng s ngi n trc tip truyn vo Vit Nam. Sau y xin c dn chng cc d kin lch s, cc ti liu minh chng nhng tuyn ng v thi im du nhp ca Pht Gio t n vo Vit Nam. ---o0o---

B. Phng cch v cc tuyn ng du nhp

Sau khi bnh phc c ton ci n , vua A-Dc (Asoka) ln ngi nm 273 trc Ty lch lm vua c 37 nm. ng l mt Pht t rt thun thnh tr nc an dn bng tinh thn Bi Tr Dng ca Pht Gio. n di thi ng tr v rt thi bnh thnh vng. ng rt hng say trong vic chn hng Pht Gio nn cho dng trn 84.000 thp th Pht trn ton ci n . ng thi nh vua cng cho dng v s nhng tr ti nhng ni di tch ca c Pht nh ti vn Lm T Ni nay nm trong a phn nc Nepal ni c Pht n Sanh, ti B o Trng ni c Pht thnh o, ti Lc Uyn ni c Pht thuyt php ln u tin, ti rng Ta La Song Th ni c Pht nhp Nit Bn ... Nh nhng tr A-Dc cc nh kho c mi xc nh c mt cch r rng cc thnh tch ca c Pht. Ngoi ra cc nh kho c cn tm c 35 di tch ng ch c nh s ca vua A Dc dn d con chu mai sau phi tip tc phng th c Pht v pht huy truyn b Pht Php. Trong s c ng ch s 4 tm c ti ni Kandahar ngy nay thuc a phn Afghanistan c ghi nhng li dy ca nh vua l phi t chc i l Pht n hng nm cho trng th v truyn b li dy ca c Pht n mi ngi... Ng ch s 6 c tm thy ti ni Gimar min ty n c ghi r hn li dn v vic phng th c Pht bng cch t chc rc tng c Pht v di tch trng th trong ngy n sanh... S Tch Lan (Sri-Lanka) Mahavamsa c ghi rng vua A Dc (Asoka) cho Hong t Mahinda qua Tch Lan truyn b o Pht v k t v sau mi nm i l Pht n c t chc trng th. Mc du Tch Lan b Anh xm lng v b p lc ca hi truyn gio Thin Cha Ty phng b

ngy l Vesak t nm 1815 nhng Pht t Tch Lan tranh u v i li c ngy ngh l Pht n t ngy 17.4.1885. K t o Pht rt hng thnh ti o quc ny. T phong tro chn hng Pht Gio di thi vua A Dc, Pht Gio c y nng lc, nhiu nhn ti tr thc k c Pht t ti gia v nhiu tr thc li lc thuc hng tng l nn l thun duyn cho vic truyn b o Pht ra nc ngoi. Ni tip t thi A Dc, theo nhiu s liu c kim chng cho thy rng vo th k th hai trc cng nguyn ti n c t tro Pht Gio i Tha rt phng khong, rt nng ng, rt hng say hot ng truyn gio trong nc v truyn sang nc ngoi nht l theo ng bin truyn sang cc nc chung quanh. S truyn b o Pht t n cng trong t tro truyn b vn minh n ra cc nc chung quanh. Trong thp hng ca Ramayana ca n c ni n tn cc x nh Sumatra, x ca vng (Suvanna Bhumi), Java ... Theo cc t liu ca W. Cohn trong Buddhha in der Kunst des Ostens, Leipzig 1925; F.M. Schnitger trong The Archaellogy of Hindoo Sumatra, Leyde 1937 v G. Ferrand trong tp ch Journal Asiatique Juillet - Aout 1919 ... Ngi ta tm thy cc dng ch Sanskrit ca Mulavarman ti cc vng Kutei Borneo v cc bia khc ch Sanskrit ca Purnavarman Ty Java. Cc tng Pht thuc trng phi Amaravati c tm thy Sampaga (Clbes) pha nam tnh Giember (ng Java) trn i Se Guntang Pelembang (Sumatra) l xa nht c th l trc cng nguyn. Do ngi ta kt lun rng nhng bc u vn minh v tn gio t n truyn qua Indonesia phi xy ra trc cng nguyn. Do h lun ng nhin l nn vn minh v tn gio t n xui bum n Gio Chu cng cng thi im v cng i theo ng bin ln phng Bc. Vn minh v tn gio t n cng truyn qua M Lai ti cc vng nh Perak, Xleb ..., qua Thi Lan, Campuchia, Min in ... Ti Campuchia cc nh kho c tm thy c 4 bia c khc ch Sanskrit. Theo V. Rougier trong sch Nouvelles Dcouvertes Chames au Quang Nam, Befeo XI, vit rng cc nh kho c tm thy tng Pht ng Dng mt trong nhng tc phm iu khc p nht thuc trng phi Amaravati n . iu ny cho thy chnh ngi n truyn o Pht thng vo Vit Nam ch khng phi t Trung Hoa truyn vo.

Theo H.G. Quaritch Wales trong A. Newly Explored Route of Ancient Indian Cultural Expansion Indian Art and Letters, cc nh truyn gio v thng nhn ngi n cn dng nhng con ng va thy va b t nam n thay v phi qua eo bin Malacca v pha nam xa xi h qua eo t Kra v bn o M Lai, h c th vt my ting ng h ng b l c th t bin n vo bin M Lai. H dng thy o gia Andaman v Nicobar, hoc dng thy o gia Nicobar v Achin n Kedah, ti nhng a im ny cc nh kho c tm thy nhiu vt c ca nn vn minh n . H tip tc ng b ny n Thi Lan, Campuchia v vo Vit Nam. ng thi nhng ngi n pht xut t Trung n cn dng tuyn ng b quang qua o Hasse Des Trois Pagodes, theo sng Kanburi xung chu th sng Menam, t n sng Mekong qua t Lo ri vo Thanh Ha, Ngh An v n Luy Lu ca Giao Chu. Trn tuyn ng ny cc nh kho c cng tm c cc c vt ca nn vn minh n v di tch Pht Gio. V Thin Tng nu phn tch cc vn th thin sm nht ti Vit Nam nh cc dng thin thuc h T Ni a Lu Chi (Vinitaruci, nm sanh khng r nh S mt nm 594, S ngi min nam n , qua Vit Nam truyn b thin tng. Thin s hnh o ti cha Php Vn thng gi l cha Du ti Luy Lu hin nay vn cn ti x Thanh Khng, huyn Thun Thnh, tnh H Bc. y l mt trong nhng ngi cha c thnh lp sm nht ti trung tm Pht Gio Luy Lu) v dng thin V Ngn Thng (nm sanh khng r ch bit Thin s mt nm 826) chng hn ta thy r rng l trc tip nh hng t tng Bt Nh t n . Trong sch Thuyn Uyn Tp Anh, c ghi on vn Thin s T Ni a Lu Chi gi t Php Hin bo rng: "i phm tm n ca ch Pht khng la di ta. Tm n trn y nh thi h, khng thiu, khng tha, khng i, khng ti, khng c khng mt, chng mt chng khc, chng thng chng o; vn khng ch sinh, cng khng ch dit, khng la xa m cng chng khng la xa v phi i lp cc nhn duyn h vng m phi t gi ra cc tn nh vy. Cho nn ch Pht ba i u do m c php, T cc i cng do m c php, ta cng do m c php, ngi cng do m c php. n nh nhng loi hu tnh hay v tnh cng do m c php".

 l t tng Bt Nh, nu ai tng nghin cu kinh Bt Nh u r, nh i chiu vi Bt Nh Tm Kinh ta cng hiu c iu . Theo K. Mukerji trong sch Indian Literature in China and the Far East, Trung Hoa phi i n u th k th V, Cu Ma La Thp (Kumarajiva) n Trung Hoa dch kinh Bt Nh v sau mi c nh hng su rng ca b kinh ny. Trong khi b Bt Thin Tng Bt Nh (Astasahasrika) do Khng Tng Hi dch ti Giao Chu vo u th k III c cc nh Pht hc nh gi l b kinh t n xut hin xa nht trong ton b vn h Bt Nh. Trong khi kinh Bt Nh Damasahasrika do Lokasema dch ti Trung Quc cui i nh Hn l b kinh xut hin chm hn nhiu, c th ni l vo thi k th hai ca vn h Bt Nh ti n (tham kho Jaidava Singh trong sch An Introduction to Hadhyamaka (Trung lun) Philosophy). iu ny cho thy b Bt Thin Tng Bt Nh do Khng Tng Hi dch ra ch Hn l do cc Tng s t n trc tip a sang Giao Ch vo thi im sm hn lc dch kinh rt nhiu. V c trnh ngn ng v kin thc v Bt Nh c th dch kinh c, chc chn ti Giao Ch phi c cc vin nghin cu v ging dy Pht Php nht l v kinh Bt Nh v dy ting Pali, Sanskrit do cc Tng s ngi n ging dy. C nhiu li gii thch v nguyn nhn ca s truyn b vn minh v tn gio t n ra cc nc chung quanh trong t vic di dn t n ra nc ngoi cng l nhng nguyn nhn quan trng. Vo nhng nm u cng nguyn c cc cuc xm lng ca ngi Kushans cng c th l nguyn nhn gy ra nhng t di tn ngi n ra nc ngoi. Nhng ngi n ra nc ngoi truyn b tn gio v vn minh ca h cho dn a phng trn qu hng mi l l ng nhin v n tr thnh nh vt du loang dn dn rng ra khp cc vng ln cn. Th nhng theo G. Coedes tc gi sch Histoire Ancienne Des tats Hindouise d'Extrme Orient, 1944, th nguyn nhn su xa ca s bnh trng nn vn minh v tn gio ca n trc cng nguyn l kinh t, thng mi, s giao dch gia Vin ng v a Trung Hi. K n l s ng tin ca Alexandre, s thnh lp triu i Maurya, sau l triu i Kaniskha n ... Nht l quc La M phng Ty kch thch mnh m nn goi thng n (tham kho E.H. Warminton trong sch The Commerce Between The Roman Empire and India, Cambridge 1928).

Nhng mn hng giao thng chnh yu l tiu, qu, g trm hng v vng... T nhng th k trc cng nguyn n vn mua c vng Xibri i bng con ng xuyn qua Bactriane nhng t th k th hai trc cng nguyn v cc t di dn ln Trung lm chng ngi con ng chuyn ch . Sau h chuyn hng nhp vng t La M th nhng chng bao lu La M khng bn vng ra nc ngoi na nn n mi chuyn qua cc nc pha ng v ln tn Giao Chu mua nhng tiu, qu, g trm hng, vng bc v cc loi ngc thch. (Tham kho sch Roman coins found in India ca R. Sewell, 1904). V a th ca Vit Nam nm trn trc giao thng t Nam ln Bc v gn nh nm gia cc nc ng Nam nn cc tu bun n theo gi Ty Nam ln trc khi n Trung Quc h phi gh qua Giao Chu nh trm dng chn ngh ngi cng nh hc Hn vn v lm quen vi phong tc ca Vit Nam v Trung Hoa trc khi i su vo lc a Trung Quc. c nhng thng phm k trn cung ng cho th trng rng ln y, cc thng gia n phi theo gi ma Ty Nam dong thuyn n cc nc nh M Lai, Indonesia, Vit Nam... Chuyn v h phi i nm sau mi c gi ma ng Bc xui bum v n . Nhng thng gia n c nhin h khng phi l nhng Tu s Pht Gio nhng v ng i qu xa v lnh nh trn bin c lu ngy nn h thng th v cu nguyn c Qun Th m (Avalokitedvara) B Tt v c Pht Nhin ng (Dipankara) cu che ch cho tai qua nn khi trn bin c. Nhng ngi n rt tin tng vo c Pht Nhin ng che ch cho h khi h ch thnh nim danh hiu ca Ngi (Tham kho A. Fouchet trong sch Iconographie Bouddhique) Phm Ph Mn trong kinh Php Hoa c nhng cu nh sau: Tr nim danh hiu Quan m i S th vo la d, la y khng t c, v l thn lc ca v i S ny. Nu b nc ln cun tri m tr nim danh hiu Quan m i S, th tc khc c vo ch nc cn. Trm ngn vn c ngi, v kim bc, vng, lu ly, xa c, m no, san h, h phch, trn chu, v nhng th qu bu khc..., phi ra bin c; gi s b trn gi ln trong bu tri u m thi bt thuyn tu sa vo o quc la st, trong nhng ngi y n ni ch c mt ngi tr nim danh hiu Quan m i S, nhng ngi y cng vn

thot c ci ha la st. V nhng l do nh vy m v i S ny c danh hiu l Qun Th m". Bi l nhng thng thuyn n lun lun em nhng tng Pht v B Tt theo h th phng nn khi h n Giao Chu lu li ch n nm sau xui theo gi ng Bc tr v, trong khong thi gian di hng nm h gy nh hng mt cch t nhin n dn bn x Giao Chu. Ngoi ra cn c mt s ngi nh c li Giao Chu lm n ly v ly chng. Nhng ngi n l nhng ht nhn truyn b Pht Gio ti Giao Chu trong thi k phi thai ban u. Ngoi ra cng v l do cu nguyn cho tai qua nn khi trn bin nc mnh mng y sng to gi ln nguy him nh vy nn nhng thng gia ngi n thng mi mt vi v tu s Pht Gio cng i trn thuyn vi h cu nguyn. Chnh nhng v tu s Pht Gio ny lu li Giao Chu v do nhng sinh hot tn ngng ca h dn dn nh hng mt cch t nhin n dn a phng m h c dp tip xc. Nh th l Pht Gio c thm nhp vo dn Vit Nam mt cch rt n ha v c n nhn y thin cm ca dn a phng. Do m Pht Gio pht trin nhanh chng v c lan dn ra cc a phng khc ca Giao Chu lc by gi. Nh nhng thun duyn nh vy nn trung tm Pht Gio Luy Lu c hnh thnh ti Giao Chu rt sm. Sau Pht Gio t Luy Lu c truyn sang Trung Quc, t Trung Quc truyn qua bn o Triu Tin v t bn o ny truyn qua nht Bn. (Tham kho sch Trung Quc Pht Gio Thng S ca nh s hc Nht Bn Kamata, Tokyo 1981). ---o0o---

C. Thi gian v s hin hu ca Pht Gio ti Vit Nam

Hai th k trc cng nguyn cc trung tm Pht Gio ti min duyn hi ng Nam n nh Amaravati v Nagarjunakonda... tr thnh nhng trung tm Pht Gio i Tha rt hng thnh. Chnh t phong tro Pht Gio i Tha hng thnh ti n cc v Tng s ln cc thng thuyn qua truyn o Pht v do trung tm Pht Gio Luy Lu ti Giao Ch (Vit Nam thi by gi) c thnh lp. Hin nay ti Luy Lu cn nhng di tch lch s trong cha Du cn gi l cha Php Vn, ni m sau ny vo khong nm 580 Thin s T Ni a Lu Chi (ngi n ) hnh o ti y.

Pht Gio t n c truyn trc tip qua Vit Nam trc ri sau mi truyn qua Trung Quc ch khng phi Pht Gio t Trung Quc truyn qua Vit Nam nh nhng sch c ghi (Theo sch "Vit Nam Pht Gio S Lun, quyn I, ca Nguyn Lang, 1994). Theo s gia Nht Bn, ng Kamata, trong sch Trung Quc Pht Gio Thng S, xut bn ti i hc ng Kinh nm 1981, nhiu ln xc nhn rng Pht Gio du nhp vo Trung Quc t Vit Nam, c on ng gi l Vit Nam, c on gi l Giao Ch. cp n Pht Gio Giao Ch tc l cp n trung tm Pht Gio ti Luy Lu. Do u m c t Luy Lu ? Ting Vit gi l Du, ting Hn phin m ra Luy Lu cn gi l Lin Lu, nm trung tm ng bng sng Hng nay l huyn Thun Thnh, tnh H Bc, Bc Vit. Ngy xa Vit Nam c 3 th trn c l Luy Lu, Long Bin v C Loa. Ring Luy Lu nm trn b sng Du cch sng ung 5 cy s v pha Bc. Dn Luy Lu c ngh trng du nui tm v dt la rt ni ting. V a th, c nhiu ng thy b chy ngang qua Luy Lu khin ni y thnh mt trung tm giao dch rt quan trng. C nhng ng b nh con ng i Ph Li, ng Triu n bin gii Vit Trung (nay l ng s 18). ng thy t Du ni sng ung, sng Hng ra bin, hoc ni vi sng Lc u, sng Thi Bnh ri ra bin. V a th thun li cho vic giao thng nh th nn Du l trung tm thng mi rt sm ut ng thi. Cc thng gia n v Trung Quc u v y mua bn cc nng sn, lm sn, vi vc v cc hng cng k ngh khc rt thnh hnh. H mua hng ti y em v nc hoc trn ng bun bn tip tc qua cc nc khc trong vng. Luy Lu cn l trung tm chnh tr, l th ph ca Giao Chu qua nhiu thi i ca chnh quyn h t phng Bc. Th ph ny c th c xy dng t thi Triu , 179 nm trc cng nguyn. Sau khi nh Hn chim c Nam Vit ca Triu , h vn gi nguyn Luy Lu lm tr s ca Giao Ch. Trong sch bin nin ca nh Hn ghi 10 huyn ca qun Giao Ch trong Luy Lu l ng u. Nh vo v th nh vy nn chng nhng cc thng nhn m cc v Tu s Pht Gio n cng n y truyn b Pht Gio, hc ch Hn v dch

kinh in t ting Phn ra Hn vn trc ri mi tip tc cng vic cng vic truyn b d dng hn i su vo lc a Trung Quc. T Luy Lu Pht Gio c lan truyn ra khp vng ng bng sng Hng, v khp vng ng bng Bc B lc by gi. Pht Gio to cho Luy Lu mt phong tc tt p, mt hnh nh thn thng m dn chng ni ny rt t ho khng bao gi qun qua nhng cu ca dao nh sau : "D ai bun bn trm ngh Nh ngy mng tm th v hi Du" hay l "D ai i u v u H trng thy thp Du th v" Nh th l Pht Gio Luy Lu gn lin vi tn ngng dn gian, c dn gian ha v phong tc ha. N th hin tm l dn gian, th gii quan v lng mong c, tnh hin ha ca dn qu vng Du v c vng ng bng Bc Vit cho mi n ngy nay vn gi c nt c th ca Pht Gio dn gian. Ngc v qu kh lc by gi ti n nhm thi k vua A Dc (Asoka ln ngi vo nm 273 trc Ty lch v lm vua c 37 nm, theo Pht Gio T in ca on Trung Cn) bnh phc c ton ci n , ng ti Pliputra, Ngi mi hng ngn v Thnh Tng lo vic kt tp Kinh Lut Lun v c nhiu phi on ra nc ngoi truyn o n cc nc phng Ty, phng ng cng nh vng ng Nam . S liu Min in c chp rng, mt phi on do hai Cao Tng Uttara v Sona n Min in truyn b o Pht. S liu Pht Gio Thi Lan cng c ghi hai Cao Tng ni trn cng qua Thi Lan truyn b o Pht. Th nhng hai Cao Tng tip tc hnh trnh n Vit Nam v Trung Quc hay khng, khng thy s liu no ghi li. Theo s liu Trung Hoa c ghi rng Giao Chu ti thnh N L (chnh l Sn hin nay) c bo thp ca vua A Dc. iu c th ni ln rng Pht Gio c truyn trc tip t n qua Vit Nam rt sm c th vo thi vua A Dc bn n . Chng ta vn bit rng t Bc n c nhng ng b c th qua Trung Quc nhng n Lc Dng, Bnh Thnh v cc thnh ph khc ca Trung

Quc rt xa xi, ng i qua ni non him tr y th d v tip n phi qua nhng sa mc mnh mng, ma h rt nng bc v ma ng th bng gi cc lnh, rt nguy him v nhiu mt khng tin li cho vic giao thng. Hn na lc by gi i ng b ch c th dng nga, do vic chuyn ch hng ha khng thun tin. Bi nhng l do m ng b khng c cc thng nhn v cc Tu s Pht Gio s dng. Theo George Coedes trong sch "Histoire ancienne des tats hindouiss d'Extrme Orient" vit rng: Hu ht cc vng n u tham gia vo vic truyn b nn vn minh n ra ngoi lc a n, nhng phn tham gia ln nht thuc v vng Nam n. Khi nhn vo bn th gii, ta thy rng s truyn b trn phi i bng ng bin mi c th n Vit Nam v cc nc trong vng ng Nam c. Gio s Louis De La Valle Puossin trong sch "Dynasties et histoire de l'Inde" vit rng: Tt c cc hi cng vng ng n u c tham gia vo s nghip chung truyn b nn vn minh n ra cc nc ngoi, nhng cc hi cng Nam n cng hin nhiu nht cho s nghip . C hai s liu trn u cho ta thy rng s truyn b nn vn minh n , ng nhin l trong c c Pht Gio, ra cc nc ln cn phi l ng bin, c ngha l Pht Gio phi c truyn vo Vit Nam trc ri mi vo Trung Quc sau. Vo th k th V c Php Hin v vo cui th k th VII c Ngha Tnh ca Trung Quc u ln thuyn ti Tamralipti cng gi l Tamluk, ca sng Hng tr v Trung Hoa. Nh vy khng phi nhng th k trc k nguyn m mi v sau n th k th VII ng bin vn l phng tin giao thng thun li nht t n i ng Nam v ln n Trung Quc. Nhng iu k trn ni ln rng s truyn b nn vn minh n trong c c Pht Gio c truyn ra cc nc ln cn bng ng bin thun li hn l ng b. Nh vy cng lm r nt hn s truyn b Pht Gio t n qua Vit Nam lc by gi bng ng bin v nh th h lun ng nhin l sm hn qua Trung Quc rt nhiu nm. Trong sch "Lnh Nam Chch Qui" c cu chuyn ng T v Tin Dung nh sau: "ng T v Tin Dung lp ph x bun bn, giao thip vi nhiu nh bun

nc ngoi. Mt hm ng T theo mt khch bun ngoi quc i bng thuyn ra khi x. H gh li mt hn ni tn l Qunh Vin ly nc ngt. Di ni Qunh Vin, ng T gp mt nh s n trong mt tp lu. Nh s ging cho ng T nghe, ng T pht tm li o hc o, giao vng cho bn bn i bun dm mnh, hn khi v th gh li n cng v. Khi v, ng T c nh s cho mt cy gy v mt nn l, bo rng vi nhng vt ny c th lm php l. Sau khi v nc, ng T ging Pht Php cho Tin Dung nghe, c hai u c gic ng, b chuyn bun bn, tm thy hc o...". Trong cu chuyn trn thy ni n khch bun nc ngoi l nhng ngi n . ng thi vic ng T v Tin Dung b ngh bun bn tm thy hc o cho thy o Pht rt c dn chng mn m. Cu chuyn cng lm sng t thm Pht Gio c truyn b vo Vit Nam trc tip t n , v do chnh cc Tu s ngi n truyn vo. Trong sch "Ng Ch" c chp bc th ca Vin Huy gi cho thng th lnh Tun Hc nm 207, trong c on khen S Nhip gi gn qun Giao Chu c thi bnh an n hn 20 nm, v c on vit: "Khi ra vo th nh chung khnh, uy nghi ht, kn so thi vang, xe nga y ng, ngi H i st bnh xe t hng thng c my mi ngi...". Ngi H tc l cc v s ngi n , by gi c nhiu Giao Chu. V S Nhip rt sng knh o Pht nn trong nhng l lc u c cc s s bn x v s ngi n tham d. Theo Trn Vn Gip,. tc gi sch "Le Bouddhism En Annam Des Origines Au XIII Sicle" c cp n Mu T l ngi Trung Hoa trc theo Lo Gio, sau nhp tch Giao Chu, theo o Pht v hc gio l Pht Gio ti Giao Chu. Sau ng vit sch "L Hoc Lun" (nhng lun l lm tiu tan cc mi nghi hoc v Pht Gio), l sch v Pht Gio sm nht ti Vit Nam bng Hn vn. iu ni ln rng o Pht pht trin ph bin lm t nhiu th k trc ngha l t th k trc cng nguyn. Nu khng nh th ti sao Mu T li hc Pht ti Giao Chu m khng hc Pht Gio ti ni a Trung Hoa, c ngha l Pht Gio ti Trung Quc lc by gi cha c ph cp n mi ni hay va mi c du nhp vo lc a ny cha lu nn cha pht trin bng t Giao Chu, mc d vn bit rng lc by gi ti Trung Quc c ni lon nhng khng v th m hon ton khng th nghin cu Pht Php c.

Trong sch "L Hoc Lun" ca Mu T c vit vo th k th II Ty lch ti Giao Chu c ni nhiu v Tng Ni ti Giao Chu trong c c Tng s bn x v Tng s nc ngoi v nhng t trng trong gii Tng Ni nh sau: "Sa Mn ngy nay c k li thch ung ru ngon, c khi c v con, bit ct gi tin bc, ca qu...". Trong on vn trn cho ta nhng nhn xt nh sau: Trc tin l t "Sa Mn". Theo th bc ca Tng Ni Pht Gio khi xut gia th 10 gii gi l Sa Di. Sau nhiu nm tu hc c cng hnh, rnh ri v Kinh Lut Lun Pht Gio v phi trn 20 tui mi c th th 250 gii tr thnh T Kheo, T Kheo Ni phi th 348 gii. Sau khi th T Kheo hay T Kheo Ni, mi nm phi nhp h v lin tc tu hc my mi nm sau v phi c c hnh tt, gng mu v thng l trn 50 tui Gio Hi mi suy tn ln hng Thng Ta. Qu Thng Ta tip tc o nghip, c c gng mu c mi ngi knh n v thng l trn 60 tui mi c Gio Hi lp ra gii n truyn gii suy tn ln hng Ha Thng v cao hn na l i Lo Ha Thng. Thng th nhng Thng Ta cao tui hoc Ha Thng tr ln mi c gi l Sa Mn. Th nhng khng phi o Pht truyn b vo Vit Nam mt sm mt chiu trong vng mt th k c th c nhiu v Tu s nh Mu T vit. V c nhng bc Sa Mn theo nh qu trnh o to k trn c th l phi tri qua my th h mi c nhiu bc chn s trng thng, mi c Tam S (Ha Thng, Yt Ma, Gio Th), v Tht Chng (by v Tn Chng), v phi c nhiu Tu s c ti c c th th Sa Di, T Kheo, T Kheo Ni v.v... khi gii n mi c thit lp truyn gii. Nhng iu kin ti cn yu o to ra Tng s l phi c nhiu tn mi c iu kin ti chnh thit lp cha chin v nui Tng chng sau h mi tr thnh nhng bc trng lo c ti c thit lp gii n cho Tng Ni n th gii. Nh vy nu tnh ngc thi gian t lc L Hoc Lun ra i (theo Paul Pelliot ni rng Mu T sinh vo khong 165-170. Trong bi ta L Hoc Lun, Mu T ni v thi y ti Trung Quc lon lc nn ng cng m n Giao Chu t nn, nm 26 tui ly v. Theo H Thch v Paul Pelliot th L Hoc Lun c vit vo cui th k th II, ngha l nhng mu chuyn v Pht Gio m ng vit thuc v th k th hai v trc rt lu c th phi tn trn vi trm nm mi c thi gian o to c nhng Sa Mn nh trong sch k. iu tip theo l o Pht phi c mt ti Giao Chu lu lm, c rt nhiu cha chin v rt nhiu Tng Ni, sinh hot Pht Gio cng rt nhiu th h

nn tn Pht T lu ngy sinh ra ln i, xem thng cc v Sa Mn, trong s th bt knh, qun lng ca tn , cc s Sa Mn mi sinh tt nh trong L Hoc Lun vit. Theo s liu trn ta c th kt lun rng o Pht c cc Tu s n truyn vo Vit Nam chm lm phi l vo th k trc cng nguyn hoc sm hn mi sinh ra nhng hin tng tiu cc m Mu T cp n. Trng hp v s Khng Tng Hi (200-280). Theo sch "Vit Nam Pht Gio S Lun" quyn I, ca Nguyn Lang t trang 85, vit nh sau: "Cha m Tng Hi ngi gc Khng C (Sogdiane) c tr ti Giao Ch bun bn. Tng Hi chc chn l sinh trn t Giao Ch, cha m ng mt nm ng ln mi tui. Khng bit ai nui dy Tng Hi sau khi cha m ng mt, ch bit rng ln ln ng i xut gia v tu hc rt tinh tin (Cao Tng Truyn). Ta cng khng bit thy ca ng l ai v trong s mi v Tng s truyn gii cho ng c v no l Tng s ngoi quc khng. Ta ch bit ng gii c Phn ng ln Hn t. Trong cc tc phm ca ng ta thy c tp N Hong Phm Bi l mt tp thi ca v ti Nit Bn tuyn dch t nhng bi thi tng Phn Ng, Lc Tp Kinh ca ng vn t in nh, chng t Hn vn ca ng khng thua g ngi Trung Hoa thi y. C nhin l sinh trng ti Giao Chu ng phi ni tho ting nc ta. "Sch Cao Tng Truyn ni rng ng n Kin Nghip th nc Ng (nay l Nam Kinh) vo nm Xch- th mi, tc l nm 247. ng mt vo nm 280, nin hiu Thi Khng nguyn nin i nh Tn. Nh vy ng trn t Trung Hoa 33 nm. Nhiu ngi cho rng ng trc tc v dch thut ti y, nhng k thc mt phn quan trng ca cng vic ny c ng lm ti Giao Ch. "Trong bi ta kinh An Bang Th do ng vit, ta thy c mt chng c r rng ng vit bi ta ny trc nm 229, ngha l hi ng cn hnh o ti Giao Ch. l chi tit An Th Cao, ngi dch kinh An Bang Th : "C v B Tt tn l An Thanh, t l Th Cao, con ch ca vua nc An Tc, sau khi nhng ngi cho ch lnh nn qua t ny, sau bn v Kinh S...". Kinh S y l Lc Dng, chnh Lc Dng m An Th Cao dch nhiu kinh vo hu bn th k th hai. Nu bi ta ny vit sau nm 229, tc nm Ng Tn Quyn xng th Kinh S phi l Kin Nghip ch khng phi l Lc Dng na. Bi v sau ngy Tn Quyn xng , nc ta ni thuc ng Ng ri m khng theo Bc Ngy.

"Chi tit quan trng trn cn cho ta mt d kin lch s na: Nhng cun kinh m An Th Cao dch ti Lc Dng c mang ti v lu hnh ti Giao Ch trong thi gian Tng Hi hnh o ti y. Nhng kinh ny v d nh kinh An Bang Th , c mang xung do nhng ngi Pht t Lc Dng ti t nn ti Giao Ch. Trong s nhng ngi Pht t ny c C s Trn Tu, hc tr ca An Th cao, ngi m Tng Hi gp v cng cng tc ch s kinh An Bang Th ". Sau khi c nhng on trn chng ta thy r rng nhng kinh m An Th Cao dch c lu hnh ti Giao Chu v t Giao Chu c Pht t em n Lc Dng cho An Th Cao dch. iu mt ln na khng nh rng Pht Gio c truyn vo Vit Nam sm hn vo Trung Quc rt lu v pht trin cng nh c rt nhiu kinh sch lu hnh ti y sau mi c chuyn sang Trung Quc. Trong bi ta kinh An Bang Th , Khng Tng Hi vit: "Ti sinh ra nh du tch cui cng, va mi sc vc ci th m cha u mt, bc Tam S cng vin tch, nhn ln my tri, bun thy mnh thiu ngi ch dy". Tam S tc l Ha Thng, Yt Ma, Gio Th ba chc v cao nht trong gii n truyn gii cho Tng Ni v Pht t nh ni phn trn. iu ny mt ln na cho ta thy rng Pht Gio Vit Nam pht trin sm lm v c h thng hong php, truyn gii mt cch c truyn thng lu i. Trong khi c nhiu s liu cho thy rng n gia th k th ba Trung Hoa mi c l truyn gii cn n bc "Tam S". Theo sch "Thin Uyn Tp Anh Ng Lc" (c son t cui th k XI n u th k XIII, khc in nm Vnh Thnh th 11 (1715) truyn Quc S Thng Bin c ni v truyn o Pht vo nc Vit Nam vi nhng chi tit rng: Nhn ngy rm thng hai, ma xun nm Hi Phong th 5 (1096), Ph Thnh Cm Linh Nhn Hong Thi Hu (tc Y Lan nguyn Phi, m vua L Nhn Tng, c phong lm Hong Thi Hu nm 1073) n cha thit l Trai Tng. Trong khi m o b hi Thin s Tr Khng (tc Quc S Thng Bin) v o Pht truyn vo nc ta khi no, nh s dn li s m Thin ngi Trung Quc tr li Ty Vn v Pht Gio Giao Chu nh sau: "X Giao Chu c ng thng vi Thin Trc. Khi Pht Php mi n Giang ng cha khp th Luy Lu c ti 20 bo thp, c 500 v Tng v dch c 15 quyn kinh ri. Nh vy l Pht Gio truyn n Giao Chu (Vit Nam) trc nc ta (Trung Quc). Hi y c cc v Tng nh Ma Ha K Vc (Mahajivaka, nh s n n Luy Lu khong

nm 168-169), Khng Tng Hi, Chi Cng Lng (Kalaruci, nh s ngi nc Nhc Chi (Trung ) n Giao Chu u th k th 3), Mu Bc v.v... c tr ti ". Theo s liu L Hoc Lun ta c th hiu rng s kinh c dch ti Giao Chu rt nhiu ch khng phi ch 15 quyn m thi. Trong L Hoc Lun c on: "Ngi ta hi Mu T: Chn l ch tht th thng khng vn hoa, li ni ch l th khng hoa he... cho nn chu ngc th qu gi m ngi vn th b. Xa thnh nhn ch ra by kinh, vn t khng qu ba vn li v khng g khng trong tng y kinh vn. Ngy nay, chng in ca Pht Gio c ti hng ngn, ngn t c ti hng ngn c, sc mt ngi khng th no c ht c. Ti chn m khng mun c". l sch c vit vo cui th k th hai c th cho ta hnh dung c s lng kinh in c dch v lu hnh ti Giao Chu thi by gi rt nhiu. iu cng cho ta thy Pht Gio du nhp vo Giao Chu lu lm, c nhiu Tng s, nhiu hc gi lm mi c thi gian v trnh dch kinh nhiu n nh th nh th. Nhng kinh m An Th Cao dch ti Lc Dng l do Pht t mang t Giao Chu n l nhng kinh g ? Theo s gia Nht Bn Kamata. Trong sch dn l Trung Quc Pht Gio Thng S gm c 35 b 41 quyn nh sau: 1. An Bang Th kinh, 1 quyn 2. m Tr Nhp kinh, 1 quyn 3. Bch Lc Thp Phm kinh, 1 quyn 4. i Thp Nhi Mn kinh, 1 quyn 5. Tiu Thp Nhi Mn kinh, 1 quyn 6. i o a kinh, 2 quyn 7. Nhn Bn Dc Sanh kinh, 1 quyn 8. o Y Pht Hnh kinh, 2 quyn 9. A T m Ng Php kinh, 1 quyn 10. Tht Php kinh, 1 quyn 11. Ng Php kinh, 1 quyn 12. Thp Php kinh, 2 quyn 13. Ph Php Ngha kinh, 1 quyn 14. Ngha Quyt Lut kinh, 1 quyn

15. Lu Phn B kinh, 1 quyn 16. T kinh, 1 quyn 17. Tht X Tam Qun kinh, 2 quyn 18. Cu Hong kinh, 1 quyn 19. Bt Chnh o kinh, 1 quyn 20. Tp Kinh T Thp T Bin, 2 quyn 21. Ng Thp Gio K kinh, 2 quyn 22. i An Bang kinh, 1 quyn 23. T Duy kinh, 1 quyn 24. Thp Nh Nhn Duyn kinh, 1 quyn 25. Ng m D kinh, 1 quyn 26. Chuyn Php Lun kinh, 1 quyn 27. Lu Nhip kinh, 1 quyn 28. Th Php Phi Php kinh, 1 quyn 29. Php Th Trn kinh, 1 quyn 30. Thp T kinh, 1 quyn 31. Bn Tng Y Tr kinh, 1 quyn 32. A Hm Khu Gii, 1 quyn 33. A T m Cu Thp Bc Kit kinh, 1 quyn 34. Thin Hnh Php Tng kinh, 1 quyn 35. Nan Ca La Vit kinh, 1 quyn. Nhng s liu dn cho chng ta kt lun c rng cc nh s n trc tip n nc Vit Nam truyn b Pht Gio v do trung tm Pht Gio ti Luy Lu c thnh lp, hin nay cn nhiu di tch trong c cha Du l mt trong nhng trung tm Pht Gio rt quan trng trong nhng th k u cng. V thi im du nhp ca Pht Gio nh trn ni chm lm phi l trong th k trc cng nguyn. Sau Pht Gio pht trin kh ph bin ti Luy Lu v nhng vng ln cn. TS. Lm Nh Tng ---o0o--HT