You are on page 1of 191

LCH S PHT GIO TY TNG

HT. Thnh Nghim Vit Dch: Thch Tm Tr ---o0o--Ngun http://www.quangduc.com Chuyn sang ebook 6-8-2009 Ngi thc hin : Nam Thin namthien@gmail.com Link Audio Ti Website http://www.phatphaponline.org Mc Lc
LI NGI DCH LI NGI BIN TP CHNG I. Lch S V Hon Cnh Ty Tng TIT 1 : Lch S Ty-Tng Ty Tng Trc Triu Nguyn Ty Tng Sau Khi Thn Phc Mng C Triu Thanh Xc Lp Ch Quyn Ti Ty Tng Ngi Anh Kinh Lc Ty Tng Tit II : Hon Cnh Ty Tng Nc Nh Th Gii Ty Tng-Ranh gii v nhn khu a th thin nhin v phn khu chnh tr C s tn gio ca Ty Tng CHNG II. PHT GIO THI TIN TRUYN TIT I : Pht Gio Ty Tng - S Hin Din Sm Nht

Pht Hc n Thi Vn K Bn i Truyn Nhn Ca TH THN. Phi Trung-Qun v H Th Ba Pht Gio n Thi Suy i. TIT II: Pht Gio Du Nhp Ty Tng Truyn Thuyt Pht Gio Sm Nht Pht Gio Thi VuaKh Tng Lng Tn Thi Khai Ph Vn Minh TIT III : Tch H v Lin Hoa Sanh Tch H vo Ty Tng i S Lin Hoa Sanh. Nhng S Tch Thn D Cha Tang-Din V Tng-Ch u Tin Cuc Tranh Lun Lp Tt TIT IV : S Long Thnh V B Ph Dit Ca Pht Gio Ty Tng Vua Li Ba Thim Vi Bia Cu Chu S nghip dch kinh Lt Ma V S Cng Dng Nng Hu Tng Vng Lng t Ma Ph Dit Pht gio Ci Cht Ca c Vng CHNG III: PHT GIO TY TNG THI HU TRUYN TIT I : Pht Gio Phc Hng Mt Gio Phc Hng Ni Dung Mt Tha i S A Hp Vo Ty Tng Vic Gio Ha Ca A Hp S Nghip Dch Thut t n nh im TIT II. T Tng Pht Hc Ca A Hp Pht Hc Ty Tng Th Tam S o Yu Ngha Tam Quy Yu Ngha Tam Hc Phi Tu Hu v Tu Mt Nh Th No? Uyn Nguyn T Tng Ca A Hp TIT III: CC TNG PHI CA PHT GIO TY TNG Phi Cam- an Phi Ninh M Chn Chi Phi Phi Tt Gi Bn i Phi: Hng- Hong- Hc- Bch CHNG IV. TNG KHCH BA V TNG PHT HC TIT I : Bnh Sinh Ca Tng Khch Ba Cuc Vn ng Ci Cch Ci Cch Thnh Tu TIT II : T Tng Pht Hc Ca Tng Khch Ba B O TH LUN

Tu Ch V Tu Qun Ni Dung Tu Ch Ni Dung Tu Qun Ch Qun Song Vn CHNG V : VN VT PHT GIO TY TNG TIT I: TY TNG I TNG KINH I.Phn loi Cam Chu Nh: II.Phn Loi an Chu Nh TIT II : T Vin V Php Vt Ca Pht Gio Ty Tng. Ty Tng T Vin Php Kh Pht Gio Ty Tng Pht Gio Ty Tng Trai Tit v Php Hi CHNG VI . Nt c Sc Ca Pht Gio Ty Tng Tit 1: Lt Ma Gio Sng Bi Lt Ma Quy Y T Bo T Sng Bi Lt-Ma Bn Tnh Kim Cang Tha Bt Gii N Sc n Tht V Coi Thng Xc Cht Trng K Kh Hnh TIT II :CH HOT PHT H Tt Lc Hn H Khc Phng Php Tm Kim V Hot Pht t Lai V S Chuyn Sinh Ban Thin Ngch Nh c Ni CHNG VII. CH V S QUAN H GIA CHNH TR-TN GIO. Tit I: S Khi u V S Chm Dt Th Ch Chnh-Gio Hp Nht Cc vua nh Nguyn vi Lt Ma gio Lt Ma Gio V Triu Minh. Lt Ma Gio v Triu Thanh Chnh Tr V Tn Gio Ti Ty Tng Vo Cui Triu Thanh TIT II. PHT GIO MNG C Ngi Mng C V Tn Gio Gc Ca H Ht Tt Lit Vi Hng Gio Ty Tng Hong Gio Du Nhp Mng C Pht Gio Mng C Vi Trit B Tn an Ba Pht gio v Ngoi Mng C c Lp Ni Mng C V Chng Gia Hot Pht TIT III. CH PHT GIO MNG TNG Gio on Lt-Ma Mng-Tng Cch T Chc T Vin Rt Hin i Ca Pht gio Ty Tng Gio Dc V Kho Th Trnh T Kho Th Cch Ty

---o0o--LI NGI DCH Ngy xa khi cn l ch iu, thnh thong u ti c nghe ngi ln ni v Ty Tng, coi Ty Tng nh mt ni y nhng chuyn thn k, huyn b. No l Ty Tng c Pht sng, c nhng cu b va trn ba, bn tui t bit v ni trng nhng g thuc v kip trc ca mnh. C nhng v Lt-ma ta thin trn tuyt hi lu tuyt t tan, hoc ni l dn Ty Tng sng chung vi cc v Thnh c php thn thng, dn Ty Tng ai ai cng tu nim v c tng thn ch t n hin linh v.v.. chuyn no cng gi ln trong u c non tr ca ti nhng tng tng v Ty Tng nh mt x thn tin no trong chuyn c tch. Ln ln c sch bo, nghe radio t cc i nc ngoi, v nht l c nhng sch do ngi u-M vit v Ty Tng khin ti c cm gic thng cm, v thy xt xa cho vn s ca t nc, v dn tc Ty Tng. Ti lun thm t lng knh trng c t Lai Lt Ma-mt v Pht sng ca thi ng i, mt Ngi sng khng hn th gia nhng ngi th hn, mt Ngi thp sng tinh thn V-ng v tha ca o Pht trong mt th gii vn minh vi nn khoa hc k thut v cng ngh ch c tin ch khng ngng. Nm 2003, ti c Pht Gio Dc C Kim Hi i Loan gi tng mt b Cn-Long i Tng Kinh cng nhiu kinh sch Pht gio khc, trong c b Php C Ton Tp vi su mi chn (69) tp, vit v nhiu ti nh trit hc, thin hc, s hc v.v.ng thi km theo mt th ng i ni, nu c gi no c kh nng dch bt k tp sch no trong Php C Ton Tp ra ngn ng m th c yn tm dch m khng phi xin php tc gi. Vn c thin cm vi t nc v dn tc Tng, nn sau khi c xong cun Ty Tng Pht Gio S ca php s Thnh Nghim, ti lin c dch tp sch ny ra Vit vn, v xem y nh cht lng thnh nhm chia s phn no nhng au thng v cay nghit m dn tc Ty Tng v ang phi cam chu. B s ny c vit theo li tn vn Bch thoi, trong khi bn thn chng ti xa gi vn hc theo li c vn. Do , bn dch khng sao trnh khi nhng sai phm, knh mong cc bc thc gi vui lng ch gio cho. Rt vn hnh c n nhn s ch gio ca qu v.

Nha Trang, thng trng xun 2005 Tm Tr cn bt. ---o0o--LI NGI BIN TP Ba tc phm ln vit v s Pht gio ca s ph Thnh Nghim, l: n Pht Gio S, Ty Tng Pht Gio S v Nht-Hn Pht Gio S. Nguyn ba tc phm trn trc y c vit chung thnh mt b vi tn gi: Th Gii Pht Gio Thng S, v do ng S X-tin thn ca Php C Vn Ha xut bn v pht hnh rng khp vo nm 1969. Nh vo bi cnh hc thut tinh nghim, vo cng phu tu chng su dy, vo l nim gio dc qung bc, cng vi b bi nguyn v cng thm thit ca s ph mi c c s thnh tu va bao qut v nhiu mt, va mang c tnh c o ca b sch. Sch c ni dung su sc v tng, d hiu v ngn t, s liu phong ph hon chnh, kho chng tinh xc r rng, vn bt u m lu lot, nh m sch c s hoan h n nhn ca i chng c trong v ngoi Pht gio mt cch ph bin. Sch cng nhn c s trng th cng nhng li bnh su sc, tt p ca gii hc thut. So vi nhng sch cng loi th y qu l b sch hy hu nan c (t c kh c). Trc y sch c ti bn nhiu ln, nm 1963 sch mi c a vo Php C Ton Tp. Thng S nguyn l b sch c bi ta nghim cn, mch lc r rng, chia ra chng mc khin ngi c a thch, v coi y l mt trc tc c kt cu hon chnh gia ba bn sch. V vy, mt mt Php C Vn Ha c gng p li s nhit lit hng ng ca a s c gi, mt khc nhn vo bin thin ca thi i, theo to ra phng tin a thch c cho c gi. Do , mi em b sch ca S ph theo th t bin chp mi li cho tht hon chnh, ri ty theo a khu m chia thnh ba sch. S phn chia ny vn tun theo din mo ca sch m gii c gi bit qua.Vic lm ny cng l nhm tha mn yu cu ca ngi c. S ph Thnh Nghim tng ni i vi tn gio va c ngun gc lu i, va c tnh bc i tinh thm th nn c s hiu bit tng tn, y . Mun vy, c th da vo s hc c c s hiu bit nh va nu qu khng cn g tt hn. Pht gio pht nguyn t n hn hai nghn nm trc, v sau do nhn duyn bin ha lu chuyn m Pht gio c s phn chia b phi. S

khai trin ca Pht gio i tha kt hp vi cc dn tc c nn vn ha khc nhau a n s xut hin nhiu trnh hiu bit Pht gio rt c sc. iu khng ch l do qu trnh pht trin ca tn gio, m iu cn mang ngha chn chnh v vn ha v t tng ca nhn loi, xt v mt lch s pht trin. Theo s liu vit tay phong ph v khch quan, cng vi kin gii qua bt php t bit c o ca s ph Thnh Nghim, th y ng l mt b sch hay c kt hp gia lch s, hc thut v tn gio trong nn vn hc Pht gio. B sch ly hon cnh ca x hi, s bin thin ca thi i lm bi cnh. Ly hot ng ca gio on, t tng ca gio l lm kinh tuyn. Nh vy sch khng ch dnh cho tn Pht gio c thm s hiu bit v tn gio mnh, m cn gip cho gii nhn s thuc mi giai tng x hi c thm s liu nghin cu. C th ni, bt lun l ngi c trong bi cnh no khi c xong b sch ny cng u cm thy hoan h, va . Tm qu t: Trng Nguyn Long. Vit ti cha Nng-Thin, gia ma h-nm 1997. ---o0o--CHNG I. Lch S V Hon Cnh Ty Tng TIT 1 : Lch S Ty-Tng Khng r s c i ca dn tc Ty Tng nh th no, nay ch da vo nhng ghi chp trong c s Trung Quc c c nhng hiu bit v dn tc Ty Tng. Theo truyn thuyt v ba mi nguy nn vua Thun phi nh dp Tam Miu, chng qua l Hn tc mn c chinh pht Miu tc v tin su vo lnh th Ty Tng. Nhn m ra mi quan h qua li gia hai dn tc Hn-Tng. Theo s ghi chp ca chnh s, th phi i n khi nh ng m nc Ty Tng mi c s tip xc vi ni a Trung Quc. Theo Tn ng th, Th Phn truyn phn m u vit: Th Phn vn l mt chi h ca Khng tc, bui u tc Khng c hn mt trm nm mi ging, ri rc khp vng H, Nit, Giang, Dn. trong pht trin nht l ging

Khng-ng-Mao sng vng Tch Chi v Thu Ty. V t t c tn l Ct--Bt-Tt-D cng mt s tc Khng chim t lm a bn c tr. Ch Bt khi pht m gn ging ch Phn, v th con chu h t xng l Th Phn nhng li mang h Bt Tt D. TheoCu ng th phn ni v Th Phn : Th Phn v pha ty Trng An tm nghn dm. t Ty Khng xa vn l t Hn, nhng chng tc b lng qun nn khng cn nh ngun gc pht tch; hoc c th gi h l hu du ca chi h Li D C Nam Lng, t Pht; li do ch t Pht m chuyn m thnh Th Phn. V mt v tr a l th Th Phn chnh l tc ngi Khng. Nguyn v hin nay trong s cc tc ngi Khng tnh Thanh Hi c mt chi h c tn l Ngang, y l chi h m t thi Tn Hin Cng, ng ny a cc b tc ca mnh i v phng Nam, chia ra khp vng H Ty t n s nghn dm. Ni chung h l cc tc ngi Khng t thi Nam Bc triu, v h ly Lp Tt(Lasha) ngy nay lm trung tm kin lp nc Th Phn, c iu l t h khng cn giao thng vi Trung nguyn. Vo thi vua ng Thi Tng, th lc nc Th Phn rt mnh, nn s sch mi bt u ghi chp v Th Phn. n i vua Nguyn Tn, Ht Tt Lit dng v lc st nhp Ty Tng vo bn Trung Quc v gi Ty Tng l Th Phn hoc Ty Phn. Lc Minh Thnh T i nh thin h, by gi Ty Tng c gi l -T-Tng. Cc tn gi trn l do triu Nguyn thit lp c cu hnh chnh ca h a phng Ty Tng m ra. C n ba l tuyn u s ty l T Tng, Np L v C L Tn, ngi ca ba l ny u do ph Nguyn soi phi n. Ngi dn Tng pht m hai ch T l Ve (Usu), nhn cn c tn l V-Tng, ngha ca ch T l trung tm v ch Tng c ngha l thanh tnh, ni Ty Tng l Pht quc tnh . Ty Tng cn mang tn ca mt Chu, Chu ny dng ch a phng Lp Tt, bi v tr a l ca Ty Tng nm v bin thu pha ty Trung Quc, do vy i nh Thanh gi chu ny l Ty Tng, cng hm Ty Tng l ty phng tnh . Nhn , ngi Ty Tng t gi dn tc mnh l B-t, v nc mnh l nc Bod-(Kyi)yul, ngi ty phng gi Ty Tng l Tibet, cn Trung Quc dch ch Bod-(Kyi)yul l -B-t hoc Th-B-t. Nguyn nhn ca cc tn gi trn u c quan h n vic chuyn m m ra. Ngi Ty Tng c ch Phn thnh ch B-t (Bod), hai ch B t c ngha l Pht Quc. iu quan trng l do u m nh ng li thm ch Th vo trc ch Phn? y l vn m n nay vn cha c thuyt no gii thch. C theo Cu ng Th v c s Ty Tng c vit bng Phn vn, th ngi Ty Tng gi dn tc mnh l t-Pht-Li Lc C T Tn, li cng do ch t chuyn m thnh ch Phn. Nh Nguyn dng Mng C ng l H Th Phn c thnh B

t hoc Th B t, trong khi nguyn m ca n l Tobed m ngi Ty phng dch l Tibet. iu cho thy vic chuyn m c din ra nhiu giai on lch s khc nhau ca Ty Tng. Chung quy l do ngi Ty Tng t cho t nc mnh l Pht Quc m ra. em vic chuyn m ra kho st, th Tn ng Th cho rng vn l do ch Pht ca ngi Pht Khng chuyn thnh ch Phn. Cn c nhng kho st v chuyn m, th chng c g phi nghi khi hai ch Pht (Buddha) c ngi Ty Tng c thnh B t, nhn v Phn ng cng gi Ty Tng l Bc Tra (Bhota), ch c tn gi Th Phn l mi c dng t thi s ng, cn vic Pht gio c truyn vo Ty Tng th c lch s v c th kho st. vo thi s ng khng r ngi Ty Tng nhm vo thi gian no t xng t nc mnh l Pht Quc? y l iu khng d tra cu. Ngoi ra, Ty Tng cn c nhng tn gi nh Tuyt Hu quc (Gans-Can-Yul) Tuyt Cc quc (Gans-ljons-Yul) v Xch Din(Gdon-Dmar)v..vv ---o0o--Ty Tng Trc Triu Nguyn Trc thi nh ng, Ty Tng tuy c thnh lp vng quc nhng vn cha ra khi cc din cn mang tnh b lc. Do , khng th gi Ty Tng l mt vng quc thng nht.n khi Ty Tng Vng Thng i th ba mi l Kh Tng-Lng Tn (tc Tng Cn Cang B-Sron-btsansgam-po) ln ngi, by gi dn tc Tng mi nhn vo v lc cng thnh ca mnh m lm nn vic ln, thm ch h thng cp ph vng bin cng nh ng; c nhng trn hai bn nh nhau n nay vn cn m hng. Kt cc, vua ng-Thi-Tng phi dng phng thc Lin Hn nhm tranh th ho bnh cho ci bin thu. Nm Trinh Qun th mi lm (641), vua ng em tn n l cng cha Vn Thnh g cho vua TyTng. Trc khng lu cng vi phng thc lin hn, vua Ty Tng (Tng vng) ci con gi ca quc vng nc Ni-Bc-Nh l Ba Li Kh C (Bhrkuti), cho thy thi y quc th ca Ty Tng rt mnh. Do hai v cng cha ngi nc ngoi u l tn kin thnh ca Pht gio, v c hai u n t nhng nc c nn vn ha rt cao. Cng t Tng vng bt u nghe theo s khuyn khch ca hai ngi v ngi nc ngoi.ng cho thnh tng gi ngi Hn v An n Ty Tng hong php, ng thi phi quan i thn l oan M Tam B (Thon-mi-sandhota) cng vi mi tm ngi n n lu hc, nhng ngi ny sau khi hc

xong v li Ty Tng, h dng Phn vn (Deva ngari) lm c s sng to ra mu t Tng, ri dng Tng vn va c ch tc phin dch kinh Pht. ch thn Tng vng cng t mnh hc tp cch s dng Tng vn; cng t Ty Tng mi khi s tin vo thi i vn minh. Nm Cnh Vn nguyn nin (710), vua ng Du Tng em cng cha Kim Thnh g cho Ty Tng vng thng i th ba mi lm l Tng vng Kh L Sc Tn. ng thi v mt qun s gia hai nc Hn-Th lun c s cu kt vi nhau, v i vi cng vic ho bnh gia hai nc th s ng gp ca hai v cng cha l khng nh. V phng din vn ha, hai v cng cha cng em nhng sch nh :Mao ThiXun Thuv L k du nhp vo Ty Tng. V sau vo thi vua ng c Tng, Kin Trung nm th t (783), v ng Mc Tng, nm Trng Khnh nguyn nin (821), hai nc ng - Th Phn k minh c ho bnh, minh c ny c khc trn bia , bia hin nay vn cn v c t trc cung B t Lp vi tn gi l Sinh Cu lin minh bi, bia c lp vo nhng nm nin hiu Trng Khnh. Thi vua ng Vn Tng, nm Khai Thnh th ba (838), nhm vo thi Ty Tng vng thng i ba mi chn l Lng t Ma ln ngi Tn Ph (tc Tng vng). y l ng vua theo tn ngng nguyn thy ca Ty Tng l Bng-gio, v vy ng ra sc tiu dit Pht gio. Nm Hi Xng th hai (842) vua V nh ng cng tn dit Pht gio, khong cch v thi gian gia hai ng vua ny l khng xa. K t Tng vng Lng t Ma ph Pht, cc din chnh tr Ty Tng b lm vo trng thi phn manh, v tnh trng ny ko di c trm nm hn, khin Ty Tng b ri vo thi k hc m, trong khi nh ng th ngy cng tin gn n suy vong, nhn m sc mnh lp quc ca nh Tng cng lc cng ln mnh nhng li n mnh di lp v nh ng, cho nn mi quan h gia hai nc ngTh Phn b gin on v s sch cng khng da vo u ghi chp. ---o0o--Ty Tng Sau Khi Thn Phc Mng C Thnh Ct T Hn l ngi kin lp quc Mng C, v Ty Tng cng mau chng tr thnh mt B ca quc ny. Thi Mng Kha Hn, ng ny sai em trai l Ht Tt Lit mang qun i nam chinh. Nguyn Tng nm th ba (1253), tng Mng C l Khc i L khng ch ng b Ty Tng. V sau ny khi Ht Tt Lit ln k v Mng Kha Hn lm i

Hn, th vo nm Ch Nguyn th chn (1272), Nguyn Th T sai Bnh Ty Vng A L Xch tin nh Ty Phn buc Ty Tng thn phc Mng C, Ht Tt Lit bit rt r ngi Ty Tng rt thin chin v khng d g dng v lc buc h thn phc lu di, do ng dng tn ngng Pht gio ca ngi Ty Tng rng buc h bng cch n i Pht gio, ng cng i ng v T th t ca phi Tt-Gi l i Lt-ma Tt-CaBan Tr t (Sakya-pandita), v nh ng ny khuyn dn Ty Tng hng v ni tm. Cng trong thi gian ny, Tt Ca Ban Tr t phi chu trai mnh l Pht T Ba (cn c tn l Bt T Ba hay Mt T Ba- Hphagspa) n Mng C, khi n Mng C ng c Ht Tt Lit tn lm quc s v phong tc hm i Bo Php Vng, Pht T Ba l ngi ch to ra tn t cho dn tc Mng C, v lm ch tr Vin Chnh Gio, nm gi v trng coi tt c cng vic Pht s v chnh tr trn ton khu vc Khng-Tng. Pht T Ba l v t th nm ca Lt-ma gio thuc phi Tt Gi. Cng t v sau, phi Tt Gi l c s cho vic khai sinh ra ch Chnh gio Hip nht Ty Tng. Do , m Ty Tng Php vng cng kim lun chc v Tng vng. Ty Tng v n l hai nc lng ging, nhng sau khi Hi gio chinh phc n , th vo i vua Nguyn Thun , nin hiu Ch Nguyn th ba, th t (1337-1338), tng c ln tng Hi gio l M Lp Khc Ni Khc T (Malik Nikpai) thng lnh mi vn k binh v phn ln b binh xm ln Ty Tng. Kt qu, do Ty Tng l x cao nguyn phn th ma gi tr ngi, phn th dch bnh honh hnh n ton qun gn nh cht sch. Vo cui triu nh Nguyn, chnh quyn t tay phi Tt Gi ln ln chuyn sang tay Mt Khc Mc B (Phagmo-du), ng ny sau tr thnh Tng vng. Khi nh Minh lp quc, vi Ty Tng, triu Minh vn gi cch c x nh triu Nguyn trc y, Vnh Lc nm th t (1406), Minh Thnh T phong Hip-Lp-Ma (Halima)ca phi Gi-C lm i Bo Php Vng, mi mt nm sau li phong Cn Trch T Ba ca phi Tt Gi lm i Tha Php Vng; nm Tuyn c th chn (1434), vua Minh Tuyn Tng li phong t ca Tng Khch Ba l Thch Ca D lm i T Php Vng V vic phn phi ca Pht gio Ty Tng s gii thiu mt chng sau. Phn trc c cp n nhn vt Tng Khch BaNgi khai sng phi Hong gio, cn gi l phi Cch L. Sau khi Tng Khch Ba vin tch,

hai t ca ng dng phng thc Chuyn th phn bit Chng Lnh Hm tc Tin Tng khc vi Tng-tc Hu Tng, m sau tr thnh t Lai v Ban Thin. Ngi ca phi Hong gio th c c chnh quyn c lin h vi thi ca c t Lai i th ba, nhn vic phi Hong gio c v Hn Mng C l A Nh t (Minh s gi l Ym p Hn) sng tn v quyt nh a phi ny tr thnh lnh t ca Ty Tng Chinh-Gio. n triu nh Minh, ng li i vi Ty Tng c phn tinh t. Vua Minh l Trang Lit , nin hiu Sng Trinh th mi lm (1642). cho C Th Hn ca Mng C v Tht t B vo Ty Tng hip sc tr gip Hong gio nhm ph tr Hu Tng v duy tr Hng gio ca Tng Ba Hn, sau khi lm sng li cc lc lng chng i nhau, C Th Hn con trai mnh lu li Ty Tng, cn ng th lui v Thanh Hi, t gia Mng C v Ty Tng khng nhng ng nht v tn ngng, m v mt chnh tr v a l cn c mi quan h cht ch vi nhau. Ring cc Hn Mng C u coi Hong gio nh ngi bo h cho cch c x ca mnh. ---o0o--Triu Thanh Xc Lp Ch Quyn Ti Ty Tng Dn tc Ty Tng xa kia vn l mt chi h ca dn tc Trung Hoa, ngay c hin nay dn Ty Tng cng khng ngh h l ngi n . Chng qua l t thi nh ng m s ghi l c s tip xc qua li gia Th Phn vi ni a Trung Quc, cn Ty-Tng th chi t h khng thuc ch quyn ca Trung Quc. Mi n khi nh Mn Thanh hng khi bn em Ni Mng t di quyn kim sot ca mnh, nhn vic ny C Th Hn t Ty Tng tr v li Ni Mng C cng c t Lai Lt Ma vo chu triu nh Mn Thanh(triuThanh-Th-T, nin hiu Thun Tr th chn-1652). Do hong Mn Thanh c tn ngng Hong gio v i ng c t Lai i th nm, vic ny tng khin cho Ngoi Mng C cng nhn m b ph thuc Trung Hoa. Kp n i Thanh-Thnh-T, nm Khang-Hy hai mi mt (1682), c t Lai i th nm vin tch, nhng quyn thn l Ba Tang Tit gi b mt khng pht tang nhm ot ly quyn hnh ti Ty Tng. Do , mt mt ng m thm lin lc vi Chun Ct Nh Hn ca ty Mng C l Ct Nh an, mt mt ng ko di s che du i vi triu Thanh, vic ny ko di c mi bn nm. Mi v sau khi tin v vic vin tch ca t Lai i th nm b tit l ra ngoi, th Tang Tit lin tuyn b l tm ra c v t Lai i th su, c tn l La Bc Tng Nhn

Thanh Trt Dng Gia Mc Th. By gi do bit c ni v, nn ngi chu ca C Th Hn l Lp Tng Hn coi Tang Tit l k ngu bn bt nht v git i. Nhn v ny dn n s can thip ca Chun Ct Nh Hn ca Ty Mng C vo Ty Tng, ng ny cng bt git Lp Tng Hn v t mnh lp mt v t Lai i th su. Nm Khang Hy nm mi chn (1720), triu Thanh c i qun tin vo Ty Tng bnh nh cuc ni lon, sau dng hai cu thn ca Lp Tng Hn l Khng T Ni v Ph La Ni, phn quyn cho h trng coi chnh v ca Tin Tng v Hu Tng. Thanh Th Tng, Ung Chnh nm th nm (1727) li pht sinh bin lon Tin Tng v Khng T Ni b st hi, trong s kin ny Ph La Ni ca Hu Tng l ngi c cng bnh lon, do ng c triu Thanh phong lm Bi T, v cho tng l ton b chnh v c Tin ln Hu Tng. Mi hai thng sau qun ca Thanh triu mi n c Ty Tng. Nhn thng li ny, Thanh triu lin buc nc Bt an phi tip nhn ch quyn gc ca Trung Quc. Li mt ln na vin vo vic lm ca Ph La Ni m Chu Nh Mc Na Mc Trt Lc m mu gy bin lon, nhng ng ny c v Tr Tng i thn ca Thanh triu chiu d v bt git. T v sau triu nh nh Thanh khng cn phong tc Hn, tc Vng cho Ty Tng. Thanh Cao Tng, nm Cn Long th nm mi lm, nm mi su (1790-1791), Khuch Nh Khch (Gurka-nay Ni Bc Nh) hai ln em qun xm phm Ty Tng, khin triu Thanh phi c i binh t Thanh Hi tin thng vo Ty Tng nh dp Khuch Nh Khch, v nhn thng li ln th hai ny triu Thanh buc Ni Bc Nh cng nhn ch quyn gc ca Trung Quc, cng qua qun uy nh Thanh vang di khp vng. i vi vn chnh tr v tn gio ca Ty Tng; v bn cht, nh Thanh va bin ci va t ra quy nh mi. ng thi nh Thanh cng tng thm quyn lc cho v i thn ca mnh ang n tr ti Ty Tng, v i thn ny nm quyn gii quyt tt c mi vic c v chnh tr ln tn gio Ty Tng, quyn hn ca v tr Tng i thn ngang bng vi t Lai v Ban Thin. t Lai v Ban Thin mun iu tu vic g ln hong i Thanh cng u do v i thn chuyn tu.V quan h i ngoi, nu c trao i qua li gia Ty Tng vi cc vng quc nh: Ni Bc Nh, Bt an v Trit Hng v.v cng phi do v i thn ch tr. Vn Hot Pht chuyn th th t Lai v Ban Thin khng c che du v lm ri lon. gii quyt vn Hot Pht chuyn th, v Tr Tng i thn cho t Kim Bn Ba Bnh Lp Tt, sau khi tnh bo cho bit l tm c hu thn t Lai Lt Ma th c ba pha:Tr Tng i thn, t Lai v Ban Thin phi dng phng thc rt th i n quyt nh.

Theo Hong Phn Sinh tc gi cun Nghin cu bin cng Chnh Gio(Thng v tng bn-trang 82, 83) th quyn lc ca v Tr Tng i thn trong thi k ny c quy np thnh by iu khon: V Tr Tng i thn c quyn bnh ng vi t Lai v Ban Thin. Tr Tng i thn c quyn tuyn dng v bi min cc quan vn, v. Tr Tng i thn c quyn gim c v ch huy qun s. Tr Tng i thn c quyn gim nh v t Lai Lt Ma chuyn th (Ti sinh). Tr Tng i thn c quyn gim c v thm hch ti chnh. Tr Tng i thn c quyn kim tra thng tin. Tr Tng i thn c quyn quy hoch h thng giao thng. Trn thc t, khi thc thi nhng iu khon trn l em ton b quyn hn v chnh tr, kinh t, qun s, tn gio v giao thng t vo tay v Tr Tng i thn ca nh Mn-Thanh. V vy, Ty Tng ch ly li c ch quyn hon ton vo cui i Cn Long. Sau khi vua Cn Long bng h, Thanh triu cng theo m dn dn suy vi, i vi Ty Tng Thanh triu cm thy khng cn sc khng ch, mt khi triu Thanh khng cn kh nng bo h , Ty Tng trnh c nhng cuc ni lon bn trong cng nh bn ngoi, v th m Ty Tng dn d that ly khi s bo h ca triu Thanh. Cnh quyn lc ca t Lai Lt Ma ngy cng c khuch trng, n i v t Lai th mi ba, u tin l do qun Anh quc xm lng Ty Tng nn Ngi phi chy n Bc Kinh cu cu, nhng lc ny triu nh nh Thanh hn dung nhu nhc chng gip c g, do c t Lai v li Ty Tng, sau v hon cnh bc bch, Ngi t mt ngi chng Anh quc tr thnh ngi thn Anh (quc), v o vong sang n . Lc v hong cui cng ca nh Thanh thai v, nhn c t Lai lin tuyn b Ty Tng c lp.

---o0o---

Ngi Anh Kinh Lc Ty Tng Ty Tng nm v tr trung tm ca cao nguyn Chu . Vi th gii, Ty Tng xa nay c coi l vng t phong cm; ngoi vic tip xc vi Trung Quc, ngi phng ty tuyt nhin khng c ng dn n Ty Tng. Mi n i vua Minh Hy Tng; nm Thin Khi th t (1624), cc gio s Thin Cha gio ngi B o Nha l An t L ch (Antienio Andrade) v M Nh Khu (Mamuel Margues) vt Hy M Lp Sn vo Ty Tng thuc vng St Mt Lng (Tran-Arang) ty b Ty Tng, ti y h lp mt nh th Thin Cha gio. Vo i Thanh Cao Tng, Cn Long nm ba mi ba(1768), Cng ty ng An ca Anh quc quyt nh tin hnh iu tra Ty Tng, hy vng s thit lp thng v ti Ty Tng, Cn Long nm ba mi chn (1774), vin tng c ngi Anh n tr ti Mnh Gia Lp l Cp T nh T (Hastings) phi mt s b vo Ty Tng phng vn Ban Thin, trong cng thi gian ny ngi Anh khng ngng dng v lc p t v xm chim lnh th Bt an, v phng din tn gio, Bt an chu s lnh o ca Ban Thin. C th ni ngi Anh c s b n Ty-Tng l c mun xm lng v thn tnh Ty Tng. Thanh Nhn Tng, nm Gia Khnh mi chn (1814), ngi Anh mn c vng bin cnh c xung t nhn a qun xm chim Ni Bc Nh, hai nm sau Ni Bc Nh b buc phi k tho c ct t giao cho Anh quc. Thanh Mc Tng, ng Tr nm th t (1865), ngi Anh nhn vic Bt an lm nhc s thn ca h, h lin tn cng Bt an v cng buc Bt an k hip c nhng a cho h, trc vo i Thanh Vn Tng-nm Hm Phong mi mt (1861), ngi Anh cng bc bch Tch Kim phi cng nhn Anh quc l nc bo h. Lc Ph La Ni cn cai tr Ty Tng th Bt an v Tch Kim u hng v Ty Tng np cng, cha ni l v tn gio hai nc ny nht hng thuc v h thng tn ngng ca Ty Tng, v ngi Ty Tng cng cm nhn c rng mi quan h gia h vi Bt an v Tch Kim nh mi vi rng, h mi h th rng lnh. Thanh c Tng, nm Quang T hai mi chn (1903), vin Tng c l Khu Tn (Lord-Curjon) tr ti n nhn nhng thng li ca qun Anh, ng ta i m cuc hi tho bn v vn bin cnh, a im t chc m y a ra dt khat l ti Lp Tt, vi lp trng nh vy, ng bn sai Thng hiu l Vinh Xch Bng (Colonel Younghasband) xut qun xm chim Ty Tng. u thng tm nm sau qun Anh trc ch Lp Tt. Kt

qu, Anh quc ra iu kin: chnh ph Trung Quc phi i din cho Ty Tng bi thng cho h nm mi vn bng Anh tin chin ph, i li, ngi Anh s cng nhn ch quyn gc ca Trung Quc ti Ty Tng. Trc gi ngi Anh c thn tnh Ty Tng nhng mi n nm ng Tr th mi (1871) h mi thc hin. Trong khi , nc Nga cng lin tc phi ngi n Mng C, Ty Tng v Thanh Hi iu tra cc a khu ny, nhng ngi Nga li nh Bi Gia Nh v H Chu Bin l nhng ngi c cng tn ngng Lt-ma gio vi B L Nh t ngi Mng C h cng nhau thng lui ti Ty Tng nhm gip Ty Tng khai thng v m ca giao tip vi nc Nga, cng cng thi gian ny, hai nc Anh-Nga rt lo ngi th lc ca c quc, v c by gi ang khuch trng v uy hip chu Au. Do , thay v xy ra xung t gia hai nc Nga, Anh, th c hai li to ho hon v vn Ty Tng. Nu chng phi vy t Ty Tng phi chu s bo h ca Anh quc v iu chng c g phi nghi. ---o0o--Vn Ty Tng u th k hai mi v sau Khi Vinh Xch Bng ang tin qun xm nhp Lp Tt, th c t Lai i th mi ba ang Thanh Hi bn chy n Bc Kinh. Sau gia Ngi v Bc Kinh khng tho hip c vi nhau, nn nm sau ngi tr v Ty Tng, Thanh triu lin phi i qun vo Ty Tng trn p c t Lai. Trong tnh cnh bc bch, c t Lai chuyn hng chy sang n cu thn vi Anh quc, bit c vic lm ny ca c t Lai, triu Thanh lin bi tr danh hiu t Lai v thc gic c t Lai hy b gy k hoch ca ngi Anh. Mi n nay nhng ngi Ty Tng tng tip thu nn gio dc ca Anh quc hy cn rt nhiu, h l nhng ngi mang cht liu kin trc ca phng Ty vo Ty Tng kin thit x s mnh. Sau cuc cch mng Tn Hi (1911), qun T Xuyn ang tr ng ti Ty Tng li gy bin lon, nhng mi n nm Dn quc th hai, th ba (1913-1914) mi c ngi Anh ng ra iu gii, h m hi ngh ti Ty M Lp n . Trung Quc phi Tuyn v s ti Ty Tng l Trn Di Phm lm i biu ph hi, Ty Tng th do Ct Lun H Ct l ngi thn Anh nn c c lm i biu tham d hi ngh, cn Anh quc th ly Ngoi v i thn ti n l Mch Khc M Hng (Sir-Mcmahon) lm i biu. Kt qu, ngi Anh ly t th trung gian v a ra ch trng l chiu theo l c ca Mng C chia Ty Tng ra thnh Ngoi Tng v Ni Tng. Ngi Anh ly i b phn ca tnh Thanh Hi v mt b phn ca tnh T Xuyn,

v gc ty bc ca tnh Vn Nam quy hoch thnh Ni Tng (phn cn li thuc ngoi Tng), Ni Tng th thuc v Trung Quc. Nhng chnh ph Trung ng khng c can thip vo cng vic ni chnh ca Ngoi Tng, khng c thit lp quan vin vn v v gi qun i n n tr Ngoi Tng. Nh th l ngi Anh di bin gii n v pha bc, bng cch ly pha ng i Vng Lang Tng ca Bt an cho n gc lnh th pha nam ca Ty Khng quy nhp v lnh a ca n . ng ranh gii ny c gi l Mch Khc M Hng Tuyn. iu c ny c vit thnh vn, i biu Trn Di Phm ca triu Thanh cng c k tn, nhng chung cuc n khng c chnh ph Trung Quc tha nhn. Do , mi n nay vn phn nh ranh gii gia hai nc n v Trung Quc vn cn l vn ln cha c gii quyt xong. Do b triu nh nh Thanh bc bch, nn c t Lai i th mi ba mi chuyn hng thn Anh. Nm Dn quc mi hai (1923) gia t Lai v Ban Thin c s bt ho, Ban Thin chy n Bc Kinh v c khuynh hng thn Trung Quc. Trong khi ti Ty Tng c t Lai nm trn quyn bnh. Dn quc nm mi by (1928), qun i Cch mng Trung Quc bc pht thnh cng, c t Lai lin phi ngi hng v chnh ph Trung ng Bc Kinh bn vic thit lp li quan h gia Ty Tng v Trung Quc. Nm Dn quc hai mi hai (1933), c t Lai i th mi ba vin tch; nm Dn quc hai mi su (1937), Ban Thin d nh tr v Ty Tng, nhng cha kp khi hnh th vin tch ti Ngc Th Thanh Hi, nm Dn quc hai mi tm (1939), chnh ph Trung ng phi U Vin Trng Mng Tng U Vin Hi l Ng Trung Tn vo Ty Tng ch tr l ng quang ca t Lai i th mi bn, ng thi thit lp ti Lp Tt Nht Nhm Tr Tng Bin S XDn quc nm ba mi tm (1949), Trung ng li phi U Vin Trng Mng Tng U Vin Hi l Quang Kit Ngc n Ty Ninh ch tr l ng quang ca Ban Thin i th chn.Sau khng lu, chnh ph Quc Dn ng buc phi trit thai khi lc a Trung Hoa chy sang i Loan, v nh vy Ty Tng li c chnh ph ca ng Cng Sn Trung Quc tip qun. Thng 10 nm 1950 Nhn Dn Gii Phng Qun tin vo Xng ca Ty Khng. Ty Tng lin phi i biu n Bc Kinh k Ho Bnh Gii Phng Ty Tng Hip Nghgm mi by iu vi chnh ph Trung Quc; ni dung nh sau : Trc xut th lc xm lc ca ch ngha quc ra khi a khu Ty Tng.

Hp sc tr gip Nhn Dn Gii Phng Qun n n tr ti Ty Tng. Chnh ph Trung Quc tha nhn a phng Ty Tng c t tr. Chnh ph Trung Quc bo chng quyn lc ca t Lai Lt Ma v th ch chnh tr ca t Lai c tip tc tn ti. Chnh ph Trung Quc bo chng quyn lc ca Ban Thin cng nh a v ca Ban Thin. a v ca t Lai i th mi bn cng vi Ban Thin i th chn vn c gi y nh trc, nhng hai bn phi h tng hp tc vi nhau. Tn trng tn ngng tn gio v phong tc tp qun ca nhn dn, bo h s thu nhp ca t Lai Lt Ma. Bin ci qun i Ty Tng thnh Nhn Dn Gii Phng Qun. Pht trin ng vn Ty Tng cng nn gio dc v trng c. Pht trin cc ngnh ngh: nng, mc, cng, thng ca Ty Tng. Mi ci cch ca Ty Tng giao cho chnh quyn a phng. Nhng ngi trc y thn ch ngha quc v Quc Dn ng, khng c c gi cc chc v quan li cc cp. Trung Quc a qun i n tr n Ty Tng duy tr k cng. Cng vic i ngoi, giao thip u do chnh ph i lc thng nht x l. bo chng bn hip nh ny c thc thi, cn lp Qun Chnh U Vin Hi v B t lnh qun khu. Kinh ph ca Qun Chnh U Vin Hi, B t lnh qun khu v qun n tr ti Ty Tng do Trung ng i lc m trch. Bn hip nh ny c hiu lc ngay sau khi c k kt. ---o0o---

Tit II : Hon Cnh Ty Tng Nc Nh Th Gii Nu ly hon cnh a l ca Ty Tng m ni, th Ty Tng nm trn mt cao nguyn cao nht th gii, bnh qun so vi mt nc bin th cao ca Ty Tng l mi su ngn mt (16.000m), nhng ni trng thp v c sng chy so vi mt bin vn cao t mi ngn n mi lm ngn mt. Do , Ty Tng c coi l nc nh ca th gii. Ton cnh Ty Tng l tng tng lp lp nhng ngn ni cao tr tri v nhn hot, ti Tuyt Tuyn i ngc ln c n hng trm nhng ngn ni cao quanh nm tuyt ph, t xa gi vn cha tan chy, khin ngi xem trng ging nh bc rm tuyt. Chnh do yu t ny m Ty Tng cn c tn l Tuyt quc. Ty Tng bc gip cao nguyn Mc M Nh ca Tn Cng, gi u ln sn mch ca sn h Cn Ln, nam tip gip sn mch ca di Hy M Lp Sn, gia nm vt ngang sn mch ca di sn h Vng T, cn c sn mch ng C Lp chy xung hng ng gp Thanh Hi v Ty Khng. C th ni Ty Tng l s lin kt ca cc sn h ln nht th gii to thnh. Xt v mt a , th chu vi ca Ty Tng bc tip gip Tn Cng, ng ni lin Thanh Hi v Ty Khng, nam gip n , Bt an, Trit Mnh Hng (Tch Kim) v Ni Bc Nh, ty gip cc nc nh: Khch Thp, M Nh, Ba C T t, A Ph Hn v T Nga, do v tr ca Ty Tng nm ngay gia trung tm chu . V tr ny, ng v mt quc phng l cc k trng yu. ---o0o--Ty Tng-Ranh gii v nhn khu Ty Tng c din tch rt ln, tuy nhin li c nhiu thuyt khc nhau. Bn dch Ty Tng Kin Vn lcca Trn Trng (trang 4, 5) ni rng sch Hong Thanh d a ca L St t (Richard), th Ty Tng l mt x rt di, t ng sang ty c n 1.200 dm Anh, t bc vo nam rng n 740 dm Anh, din tch Ty Tng c c 463.320 dm vung Anh. Theo Trung Thn Nguyn ngi Nht Bn vit trong Phng php t duy ca ngi Ty Tng, th Ty Tng c din tch 800.000 km2 vung. Cun Ty Tng do chnh ph Anh quc bin kho, th chiu di ca t

nc Ty Tng tnh t ng sang ty l 1.370 dm Anh, chiu ngang t nam ra bc l 802 dm Anh. Tng din tch ca Ty Tng l: 1.000.000 dm vung Anh hoc hn i cht. Din tch trn l tnh lun c Ty Khng v Thanh Hi vo ni cnh Ty Tng; cng chnh v vy m ti hi ngh Ty M Lp ngi Anh mi em Ty Tng chia ra thnh Ni Tng v Ngoi Tng. Thc th hin nay v tr Ty Tng nm t 78 n 96 kinh ng, v t 27 n 35 bc tuyn. Chiu di ti a ca Ty Tng t ng sang ty o c l 701, 3 dm Anh, ni rng nht tnh t nam ra bc o c l 499, 3 dm Anh. Tnh din tch ca Ty Tng l 308.713 dm vung Anh. Nhng theo thng k ca Hc Hi a L Th Gii, th tng din tch chnh xc ca Ty Tng l 469.294 dm vung Anh. V nhn khu, theo nh gi ca Trung Quc lc a trc khi kin lp chnh quyn, th by gi Ty Tng c t 120 n 130 vn nhn khu. Nu tnh lun tc ngi Tng sng cc tnh Cam Tc, Thanh Hi, Ty Khng v Vn Nam .v.v th Ty Tng c t 270 n 300 vn nhn khu (trch: Bin cng lun vn tpt trang 26 tr lui). Theo bn dch Ty Tng Kin vn lc ca Trn Trng- (trang 02) th: Dn s Ty Tng c hn 3.722.000 ngi sng phn b cc a x: Ty Tng, Thanh Hi, Ty Khng, T Xuyn, tt c u ni ting Tng v u c cng tn ngng Lt-ma gio. Theo Thn Trung Nguyn-ngi Nht Bn th: Nhn khu Ty Tng c c t bn triu ri n nm triu ngi, trong s ny c hai triu by trm ngn ngi sng ti Ty Tng, s cn li sng cc x bin cnh nh: T Xuyn, Vn nam, Thanh Hi.v.v.. (trch: Phng php t duy ca ngi Ty Tng -trang 05). S thng k trn l ca Trung Quc lc a sau khi h thit lp chnh quyn Ty Tng. Nhng khi Nhn Dn Gii Phng Qun tin vo Ty Tng h ly lun nhng di dn Ty Tng ang sng cc tnh vng ven tnh gp li l nm triu ngi, h dng con s nm triu ny dung hp v ng ha vi hai triu by trm ngn ngi ang c tr ti bn a Ty Tng nhm mc ch ph lun im cho rng ti Ty Tng vn c nn vn ha c lp, v kin lp th ch chnh tr ring, cng nh ti Ty Tng vn c phong tc tp qun v tn ngng tn gio ring ca h (trang 04-sch dn trc). ng nhin y cng l k hoch ca Trung Quc lc a trc , v cng do Ty Tng ngi dn ti cc vng nng thn ph cn Lp Tt sau khi thu hoch ma v h thng dng sn vt ln cng Pht v t Thn, ng thi h cng t chi treo hnh Mao

Trch ng v Lu Thiu K thay cho tng Pht. Cng cn ni thm, ngi Ty Tng cng c chia thnh ba i tc. 1/ Tng Ba, cn gi l Bc Ba (Bodpa), y l tc ngi Tng ang sinh sng ti bn a Ty Tng. Tng Ba cng l tn gi ca nhng nng dn v dn chn nui bc b Nh L Tng, B Giang, H c. 2/ Khng Ba, xa gi l Khch Mc (Kham), ca ch Khch Mc l ch tc ngi Tng sinh sng Ty Khng, ngi Khng Ba c thn hnh cao to kho khon, do h thng c chn lm cnh v cho cc Lt Ma ti cac ngi i t, ni c tr ch yu ca h c phn b ti Ty Khng v c nhng ngi di c n Nh L Tng, B Giang, H c. 3/ An a, cu xng l ng C t cng cn gi l A-Mc-a (Amdo). A Mc a l tn gi ph thng ca ngi Mng C dng gi ngi Ty Tng. V sau tn gi A Mc a tr thnh ting chuyn dng ch tc ngi Tng sinh sng cc tnh nh Cam Tc, Thanh Hi, T Xuyn. ---o0o--a th thin nhin v phn khu chnh tr Phm nhng a phng c sng chy qua ngang dc t ni y c dn c qun t, v sn sinh ra nn vn ha ca ring h. Ty Tng l mt trong s nhng a phng nh vy. Ni cnh Ty Tng l mt khu vc rt giu c, ng c nm gia hai dy ni Hy M Lp Nh v Vng T , c sng Tng Nam Tng Cc chy t ng sang ty, v cng l lu vc H Cc ca sng B Giang Nh L Tng. y l con sng ln nht trong ni cnh Ty Tng, n di c khon bn ngn dm Anh, chi lu ca sng ny rt nhiu, chng hn nh sng Nin S chy qua Giang T v Nht Khch Tc, sng Lp Tt chy qua th ph Lp Tt. Duy c vng thng du ca Lp T ti Nht Khch Tc l gii tuyn phn chia kh hu vi Tng Nam Tng Cc. T Lp T chy v hng ng, i n u cng thy ton l cao nguyn tho nguyn, trn cao nguyn ny c rt nhiu sng chy qua nn rt thch hp cho vic chn nui, trng trt pha ty Lp T l khu vc ni non ch thch nghi cho vic chn nui loi b ui di v loi d lng mm m thi. Nhng sng pht nguyn t Ty Tng c chia thnh bn h ln. Trc ht phi ni n l sng Nh L Tng B Giang, y l chi lu ln

nht ca h sng Hng ca n , ty b Tng Nam Tng Cc c sng Lang, sng Tng Tuyn, sng S Truyn ba sng ny hp lu ti thnh Trc Tch Vng ri chy theo hng ty bc chy qua Khch Thp M Nh ri vo Ba C T t, li c sng Lang S bt ngun t Ma Na Tt La Cc Tr (i khi mun ch A Nu t Tr trong kinh Pht) chy vo sng Tt t Li Nht ri tung v n h, v th ti cc vng ny u l h sng ca n . Ti ng b Ty Tng c sng Khch Lt T pht nguyn t B Khch Tr, h lu ca n chy qua Ty Khng, Vn Nam ri vo Min in v ra bin, y thuc h sng N Giang. Bc b Ty Tng l h sng chy trong t lin, chng hn nh sng Thin Tr (tc ng Cch L H) v H K Lm. l nhng ao h ni ting Ty Tng. Nguyn nhn v sao a khu Ty Tng tuy rng ln nhng c t nhn khu? L v bc b Ty Tng l c mt a khu cao nguyn rng ln m a phn l nhng ngn ni lm chm v t g g gh, t Tuyt Tuyn tr ln ni non chp chng khin vic i li kh khn cch tr. Nam b Ty Tng tuy c ngi nhng rt t, h c tr ti H L v sng bng ngh sn mc. Bc b Ty Tng c tc ngi Hi chuyn sng bng ngh vo ni sn bn, i b phn a khu ny hu nh quanh nm khng c du chn ngi. i nh Thanh c ngi c tr t i em Ty Tng chia thnh ba khu vc chnh tr, ngoi tr tc ngi Tng An a, s cn li cng tt c c su mi su (66) dng h. - Mt l V, tc Tin Tng, l tc ngi Tng Giang T ca Nam Tng chy thng n Bc Tng v hi chch v ty, th ph l Lp Tt, thng qun c thy ba mi su (36) dng h. - Hai l Tng, tc Hu Tng, ly Nht Khch Cch Tc lm th ph v thng qun hai mi su (26) dng h - Ba l A L, sng vng bin cnh Ni Bc Nh gip vi tuyn H Ty v Khch Thp M Nh, thng qun mi(10) dng h . ---o0o--C s tn gio ca Ty Tng Theo truyn thuyt, ngi Ty Tng t nhn t tin ca h l Hu t (con vn), con Hu t ny l ha thn ca B Tt Quan Th Am, n vt qua dy ni Hy M Lp Nh n bn b sng Nh L Tng B Giang, mt hm n ln theo du chn ca mt ma n v kt hn cng nng. Ri c hai

vo trong hang mi tn thm sn, thuc a phn T ng, c th tri qua nhiu i, con chu ca h ngy nay l dn tc Ty Tng, nhn truyn thuyt ny m ngi dn Ty Tng ly tn v vua ni ting trong thi c i ca dn tc mnh, cng nh v t Lai i i chuyn sanh hin ti v cho rng hai v trn u do c B Tt Quan Th m ha thn. Tr x ca B Tt Quan Th Am vn ti ni Ph Lt Gi nam n . Cng nhn ngi Ty Tng t tn cho trung tm chnh tr, tn gio ca h l B t Lp- tc l lin i, v ngi ng trn lin i l Quan Th Am B Tt. Trn y ch l truyn thuyt, bi ngay t rt sm Ty Tng tr thnh a khu Pht ha. K thc khng phi vy, truyn thuyt trn ch xut hin sau khi Pht gio thnh hnh ti Ty Tng, v khng th xut hin sm hn trc thi Tu, ng. Hn na, ch sau khi Pht gio c du nhp Ty Tng, ngi Ty Tng mi ly vn ha n lm ch lu cho thi by gi, v mi c c quan nim trntc quan nim v s tch Thnh hu, s tch Thnh hu l bt ngun t s thi La Ma S hnh truyn(Rmgana) ca n . t nc Ty Tng tip gip vi ty v ng bc , trong gm c cc tc ngi sinh sng bng ngh du mc hoc ngh sn bn khu vc cao nguyn tho nguyn ny, v h cng c mt cng ng tn ngng- l tn ngng Vu, mt th tn gio ca thi nguyn thy, tn ngng Vu l Khu L (trong ming) ca dn Ty B Li cn c tn l Tt Mn (Shama). Do , trong mn tn gio hc cng lit k Tt Mn l mt tn ngng, v gi l Tt Mn gio. Tt Mn gio ly Ty B Li lm trung tm ri m rng ra bn pha nh Mng C, Mn Chu, Tn Cng (cn gi l L Ngt Nhi) v Ty Tng v.v.Trong x hi ca cc dn tc ngi va nu c mt phng thc sinh hot ging nhau, l tt c u tip nhn tn ngng Tt Mn gio. Tt Mn gio l do luyn tp cc huyn thut v ph ch m thnh, v gi l Cng Nng Vu. Cng Nng Vu tng t nh oThut Uy Lc ca Trung Quc. Cng Nng Vu c th tr liu bnh tt, bi ton kit hung, gii tr t ma, cu ma, dp la. Trong Tt Mn gio c mt vic m Cng Nng Vu khng th lm c, l lp i o trng cu Thn ging. Tn ngng nguyn thy ca Ty Tng vn d l Bng gio (Bon). Bon l ting Mng C c ngha l Vu S. iu ny cho thy Bng gio cng l mt chi trong h thng Tt Mn gio. Khng lu trc khi Pht gio bt u thnh hnh Ty Tng, th lin b tn Tt Mn gio k; mi dn n chuyn v Tng vng l Lng t

Ma-mt tn Tt Mn gio, ni ln hu dit Pht gio. V sau, khi Pht gio phc hng Bng gio mi c quy ha v Pht gio, c ngi ly Pht gio b sung vo Bng gio m thnh Hc gio; ging nh Pht gio, do hp thu cc thnh phn ca Bng gio v to thnh nt c sc ca Ltma gio. Mi n trc khi lc a Trung Quc kin lp chnh quyn ti Ty Tng, th ti cc cha Pht ca Lt-ma gio vn cn Pht s v Thn ging. Cng ging nh Mt gio n ly cc thn ca n gio lm v h php cho Pht gio. Lt-ma gio ca Ty Tng cng ly thn ca Bng gio a vo Pht gio. Theo s nghin cu ca mt hc gi Ty Tng l Khu T Khc Ni Mn (Chos-Kiy-ni-ma), th lch s Bng gio ti Ty Tng cng c phn thnh ba thi k. - Thi k u l Bng gio nguyn thy (Hjol bon): y l thi ca Bng gio s, thi ny cha c nh ra nghi thc dng sng bi Tinh Linh, cng nh cha hon chnh gio ngha c th truyn b. - Thi k th hai, y l thi ca Hn Tp Bng gio (Hkhyar-bon), thi k ny nhn c ba v tng t Ca T Di La vo Ty Tng v c vua Kit Li Cng Cn Ph (Gri-gum-bcan-po) m c hnh nghi thc cho ngi cht, v th thi ny c gi l Phn m Bng gio. - Thi k th ba l thi Bng gio b bin cch (Bsgyur bon): y l thi sau khi chu nh hng Pht gio, ni dung ca Bng gio trong thi k ny l bin ci, cch tn pht trin. ---o0o--CHNG II. PHT GIO THI TIN TRUYN TIT I : Pht Gio Ty Tng - S Hin Din Sm Nht Pht Hc n Thi Vn K Lch s Pht gio Ty Tng c phn nh rt r, v c cc nh vit s ng ly Php nn do Tng vng Lng t Ma gy ra lm gii tuyn; Pht gio trc Php nn gi l Pht gio Tin truyn v sau Php nn gi l Pht gio Hu truyn.

Trong thi k u Pht gio c truyn vo Ty Tng tuy c hai h, mt n t n , mt n t Trung Quc, nhng khng lu sau h n t Trung Quc b thoi xut, ch c h n t n l pht trin rc r. Pht gio ti n cng c chia lm ba giai on: Nguyn thy, Tiu tha v i tha. Ring i tha Pht gio n li cng chia thnh ba k la: S k, Trung k v Vn k. y xin gii thiu v Pht gio Trung k ti n . H c truyn vo Trung Quc ly i tha hin gio ca thi Trung k lm chnh, trong khi h c truyn vo Ty Tng li ly i tha Mt gio ca thi Vn k lm nng ct. Vo thi Trung k ca i tha hin gio ti n , th Mt gio cha c khai trin. S long thnh ca Mt gio ch yu l ti Ba La, thi i ca vng triu Thin An (6001139); nguyn lu ca Mt gio c khi u l t B Tt Th Thn tr v sau. Nin i ca Th Thn l vo khong i ng Tn, thi vua Nguyn , nm i Hng th ba n thi vua An cng i ng Tn nin hiu Long An th t (320-400 Ty lch) Nin i ny c lit vo thi Vn k i tha, v tng ng vi thi i nh ng Tn cho mi n thi i nh Nam Tng ca Trung Quc ko di c tm trm nm. Trong thi gian Pht gio ti n cng tri qua nhiu bin i trc sau khng ging nhau. Trong hn hai trm nm u ca thi k ny, cc hc phi cha r rng, Hin-Mt tuy khc hng v hc phong c khc, nhng vn nht qun gi ly np xa. Nm trm nm k tip, ch c Mt gio l c xin dng v cho mi n lc b dit vong. Do , hn hai trm nm ca thi k u c gi l Phn ha k v nm trm nm ca thi k sau c gi l Suy i k. Trong thi k ny ch c i tha Mt gio l ng vai tr ch yu, tuy l vy nhng khng phi Mt gio khng cn n c s ca i tha Hin gio. Cho nn mun gii thiu Mt gio Ty Tng tt nhin phi khi u t cc truyn nhn ca B Tt Th Thn. ---o0o--Bn i Truyn Nhn Ca TH THN. Phn t thut ny, ti (tc Php s Thnh Nghim) xin y c vo tc phm Ty Tng Pht gio Nguyn Lun ca L Trng lm t liu ch yu tham kho. T liu m h L s dng c trch dn t cun n Pht gio s ca a La Na Tha(Trantha) ngi Ty Tng. y l tc phm c hon thnh vo i vua Minh Thnh Tng, nin hiu Vn Lch ba mi su (1608), v ngi c ngi ng rng ti ch s dng cc iu tt, lc b cc iu khng tt, nn trc tin xin c ni r.

ng trn phng din lch s t tng ca Pht gio n , th Th Thn qu l mt v B Tt Khng Tin Tuyt Hu. Ch ring bn thn ng, cng tp thnh c i tha Pht Php. ng l bc bc i uyn thm! Thm ch cc hc gi v sau ny khng ai c th xng tm k tha s nghip ca ng. ng c bn v i t, m mi v u c h truyn tha ring . - Mt l An Hu ngi truyn tha T m hc: An Hu ngi Nam n, c thuyt ni ng tng vit sch ngay khi cn ang theo hc vi Th Thn, ng cng l ngi m khng kinh sch no ng khng c ti. Tuy nhin, ng c bit tinh chuyn v T m hc. Lun Cu X do ng tng thch c truyn vo Ty Tng. Trong khi ngi Hn th ni ng l ngi pha trn Tp Tp. t ca An Hu l Nguyt Quang, ng ny ngi ng An. i vi tt c Thanh minh, Kinh, Ch. khng mn no ng khng bit n. Sau ng v tr ti cha Na Lan , ng l ngi bin to cc lun v Ng Minh v rng truyn Thp a Lun Nguyt ng Tam Mui Kinh, T Thp Hoa Nghim Kinh, Lng Gi Kinh, Bt Nh Kinh, ng vit c ngn b ch gii, thch ngha. An Hu truyn xung Bo Xng, ngoi ra mn h ca An Hu cn c Mn Tng, ngi rng gii thch Cu X lun, Mn Tng truyn xung Thng Hu. V sau Thng Hu vo Ty Tng ha o. - Hai l Trn Na, ngi truyn tha Duy Thc v Nhn Minh hc: Trn Na ngi Nam n, ng tng tr ti cha Na Lan v tnh x Au T. Tng truyn ng thuc lng nm trm th kinh v khng c kinh no ng khng thu t. ng trc thut rt nhiu v khng di trm b. i sau em nhng trc thut ca ng v Duy Thc v Nhn Minh bin tp li thnh b Tp Lng Lun. Nhn y mi tp i thnh ci hc v Nhn Minh. t thn truyn ca ng l H Php. H Php ngi Nam n, ng thng hiu c ni ngoi tng ngha ca cc Kinh, Lun. ng thi ng cng l ngi bin gii t ti, tung honh v ngi, ging gii ch s rt nhiu Kinh, Lun. ng da vo tng ngha Duy Thc gii thch Trung Qun qua b T Bch Lun; y l mt trc tc ni ting nht ca ng. t th ca H Php l Php Xng, Php Xng l ngi kho gii thch tam tng Kinh, Lut, Lun; ng tng thuc lng Kinh, Ch c n nm trm b; v sau ng theo mt t ca Trn Na l T Ti Qun hc Tp Lng Lun, do ng cng l ngi vit li gii ca b Tp Lng Lun, s lc gii ca ng rt tng tn, r rng v c n by mi b. ng li sai t l Thch Hu hy v thch lun ca ng m vit li ch thch. Cng t ci hc v Duy thc v Nhn Minh mi t n im cc cao.

- Ba l c Quang, ngi truyn tha Lut hc: c Quang vn l ngi dng di B La Mn, ng sinh Ma Khu La, ng liu trit Tam Tng, tuy nhin thnh tu ln nht ca ng li cc b Lut, Lun. Khi cn ti Gia lam A Gi La Pht Li thuc Ma Thu La, lc y cng vi ng c c ngn v T kheo, nhng khng v no l Lut nghi khng thanh tnh. ng trc tc b Lut Kinh nhm mc ch gii thng yu ngha T Ni. Nhng nh Lut nghi hu hc u ly ng lm chun mc. - Bn l Gii That Qun, ngi truyn tha Bt Nh hc: Gii That Qun (Aryavimutisena) sinh trung nam n , k cn nc Nht Ba La, ng th hc Bt Nh vi Th Thn v tng vn ngha vi Tng H, nhn ng tu theo php mn Bt Nh Qun Hnh, ng nhn thy kinh vn ca Bt Nh c qu nhiu iu khng ph hp vi Hin Qun Trang Nghim Lun (AbhisamaalamKyra-Nma-pra) ca T Th. m n ng mng thy c T Th v tun theo s dn d ca T Th i v phng Nam, ti y ng tm thy hai vn bi tng gc ca kinh Bt Nh. Hai vn bi tng ny hon ton tng ng vi Hin Qun Trang Nghim Lun. By gi ng mi din by V t tnh ngha nhm ch gii Hin Qun Trang Nghim Lun. V t tnh ngha l ci hc v t tng ca Long Th vTng H, nhng Gii That Qun l ngi xin dng Hin Qun Trang Nghim Lun, ng cng xin dng Du Gi hc do t s T Th trc tc. V vy ng cng l ngi ca hc phi Trung Qun Du Gi Hnh (Yogcramadhyamika). Trn y l trnh by manh mi ca cc h truyn tha m v sau Pht gio Ty Tng u c hp th, l Cu X hc ca An Hu; Trn Na, c bit l Duy Thc v Nhn Minh hc ca Php Xng. c Quang th c Hu B Lut hc, Du Gi ca Gii That Qun m tm im l Bt Nh hc. Bn hc h va nu l mt i b phn cu thnh c s l lun trng yu ca i tha hin gio ti Ty Tng. Nu em bn hc h trn i chiu vi gio in i tha ca Trung Quc, th by gi lun Cu X Trung Quc tuy c phin dch nhng khng c ph bin mt cch trng th. V Nhn Minh hc, chnh xc ch c lc dch gii thiu, cn v Tp Lng Lun v Tht Lun ca Php Xng th Trung Quc hy cn thiu rt nhiu. V Hu B Luttuy sau ny c ngi Tam Tng php s Ngha Tnh phin dch nhng vn cha c ngi hong dng, nhn v trc ti Trung Quc c T Phn Lut; ring v Hin Qun Trang Nghim Lun, v V T Tnh ngha ca Gii Thot Qun th ti Trung Quc mt quyn cng cha c phin dch.

---o0o--Phi Trung-Qun v H Th Ba Trong cun n Pht Gio S c ni n cuc i ca Long Th (Ngrjuna) v B, by gi hc phi Trung Qun cha thnh lp, mi n khi B truyn cho Long Hu, Long Hu truyn xung Tng H, v sau mn sinh ca Tng H xut hin hai v i t m mi v thin v mt thuyt, nhn mi c s ra i ca hc phi Trung Qun. - Pht H, ng l ngi t B La thuc vng Nam n, l mn h ca Tng H nhng li thng t tng ngha ca Long Th. ng tinh chuyn tu tp m c c thng tr. Do , i vi cc sch ca Long Th v B u c ng ch thch. Tc phm ni ting nht ca ng l cun V U Lun, nhng c vit li thnh Trung Qun Lun Thch t ng l Lin Hoa Gic, Lin Hoa Gic li truyn xung Nguyt Xng (Candrakirti), Lun s Nguyt Xng l ngi nhn c s tn sng cc k ln ca Pht gio Ty Tng. Nhng trc tc ca Nguyt-Xng gm c: Nhp Trung Lun (Madhyamakaavatrav) v Nhp-Trung- Qun Lun. Thanh Bin, ng cng l ngi Nam n. ng xut thn t vng tc Ma Lai Da La v ng mn vi Pht H. Sau khi Pht H mt, ng ra sc trin khai v kch cc lun im ca Pht H. Tc phm cui ca ng l b Bt Nh ng Lun, nh tc phm ny m ng tr thnh Thi Sn Bc u ca hc phi Trung Qun, ng c nh hng cc k to ln i vi Pht gio Ty Tng v cc i sau ny. Gi xin gii thiu th h th ba, tc ngoi Du Gi v Trung Qun, nay li c bit xut hin mt th h th ba. By gi nhn lc Thanh Bin ph Pht H, y ch l cuc tranh lun gia hai ngi ng mn. Phi Du Gi ca An Hu v Trung Lun m lm thch ngha, trong khi t ca Thanh Bin li mt ln na khi tranh, nhng khng gy sng gi g, t lu sau li c t ca An Hu l Nguyt Quang, ng ny li vit thm vo nhng bin lun ca Nguyt Xng v phi Trung Qun; ngoi t ca An Hu, cn c t ca c Quang l c Hu, ng ny cng ng trn lp trng ca An Hu m cng kch Thanh Bin; do cho nn t ca Thanh Bin l Tam Bt La mi khi ln cuc tranh lun vi c Hu. Ngoi ra cn c t ca H Php l B T La Ma ch gii Trung Lun ph Nguyt Xng. Do , cuc tranh lun gia hai phi Du Gi

v Trung Qun, m tiu im l do lp trng bt ng v vic gii thch Trung Lun ca Long Th m ra. Sau ny t ca Tam Bt La l Tht Li Qut a cng thuc phi Trung Qun ca Thanh Bin, Tht Li Qut a li truyn xung cho Tr Tng v Tch H (Santa-rakrita), Tch H l v i s nht ca Pht gio Ty Tng thi Tin truyn. H Du Gi ca Nguyt Quang v thuyt ca Php Xng c truyn xung cho Lut Thin v V Tnh, hai nh ny cng li tng trang nh nc vi la bt kh tng dung! iu ng lu l cnh cn c mt v lun s tn l Tch Thin, ng l ngi tham cu c hai ci hc ca Long Th v V Trc, v khng t nhn mnh thuc v hc h no c. Tch Thin, ng vn l vng t ca nc T La Tt , ng t b ngi bu n Trung n theo thng ta Thng Thin xut gia ti cha Na Lan . Tch Thin th hc vi Thng Thin m t chng c tam mui. Nhng trc tc ca ng gm c: Tp B Tt Lun, ng li dng b Nhp B Tt Hnh Lun vit thnh b Nhp B Tt Hnh v B Hnh kinh. Nhng b ny c lu truyn ht sc su rng. Kho st t tng ca Tch Thin th thy ng ly Trung Qun lm ch, nhng quyt on th ng l hc gi ca Du Gi. Tch Thin l ngi gy nh hng cc ln i vi Pht gio Ty Tng thi Hu truyn, chng hn trong t tng ca A Hp, khi ng ny cp n Gii Tng Thng Hc ca gii B Tt, ngoi vic A Hp da vo B Tt a Gii Phm ca Du Gi S a Lun, phn cn li ng s dng Nhp B Tt Hnh Lun ca Tch Thin. n y chng ta c th ly cc nhn vt c quan h n s truyn tha ca ba h phi ca Pht gio n lm u mi cho Pht gio Ty Tng qua biu sau :

---o0o--Pht Gio n Thi Suy i. Pht gio n sau Th Thn. Do hai phi Du Gi v Trung Qun tranh lun nhau t lm suy yu nng lc nhip ha ngoi o, trong khi ngoi o ngy cng hng thnh.

Bt c d Pht gio phi vay mn Cc Vt ca ngoi gio hnh thnh nn Mt tha Pht php. Quan nim ca Mt tha vt qu nhng iu cao p ca o Pht, sinh hot ca Mt tha vt qu tm vi ca i thng, v ni b th ch trng hng phc ngoi o mt cch qu cng iu, trong khi trn thc t ngy qua ngy Pht gio n b ngoi gio nut chng. Theo n Pht Gio s ca a La Na Tha, th ang lc Long Th, B, V Trc, Th Thn, Trn Na, Php Xng cn sinh tin, th cc i tha s ai cng lo cng c phn thng, trong khi tng chng ca ch s ch c lit vo hng Thanh vn m thi, cn sc mnh ca Tiu tha Pht gio ti n thi k ny suy kit i rt nhiu, trong mi tm b phi Tiu tha, ch c mt vi b phi l c truyn thng. n thi ca Nguyt Xng th ti ng v nam n ngoi a ngy cng tr nn bng bnh ng ngnh, v vy nn Pht php li thm suy yu; do e ngi ngoi o bc hi, nn a v ca Nguyt Xng ng khng lm c g khc hn. C mt thi nhng v ging dy ti cha Na-Lan-a khng dm cng khai i u vi ngoi o m ch lo ging dy trong phm vi ni t. iu cho thy hn hai trm nm sau Th Thn l khong thi gian m Pht php ngy nh tin gn n suy sp. Sau thi k ny, cc lun s Hin gio u i vo Mt tha, v ly cha Siu Nham Thin An lm a bn c s trong sut nm trm nm. Trong thi k ch c Du Gi Mt v V Thng Du Gi Mt l pht trin m thi. t nc Ty Tng tip gip n , do trong lc Pht gio n ang bn b vc hu dit, th nhng v i s t nc Ni Bc Nh v Ca T Di La vo Ty Tng rt ng, v th m h thng Pht gio Ty Tng thuc v i tha Mt gio thi Vn k ca n . C iu l Mt gio rt c dn tc Ty Tng c bit hoan nghnh. c vy l v Ty Tng ngm c Bng gio lm c s. Mt gio c kh nng nhip ha v kt np ngoi o n , th nay sau khi du nhp vo Ty Tng, t nhin Mt gio cng khin Bng gio quy hng v Pht gio. Thi gian tuy khng ng nht, nhng vo lc ny ti n c s Thn hc ang hi ln cao, Thn hc cy vo a v v th lc truyn thng m tin nhanh vo Pht gio, chung cuc nhn khi Hi gio xm nhp n v ri y Pht gio ra khi n . Bng gio Ty Tng cng vy, tng mt ln cy vo th lc truyn thng ca mnh hu dit Pht gio, nhng v bn thn Bng gio khng c c s l lun gi vng v tr ca mnh, nn kt cc b Pht gio ng ha. ---o0o---

TIT II: Pht Gio Du Nhp Ty Tng Truyn Thuyt Pht Gio Sm Nht Theo truyn thuyt th o Pht c mt ti Ty Tng t rt sm. l vo nm th ba i Chu Non Vng (313 trc cng nguyn) ca Trung Quc, chuyn k rng: Thi y c v vng t min Trung n tn l Khiu Xut S Phu a, nhn v ng b ln quc nh bi bn chy n pha ng ni Tuyt Sn gip vng bin cnh Ty Tng, ti y ng gp mi hai nhn s ngi Tng, h hi ng t u ti, v khng hiu ngn ng ng ly tay ch ln tri, h li thy ng c ch, tng mo c v khc thng, bn ngh ng l ngi t trn tri xung, nn cng nhau n cy lm cn khing ng v vi b tc ca h, v tn ng ln lm vua hiu l NIP XCH TN PH. y l v Ty Tng Vng Thng u tin ca Ty Tng. ng thi v vua ny cng l ngi u tin kin lp cha th Pht di chn ni Khi Y Lan (Kailsa-Vng T ). T gio ngha Pht c xin dng ti Ty Tng. y l chuyn khi u ca Pht gio du nhp Ty Tng. Vng triu ny ko di c mi hai i. Vo i vua Ha Phiu T Nhan Tn (Thothori Nyantsan) tng ng thi ng Tn ca Trung Quc (371 sau Cng nguyn).Li na, by gi t nhin t trn tri ri xung nh cung in ca vua bn ci hm; trong lc mi ngi cha r l vt g, th va may c nm v tng ngi n i ngang qua, nh vua bn nh nm v tng m h nm ci hm, th thy bn trong c Bo Khip Trang Nghim Kinh Bch Bi Sm Hi Kinh Lc T i Minh (tc m-Ma-Ni-BtDi-Hng-Om mani Padme hm), c Bo thp bng vng cng vi Ma Ni hng.v.v.. cng lc li nghe trn khng trung c ting ni Hy i n nm i sau s bit c vic ny. Quc vng v qun thn khng hiu cu ni trn, nhng tt c u bit y l bo vt t tri ri xung nn rc vo cung in th cng v lu gi cung kh. Nh c c phc nghip v cng c ny m vng triu hng quc thi dn an trong thi gian mt trm hai mi nm. Li na, nm trm nm sau Ty Tng xut hin mt v qun vng tn l Kh Tng Lng Tn, v vua ny ln ngi k v lc va trn mi ba tui, tng ng vi thi vua Dng nh Ty, nin hiu i Nghip th mi mt (615), hoc gi l sm hn bn mi nm. Theo truyn thuyt vua Kh Tng Lng Tn l ngi c thn hnh p nh ngc, v dung mo tuyt trn, trn trn hin bn ch A Di Pht. Sau khi ln ngi, nh vua lin

ngh phi lm nhng g em li li ch cho dn chng c nh, ri vua li ngh mun c c tng Pht l bi; ngay lc vua ang chnh nim nh vy, bng nhin trong tm nh vua ha hin ra mt v Tng, v Tng v c vua m cu c mt tng Quan m Thp Nht Din, nh vua li ngh, nn xut hin mt v i Qun nh, khi vua chnh nim t thm th lin c B Tt Ph Hin khi thnh c Pht A Di B (A Di Pht?) xoa ln nh u ca vua m lm php Qun nh, do s kin ny m hin ra thn bin bt kh t ngh, li hin ra nhng tng y uy lc bt kh t ngh lm chn ng bn phng. Ba mu chuyn va nu tuy l truyn thuyt, nhng n thi i vua Kh Tng Lng Tn th Uy lc ca vua y lm cho bn phng phi chn ng y l s xc thc c tnh lch s hn hoi; cng vo thi ca v vua ny, Pht gio c du nhp vo Ty Tng l vic hon ton chnh xc. Do , tuy l truyn thuyt nhng bn trong l c mt s tim n bit bao l s kin lch s c thc. ---o0o--Pht Gio Thi VuaKh Tng Lng Tn Sau khi Nhn Dn Gii Phng Qun tin vo Ty Tng, c mt ngi Ty phng tn l Ninh Khang c (Amaury de Riencourt), v ng l ngi sau cng ri khi Lp Tt, ng thi ng cng l ngi Ty phng u tin vit cun Ty Tng Kin Vn Lc, trong c on vit: So snh vi cc dn tc trn th gii th ngi Ty Tng vn l mt dn tc hung hn, mnh bo v gii chin u, nu h khng kin cng gi ly tn ngng Pht gio t ch bn tnh hung tn nguyn thu ca mnh, c th ni mt ngy no t trn nc nh th gii, h s khin cho c chu v ton cu phi kinh hn bc va vi h. Do u ng Amaury de Riencourt ni nh vy? V trc khi Pht gio cha du nhp v nhip ha dn tc Ty Tng, th dn tc Tng sn sinh ra vua Kh Tng Lng Tn, y l mt v vua hng ti i lc ni ting khp ni! Trn phng din lch s, c ngi em vua Kh Tng Lng Tn ca Ty Tng snh ngang vi Tra L T i ca chu u. Ti th cho rng vua Kh Tng Lng Tn ca Ty Tng khng khc vi A Dc Vng trong lch s n . Ngay khi ln ngi chng bao lu, vic u tin ng lm l chinh phc ton b cc t trng ln cn. K ng xut qun i vin chinh, ng tng nh chim nam b Mng C, nhng li hng v Trung Quc

bang giao. Thi vua ng Thi Tng, vua hai nc t Quyt v Th Cc Hn u ci cng cha nh ng. Do , vua Kh Tng Lng Tn cng c yu cu c nh vy, vua Thi Tng nh ng khng thun, ng bn c binh nh chim Th Cc Hn. Theo Cu ng Th quyn chn mi su phn Th Phn lit truyn chp: Th Cc Hn khng th gi c, vua quan u chy n Thanh Hi trnh mi tn cng cc mnh ca qun Th Phn, nh ngi v gia sc cho qun Th Phn cp sch, tin th, vua Th Phn tin qun cng ph cc tc Khng ng Hng v Bch Lan, khin ng Hng v Bch Lan phi iu ng n hai mi vn ngi mi c th chn c qun Th Phn ti Tng Chu, Ty Cnh. Cui cng tuy Th Phn b qun nh ng nh bi nhng vua Kh Tng Lng Tn vn gi nh cu hn. Trinh Qun nm th mi lm, vua ng Thi Tng em cng cha Vn Thnh g cho vua Th Phn. Nhng nh s hc Trung Quc gi cuc hn nhn ny l Th Phn cp hn. Thi y cc dn tc man khai sng gia bin gii hai nc Trung Quc-Th Phn u b vua Kh Tng Lng Tn chinh phc. Cnh vo nm Trinh Qun hai mi hai (648), vua Kh Tng Lng Tn li xut qun hip tr s nh ng l Vng Huyn Sch tho pht vng trung Thin Trc. Trc , vua Kh Tng Lng Tn cng chinh phc xong nc Ni Bc Nh pha Nam v ci cng cha ca nc ny l Ba Li Kh C. Nhn thng li, ng tin nh xung Min in buc nc ny phi thn phc Th Phn. V mt lch s, nu Ty Tng xut hin nhiu v vua nh Kh Tng Lng Tn, t lch s chu thay i rt nhiu. May l t tr lui, Ty Tng tip nhn v hun c tinh thn t bi ca Pht gio. Sau khi vua Kh Tng Lng Tn thng hn vi ng tht v Ni Bc Nh, v li tip xc vi n . Hai nc n-Trung u l nhng nc cao s tn trng tn gio v vn ha; nht l Pht gio c sc cm ha ng cc mnh. Do , ng cn c vo t tng Pht gio m ban hnh mi iu Hin thin v mi su Yu lut dn chng chp hnh. Mi iu Hin thin: Mt l khng c st sanh, Hai l khng c trm cp, Ba l khng c t tm, Bn l khng c vng ng, Nm l khng c lng thit, Su l khng c c khu, By l khng c ng, Tm l khng c tham dc, chn l khng dc sn hn, Mi l khng c t kin. Mi su Yu lut gm c: Nht yu thnh knh tin Pht, Nh yu hiu thun cha m, Tam yu tn knh cc bc cao c, T yu ho mc thn tc, Ng yu gip xm ging, Lc yu xut ngn trung tn, Tht yu lm vic

phi cn thn, Bt yu chm ch lm vic, Cu yu tin ti tri tc, Thp yu phi bit bo p th n, Thp nht yu phi tr n ng c hn, Thp nh yu cn, u, ong o phi cng bng, Thp tam yu khng sanh lng k, Thp t yu khng nghe li sm ngn, Thp ng yu phi xt nt ngn ng trc khi ni, Thp lc yu phi x s khoan hu. C ngi cho rng mi iu Hin thin v mi su Yu ngha l do: Tng Tn Cang B dng yu nghi ca Pht gio m ph din thnh tiu chun o c ton x hi tun th v thc hnh, ri theo m a ra nhng phn on v thin c, ng sai ca dn chng, vic thng pht cng y c vo y. C th ni vua l ngi ly tinh ngha ca Pht gio xng ngi dn ly m tu sa thn tm cng nh ch nh th ch chnh tr (Nghin Cu Bin Cng Chnh Giotrang 74), li c ngi cho rng sau khi Pht gio c du nhp vo Ty Tng, dn tc ny mi that khi tnh trng d man tin vo lnh vc vn minh ---o0o--Thi Khai Ph Vn Minh T lc vua Kh Tng Lng Tn tip xc vi vn ha Pht gio, ng li nh n s kin kinh Pht t tri truyn xung vo thi vua o Phiu T Nhan Tn, khi y Ty Tng khng ai c th hiu v ging gii g c; do , nh vua phi by ngi trong gii qu tc i n nghin cu v hc tp kinh Pht, nhng h u tht bi v quay tr v. Ln th hai ng sai quan i thn l oan M Tam B cng mi by thanh nin ln ng sang n cu hc Pht kinh v nghin cu v m vn, v.v vi ch tm chun b cho vic sng ch Tng vn. Phi on do oan M lnh o hc tp thnh cng v v li Ty Tng, tip h phng theo Phn vn c cch tn di thi vng triu Cp a, h iu ha li ting Tng ri sng ch ra mu t Tng vn. V sau oan M cn dng Tng vn vit thnh tm loi Vn Php. Hin nay cn lu gi c hai loi Vn Php ca ng. ng thi oan M Tam B cn em i Tha Bo Khip Trang Nghim kinh, Bch Sm Hi kinh, Bo Vn Kinh v.v.. dch ra Tng vn. y l thi Ty-Tng dch kinh c tnh t ph. Li na, theo ng Pht Gio S ca Nht Bo Kim Sn Chnh Ho( trang 180-181)cho rng: By gi ti Ty Tng, ngi vng mnh vua ng ra dch kinh ngoi oan M cn c hc gi ngi n l Cu Tt La (Kusara) cng vi B la mn l Tang Ca La (Samkara), Ni Bc Nh th

c hc gi Tc Tt Mng Khi (Silamanyu), Trung Quc th c Thin Th i ho thng, cng vi hai ngi t ca oan M l t Ma C Tt (Dharmakosa) v o Khu Ba Nh (Rdo-rje-dpal). iu ny cho thy nhng cng thn c cng khai ph nn vn minh Ty Tng thi k u khng ch c mt mnh oan M Tam B . Chng ta cng thy khi cng cha Vn Thnh cn sinh tin, s ghi l c ba v ng tng tng i ngang qua Ty Tng, thi gian thuc nin hiu Trinh Qun c s Huyn Chiu i ngang qua Ty Tng vo bc n , li c s o Sanh cng t Ty Tng i vo n , thi gian thuc nin hiu Vnh Huy c s Huyn Thi mn ng Ty Tng i n Ni Bc Nh. C thuyt ni, sau khi oan M Tam B t n v li Ty Tng nghin cu sng to ra Tng vn, by gi vua Kh Tng Lng Tn n c, ngy m mit mi hc tp cch s dng tn Tng vn, v khng cho ai vn chnh trong sut thi gian bn nm. Nh nh vua dng Tng vn sng tc thi ca. Trn ban hnh di tun theo. C mt thi ton quc Ty-Tng ai ai cng chm ch hc tp vn t mi bng ting Tng, mi iu Hin thin v mi su Yu lut nhm lm thanh tnh th tc nh trc gii thiu u dng Tng vn tn to vit v ph bin trn khp lnh th. Do , cc hc gi hu sinh khng c g phi thn khi ca tng vn ha Ty Tng ca thi k ny l Vn ha cha. Cng cn ni thm, nh c hai v cng cha ngi nc ngoi c g v cho Tng vng, mi v u mang Php tng v Vn vt ca t quc mnh vo Ty-Tng, trong c tng A Xc Kim Cang, tng Di Lc, tng a La (Qun m), tng thi t Tt t a v tng c Thch Ca Mu Ni Pht, cng nhiu kinh lun v Php vt khc, mi v cng cha u c mt s t Tng, Ni thp tng n Ty Tng. Nhn c hai v cng cha ngi nc ngoi tr duyn dn Ty Tng c thu hiu Pht php. Do , v phng din lch s, ngi dn Ty Tng lun coi hai b l B Tt Quan m ha thn. H sng bi hai b nh a La Thin N (Tar-l v n tn ca Mt b). H tn cng cha Vn Thnh l Thanh (Doljang) a La, cng cha Ba Li Kh C l Bch (Dolkar) a La. Sau khi vua Kh Tng Lng Tn bng h, ngi Ty Tng th knh ng nh B Tt Quan m ca h, c ngi coi ng l ha thn ca Pht A Di . c ni th cng v l knh Tam Bo, nh vua cn n rt nhiu th gii, v ng kin lp mi ngi i t, trc tin vua ly Lp Tt (Lasha)

lm trung tm kin to cung B t Lp. c s phn bit gia hai b Phi, vua Kh Tng Lng Tn cho dng ngi i Chiu t v Tiu Chiu t. i Chiu t dnh cho cng cha Vn Thnh th tng Thch Ca Mu Ni Pht, Tiu Chiu t dnh cho cng cha Ba Li Kh C (dn Ty Tng gi b l Vn Diu Thin Thn) th c Pht A Xc. C thuyt ni vua Kh Tng Lng Tn hng th 82 tui (ng cht vo khong i vua ng Cao Tng, nm Vnh Huy nguyn nin-650), ba mi hai nm sau Vn Thnh cng cha mi t th. Nh vua cng hai b phi sau khi cht u c ngi dn Ty Tng p tng th. Tng ca cng cha Vn Thnh thi gian gn y vn cn th ti cha i Chiu. Cng Cuc Hong Php Gp Tr Lc Thi S K. Tuy lc v gi vua Kh Tng Lng Tn vn cc lc hong dng Pht php, nhng theo cc nh nghin cu x hi hc, th thi y dn Ty Tng vn cn trong tnh trng bn khai nn nhng trit l cao thm ca Pht gio vn cn rt nhiu ngi khng th tip th v thu hiu. Hn na, nhng cn thn ca vua Kh Tng Lng Tn, qu na h biu th s sng knh Pht php l v ca vua mun th. K thc trong h vn cn tim tng c tin Bng gio mt cch thm cn c . Do , sau khi vua bng h, Pht gio Ty Tng khng nhng khng pht trin c m cn gp phi nghch lu. V vng t ln ni ngi tui cn u nin, hong tc phi c ngi nhip chnh. Nhng ngi trong gii qu tc trc y v vng mnh vua m tn ngng Pht gio, nay vua bng h, i vi cc v Tng c a v cao qu c vua sng m nn h khng th khng knh, nay vua khng cn, h coi cc v Tng y nh k i ch chng khc. Do , cng cuc truyn b Pht php khng th k tc. Mt khc, trong nhiu nm lin Ty-Tng lin tip khi binh chinh pht cc ln bang nhm khuch trng c , y cng l l do khin vic hong o gp phi tr lc. Vua Kh Tng Lng Tn cht i m khng c con ni nghip, chu ng l Mn T Tt Mn Tn ln k v xng l Cng T Tt Vng, v ngi nhip chnh l Lc ng Tn. t lu sau Lc ng Tn li cht, hai ngi con ca Lc ng Tn l Khm v Lng thay cha nm quyn nhip chnh. y l thi m Th Phn xut qun i xm lc v thn tnh cc tc ngi Khng. H nh bi Th Cc Hn, h cng nh thng lun c Hnh Doanh i Tng Qun ca ng triu l Tit Nhn Qu. Tn ng

Th-Th Phn Truyn nh gi: T Hn, Ngy n nay y l thi Ty Nhung thnh cha tng thy. Cng T Tt Vng ti v c mi bn nm th cht, con l c T Tt Mn Cch Pha ln k v, y cng l lc m anh em nh Khm, Lng tr nn chuyn quyn hn bao gi ht, nhng ng thi quc th ca Ty Tng lc ny cng ang hi cng thnh nh mt tri mi rc sng phng ng. Con ca c T Tt Mn Cch Pha l Kh L Sc Tn vng ln k v cha, ng ny li phi s thn n ng triu xin cu hn. Vua ng Trung Tng em con gi ca Ung Vng Th L l cng cha Kim Thnh g cho. Kim Thnh cng cha l mt t thnh knh qui ngng Tam Bo. B vo Ty Tng vi rt nhiu Pht in v mt s v Sa mn i theo. Thi vua Kh L Sc Tn tr v ngi ta thy Kinh Bch Nghip, Kinh Kim Quang Minh, Dc hc v S hc ca Trung Quc cng c dch ra Tng vn. Cng cha Kim Thnh sinh h c mt v vng t m sau ny tr thnh ngi lm hng vng Pht php ti Ty Tng, l vua Ct Phiu Song Tn ( Khri-Sron-Ide-Btsan), cn c tn l Xch Tng c Tn Vng. ng sinh vo nm Khai Nguyn th mi su (728), i vua ng Huyn Tng.n i ng c Tng, nm Trinh Nguyn th hai (786) th bng h. Vua tui cn nin thiu ln ngi, hon cnh Ty Tng by gi b ri vo tnh hung cc phe phi tranh dnh nh hng mt cch kch lit. Nhng th lnh chuyn quyn li l nhng ngi bi xch Pht gio, vua tuy sng tn Tam Bo nhng cn nin thiu nn khng th ngn chn c nhng quyn thn ph Pht, thm ch php lut do chnh ph ban hnh cng chm chc n tn ngng o Pht, n h tch thu ht kinh sch, phong to c in Pht v tng Pht. Ti t hn, h cn bin cc ngi i t thnh l git m gia sc, bi vy nn v th Pht gio giai on ny hu nh i vo suy vong. Kp n khi vua trng thnh, bit vn dng tr tu tr kh tt c cc i thn chuyn quyn, nm ly thc quyn, y cng l lc m ra thi k huy hong ca Pht gio Ty Tng. ---o0o--TIT III : Tch H v Lin Hoa Sanh Tch H vo Ty Tng

Kp n khi vua Ct Phiu Song Tn trng thnh v ch thn iu hnh vic nc, by gi quc th ca Ty Tng rt mnh v lun c khuynh hng bnh trng ra cc ln bang. y cng l thi m sc mnh qun s ca Ty Tng cn mnh hn c thi vua Kh Tng Lng Tn. Cng vo thi ny Ty Tng thng mang qun nh xung mn pha ng nh Thanh Hi, Kim Tch, T Xuyn ca Trung Quc. Ty Tng cng thng xuyn quy nhiu vng bin cnh, thm ch c ln h vy hm lun c Trng An. V mn nam, h chinh phc Mnh Gia Lp ca n . Tuy hng c nh th, nhng tinh thn ch yu ca vua Ct Phiu Song Tn l gng sc chn hng Pht gio. Do , ng hng v n v Trung Quc cu thnh Tng l. Do nhn duyn ny m kinh Pht c a vo Ty Tng rt nhiu v mt s c dch ra Tng vn. u tin h thnh c hai v ha thng ngi Trung Quc, v ngi A Nan (Ananta) ca x Ca T Di La n Ty Tng phin dch kinh Pht. Tng vng li sai Ba Sa (Pah-sa) n nc Ni Bc Nh, ti y vo nm Thin Bo th su (747), i ng Huyn Tng, Ba Sa gp c thin hi i s Tch H, tc th Ba Sa cung thnh Tch H vo Ty Tng. By gi Pht gio Ty Tng cn giai on ban u v tn ngng Bng gio hy cn rt thnh, trong khi Tng chng vn cha c quy nh phi theo mt khun php no. Do , Tch H cm thy rt kh hong ha nn ng tr v li n . Chng bao lu sau Tch H c Tng vng mi thnh ln na, ln ny ng n Ty Tng v li y mi lm nm. Thy ca Tch H l ngi k tha hc phi Trung Qun thuc mt h ring ca Thanh Bin. Tch H rt uyn thm v hc phi Duy Thc, nhng ng ch mang n Ty Tng nhng lun th ca Trung Qun. Kho st v mt lch s cho thy Tch H l mt hc gi ng hn l mt nh Tn gio. V lc Tch H vo Ty Tng cng l lc c ma honh hnh rt khng khip, chng to ra sm st lm chn ng t tri, chng gy ra ma lm h hi ma mng khin pht sinh i kht, v dch bnh th xy ra khp ni. Tng Vng nh ng ng ra tr ma, ng p : Ti mt i chuyn tm gn sc lo cu chng sanh, nn khng c diu lc hng ma phc qu. Nhng nu khng tr c u ma yu qu quy ph, th lm sao c th xy dng Pht in? Mun tr u ma l qu xin hy sai ngi n K Din Na ( Trng Na-Udana) tm thnh cho k c thng s Lin Hoa Sanh. V Thng s ny khng nhng y li c tt c linh ma, la st v tm th yu qu trong bin ln sinh t, m ngi cn l ngi thng t tt c cc Mt php La Ni (Dharni). Nu thnh c v thin tri thc ny vo Ty Tng, th tt c u ma l qu c th thai tr

Nghe vy Tng vng lin phi hai ngi n K Din thuc ty bc n , tm v thnh c thng s Lin Hoa Sanh vo Ty Tng, cng lc ti Lp Tt, Tng vng chun b hu l nghinh n. ---o0o--i S Lin Hoa Sanh. Ti Ty Tng vn c Bng gio, y l tn gio sng bi thn qu v ph ch Vu Thut. Do , i vi l lun thc tin ca Pht gio do Tch H ging gii khng d g ai cng tip thu c. Trong khi i s Lin Hoa Sanh li l ngi i thnh t v Mt gio, ng mang n Ty Tng nhng La Ni v Nghi Qu Chn Ngn. ng dng thn ch hng phc c ma, yu m, ng cng l v i s t c thn thng qung i, khin ai gp cng sinh lng knh phc. Cng n Ty Tng vi ng cn c hai mi lm v t, tt c h u c kh nng hng ma phc qu, v h c phn ra mi ngi ha o mt phng. Vic dng Mt ch hng ma phc qu l rt hp vi khu v tn ngng nguyn thy ca ngi Ty Tng. Mt gio khng phn i Bng gio m ch v tt kh ca dn gian nn phi dng thn thng gii cu, c sau mi ln ra sc gii cu, cc Mt s khng t mnh khoe khoang ti c m ch c mong dn chng ai cng pht tm tn ngng Tam Bo mt cch t nhin. V khng cng bch, d d ai ai cng phi tin Pht, do vy m ngi dn Ty Tng t tm n quy y Tam Bo. Vi ngi Ty Tng, Mt gio lun ra sc thi n, i vi qu linh gy c trong ni cnh Ty Tng, Mt gio cng ra sc trn p, kh tr, v th cho nn vic dng thn thng uy lc ti phc ngoi o v h tr Pht php, cng c y thc l k v!. Ngi ta khng r lm v hc phi v h truyn tha ca i s LinHoa-Sanh. Gn y theo suy on ca L Trng: Ngi i sau khi ni v Lin Hoa Sanh h ton da vo s truyn, nhn m thm li, khng bit u l thc. Bi hc thuyt v h truyn tha ca ng truy tm khng thy c sch s no ghi chp c. Hn na, bn thn Lin Hoa Sanh cng khng c sng tc, trc thut g biu th kin gii ca chnh ng. Nay xin vin dn mt quan im c lin h gia ng vi Tch H, l hc thuyt c Lin Hoa Sanh tip th, hc thuyt Trung Qun kim Mt tha. Hc phi ny i sau gi l Trung Qun T Lp phi (thuc h Thanh Bin) cng c. (Ty Tng Pht Gio Nguyn Lun-trang 23). Theo cc nh s hc Pht Gio Ty Tng, th a s cho rng i s Lin Hoa Sanh l s t ca C phi Mt gio Ty Tng, s d gi l C Phi v y chnh l phi Ninh M

(Rnn-ma-pa) ca Hng gio Ty Tng. Nhn v Lin Hoa Sanh c dch cun Kim Cang Khn Hnh Cn Bn Ch v t ng l Ba Nh Kit Tang C v thy mnh m ging b Khng Hnh Mu Ho Dim X Thnh Ch (Tham kho Pht Gio i T in ca Vng Nguyt Th-t trang 3613 tr lui). Nhng theo kho st ca L Trng th khng th nh th. Theo h L : Thuyt va nu khng tinbi v Mt tha Ty Tng t khi c lu b cho n sau ny u l bt u t cc hc gi n nh: Php xng, Tnh Hu, Gic Tnh, Gic Mt v.v cc v ny k tip n Ty Tng v dch rt nhiu kinh in Mt gio, ng thi cc v y cng truyn s hc ca mnh ti Ty Tng K thc, Mt hc ca Cu phi l xut pht t y (Ty Tng Pht gio Nguyn Lun trang 23).

---o0o--Nhng S Tch Thn D Lin Hoa Sanh c coi l mt v i s c thn d trc tuyt, v vy nn c rt nhiu ghi chp lin quan n vic ng hin th thn thng, nay xin sao lc li nh sau: 1- Lc Lin Hoa Sanh va n Tng th, c cc quan i thn v rt ng dn chng nghinh n v bi yt ng ti a phng i Long Cc, khi y a phng ny b thiu nc, bit c s vic, i s bn dng thin trng dng xung t mt ci, tc th di t phun ln mt dng sui mt. 2- Mt hm i s Lin Hoa Sanh ang i li trong khun vin ni ng ang , bng gp mt con l qu v cng hung tn, qu ta trng thy Lin Hoa Sanh lin bay ln cao dng hai ngn ni lm bn ta nhm p i s b kt vo gia hi cht. i s thy vy, vi dng thn thng bay ln cao hn hai ngn ni, ming tng chn ngn ch phc c l qu v khng cho n tip tc gy ho. 3- Li c mt hm, ni a phng i s ang t nhin c mt con Xch Long t trn tri p xung, ha hin thnh mt thn hnh cc k to ln, ri bin ra tuyt v ma nhm i s m tn cng. i s mt mt th ming tng chn ngn ( Lc T i Minh Ch), mt mt a tay hng ly tuyt v ma , bng nhin Xch Long vi thn hnh to ln b co rt

nh li v ri vo lng bn tay i s, n run ry hi lu v bit l khng th that khi lin tun mnh i s v cu xin qui y Tam Bo. i s ch nguyn hi lu Xch Long hin li nguyn hnh vi cho i s b ri i. T v sau dn c trong vng khng cn b nn tuyt v ma lm h hi ma mng. 4- Li c mt ln i s Lin Hoa Sanh gp mt con qu, qu bn bin ha ra nhiu th chy v by ra th trn bng tuyt ri nhm vo i s tn cng. i s lin dng Php thut gom tt c tuyt vo mt ci h v qu ta b trt chn t nho xung h. Hi lu t ngh khng cn sc o that khi h, i s li khin nc h si ln lm cho xng tht ca qu khng cch no chu ng c na, nhng qu ta vn nui nh o that, do i S dng chy Kim Cang lm tn thng hai mt ca qu. Khng cn cch that, Qu khn thit xin i s tha mng. i s thuyt php cho nghe sau phng thch, qu bi cho ri bay ln h khng bin mt. 5- Ngoi ra, cn c chuyn c mt U-Linh mun hm hi i s, bn ha thnh con b trng lng di, ngm d i S ci ln, i s hiu dng ca qui ngu, tuy ci th c ci nhng ngay khi qui ngu khi nim mun hi, i s lin khin c ngi v tru bay ln, qui ngu thy thn mnh b tri v treo l lng gia h khng, t lu sau n li ha ra mt thiu nin mc o trng, khn cu i S xin qui y. i S dng phm m thuyt php cho nghe, nghe xong bch y thiu nin rt hoan h vi cho i s m ra i. i loi nhng truyn thuyt kiu th ny, ng v phng din kinh nghim tn gio th c rt nhiu nhng hin tng truyn thuyt kiu nh vy m khng cn phi t nghi vn. Bi n mun ni ln lp trng ca Tn gio , v cng khng nn coi truyn thuyt l li ni v b. ---o0o--Cha Tang-Din V Tng-Ch u Tin Sau thi gian tip nhn s ch o ca Tch H v Lin Hoa Sanh, Thin Bo nm th tm (749), i vua ng Huyn Tng, Tng vng Ct Phiu Song Tn phng theo cha u an Ph L ca n kin to cha Tang Din. Cha ta lc v pha ng, cch Lp Tt khong ba mi dm Anh. (cha Tang Din-Bsam-yas cn dch l cha Tang-Na), nhng tn Tang Din c dng ph thng hn. Li na, theo Lt Ma Gio S Lc ca Trn Thin u trang 13 chp: Cch cu to in Pht ca cha Tang

Din c chia thnh ba tng, tng di cng c kt cu theo kiu kin trc ca Th B t (Ty Tng), tng th hai c kin trc ging kiu kin trc nh ng, v tng th ba c cu trc theo Trung n . Ni chnh in th ba v Pht, bn gc th tng T i B Chu v Tiu B Chu, thn ch xua ui t ma v tng Nht Nguyt. Cng theo Trn Thin Au Cha Tang Na c khi cng xy dng lc Tng vng va trn hai mi tui, n nm Tng vng c ba mi t tui mi hon thnh. C thuyt ni: Ngh thut kin trc cha Tang Din l vin Hip Bch c kt hp t ba nn vn ha l Ty Tng, n v Trung Quc. Cng trnh c xy dng trong ngt mi hai nm lin tc ni ln s hng v ca n. Li c thuyt cho rng, thi vua Ct Phiu Song Tn ch mi kin to c phn mng nn m thi. Hin nay nhng thuyt nh va nu c v m h khng th xc quyt c. Sau khi cha Tang Din c lc thnh, Tng vng nghe theo ch dn ca i s Tch H, c ngi i n tm thnh c hai mi v Tr Lut T Kheo v Ty Tng, hai mi v ny y theo Lut m kin lp Tng gi, k tuyn chn ly by ngi Ty Tng u t cho theo hc vi hai mi v Tng gi ny, v cu th c tc gii. Th c tc gii xong, Tng vng li gi by v tn T kheo ny sang n cu hc Pht php, chun b c ngi k hu. Trc , Pht gio Ty Tng cha c ch nh gii lut ca Tng gi; do , gi y kin lp Tng-ch c phn no i qu gii lut cho php. Ngi Tch H v hai mi v Tr Lut T kheo c thnh t n n, h l nhng ngi xut gia v lut nghi cn bn c h truyn tha l ca Thuyt Nht Thit Hu B, v th lut T kheo Ty Tng ngy nay vn l Lut tng ca Tiu tha. Theo Vng Nguyt Th (Pht gio i T in trang 3613-3614)th trong thi k ny cn c cc t ca Tch H l Ca La Ma Thp La (Lin Hoa Gii-Kamalasa) v T L Gi Na Khip t (Vairocana-raksita)v.v.. cng c mi n Ty Tng phin dch kinh Pht, v tuyn dng gio php, trong s nhng t ca Tch H n Ty Tng c bit c Ca La Ma Thp La trc tc Trung o Trang Nghim Thch c thy su b. Nhm mc ch c xu t tng Trung Qun, v chnh ng l ngi lun bin vi i tha Ho Thng ngi Trung Quc v ng c ton thng. Trong khi T-L-Gi-Na-Khip t th vit b Bt Kh Phn K v Pht Tn Minh ng v.vNgoi ra ng cn dch Hoa Nghim Kinhchung vi T Lin t La B (Sur-nrabohi) xin dng Hin gio. Nhng dch phm ny hin vn cn trong tng kinh Tng vn, chng thuc v lun b

an Chu Nh ca Gic Mt, thuc vo thi vua Ct Phiu Song Tn cng vi Thn Gi L Bn Trung. iu ny cho thy thi y anh ti t n c thnh mi n Ty Tng cn c: Bin Chiu (Vairocana), Long Trng (Khu-yi-rgyal-mtshan), Tr Qun v.v c vy l nh s trng th ca Tng vng. Li na theo Kim Sn Chnh Ho trong ng Pht Gio S trang 18, th thi ny cn c hc gi ngi n nh T Ma La Di a La (Vimalamitra), hc gi ngi Ty Tng l Khc K Nam Ba (Chos-KyiSnan-ba) v Ba Nh Khu Cu (Dpal-brtregs)v.v tuyn dch mc lc ca cc Kinh, Lun. Trong khi Na Di a La ca nc Ca T Di La th hon thnh vic quy nh Tng ch cho Ty Tng. Nh nhng n lc tr gip ca cc v va nu m Pht gio Ty Tng tin n hng thnh. ---o0o--Cuc Tranh Lun Lp Tt y l thi k m Hn tng v Phn tng hi t rt ng ti Ty Tng, ngun gc v s hc gia Hn v Phn tng c nhiu iu khng tng ng, v vy m gia hai bn c pht sinh va chm. V mt thi gian, th Hn tng Ty Tng ging dy cho hc chng kh lu, nn by gi th lc ca Hn tng ti Ty Tng thnh hn Phn tng, v v lnh t Hn tng Ty Tng c tn xng l i Tha Ha Thng (Mahyan Hoa San), theo Ty Tng Pht Gio Nguyn Lun th thuyt ca Hn tng ti Ty Tng gn ging vi Thin tng, lytrc ch nhn tm khai th Pht tnh lm chnh, li cn cho rng vic y gio tu hnh ch lao nhc m thi chng c ch g; v d sa vo phng dt v hon ton khng th gi gn c. Lun im ny tri ngc vi lut nghi tn gio va do Tch H thit lp, do mi xy ra tranh lun gia Hn v Phn tng. Cuc tranh lun c ko di m cha c hi kt, ngay vo thi im y c t ca Tch H l Lin Hoa Gii vo Ty Tng. Lin Hoa Gii l ngi tinh thng Trung Qun, kho dng Nhn Minh. ng trc tnh hnh nh vy, Tng vng cho triu tp tng chng v ngh Hn v Phn tng ngh lun i n quyt nh ng sai. Lin Hoa Gii c c i din cho Phn tng trn thuyt, ng ph ngay vn nn by lu c tn ti. i Tha Ho Thng khng sao ng p ni, nn sau lui v li Hn th. T ci hc Trung Qun ti Tng th th ch ca Thin gio m hng thnh.

Lch s Pht gio Ty Tng gi l cuc tranh lun Lp Tt, cuc tranh lun c din ra vo nm Trinh Nguyn th tm (792), i ngc Tng. Trong cuc tranh lun ny, i-Tha Ha Thng c nht mc tun theo truyn thng Thin Trung Quc, tc ch trng ly n ng trc ch lm chnh m khng chu suy ngh v phn bit cch din dch gio ngha. Bi php mnn ng trc ch ch hp vi tm cnh ca Thn Hi l im chiu im ph. Nu em chuyn im chiu im ph ra lun trng tranh cao thp t nhin l khng th chm n c dng x ca Thin. Trong khi Lin Hoa Gii, t ca Tch H li l ngi trng thnh trong hon cnh lun c nhiu lun trng bin lun x n by gi. Thi y sau Th Thn, Tng H tr lui, cc hc phi Pht gio n khng hc phi no li khng ch trng n k xo bin lun. Bn thn Lin Hoa Gii vn tinh thng phng php lun Nhn Minh, v th khi ra lun trng ng l ngi s dng phng php lun ca mnh mt cch c : Phn on ng sai, kho cng kho th, v l lun c t chc cht ch, kh ai c th nh ng ni. Kt qu, i Tha Ho Thng b th bi, v tt nhin phi rt lui khi lun trng. Cn c nhng nghin cu ca cc hc gi cn i, th by gi tuy i Tha Ha Thng b th bi ni lun trng nhng khng v th m nh hng Thin tng ti Ty Tng b tiu vong. V l trong cc sch s ca Pht gio Ty Tng u c ghi chp v Thin hc, v ngi Ty Tng bit rt r Thin ca T s t Ma c bt ngun t tn gi Ma Ha Ca Dip; tnh t T s t-Ma n i Tha Ha Thng l v T th by (xem phng php t duy ca ngi Ty Tng ca Trung Thn Nguyn trang 102). c bit sau cuc tranh lun Lp Tt, Pht gio Ty Tng ly Pht gio n thi Vn k lm ch lu. y l thi m tnh lun l rt c coi trng, do cho nn cc lun th Nhn Minh c phin dch ra Tng vn rt nhiu, c n su mi su th loi. Trong khi cc lun th v Nhn Minh c dch ra Hn vn ch c ba th loi. iu cho thy Pht gio Hn, Tng mi bn c s khinh, trng khc nhau. ---o0o--TIT IV : S Long Thnh V B Ph Dit Ca Pht Gio Ty Tng Vua Li Ba Thim Vi Bia Cu Chu (Sanh Cu Bi)

Thi i ca Tng vng Ct Phiu Song Tn, Pht gio Ty Tng tuy c hng thnh, nhng l s hng thnh ca giai on u du nhp. Chng hn chuyn truyn tng v vic dch Pht in ra Tng vn ch l chuyn truyn khu, k thc chng thy c bn kinh no c vit thnh vn, cha ni l qua thi gian di lu kh trnh khi tht lc, cn nu c th cng c ci nh rt nhiu; v li thi y cc v s n n Ty Tng phn nhiu tui tc cao khng th chu ni kh hu khc nghit. Tng vng i ba mi lm, y l v Tng vng c nhiu cng hin ln i vi Pht gio Ty Tng, v y cng l thi m sc mnh qun s ca Ty Tng n hi cc thnh; thnh hn c cc i Tng vng trc. Ngi dn Ty Tng tn ng l Chuyn Lun Thnh Vng, h cn ni ng l ha thn ca Vn Th B Tt. n Tng vng i ba mi tm (tc sau ba i), Pht gio Ty Tng thi Tin Truyn mi t n cc thnh. Tng vng i ba mi tm c tn l Ct Phiu Li Ba Thim (Khriral-pa-Can). Nin i tr v ca vua Ct Phiu Li Ba Thim vo khong i ng Tng, Nguyn Ho nm th mi mt (hoc nm th mi hai), n i vua ng V , nm Hi Xng nguyn nin (816 hoc 817tr v c 41 nm). Nhng nm mi ln ngi. Tng vng Li Ba Thim thng mang qun nh ph vng bin cnh nh ng, ln no ng cng thng, khin nh ng phi thng thuyt vi ng kin to ho bnh cho vng bin cnh. Qua hai ln thng ngh, hai bn Hn-Tng u c lp bia minh th. Ln lp bia th hai c gi l Sanh Cu Lin Minh Bi. Bia ny lp vo i vua ng Mc Tng, nm Trng Khnh nguyn nin (821), c thuyt ni l nm Trng Khnh th hai (822). Bia hin cn Lp Tt (Lasha), nhng tri qua nhiu nin i nn ch khc trong bia hin nay phn ln khng cn nhn ra. Nay xin ly mt trong hai bn sao vn bia c c lu gi ti Bc Vt Qun ca hong gia Anh Quc Lun n do Thin Trc Qun sao lc, xin chp ra y tin tham kho: i ng Vn V Hiu c Hong , i Phn Thn Thnh Tn Ph, quc ch hai nc l cu chu ca nhau cng thng ngh, v x tc bn no cng trng, kt cc lp Kh c i ha mun mi mi khng b tht tn. Thn nhn chng bit, nay hai bn ly i tit m th, truyn n i sau, kip kip i i chu con xng tng. Vn V Hiu c Hong cng Thn Tn Ph c, hai thnh du trit, y sng sut c mun dn xng tng, nay v thng dn ly gio ha lm vn hnh, nn dng n m che c trong ngoi; Do k thng ngh tng ng, mun

mun dn an thi; do suy ngh nht nh, lu thnh i tr. ng lng xt nt, ly ngha ln bang m giao ho cng nn tt p, mun b ci Hn-Phn hai nc c yn, ly pha ng Thao Dn lm quc gii ca i ng, pha Ty Thao Dn l i Phn lnh a. Hai nc khng coi nhau l th ch, khng ng binh gy hn, khng nui xm lng. Nu c ai gy cn tr ni bin a, th bt tra cho bit ri cp cho o qun lng tho m th v. x tc sn xuyn v nhiu, mi bn phi knh thn nhn. Ngha cu chu tng ho, c bn no gp nn th thng truyn cho nhau ng cu. Hai nc nng nhau thng xuyn qua li. Gia i bn nu c sai phm, h ng sai th Phn sa v ngc li, ngay nh qun tng gp cng, hy gip cho nga tt. Qun tng ng pha ng Thao Dn do i ng cung cp, ng pha ty Thanh Thy th do i Phn ti tr. hai nc khng lo khi bi, cu chu ly l m thn cn. Dng cao thnh c lm danh, khin th dn khng cn kinh khip. Ngi i ng khng s, dn trong xm an vui, chung iu ngha m khng gy bin lon, n c tri khp mun i, c vy th ting tt nh nht nguyt chiu soi chng khc. Dn Phn th an ni Phn th, Hn tc trn vui ni ng quc, y l nghip ln ca vua hai nc. i bn gi gn minh th, vnh vin khng i di. Ci xin Tam Bo cng ch Thnh v nht nguyt tinh thn h c. Nay Hn Phn ch thnh by t, ly lm minh, lp nn th c, nh bn no khng tun th c, hoc Hn hoc Phn ph minh bi c, t gp ha ng kh trnh. Phng c bn no nghing ng, lm cn gy lon, y l hn nh ca li minh b ph. Vua ti hai nc Hn Phn dp u lp th, knh cn lm vn. c ca hai vua chiu khp trong ngoi, nhn dn tn tng. (Trch tp ch Tinh K s 75, xut bn 1965) Trong vn bia c ghi i trc Tam Bo m lp th, cho thy Tng Vng l ngi ch thnh tin Pht. C thuyt ni Tng vng Li Ba Thim cung knh Tam Bo n ng t ct tc lm ta c cng dng Tng Bo, nhn m ng c c danh hiu Li Ba Thim. Ch Li Ba Thim hm ngha l Hu Pht. Do Tng vng Li Ba Thim ch thnh xng m Pht gio Ty Tng mi c s nghip dch kinh Pht, t Pht gio Ty Tng tin vo con ng mi. ---o0o--S nghip dch kinh Tng vng Li Ba Thim c nhng kinh Pht c dch xong ca thi trc v thy khng hon m. Do , ng sai s i n dong rui

khp ni l thnh cho k c nhng Tng nhn anh tun v mi n Ty Tng tr gip cng cuc phin dch kinh Pht. Nh nhn duyn ny m Ty Tng n tip c cc hin nhn n t n gm cc hc gi nh: Thng Hu (Jina-mitra), Gii Gic (Surendra-bodhi) Thi-Gii(Dna sila), Gic-Hu (Bodhi mitra), Ct Tng Gic (SilendraBohdi), H Khnh Gii (AnantaSika), Kim Cang Gii (Vijaya Sila) khng di hai mi v, v l nhng hc gi hu danh t n c th tra kho c. V pha Ty Tng c cc hc gi nh: Bo H, Php Tnh Gii, Tr Qun hc gi n-Tng trn ba mi v, h u l nhng ngi ni ting, thnh danh. Nhng hc gi va nu thit lp mt ch dch trng ht sc nghim cch. Trc khi bt tay vo vic dch thut, vic u tin h lm l chnh n li dch ng. Phm nhng kinh no i trc cha dch xong hoc dch xong nhng khng c nh hun th u c b nh (bt lun l kinh thuc Tiu hay i tha). Khi gp nhng ch hoc tn gi kh hiu trong cc kinh Tiu tha hay i tha th thm nh li kt cu ca dch ng sao cho ph hp vi php hnh vn. Trng hp nan gii, th dng phng php Nhn minh phn tch cch dng ch, sau c s gii thch v lm ra bn ghi chp ring. Trng hp khng th thuyt minh, th ty theo ng tnh thch hp m dng dch, sau chnh li cho hp vi cch s dng ca Tng Vn. Trng hp thch hp vi gc, ri mi tin ti nh danh th cn phi tinh luyn v mt vn t. cn chnh sa v thm nh ch dng v tn gi ri mi bin tp thnh sch, nh vy m c b Phn-Tng i Chiu i T Vng rt ni ting, hay cn c tn gi Phin Dch Danh Ngha i Tp (Tn ting Phn l Mahvyutpaatti) Sau khi nhng v nh Thng Hu hon thnh b Phin Dch Danh Ngha i Tp, mi tu thnh Tng Vng ban hnh, t dng b sch ny hiu b tt c cc b kinh c dch t cc i trc. Nh phn u ca Kinh i Bt Nh cho n phn th ba, th t c theo m hiu b v dch xut c rt nhiu b kinh. V Lun b, th h ra sc dch nhng b lun ch yu ca i tha. Thng l cc b Lun ni ting ca LongTh, B, M Minh, Di Lc, V Trc, Th Thn, nhng b Lun m a s i chng bit rt r. Nhn m ti lnh th Ty Tng ngi ta bt gp nhng lun th ca cc v va nu. Nhng b lun quan trng ny hin vn cn trong i Tng Kinh Ty Tng v thuc v i tha Hin gio. Trong s qu na c phin dch vo thi gian ny, nhng bn do cu dch cng chu s hiu nh ca thi k ny.

Thi k ny Pht gio tuy vn lun c xng, nhng th lc ca Bng gio hy cn rt mnh, v nh hng ca Bng gio chi phi Pht gio l rt ln. T khi ngi Tch H lp ra Tng ch cho mi thi k ny, n khng nhng khng c ph cp rng ri, ngc li n cn b nhim bi cc tp tc th gian, v th gii lut gn nh b b ri. Tuy nhin y cng l thi k nui mu ci cch ht sc cn bn, nh mt mt th hn ch hoc cm dch v truyn b cc kinh sch Mt gio, v rng tn ngng Thn gio c tnh truyn thng c th tin vo kinh sch Mt gio m lm cho Pht gio tr thnh h bi, mt mt gng sc dch xong b Lut tng ca Thuyt Nht Thit Hu B, B Lut ny by gi ang lu hnh ti n . Dch ton b gii bn T Ni Da Thp Tht S cng nh tt c lut, lun ca Thuyt Nht Thit Hu B, v ly lm chun quy chnh n Tng ch. Kinh i tha c dch vo thi k ny gm c: Kinh Php-Hoa, Kinh A Di , Kinh Hoa-Nghim, Kinh Duy-Ma, Kinh i Nht v cc b Lun hin vn cn mt s trong Tng vn i tng kinh. Xin sao chp v a ra bn i chiu ca L Trng, bn i chiu ny trch t Ty-Tng Pht Hc Nguyn Lun trang 25 vi biu :

---o0o--Lt Ma V S Cng Dng Nng Hu Khi vua Li Ba Thim cn sinh thi, do vic chnh n Tng ch c tin trin tt p, t dn n vic xc lp trt t ca Tng giai. Vng tht ly Tng v phn ra thnh S- Tam ng, vi th t t trn xung l: Lt Ma, Thin Tu, T. ban u ca ch Lt Ma l Thng s hoc

Trng lo. iu ny s gii thch Chng su(06) ca sch ny. S, , Tam ng l do chnh ph cng dng; li quy nh cho dn gian: C mi nm h l mt t, mi t mt nm cung cp nui mt v Tng nhm gip v Tng y an tm tu hnh m khng phi nhc sc lm vic g khc. Nh m lut nghi Tng gi t hng n chnh tc. (Trch: Ty Tng Pht Gio Nguyn Lun trang 26). C thuyt li ni: Thng dn trong by h chu trch nhim cng dng y thc v vt dng c nhn cho mt v Tng (trch: Ty Tng Pht Gio S Lc ca Chng Gia). t ra quy nh cng dng nh trn, thy Tng Vng l ngi ht mc knh trng Tng Bo. Tic rng a ra quy nh nh th nhng bn thn nh vua khng thy nhng vic kh khn m dn tnh phi gnh chu Nhn s kin ny, sch s ghi l Nh m ton cnh Ty Tng c hng li lc, an khng (Ty Tng Pht S Lc Chng Gia). Nhng v mt dn gian, quy nh trn kh trnh khi li on thn ca b tnh! Cng xut pht t lng knh m Tng Bo m vua Li Ba Thim ban chiu th vi ni dung: Nghim cm ngi dn khng c mit th Thnh Tng, hoc ch trch, diu ct v ci nho ch Tng. T nay v sau h ai phm iu cm ny th b mc mt hoc cht cc ngn tay (Trch: Lt Ma Gio S Lc ca Trn Thin u trang 17). K thc, l dng hnh pht ny nghim cm ngi dn khng c nhc m Tng chng. Bn thn bin php ny cng cn c kim tho. Do nghim cm gay gt nh th mi a n s bt bnh ca quc dn, v o su thm lng th ght ca nhng ngi thuc truyn thng Bng gio. Kt cc l din ra i bi kch Th vng dit Pht. Mt khc, phi ni l Li Ba Thim v qun vng h php, l ngi thc hin ng li chnh tr ca mt chuyn Lun Thnh Vng: dng o c gio ha v cai tr mun dn. Dng mi iu Hin thin dy dn, v lun ly bn thn mnh lm chun mc php tc, ng ngh, mt khi ngi dn chu n vua t h s tn trng l phi v s thc. Hn th, vua Li Ba Thim cn l ngi Ty Tng u tin dng i in lch php ca nh ng ghi chp s k. Tm li ng l v vua lm nn cng trnh v i cho Ty Tng.ng thi s hc ca cc v i s dch thut thi y c ngun gc t thi Vn k ca Pht gio n , thi ny s php rt tinh nghim, do bi tht chng lut nghi u tun theo i gii Du Gi B Tt, tip l Ng Minh m tp thnh i tha. Th lp rnh mch r rng t n trnh Bc i cao minh. Do , tuyt nhin y khng phi l iu m chng dn bnh thng c kh nng tip th. Hung na thi y li cm khng cho dch v truyn b Kinh in Mt gio, v vy tn ngng Bng

gio c tnh truyn thng khng c cch no thm nhp vo Pht gio. T nhng nhn t trn dn n cuc vn ng hy dit Pht gio ca Tng Vng Lnh t Ma. ---o0o--Tng Vng Lng t Ma Ph Dit Pht gio Tng vng Ct Phiu Li Ba Thim dng ch mi dng Tng, iu kch thch s gia tng Tng s, v khin ngi dn khng ai l khng kh v su cao thu nng, nh hng n sinh k ca h. H ly ca tn ch dng Tng l lm cho lng dn on thn, bt bnh, nn di vi Pht gio h u c cm tng khng thn thin; trong khi nhng k t hu ca vua c lng tin Pht ln lt cht v tui gi, s cn li th yu cu quc vng Li Ba Thim nh ch ch dng Tng, ng thi cng gy cn tr cho cng cuc hong php, khin Tng vng ut c m cht. C thuyt ni, ci cht ca Tng vng Li Ba Thim c lin quan n ngi em trai ca vua l Lng t Ma. ng ny cu kt vi b ng ca mnh hm hi vua. Sau khi Tng Vng Li Ba Thim bng h, ngi ln k ngi l Lng t Ma, ng ny l tn ca Bng gio, Lng t Ma va ln ngi th Ty Tng pht sinh nn i, cc ging th b n dch, cn ngi th b thin tai c lin tip xy ra. Tng Vng Lng t Ma nhn vic xy ra thin tai dch ha, v li dng tm l dn gian ang on hn Tng l, bn trt ht tt c tai ha nguyn nhn l do Tng l gy ra, ng thi quy ht mi sai tri v cho Pht gio. Do , i vi Pht gio ng trin khai mt cuc bc hi v cng tn khc. ng cm ch vic dch kinh v cho t ht kinh in, p ph cha chin, Pht tng, ra lnh Tng l phi hon tc, cng bc h tr thnh th sn hoc t. Phm v tng no dm bt tun lnh vua th b x trm. Qu l s bo ngc cha tng thy. Vic lm ny ca Tng vng Lng t Ma khin hng trm nm ti bi i nghip ca vua Ct Phiu Song Tn, v thnh nghip m Vua Li Ba Thim gy dng ch trong nht n bin thnh my khi! Thi y Tng l h nghe n vua quan l chy trn, h o t sang cc ln quc lm k tha hng, bt lun l v Tng y thn phn th no. Tu trung nhng v danh tng c nhiu v chy n php thnh n Hong (Chogrub). Ti y cc v tip tc lm cng vic ca mnh, y l dch kinh. V ti n Hong cc v dch c cc kinh t Phn vn ra Tng vn nh:

Ch Tinh Mu La Ni Kinh, Bt Nh Ba La Mt a Kinh; v cc Kinh t Hn vn ra Tng vn nh: Lng Gi A Nu a La Bo Kinh, Kinh Quang Minh Ti Thng Vng Kinh, Hin Ngu Kinh, Thin Th Thin Nhn Quan Th m B Tt Qung i Vin Mn V Ngi Bi Tm La Ni Li na, cn c cc v nh m Tn, Phc Hu rng ging v lun DuGi. Li c i s Php Thnh trc tc b Thch Ca Mu Ni Nh Lai Tng Php Dit Tn Ch K, v ng gi Ty Tng l Xch Din Quc. B sch trn c lc ghi nhng hng suy trong lch s Pht gio Ty Tng. Li ni v cuc vn ng ph Pht ca Tng vng Lng t Ma, cuc tn dit Pht gio ko di trong nm nm, n nm Hi Xng th hai (842) i vua ng V , th Lng t Ma b mt v Lt-ma tn l Kit Tng Kim Cang (Dpal-gyi rdo-rje) git cht. ---o0o--Ci Cht Ca c Vng Lin quan n ci cht ca c vng, c mt thin on vn miu t li s vic ny v cng sinh ng: By gi Kit Tng Kim Cang ang n tu ti mt hang ng trong ni su, Ngi tu hnh Tam mui, bng nhin c mt v Khng Hnh Mu xut hin v ni vi Kit Tng Kim Cang: Trong gii Pht gio Ty Tng, Ngi l ngi c kh nng biu hin cng c cho t nc ny, ngoi Ngi ra khng cn ai khc. Hin nay Lng t Mav c vngang dng th on thm c tiu dit Pht gio. Gi y c hi n, Ngi hy git ng vua phi php y i. Ta vi Ngi cng n ch nn khip s, v Khng Hnh Mu ni dt li lin n mt dng. Nghe xong, Kit Tng Kim Cang lin ngh vua Lng t Ma ph dit Pht gio t s b ti hnh. Ngh vy, ng khi tm i bi thng cm cho Lng t Ma; ng li ngh nu khng git th c vng s vn tip tc to trng ti, tng lai s th kh bo cc nng ni a ngc. Khng th c vng tip tc ph Pht, hy dng tm bi mn m phng tin git b c vng. Sau Kit Tng Kim Cang tm c mt con nga trng, ng dng h sn en ton thn con nga v bi en mt na mt ca ng, du cung tn vo ngi ri ci nga i ti trc cung B t Lp biu din mt iu ma k diu xem rt vui mt, va lc Tng vng Lng t Ma ang ng trc cung duyt lm vn t trn bia Sinh cu lin minh bi, by gi Kit Tng Kim Cang va i qua va ma v ci u cho nh vua, lc

tin n gn quc vng, ng ci u ba ln. Ln th nht ng tra tn vo cung, ln th hai ng dng cung sn sng bn, ln th ba lc va ci u th ming ng c to phong hon a, a hon thy, thy dit ha, Kim X iu thng Thy Long, Kim Cang Thch xuyn Bo Thch, Thin thn Ch A Tu La, Pht thng s t vng, ta nay cng nh vy m git b c vng. Dt li ng nhm thng vo ngc nh vua m bn, nh vua tht ln rt to, a hai tay nm ly tn ri lo o ng nho xung t m cht. Lp tc Kit Tng Kim Cang ci b lp o bc bn ngoi, tha lc mi ngi ang cn hn lon, ng thc nga chy mt dng, chy c hi lu gp mt h nc, ng dt nga xung h ra sch h en trn thn nga v trn mt phn mt ca mnh, ri tip tc ci nga chy n mt khu an ton v bit khng ai c th truy ui mi thi. Sau khi Tng vng Lng t Ma b st hi, Pht gio Ty Tng cng khng v th m phc hng; ngc li nhn vic nh vua b st hi bi v Lt-ma, do nhng k thn tn ca vua trt ht s phn n ca h ln gii Tng l, h bt c v Tng no l git ngay v Tng y, c rt nhiu Tng nhn phi b nc chy trn. Bi lc ny Tng nhn ti Ty Tng khng c c hi sng st. Trc tnh th nh vy, vn ha Pht gio ti Ty Tng hu nh b dit sch, ng thi mt phn vn ha bn a ca Ty Tng cng gp vn nguy. Cnh , cc v vng t ca Lng t Ma thi nhau tranh dnh ngi vua, cuc tranh dnh dn n vic nh git nhau ko di trong nhiu nm. Khin cc din Ty Tng t ch thng nht tr thnh tnh trng qun hng phn manh ct c, cc phe ng st pht nhau. y l thi m t nc Ty Tng b hm trong trng thi hc m v ko di c khong trm nm. Trong sut thi k ny, tuy b ni lon, nhng chc chn l c ngi mu phc hng Pht gio, d trong dn gianTy Tng c h nh khng cn ai bit g n Pht php. Cuc vn ng ph dit Pht gio ti Ty Tng xy ra gn nh tng ng vi thi Php nn Trung Quc do vua V nh ng gy to. Cc yu t khin hai nc Hn-Tng hy dit Pht gio ging nhau nh mt vt xe. Tuy Pht gio c truyn vo Ty Tng thi gian cha lu gc r bm su, tht nhin gp phi s kch khng cht tnh ngi, lm au lng ngi sng lp, nhng au xt hn c vn l cuc php nn Hi Xng i ng V-. ---o0o---

CHNG III: PHT GIO TY TNG THI HU TRUYN TIT I : Pht Gio Phc Hng Trc khi phc hng, cui chng trc c cp n tnh hnh Ty Tng sau khi vua Lng t Ma b st hi, v ton cnh Ty Tng b ri vo thi hc m c khong mt trm nm. Li theo Nghin Cu Bin Cng Chnh Gio ca Hong Phn Sinh, (trang 75) th: Sau khi vua Lng t Ma b st hi, nhng i thn thuc phi phn i Pht gio lp ngi con ch ca Lng t Ma l Mu Kin ln ngi (tng truyn Mu Kin l a tr con nh ngho c i Phi mua v), trong khi phi tin Pht th lp ngi con th ca Lng t Ma l Lng c Nguyt Tng (Quang c) ln ngi. Do s dn co ny dn n vic hai phi cng kch nhau to nn cnh i lon cho Ty Tng. Chnh quyn th b phn manh, cc ho kit, t trng ni ln nh ong, h thi nhau chim ly th him ca ni rng lm c s xng hng. Mi c s bo h mt s thn lng v cc thn lng phi cung cp qun lng cho c s y. C lc c ni khi v t trng qua i, v hoc con gi ca t trng tr thnh ngi chp chnh. Thi y trong dn gian Ty Tng c cu ngn ng c ti sn thng, in ti bnh nguyn. Vo cui i nh ng v trong thi gian by tm nm u ca thi Ng i, v mt chnh tr, Ty Tng c c s phc hi t trc thi ca Tng Tn Cang B, tuy Ty Tng vn cn trong trng thi b lc phn lp. V mt tn gio th hy cn yu v cha thy c hin tng chn hng. Mi n

nhng nm u i nh Tng, Pht gio Ty Tng mi dn d c phc hng. Ti sao Pht gio li dn dn c phc hng? Xin ni li mt cht l khi vua Lng t Ma ph dit Pht gio, by gi trong di ni Ba Khu Bc L (Dpal-chu-ba-ri) v pha ty nam Lp Tt c ba nh s l Lp Ph Tt (Rab-gsal), Nguyt Cch Cm (Gyo-dge-hbyuin) v M Nh Thch Ca Mu Ni (Smar-sakya-muni). Trong lc ba nh s ny ang tu thin bng thy trong ni c v Tng i sn bn, qu kinh ngc bn hi v Tng y v sao nn nng ni ny? Nhn mi bit l do c vng ph dit Pht gio v cng bc Tng l lm th sn. Sau khi nghe xong, ba v bn thu thp cc kinh, lut v lun m h c c ri cng nhau trn khi Ty Tng. u tin h n nc Hoc Nh (Hor-tc Th Nh K) vi nh truyn b Pht gio, nhng do chng tc v ngn ng bt ng lm tr ngi nn h li n lu ng ti nam b An-a (Amdo), vng ny ph cn vi huyn Qu c, tnh Thanh Hi. Theo Ty Tng Pht Gio Lc S ca Chng Gia, th ba v chy n di ni thuc tnh Thanh Hi, nh ni M Long a Kit Tng, ni Nhin Qunh Nam Tng, v li ti a khu im ch Gim, ti ni ny lc ba v ang tu thin bng thy lu ha rc sng, nhn pht sinh chnh tn v t co tc xut gia, c ba u c tn gi l Thin Minh, v sau tm tr dn c khai ng li c tn l T Minh. n khi cc v T Minh (Ggoris-pa-rab-gsal) cn c th gii C tc, th cn c theo gii lut ch nh Trung Quc (khu vc Pht php thnh hnh) cn c hai mi v T Kheo lm gii s, v ti cc vng bin a th t nht phi c nm v T Kheo lm gii s. Nhng hin h ch c ba v cho nn phi thnh thm hai v T Kheo ngi Hn l Khai Vn(Ke-Ven) v Cp-Vn (Ggi-Ven). Dng nm v T Kheo lm T Minh mi c th gii C tc. T d v sau chng xut gia mi ng dn ln, nhn s Ty Khng c hai ngi n xin xut gia l Trng Tr Trng v B Gic Trng, li c nhm Long T v Gii Hu gm hai mi nhn s cc a phng V v Tng n Ty Khng cu xin xut gia, sau cc v ny ln lt tr v li Ty Tng, chia ra mi v ha o mt a phng, h ln lt xy dng li t vin v rng truyn Pht gio n mi ngi, ri mi v li c thm nhiu t xut gia, v h t tr thnh nht gia, thm ch c nhiu nht gia. y l tnh hnh Pht gio Ty Tng c b sung t hai tnh Thanh Hi v Ty-Khng. T sau php nn Lng t Ma, lc ny Ty Tng tuy khng

c nhng v i s kit xut, nhng Tng chng th ngy cng ng, iu ni ln Tng mnh Ty Tng cha b tuyt on. cng chnh l c vn xc tin cng cuc phc hng Pht gio Ty Tng. C iu thi k ny Pht gio thin v Mt php v c thm s pha tp ca Thn o, do vy m ci li ci hi xen ln vo nhau khng th cho l tt. (Ty Tng Pht Gio Nguyn Lun trang 27) ---o0o--Mt Gio Phc Hng S phc hng ca Pht gio Ty Tng trc ht l s phc hng ca Mt gio (Esoteric Buddhism), th n l Hin gio. Mt v hc gi Mt gio l Lm Thn Tang Pha (Rin-Chen-bzan-pa), sinh A L thuc ty b Ty Tng, vo lc vua Tr Quang nhng ngi i xut gia (Tr Quang ln ngi vo cui Th k 11 ty lch), l v nh vua qu tc gin cc ch thut s Mt gio, thi y h a lc m chm trong dm lc m li bo l v Pht php, v th ng m thm nui ch chn hng Pht php vi hy vng s ci to c tnh trng trn bng cch c Lm Thn Tang Pha lnh o hai mi mt ngi sang n lu hc Pht php. Thi y mi ngi u i b nn qu na cc hc gi ny gia ng pht bnh nh b cuc. Lm Thn Tang Pha n c n v theo hc vi Na L Ba (Naropa), Lin Hoa H, Thng Hu c thy ng theo hc vi by mi v, do i vi gio php ngha hi ng u tinh thng tng ch, nht l cc b t c La Tha. Lc v nc ng mi thnh c nhng hc gi ngi n cng n Ty Tng vi ng gm c: Tc La t S La Phm Hnh (Sraddhkaravarman), Ba ch Ma St La Cp a (Padmakaragupta), Pht Tc Li Tn a (Buddhssnta), Pht Ba La (tc Pht H Buddhapata), Cu Ma La Cp a (Kamalagupta) nhng v ny mang n Ty Tng nhiu b Lun v bn b t c La, nhiu hn c l b Du Gi t c La. nh Nht Thit Nh Lai Kim Cang Tam Nghip Ti Thng B Mt i Gio Vng Kinhv c dch ra Tng vn. H cng em b t c La c dch xong trc y ra phn loi v hiu nh li. T trc n nay in tch ca Mt tha cha tng c dch ra Tng vn th gi y c dch ra Tng vn rt nhiu, nh: Kit Tng Thng Lc Bn Tc Vng Lc Yu, Hin Thuyt V Thng Bn Tc, Du Gi i Gio Vng Kinh, Kit Tng Nguyt Nht Minh in i Bn Tc Vng, Nht Thit Nh Lai Chn Tht Nhip i Tha Hin Chng Tam Mui i Gio Vng Kinh, Thanh Y Kim Cang Th iu Phc

Tam Gii Bn Tc, Ti Thng Cn Bn i Lc Kim Cang Bt Khng Tam Mui i Gio Vng Kinh, y chnh l thi phc hng ca Mt tha. ---o0o--Ni Dung Mt Tha Sau khi hon thnh vic dch kinh in Mt tha, Pht gio Ty Tng mi bt u phn ra HinMt nh mn. T lc ngi Tch H vo Tng Th cho n thi ny, Tng chng Ty Tng u ly gii lut lm quy phm, gio ngha c phng hnh th ly Trung Qun ca Hin tha lm ch lu. Nhng n thi ny khi kinh in Mt tha c dch xong mi a n vic hnh thnh nh mn. Hin tha do ng-Ha Thn Thch Ca Mu Ni Pht s thuyt, cng c ba tha l: Thanh Vn, c Gic v B Tt. Mt tha th c Tc Mt (Bya-rgyud), Tu Mt (spod-rgyud), Du Gi Mt (Rnal-hbyor-rgyud)vV Thng Du Gi Mt (Rnal-hyor-bla-namedgryud) c thy bn b. Tc Mt th do Bo Thn Kim Cang Tt o s thuyt. Tu Mt v Du Gi Mt th do Bo Thn i Mt Nh Lai s thuyt. V Thng Du Gi Mt th do Php Thn Ph Hin (Samantabhadra) s thuyt. Phm vi ca Tc-Mt l hng dn cch c tng chn ngn, nghi thc cng dng, phng php kit n, nghi qu h ma v nghi tc Qun nh. Php mn Tc-Mt c ni trong cc kinh: i Bo Qung Bc Lu Cc Thin Tr B Mt La Ni Kinh. Pht Mu i Khng Tc Minh Vng Kinh, Ph Bin Quang Minh Thanh Tnh X Thnh Nh Lai Bo n Tm V Nng Thng i Quang Minh Vng i Ty Cu La Ni Kinh, H Mnh Php Mn Thn Ch Kinh phm vi ca Tu Mt l ni v Tam mui v nghi tc Qun nh. Tu Mt ly i Nht Kinh lm khi u cho cc kinh thuc Mt b. Du Gi Mt c phn thnh nm b l: Nh Lai, Kim Cang, Bo Sinh, Lin Hoa v Yt Ma. Trong nm b, b no cng ni v cc th Mn Tr La v n-Kh. Li cn phn ra Phng-Tin-Du Gi, c ch by trong Ti Thng Cn Bn i Lc Kim Cang Bt Khng Tam Mui i Gio Vng Kinh, v Tr Tu Du Gi l ch cho Kinh Qu c ni trong kinh Bt Nh L Th. T tng ch yu ca V Thng Du Gi Mt l i lc, ngha l x b gii lut, ly vic ung ru, n tht v hnh dm lm hnh tr thnh

tu ti thng Pht o. V Thng Du Gi Mt c chia ra lm ba loi l: Ph Mt, Mu Mt v V Nh Mt. Trong Ph Mt c ch by trong Nht Thit Nh Lai Kim Cang Tam Nghip Ti Thng B Mt i Gio Vng Kinh, Thanh Y Kim Cang Th i Bo Ac Dc Xoa Kim Cang Dim Bn Tc, V Nh Bnh ng Ti Thng Du Gi i Gio Vng Kinh, mu Mt Du Gi c ni trong: i Bi Khng Tr Kim Cang i Gio Vng Nghi Qu Kinh, v Nghi qu c ni trong Khng Hnh Mu. V Nh Mt c ni trong Kit Tng Thi Lun Bn Tc Vng. a phn cc kinh va nu iu do Lm Thn Tang Pha cng cc hc gi n mang t n vo Ty Tng ri dch ra Tng vn, trong c bit nht l gio ngha Kim Cang Thi Lun. Kim Cang Thi Lun l sn phm ti hu ca Mt tha n , v cng l php mn ti thng ca Mt tha. N l o ngha cu cnh ca h Mt tha. So vi cc kinh Mt tha c c t thi Lin Hoa Sanh thuc thi Pht Gio Tin Truyn, th cc bn kinh Mt tha c dch vo thi ny c nhiu im bt ng nhng tng ch hn. V vy m thi ny c gi l thi ca Tn Phi Mt in, v Mt in ca thi Tin truyn l C Phi. Li na, hp hai phi Tn, C li vi nhau gi chung l phi Ninh M, cn c tn l i Cu Cnh phi (RdsogsChen-pa). Tuy nhin, s nghip phc hng v i ca thi Hu truyn Pht gio Ty Tng phi i ngi A Hp vo Tng th mi t n nh cao. ---o0o--i S A Hp Vo Ty Tng Phn trc c cp v ngi con th ca vua Lng t Ma l Quang H mt ngi ht lng tin Pht. Con trai ca Quang H l Nht H vng, lc Lp Tt xy ra cnh lon, ng ny chy n A-L t nn v lun gi c tin vo Pht php. Con trai ca Nht H vng l Tng Thu Nguyt (Tr Quang vng). A--Hp vo Ty-Tng l do Tr-Quang vng v v vng tht ca ng l B Quang thnh mi. Theo Ty Tng Pht Gio Lc S ca Chng Gia th: Trong lc Tr Quang vng thng lnh binh m tiu tr cuc phn lon t Ct, chng may b thua v b lon qun bt gi. Lon qun l nhng ngi khng tin Pht, v th chng ra cho ng hai iu kin chn. Mt l ng phi t b tn ngng Pht gio; hai l ng cn nng bao nhiu th ly vng c thnh ngi cng nng chng y chuc mng. Tr Quang vng l ngi h tr Pht php v lng lun lo ngh khng trn tm nguyn, nay lon qun li ra iu kin buc ng t b c tin Pht

php l iu khng th. V vy cc vng t ca ng ng c tng vng chuc mng. Tr Quang khng chp nhn gii php ny, v yu cu c gp cc vng t. Lc gp cc vng t, ng ni vi h: Ta nay tui gi, cc con hy dng s vng y sang n l thnh ch i s. Ni xong th cht. Ngi ln k ngi a phng A L l B Quang, ng cng l ngi mun tr kh tt c mi cu u v t m ca Pht gio Ty Tng. Do , ng quyt ch mi thnh cho k c mt v i s tinh thng Ng minh, c tr tu sng chi nh mt tri m t lu ng nghe ting l i s Kit Tng Nhin Tr A Hp-mt ngi ni danh khp vng Trung Thin Trc. Trc tin ng phi mt v s gii v dch thut tn l Hc Ph mang rt nhiu vng v v s ti vt dng lm l snh i n a phng Ca Ma La S Li (Lin Hoa Kit Tng), v nh i c Tinh Tn S Tngi n , hng dn n bi kin i s A Hp v tng trnh y v thc trng thnh suy ca Pht gio Ty Tng t trc n gi, cng nh mi s tn khuyt ca Pht gio hin nay Ty Tng. ng thi cng tha r l ngoi i s, kh ai c th em li s nhiu ch cho Pht gio Ty Tng. Ba ln dng hu l khuyn thnh, cui cng i s A Hp min cng nhn li. V nin i ca i s A Hp c nhiu thuyt bt nht, c thuyt th bo A Hp vo Ty Tng vo i Tng Thi Tng, nm Thi Bnh Hng Quc th tm cho n i Tng Nhn Tng nm Ch Ha th hai (8931055, (Pht Gio Ty Tng ca Trc Tng n Truyn), c thuyt ni l vo nm Thi Bnh Hng Quc th nm, i Tng Thi Tng cho n nm Hong Hu th t, i Tng Nhn Tng (980-1052. ng Pht Gio S ca Kim Sn Chnh Ho, trang 267).Theo Nghin Cu Bin Cng Chnh Gio ca Hong Phn Sinh th i s A Hp n Ty Tng vo i vua Tng Nhn Tng, nm Hong Hu th hai (1050), thuyt khc th ni, A Hp n Ty Tng vo i Tng Nhn Tng, nm Cnh Hu th t 1037. ( Ty Tng Pht Gio Nguyn Lun, trang 27).C thuyt cho rng A Hp n Ty Tng t cha Siu Nham n vo i vua Tng Nhn Tng, nm Thin Thnh th t (1026-Vng Nguyt Th. Pht gio i t in-t trang 3615 tr lui), c thuyt cho l vo i vua Tng Nhn Tng, nm Bo Nguyn nguyn nin (1041Ty Tng Pht Gio-dch bn sao ca Nam C o-trang 5). Nhng thuyt va nu ch gy phn vn m thi. Theo truyn thuyt th A Hp n Ty Tng nm ng su mi tui (Lt Ma Gio S Lc trang 21). ng sng Ty Tng c mi by nm (Ty Tng Pht gio S Lc). Nh vy A Hp th th by mi

by tui. Ly tui th ny so vi hai thuyt trc ni l ng th th by mi hai tui, v chi mt i nm nm, v tnh theo nm ng vin tch th gim mt mi by nm. Nu ng th ng vo Ty Tng nhm vo i vua Tng Nhn Tng, nm Bo Nguyn nguyn nin (1038), hoc nm Cnh Hu th hai (1035), iu ny c Ty Tng Pht Gio Nguyn Lun v Lt Ma Gio S Lc u ghi gn ging nhau. ---o0o--Vic Gio Ha Ca A Hp A Hp v ngi t l Bt Long T n (Broms ton) t n trc tin h n hong ha ti A-L c ba nm, sau n N ng (Sni-than), ri mi n V Tng, v sau cng vin tch ti Lp Tt (ph cn N ng). Nhn khi ng n Lp Tt vo nm Thin-Thnh th nm(1027), i vua Tng Nhn Tng nn ngi Ty Tng ly nm ny lm nm k nguyn nguyn nin cho t nc h. Nhng cuc tun ha ca A Hp ti cc a khu Ty Tng. c hnh ca ng khin k trn ngi di u knh trng v xin quy y. ng l ngi cu vn nhng i phong, dng mi li nhng khun php, khin cc din Pht gio Ty Tng tr nn nng m mt thi. Cng trong thi ny Pht gio Ty Tng phc hi li cng cuc phin dch kinh Pht, v c thm nhiu s trc thut. i dch gi-i s Lm Thn Tang Pha cng tng theo hc vi A Hp, c bit l s thuyt minh mt cch c bn ca A Nan a Ca Pht (Anandagarbha) v Du Gi t c La m ng chnh l v b ch. C rt nhiu t l nhng hc gi t cc x V, Tng v Ty Khng n th Chnh Php Qun nh vi A Hp, h cng n hu cn ng tu hc. Nhng t ni ting nht ca ng gm c Kh-n(Khu-ton serabbrtson-hgrub), Nc Kh(Rnog Blo-Idan s-rab) v ng n (Hdrom-ston). Nhng trc tc ca A Hp gm c: B o ng Lun (Bodhipatchapradpa), Hnh Tp ng, Nhp Nh Lun, Trung Qun u B X, Thp Bt Thin o Nghip Kinh, V Cu Lo Th Hn, hin nay vn cn c ba loi trong Ty Tng i Tng Kinh, trong s c th ly b B o ng Lun lm tc phm tiu biu. y l b lun quyt trch nhng im chnh yu nht v Hin gio v Mt gio, bin bit r gii tuyt gia chnh t, ng thi n cng n lc tuyn dng c Qun Thng ln Qun Hnh ca Hin gio v Mt gio, v rt

trng th i tha Pht php. Cuc ci cch Pht gio ca i s Tng Khnh Ba sau ny, t tng ch o ch yu ca i s vn da vo l lun ca A Hp. Nhng kinh in Mt gio v cc b lun ca phi Trung Qun s d c truyn b rng ri ti Ty Tng u phi i n sau khi i s A Hp vo Tng th th vic phin dch mi c hon thnh m mn. V vy, ng v mt lch s, i s A Hp l nhn vt v cng trng yu i vi Pht gio Ty Tng. Pht gio t n du nhp vo Ty Tng n thi A Hp c coi l hon tt v mi mt. A Hp l ngi cng hin ht sc ln lao i vi Pht gio Ty Tng. C th ni ng l nhn vt m tin v c nhn, hu v lai gi trong nn tng Pht hc ti Ty Tng. K t cho mi n sau ny ngy mt thm long thnh, c th ni t thi i A Hp tr v sau, Pht gio Ty Tng c coi nh t du nhp chuyn sang t thn pht trin v nhiu lnh vc v tin b, dn n s xut hin ca nhiu h phi khc nhau. y tt nhin l hin tng ca thi k pht trin. ---o0o--S Nghip Dch Thut t n nh im T lc i s A Hp vo Ty Tng th vic phin dch kinh Pht hoc trc tip hoc gin tip u c lin quan n ng. C th ni y l thi k cc thnh ca s nghip phin dch kinh Pht ca Ty Tng. Nh s tr duyn ca Lm Thn Tang Pha m Tc La B (Grags-hbyor-res-rab) dch c b Kim Cang Hi Mu Php, H Kim Cang v cc sch Nhn Minh ra Tng vn. H Bch Hoc c (Shi-ba-hod) dch ra Tng vn cun Kit Tng Bn S Qung Thch, mt tc phm ca A Nan Ca La Ba v cun Chn L Yu Tp ca Tch H v nhiu sch khc. Thm K Na Khc Nh (Smrtynnakirti) l ngi tng i ngang qua Ni Bc Nh n Ty Khng kin lp hc h Cu X Lun, v dch ra Tng vn tc phm do ng sng tc- cun T Ta Dch v cc sch khc na. K Na Tc Li (Jnanasri) n t Ca T Di La dch ra Tng vn b Kim Cang nh t c La, v cng vi Php Xng vit b Lng Quyt Trch cng mt s lun th khc. Khng ch La La H La (Candrarhula) vit li ch cho b Lng Quyt Trch, v cng vi Bt Thng B (Tin ne hdsin Bzan-po) dch cc sch ca Trn Na nh b Tp Lng Lun ra Tng vn.

La ng Tc La B (Blo-Idan ss-rab) v nhng ngi trong nhm ca ng phng mnh Tng vng sang lu hc ti nc Ca T Di La, khi v nc h dch cc sch v Nhn minh ra Tng vn. Cc B i Tha Trang Nghim Kinh Lun ca V Trc, B Hnh Kinh ca Tch Thin cng c dch ra Tng vn, v c lu b khp Tng th trong thi gian ny. Tng truyn nhng sch thuc h thng Mt b, Mt php ca Long Th nh: Mt Tp, H Kim Cang, Kim-Cang--Ca, T-KitTngTp, i Thn Bin Mu, H Kim Cang v.v v cc sch khc nh: Thi Lun Tng Thnh Tu Php cng c dch ra Tng vn trong thi k ny. Ngoi ra, thi ny cn c s ng gp ca mt v i dch gi ngi Ty Tng l M Nh Ba (Mar-pa lo tsh-wa, 1011, 1096), ng l ngi nam b Ty Tng rt gn vi a phng La B (Lhobu) ca Bt an. ng tng ba ln du hc ti n , v cng tng theo hc vi cc i Mt s nh: Na L Ba, Ma ch Li Ba (Maitrpada), Tang ch Bt La (Sntibhadra), Ph M inh (Phamthin), ng hc c Mt Tp, H Kim Cang, i Thn Bin Mu, T Kit Tng Ta, thuc Mt php ca V Thng Du Gi B. Theo Mt Lc Nht Ba Tn Gi Truyn th trc khi ln ng sang n cu hc gio php, M Nh Ba bn ht gia sn, v ngy v nc ng mi c rt nhiu v i s cng v Ty Tng vi ng, nhng ngi c ng c bit knh trng l Na L Ba. ng ni: Ch tn Na L Ba, ngi m vi mi hai i kh hnh, mi hai tiu kh hnh, c i, tiu hai mi bn th kh hnh Ngi u nhn th. Ti t mnh khng tic thn mng, khng mng ti sn rung t, ch mong c hu h cung phng Thng s Na L Ba. Ln khc ng li ni: Ti t khi i n cu hc gio php v ng c Tam tng b mt bt kh t ngh, T tha tm yu v nhng Khu quyt th thng, v mang tt c v Ty Tng, trc sau mi ngi u hoan nghnh, ni ti l mt Lo th cha tng c. Khi thnh danh ti qu nh, lc tui gi, v mun cu mt php ot x ng li i n ln na bi kin Na L Ba. y ng l tinh thn ca ngi v php vong thn khin ngi dn Ty Tng v cng cm kch! ---o0o--TIT II. T Tng Pht Hc Ca A Hp Pht Hc Ty Tng

T Tng Pht Hc Ty Tng Do thi gian bin i, do nhu cu dch thut v truyn b, do s k tha cc hc phi khc nhau, v c truyn bi cc v s khng cng hc h. Chng hn bui ban s c truyn bi Tch H v Lin Hoa Gii, cc v ny thuc h t tng Trung-Qun ca Thanh Bin; K tip l h t tng Du Gi c truyn bi Thng Hu v nhng v thuc v h ny, cn hin ti chng ta ang ni n l A Hp ngi truyn b c hai hc phi l Trung Qun v Du Gi ca Tch Thin. ng l ngi xut thn t cha Siu Nham nn ng qun thng c t tng ca Hin gio v Mt gio. Nh trn va nu, ba ging hc h c lu b ti Ty Tng, v c nhiu dch phm c nhiu v s truyn t khng ng nht. Do , hc h no cng mun t n rt ro, ch qua thi gian bin i nhng iu khng ph hp ng nhin s b o thi. Tuy nhin, ngi gy c nh hng su xa i vi cc th h hu hc ca Ty Tng khng ai khc chnh l i s A Hp. Uyn nguyn t tng ca Tng Khch Ba sau ny c nhin l c gc gc t A Hp, tc s hc ca Tng Khch Ba v cc hc phi Hin, Mt t nhiu u c quan h n t tng Pht hc ca A Hp. Suy cho cng, t tng Pht hc chnh yu ca Ty Tng nu mun c ging mi cho ton cc, ng nhin phi ly A Hp lm u mi xuyn sut. Nhng trc tc v dch thut ca A Hp hin cn ti Ty Tng khng di ba mi chng loi, trong s ny, sch chuyn ging v Qun th c Nhp Nh Lun. Sch chuyn ging v Hnh th c Nhip B Tt Hnh ng Lun. Nhng sch thuyt ging y c Qun v Hnh cng khng thiu l b B o ng Lun, c ngi dch b lun ny vi tn gi l C Lun (chng hn nh i Dng php s th dch vi ta l B o Th Lc Lun). B lun ny cha c dch ra Hn vn, ngi bin son (Thnh Nghim) khng am hiu Tng vn. V th t liu ca tit ny c ly t Ty Tng Pht Gio Nguyn Lun, t trang 57 n trang 62 gii thiu, ch yu l tham kho. Tc phm B o ng Lun c vit sau khi A Hp vo Tng th, v l do t ca A Hp l B Quang cu thnh. Ton vn c by mi bi tng, tng vn rt kh hiu. Do , chnh A Hp phi vit b B o ng Lun Tng Thch, b Lun thch ny ngoi vic

gii thch vn ngha ca cc bi tng gc, n cn thut li rt nhiu ngun gc t tng Pht hc nhng thi k khc nhau. Chng hn n thut v mi tm b Tiu tha, trong trnh by rt r v thuyt Nht D, thuyt ny khng thy cc lun in khc. Li na, trong B o ng Lun Tng Thch c ni n s trc thut v truyn tha ca hc phi TrungQun, trong c trnh by v Bt Ch Nh S ca Trung Lun, iu ny c phn hi khc vi nhng g thng thy. Hin ti cn c b B o ng Lun gii thiu v t tng Pht hc ca A Hp. ---o0o--Th Tam S o i ca B o ng Lun l ni v vic tu hnh trong Pht php. Do v cn c ca ngi tu (s phu) khng ng nht nn cn phn ra th bc. Ngi pht i tm l hng i tha, ngi pht tm ch cu xut ly sinh t, l hng tiu tha. V th, phi bit tuy cng tu hnh b th, tr gii, thin nh, tr tu vn vn nhng kt qu mi ngi c khc. l v cn c mi ngi c thng c lit, v cng do qu trnh tu tp m thnh ch chng phi do chng tnh t v thy n gi khng th bin ci c. V tin trnh tu tp phi tun theo th lp m tin trin, khng th vt b th lp. Khng th th khng th sinh khi cng c v thng. V vy, t bi tng th hai n bi tng th nm phn m u dng xin minh hnh tng v th lp ca Tam s ( ba hng ngi tu). Gi l hnh tng v th lp ca Tam s l i vi cn c ca chng sinh m phn bit, v S phu (chng sinh y l ch ngi tu) hng thin c th phn thnh ba hng. 1. C hng ngi trong sinh t lu chuyn li khng cho l kh, ch mun ly t li lm mc ch. Gi l hng H s. 2. C hng ngi tuy nhm chn s sinh t lu chuyn v mong mun xa la ti nghip, nhng tm lun ngh n t li cho bn thn lm mc ch, gi l hng Trung s. 3. C hng ngi t mnh on tn s th kh, v c kh nng cu gip tha nhn, pht nguyn s dt tr kh no cho tt c hu tnh, gi l hng Thng s.

Nh vy H s l hnh ca phm phu, Trung s l hnh ca nh tha, ch c Thng s l chng tnh B tt mi kham nhn c i tha. Thin nghip ca phm phu v nh tha tuyt nhin khng th di b c. Nhng hnh xut ly ca nh tha i vi chng tnh B tt ca hng i tha tt nhin l bao dung ch khng loi b. Hnh tu sau cao hn hnh tu trc, nhng hnh tu trc li c nhip nhp vo hng tu sau. y l th lp trong tin trnh tu hnh. S d ni n Chnh qu ca hnh i tha B tt cng l ni n php mn ca hng Thng s lc s pht tm phi c c s trn tm xut ly, t m pht qung i B tm. Nhn v c hng ngi tu nhng ch mong cu y thc, li danh v s cung knh i hin ti ny. Ngi nh th khng th lit vo hng Pht t, hung na l cu php xut ly sinh t. Ngi tu hnh khng c tm nhm chn v xa ri ci hon ca tam hu (dc, sc, v sc gii) ni hu lu gii, th nht nh khng th sinh khi tm mong mun xut ly tam hu, nu vy th xu hng xut th khng th thnh tu, vy th lm sao thnh tu B tt hnh? khng l B Tt hnh, th khng th v s nhiu ch ca tt c hu tnh chng sinh m hy sinh mi s an lc ca mnh mt cch chn thc, th nn ngi khng nng vo u tin tu thin php c c. Khng tu thin php th khng th thnh tu t lng thnh Pht, cng khng phi l B Tt chnh hnh. A Hp ly B tt chnh hnh phn ra Hin-Mt nh mn. ng ly Bt nh tha ca Hin gio lm nhn, ly V Thng Du Gi ca Mt gio lm qu. Khong gia nhn v qu, ng ly vic pht B tm xu kt xuyn sut nhn qu. V giai on v th lp tu hnh, trc tin l tu theo Hin Mt cng thng, ly Tam qui v Tam hc lm nn tng. Do gii sinh nh, do nh m pht sinh thng tu, do thng tu m sn sinh hnh li tha. Nhin hu tr tu v phng tin mi song vn, mun vy, phi pht tm B mt cch i dng mnh. Khai trin mt cch y v t li, li tha, ly li tha lm ch o cho B Tt chnh hnh. Do Bi-Tr song vn m tch tp c phc hu t lng, thm vo l tu theo hnh Mt tha bt cng th mi mau chng chng c ng Chnh gic. n y B Tt chnh hnh mi t n cu cnh vin mn. ---o0o--Yu Ngha Tam Quy

A Hp ly Tam quy lm yu mn tin vo i thnh tr gii thot. ng ly Tam quy lm s y t m pht B tm. ng cn c theo nhng thuyt ging trong Ph Hin Hnh Nguyn l lun lun hng v Tam Bo m cng dng ti vt, cho mi n khi thnh Pht ng trn B ta mi thi. Trong qu trnh nh vy, ng nhin tm khng thai chuyn i vi by hnh cng dng. Phi dng tm quyt nhin nh vy ba ln m qui mnh Tam Bo mi thnh quy y. ng ly Tam quy lm cn bn, t i vi cc hu tnh chng sanh m sinh khi tm i bi, ri dng tm i bi m kho st, thm th cc loi chng sinh ang lu chuyn trong sinh t xem cc chng sinh to kh qu g v ti sao? V cc chng sinh y phi th kh qu g, u? Sau khi hiu thu mi dng phng tin cu bt, khin cho tt c hu tnh chng sinh u c gii thot khi ci kh sinh t, ng thi cng khin tt c hu tnh chng sinh sanh khi tm B V o. i s A Hp cho rng phng tin v th tng pht tm, xa nay ch s a ra nhiu d lun. Ring A Hp, ng tun theo Long-Th v V Trc. l ly nht pht tm qun trit thy chung. C lc c ni ng li ly Nht pht tm chia lm ba giai on l NhnQuo, hoc c khi ng ly nht pht tm chia thnh hai tng l Nguyn v Nhp. Tm li, theo A Hp tt c mi s tinh tn v hc rng khng ngoi mc ch l lm tng trng vic pht khi B tm mt cch trn vn. Tam quy trng yu nh vy, cho nn trong Thi H i S Ton tp cun ba mi mt Vn tng, trang 1378, c mt thin on vn lin quan n Tam quy ca A Hp, vit: C ln Ban Thin Lt ma t co c s L o, theo ng ny, k t t s A Hp vo Ty Tng n nay ba bn chc nm (khoa i), i s chu du ton cnh Ty Tng, n u i s cng thuyt ging v quy y Tam bo. V sau i s n ging mt ni m thnh chng a phn l gii Truy lu cao c. Mc d vy, A Hp vn ging v quy y Tam bo, khin a s c ta khng cm thy hng th. Do , c mt v ng ln tha: Chng ti c nghe Thng s ging v ngha quy y Tam Bo rt nhiu ln, chng ti hiu c ri, dm xin Thng s ging cho chng ti nghe nhng php yu thm thm khc. A Hp p: Ta l t Pht t n n y, ta ch bit c quy y PhtPhp-Tng, ta chng bit ngoi Pht-Php-Tng cn c Pht-Php-Tng no khc. Ngi Ty-Tng cc v nu ngoi Pht Php Tng cn c thm huyn yu diu no khc th y l iu ta khng th bit. y ch l truyn thuyt, i loi ging nh chuyn Bch C D hng v Kha thin s hi

php, v c p bng hai cu rt bnh thng; ch lm cc iu c, gng lm cc vic lnh l bi v c hng ngi ho cao v vin m khng mng n thc t. H chng bit Tam quy l chnh v khng nm ngoi s thc; khng hiu quy y Tam Bo th tt c thm huyn yu diu cng tr nn v ngha. Tc dng ca vic quy y Tam Bo l nhm xc lp mt cch kin nh tn tm, knh i vi Tam Bo l khng di i. Nu trc tin khng knh thnh tm th lm sao ni n chun tu hnh! i s Thi H cn c theo m on nh Lt-ma gio ca Ty Tng c quy y Thng s. Ngi Ty Tng ngh rng nh c Thng s h mi c c hi quy y Tam Bo, mt s cc hc gi Mt gio Ty Tng cng cho l c t quy y, tc ngoi quy y Tam Bo cn phi quy y Thng s. Qu vy, Ty tng thc s l c t quy y. iu ny s gii thiu chng su ca sch ny. ---o0o--Yu Ngha Tam Hc Tam hc tc Tam v hc, cn gi l Tam tng thng hc, nay xin gii thiu mt trong Tam hc: 1. Tng Thng Gii Hc: A Hp ly lut nghi ca by chng Thanh Vn ng hip vi B tt lut nghi cng tu. Nhng ngi y Ba La Mc Xoa (bit gii that gii) ca by chng mi c th gii B tt lut nghi. Trong by chng Thanh vn phi y theo Pht dy tc l ly T Kheo phm hnh thanh tnh lm ti th thng. y l ni v gii ca tiu tha ly T kheo gii lm ti cao. Cn yu mun th gii B Tt, trc tin phi th tr gii ca by chng Thanh vn, ly gii ca Thanh vn lm nn tng, li phi tun theo nghi qu c V Trc thuyt ging trong B Tt a Gii Phm thuc b Du Gi S a Lun (b ny bn Hn dch ni l ca Di Lc to). Khi y mi chnh thc c th gii B Tt.

Nu B Tt Hc X ca V Trc cn c iu g cha y th tham kho thm b i Tha Tp B Tt Hc Lun ca Tch Thin (b ny c Php H dch ra Hn vn vo i nh Tng v ni l do Php Xng to). 2. Tng Thng Tm Hc; hay cn gi l Tng Thng nh Hc. Do gii sanh nh, nh sn sinh rt nhiu chi phn, gi nh lm h mt chi phn m tu tp thin nh th ch l vic lm mt nhc v ch m thi. Nhng g l chi phn xin c k v s hc ca Gic Hin trong b Thin nh T Lng Phm. C c thy chn chi phn, nhng v phng tin tu tp thin nh th khng c trong chn chi phn ny. Chn chi phn: 1) ng ly ma nghip; 2) D vn vi iu; 3) Khin tr l lun; 4) Bt tham qung thuyt; 5) tng tc ; 6) Nim nh cng c; 7) Cn hnh i tr; 8) Ho hi ch qun; 9) Tr thc am tri phng tin. 3. Tng Thng Hu Hc; nh l cng phu ca ch. Nhng tu Ch khng thi, khng on tr cc chng hoc nghip d thc php. Do , cn thm cng phu tu Qun. y chnh l Hu hc c ni trong Bt Nh v Du Gi. Nhng ch c tr tu khng thi cng khng th t thnh cu cnh m cn c thm phng tin th mi t thnh. Gi nh tr tu v phng tin tng ly th khng nhng khng t thnh cu cnh, m ngc li cn tri buc nhau. Vy th no l phng tin? Th no l tr tu? Vn ny trc gi c nhiu thuyt khc nhau, ring A Hp, ng cn c theo kin gii ca Gic Hin, ly su Ba la mt chia lm hai mn. 1) B th, tr gii, nhn nhc, tinh tn v thin nh thuc Phng tin mn. 2) Bt Nh thuc Tr tu mn. Dng Phng tin lm tng thng tu Tr tu, v c th m thng tin n chng ng B diu qu t s khng b chng ngi. Nh vy, ni dung ca tu l cn phi tu theo su Ba La Mt. ---o0o--Phi Tu Hu v Tu Mt Nh Th No? Mc ch ca tr tu l liu trit tnh khng v sinh ca ng un, ca thp nh x v ca thp bt gii. iu cn yu liu trit tnh khng ca cc php l v sinh th phi bt u t hai mn. Mt l do l thnh, hai l do gio chng. Do l thnh cn c bn lun thc Nhn minh. * Lun thc mt: T bin gi khin sinh php, tc l: Ci g c th khng sinh li, ci g v th nh khng hoa, nh th c hai u tht, do

vy chng khc khng sanh. (Hu tc bt phc sinh, v tc nh khng hoa, tnh tc hu cu tht, c dic bt c sinh). * Lun thc hai: Kim cang c. y l vt khng t mnh sinh, khng t ci khc sinh, bi chng c ci lm nhn, v t th l v tnh (vt bt tng t sinh, bt tng tha cp cu, dic phi v nhn c, do t th v tnh). Lun thc ny l ca Long Th. * Lun thc ba: Ly nht c, ngha l vi tt c cc php, phi da vo nht hoc a phn bit, bi th tnh ca cc php l bt kh c. V khng c tnh quyt nh ( nht thit ch php, y nht a phn bit, th tnh bt kh c, c v tnh quyt nh), y l lun thc ca Tch Thin. * Lun thc bn: Duyn sinh. V l php c sinh t nhiu nhn v duyn, ta ni l khng; tnh ca cc php l khng, v l do duyn sinh (chng nhn duyn sinh php, ng thuyt tc th khng; ch php tnh khng, th duyn sinh c). y l lun thc ca Long Th c ni trong Trung Lun v Tht Thp Khng Tnh Lun. Tng ngha ca nhng lun thc trn c lp nn bi nhng v t n Tt a (thnh tu), h l nhng ngi r bit t tnh ca tt c cc php l bt kh c; nh h c th tu tp v ng qun. y l php tu chuyn vn dng tr tu. Tt c cc php u ly phn bit lm t tnh, v u da vo phn bit m sinh khi. Nhng tr tu c ni y l tr tu da vo v phn bit m tu thnh. Cc php l do nhn duyn sinh nn t tnh ca cc php l bt kh c; do nn gi l v phn bit. Khi ngi tu da vo v phn bit m tu mi c th on tr c mi s chp trc, mi t n cnh gii Nit bn ti thng. Nhng iu va trnh by trn l t l m lun thnh ci ngha v sinh, nn gi l l thnh. Cn nhng g do chnh c Pht thuyt ging trong cc kinh, ch, nhm khai th v sinh khng tr cho chng sinh, chng sinh y theo m tu chng th gi l gio chng. Y theo tam hc: gii-nhhu m tun t tu tp s ln lt hoch c Non. nh Nhn a v Gia Hnh, ri tin dn n Cc H a v khng lu sau c th chng thnh V thng B . Nh vy, theo A Hp con ng chng ta tu chng Pht qu khng qu phc tp cng khng qu kh khn.

ng nhin trn y l ni v php tu Hin-Mt cng thng. Cn nh cn yu tin nht tng, th nn tu theo hnh Mt tha bt cng. Theo A Hp, tu tp c nh vy mi mau chng t n vin mn. Do Hin m vo Mt, ngoi ra khng cn phi pht tm, quan trng l phi tun theo tt c mi nghi qu La Ni (tc tai, tng ch, hng phc, h triu vv c tm th). Nu mun khi s tu tp, c theo m tu mt mc thng n V Thng Du Gi Bn Tc v.v (t c La-l phim ch kinh in Mt tha). Nh vo thn lc ca chn ngn m c c cc th nh: Bo Ngo, Bo Kim, n thn, Nh th v.v tm i Tt a, mau chng y t lng, thng tin ln ng Chnh Gic. y l thuyt ca Mt tha d xng, ch by php tu Tc Thn Thnh Pht. Ngi tu Mt tha mun chng c vin mn i php Tc Thn Thnh Pht m khng c AX-L gia tr php Qun nh, chng khc hc hiu cch tu Mt php m khng bit s dng nh th no. Do , ngi cu php phi em ht ti vt cng dng Kim Cang Thng S (A X L). Sau khi c thng s hoan duyt th mi mong c Qun nh, khi c Qun nh tc th ti nghip thanh tnh, kham nhn Tt a. Vy, phi tu Mt php nh th no? Cng nh tu nh khng khc, tc l phi hng v v A-X-L ch thn th lnh ch gio, v y l iu m vn t khng th tng thut chi li. ---o0o--Uyn Nguyn T Tng Ca A Hp i t tng Pht hc ca A Hp nh c trnh by trn. V hc h v truyn tha ca ng c xut pht t hai v i s l Kim Chu v Gic Hin. iu ny c ng thut rt r bi tng th su trong b B o ng Lun v b B o ng Lun Tng Thch, hai b ny do ng trc tc. ng ni: Ci hc ca Kim Chu c truyn bi T Th v V Trc. Ci hc ca Gic Hin c truyn bi Vn Th v Tch Thin, nhng Tch Thin c truyn bi Long Th, B, Thanh Bin, Php Xng. Nh vy A Hp l ngi nhn c s truyn tha ca hai nh l Long Th v V Trc. Lc u c lu truyn ti n , th c hai u l Nht mch tng tha. n Thanh Bin mi c du hiu i khng gia Trung Qun v Du Gi, khi y th Ca vi Nh ng ring v c th m ko di, mi n khi cc hc gi hu hc pht gic gia hai phi c ci thin, c ci trng, t h i n quyt nh ly, b gia hai hc phi mi a n vic xut hin nhn vt i biu l A Hp. K thc, chng trc c ni n Tch Thin, ng khng phi l t ca Trung Qun, nhng ngoi hai nh Du Gi v Trung Qun, Tch Thin cn l

ngi bit xut nht lu. Nu cn c vo phng php lun l ca A Hp, th ng l ngi thuc h Trung Qun lc v sau ny; l v ng dng Tm Tng Thng Hc gii thch Tam Tng Thng Hc. Li gii thch ny c ly trong cun Thin nh T Lng Phm ca Gic Hin. i vi Hu Tng Thng Hc cng l tng c nht ni Ch php v sinh tnh khng. S hc ca A Hp i vi bn lun thc, phn ln xut x t Trung Qun; b B o ng Lun Tng Thch trong ng dn cc sch do cc bc c c vit ra, theo A Hp, V Trc l ngi gii thch li dy ca c Pht mt cch d mn. C th trng dn tng ch cho thy A Hp l ngi thin v Trung Qun. ng dng hc h Duy Thc kim li nhng g m trong h Trung Qun cha y , tc dng ci ny b b ci kia. Chng hn gii thch i tha pht tm v Tng thng gii hc, ng u dng cc lun th c truyn bi V Trc, i vi ni dung ny cc lun th ca Trung Qun so ra c phn ngho v thiu. Cn ni thm, i vi th ca Mt tha, A Hp cn c vo Tr Hu Kim Cang Ph Tp Bn Tc phn phn. ng chia Mt in thnh by loi: 1. Tc Mt; ch by php thc hnh mi nghi qu ca tt c La Ni Minh Vng. 2. Tu Mt; ch by php thc hnh c ni trong i Nht Kinh v trong Kim Cang Th Qun nh 3. Chng Mt; ch cch hnh tr c ni trong Cu Mu Xut Hin Tam Mui Da An Lp 4. Lng Cu Mt; ch by cch hnh tr c ni trong Huyn Ha Vng. 5. Du Gi Mt; ch r php tu c gii r trong Nhip Chn Thc Tnh Tam Th Thng Hin Chng Vng. 6. i Du Gi Mt; ch phng php tu c ni n trong Mt Tp, Minh im, Hc Xch a Ngc Vng. 7. V Thng Du Gi Mt; ch by php tu c ni trong Thng Lc, H Khng ng Lng, Kim Cang Khng Hnh, Kim Cang T Ta, v i Huyn Ha Mu.

Trong by loi va nu cha thy xut hin Thi Lun (Kalaaakra), iu cho thy t tng Mt tha ca A Hp thuc tng phong ca thi s k ti cha Siu Nham n . V sau Mt tha ly Thi Lun Kim Cang lm hnh php ti thng. Nhn vic A Hp vo Ty Tng v khai sng phi Cam an. Ri sau t phi Cam an m phn chi ra thnh nhiu h phi. C thy c by h vi hai mi mt phi, y l ch ca tit k tip. ---o0o--TIT III: CC TNG PHI CA PHT GIO TY TNG Phi Cam- an Trc v sau Php nn do vua Lng t Ma gy ra, Pht gio ti Ty Tng vn cha c s phn chia h phi. Mi n khi i s A Hp vo Ty Tng, lc y mi xut hin s phn chia tng phi. S kin ny xy ra c khong ba trm nm sau Tch H v Lin Hoa Sanh n Ty Tng. tit trc ni c by h vi hai mi mt phi, l ni trong by h phi ln li phn xut ra nhiu chi phi. Nhng h truyn tha trc thi A Hp cha vo ty Tng, c gi chung l phi Ninh M. Su h phi cn li t nhiu u c quan h n i s A Hp. Cc h phi c quan h vi A Hp nh biu di y:

Thi y cc cng tc Pht s ca i s A Hp ti Ty Tng u gy c s cm kch rt ln trong t tng ca gii hc Pht thi hn lon. H hy vng rng y c theo nhng hc thuyt ang thng hnh ti n s gip Pht gio Ty Tng thm mt ln na c thng nht. Do , i vi vic ci cch ca Pht gio Ty Tng chng qua l dng t tng mi ca Pht gio n thun tu han i t tng Thn o hn tp ca ngi Ty Tng m thi. ng thi hc thuyt ca A Hp c mt cao ca ng l ng n (1004 1064) k khi hong dng, v ng ny cng l cy gai i vi Cu phi Mt tha Pht hc, bi Cu phi chuyn a thch ch thut.Trong khi ng n ngi bit lp tng ngha v xng l Cam an (Bkah-

gdam-pa). Cam c ngha l Thnh gio, v an c ngha l Gio gii, hip xng l Nht thit Thnh gio giai t gio gii (ht thy Thnh gio u l vn ling ca gio gii). ng n phn ra Tam s gio bao qut tt c php; ng phng th c Thch Ca Mu Ni Pht, B Tt Quan Th m, Cu Mu v Bt ng Minh Vng. ng ch trng tu tp theo su b kinh, lun l: B Tt a, Kinh Trang Nghim, Tp B Tt Hc, Nhp B Tt Hnh, Bn Sinh Man, Php C Tp v tun t tu theo T mt l: Tc Mt, Tu Mt, Du Gi Mt v V Thng Du Gi Mt. ng ly Thng Lc v Mt Tp lm im cao ti cc. T tng v cch t chc tu hc ca ng ht sc tinh nghim trc gi cha ai snh kp. Bt ngun t m c s ra i ca phi Cam an, v cng l u tin khi dng cho s phn phi ca Pht gio Ty Tng. ---o0o--Phi Ninh M Phi Ninh M (R ninmapa). Cn gi l C Cu phi, hoc i Cu Cnh phi. Gi vy l do C phi tu theo Mt tha c Lin Hoa Sanh truyn b v thuc v Pht gio Tin-truyn. V sau c thm s phi hp vi Mt tha ca Tn phi thuc Pht gio Hu- truyn, hp nht tn c gi chung l phi Ninh M. y l h phi Pht gio ly Mt gio hn hp vi Bng gio m thnh, do , phi ny khng coi trng gii lut, ch chuyn tr mt ch v ly V Thng Du Gi lm cu cnh. Khng nh Mt tha t A Hp tr lui rt coi trng Hin gio, cho nn h sng bi Php thn Pht Ph Hin. Th t tu tp ca tng ny chia thnh chn tha, li phn ra Hin, Mt hai loi, cn phn ra ng Thn (Phn vn Nirmna-Kaya, Tng vn: Sprul-pah sku), BoThn (Phn vn: Sambhoga-Kya, Tng vn: Iorispyod-rdsogs-pahi-sku) v Php Thn (Phn vn: Pharma-Kya, Tng vn: Chos Kyi-sku). Tc tam thn Pht. V Mt tha cng phn ra Ngoi o Mt v Ni o Mt. Xin lit thnh biu sau:

Theo phi Ninh M, th tam tha Hin gio ngi ngi c th lnh th, nhng tam tha Ngoi o Mt th ngi tu phi th. B Mt Qun nh, trong khi Ni o Tam Tha Mt th ngi tu phi qua cc b i Qun nh ca Thng s mi c th khi s tu hnh. Vic hnh tr ca phi Ninh M ging nh ngi trn tc nn khng cn th gi lut nghi, v h quan nim phng php tu l c theo t nhin ri th tnh tr s hin l v kh hp vi khng l khi y s c gii thot. Nhng chi phi ca phi Ninh M nh: phi Lp Tn (Lhlatsn-pa), phi Ct Nh Trt (Kartok-pa), phi Na t (Na-dak-pa), phi Mu Chu Lm (Mindolin-pa), phi a C Trt (Porfi-tak-pa),v.v Tn gi ca cc chi phi trn t nhiu hoc c lin h n tn ngi sng lp, hoc c lin h n tnh tiu biu ca t vin.

Phi Gi C (Bkah-brgyud-pa, cn gi l phi Gi Nh C, phi CtC), M Nh Ba l ngi sng lp. ng tng ba ln i n cu hc Pht php, ng th A Hp lm thy, ng thi ng cng l ngi sau cng tip nhn ci hc Mt tha ca Na L Ba cha Siu Nham. ng l ngi nhn c s trc truyn Mt tha t Long Th xung B La Ha n Kim Cang Tt a, nh vy ng mi sng lp v iu hnh mt phi Do , tn gi Gi Nh C c l Gio sc truyn tha. ng tinh chuyn tu tp Du Gi Mt theo Mt tp v V Thng Du Gi Mt trong H Kim Cang Php, T Kit Tng Ta Php, i Thn Bin Mu Php. i vi khng-tr gii thot, ng hip nht vi i th n php ng cng tinh tu hn; bi y l php n c kh nng ng trit mi un o. M Nh Ba l mt i dch gi, ng v mt dch thut, ng l ngi thnh tu ln. Nhng d vy ng khng phi l v T kheo, ng ci v sinh cn sinh hot nh ngi ti gia v thng tu phm hnh. V vy t ng qu na l c s ti gia. Ngi t ch truyn ca ng l Mt Lc Nht Ba. S tch v Mt Lc Nht Ba (1038 1122, c ni ni ng sinh nm 1052 v tch nm 1135), c mt v Ty Tng Phong Hnh Gi vit thnh mt b truyn k v cng u m, khin ng tr thnh ngi bt h vi nghn sau! B truyn k ny c dch ra nhiu th ting ca nhiu nc trn th gii. B phn Hn dch cng c gio th l Trng Trng C dch ra Hn vn. Hin nay b truyn ny c a vo Trung Hoa i in. Theo bi t ngn trong bn Hn dch ca h Trng, phn ni v Mt Lc Nht Ba Tn Gi Truyn, th bnh sinh s thi ca ng ta nh ng vn tuyt diu lm lay ng lng ngi, n khin ngi c c th vui, c th khc.Thi ca ca ng l li dy ch tinh ch yu thin c bt h. V lnh vc tu tr, phi ni l sc hc hiu ca ng thuc loi c b c kim. Nu em ng snh vi cc bc thnh trit ca Pht gio l iu khng nn.Sinh thi lc ng thuyt ging gio php ai ai cng hiu v khng phi l hiu mt cch l m. C thuyt ni tng ch v php yu tu hnh ca Mt Lc Nht Ba l V Thng Mt Tng, nhng tc phong v tinh thn tu tp ca ng lc no cng hin th s thc dng ca Pht gio nguyn thy l: Kin tr kh tu v thc tin. Ngn hnh ca ng hon ton khng c tnh nh trng khua chung, bt mt che ngi nh cc hnh gi Mt tng. nhiu a phng ti Ty Tng c nhiu hnh gi Mt tng c nhng im tng t nh hnh gi Thin tng. Thi ca ca Mt Lc Nht Ba ch ni no cng bng bc kh v Bt Nh Tm, Bt Nh Tnh gy cho ngi c c cm tng ng hon hon l mt thin gi khng khc. Thuyt khc li ni i vi Pht php ti Ty Tng, ng c s cng hin cc k to ln. Sinh

thi ng thuyt ging rng i, Tiu v Mt tha, c ba tha l bt kh phn ly . Da vo truyn k vit v cuc i ca Mt Lc Nht Ba, ta c th chia thnh hai giai on; giai on u l lc ng va trn by tui phi chu tang cha. V mun bo th ngi ch v b c rut, bi h tm thu ton b gia sn ca nh ng sau khi cha ng t trn. Do , ng ch ch tm hc ch thut git ngi v php bin ha ra ma ; y l iu khin ng gy hc nghip. Sau ng sinh hi hn v cu hc chnh php tu bch nghip. Khi ng theo hc vi Thng s M Nh Ba, v mun ng nghip tnh, ti tiu, nn Thng s c gip ng chuyn tu kh hnh. ng tri qua mi tm ln tu i kh hnh v rt nhiu ln tu tiu kh hnh, cui cng ti nghip thanh tnh, ng c th php Qun nh v tu tr Khu Quyt. ng ni ting l ngi tu kh hnh nhng li s dng thi ca m diu gio ha. Ngy nay b Thp Vn Ca Tp (Grubum) ca ng vn cn c truyn tng trong dn gian. Lc ng cha th gii T kheo, chng t hi ng ti sao ng khng theo gt ca M Nh Ba m ci v sinh con? ng p: ch tn M Nh Ba v phng tin chng sinh nn phi nh th, cn ng th khng th c. ---o0o--Chn Chi Phi t ca M Nh Ba rt nhiu, nhng nhng ngi thnh tu ln nht th c hai mi lm v, trong s c tm v c ng c bit ng , c mi ba v c ng coi nh con rut, s cn li c bn v, tt c h u l nhng ngi t c thnh tu ln trong cng mt hc phi. Cao ca ng l t Bo Cp Gii (Dwag-po Iha-rje 1077 1152), ng ny ban u theo hc phi Cam an v trc tc b B o Th Tu Ph Tng Trang Nghim vi ch tuyn dng B o ng Lun ca A Hp, v i Th Php n ca Mt Lc Nht Ba.T tng trong b sch ny l dng thuyt Trung Qun ca Pht H lm cn c gii thch. V sau, phi ny c lu b ngy thm m rng khp cc a phng Ty Tng.Do vic truyn b, tu tp qun php trc sau c sai th mi a n vic phn chia thnh chn phi nh. 1. Phi t B, phi ny do chnh i Bo Cp Gii thnh lp. 2. Phi Gi Nh M (Karma-bkhbrgyud-pa), y l phi do t ca i Bo Cp Gii l Cu Tng Khng Ba (Dus-gsum-mkhyen-pa) sng lp.

Phi ny dng cha Gi Nh M (Karma-Iha-Idan) lm o trng cn bn. Cu Tng Khng Ba, ng ny sau khi cht li ti sinh v cng li lm v t th hai ca phi Gi-Nh-M. T Pht gio Ty Tng ly chuyn th ti sinh lm ch Hot Pht chuyn th (hot ng Pht s ca v t Lai Lt Ma ti sinh). Hot ng ny khi nguyn t phi Gi Nh M. Lc nh Minh cc thnh cng l lc m v t th nm ca phi ny thng kt tnh thn giao vi vua Vnh Lc. Phi Gi Nh M cng tng nhn Tng Khnh Ba lm mn . 3. Phi Bt Kt Gi (Phags-grhi-bkh-brgyud-pa) phi ny do Bt Kt Mc Cu Ba (Phags-mo-gru-pa) sng lp. 4. Phi Tn Tra Nhi (Shan-tshal-pa) do Lp M Tn (Bla-ma shan) khai sng. 5. Phi a Khng (Bdri-Khuri-pa), phi ny do t ca Bt Kt Mc Cu Ba l Lm Thanh (Rin-chen-dpal) sng lp. Pht lch 1721, phi ny kin to cha a Khng cch Lp Tt hn trm dm Anh v hng ng bc. 6. Phi L Kt (Hbrug-pa), phi ny c sng lp bi Kim Ba Nht Ba (Stsan-pa-rgya-ras-pa), v ly cha Long c lm o trng cn bn. 7. Phi i Long (Stag-luri-bkah-brgyud-pa), phi ny do i Ct Long m (Stag-lun-dam-pa) sng lp. Bn phi kin to tinh x i Long, dng ni ny truyn php ng n nay vn cn. 8. Phi Bt Long Gi (Hbad-ronbkah-brgyud-pa), c khai sng bi t Nh M ng (Oharma-bdari-phyug). 9. Phi Ph (Khro-phu-bkah-brgyud-pa) do Lm Ph Khi Tra (Rin-po-che-rgya-tsha) sng lp. y l phi c sng lp sau rt trong s chn phi. Nu cho rng gc ca phi Gi Nh C c tch ra t phi t B, th cn c mt phi na cng c lu xut t phi ny, l phi Na Thin Gi (Gyah-bzan-bkah-bgyud-pa), phi ny do Na Tc Sinh Kt (Ye-ss-senge) sng lp.

Phi Ph tng sn sinh mt nh i hc vn l B-n (Bu-stonrin-chen-grud, ng sinh nm Ch Nguyn th hai mi by, 1290 1364, i Nguyn Th T). B-n- ngi tinh thng c Hin v Mt gio, ng l ngi qun trit mt cch su sc cc lun Ng minh. ng l ngi chnh l Tng vn i tng kinh v ch giai rt nhiu yu in. V gii lut v Mt tha, ng u c thm s sng tc. Do , s lp thuyt ca ng l iu ng nhin. ng c cc hc gi hu hc cc k tn sng. ng vit b: Thin Th Gio Php S, c ngi dch sch ny ra Hn vn vi tn gi n -Ty Tng Pht Gio S. B sch c vit xong vo nm Ch Tr nguyn nin (1321), i Nguyn Anh Tng, khi y ng va c ba mi bn tui. Vi b sch ny ng c hc gi i sau ht sc coi trng. Sch c chia thnh tin- hu hai phn. Phn u tng lun v Pht thuyt v lch s truyn b ca Pht gio n . Phn sau t thut v lch s Pht gio Ty Tng, c thm vo bin mc i tng kinh, do bin mc ny c gi l Ng Bo Mc Lc hoc i Mc Lc. y l b mc lc rt hon b v tinh thm nht ca Tng vn i tng kinh. Chng nm s gii thiu y v ni dung b mc lc ny. B B n Ton Tp ca ng t n s 25413 cun. Nhn v s cng hin ca ng i vi Pht gio Ty Tng l cc k to ln, nn ng c ngi i xng tng l bc Nht Thit Tr. V cui i ng lu ng ti cha H Lp (Sha-Lu). Do , phi Ph cn gi l phi H Lp. Phi Hy Gii, phi ny l mt phn chi ca phi Cam an. Cng ging nh phi Gi C, phi Hy Gii ra i hi mun i s Nguyn. V sng t c tn l i A X L Ba n Ba Tang Kt (Pha-dam-pa-sans-rgyas). ng ngi Nam n , vng Ca Lp Tn (Iarasindha). Trc ng n Ca T Di La sau n A-L, v nm ln ng du ha ti Ty Tng. Rt sau ng chn mt n s ngi Ty Tng tn M Cng (Rma-sgom) lm ngi k tha php lu ca ng. y ch l hnh cc tng ca mt phi. Hc h ca phi Hy Gii cng xut x t cha Siu Nham, yu im lp thuyt ca phi Hy Gii l dng Mt tha dit tr mi kh no ca nhn sinh.V vy, ca danh t Hy Gii c ngha l nng dit. Tuy ca t ng c phn th thin thng tc, nhng hc phi ny li c lu truyn cc k su rng. t c La (Mt in) m phi Hy Gii phng hnh c chia thnh ba loi: S-Trung-Hu. l: Tr Dit Tam ng v D Ma Thnh Tu Php v.v Phi Nam Tc (Fo-nan-pa), phi Nam Tc ra i khong u th k mi bn Ty lch. Do Gii Tng sng lp. Phi Nam Tc cng nhn b mt tn thuyt ca phi Cam an nhng cha c lc b v ci

bin. Nhn vic phi ny kin to cha Tc Nam v dng cha ny lm o trng cn bn, v th phi c tn Tc Nam. i vua Thn Tng nh Minh, nin hiu Vn Lch, phi Tc Nam xut hin mt v i hc gi tn l a La Na Tha (1575 1634), ng l ngi bc hc nng vn, v thng tho phn ng. ng cng l v i dch gi ca Ty Tng. ng vit b n Pht Gio S, v nhn c s trng th ca gii hc gi. B s c ng vit xong vo nm Vn lch 26 (1598), gm bn mi bn chng, sch t thut rt y nhng s kin lch s Pht gio t sau khi Pht nhp dit.T chng hai mi ba tr lui ni v nhng s tht ca lch s Pht gio n thi Vn k. Phn ln t liu ca nhng chng ny cha c truyn vo t Hn. n u triu Thanh tr v sau, v i Lt Ma i th nm ca Phi Tc Nam li i ging qui hng v phi Cch L ca Tng Khch Ba, nn hin nay phi Tc Nam khng cn lu truyn. Nhng nm cui i, a La Na Tha tun ha cc a khu thuc ngoi Mng C v vin tch ti Kh Lun, ng i i chuyn sinh, v v Hong gio m lm v Hot Pht Trit B Tn an Ba. ---o0o--Phi Tt Gi Phi Tt Gi (Sa-Kyu-pa), do Cn Khc Gi Bo (Hkhondkronmchog rgyal-po) sng lp vo u th k mi mt, ng sinh vo thi Bc Tng, nm Nhn Tng Minh o th hai (1033). Ban u ng th hc c v Hin v Mt gio vi dch gi Thch Ca Tr. V sau ng to dng t vin ti Tt Gi (Sakya thuc Hu Tng, pha ty Nht Khch Tc bn mi dm Anh). Qui t chng ging hc, nhn ly tn hc phi l Tt Gi. Hc thuyt ca phi Tt Gi l dng t tng Trung Qun ca h Thanh Bin Bn ngha gii thch Mt tha, li ly B Tt Ng V ca Hin gio (l: T Lng V, Gia Hnh v, Kin o v, Tu o v v Cu Cnh v) i hip vi bn b ca Mt gio (l: Tc Mt, Tu Mt, Du Gi Mt, V Thng Du Gi Mt) tu, v cho rng mt khi tu Mt th t nhin cng tu Hin v ngc li .Vi Non, nh v Nhn tam mui da a v Gia Hnh on c S th hoc, a v Th Nht Php tam mui da on c Nng th hoc, ng thi dng bn tnh quang minh ca B Tt tr m chiu ri nhp i Lc nh. Nhp i Lc nh l i thnh cnh gii Hin-Mt dung hp. Cc a v cn li c nh s tu s t bit, do vy khng cn trnh by thm. Hc thuyt trn khng lu xut t n m xut pht t Ban Thin (Pan-Ccen, tc ngi c i tr tu) Thch Ca S Li mt h t tng do cc nh dch thut truyn b. Bi h t tng ny

rt tng ng vi ci hc Mt tha trong thi qu kh ca Ty Tng do phi Ninh M truyn tha, nn gi phi Tt Gi l phi Tn hc. Nhng trnh by trn l lc thut v cc phi, ngoi phi Cam an chuyn ch tm vo vic gio ha, nhng phi cn li hoc cu kt vi Th ho, hot can thip vo chnh tr, hoc lm dng th lc khin pht sinh nhiu vn . Nh phi Gi Nh C tng trong gii cm quyn ca Ty Tng, hoc nh phi Tt Gi lun c quan h mt thit vi gii chnh tr, phi Tt Gi cn cho php ci v, sinh con v dng con lm Php t. V th ngi con trai ca v t khai sng ca phi ny l Khng Gi Ninh Bo (Kun-dgah sinin-pa) khi cn l v t th hai, ng tng c Thnh Ct T Hn nh Nguyn giao cho quyn thng tr Ty Tng, ng thi ng vng mnh Thnh Ct T Hn ng ra khai gio Mng C. n v t th t ca phi ny l Khng Gi Gia Tn (Kun-dgah-rgyal mshan), ng l ngi hc vn uyn bc v tinh thng kinh lun nn c Kh ng Hn l ng Nguyn triu vo triu phong lm -s. Ngi chu ni ca ng l Pht T Ba (cn gi l Mc T Ba, tn Ty Tng l Chos-rgyal-hphagspa) l v t th nm ca phi Tt Gi. ng ny lc nh cc k thng tu, n lc trng thnh l v bc hc. Khi Nguyn Th T ln ngi c triu ng vo triu, ng v c vua m lm php Qun nh, sau ng c phong tc hiu Quc s v tn xng l i Bo Php Vng. Khi v li Ty Tng, ng thng nht chnh quyn v thn phc nh Nguyn. Sau khi vin tch, ng c triu Nguyn phong thu hiu: Hong thin chi h nht nhn chi thng tuyn vn ph tr i thnh chi c ph gic chn tr hu quc nh i bo php vng ty thin Pht t i Nguyn s. Tn vinh n nh th c th ni l ch cc. Nhn y, cc Lt ma ca Ty Tng u chy theo th lc triu Nguyn, hng v ni a Trung Quc; cn tng chng th th kiu cng khin ny sinh nhiu t nn, y cng chnh l lc Tng Khch Ba ng vn cho i sau lm cuc cch tn Pht gio Ty Tng. Nhng g do Tng Khch Ba sng lp v phi Cch L (Dge-lugs-pa) s gii thiu chng k tip. ---o0o--Bn i Phi: Hng- Hong- Hc- Bch Nhn vo mu sc o, mo l c th phn bit c cc tng phi ca Pht gio Ty Tng. y l cch ni theo thng tc. K thc th Pht gio Ty Tng trc thi Tng Khch Ba, u gia nhp Hng gio. Ngoi tr

phi Cch L, hai mi phi cn li khng phi no khng phi l Hng gio, v tng l hoc Lt ma ca h u mc y phc mu hng. Nhn vy h cn c gi l Hng Y phi hoc Hng Mo phi (Sha-dmar). Trc Tng Khch Ba, Hng gio cc thnh, v sau do ni b b h ha, li thm chnh quyn do Hong gio nm gi v to p lc i vi Hng phi, v vy Hng phi ngy mt suy tn. Tuy nhin ngy nay ti Ni Bc Nh vn cn chu s gio ha ca Hng phi. Sau ny Hng gio ti Ty Tng tuy c tu chnh v nhiu mt nhng cng khng phc hi c nh trc khi cha b h ha. Hong gio l phi Cch L ca Tng Khch Ba, nhn khi ng xng ci cch tn gio, phn bit vi Cu phi, ng cho nhum o mo thnh mu vng, do c tn l Hong Y phi hoc Hong Mo phi (Shagser, nguyn nhn v sao li l mu vng? Ty Tng c hai truyn thuyt c v kh tin. Mt thuyt th ni trong lc Tng Khch Ba ang ging thuyt, thnh lnh ng ly ci mo ln ngc bn trong ra ngoi v i ln u. Do bn trong mo c mu vng, t mi ngi trong phi u i mo vng. Thuyt na th ni, nhn lc Tng Khch Ba nhum y, cc mu ng ch nh u khng thnh, c c mu vng l ti p, nhn ng s dng mu vng). Ngy nay c t Lai v Ban Thin u l ngi ca Hong phi. Tin bn th k hai mi, Hong gio l giai tng lnh o ChnhGio (chnh tr v tn gio) vi quyn lc rt ln ti Ty Tng. H ch thc l mt tng phi c thc lc cc ln. Do thi i m c s ra i ca Bch gio, so vi Hong gio th s xut hin ca Bch gio trc sau chng l bao. C ngi cho rng ngun gc ca Bch gio l mt chi phi ca Bng gio. Nhng, theo s t xng ca Bch gio, th h l mt chi phi ca phi Gi Nh C, iu chng khc mt cun Kim An trong b Mt Tng Tp Yu vy, c thuyt ni: Ct C Ba (Gi C) c tn thng gi l Bch gio. C thuyt cho rng trong s cc v s t ca Bch gio khng hn l ngi xut gia. Do , mi ngi (tng, tc) u t xng h l Bch gio. y l phi tuy ly c s ti gia lm chnh, ch v h mun xa lnh nhng i bi ca Hng gio m hng khi thnh Bch gio Hu Tng. H dng cao ngn c H php, h nghim tnh gii lut cng nh hong dng mt cch rng ri c Hin v Mt gio. H ly Mt tha lm quy hng, y vy nhng lc Hong gio i thnh, th Bch gio li c xu hng suy. C thuyt ni, mi n tin bn th

k hai mi, ti a khu Hu Tng hy cn hn tm nghn ngi tn phng Bch gio. Xin dn bi vit ca i s Thi H v Bch gio tin tham kho: Xem qua bn dch v Bch gio Ty Tng ca Lin B , th Ty Tng c bn phi l Hng, Hong, Hc, Bch. Truyn rng tr Hc phi, ba phi cn li u l Pht gio, ba phi ny tu hnh mt cch minh trit theo Su php thnh tu v t cho l h c bit v Mt tng. H ra th lp mt truyn V Thng B. Xt thy cng l V Thng B nhng trong cn c php tu. Chung quy, h ch trng pht huy nt c th ca Mt tng, v t cho l h hn tt c. Phi Hng y cng nu nt ni bt ca h. K thc, cc phi trn ch l i ng tiu d m thi. Trong su php thnh tu, h ly Linh nhit thnh tu lm c bn c yu, nm php cn li h cng tun th. H coi thng Huyn qun v Mng qun v ly Tnh quang trung m lm ti thng thnh tu, c Hng phi ln Hong phi u c im chung l Chuyn thc thnh tu ng tc Mt Di php. Tc chuyn Di Thnh Kim Cang i Tr. C xem Bin Thng Hu N Thn on th c th bit r V Thng B ca Mt tng Ty Tng u tu nh Dc Lc mt cch b mt. (Thi H i S Ton Th Vn Tng, quyn 30, trang 785). Hc gio vn l Bng gio ngoi o, h th cng Thin a Nht Nguyt, Tinh Thn Li V, Sn Xuyn Lng Cc, cho n tt c vn vt. Bng gio dng ch thut cng t v gii tr ho hon, h sng thng Vu thut v dng Thn ging lm i t l. Nguyn do l h dng o mo mu en nn gi h l Hc phi. Khi Pht gio Ty Tng phc hng mi gi Hc gio l Bng (Bon) gio. Hin gio coi Bng gio l ngoi o, l d oan v c khinh th. Khi pht m ch Bon (Bng), ch ny ting MngC c l Nam Vu, chng t Hc gio tuyt nhin khng thuc bt k chi phi no ca Pht gio. Do chu nh hng Pht gio, Hc gio cng chia thnh THu hai phi: T phi gn ging vi Hong gio, trong khi Hu phi gn ging nh Hng gio. Hin cn b phn ca ba mi chn tc ngi Tng Tt Gi thuc Hu Tng, v cc tnh nh Ty Khng, Thanh Hi, T Lin l cn tn ngng Hc gio. Khng c g phi ng bi cha miu, kinh in v ngay c v t s (Tr Tu i s, ting Ty Tng l an Ba K Nhin) khai sng l hon ton chu nh hng Pht gio.

C theo Nhp Tng Bo Co ca Ng Trung Tn, vit nm Dn quc hai mi chn (1940), trong ghi r nhng t vin ch yu ca Ty Tng l by mi hai ngi trong Hng gio c by ngi, Hc gio c hai ngi, Bch gio c mt ngi, ring Hong gio c n su mi hai ngi. Cho thy cc tng phi Ty Tng, Hong gio tuy n sau nhng ng u v s t vin. Nguyn nhn khng ch v Hong gio nm gi quyn lc chnh tr, m Hong gio cn c c s hc thut v cng thm hu, vn ny s ni n chng sau. ---o0o--CHNG IV. TNG KHCH BA V TNG PHT HC TIT I : Bnh Sinh Ca Tng Khch Ba Nin i v Tng Khch Ba t lc cho i n khi tm s hc o cng c nhiu thuyt. C thuyt ni ng sinh vo nm Vnh Lc th mi lm (1417), i Minh Thnh T. Thuyt khc th ni l nm Tng Khch Ba (Tson Kha-pa) vin tch. Thuyt khc li ni, ng sinh vo i vua Nguyn Thun nm Ch Chnh th mi by (1357), v tch nm Vnh Lc th mi by (1419). C thuyt cho l ng sinh nm Ch Chnh th mi ba (1353). Tm li, ng l v i s hot ng Pht s vo nin i Vnh Lc nh Minh. Tng Khch Ba sinh huyn Hong Trung (mt huyn ph cn Ty Ninh) thuc tnh Thanh Hi. ng thuc tc ngi An a a phng Tng Khch Ba. Tn chnh ca ng l La Tang Trt Ba (Blo-bgan grags pa). i sau v knh m ng, ngi ta ly tn lng qu ng xng h v gi ng l Tng Khch Ba. Song thn ng hi ngho, ti sn ch c hai mi con b v mt s t con d. Truyn thuyt k rng m ng lc ang tm di sng bng cm thy trong ngi kh chu khin b hn m v ng nm trn mt khi ln, bn trn khi c khc k tn c Thch Tn; i ni chng lu sau b s sinh h Tng Khch Ba. Khi va cho i ng c ru trng, v dung mo trang nghim, c ch khc thng khng nh cc ng u cng la. ng t ni nhng ni ra li no cng hm cha tr tu su xa. Nhn c truyn thuyt k rng ng xut gia lc va ln ba. Bui u ng theo hc vi cc v cao tng Ty Tng v h rt ch trng vic gio dc ng. Thuyt khc th ni ng xut gia nm ln by tui, thuyt na th cho rng ng xut gia nm mi bn tui; li c thuyt ni nm mi by tui ng n trung tm vn ha ca Ty Tng ti Lp Tt, ti y ng hc Cu X, Bt Nh,

Duy-Thc, Nhn Minh, v gii lut ca Hin gio, ng cng hc v Mt gio vi cc hc gi Pht gio thnh danh c v ti c.. Tng Khch Ba cng tng theo hc vi v t i th nm ca phi Gi Nh M. ng cng tng l mn h ca Nam Gi Khu Tng (Nam-Mkh rgyal-mtshen) Bt an gn La Trt (Lho-brag). Ti y c v tng ch Khu Kt Tang Ba (Chos-skyeb bzan-pa) l hu truyn th by mi tm ca ng n, l ngi chnh thc k tha mng mch phi Cam an. C thuyt li ni Tng Khch Ba nm mi bn tui xut gia ti cha Tt Gi Trt Thp Lun B. Thc t th Tng Khch Ba l ngi k tha phi Caman mt cch chnh thng, sau ng tip nhn phi Gi C, v sau cng l hc thuyt ca ng n thuc phi Ph. ng c coi l ngi sng lp phi Tn Cam an. ng nhin hc vn ca Tng Khch Ba bao qut ton b nn Pht hc Ty Tng. Do , khng th em ngun gc ca bt k mt tng phi no hn cuc hoc vy ng li c. Chng qua l v thi i ca Tng Khch Ba gia tn gio v chnh tr c s hn tp; Tng nhn khng ch ci v, sinh con, m cn dng con lm ngi k tha Php t, do vy m Hin gio khng c coi trng, gii lut dng nh b b ph, trong khi Tng nhn th tranh nhau dng thut ca Mt php lm m hoc tn nh: nut ao, phun la, lp bin di non, h hm danh hm li la di iu lm cho o c tan hoang, phong gio bi hoi. Tng Khch Ba thy rt r iu nn ng tuy l ngi xut thn t Hng gio, nhng ng khng chp nhn nhng vic lm c tnh i bi ca Tng nhn Hng gio. ng cho rng nhng vic lm i bi nh vy tuyt nhin khng em li phc li g cho chng sanh. ng cng dng nhng thut ca Mt php tng t, nhng ch tr o, bi theo ng, o l gc tm, nu tm o khng vng th thut s khng c ch da.Nhng huyn php nh nut ao phun la, cho n vic to quang nh gia tri phi v ng c mi dng, cn cho chnh mnh th khng bao gi dng ti. Theo ng, nu b mt tm B chuyn vo ch thut, th th o nhn tm, cng nh vic t , tha khng ch l v ch m cn gy nn tai hi khn lng. Chnh v th m ng lp ch ci cch Pht gio Ty Tng v cui cng ng thnh cng. Cc nh s hc v ng l M Ninh L c ca Ty Tng. Thc th so snh nh vy l khng ng. M Ninh L c l ngi lm cch mng C c gio, l bin cc gio s c thn thnh nhng Mc s cng khai ci v, sinh con. Trong khi Tng Khch Ba l ngi ci cch Pht gio, y l em cc Lt ma b th tc ha tr v li i sng ca T Kheo c y phm hnh thanh tnh. Vic lm ca hai ngi l hon ton tng phn.

---o0o--Cuc Vn ng Ci Cch Trong thi gian phng s tham hc, Tng Khch Ba cng c giai on n tu trong ni i Tuyt- ni quanh nm khng c du chn ngi, ti y ng tu i kh hnh m ngay c cha m cng khng th gp. Sau ng ra khi ni v i n Lp Tt, ti Lp Tt ng khi s cng cuc vn ng Hong php hng gio. Tng Khch Ba l bc chn tu, thc hc nn chng bao lu sau khi xut sn; ng tr thnh ngi ni danh khp cc a khu Tng th. Do , t khp x Ty Tng u knh m v qun t v cu hc c hn nghn ngi. Do qu nhit tm xng ci cch m gia Ong vi Cu phi c s va chm, v gio on ca ng ngy mt ln mnh gy s ch su sc n v i Lt Ma ca phi Tt Gi. Truyn rng: i Lt Ma mun bit ch trng ci cch ca Tng Khch Ba c o ngha g mi, v vy ng c bit cho mi Tng Khch Ba n m lun. Tng Khch Ba t chi li mi, cui cng i Lt Ma phi ch thn n gp ng, hy vng vi uy quyn ca mnh, i Lt Ma s khin Tng Khch Ba quy hng. C ng cuc hi kin s din ra thun li, s thc khng phi vy; bit Tng Khch Ba l ngi c cao trng vng nn i Lt Ma by ra nghi trng rt long trng ri dng nghi trng ny i mt mch n tng phng ca Tng Khch Ba; iu bt ng l khi va n ni th ci hng mo ng ang i thnh lnh ri xung t. l im bo trc ng s tht bi. By gi Tng Khch Ba ang ngi kit gi trn B on bng lng chin, tay cm nim chu, chng l g n nghi trng long trng ca i Lt Ma, v cng khng nng ni g, hi lu khng cn kin nhn, i Lt Ma bn m li.Trong li ni, ng i Lt Ma mun chng minh gio ngha ca Cu phi u vit hn phi Cch Tn. D vy, Tng Khch Ba vn gi im lng khng p li s bin lun ca i Lt Ma. Bng nhin ng tht to lm gin on li bin lun cha dt ca i Lt Ma, v hng v i Lt Ma m rng: Ngi qu l ngi n ni khng ngn, lm m hoc chng. Ngi ch bit dng tay git rn, nghe n tn ngi l ti phin kh v l nguyn nhn ti cm thy thng ngi. Nguyn do l trong lc m thoi, i Lt Ma mt tay th bt rn cn tay kia th git, qun rng gii st l trng gii ca Pht , v th khin i Lt Ma c kinh, khng bit ng i th no bn n trc Tng Khch Ba

bi phc v tha nhn Tng Khch Ba u vit hn. T v sau s nghip ci cch ca Tng Khch Ba khng cn gp tr ngi, ng thi cuc ci cch cng mau chng lan truyn khp x Ty Tng. Ch mi truyn thuyt trn chng ta knh phc tng phong ci cch ca Tng Khch Ba, ng thi gip chng ta hiu r phong cch tn trng l tnh ca Pht gio Ty Tng. ng l Nht n l khut, cam bi h phong. ---o0o--Ci Cch Thnh Tu Sau ci cch, Tng on ca Tng Khch Ba lun tun theo mt b lut rt ni ting, v tng chng s dng y mo u l mu vng. Ti n , T kheo ch c y khng c mo, tuy trong lut c quy nh x lnh T kheo c i mo. Hnh thc tng-mo ca Ty Tng c thuyt ni l phng theo mo en ca Bng gio s. Vn d mo i c quan h vi Thn mo ca Vu s thuc Tt Mn gio.Trong thi cn i c ngi ly mo cao nhn ca Lt ma Ty Tng snh vi mo c chp cao ca v gio ch Thin Cha gio v cho rng Lt ma Ty Tng chu nh hng Thin Cha gio La M.Thc th c Thin Cha gio ln Lt ma Ty Tng u chu nh hng ca Tt Mn gio, v Thn mo l sn vt tn gio ca dn du mc. Mu vng khng phi do c Th Tn ch nh khi Ngi cn ti th, thun mu hng cng khng phi l y dng hng ngy. Nguyn lai s vic bt ngun t vua Th T nh Nguyn ban Ca-sa mu hng cho php s khi ging kinh m ra, t Hn tng s dng i Hng T Y. n i nh Minh li quy nh Thin tng y vng, Ging kinh tng y hng, Du Gi tng y thng bch. Nh Minh trng thin hc nn chung mu vng, cng do chung mu vng m vua Thi t nh Minh ban cho php s o T Kim L Tng Ca Sa. Cn Thnh T th ban cho thin s Tuyt Hin Kim Lan Y (xem Thch Th Khu C Lc Tc Tp). Triu Nguyn chung mu hng, triu Minh chung mu vng, Tng Khch Ba ca Ty Tng hot ng Pht s di thi triu Minh.Hn na ng l ngi ch trng tu hc mt cch thc t, bi xch s huyn hoc ph ngoa, ng nhn thy triu Minh chung mu vng ca Thin tng cng l iu thch nghi. ng thi Pht gio Nam truyn cng dng mu vng cam. Cc dn chng trn cho thy truyn thuyt v vic Tng Khch Ba ln ngc ci mo t trong ra

ngoi i, hoc vic ng nhum y khng mu no thnh cng ngoi mu vng ton l chuyn kh tin. Tng l Lt ma trc thi Tng Khch Ba chuyn theo ui thut bin ha, ngi ngi u vy.Nh cun Mt Lc Nht Ba Tn Gi Truyn m bit c trong gii Tng l Lt ma khng t ngi tng phng ch st nhn, ui qu tr t v bin ha ra ma . Tng Khch Ba tuyt i cm ch cc th d mn thut s nh nut ao phun la v theo ng chng ch lm thng thn, hi vt ch chng ch g cho vic tu chng, gii that. V phng din gio ha, Tng Khch Ba v cc i t ca ng lun s dng phng php ha bnh dn dt qun chng quy tn Tam Bo, nh thn gio, ngn thuyt v lun bin. Tng Khch Ba v nhng tng l th hc vi ng u l nhng ngi cn trng nghim tr gii lut ca T kheo mt cch thanh tnh . Ring vic nghim tr gii lut mt cch thanh tnh ca Tn phi ci cch l cao thng hn hn cc Lt ma ci v, sinh con, ung ru, n tht ca Cu phi, cha k Tng Khch Ba v cc hc l ca ng u l nhng ngi c tri thc Pht hc uyn bc, tinh thng Hin gio, am tng Ng minh, thu r o ngha Mt tha. Do , v nhiu phng din Cu phi khng th snh kp. Ngi dn Ty Tng tin mt cch chc mm rng Tng Khch Ba l ha thn ca Vn Th B Tt. Do , khng phi ngu nhin m hnh thnh o trng Vn Th Ng Sn ca Trung Quc-Thnh a ca Hong gio. Li na, c ngi tin Tng Khch Ba l do Pht A Di hoc Kim Cang Th ha thn. C l do s ng ha linh hot ca ng khin nhn s cc phi Cam an a s u quy hng v. C thuyt ni i Tp Hi ln th nht c hn 12.000 v Lt ma ca Hong y tham d, cng t Hong gio ly ngy rm thng ging hng nm triu tp i hi. Lc tui v gi, Tng Khch Ba c sng lp cha Ct Lc an (DgahIdanman-par rgyal-ba) dy ni cch Lp Tt khong ba mi dm Anh v hng ngng bc, v t chc i hi tng on ti ni ny. ca ba ch Ct Lc an c ngha l u Sut Thin. Ngi Pht t Ty Tng tin A Hp l ngi cung tri u Sut, nn h cu vng sinh v u Sut Thin nhiu hn l cu vng sinh v ci Tnh ca Pht A Di . V sau do chuyn m m tn cha l Ct Lc an thnh tn hc phi l Cch L Ba. ca cc hc gi cha Ct Lc an l ch c m. Khi c ba m Cch L Ba c hm l ngi phng tr gii lut, cng c th dch

Cch L phi l c Hnh phi. Nguyn nhn Tng Khch Ba l ngi tun th hai trm ba mi lm gii iu ca T kheo mt cch nghim mt. Theo lut ca Nht Thit Hu B th T kheo khng ci v, khng n tht, ung ru. Lut ny ch nh T kheo phi c cc th nh: Bnh bt, ta c, i y (Ngoi So Zla-gam), C sa mu vng, mo vng. Ch c mo cao nhn l phng theo Bng gio Ty Tng, cc th cn li u tun theo n c ch. Nm Vnh Lc mi hai (1414), t ca Tng Khch Ba l Lim Dng kin to cha Trit Phong cch Lp Tt khong ba dm Anh v pha ty. Mt cao khc ca ng l Lim Khm, nm Vnh Lc mi lm (1417) kin lp cha Sc Lp (Se ra) cch Lp Tt khong ba dm Anh v pha bc, cn c mt i t ca ng l Cn ng Chu Ba (sau tr thnh t Lai) dng cha Trt Thp Lun B Nht Khch Tc. Cha ny hip vi ba ngi cha va nu m thnh bn ngi i t vin ca phi L Cch. Nhng t tr danh ca ng cn c Tip Trp Khi Chu (sau tr thnh Ban Thin). Cp Lc Bi Tang, Bi an D, Thch Ca D, t Nh Ma Nhn Lim Tng Khch Ba l bc i tu hnh gi ca Pht gio, cng l nh i nghin cu Pht hc; t c ch kim ng l ngi nht tp i thnh ca Pht hc Ty Tng. ng trc tc ht sc phong ph. Ton tp ca ng c n mi tm pho vi su trm mi su b. Hin nay ng Dng vn kh ca Nht Bn cn lu gi y ton tp ny ca ng. Trong s c hai b i biu cho t tng trung tm ca Tng Khch Ba, l b B o Th (Lam rim chen po, cn c tn l B o Th Lun) v b Chn Ngn o Th (Griags-rim chen-po). Hai b ny u c qung lun v lc lun; B o Th Qung Lun (rt gn l Qung Lun). Gn y php s Php Tn dch b Qung Lun ra Hn vn, ng thi ng cng dch v ch thch b Chn Ngn o Thc v c tn l Mt Tng o Th . B B o Th Lc Lun (rt gn l Lc Lun), c php s i Dng dch ra Hn vn. Xin cn c vo hai b lun c dch, v tham kho b Ty Tng Pht Gio Nguyn Lun (t trang 63 n trang 71), ly lm t liu gii thiu t tng Pht hc ca Tng Khch Ba. ---o0o--TIT II : T Tng Pht Hc Ca Tng Khch Ba B O TH LUN

Tc phm B o Th Lun m ni dung ca n l hc thuyt tinh yu ca Tng Khch Ba, hin vn cn, v c chia ra thnh hai b: Qung Lun v Lc Lun, b Lc Lun c su quyn, b Qung Lun c hai mi bn quyn. Ch ch l nhm thuyt minh uyn nguyn hc thuyt ca Tng Khch Ba, cng nh cp nhng iu cn c khi mt v php s thuyt php, v cc iu kin dnh cho ngi cu hc gio php. K l xin minh v H S o, Trung S o v bt cng Thng S o. C hai b Qung Lun v Lc Lun, v mt vn t tuy nhiu, t c khc nhau nhng v ngha th khng khc, tip n l ni v Ch v Qun. Quyn mt v quyn su ca b Lc Lun cp n mt b phn ca Ch v Qun. Nhng b Qung Lun th s dng n ba quyn lun v Ch, tm quyn lun v Qun. V tu Ch th da vo Du Gi, v tu Qun th y c vo Trung Qun tng thut hc thuyt ca cc nh; ty vo hoc thm hoc qung m quyt trch l liu ngha hay bt liu ngha ca cc nh. Tu trung l a ra phng php tu Ch v tu Qun. V phng din ny, Qung Lun l c sc hn c. Hin nay nh xut bn Tn Vn Phong i Bc c in b B o Th Lun v cho lu thng. y l mt b sch rt c gi tr i vi gii nghin cu v ngi tu hnh. Vn ngha b Qung Lun qu thm thm khng phi ai cng c th lnh hi c. Do , b ny cha c lu hnh.Nhng theo ch ti (Thnh Nghim) bit th hin i Loan c c hai b. Theo c s Khut Vn Lc, th nn a hai b Lc Lun v Qung Lun vo Tc Tng Kinh (ca Trung Quc). ng nhin nhng cao ca Tng Khch Ba khng ch hc nhng g do ng trc thut, bi nhng trc thut ca ng nhm gip ngi xut gia tu hc theo mt trnh t t nng n su; trong khi mn h thuc phi Cch L ca ng phi tun theo mt lch trnh tu hc Pht php ht sc nghim chnh, lu di v rt l phi thng. Php mn dnh cho ngi mi nhp o l phi th gii u B Tc, tip theo l th Sa Di gii, cng lc phi hc kinh in, am hiu cch tng k tng, tip n l hc Nhn Minh Thch Lun ca Php Xng, sau hc Hin Qun Trang Nghim Lun S ca S T Hin, th na l hc Duy Thc Tam Thp Tng ca Th Thn, qua b Thch Lun ca An Hu v Lut Thin. K tip l hc Bt Nh Trung Qun Lun ca Long Th, qua b Nhp Trung Lun ca Nguyt-Xng, ri hc Lut ca Nht Thit Hu B, sau cng l hc Cu X Lun ca Th Thn. n y c coi nh hon tt vic tu hc Hin gio. V Mt gio, ngi tu phi theo th t ca A Hp thuc phi Cam an m tu hc Mt tha.

Nhn v, khi Tng Khch Ba ra i th Pht gio Ty Tng khng cn coi trng qu phm tu hc ca A Hp. Tng chng tranh nhau tu Mt, vi hy vng mau chng thnh tu cc d thut. Do , Tng Khch Ba mi khi xng ngi tu Mt, trc phi tu hc Hin gio, ly Hin gio lm c s. Ai pht tm mun chn hng Pht gio, phi ly vic thanh tnh gii lm cn bn. Mun vy phi tu theo trnh t t gii Sa Di n gii T Kheo, gii B Tt, cui cng mi l gii Kim Cang. V rng: Khng ch tinh tn dng mnh khi ang cu th gii php, m sau khi th gii v c gii, mi ngi ty theo ch tu hnh sao cho chung cuc khng phm gii th. Nu phm gii th, th hy mau y c vo Hon tnh nghi qu tiu tr ti chng c tr li thanh tnh Lc lun quyn 1, trang 7); khng nh mt s ngi ng nhn rng tu Mt ch cn th Kim Cang gii l , khng cn thit phi th gii T kheo, v T kheo gii ch nh qu nhiu rng buc. Thc ra Kim Cang gii l gii ti thng nn khng th khng th, nhng khng v th m ph hy T kheo tnh gii. Do mi ni r: Nu khng th h tam mui da v lut nghi, m bo l ngi tu theo o gii thot, ngi tu nh vy i vi Mt php, l ngi rong chi bn ngoi (Lc lun quyn 6, trang 410). Tc phm B o Th Lun ca Tng Khch Ba ch yu l da vo Hin Qun Trang Nghim Lun ca Di-Lc. ng cng y c vo B o ng Lun ca A Hp. V vy, nhng lun gii ca B o Th Lun a phn ng nht vi B o ng Lun. Khc chng l B o ng Lun c bit tng minh i tha, trong khi B o Th Lun th gii thng c phm phu ln Tiu tha, ng thi ly ci hc ca H s v Trung s thch ng v cng hc vi Thng s. Do , theo B o Th Lun khng mt php i tha no l khng khi qut cc thin php ca phm phu v nh tha. V vy, Tam quy v Thp thin l ci hc cho c i tha, nh tha v phm phu (H s). Php T Thnh l ci hc ca i tha v Trung s (hng Nh tha) pht v thng tm. Vi hng pht v thng tm, rng hnh lc , th y l bc Thng s (i tha B Tt), c nhng vic lm m hng nh tha khng th c c (bt cng). T tng ny c ly t Hin Qun Trang Nghim Lun. khi qut ton b Lun, l ly ba Nht Thit Tr lm Bt Nh Tr. Tam Tr c phn thnh tm ngha khi qut ton b Bt Nh kinh. Ni Tam Tr, l ly Nht Thit Tr cng vi Thanh Vn (Nh tha) tr, o-tr cng vi B Tt tr, Nht thit chng tr l Nh Lai bt cng tr (Nh tha v B Tt khng cng c tr ny nn gi l bt cng). Trong Tam tr, th o tr ca B Tt di thng vi Nh tha, trn tip cn c Pht o. Trong kinh i Bt

Nh, quyn 462 ni: Ch B Tt ma ha tt nn bit y tt c o tng, l c gic o tng, B Tt o tng v Nh Lai o tng (i Chnh Tng 7, trang 337). Lun- ni v B Tt o, th gia B o Th Lun vi B o ng Lun cng c t nhiu s khng ng nht. B o ng Lun th ly tam hc Gii nh Hu lm phn t, trong khi B o Th Lun th ly Lc lm thng nhip, v em tam hc Gii nh Hu dung hp vo Lc . B o ng Lun ch trng dng Gii nh Hu lm nhn li tha, ly vic pht sinh thn thng, v phc hu song tu lm qu li tha. V im ny, B o Th Lun sau khi lun khi qut v Lc v T nhip php, li c bit xin minh vic tu tp ChQun, ng thi gii r nhng g m B o ng Lun cha ni n. iu cho thy ch lp thuyt ht sc tinh t ca B o Th Lun. ---o0o--Tu Ch V Tu Qun Nh trc cp, b Qung Lun c ni n vic tu Ch v tu Qun. B Lun ny da vo lun Du Gi gii thch v Ch, da vo lun Trung Qun gii thch v Qun. Theo Lc Lun quyn mt (trang 60), th tu Qun l dng hu phn bit quan st; tu Ch l dng tm chuyn nht an tr v phn bit. Vy, bng cch no tu Qun? Bng cch cch no tu Chi? p: i vi thin tri thc, tu hnh l do tn tm mun biu t ngha l thm diu nhng khng thnh, th nn ngh n sinh t l v thng, ngh n nghip qu l khng sai khc, ngh n lu chuyn trong cc hon l do sai lm m pht B tm, th nn tu Qun. Vi ngi m tm khng th tr vo cnh s duyn, khi mun tm c yn tnh, an tr vn khng th c, th cn tu Ch. Vi nhng ngi h mn i ngha, tc nhng ngi hc Pht khng b chng nn, nh th m vic hc Pht c thanh thn hn. l hng ngi y cn kh hc Pht, li thm c s tr duyn tt lnh ca thin hu tri thc. Ngi hc Pht c nh vy gi l iu kin vin mn, hay cn gi l h mn i ngha

Li na, Lc Lun quyn su (trang 357) ni: Ngi tu Ch, l ngi tr vo chnh tm mnh, khi tm tr phi kho t duy cc php. Khi tc t duy, hy s tc y tng tc ni t tm. C th m chnh t duy th tm s an tr lu di, gi l tu Ch.Li ni: Nh khi c c Thngtam-ma-a (nh), th cnh tng s duyn v ngha l s tri phi nng chnh t trch (s t duy ng vi chnh php). T trch ti hu phi Chu bin tm t, chu bin t st, nu l nhn, l lc, l gic, l kin, l qun, u gi chung l Qun. Nh vy, Ch l buc tm vo nht nim mt cch tng tc trong an tr. Cn Qun l tm ta i vi nh tng ca cc php phi lun t trch qun st. Ch v Qun u l phng tin trc lc tu nh, nh Ch v Qun mi nhp c nh.Lc mi khi tu, th Ch v Qun l hai phng php h tr nhau; lc tu thnh, th Ch v Qun thc s khng khc nhau. V vy, lc mi tu nn vn dng c Ch v Qun, tu mt thi gian sau, khi c kt qu, mi tin n Ch-Qun song vn, v ri s t n bnh ng nht nh. Lc Lun (quyn mt, trang 61) ni: Hoc v c ngi khng hiu o l Ch-Qun song vn, nn cho rng ngi c tr thng tu th tu Qun, ngi c t tng lun b dao ng th tu Ch. Hai cch gii trn khng ng, v c hai hng ngi trn u c th Ch Qun song tu c c. Cng Lc Lun (quyn 6, trang 401) li ni: Nu ngi tu bui u khng tu tp ChQun, th sau s khng tu c Ch-Qun song vn, cho nn mun tu ChQun song vn, trc tin phi tu c ChQun. y c ngha l bui u phi tu c T Bt X Na (Qun) th cng tu c Ch Qun song vn. Tc do trc ngi tu t mnh tu c Xa Ma Tha (Ch) ri nng vo Ch m tu Qun, n khi do sc qun st t n V cng dng vn chuyn tc th cng t c Ch Qun song vn. ca hai on vn va trch l ni ngi no trc kim tu Ch Qun, th sau cng c th y vo Ch m tu Qun, nu tu Qun thnh cng, th cng t c Ch-Qun song vn. Khi t n Ch-Qun song vn cng l lc khng cn b hn trm, tro c gy chng ngi, ng thi khng phi lc no cng da vo cng dng Ch-Qun, v t n v cng dng vn chuyn tc . Trong bn tc , y l t tc , tc nhp vo cnh s thin. ---o0o---

Ni Dung Tu Ch Theo Ty Tng Pht gio Nguyn Lun trang 64, c a vn tu Ch ra gii thiu nh sau: Phm t lng tu Ch c su: nng thun cnh, thiu dc, tri tc, ly a s tc, thanh tnh lut nghi, ly dc ng phn bit. Su t lng ny ging vi su t lng ca B Tt a. V tu Ch, c chn phng tin tr tm v tm tng i tr, l ni v trnh t tu Ch. C truyn thuyt cho rng chn phng tin tr tm v tm tng i tr l ca T-Th v VTrc. S duyn ti hu ca tu Ch l: bin tnh, tnh hnh, thin xo v tnh hoc, bn th phn bit ny cng c ly t Thanh Vn a (trc ht nn xem B o Th Lun nguyn bn, t trang 193 tr lui). Bi tt c u tun theo Du Gi lp thuyt. Nhng ng Lun li cy vo Gic Hin nn c s khc bit. l ni v phng php tu Ch, v uyn nguyn hc l c thut r trong B o Th Lun. Tt c u xut pht t hc h t tng Du Gi; chng hn Thanh Vn a thuc v Bn S Phn trong Du Gi S a Lun. Nay xin gii thiu danh tng c ni n trong b Lc Lun: ---o0o--I.Su t lng tu Ch, tc su cng tc cn chun b: 1. Nhng nh thun cnh; ni d c v n mc, ni khng b mnh th nhiu hi, ni khng b on ma ph phch, ni khng a n bnh tt, ni c thin hu tri thc tr gip, ni khng b s huyn no quy nhiu, cc iu trn l thun cnh tu Ch. 2. Thiu dc: Khng cu nhiu s cng dng, vic n mc c coi nh liu thuc h thn. 3. Tri tc: Ch cn va nui sng thn mng. 4. Ly a s tc: Khng kinh doanh mu li, khng lm cc tp v nh k n bc thuc, bi ton.v.v gim thiu, nu c th hy on tuyt hn mi giao tip th tc. 5. Thanh tnh lut nghi: Tinh tn nghim tri gii lut th.

6. Ly dc ng phn bit: Lun t duy v nhng sai lm ca cc dc, cng l v thng ca i sng th gian. ---o0o--II. Tm tng i tr: L tm phng php qun tng i tr nm th sai lm. V c coi nh cng phu rt c ch cho vic tu Ch. 1. Dng bn qun tng: Tnh tn, ly cu, tinh tn, khinh an i tr li gii i trong giai on u tu Ch. 2. Dng qun tng chnh nim i tr li s qu tht c ch dy trong Thnh gio. 3. Dng qun tng chnh tri i tr nhng sai lm do tro c gy ra. 4. Dng qun tng tc thnh cng dng i tr sai lm l khng khi tc hnh cng dng. 5. Dng x i vi bt tc hnh an tr, i tr sai lm ca cng dng tc hnh. Ba sai lm (qu tht) phn u d nhn bit, nhng qu tht th t, th nm th cn gii thch; y l lc thc hnh chnh nim v chnh tri, tuy hn trm, tro c c sinh khi, nhng do khng t bit nn khng b qu tht, nhng nu hn trm, tro c sinh khi, v t bit m khng chu on tr, th l mt qu tht. V vy mi dng qun tng tc hnh cng dng i tr khuyt im va nu. iu ny c l khi hn trm, tro c sinh khi, lp tc vn dng nht nim on tr. Mt khi on tr xong, ngay c vi t hn trm, vi t tro c cng c tr sch, lc y tm vo cnh nh mt cch tng tc, nhng nu chp trc vic dng cng nh tm th cng l mt qu tht. V vy, cn thit phi lun gi tm trong trng thi nht nim, v ri cui cng cng x lun nht nim. ---o0o--III.Chn phng tin tr tm: tc l chn giai on trong qu trnh tu Ch. Nay cn c vo Lc Lun quyn su gii thiu s phi hp gia su lc, chn tr v bn tc .

1. Thnh vn lc, ch r cch ni tr tm th nht: Do lc u mi nghe v gio th ch dy cch tu nh, ri thun theo v thc hnh nhng g nghe khin ni tm tr, khi tm tr v khng b ng nim, lc ny nu tp nim dy khi s nhn bit c ngay. Tm trong trng thi ny ging nh huyn h. l tng phn bit nhn bit c lc ban u. 2. T duy lc, ch r cch tr tm th hai: Do lc no cng tu theo chnh t duy, lc u s c thiu phn tng tc an tr. y l lc nhn bit s phn bit, ging nh nc trong khe trong sui, lc n lc hin; s c c tng ngng ngh phn bit. 3. Nim lc, ch r cch tam an tr tm v t cn s tm: khi tu, tm b tn lon th hy mau chng nim tin duyn (tin duyn y l thnh vn lc v t duy lc) khin tm an tr; mun vy, trc ht phi dng nim lc khin tm khng cn tn lon, ri theo cnh (s duyn) thiu vng m t t thu tm v, v lm cho tm ln ln nh li, ri li cao ln. y l lc nhn bit tng phn bit nh nc trong m, khng cn chao ng, hy an tnh m tr tm. Nh gp tr duyn tm khng th tr c, khi y s phn bit dy khi tm s tng ngh lung tung. 4. Chnh tri lc, ch r cch iu phc tm th nm, v cch tch tnh tm th su: ci bit lc u i vi chnh tri l nhn bit cc sai lm ca s phn bit, v cc tm s ty phin no, nh vy m tm khng tn lon, ri theo m iu phc tm trong trnh t nhu ha, vui v tu tam ma a (nh), lc ny tm tch tnh. 5. Tinh tn lc, ch r cch ti cc tch tnh tm th by v cch nht hng tr tm th tm: Dng sc tinh tn tr gip tm t n trng thi ti cc tch tnh, v s ti t phn bit v ti t ty phin no c on tr; cng do sc tinh tn m cc tm s hn trm, tro c khng cn sinh khi.Do bi tm nng tng tc, tr tam ma a. 6. Qun tp lc, ch r cch tm tr th chn: n y, khng cn phi y vo chnh nim v chnh tri, m Tam ma a vn nhm vn sinh khi. Li ni v bn tc : 1. Thi k s tr v nh tr, cc tm s hn trm, tro c thng sinh khi hn l chnh nh, do cn gng sc tu tp tm mi tr c vo cnh s duyn, v vy trong bn tc , th nht l gng sc vn tm vo Tc--v.

2. T tr tm th ba n tr tm th by, tuy tm tr chnh nh nhiu hn, nhng tm s hn trm, tro c vn cn gy chng ngi. Do , tr tm th hai c gin khuyt v vn chuyn tm vo Tc v. 3. Lc tr tm giai on th tm, do lun gng cng tu luyn nn tm s hn trm, tro c khng th gy chng ngi; nh vy, c th tu nh (nhp nh) mt cch trng k. Do , vn chuyn tm voTc v th ba khng cn gin khuyt. 4. n tr tm th chn, y l lc tm khng cn chng ngi bi hn trm, tro c nn cng khng phi gng sc dng cng. Do , th t l v cng dng vn chuyn Tc v. ---o0o--IV. Cnh s duyn ca tu Ch, hay l php s duyn trong tu Ch. C bn php. V l chnh hu phn bit ca chnh nim, chnh tri, nn cn gi l tc t chng phn bit. 1. Chu bin s duyn gm c bn: a. Hu phn bit nh tng, ch c qun st phn bit ca qun s duyn. b. V phn bit nh tng, v qun st phn bit l s duyn ca ch. nh tng c ni y l s vt t tng c tm duyn vo (nhn bit s vt khch th), sau tm vin vo nh tng m n duyn c ri ni t tm khi hin li nh tng . (kin phn thc duyn tng phn thc ch ca ngi dch). c. S bin t tnh, l cnh s duyn c an v, ging nh t duy bn tnh ca cc php l nh th ch khng c tnh no khc v gi l nh s hu bin t tnh. d. S tc thnh bin, l qu do tu thnh c an v, nh khi gng sc tu Ch-Qun, kt qu a n l khinh an; hay cn gi l qu ca qu trnh tu Ch Qun. Bn th va nu khng th litam i s duyn m c ring th ca mi th, chng hin hu trong tt c ba s duyn ln. Do , nn gi l chu bin s duyn. 2. Tnh hnh s duyn: c nm th

a. Ngi nhiu tham lam hy duyn bt tnh. b. Ngi lm sn hn hy duyn t bi. c. Ngi si n hy duyn thp nh nhn duyn. d. Ngi nhiu kiu mn hy duyn th gii sai bit. e. Ngi thng sinh khi tm, t, hy duyn hi th ra vo. 3. Thin xo s duyn: Cng c nm th. a. Thin xo v sc duyn ng un. b. Nhn gii duyn thp bt gii c. Nhn x duyn thp nh x. d. V minh duyn thp nh duyn khi e. Thin nghip sanh kh i qu lm x, bt thin nghip bt sanh kh i qu lm phi x. 4. Tnh hoc s duyn: C hai th a. T ci dc gii cho n v s hu x thin, qun st thy th tng ca h a v tnh tng ca thng a m iu phc chng t phin no. b. Tu qun v thng, v ng T , Thp lc hnh tng m vnh vin on tr chng t phin no. ---o0o--Ni Dung Tu Qun V phng din tu Qun, Tng Khch Ba ly t tng trung o ca Long Th lm ch quy. Bi a phn kinh ch Hin, Mt ca Long Th u mang tnh huyn k, v li ngi i ngh rng Long Th l v chng c Tam a B Tt, do s lp tng ca ng rt sc tch v hon ton kh tn. Nhng Long Th li y c vo nhng kinh nh B-Nh nhm hin th L t tnh v sanh dit ca tt c cc php mt cch tinh vi, v ch c B l t thn truyn ca Long-Th. Cho nn ngi i sau gi Long Th

v B l Thnh Ph T, v knh ngng Thnh Ph T nh l php tc tng phong ca mun i. Ngi c kh nng gii thch th ca Thnh Ph T mt cch khng sai lch, cng nh dng Trung Qun ty nghi ng ph vi ngoi o l hai i lun s Pht-H v Nguyt-Xng (Lc Lun, quyn 6, trang 380). Nhng sau Long Th v B, nhng lun s Trung Qun k khi nh: Pht H, Thanh Bin, Nguyt Xng, Tch H mi ngi khi lp thuyt c khc nhau. Thanh Bin ph Duy Thc tng, ch trng ngoi cnh hu, ri lp ra Kinh B Hnh Trung Qun phi; Nhng v nh Tch H th th gi thuyt Du Gi v cho rng i vi th tc th ngoi cnh v, nhng vi thng ngha tm cng khng phi l c, mi lp ra Du Gi Hnh Trung Qun phi. iu ny c lun s Tr Qun phn bit: th nht ni Php l khng, th khng th ly t tng ca Nguyt Xng khi qut c, bi Nguyt Xng ch trng Ngoi cnh hu, Nguyt Xng tuy ng vi Thanh Bin, nhng khng v vy m ni Nguyt Xng l ngi thuc Kinh B hnh. Do , i sau cc hc gi Ty Tng phn chia Trung Qun ra lm: 1. Thanh Bin, Tch H to ra phi T lp Lng 2. Nguyt Xng to ra phi Ty ng ph, trong khi Tng Khch Ba th ly t tng ca Nguyt Xng lm chun. H t tng ca Tng Khch Ba l xut t A Hp tr lui v ly Nguyt Xng lm ti thng, nhn v Nguyt Xng l ngi gii thch Trung Lun, c nhin Nguyt Xng l ngi kho s dng ca Pht H, i vi t tng ca Thanh Bin, ng cng c nhiu tham kho, nhng do khng hp vi quan im ca ng, nn ng li bi xch, do , Tng Khch Ba dng thuyt ca Nguyt Xng lm tn ch ch thc vn ti Long Th v B. Uyn nguyn t tng ni v tu Qun trong B o Th Lun, hin nay l nh vo b Ty Tng Pht gio Nguyn Lun (trang 65 66) v lit k nh sau: Vi k quyt on chn ly khng kin, th cn nn gii thch v th lp i vo chn thc tnh, v chn thc tnh vn xut x t phm Qun Php trong Trung Lun. Phm Qun Php ly thanh tnh lm chn thc tnh tr dit tt c tp kh ng chp, ng s chp v cc php ni, ngoi; li ly chng v ng tr on tr cc phin no v ng kin, nhn kin lm th lp i v chn thc tnh. B o Th Lun a ra cng yu: ngi tu Du Gi S mun tin vo chn thc tnh nn bit rng tt c phin no u nng vo hu thn kin m sinh khi. S duyn ca hu thn kin l ng, nu khng duyn ng th kin on, kin on th tt c mi phin no

qu tht u on tt. tng ny hon ton da vo li ca Nguyt Xng trong b Nhp Trung Qun Lun. Li na, vi ngi quyt trch nhn v ng, th ly xe v trc xe lm th d gii thch. Ging nh xe v trc Xe, khng th ni xe v trc xe l tng tc, tng d, tng ng, hay tng ti gm by lp phn bit (phi nht phi d). Nh phn tch nh th m nhn ra v ng. Ton on ny ng vi thuyt ca Nguyt Xng trong Nhp Trung Qun Lun. Li na, vn quyt trch php v ng, th nn da vo B-c-CaLa m thi thit. y l un, l gii, l x, tt c u l php nhng t th ca chng l khng, l v ng. Tng lc quyt trch phi da vo t bin ngn vic cho rng cc php (t n) c sinh. T bin l: cc php khng do t sinh, khng do tha sinh, khng do cu sinh, khng do v nhn sinh, bi cc php m do t sinh, th sinh ri, thnh ra v dng (t sinh tc thnh d sinh, ng v sinh dng ng). on vn ny cng ng vi thuyt ca Nguyt Xng trong Nhp Trung Qun Lun. T cc trng dn trn, cho thy Tng Khch Ba c tham cu v chu nh hng t tng ca lun s Nguyt Xng v phng din tu Qun. Ba t lng cn yu tu Qun: 1) Thn cn thin hu. 2) Thnh vn chnh php. 3). Nh l t duy. Nh ba t lng ny i n quyt trch chn thc ngha mt cch chnh kin minh bch. Nh vy T Bt X Na mi thng t Nh s hu tnh. Trn y l dn chng t tng c Tng Khch Ba y c vo gii r vic quyt trch chnh kin v chn thc ngha. Chn thc ngha, Chn thc tnh. Nh s hu tnh, c ni y l ni bn tnh ca cc php l tnh khng. Do v minh, phin no nhim khin phm phu khng nhn bit c bn tnh ca cc php l khng tnh, cn gii tr tn gc v minh, phin no mi liu gii c Nh s hu tnh. Mun vy, trc tin cn tu Qun ph tr ng chp. Tr c ng chp l nh tn gc vn sinh t lun hi, lp tc tin thng vo chn thc ngha ca khng tnh. Ng chp gm c nhn ng chp v php ng chp. Do , tu Qun l tng bc nghim chng nhn v ng, tip n l php v ng. Khi sinh khi ng chp, ngi i theo m chp ng, chp php. Mun tu on tr ng chp, trc phi tu qun nhn v ng, sau mi tu qun php v ng. Nay xin gii thiu php tu qun Nhn v ng. ---o0o---

I. Php tu qun nhn v ng ngi tu cn qun st bn vic: 1. Quyt nh s ph: ngay lc ng say con ngi cng chp ng mt cch kin tr bt x. Chp ng nh vy gi l cu sinh ng chp. Ngi tu cn qun st chp ng l chp ci g lm ng? Ti sao chp ng? t vn nh vy qun st mt cch tinh tng v chp ng mang tnh cu sinh ny (cu sinh l cng sinh mt lt vi thn, tm). Khi nhn bit r rng rng, cu sinh ng chp khng ch chp ci tng th gia thn v tm c an lp bi gi danh, m chp lun ci ng c gi lp y l c t th. Chp ng nh vy ngi tu cn phi ph tr tn gc. ---o0o--2. Quyt nh nh phm. Khi nhn ng chp sinh khi th hy qun st: qu nh thn v tm c c l do ng un gi hp; Vy sao gia con ngi vi ng n khng ng nht? (ngi to cao th ng cng to cao, ngi nh thp th ng cng nh thp). Nu khng ng nht t phi khc nhau (tng d) ? B hai li chp ny, khng c ci th ba chp. 3.Ph nht phm Ng v ng un. Nu cho rng ng v ng un l nht th; ni vy l khng thng: Ci c gi l Ng s thnh v dng. Ng l ng phi thnh nhiu (ng). Ng l ng phi c sinh dit. Vy, thy Ng v ng un chng phi nht th. 4.Ph d phm. Nh cho rng ci Ng c chp vi ng un l khc nhau (d) ch chng phi mt. Vy, l ra li b ng un phi ring c mt ci Ng. S thc th la b ng un khng c ci Ng no c. Qua bn phn tch trn, qun st cho thy trong thn, tm con ngi hon ton khng c ci g l ci Ng cu sinh c th chp c c. Nghim chng c nh vy l bc u c c chnh kin theo Trung Qun. (Chn thc tnh l phi nht, phi nh v phi d). Nu ngi tu trong nhiu i mi c c chnh kin ny, coi nh ngi c li Thn Bo b mt s hoan h v cng. Nu ngi tu c c chnh kin ny ch mi

trong i hin ti, th coi ngi nh lun lc no cng nm np lo s s mt i vt cc k a thch ca mnh. Cn nh khng phi l hai hng ngi tu va nu, th bit l nhng ngi m nhn ng chp cha c ph tr, hoc gi l h cha gia cng ph tr cu sinh ng chp mt cch ng mc v rt ro. ---o0o--II. Php tu Php v ng php tu ny c chia thnh hai quyt trch l Hu vi php v V vi php, chp ng, chp php vn khng c t tnh. Php v Ng c chp, ci chp vn khng c t tnh. 1. Hu vi php v t tnh:Hu vi php c phn thnh ba. Sc php v ng: Chng ta qun st vo thn tm ca chnh mnh ri dt khat chp ly thn th lm ng. Nhng phn tch n cng th ci g l Ng ? Ti sao chp thn th lm Ng? Nu chp thn th lm Ng th b phn no ca thn th l Ng? em thn th ra gii phu, th r l chng c b phn no l thn th. Nh th, qu thc thn th chng phi l Ng. Tm php v ng: Tm thc con ngi lun chuyn bin trong tng st na; vy, thc chuyn bin trc gi ng l Ng hay thc chuyn bin sau gi ng l Ng! Nu bo nim nim u l Ng, th ra c v s Ng! iu cho thy trong tm thc con ngi khng ci g l ci Ng thc ti. Bt tng ng hnh php v ng: chng hn mt nm c mi hai thng. Nm l s gi lp d phn bit, k thc nm khng phi l mt thc hu, cng khng c mi hai thng thnh mt nm, v trong s mi hai thng khng c thng no l t tnh ca Nm. 2.V vi php v t tnh: chng hn nh h khng gii c bn phng v trung ng ( gia). Mc d vy, nhng phng hng v v tr trong h khng ch l nhng danh xng do gi lp, chng khng c t tnh ring. Nu cho rng h khng v phng v l c t tnh; Vy khi phn tch, quan st h khng v phng v th h khng v phng v l mt hay l khc? Nu bo h khng v phng v l mt. Vy ti sao khi h khng phng ng c ma, nhng cc phng cn li khng ma? Vy bit h khng v phng v khng phi l mt. Cn nh h khng v phng v khc nhau. Vy, khi loi b tt c phng v li vn c h khng ring bit ch? S thc khng phi vy, th bit h khng l mt v vi php khng c t tnh.

---o0o--Ch Qun Song Vn Ch-Qun song vn l nt c sc ca Pht gio trong vic tu tr. Nu tu Ch khng thi, th thn tm c khinh an v t n cu tr tm. Tu Ch m thnh cng, tm tr cnh s duyn mt cch kin c, tm xa la tnh h ng, khng tch tnh, y l trng thi t n Chnh Xa-Ma-Tha (Chnh nh) hay cn gi l t n nht tnh l (s thin) cn phn s nhip thiu nh a tc . cng l li tu Tin ca ngoi o. Ngoi o tu Ch m khng c tm ly dc, d h tu c nm th thn thng i na, h vn phi nh vo cch tu Xa-Ma-Tha ny. (Lc Lun quyn su, trang 378). t Pht, nu tu Ch m khng tu Qun Qun nhn v ng, php v ng t n thnh tu cng chng khc ngoi o tu tin; kt qu khng gii that c sinh t. Sau khi hon tt vic tu hc Hin gio, tip n mi tu Mt gio. V Mt gio l php tu c bit qu so vi cc php tu khc, n gip ngi tu c th mau chng vin mn hai th t tng l Bi v Tr (Lc Lun quyn su, trang 408). B Mt Tha o Th c ngi dch l Chn Ngn o Th hay Mt Tng o Th , b ny vi b B o Th l hai b i lun th ca Tng Khch Ba. B o Th ni r th lp tu hnh theo Hin gio, trong khi b Mt Tha o Th th ch r th lp tu hnh ca Mt gio. T tng Mt tha ca Tng Khch Ba i tng ng vi i s A Hp trong B o ng Lun. Tng Khch Ba ly Lc v Ch Qun lm php mn v chia thnh nhiu giai on ngi tu Hin gio tun t tu tp. Khi ni v Hin-Mt nht qun, ng li dng php tu HinMt tng cng. ng ch trng dng Lc v Ch Qun lm c s, t m tin n tu Mt. Lc khi s tu Mt, nn tun theo nhng iu c ni trong B o ng Lun , chng hn phi t b tt c ca s hu, nh l b th v cng dng A-X-L. Mt khi c A-X-L hoan duyt th cn c theo nhng iu c ni trong Mt b m lm php Qun nh cho t; c vy, v sau t mi t cch kham nhn Mt php. Th t tu hc Mt tha c Tng Khch Ba chia thnh nm phm: Thanh Tnh B tm, iu ny tng cng vi Hin gio.

T loi Qun nh phi thng qua bn b Mt in. Th h lut nghi v Tam mui da. Lut nghi y l B tt cng gii c ni trong B tt a v Tp B Tt Hc Lun, gm mi tm trng gii v bn mi su khinh gii. Theo Lc Lun quyn su, trang 409 th: Nu phm (cn) bn ti, tuy phi chu trng ti, nhng cng c ca o khi sinh khi i vi thn tm cng kh lu gi. Cho nn ngi tu phi gng sc ng b nhim , ngay c th ti cng khng nn phm, nu phm, hy mau chng to phng tin hon tnh. y l iu cn bn ca ngi tu. Cn Tam Mui Da l bt cng gii ca Mt tha. y l iu c nhiu thuyt khc nhau ni cc kinh-ch.Nhng trong kinh V-Thng-DuGi c ni n Bt h tam mui da, Qun nh h lit v Bt liu chn thc tnh, ba hng ngi ny d tu tp cch no i na cng khng thnh tu. Tt a gii that c vin mn theo th lp. Th lp vin mn ch yu l Thi Lun, Mt Tp v.v cc php ny c ch dy trong VThng-Du-Gi. V phng din t tng Mt tha, gia Tng Khch Ba v A Hp cng c ch bt ng. Chng hn A Hp ly ti cc cu cnh ca V-Thng-Du-Gi l Thng lc. Tng Khch Ba li ly Thi Lun lm ti tn; li na, A Hp phn tch Mt in ra thnh by loi, trong khi Tng Khch Ba ch ch trng c bn, l: Tc Mt, Tu Mt, Du Gi Mt v V Thng Du Gi Mt. S d c s khc nhau l do Tng Khch Ba c tham cu nhng v khi ln sau A Hp nh Tn thuyt ca B n ri c thm s ci cch m hon thnh. Xt v nhiu phng din, Tng Khch Ba xng ng l v Tng Bo v i! Do , k t triu Minh n nay thi gian nm, su trm

nm trong gii hc gi Pht gioTy Tng tuy c khc bit v tng phi cng nh s nghin cu v hc thut c dung c d. Nhng i vi hc thuyt ca Tng Khch Ba c coi nh hon m v t chc v siu vit c kim. Cho nn nu mun suy lun c tnh cch chnh tng m loi b Tng Khch Ba th chng cn ai khc ni. Hc Phong c Sc Ca Tng Khch Ba. Nu em hc thuyt ca Tng Khch Ba v nn Pht hc Hn vn ca Trung Quc ra so snh, th t nht ng cng c hai im c sc. ng l ngi c y phong cch v qu phm ca i tha Pht gio n thi Vnk. l cc trng thc tin. i tha Pht gio n thi S k, nhng v nh Long-Th, V-Trc l nhng ngi tha tip hc phong ca Pht gio Tiu tha nn i vi nhng bin bit phn tch v php mn, thng l khng nhm chn s phn bc. Do , i vi cng lnh chnh yu tu hc phi i hu nhn ra cng loi b bt s phn bc; v th phn ln cc trc thut ca cc hc gi hu hc ch yu l t hp. Nh b T Bch Lun lm thnh b TrungQun Lun, hoc nh hai b Nhip i Tha Lun v Hin Dng Thnh Gio Lun gom li thnh b Du Gi S a Lun. Tuy vy nhng vn cha gin yu c cc b lun ny. Mi n nhng in tch ca Tch-Thin nh b Nhp B Tt Hnh Lun v c s bt ng nn mi lc b bt ch phn vn, ch gi phn yu l ch thc nhm gip ngi tu d b tip thu hc tp. Ngi sau chung phong cch gin yu ny v lm cho n i n cc thnh. Thm ch h ch bit c S thuyt v ch nhn yu quyt ni thy gio th; v khng quay li li hc phn t. B Thin nh T Lng Phm ca Gic Hin tiu biu cho hc phong ny: Mun tm c nh th nn tha hi gio th s, sau gia cng tu tp bt tt phi cn n by th Lng Lun, bn loi l lun, by b T m hay Du Gi Ng a v.v cc tng ri mi tc tu nh. Ngay nh vic tu tr php Qun cng ch ly iu gin yu nht, v nh vy d i vo Qun php hn. Chnh v th m tng ngha T bin gia khin sinh php v t tnh ca Long-Th l c bit thnh hnh. Hc phong cu s gin yu ny l do A Hp mang vo Ty Tng, n Tng Khch Ba n c Xin dng mt cch rt hu hiu. Tng Khch Ba cng xin thut ci hc ca Nguyt Xng, s Tung honh bin nn ca Thanh

Bin, s t chc nghim mt ca Duy Thc, tt c ng u c tham cu. Nguyn nhn vn l do hc phong cu s gin yu v d p dng vo thc tin m ra. Nu em hc phong ny snh vi nhng ch s, din dch ca Pht gio Trung Quc ni a chng khc b gc chy theo ngn. Thc th cn c thm s gia cng nghin cu. Do ly thc tin lm nguyn tc nn i vi cc hc thuyt ca Ch gia, Tng Khch Ba la chn mt cch c t chc; chng hn Pht gio i tha n , t B Tt a ca Du Gi S a Lun tr lui nghim nhin ng coi l B Tt hc c t chc, nu iu l ch thm phin phc. n Tch Thin, ng ly lc lm cng yu xu kt kinh, lun qua b Tp B Tt Hc Lun ca mnh. n y mi thy r s gin yu. Cn A Hp l ngi cp k d lu (hng ly ging cn li) m to thnh b B o ng Lun, trong b ny ng c s ly, b gia cc nh, c lm sng li thc gc ca Pht php. l iu hon ton xng ng ngi tu ly lm chun mc. A Hp l ngi c nht ly thc tin lm mc ch, hc phong ny tng mt thi hng thnh, ng thi A Hp cng l ngi em hc phong ny vo Ty Tng v lm cho n cng thm pht huy. Nhn , n lc Tng Khch Ba cho i v hong ha, ng ly ci hc Du Gi lm nn tng, ly ci hc Trung Qun lm chuyn su, ri hn nhin kt hp hai i gia l Long Th v V Trc lm thnh mt ci hc duy nht ca i tha. Dng thc tin hin hin ch khng da vo khng ngn, Tng Khch Ba dng hc phong ny lun ging php tu hc Pht php. Qu l mt s ch xc ng n phi thng! i s Thi H ht sc ca tng b B o Th Lun ca Tng Khch Ba. ng vit: Ti xt thy phong gio tu hnh ca phi Hong y trong bn, nm trm nm tr li y vn duy tr c kh nng tn ti mt cch bn vng ch bi h l mt tng phi ni sung ngoi hng. Xa th c Ty Khng, Thanh Hi v Mn Chu cng khng b; c thng duyn nh vy khng phi l mt, trong c s gp sc ca b B o Th Lun. B lun Xin dng Thng S o nhng phi thng qua Trung S o v H S o. Ngay nhng v thin v tu Mt gio cng phi hc tt c kinh, lut, lun. Trong b B o ng Lun ging dy v Gii nh Hu mt cch y . y thc s l nguyn nhn chnh yu Hong gio tn ti v pht trin. V Tng Khch Ba, Thi H i s vit: ng tuy cha tng ch trng mt php mn tu no ca ring mnh, nhng ng xc nh tt c u phi tu tp theo mt trnh t c th lp hn hoi. Lm vy, va khng nh mt tng phi ca chnh mnh, va khng loi b bt k mt php tu no. c vy l nh ng kho an lp tt c ngn gio u

quy hng v vic tu chng. (Thi H i S Ton Tp, Vn Tng, trang 778-779). Ch mi t tng Tam S o H Trung Thng ca Tng Khch Ba c Thi H i s xng l tng cn vi thuyt Nhn duyn sinh php ca ng tha cng gio v Tam php n ca Tam tha cng php, Ch php thc tng, cho n V ngi php gii ca i tha bt cng php. Cng theo Thi H i s ch v Tng Khch Ba xng h khim tn t cho mnh Th lu dn mi, ng ngn chng thu (Th dn on t, ng yn bt tng). Nhng khi c b Qung Lun c dch ra Hn dch, c n phn kin lp Tam s o mi cm thy hn duyt v cng. Pht hc Ty Tng cng c ch cha y . Chng hn bn Hn dch i Tr Lun ca Long Th cha c truyn vo Ty Tng. V phng din hc gii ca i tha, h ch bit c B Tt a v cc sch ca Tch Thin; cn nh Hin Dng Thnh Gio Lun ca V Trc v nhng in tch cn bn ca Hin Qun Du Gi cng cha c truyn vo Ty Tng; v vy vic tu tp qun php Ty Tng duy nht ch c Trung Qun. Nhng b phn gii v Duy thc hon ton b b qua. ---o0o--CHNG V : VN VT PHT GIO TY TNG TIT I: TY TNG I TNG KINH Mc Lc Tng Kinh. Ty Tng Vn i Tng Kinh tuy c hon thnh vo nhng nm u triu nh Nguyn, nhng c khi s phin dch t i nh ng. Nhng kinh lun c dch thi k u u c chp vo Bng ng Mc Lc (Hphan-thanh dkar-Chag). y l nht b kinh lc ca Ty Tng. l cn c vo thuyt ni rng thi i ca Tng vng Mu Tn ph (Ma-tig-btsan-pa) vo cui th k th tm Ty lch do cc v dch s nh: Ca-Bch Ph T kt (ka-ba-dpal-brtsegs) phin dch, v Tnh X Ca-Di (Ka-Me) a phng

Bng ng (Hphan-than) l ni lu gi nhng kinh Pht sau khi lin tc c dch hon thnh. Hin nay bn Bin-Lc ny b tht lc nn khng th bit c ni dung. n bn th k th chn, do Tng vng Li Ba Thim dc ton lc h php, nh vy m vic phin dch kinh Pht cc thnh mt thi v dch c rt nhiu kinh. Nhng v dch s nh: Ph T Kt (Dpalbrtsegs) v.v. gi lam ng Ct Nh M (Ldandkar-ma) Th ng l ni lu gi nhng kinh Pht sau khi chnh l v bin chp thnh kinh lc, ly tn l ng Ct Nh M Mc Lc (Ldan-dkar-madkar-chag). Bn mc lc hin nay c a vo an Chu in Tp. y bn kinh lc da theo th t ca tam tng Kinh, Lut, Lun m phn lm mi by mc loi sau : 1.i tha kinh gm c: b Kinh Bt Nh, b Kinh Hoa Nghim, b kinh Bo Tch. B Kinh Tp v b Kinh i Nit Bn c dch t Hn Vn ra Tng Vn v v.v 2.Tiu tha kinh gm c: Chnh Php Nim X Kinh v.v sau c thm b Php Tp Yu Tng. 3.B Mt kinh gm c: Bt Khng Quyn Sch La Ni v.v 4.T mc loi th 4 n th 7, gm c: Danh Hiu, Tn Nguyn, Ct Tng Tng. 8.Lut Tng gm c: Gii Bn v T Ni Da v.v 9.i tha kinh thch gm c: Thp Vn Bt Nh i S, Bt Nh Qung Trung Lc S, Hin Qun Trang Nghim Lun Thch. 10.Trung Qun Lun gm c: Cn Bn Trung Lun Thch Lun, Bt Nh ng Bn Thch, Pht H Thch Lun, V U Thch Lun, Trung Qun Trang Nghim Lun Bn Thch. 11.Thin nh Th gm c: Tu Hnh Tam Th 12.Duy Thc Lun gm c: Du Gi S a Lun Bn Thch, Nhip i Tha Lun Bn Thch, Tp Lun Bn Thch, Kinh Trang Nghim Lun Bn Thch v.v

13.i Tha Lut Tp gm c: Tp B Tt Hc Lun, Tp Nht Thit Kinh Lun, Bo Man Lun v.v 14.Tiu Tha Lun gm c: Cu -X Lun Bn Thch, Cu X S ca Nguyt Xng v Thng Hu v.v 15.Nhn Minh Lun gm c: Qun - Nhn Qu Tng Thuc Bn Thch, Chnh L Nht ch Lun Bn Thchv.v 16.Tng Th Tuyn Thut gm c: Thnh Gio Chnh Lng, T Bi i Tn v.v 17.i Kho gm c: Lng Thch Lun Bn Thch, Nhip Chn Thc Ngha Bn Thch v.v S phn ra mi by mc loi va nu cho thy thi k ny kinh in i tha c dch ra Tng vn gn nh y , ch c Duy Thc hc cn thiu rt nhiu. V Trung-Qun th thiu cc s gii ca Nguyt-Xng, v Nhn-Minh th khng thy Tp Lng Lun ca Trn-Na, v Mt b ch c ba b l Tc Mt, Tu Mt, Du Gi Mt, cha c V Thng Du Gi Mt. Nhng thiu khuyt trn mi sau ny mi c b sung. iu cho thy cc hc gi Ty Tng thi k y a s xut thn t Hin gio. n u triu nh Nguyn (cui th k mi ba Ty lch), do s xng thnh ca Pht gio Hu truyn cc mnh nn vic phin dch kinh Pht mi c hon b v dn n vic khc bn i Tng Kinh bng Tng vn. y l khc bn ln th nht v c tn gi l Ni ng C Bn, hay cn c tn l Cu Ni ng Tng. Tng bn ny do ngi Th Tn Kim (MchomIdan-ral-Khri) v ngi t l Nhuyn Ng n Phc (Hjam-nag gan-sis) su tp thm nhiu t liu t t Hn mang v Tng th v khi s khc bn ti cha Trt Thp Lun B, cha ny ta lc v pha ty Gi lam Ni ng (Snar-thari) khong nm mi dm. Th Tn Kim l ngi vit mc lc cho ln khc bn nyv gi l Nht Quang Mc Lc (Nmahi hodjer dkarblo gros). y cng l bn kinh lc th ba. t lu sau li c Sch Ba (Tshal-pa) ca Kt Bch La Cch (Dges-bahi blo gros) ti Tnh x Cng ng (Guri-than) cch Lp Tt nm mi dm v pha ng ng ra bin lc kinh tng. Kinh tng ny so vi Ni ng C Bn v ni dung c gia tng y hn v gi tn l Sch Ba Mc Lc (Tshal-pa dkar-chag). y l b Kinh lc th t.

Vo hu bn th k mi bn ty lch, i s B n hiu nh Sch Ba Mc Lc v t ng bin tp mt b i Mc Lc. B i Mc Lc ny bao gm Tng Lp Lm Bo Thit (Gsun-rab rin-che Cam Chu Nh) Mc Lc v Gi Nh Bo Phn Ba (Rgyal-po phren-ba an Chu Nh) Mc Lc. y l b kinh lc th nm v cng l b mc lc c thm nh y nht ca Ty Tng i Tng Kinh. Thc ra b kinh lc ny ch l ph lc nhm gip i s B n vit b Thin Th Gio Php S (Bde-gsegs bstan-pahi chos hbyun). i s B n-ngi em ton b i Tng Kinh bng ting Tng phn ra thnh Cam Chu Nh (Bkah-hgyur hay cn gi l Gio Sc B hoc Pht b) v an Chu Nh (Bstan-hgyur, cn gi Lun Thut b hoc T b) l s phn loi gio php v cng c bit v c o ca Ty Tng. B n ly nhng kinh, lut do Pht thuyt quy v b Cam Chu Nh; nhng thch lun, ch s do lch i t s trc tc quy thnh b an Chu Nh. T v sau vic phn loi ny tr thnh nh thc ca Tng Vn i Tng Kinh. Phn Loi Php Ca B n. ------Bn l mt v i hc vn ca Pht gio Ty Tng. i vi ton b i Tng Kinh c dch ra Tng vn ng u phn loi v ch thch. ng hon ton da vo kh nng hc thut ca mnh m cn nhc, phn on. Hu ht cc hc gi Pht gio Ty Tng hu lai u tun th t tng ca ng. i s Tng Khch Ba l ngi chu nh hng ni ng rt nhiu. Xin gii thiu kin gii v vic phn loi i Tng kinh ca B n thnh hai loi nh sau: I.Phn loi Cam Chu Nh: B n em Cam Chu Nh chia thnh Hin tha v Mt tha. V Hin tha, ng li phn Nht i thuyt gio ca c Pht ra lm S Trung- Hu tam php lun. S php lun l thi c Pht thuyt ging T - v nhng gii lut cn bn ti vn Lc D. Trung php lun l thi c Pht thuyt ging php v tng nh Bt Nh Kinh v.v ti ni Linh Thu. Hu php lun l thi c Pht thuyt ging phn bit php, nh nhng kinh Php Hoa, Bo Tch v.v cc x nh thnh T X Ly v.v c th lp biu sau:

---o0o--II.Phn Loi an Chu Nh Cam Chu Nh l nhng kinh thuc Pht b, c chia ra ba thi chuyn php lun. an Chu Nh l s xin dng v thch ngha ca lch i T s i vi nhng kinh do Pht thuyt. an Chu Nh cng c chia thnh ba mn. 1)Nhng b lun thch thi S php lun c coi l nhng b lun Tiu tha.

2) Nhng b lun thch thi Trung php lun c coi l nhng b nh Trung Qun, Bt Nh. 3) Nhng b lun thch thi Hu php lun l nhng b lun v Du Gi. ng li em ba mn ny phn ra hai chi l: Qun v Hnh. Xin a ra biu sau:

B n i s bt ng v ni dung lun gii trong cc b lun nn ng phn an Chu Nh lm ba loi: 1.Nhng lun in ni v th tc . 2.Nhng b lun thuyt v thng ngha . 3.Nhng lun in ni v gii that o . Xin lit ra cng yu nh sau: 1.Nhng lun ni v tc cng c chia thnh ba:mt la, nhng lun in cp c tnh cch th o, nh: Bch Tr Hu Lun, Nhip Sanh Lunv.v hai l, nhng lun in chuyn ni v li tha v c chia thnh bn khonh. a.Nhn Minh: gii thch hin lng, t lng v.v gm su vic nh Tp Lng Lun ca Trn Na. Tht Chi Tht Qun, Bt Thnh, Tht Trng S v.v ca Php Xng. b.Thanh Minh: gii thch ch Gii, ch Tng, ba vic hi ho nh Ba Nh Ni Kinh v.v li na, cn c lut v m vn, li hay v thi ca cng c a vo y (Thanh Minh). c.Y Minh: gii thch v y dc hc, nh Bt Kinh Phn Tm Yu Lun v.v d.Cng xo minh: gii thch nhng vic nh luyn kim trong luyn kim lun v.v Ba l, nhng lun in ni v li ch t thn, c mt th l Ni Minh, thch ngha v tng ca cc php Un, X, Gii v.v nh T m v Tp i Tha Tng Lun v.v 2.Nhng lun in ni v Thng ngha , tc gii thch T- theo nguyn l Nng S V Bit, V S c v.vnh trong Phn Bit Nh Lun, Tam Thp Lun v.v

3.Nhng lun in ni v o gii that, nh B Tt a trong Du Gi S a Lun, hay Nhp B Tt Hnh Lun ca Tch Thin v.v l ly phn chnh yu t Tp Lun v Cu X Lun sng tc. ---o0o--Bn Gc ca Tng Vn i Tng Kinh Bn gc ca i Tng Kinh Ty Tng th c nhiu; l do Pht gio Ty Tng ko di t thi Tin Truyn n thi Hu Truyn. Trong khong thi gian ca hai thi cng li c hn ba trm nm mi v dch kinh Pht t Phn vn v Hn vn ra Tng vn. C trc sau h dch c hn nm nghn b kinh, cha ni l ni dung cc khc bn gia cc thi cng c khc nhau. Nay xin nu cc danh xng ca cc khc bn qua cc thi k. 1- .Cu Ni ng Tng:u th k mi ba Ty lch, khc bn ny l do Th Tn Kim v t l Nhuyn Ng n Phc su tp t liu ni a Trung Quc mang v Ty Tng ri cng vi cc v dch s nh: La Tt Nh Tang Kt Bng (Blo-gsal sans-rgyas kbum), To Nam Hoc Ti Nh (Bsod nams hod-jez), Ngn Tc Bch Bng (Byan Chuc-hbum) v.v v cn c nhiu v dch s khc hng v cc a phng trong ni a Ty Tng su tp tt c nhng kinh, lut, lun ca Hin v Mt gio. H dch v kho chnh li ri khc bn in thnh b i Tng Th ly tn l Ni ng C Bn. Hin nay c khc bn v n bn ca i Tng Kinh ny u khng cn. 2.- L ng Tng: tn ban u l L ng Bn (Li-Thari). Khc bn ny c c l do cc v nh Thch- Ca- D- Tn ( S-Kya rgyal-mtsyul) v.v v c khi cng khc bn ti a x Cn u (Hjan-Yul). Vo i nh Thanh, nm Quang T th ba mi bn (1908). Qun Thanh sau khi vo Ty Tng thiu hu ton b tng bn ny. 3.- c Cch Tng: tn ban u l c Cch (Sc-dge) bn. y l tng bn c chun b t nm Ung Chnh th by, nh Thanh (1729). Nm sau mi khi s khc bn, nhng mi n i Thanh Cao Tng, nm Cn Long th chn (1744) mi hon thnh, tri mt mi su nm. V nhn lc phi s dng n 320 vn ngi vo cng cuc khc bn v in n. Chim i mt na dn s ca Ty Tng.

Mt a x nh Ty Tng m hon thnh ni mt b Tng Vn i Tng Kinh nh vy. Nu snh vi Hn Vn i Tng Kinh ca Trung Quc, th y qu l mt s nghip v cng v i! Bi, nhn lc, vt lc m trch cng vic khc bn, in n l rt nng. Nu so vi cc khc bn v in n ca Hn Vn i Tng Kinh ca mt nc ln nh Trung Quc, th y ng l Thin Nhng Chi Bit (iu c bit nht trong tri t). Nu dn Ty Tng khng mt d kin thnh knh ngng Php Bo, th sao h c th lm ni vic ny! y l mt i Tng Kinh m ni dung ca n c s tham cu v s dng c b phn Cam Chu Nh ca L ng Tng, thm vo cn c Sc- La- X- Nh- Cang (Sha-lugser-Khan) a c bn gc ca ton b an Chu Nh vo. Ngoi ra cn y chiu b kinh lc ca B n, coi nh tt c u c tng b vo m thnh b Tng Vn i Tng Kinh. Hin ti cha c-Cch cn lu gi y ton b khc bn ca tng kinh ny. ng Dng Vn Kh ca Nht Bn, Hu Hi Th Vn Kh ca H Khu v i Hc Cao-D Sn l nhng ni m hin nay cn lu gi c nm b n bn ca Tng kinh ny. 4.- Tn Ni ng Tng: ban u c tn l Ni ng Tn Bn. y l khc bn vng theo gio sc ca c t Lai Lt Ma l B Cch Tang Gia Mc Th m khi cng khc bn vo nm Ung Chnh th tm (1730). Tng bn ny ly Ni ng C Bn lm bn gc, ng thi c tham kho Sch Ba Mc Lc v Mc lc ca B n cng c tng b vo. Khc bn ca tng kinh ny hin c lu gi ti Nht Khch-Tc cch cha Ni-ng nm mi dm v hng ty nam. i hc i Chnh ca Nht Bn, H Khu Hu Hi Th Vn Kh, i hc Kinh Quc v i hc i-Cc l nhng ni cn lu gi c nm b n bn ca tng kinh ny. 5.- Trc Ni Tng: tn ban u l Trc Ni (CoNe) bn; Trc Ni thuc a phng Triu Chu ca tnh Cam Tc, cng l ni ng c ca ng bo Ty Tng h An-a (trch: Nghin cu Ty Tng-trang 57). C thuyt cho rng a phng Trc Ni thuc ni cnh tnh Thanh Hi (Pht gio i T in ca Vng Nguyt Th-trang 6318; ng Pht Gio S ca Kim Sn Chnh Ho-trang 429). C thuyt ni tng bn ny hin vn cn nhng khng r l c khi cng khc bn vo nm no, c ngi ni l c sau c Cch Tng Bn. 6.- B Na Khc Tng: ban u c tn l B N Khc Bn. Tng bn ny hin cn ti B Na Khc (Punakha) th ph ca Bt an. y l Tng Vn i Tng Kinh nm bn ngoi t nc Ty Tng, v ch c b phn Cam Chu Nh.

7.- Kit Cn Bnh Tng: tn ban u l Kin Cn Bnh (Rjes rkuhbum) Bn. c khc bn ti cha Cn Bnh (Rku-hbum) thuc tnh Cam Tc, kinh bn ny nay b tht lc v cng ch c b phn Cam Chu Nh. 8.- Khc M Tng: tn gc l Khc M (Cha-mdo) Bn. Trc cn lu ti cha Khc M . Nhng nay th kinh bn ny b mt v cng ch c b phn Cam Chu Nh. 9.- Vnh Lc Tng: tn gc l Vnh Lc Bn. y l khc bn Tng Vn i Tng Kinh ti Trung Quc, vo nm Vnh Lc th tm (1410) i nh Minh. Khc bn ny da theo Ni ng C Bn khc bn v ch khc c b phn Cam Chu Nh. Kinh bn hin nay khng cn. 10.- Vn-Lch Tng: tn gc l Vn-Lch Bn. Tng bn ny ly bn Vnh Lc lm gc khc bn thm ln na vo nm Vn Lch th ba mi (1602), i vua Minh Thn Tng. Khc bn hin b mt, n bn th cn nhng rt t. 11.- Bc Kinh Tng: tn ban u l Bc Kinh Bn. Khc bn c khi cng ti Bc Kinh i Thanh Thnh T, nm Khang Hy hai mi hai (1602). Tng bn ny y c theo khc bn gc ca b Cam Chu Nh, v c lu gi ti cha Sc Lp; nm Ung Chnh th hai (1724) c khc bn thm b an Chu Nh. Tic l vo nm Quang T hai mi su (1900) ton b khc bn ny b nn binh ho thiu chy tt c. May l i hc i-Cc Kinh nc Nht cn lu gia c n bn ca Tng Bc Kinh ny. Trong nhng nm gn y Nht Bn cho in li n bn ca Tng Bc Kinh v cho lu thng. i Loan hin c c ba b ca tng kinh ny. Hai b dnh cho vin nghin cu Trung ng, b cn li sung vo Trung ng Th Qun. 12.- Lp Tt Tng: tn ban u l Lp Tt (Lhasa)Bn. y l khc bn do c t Lai Lt Ma i th mi ba cho khi cng khc bn, nhng cng ch hon hnh b phn Cam Chu Nh, kinh bn hin vn cn. Ngoi nhng khc bn va nu, ti a phng Si Hoc (Sa-hor) thuc vng H-B-Tp-Nh (Bshah-pa-rtsal) vo thi c t Lai Lt Ma i th nm cng c khc bn tng kinh Cam Chu Nh. ng thi Mng C cng c b Ty Tng i Tng Kinh c dch ra ting Mng-C. Mn-Chu cng c b Ty Tng i Tng Kinh c dch ra ting MnChu. Trong s mi hai khc bn trn, c su khc bn ch c b phn Cam Chu Nh; l cc b: B Na Khc, Kit Cn Bnh, Khc M , Vnh-

Lc, Vn-Lch v Lp Tt. S cn li u c hai l Cam Chu Nh v am Chu Nh. ---o0o--NI DUNG KINH TNG im c bit ca Tng Kinh Ty Tng l c hai b l Cam Chu Nh v an Chu Nh. Tt c cc khc bn u nht tr nh th, nhng v ni dung th c nhiu tiu mc khng ng nht. Xin nu ra y ba khc bn tiu biu cho s khng ng nht v phn ni dung. I.Tng c Cch. V ni dung, Tng c Cch c chia ra thnh hai phn vi hai mi loi. -Phn Cam Chu Nh th: 1-Lut b c mi ba pho, 2-Bt Nh b c hai mi mt pho, 3-Hoa Nghim b c bn pho, 4-Bo Tch b c su pho, 5- Kinh b c ba mi mt pho, 6-B Mt b c hai mi pho, 7-Tng Mc Lc c mt pho. V kinh b li phn ra i tha v Tiu tha kinh. V B Mt b th chia ra thnh mi vn t c La B, C t c La B. Cn c thm ch thch Thi Lun kinh La Ni Tp, mi th hai pho. Tng cng c mt trm pho vi hn by trm b. -Phn an Chu Nh th: 1- Tn tng b mt pho, 2-B Mt b c by mi tm pho, 3-Bt Nh b c mi su pho, 4- Trung Qun b c mi su pho, 4-Trung Qun b c mi su pho, 5-Kinh S b c mi mt pho, 6-Duy Thc b c mi su pho, 7-Cu-X b c mi mt pho, 8-Lut b c mi tm pho, 9-Pht truyn (bn sinh) b, 10-l Th Hm b, c thy c su pho, 11-Nhn Minh b c hai mi pho, 12-Thanh Minh b c bn pho, 13 -Y Minh b c mt pho, 14-Cng Xo Minh b c nm pho, 15-Ty Tng Tuyn Thut b, 16-B Di Kinh Lun b c chn pho, 17-Tng Mc Lc c mt pho. Tng cng c hai trm mi ba pho vi hn ba nghn bn trm b. ---o0o--II.Tn Ni ng Tng Ni dung ca tng bn ny cng c phn ra thnh b. 1.Cam Chu Nh b: Cam Chu Nh b li phn thnh hai mn: a.Nhn Tha Bt Nh B th c:1- Mc lc mt pho, 2-Gii Lut B mi ba pho, 3-Bt Nh B hai mi mt pho, 4-Hoa Nghim B su pho,

5-Bo Tch B su pho, 6-Tp Kinh B ba mi mt pho, 7-Nit Bn B hai pho, tng cng l tm chc pho vi ba trm b. b.Qu Tha B Mt B:B Mt B cng chia ra thnh V Thng Du Gi B kinh, Du Gi B kinh, Tu B kinh, Tc B kinh c thy c bn th, gom c li c hai mi hai pho vi ba trm b. Tnh lun hai mn c mt trm l hai pho vi hn su trm b. 2.an Chu Nh, th c:1-Tn Tng B- mt pho, 2-B Mt B tm mi by pho, 3- Kinh Thch B mt trm ba chc pho, 4-Thanh Minh v.v nm pho, 5-Mc lc mt pho, c thy c hai trm hai mi bn pho. ---o0o--III. Bc Kinh Tng Ni dung tng kinh ny cng phn ra hai b l: 1-Cam Chu Nh : 1-B Mt B hai mi lm pho, 2-Bt Nh B-hai mi bn pho, 3-Bo Tch B su pho, 4-Hoa Nghim B su pho, 5-Ch Kinh B ba mi hai pho, 6-Gii Lut B-mi ba pho, tng cng c mt trm l tm pho vi mt ngn b. 2-an Chu Nh: an Chu Nh c chia ra ba mn: 1- Tn Tng B na pho vi su mi t b, 2-B Kinh S B, li chia ra thnh Thi Lun v.v c hai mi bn khonh vi tm mi su pho ri, gm bn nghn ba trm b, 3-Kinh S B li cng chia Bt Nh B ra thnh mi hai khonh vi mt trm hai mi hai pho ri , gm tm trm b. Cnh cn thm vo mi bn pho ri nh: B Du Kinh, Ty Tng Tuyn Thut, Nguyn Vn v.v c thy c hai trm hai mi bn pho vi hn nm nghn mt trm b. ---o0o--Gi Tr Tng Vn i Tng Kinh. Hin nay trn th gii, ng v mt vn t v khc bn th Tng Kinh Pht gio ti c l tng kinh ting Ba-Li ca n . Tng Ba-L c truyn cc nc nh: Tch Lan, Min in v.v l nhng nc c nn vn ha chu nh hng Pht gio Tiu tha; tip l Tam Tng bng Phn vn; Tam Tng Phn vn c truyn nhng nc nh: Trung Quc, Ty Tng v.v l nhng nc c nn vn ha chu nh hng ca Pht gio i tha.

Th na l Tam Tng bng Hn vn do Trung Quc cn c vo Tam tng Phn vn ca n m phin dch ra Hn ng. Tam tng Hn vn ny khng ch l nn tng vn ha ca Pht gio i tha ti Trung Quc m cn Hn quc, Nht Bn v.v. Sau rt l Tam tng ca Ty Tng. y l Tng kinh m ngi Ty Tng da vo Tam tng Phn vn v Tam tng Hn ng dch ra thnh Tng kinh bng ting Ty Tng. Tng Vn i Tng Kinh cng c lu hnh ti Mng C, v l cc khu vc chu nh hng ca Lt Ma gio. Trong bn tng kinh va nu, th tng Phn vn l thiu khuyt v bt ton; Tng Ba-Li th ch bo lu c Tam Tng ca Thng Ta B thuc thi i Pht Gio B Phi c lin h vi Phn Bit Thuyt. Tam tng Hn vn tuy bao gm cc kinh in qua cc thi k i tha v Tiu tha ca Pht gio n , nhng i vi kinh ch Mt gio thi Vn k ca Pht gio n th cha dch c bao nhiu. c nht ch c Tam tng bng Tng vn l y cc kinh in ca Pht gio n c thi To K cho n kinh ch Mt gio thi Vn k. Do , c nhng kinh m Hn tng th nhng Tng vn li thiu. Nhng nu em Tam tng Thnh in ca Hn tng snh vi Tam tng Thnh in ca Tng ng, th tng ca Tng vn l hon b hn c. Cho nn v phng din di sn vn ha cng nh v mt nghin cu, th gi tr ca Tng vn i Tng Kinh c v tr cc k trng yu. Do a s dch bn ca Hn tng c ngun gc t tam tng Phn vn, nhng c nhiu bn Phn vn hin khng tm thy, trong khi Tng vn tam tng cng c dch t nhng nguyn bn Phn vn v hin vn cn. Hn na, Tng vn l do bin ci vn t n m thnh v, do Ty Tng c a l tip gip vi n nn phn ln kinh vn c dch l dch trc tip t Phn vn, khng nh lc dch ra Hn vn c nhng ng v quan nim b cch ngi nn phi dch ch khng th trc tip dch vn nh trng hp Tng vn. Cho nn i chiu hai dch bn Hn, Tng s gip gii hc gi tip cn v l gii c nguyn ngha ca nguyn bn Phn vn, hoc tng ng vi nguyn ngha th tham kho kinh tng Ba-Li, mi may ra kho st c din mo Pht gio n v mt nghin cu v lch s. ---o0o--So Snh Hai i Tng Kinh, Hn v Tng vn . Cn c theo kinh mc ca B n i s, c th i chiu v so snh gia hai i tng kinh Hn vn v Tng vn. V i th m ni th Tng Vn i Tng Kinh c ba nguyn nhn chu nh hng thi i m cu thnh c im:

1.Nhng thnh in cu bn qua nhiu ln bin nh ca hu th. Nh kinh Bt Nh, kinh Bo Tch v cc kinh khc v.v 2.Nhng thnh in cu bn c ch s y ri sau mi lu hnh. Nh Hin Qun Trang Nghim Lun v.v 3.C nhng kinh m thi trc cha c pht hin, mi n thi Vn k mi pht hin v lu hnh nh kinh ch ni v V Thng Du Gi ca Mt tha v v.v Ba c im trn, kinh tng Hn vn khng c c. phn bit, c th su tm mc lc tam tng ca b Cam Chu Nh v an Chu Nh thuc tam tng Tng vn i chiu vi tam tng Hn vn. Xin c biu sau:

So vi bn Hn dch th ng bn c 334 b, trong c 245 b l dch bn thi Vn k thuc i nh ng v nh Tng; nhng a phn thuc kinh b Hin gio nh: Kinh Bt Nh, Kinh Hoa Nghim, Kinh Bo Tch v Cn Bn Thuyt Nht Thit Hu B Lut v.v v Mt gio, bn Hn dch thiu n 331 b. Nu ni v nhiu bn kinh ch yu ca bn b Mt tha th bn Hn dch mi ch l i khi. 1.-Tc Mt c bn kinh ch cn bn, nhng bn Hn dch ch c T Tt a Kinh, bn dch ca ng Chu Ca Tha La, T B H ng T Kinh do Thin V y i ng v Php Thin i Tng dch. Cn thiu Nht Thit Mn Tr La B Mt Ch Kinh v Thin nh Ngoi Thin B Kinh.

2.-Tu Mt c ba Ch kinh cn bn, nhng bn Hn dch mi c mt, l i Nht Kinh, do Thin V y i ng dch. Cn thiu ngoi thin i Nht Kinh v Kim Cang Th Qun nh Ch Kinh. 3.-Du Gi Mt c hai Ch kinh cn bn, bn Hn dch ch c Nhip Chn Thc Tnh B Kinh, bn dch ca Thi H i Tng. Cn thiu ngoi thin ca ch kinh ny. 4.-V Thng Du Gi Mt c chia thnh hai mn: a.Ph B tam loi, th Thi H i Tng mi dch c Mt Tp ra Hn vn, cn thiu Xch Hc D Ma Kim Cang B y v Kim Cang i A La L Ch Kinh b.Mu B tam loi, Php H i Tng dch b H Kim Cang, cn thiu b Thng Lc v Thi Lun. T cc nhn t trn cho thy Pht gio Ty Tng trc tip tip nhn hc phong v thnh qu ca thi i Mt tha Pht gio n mt cch trn vn v hon ho, trong khi kinh in Mt tha ca Pht gio n phi i n sau i nh ng Trung Quc mi bit n. V th, Thnh in B Mt Tha ca Tng Vn i Tng Kinh c phn hon m hn Hn Vn i Tng kinh ca Trung Quc. Xin c biu i chiu sau:

Biu 2 cho thy truyn bn Ty Tng c c thy 670 b, trong khi bn Hn dch ch c 75 b, trong c n 59 b c dch vo thi nh ng v nh Tng. Vn trn c th chia lm bn khonh nhm gii minh nhng trng im: 1.Hai b lun cn bn ca Long-Th l Tht Thp Khng Tnh Lun v Trung Qun Lun; Nhng Trung Quc th mi dch b Trung Qun Lun. Nhng ch s ca hai i lun s l Pht H v Nguyt Xng v ci hc ca Long Th th Trung Quc cha thy c. (Nm 1962, Trung Hoa Dn Quc c xut bn b Nhp Trung Lun Ging K do php s Din Bi dch ca Nguyt Xng). T Th Ng Lun l s tng ca V Trc, nhng Trung Quc cn thiu hai b (hin ti cn thiu mt b, xin xem ch th t ca tit ny). 3.V phng din Nhn Minh, Trn Na l ngi k nghip Th Thn, v lun ny c truyn vo Ty Tng c thy chn b, trong khi Trung Quc mi dch c c bn, l Nhn Minh Nhp Chnh L Lun, Nhn Minh Nhp Chnh Mn Lun, Qun S Duyn Duyn Lun Tng v mt

b ch thch ba b Lun trn. Hai b trc l Thng Yt La ch to. Cn v i gia l lun s Php Xng, ngi k khi ci hc suy din ca Nhn Minh, th Hn dch cha thy. 4.Cn v s gii Thnh Tu Quyt Nghi Qu Thut Yu v.v c quan h n Mt tha th bn Hn dch hy cn thiu rt nhiu. T nhng i chiu, so snh v s thiu gia hai tng kinh Hn vn v Tng vn cho thy Pht gio Ty Tng trc tip chu nh hng nhng trc thut ca Pht gio n vo thi Vn k l nh th no. Ch ring Nguyt Xng v Php Xng cng vi V Thng Du Gi ca Mt tha, th vo thi nh ng, Trung Quc vn cha thy xut hin. Kinh in Mt tha no va xut hin n , th ngay sau c truyn vo Ty Tng, diu to nn mt nt c sc cho Pht gio Mt tha Ty Tng. V lun in ca cc tc gi Hin tha ca n c truyn vo Ty Tng c c hai mi by nh (t liu dng trong mc ny c ly t Ty Tng Pht Gio Nguyn Lun, trang 51-55. Phn ch gii: *Ch 1: By b lun T m. Xem n Pht Gio S, chng 6, tit 2. n c nh Pht Tr, Lc Tc v.v c thy by b. *Ch 2: i Tha Nghi nguyn ngha trong Tng vn l Xa Qu Khai Ci Gi ch t tng cn bn ca cc i s khai sng tng phi i Tha. Xa nay ch c hai v l Long Th v T Th, B n tng theo hc phi ca Nha-Qun v Trn Na. K thc Nha Qun ch ch trng thuyt V tnh v tng v ng khng xut thn trong phm vi thuyt Trung Qun ca Long Th; Trn Na-ngi truyn b ci hc ca V Trc v ng khng lp li thuyt Ngoi Cnh Hu. Nhng ng chnh l hu du ca V Trc. V vy, trong trc tc ca Tng Khch Ba Hin Qun Trang Nghim Lun Kim Man S, ng c v phn i li thuyt T Nghi ca B n. *Ch 3: Su lun ca Long Th l: Tht Thp Khng Tnh Lun, Trung Lun, Lc Thp Nh L Lun, Hi Trnh Lun, Qung Ph Lun, Gi Danh Thnh Tu Lun.(b Gi Danh Thnh Tu Lun cha c truyn vo Ty Tng, hoc c th l b Bo Man Lun c thay vo). *Ch 4: 1-T Th Ng Lun l ch cc b lun: Hin Qun Trang Nghim Lun, Bin Trung Bin Lun, i Tha Kinh Trang Nghim Lun,

Bin Php Tnh Lun, Tc Thng S Lun. Trong nm b lun trn, th b th nht v th nm cha c dch ra Hn vn, mi y-nm 1942, Php s Php- Tn c dch b Hin Qun Trang Nghim Lun ra Hn vn . 2-V Trc Ng a, tc nm phn; nh: Nhip Bn a Phn ca Du Gi S a Lun m bn Hn dch ni l do T Th truyn, cn Ty Tng th cho l do V Trc truyn, v gm c: Cn Bn Ch a, Nhip Quyt Trch, Nhip S, Nhip D Mn, Nhip Thch, cn gi l Nh Nhip, tc ch cho A T m t Ma Tp Lun v Nhip i Tha Lun. 3-Bt Chi ca Th Trn l ch o cho Duy Thc Tam Thp Lun, Duy Thc Nh Thp Lun, Ng Un Lun, Thch Qu Lun, Thnh Nghip Lun, i Tha Trang Nghim Lun Thch, Bin Trung Bin Lun Thch, Duyn Khi Lun Thch. C tm chi ny Hn v Tng u dch y . *Ch 5: 1-Tht Chi ca Php Xng l ch: Chnh L Nht ch Lun, Lng Quyt nh Lun, Tng Thch Lun, Nhn Lun Nht ch Lun, Qun Tng Thuc Lun, Lun Ngh Chnh L Phm Loi Lun, Thnh Tha Tng Thuc Lun, 2-Tht Qun l ch: Qun S Duyn Tng ca Trn Na , Qun Tam Th Tng cng ca Trn Na, Qun Vn ca Thin H, Qun V Lng Tng ca Php Thng, Tiu Bn Qun Lng Lun ( vn l mt tit trong Qun Lng Lun). Qun Ph Tha Tng u l ca Thin H, Qun Tng Thuc Lun Tu Thun Lun ca Thng Yt La Nan . 3-Bt Thnh l ch Thnh Tu Nht Thit Tr Tng v Thnh Tu Ngoi Ngha Tng ca Thin H, Thnh Tu Ph Khin Lun ca Thng Yt La Nan ;Thnh Tu B Th Gian Lun ca Php Thng, Thnh Tu St Na Dit Lun cng ca Php Thng, Thnh Tu Duy Thc Tnh Lun ca Bo Tc Tch, Thnh Tu Tng Thuc Lun ca Thnh Yt La Nan , Thnh Tu Nhn Qu Tnh ca Tr Ct Tng Hu. 4-Tht Trng S l ch cho thch lun ca Php Xng i vi Tht Chi; trong ngoi Php Xng vit thch lun cn c : Thch Hu, Thch Ca Hu, Hu Tc H, Thng Gi, Thng Yt La Nan , Nht H, D Ma L, Lun Thin, Tch H, Php Thng, Lin Hoa Gii, Thng Hu, A v.v..cng tham gia vit thch lun, mt s v Nhn Minh Lun Trung Quc vn cha dch v truyn b. ---o0o---

TIT II : T Vin V Php Vt Ca Pht Gio Ty Tng. Ty Tng T Vin Pht gio vn d tr thnh quc gio ca Ty Tng. Do , s lng t vin l rt nhiu. Ring v nhng ngi i t ni ting c hn 3.000. nhng t vin bnh thng th khng th k xic. Chiu Lan Nh khng u l khng c. (xem Pht Ty Tng v Mng C ca L Dc Chc-trang29). Li ni trn c phn khoa i. Theo Qun L Ty Tng Tng Gio S V, do i Trng dch li ca Nhin Ba khu thut; th ton cnh Ty Tng c hn mt nghn by trm (1.700) ngi t vin. Nhn s Lt ma c khong nm mi mt vn (510.000) ngi. (Ty Tng K Yu ca Ng Trung Tntrang 51). Lc Nhn Dn Gii Phng Qun tin vo Ty Tng, by gi Ty Tng c 2469 to t vin v mi mt vn tng, ni (Bin Cng Lun Vn Tp-trang 1346). Kiu kin trc t vin ca Ty Tng thng thng l t cao xung thp, sao cho cnh sc thch nghi vi sinh hot ca tng nhn. Tin in thng quay v hng ng, tt nht l trc mi t vin nn c m hay h nc. Nhng ngi i t vin thng c to tiu thnh, cch bi tr phng tht thng cao t hai n ba tng. Do Ty Tng cy rng rt t, v vy vic xy ct phn ln l s dng hoc gch nung; mt s ngi cha c xy theo kiu mi bng khng c nc. Cc tng di cng khng c ca s, thng c dng lm kho cha. ng dn vo t vin thng treo nhiu trng phang thnh tng dy di, nhiu thp nh v thch bn c khc bi minh. Nay xin gii thiu tm ngi i t vin tr danh ca t nc Ty Tng. 1.-Tang Din T, hoc c ni dch ra Hn t l Tc-Tang Da T. Ngi i t ny ta lc bc ngn sng B Giang, thuc a x Nh-L-Tng cch Lp-Tt (Lasha) c khong ba mi dm Anh v hng ng nam. Ngi i t vin ny c kin to vo thi Tng vng Ct Lt Song Tn; cng trnh ny do hai ngi Tch H v Lin Hoa Sanh ch o xy dng. Trong khun vin cha gm c mt ta i in, bn vin i hc, mi hc vin c li kin trc ring. Chung quanh u c tng cao v di, gip vng khp kn c c hn dm ri Anh. Bn trn tng thnh c khong mt nghn ba mi to tiu thp c xy bng gch nung, trung tm chnh in th mt tng Pht cc ln, cao n mi thc Anh. Nhng tng Pht th trong cha a phn c c bng vng rng, ng

thi li dng chu bu trang sc cc tng Pht. Nhng t kh dng cng Pht cng ton bng kim ngn to thnh. Tng l thng tr c c mt nghn v. Cha Tang-Din nguyn l o trng ca Hng gio, t nm Dn quc hai mi chn (1940) tr v sau, cha mi do Hong gio tr tr. 2- Cha B t Lp: Cn c tn l B t Lp Cung, cung tht ny vn l do Tng vng Tng Tn Cang B (Kh Tng Lng Tn) kin lp, nhng tri qua nhiu bin lon nn din mo ca cha khng cn nh trc. Cha B t Lp hin nay do c t Lai Lt Ma i th nm ng ra i trng tu, nhng khng th hon thnh trong i ca Ngi. Bi n c khi cng t i vua Trang Lit nh Minh, nm Sng Chnh mi bn (1641) ko di n su, by mi nm sau mi hon tt. Cha c to dng trn mt a cuc bng phng, ta lc trn mt ngn tiu phong ca dy ni B t Lp ngay ti Lp Tt. Nn cha thang rng v chim ht na qu ni. Do cha c v s in-v kt thnh v da vo th ni m kin trc, nh vy m cha c lu cao n mi ba tng. trung tm l ba to kim in, trc in c nm ngi kim thp. nh cao nht ca tng th mi ba o c 900 thc Anh[1]. Nu so vi Kim Sc Thp T Gi trn nh i gio ng thnh Bo La ca La M, th cao hn by chc thc Anh. iu cho thy mt nn kin trc bng ti nguyn v cng v i. Vy, ai dm ngh Ty Tng l mt a khu c nn vn ha lc hu! 3- Cha i-Chiu: Tng truyn Tng vng l Kh Tng Lng Tn v cng cha BaLi-Kh-C ca x Ni Bc Nh m kin lp cha ny nhm phng th nhng kinh, v tng Pht do cng cha mang n Ty Tng. Cha i Chiu ta lc ti kinh Lp Tt(Lasha), lng quay v hng ng, tin din thuc hng ty, cha c lu cao bn tng, tng trn cng c nm to kim in, lan can, in v ca nm to kim in u c cu trc bng ng c pha vng nguyn cht. To kim in trung tm th tng Pht Thch -CaMu-Ni, tng do Vn Thnh cng cha thnh v t Trung Quc. (nhng kinh v tng Pht do hai v cng cha mang v Ty Tng, i sau vn lu gi v phng th). Ngi dn Ty Tng cn ha chn dung vua Kh Tng Lng Tn v hai v cng cha th. 4- Cha Tiu Chiu Tng truyn cha c to lp l v Tng vng Kh Tng Lng Tn thng cm cng cha Vn Thnh c lun nh v c hng nh ng. Cha ta lc v pha bc cha i Chiu, lng quay v hng ty, tin in thuc hng ng. Cha c lu cao ba tng, tng trn cng c mt to kim thp, chnh in ca cha th tng pht A- Xc-Kim-Cang, v

tng a La Tn N, hai tng ny do cng cha ca Ni Bc Nh mang v Ty Tng. 5- Cha Cam-an y l ngi i t do i s Tng Khch Ba kin to. Cha ta lc trn ni Vng C Nh, cch Lp Tt khong hai mi lm dm Anh v pha ng bc. V hnh th, cha Cam-an ging nh cha B t Lp. in th Pht v tng kinh cc v cng trang nghim nh cha i Chiu v cha Tiu Chiu. Bn trong ni t, cha th rt nhiu Thnh tng tr danh. Nh tng i Nhim Minh Vng c hai thn hnh, tng Pht An Lc, tng Pht Di Lc ta thin, bn cnh tng Pht Di Lc l tng Tng Khch Ba c ngi i sau iu khc thm vo. Ni c chim ngng nhiu nht l thp th X Li ca i s Tng Khch Ba. Nhng v hin cng tnh ti kin to ngi chnh in cha Cam-an l i L Thch v Khng Tc Thch (tc danh l Tng Duyn Thch). Trn chp nh ca cha c ph mt lp vng rng. Trong cha cng c bia bng vng rng. Di th ca i s Tng Khch Ba hin nay vn trong t th oan ta, trn thn ph ng y c La Ni k. Ngoi ra cha cn c tng T Ch Dim Ma (Yama Rja), tc v thn trng coi v t vong. c k th tr tr cha Cam-an, cng ging nh hai ngi i t l Sc Lp v Trit Phong, do ba ngi i t ny c lin h mt thit vi nhau, do tr thnh v tr tr cha Cam-an, v phi c chng ca ba i t hp li suy tuyn mt v Lt ma cao c ng ra m nhim, nhng v y phi l H Tt Lt Hn chuyn th (ti sinh). Tng thng tr ca cha t n con s ba nghn ba trm v. 6. Cha Trit Phong Cha do i s Tng Khch Ba v v i t ca ng l Lim Khm kin to, cha v pha Nam, cch Lp Tt ba dm Anh, li kin trc ca cha l da vo th ni, bn bn u c bi tr lu cc, cn kim thp th trng trng ip ip. y l ngi i t vin m th lc ca n c lit vo hng bc nht Ty Tng! Ngy nay, Cha Trit Phong vn l ngi tng vin ln nht th gii. Ton cnh cha c chia thnh by ngi, mi ngi u c hc vin c lp. Mi hc vin c mt v i Lt ma Kham B (cao c) m trch. V ti chnh ca cha khng do chnh ph Ty Tng ti tr. Tr chng ca cha c n by nghn by trm v. 7. Cha Sc Lp

y l ngi i danh t ta lc di chn trin ni, v pha bc Lp Tt khong ba dm Anh. Cha c to dng bi mt v i t ca Tng Khch Ba l Lim Dng v cc mn ca ng ny. Nhng tng lu v phng c u xy dng bng nm so le nhau cao cht vt, v l tng ny xy chng ln tng kia v c nh th m xy. Cha c ba to i in vi nh cao vt nh ngn bt cm thng vo khng trung v c ph bng vng rng cc k trng l. Ton cnh cha c chia thnh bn hc vin c lp vi nhau. Tng thng tr c n nm nghn nm trm v. Cha cn lu gi mt chy Kim Cang di gn hai mt. Chy c hai u, mt u ging nh cy Gin c ba cnh, u kia ging nh u ngi. Tng truyn khi cha ang xy l d bng u chy t bn Thin Trc bay n. Ngi dn Ty Tng va s va knh th, hng nm c vo thng chp (vo khong ngy 27) c tc nghinh thnh chy v cung B t Lp, phn c u ging u ngi th do mt v Lt-ma i, sau thnh chy v li cha Sc Lp v t trc sn cha b tnh n chim bi. 8. Cha Trt Thp Lun B y l ngi i t c xy dng Hu Tng, v tr ca cha c ni lin t ng sang ty thuc th ph Nht Khch Tc ca Hu Tng, gm nam ngn sng B Giang ca Nh L Tng, v giao nhau ti ca khu ca sng S Nin. Cha do mt v t Lai Lt Ma kin to, lng da vo ni, mt hng ra sng, chnh in cc ln.Cha c chia thnh bn hc vin, trong ba hc vin tu hc theo gio ngha Hin tha, mt hc vin tn tu Mt tha kinh ch. Mi hc vin li chia ra bn cp hc tun t t thp ln cao. T sau v t Lai i th nm, cha tr thnh h thng ca Ban Thin. Chng thng tr ca cha c n ba nghn tm trm tng l, vo thi cc thnh c n by nghn v. ---o0o--Php Kh Pht Gio Ty Tng Php kh l ch cho php vt, kh c bao gm cng c v dng c. iu ny khi Pht cn ti th c ch nh; T kheo c ba y, bnh bt, ta c v y lc nc. B Tt gii trong kinh Phm Vng c lu truyn ti Trung Quc cng c qui nh nhng T kheo u cn c mi tm th. V l Pht gio thi nguyn thy c tnh gin d phi thng, khng nh i sau Mt tha trng th Nghi Qui phin phc v c nh ra nhiu php kh dng trong n trng tu Mt. Nhn y m Pht gio Ty Tng rt coi trng php kh. Tuy nhin cng l nt c sc ca Pht gio Mt tha. S d vy, l

v Pht gio n thi Vn k hp thu nhng vt kh th t n gio, sau truyn vo Ty Tng. Ngoi ra Pht gio Mt tha ca Ty Tng cng lnh th nhng kh dng ca Bng gio ti bn a. Xa nay Pht gio ni a Trung Quc i vi vic s dng php kh cng c rt nhiu dng, l do chu nh hng ca o-gio v Mt gio, c bit l t i Nguyn tr lui, danh mc php kh ca Pht gio Trung Quc cng lc cng nhiu thm. Danh mc php kh ca Pht gio Ty Tng rt nhiu, nay lit k cc th thng dng chnh yu nh sau; c su loi: I. Cc th dng trong l bi. (1) Ca Sa ging nh Y ca Trung Quc. V ngha th ng, nhng v hnh thc th khc. (2) Qui chu (chui eo). Chu c nhiu th: B t, Kim cang t, Lin t, Thu tinh, Trn chu, San h, H phch, M no, Pha l, Thanh kim, Bch kim, Mc hon t, Nhn u ct v.v tu hnh gi tu theo php mn no th s dng loi chu ny, v thung l eo ni c. (3) Cp t l ci ti la trng, di v vung c lm bng th la c ch. Trong x giao, ngi Ty Tng cn c ci Cp t, n c dng trong cc vic nh: l tin, cho khch, yt kin Lt Ma, v trong vic thng tin vi bng hu. Ngi ta biu tng nhau Cp-t biu l s thnh knh. Vic s dng Cp t cng cn tu theo thn phn m c s to nh, di ngn, rng hp ch khng th hn tp. II. dng trong tn tng: (1) Chung: chung c nhiu loi ln nh khc nhau.(2) M: c hai loi l m bng kim loi v m bng g. (3) Trng: c trng ln, trng mang trn lng, trng mang trn c, trng bng ng thau.(4) Linh c nhiu loi ln nh khc nhau. (5) Nao-Vit: loi ln gi l Nao, loi nh gi l Vit. (6) Tt: ging nh ng tiu loi nh.(7)Ct ch: c ch tc t xng ngi cht. (8) Lc huyn cm v.v III. Cc dng cng dng: (1) L hng: C rt nhiu dng thc. (2) ng i:cng c nhiu loi.(3) Thu phn. (4) cng hin: nh bnh, mm, bn, bt, uyn v.v, c trng phang, on phang, i v tiu phang v.v hnh thc ging nh bum ca ghe thuyn. (6) Trng: c nhiu loi nh V mao trng, Bo hip trng, Ty quyn trng v.v hnh thc ging nh c tit. (7) Hoa Ci: cng c nhiu loi khc nhau, (8)Anh-Lc: th i trn u gi l Anh, th mang thn gi l Lc. C hai u dng chu bu xu li m thnh. (9) Hoa Man: c nhiu chng loi nh: di, trn, vng, thu v.v dng cc loi nh quyn, iu, hoa qu m to thnh.(10) Hoa Lung: l loi gi dng ng hoa, c ch tc t vng, bc, tre, g v.v. IV. Cc dng tr nghim: (1) Mn La: c dng trong n tu Mt php. C ba th l vung, trn, tam gic. (2). Nim chu: khng nh

Qui chu (chui eo) v ht c phn nh hn. Qui chu c 108 ht, Nim chu c loi 108 ht, c loi 1080 ht. (y l loi chu m phi Thp B trong n gio thng dng. Pht gio ch dng loi 108 ht). (3) KimCang Ch, c ba loi: loi nht c, loi nh c v loi ng c. Cht liu dng ch tc c th l kim cang, hoc hng mc. (4) Ch Linh: cng c ba loi: nht c, nh c v ng c. (5) Lun: c nhiu dng thc. (6) C: c hai th l i c v K lu c. (7) Dn khnh: khnh ca Trung Quc v Ty Tng u s dng ging nhau.(8)Mc-ng: cch dng Mc ng gia Trung Quc v Ty Tng tng ng. (9) Qun nh h, l h nc b mt c cc v Lt ma s dng trong lc lm php Qun nh cho cc t. V. dng h ma (Ma y l danh t ring ch ma khng phi l ma qui): (1) Mn tr la: c nhiu th loi. (2) L : c l vung, l trn v l hnh tam gic, tu theo n php m dng. (3) H Thn Pht l tng Pht c bng ng, tng c ng trong hp bng kim loi bc, dng i trn u, hoc eo trc ngc. (4)B Mt Ph Ch n: c ba loi l vung, trn, tam gic, li phn ra c loi dng h thn, c loi h gia trch, c loi h quc, c loi ui t, tr tai v tng phc v.v VI. dng khuyn o:(1) Ma Ni Lun (Mani-hkhor), hnh dng ging ci thng trn, gia c mt trc dng tay cm m quay n s xoay trn, bn trn c khc Lc T i Minh Ch (cn gi l Lc T Quan m Ch, Quan m Lc T Minh Ch, Lc T Minh Ch). (2) K o ng, hnh dng cng ging nh Ma Ni Lun nhng ln hn i cht, nh vo sc gi, sc nc hoc c kh m chuyn ng xoay trn. (4) K o Bch: c khc vo bng g su ch Lc T i Minh Ch, dng treo trn vch tng. (5) K o Trch khc Lc T i Minh Ch ln phin t di chn ni, hoc tr gia ng. Tt c nhng php kh va nu c dn gian Ty Tng ngi ngi, nh nh u s dng trong sinh hot thng nht. ---o0o--Pht Gio Ty Tng Trai Tit v Php Hi Pht gio Ty Tng c rt nhiu Php hi, xin n c nhng Php hi chnh yu: 1- Truyn Chiu i Php Hi. y l Php hi c t chc vo ngy rm thng ging hng nm ti trung tm ca ton khu Tin Tng, c tnh cch mt i Php Hi. T ngy mng ba, mng bn, chm lm khng qu ngy mng nm thng ging, ton th tng chng ca ba ngi i t ti

Lp Tt u vn tp v th khu Lp Tt; th n theo nh k, gi ng hm sau ton th tng l ti cc t vin thuc Tin Tng u vn tp v ti cha i Chiu sng hm sau thc hnh cc thi kha, mi ngy c bn thi tng kinh. Sau thi kinh sng, tng chng c dng cho v ung tr, k tip l l B tt tng gii. Sau l B tt l phn m hi bin lun kho th ly hc v Cch Ty. Mi ngy ch ly mt ngi, tip theo l kha l cng ng, sau l cng ng tng chng ch c php ung tr ch khng th thc, tip na l hi bin lun nhm kho th nhng v k tip tuyn chn hc v Cch Ty, bin lun ko di n na m. i Php Hi Truyn Chiu mi k t chc ko di lin tc n ngy hai mi thng ging mi kt thc. 2. Tiu Chiu T Tp Hi: Php hi c c hnh vo thng hai (m lch) hng nm. V nghi thc, nhn s, trnh t cng ging nh Php hi ca cha i Chiu. Ch c iu php hi ny cc v Lt-ma cao c, tn qu khng t tham gia m phi l thnh. Cng c kho th chn ly hc v Cch Ty, nhng so vi hc v Cch Ty ca cha i Chiu th hc v Cch Ty ca cha Tiu Chiu thuc hng nh cp. 3. L hi tm Pht Hng nm vo ngy mng 8 thng 4 m lch, ngi Ty Tng c hnh l tm Pht cc k long trng. 4. Bo Bi Pht Nit Bn i Php Hi: Bo Bi Pht l cch tn xng ca ngi Ty Tng i vi i s Tng Khch Ba. i s vin tch ngy 25 thng 10, tuy nhin khng tp hp tng chng ca cc ngi i t v mt tr x nht nh tng kinh, thay vo mi t vin u c hnh i php hi ny, vi tnh hung long trng hn c l hi tm Pht. Trong l hi ny, cc cha thuc phi Hong gio khng cha no l khng t chc mt cch cc k trang nghim v trng th. Cha no cng trn thit n du ht sc tinh xo, sng lng, c to nn bi cc ngh nhn v cng thin ngh n khng mt ngn n no li khng phng ra c nghn mu sc! Ngay c mi nh khp ni trong dn gian Ty Tng, nh no cng u treo mt ngn n du vo v tr cao nht. V th dn gian Ty Tng gi php hi ny l ng Tit. 5. Trai Nguyt (thng chay):

Hng nm, dn gian Ty Tng ly thng ging v thng hai lm i trai nguyt (thng tt c u n chay), ly ngy tt nguyn n lm ngy Khiu v t, mng hai tt l ngy Phi thng t, mng ba tt l ngy Phin ch t, tt c u c hnh ti cung B t Lp. T ngy mng 6 n ngy 21 thng ging l l i th t. Trong l ny, tng chng cc cha ti Lp Tt u vn tp v chnh in ca bn t mnh tng kinh, ng thi cng tip nhn phm vt cng dng. Ngy rm thng ging l l cng n, ngy 18 thng ging l l ui t, ngy 20 thng ging l l duyt binh, ngy 25 thng ging l l ua nga, ngy 30 thng ging l l tr qui. Thng hai, ngy 17 l l Dm chn (v o). Ty Tng l mt Pht quc. Do , khng c bt k l chay no ngi ta khng mi thnh tng l v khng lm cc Pht s nhiu ch. Bt lun l nam ph lo u vo thng chay tnh khng ai l khng ch thnh nim tng Lc T i Minh Ch. Trn thn th, khng ai l khng eo cc Php kh nh: Pht h, X li, Kinh quyn, Nim chu, H ph v.v, tay ngi no cng cm Ma Ni Lun xoay trn khng ngt. ---o0o--Lc T i Minh Ch. Tng truyn khi c Th Tn cn ti th Ngi c di chc cho B Tt Qun Th m l hy cu chng sinh ni Ni Tuyt ( tc Ty Tng). Huyn k ny c trch t Vn Th S Li Chn Thc Danh Ngha Kinh. Do , ngi Ty Tng cho rng t nc h l ha th ca B Tt Qun Th m. V mt lch s, th t khi Pht gio c truyn vo Ty Tng ng thi cng truyn lun Lc T i Minh Ch ca c B Tt Qun Th m vo x ny. l su ch phn c khc trn Bo Ngc. Nay xin em su ch bng Phn ng, Hn ng v Tng ng i chiu vi biu sau:

Dng ch Phn v ch Tng trong biu l s m phng ca L Dc Chc trong sch Pht gio Ty Tng v Mng C trang 11. Trong kinh tng Hn vn cng c mt s t dng Lc T Minh Vng Kinh, nhng khng ging t dng ca Phn t v Tng t. V vy c th ni y l nt c sc ca Pht gio Ty Tng. Bn Hn vn dch m c l m ma ni bt di hng, ng ra phi c l Um Ma Ni Bt c Di Hng. Ng ca su ch ny l t s mong cu c v Lin Hoa Tng th gii ca c Pht. C hc gi ngi Nht Bn v su ch ny ging nh ngi phng Ty khi cu nguyn thng c Cha trn tri vy. Ty Tng ngi ta xem su ch ny l nguyn l ca vn php. Theo h cc php th gian v xut th gian, khng php no l khng lu xut t su ch ny. Ch m l Pht b tm, ch Ma-Ni l Bo b tm, ch Bt-c-Di l Lin Hoa b tm v ch Hng l Kim Cang b tm. V rng Lc T i Minh Ch bao nhip ton b hoc l s, hoc bi tr. Ngi tu hnh mun C tc vn c, thnh tu vn hnh ch cn chuyn nim Lc T i Minh Ch sao cho nim nim bt tuyt, lu dn tm th s hin hin, khi y s chng nhp v lng php mn, thnh tu nht thit i cng c t. y l thn ch ly ba ch Bt c Di lm tm ch, Bt c Di hm l Lin Hoa, m Lin Hoa l bn nguyn tm hi ca chng sinh. iu cho thy uy c ca Minh Ch l bt kh t ngh, hm cha mt trit l cc thm. Do cho nn ti

Ty Tng i n u cng nghe thy ngi Tng lun ming c tng Lc T i Minh Thn Ch. Ngi dn Ty Tng khng ai l khng c tng ch ny v thng nim ch ny. Ging nh Hn th, ngi ngi u nim danh hiu Pht A Di . Mt tha Ty Tng coi trng Ch php, v vy bnh thng ngi ta vn dng cch nim ch vo vic h hp nh ht vo, ngng li ri th ra. C mi ln nh vy ngi ta nim ba ch m, h, hm; ba ch ny m Hn c l m ch hng, thc th nn c l ng A Hng. Bi ba t m ny c tnh cc k thn thnh. Nh c ngi c theo s h hp m nim tng khng ngng ngh, nim n khi khng cn vn tm nim m vn c t nhin nim, n lc gia nim v khng nim khng cn c s sai bit, c ngy ln m tuyt nhin khng gin on, nim c nh vy gi l kim cang nim tng. Kim cang nim tng l trong thi gian mt ngy m c th nim n con s 21.600 ln. Nim c nh vy s hip nht vi Bn tn, kh nhp c vi Php tnh l th. V ba ch ny l i biu cho Bn tn, m Bn tn th lun thng ti trong s h hp ca chng ta thng qua hi th ra vo, qua li, tc chng ta tr vo php thn ca Bn tn v ri t nhp vo chn l nht ngha . Trn y l n c hai Chn Ngn Ch m ngi Ty Tng ly lm php mn ph bin. Trong khi Pht gio thuc h Hn vn, tuy khng thng dng hai mt ch trn, nhng li a vo Dim Khu. V th hai Mt ch ny cng chng thng dng Trung Quc, nhng ng thi do Trung Quc cng hiu r nng lc ca hai Mt ch trn nn ch ng dng vo cc n trng Dim Khu. cng do chu nh hng khng t t Pht gio Ty Tng, tuy nhin iu cng mi ng dng ch khng xa lm. Pht gio Ty Tng c rt nhiu nt c sc, ti xin gii thiu chng sau.

---o0o---

CHNG VI . Nt c Sc Ca Pht Gio Ty Tng Tit 1: Lt Ma Gio Ng ca hai ch Lt-ma. Pht gio Ty Tng tc xng l Lt-ma gio (Lamaism), trong hm rng Pht gio Ty Tng khng ging Pht gio ti cc ni khc. V nguyn tc m ni, th Pht gio Ty Tng thuc thi Vn k ca Pht gio i tha ti n . C mt chi phi i tha ca thi k ny c di thc n Ty Tng v rt thnh cng, trong khi i tha Pht gio n sp b dit vong. Do , Pht gio Ty Tng l ngi k tha manh mi ca i tha Pht gio n trong thi k ny, v pht trin mt cch c lp ti Ty Tng. Ni n hai ch pht trin, khng c ngha l Pht gio Ty Tng c nhng yu t hon ton thun tu n t n . M pht trin y l Lt-ma gio l s kt hp gia i tha Pht gio n thi Vn k vi t tng tn gio bn a ca ngi Ty Tng m hnh thnh nn. Mt gio c hng khi t lc i s Lin Hoa Sanh vo Ty Tng. Cng t tr i, Mt gio n-Tng nh i Hip-bch. Tuy by gi Mt gio ch mi ng vai tr c s, nhng c ngi Ty Tng hoan nghnh. V sau, tuy i s A Hp xng Lut nghi v thnh lp Tng on thanh tnh, nhng kt qu khng my kh quan. Mi n thi ca i s Tng Khch Ba mt ngi quyt ch ci cch Pht gio - mi loi b c nhng m tn tp lon ra khi Pht gio. Mc d vy, ngoi vic Hong gio Lt-ma tun th lut nghi ca T kheo thanh tnh, th Hng gio Lt-ma vn c y cu v khng chp nhn sinh hot theo thanh tnh lut nghi, cha ni l c mt b phn ca Lt-ma Hong-gio vn cn tim n nhiu sc t c hu ca dn tc Ty Tng. Danh t Lt-ma l do Hn t dch t ng m Bla-ma ca Tng ng m ra. y l mt phc hp t; gc ca ch Bla c ngha l thng(trn)v ch ma c ngha l nhn (ngi), ni hai ch Bla-ma li m dch th Lt-ma c ngha l Thng nhn. Thng nhn vn l ting dng tn xng cc v i t cao c ca Pht. Thng nhn l ngi ni hu c tr, ngoi hu thng hnh. Danh xng Lt-ma (thng nhn) tng ng vi danh xng C-L (guru) trong Phn ng ca n gio, v danh xng ny c ngha l s tng hoc s phm. Nh vy danh xng Lt-ma khng hon ton l pht minh ca ngi Ty Tng. Vo thi Tng vng Li Ba Thim, tc thi ti s ca Pht gio Ty Tng, ngi ta phn chia t Pht ra thnh S tam v, v ch c nhng ngi a v S mi c tn

xng l Lt-ma. Do ngi Ty Tng c bit tn sng Lt-ma, nhn ngi nc ngoi mi gi ngi Ty Tng l dn tc tn phng Lt-ma gio. Cng ging nh Pht gio Trung Quc c bit coi trng tinh thn B Tt, n c t vin ch th cng tng B Tt ch khng th cng tng Pht. Chnh iu ny khin Pht gio nam truyn gi a Pht t Trung Quc l nhng ngi tn phng B Tt gio. Thc th tng nhn Ty Tng u phi ai ai cng u l Lt-ma, v chnh h cng khng t xng h l Lt-ma gio.Cng th, Pht t Trung Quc u phi ngi ngi u qui mnh B Tt, h cng khng t nhn h l B Tt gio. K thc th danh xng Lt-ma ca Pht gio Ty Tng ging nh danh xng Ha thng ca Pht gio Trung Quc. Ha thng vn l ting xng h ca ngi n i vi cc bc S Tn, Bc S, hm ni ln s knh trng i vi cc v lo s, bt lun h l nam hay n. Do , trong kinh Tp A Hm- kinh 253 - quyn 09 (i Chnh Tng II, t trang 6 tr lui)cho thy ngoi o cng c xng h Ho Thng, v Ha Thng Ni. Trong vn hin thnh vn ca Ty Tng cng thy ngi Ty Tng gi cao tng ca B-la mn gio l Lt-ma. Vo thi ti s ca Pht gio Trung Quc, ngi ta dng t Ho thng ch cc v T kheo cao c; v sau ngi ta dng t Ho thng ch cho tt c ngi nam xut gia, trong khi ngi n xut gia khng c xng Ho thng. Cch xng h ny khin ngi th tc d b nhm ln. Bn thn Pht gio cng thy li xng h ny khng tin dng. Duy i vi tng nhn Ty Tng d ngi y l nam hay n cng u xng l Lt-ma. S lc i iu thy tp tc xng h gia Ty Tng v Trung Quc c khc nhau. Ngi Ty Tng cng khng t xng h l Lt-ma gio, m xng l Tn Ci Da C Xc T (Sans-rgyas-kyi chos), ni ngi tun lnh gio th Pht , hoc gi h l Tn gio Pht.C khi h li xng h l Nam Xc-T (Nan-chos), ni h l ngi theoTn gio chnh thng, hoc tn gio ca h l Ni o tn gio phn bit vi Bng gio ngoi o. Ngi Ty Tng gi Bng gio l Ty Tng tn gio l nhm biu th Pht gio l tn gio n t n . Theo Anh-Tng t in ca t T, th ng nguyn ca t Lt-ma (Bla-ma) tng c coi l c quan h vi t Brahmin (thn tr gi), hoc t Brahm (thn ti cao). Mi v sau ny ngi Ty Tng mi gi tng nhn l Lt-ma mt cch ph bin. Cha k l tng l Hng gio a thch ung ru, v c mi ln ung l ung say b t, nhn vng ng bc thuc bc b Trung Quc, c nhn thy Lt-ma l ngi ta lin tng n ch tu

(say); n h gi Lt-ma l tu tr thnh ting thng dng, v nh vy l cng i xa vi nguyn ngha ca t gc. Thc ra Pht gio Ty Tng i vi mt hng tng nhn c gi l Trt Ba (Grwa-pa), ngha l t nhn (ngi cha), hoc Nhp t hc Pht chi nhn (ngi vo cha hc Pht); ch c nhng bc cao c, tn qui mi c xng h l Lt-ma, nh c t Lai v Ban Thin chng hn. Cn vic ngi i gi ch tng nhn l Lt-ma mt cch ph thng th l lm xng. ---o0o--Sng Bi Lt Ma Ty Tng l mt a vc ly tn ngng Pht gio lm sinh mnh cho dn tc mnh. Tn ngng nguyn thy ca h l Bng gio n thi k qu , nn k tip mi l tn ngng Pht gio. Cho nn tt c mi truyn thuyt cng nh nhng s kin lch s, h u ly Pht gio lm trung tm. Pht gio cn l nhn t duy nht a n s on kt gia cc t trng ca cc b lc. Bi tt c h cng mt tn ngng, l Pht gio. T sn sinh ba nt i c sc: 1.V phng din c nhn; mi ngi t chn cho mnh mt v Lt-ma lm thy qui y v tuyt i knh trng sut i. 2. V phng din x hi, i vi t chc on th Lt-ma, h lun gi thi tuyt i tn knh, qui y. 3. Trong sinh hot thng nht t chuyn ci hi, sinh con, mng th, ma chay cho n cu y tr bnh, ngay c vic cy cy, chn nui hoc xut ngoi vin hnh, nht nht h u nh v Lt -ma bn s cu nguyn, hoc chim tinh ri sau mi khi s hnh ng. Ngi dn Ty Tng tin rng t nc h l ha khu ca Quan Th m B Tt, v do c Pht Thch Ca Mu Ni ph chc. Bi vy, theo h Ty Tng l Pht quc tnh c ha hin nhn gian, v t nc h cng l quc c B Tt Quan Th m cu t gia h. Do , nhng v vua anh minh, nhng v cao tng tn qu ca t nc Ty Tng u c ngi dn tin l ha thn ca Quan Th m B Tt. Nh h thm tn rng c t Lai Lt Ma l Quan m ha thn; v Ban Thin thng l thy dy ca t Lai, v vy h tin Ban Thin Lt ma l do Pht A Di quyn hin, hoc h tin Ban Thin Lt ma chnh l ng ha thn ca Kim Cang Tr. T i c t Lai th nm tr v sau, i no ngi Ty Tng cng

gi c t Lai l Thnh Qun T Ti. Manh mi vn ca c tin ny l do ngi Ty Tng phng theo tr x ca Qun Th m B Tt l thnh a Ph Lc D Sn (Patalaka) gi ni ca c t Lai ti Lp Tt l B t Lp Cung. B t Lp l chuyn m ca Ph Lc D. Mt khc, do Ty Tng l mt a x m g v ni trng ip ngt ngn, nhn y ngi Ty Tng t nhn t nc h l Lin Hoa quc m trung tm Lp Tt l Lin Hoa i, chnh v ngh ny m ngi Ty Tng cho rng ai c sinh ra ti Ty Tng th l phc nhn, v ai c sinh ra ti Lp Tt th l ngi hnh vn. Ngi dn trn ton Tng u triu l v Lp Tt. Dn Ty Tng chu thu ngch rt nng, nhng ring nhng ai c tr ti Lp Tt th u c u i khng phi chu thu. T cc nhn t trn m trong tm tng dn tc Tng ngoi Pht gio ra h khng c nim g v quc gia, dn tc; cng nh ngoi c Pht v ch v B Tt cng ch Thnh Tng, h khng tin vo bt k mt thnh nhn no khc, cng nh h khng tun th theo mt gio ngha, mt lun l no. Theo t tng Pht gio nguyn thu, th qui y Pht gio l qui y ton th Tam Bo (Pht-Php-Tng), v s Tng l ngi tip nhn v truyn th php qui y, l ngi i biu cho Tng Bo ch khng c nh ra vic sng bi c nhn. Nhng n i tha Mt gio n thi Vn k, do vic truyn th B mt php mn m c s tip nhn t tng ca ngoi o n . Ngoi o n c mt gio phi c bit coi trng mi quan h gia s truyn th vi t c truyn th. Ngi t phi tuyt i tun th v kinh tn s thy. Thy bo g lm , ch khng th ngc li. Ging trng hp ca Vng Qut Ma Ha mt v La hn t khi Pht cn ti th. ng ny trc theo hc vi ngoi o s, v s ngoi o dy ng hy git cho c nghn ngi th s c sinh ln tri, s c c o, v ng lm theo khng dm tri li. Li na, php mn thin nh cng cn c thy ch thn truyn dy, cn Du Gi S th phi knh tun Qu phm. Mt gio bt chc nhiu iu t ngoi o n , v cc Du Gi S, trong c vic trng th v s truyn tha nh tr gip trong lc tu hnh, hung na l i vi cc v Tng-gio s mang tinh thn thnh cm, hoc linh uy cm, ging nh truyn thng ca Bng gio khng khc. V Tng gio s l ngi mi gii gia thn v ngi; do , h cng c bit quan trng v nhiu mt v a s ngi khc khng th thay th. chnh l tnh c hu m cc tn gio nguyn thy u ging nhau.

Ngoi ra, cn mt nhn t na a n vic ngi dn Ty Tng sng bi Lt ma. l sau khi Pht gio c du nhp, tinh thn cu hc gio php ca ngi Ty Tng by gi ging nh k va i li va kht vy. Pht xut t tinh thn cu hc gio php mt cch thnh khn nn h thng tp chng v kt tnh o l vi nhau cng nhau du hnh sang n th hc. Nh ta bit, kh hu Ty Tng va kh ro va lnh rt, trong khi n kh hu va m thp va nng bc, chnh v thu th bt phc v hon cnh mi trng khc bit; thm vo trn ng i, tt c u i b nn h gp rt nhiu him nn m cht, hoc mc bnh m cht theo dc ng. C mi on tng nhn du hc khong mi hoc tm ngi, may lm cn c hai, ba ngi sng st tr v c quc. H l nhng v Tng tri qua v s him nn cu hc gio php thnh cng sau mi hi hng. Do , khi h va t chn v n Tng th, h lin nhn c s nghinh n v sng bi ca mi ngi. Dn Ty Tng coi h nh thn minh! ---o0o--Quy Y T Bo Ngi Ty Tng cng cng quan nim: k hc Pht iu chnh yu l phi y tn tm i vi Tam Bo, vi nghip qu, vi cc php nh T du v.v. Nhng c bit l h tin vo v tn s.Ti sao phi tin tn s ? Bi trong Kim Cang Th Qun nh Kinh c ni : Vi B Mt ch, ngi hc i vi v A X L phi qun nh th no? p, nn qun v A X L nh qun Pht. V rng, bnh thng khi nhn thy tng Pht, tm chng ta khng sinh khi t nim, m ch ngh n cng c ca Pht; ngi t i vi s tn cng phi nh vy. Kinh Kim Cang Th Qun nh li ni Nn noi theo cng c ca Thy, khng nn tm ci sai ca Thy. Th qun st s c thnh tu, qun st s qu tht s khng em n thnh tu. Gi nh v tm di i v phng dt m sinh lng truy tm s qu tht ca Thy, ngi nh vy nn khch l h sm ci khng cn thy ci sai ca ngi khc m ch nn ngh n cng c ca ngi khc. Tm lun ngh n cng c ca ngi, qu hn l tm lun ngh n ci sai ca ngi. c vy tn tm s khng b chng ngi. Vn nht i vi s tn m mt tn tm, th d mt vic nh cng khng thnh tu. (xem Lc Lun quyn 1, trang 40)

Quan nim tn knh A X L nh tn knh Pht c cc kinh, lut i tha ni n trn cng mt quan nim. Cng vy, ngi Ty Tng ngoi vic sng thng Tam Bo, h cn sng tn v Lt-ma bn s ca h m thnh T Qui y. y l nt c sc ca Mt tha. Theo B n i s; ch c Thy v thin tri thc mi l iu kin cn v gip ta l gii Kim Cang Tr. ng cho rng nh c Thy ta mi c c duyn nhn bit v Kim Cang Tr. Khng c Thy coi nh khng ai bit n Pht. Do cho nn i dch gi M Nh Ba mi khi vit li tn tng, u tin ng vit l vit li tn dng v Lt-ma ca mnh. ng vit Kh th ch tn Na L Ba. Mt Lc Nht Ba cng vy, mi khi vit li tn tng ng cng vit: Kh th ch tn M Nh Ba.Cc v trn u l nhng ngi tin Pht, hc Pht nhng t khi h tn dng c Pht. Bi theo h, v Lt-ma ca h bao qut ton b Pht, Php, Tng, (Tam-bo). H cho rng nu khng c Lt-ma coi nh khng c Tam Bo. Xut pht t quan nim sng tn Lt-ma mnh nh vy a n vic c nh qui mnh Lt-ma. Ngay c thn khu cng u quy u v cng dng Lt-ma. S xc nh nh vy l hon ton khng ph hp vi v tr ca v A X L nh c Pht thuyt gio. C hc gi ngi Nht Bn cho vic ngi Ty Tng sng bi Lt-ma ging nh ngi n gio sng bi C-l, S-Tng. Tng nhn Ty Tng xc tn rng trc kia cha c Lt-ma, khng nghe ai ni g n Pht gio. Tuy Pht gio c t hn nghn nm trc, nay nh c Lt-ma m Pht php mi tn ti. V vy, nu khng nghe theo s dn o ca Lt-ma th khng th lnh hi gio ngha ca c Pht. Nu khng c s ch dy ca Lt-ma, chng ta khng th vo c Pht php v ri lm sao tu chng Pht qu. Cho nn ch Pht trong qu kh, Ngi no cng c Lt-ma gio th mi c c: tn, gii, hnh, chng. Lt-ma l o s cu chng ta. Do Lt-ma mi c Tam bo. V vy, t thn cc v Ltma l trn c Tam bo. Do , trc phi quy y Lt-ma, nhin hu mi quy y Tam bo-Pht Php Tng. Lt-ma ly Tam Bo khai th t, cho nn i tng th nht m t qui y chnh l Lt-ma ni t thn ca chnh mnh. V mt chnh thc Lt-ma gio khng h c danh xng quy y T Bo. Nhng xc quyt l cT bo t y chi bo, v cho rng Tam bo l ngang hng vi Lt-ma.Theo h thc th thng nht y l Lt-ma, Tam bo ch l tru tng, trong khi Lt-ma li l ngi thc, vic thc, mt cch thc t v rt d cm thng thn thit. V vy, Lt-ma thnh tu c tng th ca vn thin vn c. Phng th, hu h Lt-ma y l cng dng Tam bo. Phng php ch yu tch t thin cn cng do ni cng dng Lt-ma.

Bng cch no c Lt-ma hn duyt th mi c th tiu c ti, tch c phc. C ngi v mun Lt-ma c mn tc m sn sng hy sinh thn mng khng cht luyn tic. Trong cun Mt Lc Nht Ba Tn Gi Truyn chp rng: ng (Mt Lc Nht Ba) bn lt chu kh cc mt cch v l mi tip nhn c s ch dy ca Thy, d vy ng cng khng sinh tm t kin, ri kt cc ng nhn ra rng khng c g l v l: chng qua l phng php gip ng tiu tr ti chng, cng l phng tin thin xo gip ngi tu t n i thnh tu. ---o0o--T Sng Bi Lt-Ma Bn ca vic sng knh Lt-ma l nhm biu dng tinh thn tn s trng o. Phm l t th hy em ht ti vt m cung phng Ltma.V knh trng Lt-ma m sn sng hy sinh tt c, bi t khng phi l hng tham dc. Nh trng hp ca M Nh Ba; ng c mt t kht khao cu hc gio php nn em ton b ti vt phng hin ng, ch tr mt con sn dng gi b qu khng i ni l cn st li nh. y th nhng M Nh Ba khng chu truyn Khu quyt v Qun nh cho t, m nht quyt yu cu t v nh v a con sn dng qu n cho ng. By gi, ng v cng hoan h v ni: Ngi hc mun nhn B mt chn ngn, ngi y phi l t ging nh ngi vy. Tht ra mt con sn dng gi, qu i vi ta u dng lm g? Chng qua lm nh vy l ni ln mt cch trn vn tinh thn thit tha phng tr gio php v tn trng gio php ca ngi m thi. M Nh Ba tng dy i t ca ng l Mt Lc Nht Ba rng: Qu nh v ti bo, danh li hoc hy vng c ngi i cung knh, hoc v tnh cm t ring m truyn php (Qun nh v Khu quyt) l phm li th ca Khng-Hnh (tc Minh Phi-N Tnh l b ch ca Mt b). V th, ng phi ht sc cn thn v trn trng gi gn khu th v lun y theo Quyt m tu tr. Nu c t no y thin cn d l k bn cng, khng c cht ti vt cng dng th ng cng nn truyn Khu quyt v Qun nh cho h, khch l h tinh tn hong dng Pht Php. M Nh Ba li ni: Nn bit rng ti vt cng dng i vi ta cn bn l khng do tham; cc ng hy n lc tinh tn tu hnh mi thc l cng dng, l s cng dng m ta y rt hoan h n nhn. (Mt Lc Nht Ba Tn Gi Truyn). Nh vy, Lt-ma tip nhn s sng bi l nhm khch l nhiu ngi n cu hc gio php, v khi th hc th quyt tm theo ui n cng,

bt qun kh kh, n lc tu tp mi hy vng tr thnh Lt-ma. Tuy yu cu ca Lt-ma i vi t l phi cng dng tt c sn vt, ti vt v phi gi tuyt i trung thnh phc tng mc ch l th thch ch cu hc ca t. Nhng cng t ny sinh s hnh thnh mt giai cp Lt-ma c tnh c th c v a v v quyn lc, khin hng ngi giu c trong x hi tp trung hng v cc t vin ca Lt-ma. Kt qu a n s xut hin giai tng cai tr v giai tng b tr, ng thi cng t trong dn gian c mt s ngi m sinh hot hng ngy ca h chng khc g my vi k n l, v li on thn ca h thng l nhm vo cc cu ho, th nhng dn d giai tng Tng l do c nhiu uy th v quyn lc m tr nn h ha. H da vo tn ngng m c c danh phn, v ri tu t dc t tm m chy theo thanh sc ha li. Lt-ma Hng gio do chu nh hng sng bi N Thn ca phi T-Ba ca n gio, do vy m Lt-ma Hng gio coi vic ung ru, n tht v hnh dm l php mn v thng thnh Pht. V vy m cc Lt-ma Hng gio coi vic ci v, sinh con l chuyn bnh thng. Bi Lt-ma Hng gio khng duy tr c sinh hot c thn m cn ly vic hnh dm lm php mn cu cnh ca V Thng Du Gi, v nh vy danh t Lt-ma ch cn l m danh nhn s cng dng ca cc t; c ni, c lc Lt-ma Hng gio coi v v con gi ca ngi nh s hu ca mnh. Thi nh Nguyn, Lt-ma Hng gio rt honh hnh. H thng xuyn xng vo nh dn v hnh dm vi con gi ca ngi theo thi ca cc nam thanh nin. Vic lm ny ca Lt-ma Hng gio cn c mt nguyn nhn khc; l Ty Tng ngi ta khng coi trng s trinh tit ca ph n. V th, c s tn cho vic con gi mnh ly c mt v Lt-ma nh l mt vinh hnh. Con gi nh no c tip np bi Lt-ma, th coi nh n sng ca thn thnh. Nh c c no mang thai v sinh con vi Lt-ma cng c coi nh mt n sng ca thn thnh. Nhng t nn trn l kt qu ca vic sng bi Lt-ma mt cch thi qu m ra. ---o0o--Bn Tnh Kim Cang Tha T tng cn bn ca Pht gio cho rng vn dm dc l nguyn nhn chnh dn n sinh t lun hi ca chng sinh. Coi chuyn cu hip gia nam-n l c php lm chng ngi o gii that. Do , gii cm ca Pht cho php t ti gia c ci v ly chng, v cm tuyt khng c t hnh. Nhng cc v xut gia lm Sa mn th gii cm tt c mi

hnh vi dm dc v ni li dm ngn, v dm ngn s dn n dm tng. n thi Vn k ca Mt tha Pht gio n do chu nh hng phi Tnh-lc ca n gio mi c chuyn ly vic hnh dm lm php mn v thng hnh o. Khi nguyn ca phi Tnh-lc c pht hin chng bn ca thin th nht trong kinh B Lit Cp c (Upanishad-Ao Ngha Th). Kinh ny vit rng: Thu ti s ca v tr ch c T-ng ca mt c th, v nh vy l khng khai lc, nn t phn chnh mnh ra lm hai phn (pat). Nhn mi c trng phu (pati) v th t (patin) m cht ly nhau m sinh ra nhn loi. y l lun thuyt v s sng to v tr. Lun thuyt ny tng ng vi thuyt m dng hoc cn khn ca Trung Quc. Hai tnh nam-n giao nhau t n c coi l nguyn l ti cao tc thnh v tr, nhn sinh. T tng ny c a vo Mt tha ri lu dn n b Pht gio ha. vy, Mt tha cn ly Bt Nh lm i tr, ly phng tin lm i bi v cho rng nh vy l thch hp vi Mt tha thnh lp nguyn l v nam tnh v n tnh. H ly khng tnh ca Bt nh phi hip vi m h ca n tnh, v ly tng hu ca Phng tin phi hp vi dng c ca nam tnh. Vy l thiu n, em gi, m, cc b, Kim Cang n v ngay c n tnh ca tin dn u ch cho Bt nh. H li cho rng trong kinh cng c ni ch Pht ly Bt Nh lm mu, ly Phng tin lm phu; n tnh c cho l mu, trong khi Phng tin c cho l chng t ca nam tnh. Kt qu l Bi -Tr song vn, y c coi l Nit bn i lc (Mhasukha-i hnh phc). Hai thn nam n m nhau giao hp l nguyn tc cui cng ca V thng du gia; nhn y m thnh lp Kim Cang tha (Sahajya-Vajrayana). H ch trng i lc ca Nit bn l s dung hp gia tnh khng ca Bt nh vi hu tng ca Phng tin, v cho l cnh gii tuyt i siu vit khng cn hu-v, ch-khch, tp-nhim, thanh tnh g c. V thng du gi ca Mt tha tuy c ni n vic nam n giao hi, nhng khng phi l th dm dc ca phm phu. V nu, nhn Tnh giao m B tm b h gim (tc nhn cao hng m xut tinh) th y qu l iu tuyt i i cm k. V th, tu theo phng php ny k tm thng khng th tu c. V, nu xut tinh th chng khc g phm tc, cho nn nu gip t gia tr, v A X L phi vn dng t tm, c vy v A X L mi em tinh huyt do nam n xut ra v gi l xch bch nh b tm. Tm li, tnh du gi ca Mt gio (Sexual Yoga) v phi Tnh-lc (Sakti) ca n gio c ngun gc c bit su xa. Chng hn phi Tnhlc c tng hai v Thn nam n m nhau giao hi, th Mt tha cng c Bn tn nam n hai thn tng ng. Thnh in ca n gio c tn l

t-c-La th Mt in ca Pht gio thi Vn k cng mang tn l tc-La ---o0o--Bt Gii N Sc T tng tu o ca i-lc l dng t tng dm lc tu. T tng ny khng truyn cc a khu khc m ch truyn ti Ty Tng v Ni Bc Nh, v y l t tng c mi quan h gn gi vi tn ngng nguyn thy ca Ty Tng. Theo Ty Tng Kin Vn Lc ca Trn Trng t trang 177 tr lui c ni: Thi nguyn thy ca Ty Tng, c sau tit gieo ging, v vo cui thu tit l thi k thu hoch, y cng l c hi ngi dn Ty Tng c hnh l Khnh in. Trong l hi ny ngi Tng ly tnh giao lm mt trong cc nghi thc quan trng. Nhng ngy nay ngi dn Tng khng m hi tnh giao m m i yn sau thu hoch. Trong dp ny mi ngi cng nhau nhy ma, ca ht v ung ru nh in cung. Xa kia th y l c hi duy nht trong nm nam n quan h vi nhau mt cch phng tng ging nh Nga theo du, nhn theo t vy. Tc ngi An a c c chuyn thn thoi rng: Tn Ngo (thn trong sch) sau khi v cht, lng bun nh tro lnh, ng bn chy vo rng su m khc thng ngi v yu qu ca mnh. Bng nhin c ngi v ca mt n s cng ang trong rng bt gp Tn Ngo. B ny khng tin Tn Ngo khc thng v n ni phi thnh ngi in. B lin ha thnh mt thiu n cha chng v i theo Tn Ngo v nh; Tn Ngo vui mng ng thun. Th ri ng theo b v nh, tnh c ng dm ln du chn thiu n th lin pht sinh quan h nhc dc; t lu sau ngi n s tr v. Tn Ngo bn b trn. L thay t m h ca v n s li nh ra mt o sen, ng mi thng sau a sen rng v b sinh h mt b gi cc k xinh p. Trong hoa sen c cm cy Dng-u (loi cy mc thnh tng bi ni hoang d v rt cng). l biu tng tnh giao gia nam n ca ngi Nh L Tng hai bn b sng B -Giang thuc thi thi c. St Khc Li Ph Gip ( Hu Tng) l hng ngi mang ai, coi tnh giao l th thn thnh phi thng. T tng v tn ngng ny ca ngi Ty Tng thc s l anh em thc b vi phi Tnh-lc ca n gio. Trong php tu tr ca phi Tnh-lc c Ng ma t chn ngn, ngi Ty Tng tip nhn ton b Ng ma t chn ngn ny v nhn Ng-ma l c s ca nhn sinh. Mt trong Ng ma l Tnh giao (Maithun); phi Tnh-lc c php tu gi l hi thnh lun (Sri-cakra), th Ty Tng xa kia cng c Quyn

quyn tit, l ch nhiu cp nam n thnh i tnh hnh vi nhau. Vn ny c th c thm mc by, tit nm, chng bn ni v T gio Tn gio hc. Tnh hnh vi ca Mt tha Ty Tng c gi l Qun nh i php. Nay xin cn c vo chng mi by, tit th ba trong b Pht gio n ca php s n Thun trch ra y hai loi Qun nh. ---o0o--1.Mt Qun nh: Phm l t iu trc tin phi c l mt Minh phi (n t) thanh tnh, t a Minh-phi n n trng (Mandala) ri t dng vi bt mt mnh li ri dn Minh-phi la th n cng dng s trng. S trng a Minh-phi ra sau bc mn thc hnh i nh ho hip, trong khi t ngi bn ngoi bc mn lng nghe. S tt, s trng dn Minh-phi v li trc mn ri ly nam tinh n huyt cam l hay cn gi l Xch bch nh b tm t ln trn li ngi t. C thuyt ni ngay khi li ca t xc chm xch bch nh b tm th lin c thit lc xung n c hng th l hu lc, li c kh nng dn sinh i lc. Do v s trng trao cho t b mt cam l nn gi l Mt Qun nh. 2.Hu Qun nh: Sau khi nm xong v cam l, ngi t ly vi che mt ct i; s trng em Minh-phi ban cho t v ch vo b gi (m h) ca Minhphi m dy t hy gng ln v rng: y l o trng ngi thnh Pht, mun thnh Pht th hy ni y m cu. y l li ch ng hn c, tip theo li bo t v Minh-phi (tr hu) nhp nh c dn sinh i lc; cng Minh-phi tnh giao. Minh-phi biu trng cho tr hu nn gi l Hu Qun nh. Sau cuc ci cch ca Tng Khch Ba, Lt-ma Hong gio tuyt i cm ch tnh hnh vi m ch chuyn tu Mt t n i lc hnh php theo ng thc t ca V thng du gi. Ly tr n (tc qun) lm i biu thc t. Cch tu ny b phi Hng gio ph bnh l khng c cu cnh. Cch tu i lc hnh php ta h nh bt kh t ngh, nhng xt v Mt tha cng cn c thm s m x. Theo gii thch ca i s B-n th

ngi i thnh tu (Mahsdhana) l ngi t n cnh gii cu cnh rt ro. y chnh l V tr x nit bn - tc cnh gii khng cn c s phn bit gia hu dc v v dc. Lc trong trng thi i lc y chnh l cng phu an tr trong nh. iu ny ngi tm thng kh c kh nng thnh tu; v vy php mn ti thng ca Mt tha nu tu tr khng c c s th khng th no c c ci nhn xuyn thng nhng iu b o. Phi Hng gio ly Bn tn ca nam tnh biu th cho Phng tin, ly Bn tn ca n tnh biu th cho Tr tu; dng Phng tin lm cha, v Tr tu lm m; ph mu tng ng th y l phc tr vin mn ca Du-gi php, cn nam n hai thn l ni v Bi-Tr song vn. Ngi tu tr phi qun tng Bn -tn sao cho cng Bn tn hp nht th l tc thn thnh Pht, mun vy cng phu tu tr c chia ra bn giai on: mt l nam n tng th (nhn nhau), hai l nam n tng tiu (ci vi nhau), ba l nam n c th (nm tay nhau), v bn l nam n giao bo (m nhau). Giai on th t c gi l i-du gi t-c-la (Mahyoga-tantra); tu vo dc lc mnh hay yu ca giao-bo thn tm theo m thnh nht thng. c vy, th y l cnh gii ca V tr x nit bn tc thnh Pht. Cnh gii v phn bit sau khi tu thnh, th i vi vt bt tnh, cng thnh tnh em t tng ny phi hp vi gio ngha cn bn ca c Pht m ging th t h nh c th qun thng c, nhng phng php tu tr kiu ny, th tuyt i khng ph hp vi hng ngi tm thng, cho nn Tng Khch Ba nht mc phn i. Tuy nhin cch tu nht hnh php ny c coi l nt c sc ca Mt tha Ty Tng. Chng hn nh trong Hoan H Kim Cang ni: Tr hu (Minh phi) trn mi su (tui) dng tay m trn ly Linh (m h) Ch (dng c) ngay khi ho hp, cn A X L th lm php qun nh tc ch dy php tu theo phng php ny. t phi kinh qua php tu Qun nh ny mi c th tu theo V thng du gi. Dng nhc th ca ngi n lm n trng, ly m h lm Lin hoa, do ng lin hoa m t n im cui cng ca vic tu tr. S hoan lc ti cao (paramnanda) l ly dc ch dc t n v dc. l c i thnh tu. Thng thng l dng thiu n t mi hai n mi su tui lm Minh-phi, s ti a l chn (09) v. S 09 ca Mt tha Ty Tng tng ng vi s 09 trong thut phng-trung ca o gio Trung Quc.Tng truyn Hong dng cu nh (9 thiu n) thng thin. y l s trng hp ngu nhin. Ngi tu theo php mn ny bt buc phi c Khu quyt v nghi qu nghim chnh, tuyt nhin khng th tp lon. Nguyn v khi chn chn thiu n phi l nhng thiu n m tm dc khng mnh, cng vi s ch dn r rng ri mi c th tin n vic tu tr. Nu khng, l gp phi nhng thiu n c tm dc x

thnh, khng t ch c bn thn, phng tng ch ngh n dm lc khng l g n php tc, nghi qu th php tu khng thnh. V th ngi chn chnh tu tr php mn ny phi l ngi khng tham s hng th dm lc; hn na, trong mt ngi Ty Tng h khng my ch trng n vic hng th nhc dc, vi h nhc th ch l thao tc tm thi, iu chnh yu l thnh t s gii that vnh hng. Chng ta s tho lun thm v vn ny. ---o0o--n Tht V Coi Thng Xc Cht Nguyn nhn v sao ngi Ty Tng c li chn ct ngi cht s si? Theo h (thn ngi) nhn sinh vn l h huyn; ni ng hn thn ng un khng qu, h coi thn xc nh l phng tin nh m tu chng thnh o gii that. V vy, thn ngi sau khi cht, t thi chng c gi tr g. Mt khi thn thc la khi nhn thn tc l t b thn xc ra i hoc l chuyn sinh, hoc l gii that. Do , i vi t thi, ngi Ty Tng c quan nim cc k nht nho. Sau khi ngi cht, h dng vi th bao bc ly t thi, vn qup hai u gi ln pha trn, phn u cho co xung ngc ri b vo bao vi. Xong u h buc t thi vo mt n khing ri em t phng trc nh, k mi chn ngy pht tang, sau cng h khing t thi n mt g t rng hoc n mt ni hoang d, ti y Li ct nha b ph -mt hng tin dn chuyn lo vic tn tng-li t thi ra khi bao vi ri t ln trn mt tng ln, k tip l cht t t chi v mt cch rt nhanh h m bng t thi, ko tt c rut gan ra ngoi. Trong lc thao tc, ming h pht ra mt th m thanh qui d khin cho loi chim ng trong ni su nghe c, chng lu sau chng bay n ni v mau chng n sch xc cht. Vic xong cng nhanh tang ch cng hoan h. Ngi Ty Tng gi cch chn ny l iu tng. Theo h, vn vt trn i ny u do a, thu, ho, phong gi hp to thnh, vy th sau khi cht nn nh vo sc bay ca loi chim mang nhc thn ny mau mau tr v li cho t i! Cch chn ngi cht theo li iu tng ca ngi Tng thi c i n cng c nhng gi l thin tng. Cch chn theo li iu tng i vi cc dn tc c ch trng hu tng (hm quch p , tm lim ng hong, chn ct cn trng) c cm gic qu l d man; nhng nu ly Pht l m lun, th vi t thi v dng ny sau cng kt duyn vi cc loi phi iu nhm trnh s lng ph tin ca cng l iu tt. Cch chn theo li iu tng ring ti Ty Tng cn c my nguyn nhn: th nht, vo thi c i cc dn tc du mc khng c cch no bo tn thi th ngi cht; th hai, ti Ty Tng ti nguyn v cy g rt him khng c ng quan

ti; th ba, t Ty Tng nm trn nhiu tng nham thch nn vic o huyt l v cng kh. Do t tng khng coi trng nhc th nn i tha Pht gio Ty Tng tuy khng khc i tha Pht gio Trung Quc, nhng Ty Tng khng ch trng n chay. Trong khi kinh Phm-Vng B Tt Gii ca Trung Quc, iu khinh gii th ba quy nh rt r: Tt c cc th tht u khng c n, v n tht (cc loi hu tnh) s lm tn hi chng t t bi, khng n tht ca tt c cc loi chng sinh, n tht s mc v lng ti. iu hai mi li ni: Nhi st, nhi thc, tc st ng ph mu (c git, c n, tc (v tnh) git cha m chng ta vy). Pht gio Ty Tng th ngc li, h cho rng ngi tu hnh n tht chng sinh l kt duyn vi chng sinh; n tht chng sinh m tu tr Pht php, th tht chng sanh y tuy b n nhng thn thc ca chng s c siu that. V th, n tht khng c ti g c, min l Tng nhn khng c trc tip git m b, d v.v v li vic git m c hng tin dn v cc tn Hi gio c tr ti Ty Tng m nhn. Cnh , h cn mt l do na bnh vc cho vic n tht. Theo h, ch nn n tht b, d ch khng nn n tm, c. V rng vi mt con b to ln c th cung cp cho nhiu ngi n, cn c tm th phi cn n nhiu con mi cung cp cho mt ngi. V th bt lun l Tng hay tc cng nn n tht nhng con vt to ln nh b, d, khng nn n cc loi thu sn nh tm, c. K thc th cc a x cao nguyn nh Ty Tng tuy ly nng nghip lm cn bn, nhng ch nng nghip khng thi, khng cung cp lng thc cng nh khng o lng ng hn, nn cn phi chn nui cc loi gia sc nh b ui lng di, d v cu. Chnh v t Lai i th mi bn cng ni: i a s cc a phng ti Ty Tng u c kh hu rt lnh rt; tuy c nhiu thc vt nhng chng loi khng nhiu, do vy nu khng n tht khng th gi c s kho mnh. Do , khi Pht gio cha du nhp vo Ty Tng, th t rt sm ngi Ty Tng c tp qun chn nui v n tht cc loi gia sc to ln. (Ch sau khi Pht gio c truyn vo Ty Tng) ngi Ty Tng mi c quan nim git m cc loi gia sc n tht hay st hi bt k loi sc sinh no cng l mt ti c; nhng h li ngh, n ch mua tht sinh ng vt c git m bi m phu v dng th khng sao, c m phu l k nhn ti, bi h l hng v li hn. Thuyt khc th ni: Cc loi chim c v d th ti Ty Tng chng u bit i ng nhng khng hi ngi, vy ngi Ty Tng u l tn Pht gio, chng ta khng nn khi tm lm tn hi n bt k loi vt no xem Hi Triu m, s 4-5, do c s Hoa dch t cun Hot Pht chuyn th). Nh vy cho thy gii st t bi cng l iu ph bin trong t tng tn ngng ca dn gian Ty Tng. Do , sau khi i s A Hp

vo Ty Tng, th nc ny mi b n t hnh. iu ny xy ra vo th k XI Ty lch. Ring trong tng gii Ty Tng cng c ch trng n chay, c th nh v t Lai Lt Ma i th mi bn. Pht xut t t tng gii st t bi m nng dn Ty Tng khng s dng li cy bng st v s st thng n cc loi trng kin di t. y qu l do chu nh hng cc k ln t t tng T -Bi ca Pht gio. ---o0o--Trng K Kh Hnh i a s tng nhn Ty Tng khng my ai coi trng sc thn ng un gi hp ny, ngc li h lun c ch trng li dng thn xc ny nh mt phng tin kh tu sao cho t c mc ch gii that. Do , trong cc chn thm sn ca Ty Tng c rt nhiu tng nhn n tu kh hnh. Mt s tng l quyt ch tu hnh, bng cch h n c mt mnh vo tu trong hang v ng bt li ra vo, ch cha mt l thng hi v nhn thc phm. Thng mi ngy h ch n c ba ng, thi gian cn li trong hang ti, h chuyn ch tu tp Ch-qun. C bit c v tu trong thch ng rng r hai mi nm m khng mt ln ra khi ng, nhng v ny c mi ngi tn xng l Thnh. Cn nu pht hin thy v Tng nhn kh tu trong ng khng cn nhn m thc c tip t, th mi ngi lc y u bit v thnh gi nhp Nit bn, v cng nhau m ca ng, nu thy v kh tu tuy cht nhng vn cha xut nh th h cng khng lm l ct tng. Ngi Ty Tng c cu khu u thin h hp cp to, t tng th bo. nht b cng phu ca cc v tng Ty Tng khi n tu trong thch ng l tu luyn sao cho gia h hp v t tng tr thnh h tng vi dng; y l s vn kh v chnh t duy phi hon ton t nh. nht b cng phu cng cn l s tu luyn sao cho dn d loi b tt c mi tp nim, tp trung t tng vo nht nim, k tip l giai on m c t tng v nht nim u khng cn sinh khi; khi cng phu ny thnh cng th vic trc tin phi l tm cnh nh gi lng sng yn (phong bnh lng tnh) trn mt bin, khi y tm c an tnh trong sng nh gng chiu soi tn y, v sau rt l t n trng thi tinh thn gii thun tnh siu vit trc gic; y chnh l v ng gii that mt cch t ti v ngi. Phi bit, c tu chng c nh vy mi tr thnh mt v Lt-ma i thnh tu. iu kin t ra l v y phi tri qua mi nm kh tu hnh u ; sau thi gian kh tu m khng thnh tu c g th phi xem li cn kh ca v kh tu nh v.

Nhng v kh tu, hy vng ln nht ca h l tc thn thnh tu sau khi chuyn th s tr thnh giai cp qu tc Lt-ma, nhn y mi c vn Hot Pht. ---o0o--TIT II :CH HOT PHT H Tt Lc Hn Trc thi Tng Khch Ba, phi Tt Gi ly cha v con lm chun truyn tha php thng. Trong khi ti n th ly S- tng thc; nhng tt c u c ch r rng, trn phng din t tng cng cha c s phn k, bi d l Phu-t hay S i na v tt c s nht tr. V vy, gc gio phi hc thng khng trnh khi s phn tp, v kh c c s n nh lu di. Nhn l do ny, Tng Khch Ba noi theo ch ca phi Gi Nh M; v th khi sp vin tch, Tng Khch Ba cn dn hai trong s tm v t ca ng rng: i i hy dng H Tt Lc Hn lm truyn nhn. H Tt Lc Hn (Hoblighan Khublighan), t ny trong ting Mng C c ngha l t ti chuyn sinh, cng c ngha l ti lai nhn. Gii thch r ng ca t H Tt Lc Hn l: Xc thn sau khi mn phn, nhng tm khng m mui bn tnh, li nh thai m chuyn sinh tip tc hnh x chc v i trc. y l iu m hng phm phu ch nn vng tng; bi phm phu l hng tu nghip chuyn sinh ch hon ton khng phi l t ti chuyn sinh. Phm phu thng chuyn sinh trong trng thi m mui m khng t bit. Ch nhng ai tr sch vng nim, chng c php tnh nh thc th l ngi khng do nghip chuyn sinh, m l ngi t ti trong sinh t tu duyn cu chng sinh. c nh vy, mi gi l H Tt Lc Hn. Nguyn trong Tng ng, t ny c gi l chu c (SprulSku-ha thn). T tng t ti chuyn sinh bt ngun t tn ngng Tam Thn Pht ng thn, Ha thn v Php thn; cng vi t tng lun hi th sinh m thnh. Pht gio thm tn rng nhng bc Thnh l ngi gii that, khng cn b tri buc trong vng sinh t, t sinh bi nghip lc xu c. Cc v Thnh ca Pht gio i tha khi thc hnh o B tt thng th hin nhng k tch. Tu tm qu Ngi mun ha a x no, th qu Ngi theo m ng hin rt nhiu hnh tng, rt nhiu chng loi nhip ha

chng sinh. S bin hin thn hnh y c cng tnh cht vi ng-ha thn l mt trong ba thn ca c Pht. Tam thn: 1-Php thn; Php thn th v sc, v hnh, nh nh bt ng, nhng khng u l khng c (v bt bin ti), hay cn gi l bn th ca Pht. 2.Bo thn; Bo thn l biu trng ca cng c vin mn. y l kt qu ca qu trnh tu chng phc hu vin mn. Qu nh ch c bn th Php thn l bin ti khng thi, th s ri vo phin thn lun. Phin thn lun cho rng bn th ca v tr l v ch, trong khi Bo thn Pht l c ch, c hng th php lc ca cu cnh tch dit, hoc v ha chng sanh m khi ng hin thn, c hai u l cng nng ca Bo thn. 3. ng thn; ng thn l sc thn do Bo thn ha hin, c th l ha hin lm chng sinh nh lm ngi chng hn. Nh c Thch Ca Th Tn l ng thn Pht. ng thn y l mt thn ngi tu hnh thnh Pht. Ngay lc thnh Pht, th ng thn cng c Vin mn bo thn v s bin ti ca Php thn. Ci m ngi i gi l sc thn cng chnh l s ng hin thnh Pht, v l ng thn ha chng sinh. Mt khi ng thn nhp dit cng l vnh vin khng cn ti sinh, nu cn th ha hin thnh mt thn phn khc. iu ny cn tu vo thi tit c duyn, v rng x x bt ng v thi thi tng d. Nh ch i B Tt, qu ngi tuy mi v c s cm cng c ring, nhng vn tr ni tnh . Chng hn nh B Tt Qun Th m, B Tt i Th Ch, tr x ca qu Ngi ang l ci tnh ca Pht A Di , nhng qu ngi khng h la b bn x tnh m vn ng thn gio ha thp phng. y l do t bi nguyn lc t chng sinh m qu Ngi t ti ng thn th hin. c nh vy mi gi l H Tt Lc Hn. Nt c sc ca Pht gio Ty Tng l d c i i chuyn sinh nhng vn dng mt danh xng, vn cng mt chc v. Vn l ti sao ch Hot Pht chuyn th ch xut hin ti Ty Tng m khng xut hin mt quc gia theo Pht gio no khc? V l trc khi Pht gio cha du nhp Ty Tng, th ti y c tn gio bn a l Bng gio. Tn gio ny cng c tn ngng tng t nh thuyt ha thn ca Pht gio. Bng gio cho rng ch Thn c th hn hip vi thn th con ngi, v c th mn thn ngi s dng. Chng hn nh Thnging; Thn-ging ca Bng gio Ty Tng trc tin l lm cho thn thc ca v T-t thot ly khi nhc th, nhng nhc th li cho Thn-ging nhp vo truyn t Thn . ng thi trong Mt tha Pht gio cng c mt php gi l ot x php. Phm mt khi tm kh ca hnh gi c t ti, hnh gi c kh nng da vo khu quyt m dng thn thc ca mnh

chuyn nhp vo thn th ngi cht hoc ca ngi cha cht; nh vy gi l ot x php. ---o0o--H Khc H Khc hay cn gi l Kh Khc (KhutuKtu), danh xng ny c dng thay cho chc v ca H Tt Lc Hn do i trc li. Cm t ny cng l ting Mng C, hm ch cho v Lt-ma minh tm kin tnh, sinh t t ti. Tc l ngi nng tri tin sinh hu th, bt a lun hi, sinh t t nh, t hu hon chuyn. (bit r kip trc i sau, khng cn ri vo vng lun hi sinh t, m t ti trong sinh t nh mun, cht ri li ti sinh). C cm t ny ting Tng gi l Chu C, ng ch v Thnh gi t ch trong vic chuyn ha thn, v c dn gian gi l Hot pht, cng l ch cho v thnh gi ca Ty Tng chuyn ha lm v H Tt Lc Hn. y cng l s phim xng cc thnh tng ca n v Ty Tng chuyn ha thn thnh H Khc (ng Pht Gio S ca Kim Sn Chnh Bn trang 21). C thuyt ni l Tng Khch Ba lc sp vin tch cng tng nhiu ln ph chc cc i t ca mnh rng h s l H Tt Lc Hn. Li c thuyt cho rng H Tt Lc Hn ca Ty Tng nhiu v vn l thnh t ca c Thch Ca Th Tn. Do , m H Khc thng l th h k tip ca H Tt Lc Hn. Cn nh truy nguyn n thi c Pht, th t Lai v Ban Thin c truyn xng ti n kinh qua mi ln chuyn th ( n Ty Tng). iu cn ni r l H Khc v mt hnh chnh l chc hm do chnh ph sc phong, trong khi H Tt Lc Hn l s chuyn sinh m khng b m mui bn tnh ca bc chn tu. V vy, phm l H Khc tt nhin v phi l H Tt Lc Hn, nhng v hnh gi l H Tt Lc Hn khng nht thit phi nhn sc phong H Khc .Theo s ghi chp ca L Thm Vin triu Thanh, th trong khong thi gian t nm Cn Long n nm o Quang c c thy 146 v H Khc , trong s ny ly t Lai, Ban Thin, Trit B Tn an Ba v Chng Gia lm danh xng chung cho Pht gio Mng-Tng T Thnh. t Lai l ngi thng lnh ton cc, Ban Thin l v ph t ca t Lai, v l ngi lnh o Hu Tng. Trit B Tn an Ba lnh o mn bc Mng C (Ngoi Mng) v Chng Gia th ph trch mn nam Mng C (Ni Mng).

Trn thc t Chng Gia mn nam Mng C ch l v ng u, bi cn c tm v cao tng H Khc c Thanh triu phong cho cc tc hm: 1. Chng Gia, 2. Tch Lit Nh (Ti Tr), v ny hin c tr ti Hoa K cng l th h H Tt Lc Hn. 3. Mn Chu Nh ( Mn Th), 4. A Gia, 5. Lt Qu Nh (ng Qu Nh), 6. T Long (Th Qun), 7. Tang Tt (Hng Tt), 8.St Hn. Trong tm v ny ch c h T Long l h c sinh bn ngoi Ty Tng. Cc v cn li u c sinh t h Tng tc Thanh Hi. Bnh thi tm v i H Khc thng tr Bc Kinh, v c mi u nm i tun st lnh a mnh ph trch mt ln; c v do ng s va xa va him tr nn i khi hai, ba nm mi i tun st mt ln. Tm v ny v no cng c t vin ring lnh a h ph trch. Chng hn nh Chng Gia c t vin Ni Mng, Thanh Hi v Ng i Sn. Cam Chu Nh Nga hin ti i Loan l khng thuc h ca tm v i H Khc . V ny thuc th h mi by, t vin ni ng thng tr l cha Cam Chu Nh a phng H-Lun Bi-Nh thuc tnh Hc Long Giang. Chu s lnh o ca v ny gm c a khu B Lai Nh t Mng C v Tn Ba Nh H. Ngoi ra v ny cng cn qun tm ta t vin. B chng Mng C ti cc x nh Cam Tc, Thanh Hi v Ninh H th do Chng Gia nhip lnh. S ngi thuc tc Tng cc vng ven th do Chng Mc Dng H Khc nhip lnh. V ny tr tch ti cha Trt H Lin Kit Lp Bc Lng (cm t ny ng l vng cng ph ), cha ny va l thnh a, va l trung tm tn gio ca cc tc ngi Tng cc vng ven bin ca cc tnh Cam Tc, Thanh Hi v Ninh H. Ti ngi i t ny, ngoi v Gia Mc Dng cn c 18 v Hot Pht, nhng v Hot Pht ny u do v Gia Mc Dng i th nht mi n t Ty Tng, nhng khng ch cha Trt H Lin Kit mi c cc v Hot Pht, cha Thp Nhi cng c C V Hot Pht; ni cch khc, cc cha Ty Tng, cha no cng c C V Hot Pht. Trong cc v ny c nhiu v cha tng c triu Thanh sch phong H Khc , v cng cha tng th phong. Chng hn nh i Dng php s dch gi b Lc Lun, ng n Ty Tng tu Mt v tu thnh H Tt Lc Hn, t ti chuyn sinh. ng vin tch vo nm Dn Quc 18 (1929), hai nm sau ng chuyn sinh Ty Khng, nm Dn Quc 31 (1942) ng tr thnh v Sa-di Hot Pht i th hai. Nhng v Hot Pht dng nh trn rt nhiu v h cng khng th hng chc hm H Khc . Theo ghi chp ca L Thm Vin nh Thanh, th i vua Thanh Cao Tng, nm Cn Long bn mi tm (48) c c thy 148 v H Khc . Ngoi t Lai v Ban Thin, Ty Tng cn c 30 v H Khc . Trong s ny c mt v l n Hot Pht, v ny tr tch ti cha Tang nh, cha

ta lc bn b sng Dng Trc, thuc trn Tt inh Ct; y l v n H Khc duy nht c mt. S sch Ty Tng chp l vo nm Khang-Hy nm th 56 (1717), qun Tht t xm nhp Ty Tng, c v danh tng Tht t n cha Tang nh gp v n Hot Pht v ni: Truyn xng b l m ca loi heo ha thn, vy b hy nim ch bin thnh heo, nu khng bn ta s gian dm vi v n t Lai ny. V n Hot Pht p: Xin qu ngi hy mau ra khi cha, v hy ti gi s thanh tnh ca mnh. V tng Tht t lin ni gin v h qun tn cng vo cha. L thay khi tin vo cha, qun Tht t khng thy mt bng ngi no c m thy u u cng ton l heo, khin v tng Tht t v qun lnh ca ng hong s khng dm hng hch lin tm cch tho lui. T y tr i a phng ny khng cn b nn binh ho ca ngoi xm khinh thng. V n t Lai ny ca Ty Tng nu so vi nam gii th chng l g c, nhng v b khng c t vin ring nn nh phi sng vi cc v nam Lt-ma trong cng tng phi Hng gio. S Pht gio Ty Tng cng c chp cc a khu ca tnh T Xuyn Trung Quc c nm v H Khc thuc tc ngi Tng. cc a x thuc Mng C, tnh lun cc v l Trit B Lun an Ba, th c c thy l ba mi tm (38) v H Khc , trong thnh Quy Ha chim ht mi hai v. B tc Ct-Nh-Ct c 19 v, y ch l s ti thiu. Cc x tnh Cam Tc c ba mi ba (33) v H Khc . Theo ng Pht Gio S, trang 427 c ghi ton b cc v H Khc ca hai x Mng-Tng l 158 v. Cn theo ghi chp ca t liu mi, th vo u th k hai mi chnh ph Vin Th Khi Bc Kinh phong tng chc hm H Khc cho rt nhiu ngi khin s lng tng ln. Theo a in-mt ngi Nht Bn, (t trang 27 n trang 29 ca b Ty Tng) ni l gio on Lt-ma c nhiu cp, i loi l c hai cp. Mt l ph thng tng, hai l qu tc tng. Qu tc tng l ch cc v i Lt-ma chuyn th m ngi trong dn gian gi l Hot Pht. Nhng v ny va xut gia l lin c k tha chc v i trc (tin kip) ca h, v h c i ng trong mi sinh hot. Khng nh ph thng tng l nhng ngi sau khi xut gia phi tri qua mt thi k kh hc mi hy vng c ng th, v c c thng tin. Ha thn Lt-ma hoc cn gi l qu tc tng, trong mi cha c nhiu lm l ba mi v, ton Tng c khng di mt nghn v. ng nhin y l nhng v H Tt Lc Hn, v tt c h khng phi ngi no cng c c danh xng chc hm H Khc . Nm Dn-quc nguyn nin, th h a in tng lu hc ti Ty Tng c mi ba nm, v th t liu ny ca ng l tng i chnh xc.

---o0o--Phng Php Tm Kim V Hot Pht Hot Pht c xng l H Tt Lc Hn. Nhng v ny mt khi thn xc ca hin kip cht i, th lin th sinh mt thn xc k tip. Nn bit rng cc v La Hn c ci bun l phi nhp thai, cn ch B Tt th c ci m m cch, d rng qu ngi l nhng bc t ti chuyn sinh v bt k tr x no m qu ngi thy c duyn thch hp. ng nhin l sau khi chuyn sinh qu ngi khng qun tin sinh ca mnh, d c b hong ht m ly, iu ging nh ang trong mng nn khng th xc nh vic trong mng. Ngi Ty Tng tin rng sau khi vin tch, v Hot Pht s chuyn sinh; nn chng lu sau h ra cng tc tm kim hu thn ca v Hot Pht va vin tch trc . Phng php tm kim v Hot Pht chuyn sinh, c th l nh vo di chc ca cc v Hot Pht trc lc lm chung, hoc nh vo cc im triu, chnh yu l nh vo Thu trng, hoc Lp mc xuy trung (s mi gii ca thn) thng qua Thn-ging do v t t ch dn, sau l m cuc tm kim bng cch tra hi cc Linh-nhi va mi sinh. Khi mt v Hot Pht vin tch, lin sau ngi ta thu thp tt c nhng trng triu phn on xem xem c ng vi nhng g v tin thn ca v Hot Pht m nay chuyn sinh hay khng. Cn vi bn thn v Linh Nhi, th cn c vo s tip nhn trc gic qua th nghim v vn p. Nu Linh Nhi t mnh khng nh bit g v tin thn, th khng phi l v Hot Pht c chuyn sinh. Vn Thn-ging c cp chng mt ca sch ny. y l di sn ca Bng gio nhng li c Pht gio Ty Tng tip nhn v vn dng. Cc thn ca Bng gio qua thi gian b Mt tha Pht gio nhip ha quy y Tam Bo v tr thnh nhng v thn ngoi h ca Pht gio. Ngun gc Bng gio vn l tn ngng a thn; thc t l ni cnh Ty Tng u u ngi ta cng thy th rt nhiu loi thn. Do , Ty Tng cng nh Mng C, khch b hnh thng bt gp bn v ng c nhng g () t, hoc nhng khi ln m bn trn c cm mt k phong v ngi b hnh thng dng li trc g t hoc khi cu nguyn cho vic i ng c bnh an. Ngi Mng-Tng gi g t hoc khi l Ngc bc. Ngoi ra ngi Ty Tng cn tin vo nhng v thn nh thn h chng hn, ai hng v thn h cu nguyn, c th ngi s thy gia

h hin ra cc hin tng d thng. Cc tn ngng a thn i loi nh th u c ha nhp vo Pht gio Ty Tng. Bng-gio-s c ba chc nng chnh: mt l ch t, hai l d on v ba l y s. Ni li d on tc l nng vo Thn-ging nh thn ch v, y s cn gi l thn y, thng l cy vo ph ch k o cha bnh. Ltma ca Pht gio Ty Tng cng bt chc ba iu trn, v coi nh l chc trch ca chnh mnh. Mi n thi Pht gio Hu -truyn, sch thuc cng phng php tr bnh c du nhp t n vo, t cc Lt-ma mi chnh thc hc y v dng dc liu tr bnh. Tnh hnh ny c MngTng u ging nhau. Bi trong s cc Lt-ma cng c khng t ngi mc phi bnh nan y, nu khng gp thnh y th khng th cha chy, nhng thnh y th khng c nhiu gp. C mt gii Lt-ma chuyn v y thut, nhng khng my ngi ti gii xut chng. Do vy, ngi ni a Trung Quc thng ni a gii y thut Mng-Tng l Mng C i phu l pht xut t nguyn do ny. Cu Thn ging l vic ng s mt cch l thng, trc tin l tp chng tng kinh k o, v t s phi qua mt thi gian di kh hnh ri mi ng to, lc ng to lng v bng phi thng ng, tay cm bo kim; sau mt thi ta nh v t khin thn thc that ly thn xc, lc ny sc din v t s t t tr nn nht nht v thn th tr nn ti xanh, c nh vy mi c dung ha, cng lc kn trng tri ln huyn no inh i, v t s lc ny ch cn u v xng l ra, da d trng c t tro, ngi ta dng vi trm kn u v t s v ri t s nhy ma t tung, iu c coi l C v ca Lt-ma cng trng. Sau mt hi nhy ma, v t s li an ta trn n t; lc ny t s chnh l ha thn ca thn, sc din v nh mt ca t s tr nn hung tn rt ng s, mu da ti xanh, hm rng ngm cht v phun ra nc bt, hai mt ngu. Xong l thn ging, v t s b mt cn au u d di v ng nho xung t, cng chnh l lc thn la khi nhc thn ca t s ra i. (Xem Ty Tng Kin Vn Lc ca Ninh Khang c v Trn ng dch, tit 13, t trang 141-143) Cch thc cu Thn ging nh trn, ph cn Lp Tt c bn ni rt ni ting l: Ni Xung i Thn, cnh cha Trit Phong, T M B Thn ti cha Tang-Din, Ct ng i Thn ca cha Ct ng, v i thn ca h Lp Mng Lt Th (Lhamoi latso). Bn ni ny ni ting l nhng ni cung cp nhng v thn h php ca Ty Tng. Vic kim tm ra c t Lai Lt Ma chuyn sinh u nh vo s truyn t ca C V i Thn. Nh vic tm ra c t Lai Lt Ma i th mi bn chng hn- tc v t Li

ng ti l nh vo ba v i thn ni ting l: Ni-Xung, T M B v Ct ng, mi thn u c mt ln ti ging ch dn mi xc nh c . Vn kin ghi chp vic tm ra c t Lai Lt Ma i th mi bn qu l linh d mt cch bt kh t ngh. Din tin s vic nh sau: u tin l phng vn mi bn ng t c sinh ra c im triu khc l, kt qu l ti c hng ca i s Tng Khch Ba, ngi ta tm ra v Linh nhi chn chnh v ch thc. Nguyn do, thi y ngi Vn Chng Nhit Chn H Khc nhip chnh, mt hm ng n bn h Lp Mng Lt Th Khc Khoa Ct (Chokhorgyal), h cch Lp Tt khong 90 dm Anh v hng ng bc chim bi n thn Khng Vng Mu, qua nhiu ngy thnh tm cu nguyn v ta thin, ng bng thy gia h hin ra ba mu t Tng vn, ng chim nghim v pht hin ba mu t ny l nhm ch a danh ni c t Lai ra i, v l ni cnh ngi cha c tn l Sc Ng, ti ni ny s tm ra c c t Lai n sinh cnh mt ngi cha m nh cha c mu vng, mu xanh. ng thi tc gia ca c t Lai cng c m tng xanh, phng c cng c mu xanh, l mt nh nng trong mt thn nh, thuc pha nam huyn Ty Ninh, tnh Thanh Hi. Khi i nhn vin tm kim n ni, by gi c t Lai i th mi bn l cu b va trn hai tui nhng c kh nng nhn ra thn phn v danh t ca mnh; ngi nhn ra Hc Nim Chu, Hong Nim Chu, v c ci trng nh gi Th gi m c t Lai i th mi ba dng. Ngi cng nhn ra cy gy cm tay. Ngi ta dng mt ci thc, mt ci gi cho ln vo nhau ri bo cu b th chn ra ci no thc. Khng cn ph sc, cu b ly ngay Nim Chu thc eo vo c. Trong t truyn ca c t Lai i th mi bn c ghi chp rt r, tic rng by gi bn bo co c trnh ln hnh chnh trng quan ti cao l tng qun M B Phng ng l tn o Hi, do ng ra lnh ly 10 vn ngn nguyn tng thng trong khi yu cu l ba mi vn. Khi ngn phiu c k giao th ngi dn Ty Tng v c t Lai i vi chnh ph c phn cng thng. Tuy vy, lc ch ta l tn phong t Lai, chnh ph cng phi U vin trng MngTng u vin hi l Ng Trung Tn vo Ty Tng d l; lc tng tin li dng l hu, ring i vi tng nhn Ty Tng, chnh ph cng cng dng rt hu. T khi xy ra s bin Chu Nh Mc c, qun Thanh c a vo Ty Tng bnh lon, xa gi vn th. Nhng vo nm Cn Long th nm mi by (1772), vua Thanh Cao Tn i vi c t Lai v Ban Thin v vn Hot Pht chuyn th d ln hay nh, nh Thanh u c chnh sch can d vo bng cch quy

nh s dng vic rt th Kim Bn Ba Bnh. Bnh c hai ci, mt t cung Ung-Ho ti Bc Kinh, mt t ti cha i Chiu Lp Tt. Nu c hnh l tn phong c t Lai c t chc ti Lp Tt, th phi do v Tr Tng i Thn ca Thanh triu ch ta, ri sau mi a cc Linh-nhi tm kim c ra phng vn r tn, h, nm, thng v ngy sinh ri dng Mn vn, Hn vn, ng C c (Tng) Vn vit ln th, ng thi cng chnh sa li cc th trong bnh. Chun b u xong mi tp chng v cha i Chiu tng kinh cu nguyn trong by ngy lin sau mi tip n v Tr Tng i Thn n cng rt th. Nu gp Linh nhi c bit y mi s linh d, th Ty Tng trnh xin triu nh nh Thnh c chun min phi rt th. Nh trng hp c t Lai Lt Ma i th chn, i th mi ba v hin ti l i th mi bn u khng dng phng php rt th. V Chng Gia i th mi chn vin tch ti i Loan cng khng dng n vic rt th ---o0o--t Lai V S Chuyn Sinh Lin quan n danh xng t Lai, t ny vn khng phi l ca Tng ng. Cn t Gia Mc Thtrong ting Tng li l ting xng h ca ngi Mng C. Trong Tng ng t Gia Mc Th ( Rgyamtso) c ngha l bin, l ting dng tn xng cc v Lt-ma cao c, v khng phi l t chuyn dng tn xng tt c cc v Lt-ma. Do , php danh ca cc v i Lt-ma thng c km theo t dng Gia Mc Th. Ty Tng c c thy mi bn i c c danh hiu t Lai Lt Ma, ng thi cng c t dng Gia Mc Th km theo. n c t Lai i th ba, khi y Ym p Hn-chu i th mi by ca Thnh Ct T Hn-c nh Minh phong lm Thun Ngha Vng. Nhn A Nh t Hn ca Mng C mi sai s n T Bc T Lc Nh nghinh thnh ngi To Lng Gia Mc Th n Mng C. Trong lc nghinh tip, A Nh t Hn dng ting Mng C tn xng To Lng Gia Mc Th l t Lai (Dalai), ng rng To Lng c rng nh bin. Nhn mi c chuyn dng n ca t t Lai dch l i hi. Vic ny xy ra vo i vua Mc-tng nh Minh, nin hiu Long-Khnh (1567-1572); cng nhn Lt-ma gio thuc phi Hng mo mi lu hnh danh xng ny trong cc b tc Mng C. C thuyt cho rng, thi y Ym p Hn phong tc hiu cho c t Lai i th ba mt cch y l : t Lai Lt Ma Kim Cang Chp Tr. V t v sau, danh hiu t Lai c dng mt cch ph bin Mng C, Trung Hoa ni a v ngy nay cho ton th gii. C thuyt ni l ti ni a Ty Tng

ngi ta khng dng danh xng t Lai, ch dng danh xng ny trong cc cuc tip xc ngoi giao. Thng th ngi Ty Tng h dng cc danh hiu sau y tn xng v t Lai: 1.H Mc Quan Lm Bo Gi (Sky-absmgon-po-c-e): t ny hm l Cu H Tn Gi. 2. Ci Ngo Lm Bo Gi (Rgyal-ba-rin-po-c-e): c ngha l c Thng Tn Gi. 3.t Mc Tin C Ba (Tams-Cad-mkyen-pa): c ngha l Nht Thit Tr Tn Gi. Trong khi cc nhn vin hu cn c t Lai th gi Ngi l B Cch (Sbugs), c ngha l i Ni. Nay xin chiu lc mi bn i t Lai Lt Ma gm c nin i chuyn sinh, xut th v php danh. 1.La Lun Gia Mc Th, tc Tng Khch Ba v mn ca ng l Cn n Chu Ba, sinh vo nm Hng-v th 24 (1391), i vua Minh Thnh T. 2. Cn n Gia Mc Th, sinh vo nm Thnh-ha th 12 (1476), i vua Minh Tng. 3. To Lng Gia Mc Th, cn c tn l To Nam Gia Th, sinh nm Gia-tnh th 21 (1543), i vua Minh Th Tng 4. Vinh an Gia Mc Th, sinh nm Vn-lch th 17 (1589), i vua Minh Thn Tng. 5. A Vng La Bc Tng Gia Mc Th, sinh nm Vn lch th 45 (1617), i vua Minh Thn Tng. 6. La Bc Tng Nhn Thanh Trc Gia Mc Th, sinh vo nm Khang Hy th 22 (1683), i vua Thanh Thnh-t (nh Mn Thanh). 7. La B Cch Tang Gia Mc Th, sinh nm Khang Hy th 47 (1708), i vua Thanh Thnh-t. 8. La Bc Khng Bch Gia Mc Th Ba Tang B, sinh nm Cn Long th 23 (1758), i vua Thanh Cao-tng. y l v t Lai u tin c p dng ch rt th Kim Bn Ba Bnh. 9. A Vng Long Gia Mc Th Ba Tang B, sinh vo nm Gia Khnh th 10 (1758), i vua Thanh Nhn Tng.

10. A Vng La B Khng Ba an Tn S Xng Gia Mc Th Ba Tang B, sinh vo nm Gia Khnh th 21 (1816), i vua Thanh Nhn Tng. 11. A Vng Cch Tang an Trc Mt Khi Chu Gia Mc Th, sinh vo nm o Quang th 18 (1838), i vua Thanh Tuyn Tng. 12. A Vng La B an Bi Gip Mc Tham Xng Lc Gia Mc Th Ba Tang B, sinh nm Hm Phong th 6 (1856), i vua Thanh Vn Tng. 13. A Vng La B Thp B Khc Lc Gia Mc Th, sinh vo nm Quang T th 2 (1876), i vua Thanh c Tng. 14. Lp Mc ng Chu, sinh vo nm Dn Quc th 24 (1935) ---o0o--Ban Thin Ngch Nh c Ni Danh xng Ban Thin vn c khi u t Tng Khch Ba v cc mn h ca ng. Thc t th Tng Khch Ba c danh xng H Tt Lc Hn, khi thy ca danh xng Ban Thin c t t Lai i th nm. C thuyt ni, Ban Thin v t Lai i i lm s- ca nhau. Vo thi c t Lai i th nm, lc sinh tin ng c thnh mt v lo s lm thy, l ngi La Tang Khuyt Tip (cn c tn l n Sa Ba La Tang Khc Tip) v mi ng ny tr tr cha Trt Thp Lun B Nht Khch Tc thuc Hu Tng. Sau khi ngi La Tang Khuyt Tip vin tch, c t Lai i th nm ch lnh tm kim v Linh-nhi do La Tang Khuyt Tip chuyn th. V y l v Ban Thin i th hai. Do Ban Thin tr tch ti cha Trt Thp Lun B nhn dn gian gi ng l Trt Thp Lat Ma (Tashi-Lama). Cha ny do c t Lai i th nht l Cn n Chu Ba Kin to, v nay c Ban Thin cai qun, t v sau cha ny c k tha bi cc v trong h Ban Thin. Danh t Ban Thin l do Hn ng dch theo nguyn m ting Tng l Pan-Chen, t ng ny l s hp bch gia Phn ng v Tng ng. Phn ng c l Pandita (Ban t), Hn dch l Hu tr hu gi (Ngi c tr hu). Tng ng c l C'en-Po; Hn dch l i, v c l Thin Bo. l n gin ha hai t trn thnh mt phc hp t v c gii thch l i hu tr gi (ngi c tr hu ln), ng ngha ny cn hm cha mt ngha khc l

Bc hc qung i. V th danh t Ban Thin c th dch l i Pht hc s. Danh xng Ban Thin khng phi l t chuyn dng ch duy nht mt v Ban Thin no. Chng III ca sch ny cng c cp n mt v Ban Thin c tn lThch Ca S Li. Nhn v lo s La Tang Khuyt Tip l thy ca c t Lai i th nm, nn vo nm Khang Hy ba mi lm (1696), vua Thnh T nh Thanh phong cho ng l Ban Thin Ngch Nh c Ni. Ngch Nh c Ni (Ertini, Erdeni) l ting Mn Chu, hm l Trn Bo hoc Nh Bo Chu. c y phm hm ny l i Bo S hoc i Nh Bo S. Trong khi ngi Ty Tng tin rng Ban Thin l do Pht A Di ng hin, cn B Tt Quan Th m th ha hin thnh t Lai, v nh vy ng l s tng ng to nhiu ch sng ngi cho chng sanh. Nay xin chiu lc th h mi v Ban Thin, c php danh v nin i chuyn th: 1.Khi Chu, y l ch cho Tng Khch Ba v mn h t ca ng. ng sinh nm Hng V th 18 (1358), i vua Minh Thi T. 2.Ta Lng Tip Ngang, sinh nm Chnh Thng th 4 (1439), i vua Minh Anh Tng. 3.n Su Ba, sinh nm Hong Tr th 18 (1505), i vua Minh Hiu Tng. 4.La Tang Khc Tip, sinh nm Long Khnh nguyn nin (1567), i vua Minh Mc Tng. 5.La Tang Da Ty sinh nm Khang Hy th 2 (1663), i vua Thanh Thnh T. 6.Ban Hu ch Huy sinh nm Cn Long th 3 (1738), i vua Thanh Cao Tng. 7.ng Tt Ni M sinh nm Cn Long th 46 (1781), i vua Thanh Cao Tng. 8.ng Tt Vng Tu, sinh nm Hm Phong th 4 (1854), i vua Thanh Vn Tng.

9.La Nhu Khc Kinh sinh nm Quang T th 9 (1883), i vua Thanh c Tng. 10.Cung Bo T an, sinh nm Dn Quc th 27 (1938). T trc nay H Tt Lc Hn ca Lt-ma Hong gio gm lun Mng C t thnh, tc l ngoi t Lai v Ban Thin cn c Trit B Lun an Ba-ngi cai qun vng ngoi c v Chng Gia-ngi th lnh khu vc ni Mng C. Tit 2 chng sau ca sch ny s gii thiu v hai v Trit B Lun an Ba v Chng Gia. ---o0o---

CHNG VII. CH V S QUAN H GIA CHNH TR-TN GIO.


Tit I: S Khi u V S Chm Dt Th Ch Chnh-Gio Hp Nht Cc vua nh Nguyn vi Lt Ma gio Nh Nguyn khi nghip vng sa mc pha bc Trung Hoa. y l triu i cng thnh bt nht v v lc ca Trung Quc. Nhng li c chnh sch rt mm mng i vi Ty Tng. Chnh sch ny c t thi Thi t Thnh Ct T Hn, v mun biu th s knh trng i vi Lt-ma gio, n thi Th T Ht Tt Lit, Lt-ma gio c ngi Ty Tng truyn b khp cc x Mng-C. iu ny v mt chnh tr ch l mt phung php, nhng mt t cht th Mt gio Ty Tng c hm t cht ca Bng gio nn d tng thng v kh cht, do vy nn cc lnh t Mng C mi chn Pht gio lm tn ngng chnh ca h. Thi s Nguyn, phi Tt Gi ca Pht gio Ty Tng ang thi k cc thnh. Lc vua Nguyn Tng (Mng Kha Hn) ti v, ng sai Ht Tt Lit thng sut i qun chinh pht phng Nam t Cam Tc n Xuyn Ty ri qua sng Kim Sa nh chim i L, ri t huyn Cn Minh ca Vn Nam tin vo Ty Tng. By gi v t th nm ca phi Tt Gi l Pht T Ba hy cn rt tr. Mi by tui ng ng n thuyt php v tung honh v ch. Do , khi tn kin Ht Tt Lit ng nhn c u l rt hu, kp n khi Ht Tt Lit ln ngi hong lin quyt nh ly Pht gio lm quc gio cho Mng C. Ht Tt Lit nghinh n v tn Pht T Ba lm quc s v ban cho ngc n, li lnh cho Pht T Ba ch to tn t cho

Mng C. Nm Ch Nguyn th su (1260) chnh vua Nguyn Th T ban hnh tn t Mng C, v lnh cho mi ngi (Mng C) trong thin h trc tip s dng loi tn t ny. n thi vua Thun , do ni a b suy thai v sau phi lui v la sa mc pha bc. T thi Thnh Ct T Hn n lc Ht Tt Lit ln ngi, ngi Mng C dng ch Uy-Ngt-Nhi do Thp Thp Thng A ch to. Do , ngi Mng C gi ch do Pht T Ba ch tc l tn t. Loi tn t ny c hnh dng hi vung, na n ging t dng ca Th Phn v ch c hn nghn ch. Do Nguyn Th T ht mc knh ngng, v tn qu Pht T Ba, phong ng lm i Bo Php Vng ng thi ly mi ba vn h ca Ty Tng th p cng c ca Pht T Ba, coi nh l vt cng dng.Ch Nguyn nm th 12 (1275), Pht T Ba tr v li Ty Tng, trn ng ng i qua cc tnh nh Thanh Hi, Ty Khng, Tin Tng v Hu Tng. ng thi cng iu tra s h khu ca cc a khu ny, ng l tng cng c mi ba vn h. Thc t, thi y nh Nguyn coi Ty Tng nh mt qun huyn. Vic thit lp quan chc cai tr ti Tng th u giao do Pht T Ba quyt nh. Pht T Ba vi t cch l lnh t tn gio nhng li kim lun lnh t chnh tr ti Ty Tng. Mnh lnh ca s v chiu sc ca hong nh Nguyn c song hnh ti Ty Tng. y qu ng l th ch chnh-gio hip nht (chnh tr v tn gio). Cng t s kin ny dn n vic kin lp vng triu Tt-Gi Ty Tng.V phng din gia phong hm s, th c t thi v t th t tc thc ph ca Pht T Ba. Nhng mi n i vua Nguyn-Thun-, Ch Chnh nm th nm (1345), th u th v a v ca phi Tt Gi mi b phi Gi C ot ly. Trc sau phi Tt Gi thng tr Ty Tng c c khong trm nm; trong khong thi ny mi khi c v s vin tch, th ngi k tha phi l ngi cng tng phi. ng thi v s tuy kinh thnh nhng li ra hiu lnh kin to tnh x, v t vin cc ni. Phi ni t ng sang ty (t Trung Quc n Ty Tng) u u cng c hnh qun ca Lt-ma gio. Trn t hong , tn tht, hu phi, di n i thn, s th khng ai l khng bi m, quy y i vi Pht gio Ty Tng. Nhn m thi k ny Lt-ma gio lu hnh khp c Trung Hoa ln Mng C. t ca Pht T Ba l Thim Ba. ng ny cng l mt v thn ng thin ti, mi mi tui m tinh thng cc loi php-n Mt gio. V sau ng i n cu hc gio php, khi hi hng ng tr thnh mt v Lt ma Thn d trc tr. Lc n kinh thnh ng c Nguyn Th T phong lm quc s.

Theo s ghi chp ca Nguyn s, th t y v sau tt c cc v i Nguyn S u n t Ty-Tng. Th t c cc v sau: t-Nh-M-BaLp-Thit-L, Y c-Trc-Thc-Lm-Tm, Sch-Lt-Thc-Ba-Ngc-NhGia Lc, Trc Khc Gia Lc Xn, a Nh T Ba Lc, Tang Tit Trc Thit, Bo Ba Lc Tng B, Ban Chu Nh Tin Tng. V hong sau cng ca nh Nguyn l Thun , v ngi th phong s t v hong ny l Gi Sn Chn. Thun l ng vua hn mui, b m hoc bi b thut v m chm trong dm lc. Theo Nguyn s th gi l Bnh Chng Chnh S Cp Ma, ng ny sai ngi em r l Ngc L Thip Mc Nhi n ni vi tng nhn Ty Tng l hy n trc vua m thc hnh thut vn kh c tn l Din Thit Nhi (ba ch ny c ngha l i hoan h lc, tc thut nam n giao tip ca php V thng du gi). Gi Sn Chn nhn t c b php ny m c phong S, v c nhn tng l Lt-ma lm T . Mi T c nhn ba hoc bn c gi trinh con nh lnh, v coi cc c gi ny nh l ca cng dng. Thun nh Nguyn chm m vi thut ny, nn Gi Sn Chn cng cc t v nhng sng thn trc mt vua m coi nh ch by tr nam n kho thn, v gi ni ny l Th Tc Ngt Lai ( ni l s v ngi). Nhng t nn ca Pht gio Ty Tng cng nhn m t n cc im. Li na, cng theo Nguyn s. S d c t nn trn l do c s u i v bo h ca ch chnh tr, km theo l s thnh hnh ca Lt-ma gio. l nguyn nhn dn n vic cc Lt-ma tung honh mc sc m khng l g n quc php nh: trm cp, git ngi, hoc nhn bu vt v m nhn lm ca hi l, hoc t che ch thng nhn thu thu v.v. Tt c u xut pht t vic phi Tt Gi b cun ht vo quyn lc chnh tr m ra! Sau khi phi Tt Gi b chm, th Hng gio lin c phi Gi-C ti Ty Tng li ni ln kin lp X Thp Vng Triu Hin nay vn cn Hng gio Lt-ma ti cc a khu nh: Ty Khng, Bt an, Tch Kim, Ni Bc Nh v Lp t Khc. Phi Gi-C l mt chi phi ca phi C-Gi C. Phi C-Gi-C cn c mt tiu chi phi tn l phi Cp Tng (Lha tsun-pa), do tiu phi ny c lin h vi Lt-ma CpTng (tn gc l Kun bzan-rnam rgyal, sinh nm 1595 hoc 1569 ?) thuc a phn Cng Ba, v pha ng nam Lp Tt. Lt-ma Cp Tng l ngi ng ra lp gio on Tch Kim, n nay chi phi ny vn cn ti cha ca v i Lt ma Lp Bc Lng (Labrang=Blabran) Tch-Kim, v ti y ngi ta tn xng ng l Th h ch. Ngoi nhim v l lnh t cai qun gio on trong c nc,

ng cn l v Lt ma c nh hng ln i vi chnh quyn. i a s tng ca tiu chi phi ny u ci v, sinh con. Pht gio ti Btan cn do mt tiu chi phi ca phi Gi C truyn vo t nam b Ty Tng th k mi by(17)sau cng nguyn, xng l Nam phng phi (Lho- hbrag- pa). V lnh t gio on ca phi ny c tn l Lt Ma Bo Vng hoc Php Vng. V lnh t i th nht c v, nhng t v sau tt c cc lnh t gio on u c thn. T khi du nhp n nay lun gy c nh hng rt ln i vi chnh quyn, cho nn t vin ca phi ny cng l vng cung ca Bt an. Tip bc phi GiC l phi Gia-Nh-M. Ung Chnh nm th ba (1725), i Thanh Th Tng, vua nc Tch Kim l thnh v Lt ma i th chn ca phi Gi Nh M n Tch Kim trc tch. Nhng v t vin th t kin lp. Cng v sau nh hng ca phi Gi-Nh -M cng nh dn Tch Kim, duy vo nm Sng Trinh th tm (1635), i vua Trang Lit nh Minh, ngi ca phi Gi Nh M ni ln lt X Thp Vng Triu ca Tng BaHn. ---o0o--Lt Ma Gio V Triu Minh. Chnh sch ca triu Minh i vi -T-Tng vn theo php trc y ca nh Nguyn, do v ngi dn ti bn a Ty Tng c thi quen tn sng Lt-ma gio. Theo Minh s ngoi truyn th: Nhng nm u ca nm Hng-V, Minh Thi T ch thn tr lon t Th Phn ca nh ng xa. ng nhn ra rng cch duy nht ch ng dn bn a l li dng tng nhn, bng cch nh tng nhn ha o dn chng khin h hng thin v tun th quc php. Li sai vin ngoi lang hnh tnh Thim Ty l Ha Dun c cai tr Th Phn; ng ny lin c quan chc c ca nh Nguyn n kinh s ri theo cu php m nhn chc hm. Trong khi v s nhip chnh ca -T-Tng l Nam Gia Ba Tng Bc. Trc ht ng ny sai s n kinh s triu cng, v c vua Minh Thi T t v rt vui, lin ban cho Thiny bng la , cng vi mo, hi, ngn lng. Thc th, t gia triu Nguyn cho n nhng nm cui triu Minh. V chnh tr, Ty Tng tuy thng nht nhng vn tn ti cc din b lc phn lp. V th i vi Ty Tng, triu Minh vn p dng chnh sch nh trc y ca triu Nguyn ch khng bin i g nhiu. Triu Nguyn ly mt v Lt-ma ti cao trong s cc Lt ma tn ln lm gio ch, v p dng cch cai tr trung ng tp quyn cai qun ton Tng. Triu Minh th tu vo

quyn lc ca tng nhn cc phi m phn vng h cai qun. S d vy l v th nht, phi Tt Gi ang trong xu th suy sp. Th hai, phi Tt Gi vn rt thn thit vi triu Nguyn, m nh Nguyn nay lui v bc mc c th. Do , nh Minh li tng thm v Lt ma th hai cng i Lt ma ca phi Tt Gi cai qun t nc Ty Tng. Vua Minh Thi T sch phong bn v Lt-ma v cho h c c a v v c quyn ngang nhau. Khi vua Minh Thnh T tc v (1403), th i Lt- ma Nam Gia Ba Tng Bc vin tch. V vy, i vi by v i Lt-ma ca Ty-Tng, vua Thnh T nh Minh u phong tn hiu Vng: phong i Bo Php Vng Ty Thin i T Ti Pht cho v i Lt-ma ca phi Gia C, hoc phong i Tha Php Vng, i T Php Vng v.v. cui i nh Minh, Ty Tng c tm ngi c phong Php vng, hai ngi c nhn Ty Thin Pht T, chn ngi c tn lm Qun nh i Quc S v mi tm ngi c phong hm Qun nh Php S. Li ch nh sau khi v Php vng vin tch, th phong hiu Php vng cho ngi k v php t theo tp truyn. Mi v Php vng hng nm phi triu cng nh Minh mt ln. Thi s Minh, nh ci cch Tng Khch Ba ca phi Tn Cam an va mi hng khi nn i vi chnh ph ca Minh triu cha c nh hng my. Do , ng ch c th phong l Vng trong t cch l i Lt-ma, cn li phn ng l cc i Lt-ma ca phi Hng-mo. n i vua Minh Thn Tng, nm Vn Lch th t (1576), Ym p Hn c nh Minh phong lm Thun Ngha Vng, ng ny lin nghinh n v t Lai i th ba n Mn c hong ha. S gio ha ca Hong gio nh d m truyn thng vo i sa mc pha nam ln pha bc (Ni Mng v Ngoi Mng). ---o0o--Lt Ma Gio v Triu Thanh Nh v t Lai i th ba du ha theo mt trc di theo hng ng xuyn qua cc tnh nh: Cam, Thanh, Tuy, Ninh. Ngi cm ha cc b tc Mng C Thanh Hi v H So, khin Ym p Hn mt i dng binh bng dng t b binh nghip, knh tn Pht php, v quy y Hong gio. Sau khi Nguyn Thun -Ym p Hn lui v sa mc pha bc v tuyn b Lt-ma gio l tn ngng chnh ca Bc mc (Ngoi Mng). Mt ln na Lt-ma gio li c c c hi truyn vo cc b tc Mng C Bc mc.

Nhn v Pht gio Ty-Tng di triu Thanh c nhiu mi quan h vi cc b tc Mng C. Do , nay xin gii thiu trng hung phn b ca cc b tc ch yu thi by gi nh sau:

Theo ghi chp caThnh V-K, th do c t Lai i th nht l Cn n Chu Ba vn l hu du ca Ty Tng vng tht, do ng gom c quc vng v gio ch vo tay mnh ri dn d lm cho Hong gio nm c i quyn chnh tr v tn gio.Thc ra, th thi c t Lai i th nht, cc a khu ca Ty Tng cc din ch yu l do cc v Php vng ca phi Hng gio phn tr. V th, d c t Lai i th nht c nm c quyn chnh-gio i na th cng ch l quyn mang tnh cc b. Mi n thi c t Lai i th nm, do b Ho Tht c ca Mng C by lu vn chn nui L Mc T, bng cui i nh Minh b ny li di chuyn nghip du mc ca h n Thanh Hi, v th lnh ca b ny l C Th Hn, ng ny dng th lc ca mnh gy sc p ln cc a phng Khng, Tng v sai Ba Tang Tit cung phng c t Lai i th nm ang c tr Tin Tng. Trong khi Tng Ba Hn c Hng gio ca phi Gi Nh M ng h th ang cai tr Hu Tng. Nhn v Ba Tng Tit hng v C Th Hn m t co Tng Ba Hn ngc i b chng, v c hu dit Hong gio, v l ngi khinh thy, git bn. Do , vo nm Thun Tr th hai (1645), i Thanh Th T. C Th Hn xut qun tn cng tiu dit Tng Ba Hn; ly cha Trt Thp Lun B Hu Tng giao v cho thy ca c t Lai i th nm l Ban Thin qun l. Tuy C Th Hn sau con trai ca mnh l t Nhan Hn lu li Hu Tng trng coi vic chnh tr. Nhng t Nhan Hn l ngi knh tn c t Lai i th nm ht mc, nhn m vic cai tr Tin Tng li do v i thn di trng ca c t Lai l Ba Tang Tit nm gi. Chnh iu ny m u cho vic phi Hong gio thng nht Ty Tng v cng l u mi a n vic Ban Thin v t Lai phn tr Tin Tng v Hu Tng. ng thi cng khi u cho vic ngi Mng C ln lm tng vng thng tr Ty Tng. c t Lai i th nm ln u tin tip xc vi Thanh triu l vo nm Sng c th by(1642), i vua Thanh Thi Tng. By gi c t Lai sai s n Thnh kinh (Thm Dng ngy nay) dng biu v gi vua nh Thanh l Mn Th X Li i Hong , c ngi ni Mn Th l chuyn m ca ting Mn Chu. Thanh triu rt vui, lin sai s p l v gi c t Lai l Kim Cang i S. Thanh Thun Tr nm th chn (1652), c t Lai i th nm n Bc Kinh chu, v c Thanh triu phong lm Ty Thin i Thin T Ti Pht Lnh Thin H Thch Gio Ph Thng Ngc T t Lai Lt Ma. l ln u tin Hong gio Ty Tng hng v chnh ph Trung Quc nhn a v Php vng mt cch hp php. Thc th thi by gi c t Lai tuy l lnh t chnh-gio ti cao, nhng thc t quyn lc ca Ngi ch nm Gio-v ch khng

Chnh v. Thc quyn chnh tr vn do Ba Tang Tit nm gi. Chnh v l do ny m Ba Tang Tit mi hip thin t d lnh ch hu (mo lnh thin t sai khin ch hu. ng ta lun nhn danh c t Lai a ra mnh lnh chnh tr, nn vo nm Khang Hy th hai mi mt (1682) i Thanh Thnh T, c t Lai i th nm vin tch, nhng Ba Tang Tit gi b mt khng pht tang, li cn mn danh c t Lai thnh cu triu nh nh Thanh phong ng lm quc vng Th B c (tc Ty Tng). Khng ch c vy, Ba Tang Tit cn chng li ngi chu ca C Th Hn ang nm quyn ti Ty Tng l Lp Tng Hn.Khang Hy nm th ba mi lm (1696), nh Thanh mi bit tin v c t Lai vin tch. By gi Ba Tang Tit li mt trnh ln triu Thanh v t Lai i th su, v ny va trn mi lm tui, c tn l La Bc Tng Nhn Thanh Trc Dng Gia Mc Th. Li ni v Lp Tng Hn, sau khi bit r m mu ca Ba Tang Tit, ng lin bt v git ngay, ri cng t mnh lp ln mt v t Lai i th su, c tn l Y- Ty Gia McTh. Vic lm ny ca Lp Tng Hn a n cc din c hai v t Lai chn, ngy. Vic Lp Tng Hn st hi Ba Tang Tit gy nn s bt mn cc ln i vi b tc Chun-Nh-Ct ty Mng-C. Bi lu nay b tc ny cu kt mt thit vi Ba Tang Tit . Do , nm Khang Hy nm mi lm (1716), Lp Tng Hn b Sch Vng ALp-B-t-ngi ca b tc Chun Ct Nh mu hi. Mt ln na, v t Lai i th su do Lp Tng Hn lp ln b cho l ngy. V vy tc ngi Tng tnh Thanh Hi mi lp ring mt v t Lai i th su c tn l La Bc Cch Tang Gia Mc Th, v c tn lm lnh t Lt-ma gio ti Thanh Hi. Kt qu, mi ngi ng l v t Lai do Ba Tang Tit lp ln lm v t Lai i th su, cn v t Lai c lp ln Thanh Hi phi i n sau khi qun Thanh nh bi b tc Chun-Ct-Nh mi chnh thc tr thnh v t Lai i th by, l vo nm Khang Hy th nm mi chn (1720). V l ng quang c t chc ti Lp Tt- c ni li ni l t Lai i th su. Bnh nh xong bin lon, nh Thanh dng ngi con trai ca Lp Tng Hn l Khng T Ni, cho ng ny nm quyn cai tr Tin Tng, v cho i Kit-Ph La-Ni nm quyn Hu Tng. Khi Thanh Th Tng- Ung Chnh ln ngi, ng bn bi b nh Tim- (ni ca v vua lc cha nhip chnh) v dng nh ny lm cha LtMa, sau tr thanh cung Ung Ho Bc Kinh. Vic lm ny l nhm biu th lng tn sng ca cc vua nh Thanh i vi Pht gio Ty Tng. n nm Ung Chnh th hai (1724), Khng T-Ni gp nn. Trong lc qun bnh lon ca Thanh triu cha ti

c Tin Tng th Ph La Ni dp yn c c lon. Nh c cng dp lon, Thanh triu phong Ph La Ni lm qun vng, cho tng l c Tin Tng ln Hu Tng. Cng lc Thanh triu cho lu li Ty Tng hai v chnh, ph i thn iu khin hai ngn qun Thanh c ly t hai tnh T Xuyn v Thim Ty ang n tr ti Tng th. Vic lm ny ca Thanh triu m u ch Tr Tng i Thn ca nh Thanh i vi Ty Tng, v cng t Ty Tng chnh thc tr thnh lnh th ni thuc Trung Quc. i vua Thanh Cao Tng, nm Cn Long mi hai (1747), Ph La Ni t trn, con trai l Chu Ni Mc c ln k v. ng ny li ngm cu kt vi b tc Chun Ct Nh lm phn. Kt qu, v Tr Tng i Thn ca Thanh triu l Truyn Thanh v b h ca ng u b h st di tay ca Chu ng. Tip Thanh triu lin sai Tng c T Xuyn l Sch Lng thng sut i qun tin vo Ty Tng tho pht. Sau s bin ny, chnh sch ca Thanh triu i vi Ty Tng khng cn phong cc tc hiu nh: Hn, Vng, Bi Lc, i Khit.v.v.. nh trc. Ci cch ca Thanh triu ti Ty Tng l lp ra bn Ct B Lun, v phn chia a gii cho h cai tr, nhng tt c du do c t Lai tng l ton cc. y cng l dp khi phc li ch chnh-gio hip nht ln na. Trong khi v Tr Tng i Thn ca Thanh triu ch x l a v gim c. y l thi k y nhng no ng v vic c t Lai i th su l chn hay ngy.V lnh t tinh thn ti cao ca Ty Tng by gi l Ban Thin i th nm. Ban Thin vng mnh nh Thanh di tr n Tin Tng. Ti y tuy xa, nhng Ban Thin vn iu hnh Chnh-Gio s v Hu Tng. Nm Khang-Hy ba mi bn (1695), Ban Thin nhn c chiu ca Thanh triu triu n Bc Kinh. Ti Bc Kinh, Ban Thin c Thanh Thnh T phong tc hiu Ngch Nh c Ni. CnLong nm bn mi bn (1779), Ban Thin i th su n kinh k. Do trc vua CnLong quy y vi Ban Thin, v ch thn nh vua cng tng lnh th gio ngha Pht php t Ban Thin. Do , khi Ban Thin n kinh thnh th c hong tc triu Thanh, cc quan i thn cng phi tn, thi gim ai ai cng knh trng Ban Thin nh knh Pht. Trn ng t Ty Tng n Bc Kinh, Ban Thin (i th su) nhn c rt nhiu ti vt cng dng. Chng may nm sau v mc phi dch bnh u ma, Ban Thin i th su vin tch ti Bc Kinh, tc huynh ca Ngi l Thn Ba H Khc phng di ct v ton b ti vt cng dng v li Ty Tng. Trong lc cha kp em s ti vt ny ra phn pht, th tc ca Ngi l X-M-Nh-Ba mt tn Hng gio, b mt d ngi Khuch Nh

Khch (Ni Bc Nh) vo Ty Tng cp ly ton b ca ci Trt Thp Lun B. Hay tin, Thanh triu bn phi Phc Khang-An lm i thn mang qun t Thanh Hi tin vo Ty Tng nh bi qun Khuch Nh Khch. Ty Tng li mt ln na c yn bnh. C iu l sau cuc bnh lon ln ny ci ngoi, quyn lc Thanh triu tr nn ln mnh hn, bng cch nh Thanh trao thm quyn bnh cho v Tr Tng i Thn, cho v ny c ton quyn quyt nh mi vic ti Ty Tng. Tt c mi quyn lc v hnh chnh u do Thanh triu nm gi, t Lai v Ban Thin ch trng coi v Tn gio v, v hon ton khng dnh g n quyn lc hnh chnh, d rt nh. Li mt ln na c s chia ct gia chnh tr v tn gio, hnh thc chia ct ny ko di mi n nhng nm cui nh Thanh. ---o0o--Chnh Tr V Tn Gio Ti Ty Tng Vo Cui Triu Thanh Cui triu nh Thanh, do v triu nh i x bt xng vi Ty Tng, trong c vic Triu Nh Phong m mu nh ph vng bin cnh (tc ni a Ty Tng), v thi hnh chnh sch ci cch in a, gy bc hi tn gio, khin c t Lai i th mi ba phi lu xut sang n . Ngi tm n v trnh by r vi ngi Anh (quc) v ni tnh Ty Tng; ng thi yu cu ngi Anh gip bng cch i khng li Thanh triu. Bit c ch ca c t Lai, Thanh triu bn tc b danh hiu t Lai Lt Ma ca ngi, lnh cho v Tr Tng i Thn phng tm cho bng c mt v Linh-nhi mi, v tn lp thnh mt v tn t Lai. Vic lm ny ca triu Thanh khin d lun th gii xn xao. T mi quan h gia Ty Tng v Thanh triu tr nn xu hn. Khi cuc cch mng Tn Hi (1911) n ra, c t Lai mi t n phn hi Ty Tng. Mt mt Ngi tuyn b Ty Tng c lp, mt khc ngi phi qun i Ty Tng tin vo vng bin cnh ca T Xuyn (nay l tnh Ty Khng), trc tip n nh Ty Khng, v mu vic thu phc li vng bin cng m Thanh triu chim trc y. V ph i thn ca Triu Nh Phong i vo khu vc Trung-Anh lnh th bi xch triu nh Mn Thanh l c chp qua chnh sch b quan. n y ch Tr Tng i Thn ca Thanh triu coi nh chm dt. Nhng chnh ph Bc Kinh li lp ra ch mi vi tn gi: Tr Tng Bin S Trng Quan. Ch ny cha kp thc thi ti Ty Tng, c t Lai lp ln ti TinTng ch Chnh-Gio i Quyn. Nm Dn Quc mi ba (1924), c t Lai i th mi ba v Ban Thin i th chn c s bt ho, nhn Ban Thin t Thanh Hi n Bc

Kinh v hng v Thanh triu. Thy vy, c t Lai lin khi phc Tin Tng, Hu Tng thnh th ch Chnh-Gio hip nht. By gi chnh ph Dn quc trung ng vo nm th mi by (1928) bc pht thnh cng. Do , nm Dn quc mi tm (1929) sai Bc Bnh Ung Ho Cung Lt Ma l Cng Gic Trng Ni lm U-vn chuyn vin vo Ty Tng, v c c t Lai by t s hoan nghnh. Kp n lc Cng Gic Trng Ni v li Bc Kinh, c t Lai lin phi ngi n Bc Kinh lm Tng i biu cho Ty Tng, li phi thm S Thn an Tng lm ph i biu v thit lp Bin S X ti Bc Kinh. y cng l bc u khi phc li mi quan h gia chnh ph Dn quc vi Ty Tng. Nm Dn quc hai mi tm (1939), Ng Trung Tn vo Ty Tng ch ta l ng quan ca c t Lai i th mi bn, sau thit lp ti Ty Tng mt c quan c tn l: Tr Tng Bin S X, c quan ny khng th so snh vi nha mn ca Tr Tng i Thn ca nh Thanh. Nhng trn phng din quan h song phng th y l c quan rt trng yu. n khi chin tranh khng Nht thng li, Ty Tng lin c phi mt on i biu n Nam Kinh chc mng, v khi y chnh ph Dn quc di v Nam Kinh. Cng trong nm ny (1939), vo ngy 25 thng 12, khai mc Quc Dn i Hi ti Nam Kinh ch nh Hin php. Ty Tng phi mt on i biu gm mi tm ngi n tham d. Dn quc nm ba mi by (1948), l nm bc u thi hnh Hin php c Quc Dn i Hi thng qua, l tin hnh tng tuyn c bu Tng thng v ph Tng thng. Cc tc ngi Tng tm c ni a Trung Quc v a phng Ty Tng cng chn hai mi i biu, tt c u n Nam Kinh tham d. Chng lu sau n ra cuc chin tranh. Thng 7 nm 1949, Ty Tng ra lnh cng p nhn vin ca Trung ng Tr Tng ri khi Lp Tt. Nh vy mi quan h song phng gia chnh ph Dn quc v Ty Tng vn vn c hai mi nm th co chung. Trn thc t, th by gi nhn vin do chnh ph Dn quc c phi n Ty Tng ta h h chng thit tha g vi bn a. By gi c mt ngi Ty phng trong hng ng qun i Nhn Dn Gii Phng, khi on qun ny tin vo Ty Tng. Nhng ng li l ngi sau cng ri khi Ty Tng, ng c tn Hn ng l Ninh Khang c. Chnh ng vit cun Ty Tng kin vn lc. Tit 12, trang 133, ng c li bnh sau: Ti vi t cch khch quan m nhn xt v v i quan ca Trung Quc l Trn tin sinh v ngi ph ca ng l Lu tin sinh; i vi Ty Tng, hai v ny c thi khng tt, ta h h chng lu tm tm hiu g v dn tnh ca Ty Tng mt cch cn bn, h t i thi qu, v lun dng uy quyn sai khin ngi dn bn x, trong khi tm l ca dn Ty Tng lun phi n nhn chu ng. Chnh ph Trung Quc phi nhng ngi nh vy n Ty Tng kh lng

to c s dung hp gia hai bn Trung-Tng, tht l ung cng. (bn dch ca Trn Trng- Chnh Trung bn). ---o0o--TIT II. PHT GIO MNG C Ngi Mng C V Tn Gio Gc Ca H Phn m u quyn mt ca b sch a-Tang Mng C S vit: Trung b vng T , bc c cc sn h lm ranh gii vi Ty B Li , nam gip Cao Ly, Trung Quc, Th Phn, sng T Hn (Sihoun), v sng L Hi, ty khi t sng Phc Nh Gia (Volga), ng gip bin Nht Bn. T thi thi c l ni c tr ca ba ging dn du mc m ngi i thng gi l t Quyt, Tht t v Mng C, hoc cn gi l ng-H, l NChn. S khu bit ny l y c vo phng din ngn ng v hnh mo ca h l chnh. C s Trung Quc gi h l Bc ch, v sau cn phn ra Hung N, Tin Ty, Tht Bt, t Quyt, Kit an v N Chn. H l nhng dn tc du mc rt hiu chin, qua nhiu thi k h thng gy tai ho cho t nc Trung Hoa. Nht l s xut hin ca Thnh Ct T Hn - ngi lm chn ng th gii. phn trc chng ti trnh by v tn ngng tn gio ca cc dn tc du mc vng Trung m gii hc gi gi tn ngng ny l Tt Mn gio. Theo ghi chp ca a Tang Mng C S th tn ngng ca dn tc Tht t b lit vo loi m tn. iu cng d hiu, v i vi cc dn tc du mc cn man d c tr khu vc bc b Chu, tn ngng ca h u mang tnh m tn ging nhau. Tt c h u tha nhn c mt v Ch t, v Ch t ny hip vi (ng) Tri v c tn l Nht ng Cch L (Tangri). H sng bi c nht, nguyt, sn, h thuc ng hnh (kim, mc, thu, ho, th). H dng cy g hoc lng th ch tc ngu tng c tn l ngCang (Ongon) v treo ln vch tng ri hng v m l bi. H quan nim rng con ngi sau khi cht s ti sinh mt i khc k tip, v cng sinh hot nh i hin ti ny. H cho rng tai ha l do c qu gy ra, mun khi th phi dng phm vt cng, hoc mi (thy) Tt Mn cu o. Tt Mn l mt loi hnh tn gio u tin trong sinh ha tn ngng tn gio ca thi nguyn thy. Chc nng ca Tn gio-s ca thi k ny gm nhiu chng loi nh: huyn thut gia, thy gii mng, thy bi ton, chim tinh v kim lun y thut v.v.. Cc Tn gio-s t nhn h l ngi thn cn vi thn linh. H t cho l h bit c mi quan h b mt gia qu kh vi hin ti v tng lai. H nh trng v c tng thn ch, hi lu phn pht

cho n ngy lm, lc y s c thn linh ly thn th h v ri h nhy ma t tung cng lc h ni ra nhng li v kit hung, ha phc. Nhng vic nhn sinh i s, ngi ta u tin vo li ni ca Vu-S (tc Tn gio s). V h tin mt cch rt thm thit. (bn dch ca Hng Tha Quntrang 33). Chng 69 ca sch M Kh Ba La Hnh K cng c cp n Thn o ca ngi Tht t, v ni rng: Ngi Tht t tin l c thn.V Thn c tn l Np-Xch Cai (Nacigay).y l v a thn, l thn bo v v gip con chu, sinh, sc vt v rung la ca h. Thn th nhn l cng rt ln. Ngi ta dng vi hoc lng th bi tr thn v. c tin ny ca ngi Tht t, theo ch thch ca Sa Hi Ngang th: ngi Tht t tin l c mt v thn sng to, to ra tt c mi vt hu hnh v v hnh, mi hnh vi tt xu ca con ngi, thn u thu hiu v c s thng pht phn minh (bn dch ca Hng Tha Qun trang 246-249). ng Cch L l tn ca v thin thn, Np Xch Cai l tn v a thn. Tt Mn gio tuy quan nim c mt v thn ti cao trn tri, nhng k thc h thuc tn ngng a thn. Minh Thn Tng, nm Vn lch th nm (1577) Hong gio Ty Tng c truyn n Mng C, v ri Tt Mn gio ca bn a dn d b Hong gio dung hp. Tri qua thi gian b mt dn th lc. ---o0o--Ht Tt Lit Vi Hng Gio Ty Tng

Thnh Ct T Hn t mnh tch khi v chng li hai mi nc Liu, Kim dy khi c nghip. Nhng phi kinh qua bn ngi con v hai ngi chu, l: Oa Hoc i, Thut Xch, St Hip i, Li, Qi Do v Mng Kha, n i Ht Tt Lit mi dit c nh Nam Tng, thng nht Trung Quc v di quyn ng. Pht gio c ngi Mng C n nhn nh tn ngng ph bin ca h. iu c c l nh vo s m u thi i Nguyn Th T-Ht Tt Lit.Trc , i a s dn Mng C u tn ngng Tt Mn gio, c ni cn c du tch ca C c gio. Vy Pht gio c du nhp Mng C vo thi k no? Cu tr li chm nht l vo i Nguyn Hin Tng-Mng Kha Hn. a Tang Mng C S quyn hai, chng nm, ni: Sau khi tc v, Mng Kha lin sai hong l Ht Tt Lit nm quyn cai tr vng t c nhiu h dn sa mc pha nam. Ly tng nhn l Hi Vn coi v Thch gio v, ly L Ch Thng coi

v o gio v, sau phong Ty Thm Tng Na Ma lm Quc s, cho trng coi bao qut mi vic v Pht gio. V Na-Ma ny c ngi hiu nhm l Lt-ma, thc th v Na Ma ny c quan h vi v t i th t ca phi Tt Gi. Trong cun Uy Khng Tc Hnh K ca L Khc Hc Nh cng chp l thi Mng Kha Hn: Thnh Ho Lm ca Mng C tng n vi tng l Lt ma Hng gio. Li thy trong cun a Tang Mng C S quyn ba, chng mt ni: Trc khi Pht T Ba cha n Mng C, th hai v Hn sau Thnh Ct T Hn cng tng mi v Lt ma c tn l Sagtcha pandita (Tt Gi Ban Tr t) t Th Phn n Mng C, v nh v ny ch tc mu t cho Mng C, vic cha xong th v Lt ma ny vin tch. Nh vy, r l trc thi Ht Tt Lit, Pht gio c truyn vo Mng C. Chng qua thi ny cc v Hn ca Mng C khng nghing v mt tn gio no. Ring Ht Tt Lit l ngi tng n Ty Tng nhiu ln, hn na lc cha ln ngi Ht Tt Lit cng quy y Tam Bo ri. ng thi cc Lt ma Ty Tng tng em Pht gio t U Ngt Nhi, Th Phn truyn ging khp cc doanh tng ca cc v vng Mng C. Sau khi Mng Kha Hn t trn, Ht Tt Lit t lp ln lm Hn v dng Pht T Ba lm s, ng thi nh ng ny ch tc tn t cho dn Mng C. Nguyn Th T, nm Ch Nguyn th su (1269) xung chiu ban hnh s dng tn t, chiu c on vit: Nc ta dn khi nghip t phng Bc, phong tc cn chung theo xa, cha kp ch tc mu t. V th, phm khi dng n vn t phi cy n Hn t hoc U Ngt t. Ngay bn triu ta m ni, th vic ch tc vn t cho Mng C vn cha hon b. Do , Ta c mnh cho quc s Pht T Ba sng ch ra Mng C tn t. Nay ban hnh lnh cho mun dn hy dng tn t Mng C dch, vit, thay cho tt c cc vn t khc, mc ch sao cho mi vic u thun ngn t s. y qu l mt cng hin cc k to ln i vi vn ha Mng C. Khi n nh triu chnh, Ht Tt Lit phng theo ch ca Hn tc m kin lp nh Thi miu Yn Kinh. Ch Nguyn nm th ba (1266), lc thnh nh Thi miu, lnh cho tng l lm cc Pht s trong by ngy m. T v sau quy nh mi nm u dng l ny lm Vnh thc. Ch Nguyn nm hai mi hai (1285), mt ln na Nguyn Th T sai Pht T Ba v nhng v tng trong Php phi hy tham kho, i chiu v khm nh li kinh bn ca Hn tng v Th Phn Tng tuyn thnh mt b Ch Nguyn Php Bo Khm ng Tng Lc.

Nh Nam-Tng tiu vong vo nm Ch Nguyn mi by (1280). Nguyn Th T bng h nm Ch Nguyn ba mi mt (1294). Ngi k v Nguyn Th T l Nguyn Thnh Tng-Np Ma H. Thnh Tng l ngi dc lng tin Pht mt cch cc k thnh tm. Do , ng cho Tt Lan Np Thc L (con trai ng) thay vua cha xut gia lm tng, v lnh cho ng ny phin dch Phn kinh ra Mng C vn, v ban hiu cho Lch S S i l Ph Minh Qung Chiu Hong Bin Tam Tng Quc S. i vua Nguyn V Tng, Ch i nm th ba (1310), c cao tng Ty Tng l Php Quang n Mng C chnh sa thm Mng C tn t do Pht T Ba ch tc. Li c cc hc gi Trung Quc v cc vng Hi Ct em tng kinh Tng vn dch ra thnh tng kinh Mng C vn. T v sau tri qua cc i vua nh Nguyn nh: Nhn Tng, Anh Tng, Thi nh , Vn Tng, Thun , i i u sng tn Pht gio Ty Tng. Lc Minh Thnh T hng nghip ( 1369) th Nguyn Thun nh ng gi quay v qu c- Bc mc; v ri Pht gio Mng C c mt thi b lng qun. C trm nm sau Hong gio Ty Tng mt ln na c truyn n Mng C, khi y Pht gio ti Mng C mi c c phc hng. ---o0o--Hong Gio Du Nhp Mng C Hong gio truyn n Mng C ch yu l khu vc Ni Mng, thuc b tc Ngc Nh a T ca A Nh t Hn (S nh Minh gi ng l Ym p Hn). Thot tin, A Nh t Hn a qun vo cp ph Trung nguyn. V sau quy phc vua Mc Tng nh Minh v c phong lm Thun Ngha Vng. ng thnh c tng kinh Ty Tng c ch vit bng vng. ng thi ng cng nghnh n nhiu v Lt-ma n Ni Mng gio ha dn bn a. C mt s kin ti ch yu lin quan n chuyn nghinh n Ltma n Ni Mng, l ngi chu ngoi ca A Nh t Hn c tn l Trit Thm Hng i C, sau khi ng ny chinh phc Ty Tng, ng li quy y pht gio Ty Tng. Chnh Trit Thm l ngi cung thnh mt v Lt-ma danh ting ca Ty Tng l Khu Ba Khc Thc cng v Mng C vi ng. Minh Thn Tng, Vn Lch nm th t (1576), Lt ma Khu Ba Khc Thc din kin Ym t Hn v khuyn ng quy y Lt ma gio, Ym t Hn ha s thc hin. Ngoi ra, nm Vn Lch nguyn nin ( 1573), Ym t Hn nh ph ven vng Cp Lp Nh B c c bt sng mt s ngi Tng, trong c Lt ma A L Khc, ng ny cng khuyn Ym t Hn quy y Pht gio.

Nh vy m Vn Lch nm th nm (1577), Ym t Hn phi chuyn s vo Ty Tng nghnh thnh c t Lai Lt Ma i th ba l Ta Lng Gia Mc Th tun tch Mng C, v ban tng ngi danh hiu Thnh Thc Nht Thit Nga T Nh t Lai Lt Ma. ng li v c t Lai m kin to cha ti thnh Quy Ha thuc x Tuy Vin. Ym t Hn mt i chinh chin, vy m ng vt b binh nghip quy y u Pht, v n lc dng vn tr, v nghe theo s gio ha ca c Pht, tinh tn lm vic thin, nghim cm b chng khng c st hi. iu nh du s khi u thnh hnh ca Hong gio mn nam Mng C (Ni Mng). c t Lai i th ba vin tch, sau chuyn sinh lm t Lai i th t, k v vi php hiu l Vinh an Gia Mc Th. By gi nhm vo thi tng tn ca Ym t Hn l C Long Hn, nhn v C Long Hn xut thn t gii qu tc v nghip nn ng c dn vng bc mn Mng C (Ngoi Mng) ht sc yu qu. Khi u cho vic Hong gio c mt ngoi Mng C, trc tin phi ni n cng trng ca A Ba i Hn. ng l tng t ca Th T Hn. Trong biu vn ca Th T Hn thuc Khch Nh Khch b chp rng: Trong nc vn cha c Pht gio, nhng t lc Tng t ta bi yt c t Lai Lt Ma, v c Ngi ban hiu cho tng t ta l Ngo St Lt Ti m Hn. T Pht gio trong nc mi ngy cng sng r nh nht tinh. Trong cun Mng C Cp Mng C nhn ca Bao T c Nit Phu (Pozdneyeff)th chp: A Ba i Hn l ngi Mng C u tin hong truyn Lt ma gio ti Mng C. A Ba i Hn cung thnh v t ca c t Lai i th ba l i T Mi t L H Khc n tr tch ti mt ngi cha gn sng -lp ca b tc Khch Nh Khch tuyn dng Pht ha. i T Mi t L nhn c s hoan h v knh ngng cc ln ca ngi dn Mng C. Nhn ng c A Ba i Hn tng tn hiu l i T Nc Mn Hn hoc Bc Thc Khc T Nng. Li ni b tc ch L t ty Mng C quy y Pht gio, vic ny c kh nng l vo cui i nh Minh. Vn Lch nm bn mi bn (1616), cc Qun trng ca b ch L t u quy y Lt ma gio; trong khi cc a khu khc gm: Khoa B a, A Nh Thi, U L, Thp Nh Ba Cp i, Thanh Hi v.v cng u quy y Lt ma gio. Trong s , con ca Qun trng Ba L Hn i Kit thuc b Chun Ct Nh c cho xut gia lm tng. Qun trng ca cc b u cho mt con trai i xut gia lm tng l, v Qun trng no khng c con trai th nui mt dng t nam trong cng b tc cho xut gia lm Lt ma. Khch Nh an Hn ca Chun Ct Nh b cng tng vo Ty Tng lm Lt ma, v c c t Lai ban thng tn hiu l Bc Tht Khc Hn. Sch Vng A Lp B t

cng thuc Chun Ct Nh b, noi theo Ph Lp Tng Hn vo Ty Tng xut gia lm Lt ma v c c t Lai ban tn hiu l Bo Quyn i Khnh Vng. V sau ng ny kin lp cha C-Nh-Trp pha bc sng Y-L cng dng, tng l ca cha c hn su nghn v . ---o0o--Pht Gio Mng C Vi Trit B Tn an Ba S xut hin ca Trit B Tn an Ba (Rje-btsun-dam-pa-Ch Tn Bo Vng), v phng din lch s Pht gio ti Ngoi Mng C m ni, th Trit B Tn an Ba qu l mt vin ngc qu v cng trng yu. Cn c theo danh xng th Trit B Tn an Ba l t ca Tng Khch Ba i s, nhng v mt lch s th ng c lin h vi phi Tc Nang ca i hc gi a La Na Tha. Nhng nm cui i ng du ha vng ngoi Mng. V sau v i Lt Ma l t th nm ca phi Tc Nang tr ti Lp Tt ci quy v phi Cch L, trong khi a La Na Tha chuyn sinh thnh Trit Mc Tn t Nh Lp p ca Hong gio. Danh xng Trit B Tn an Ba l chuyn m ca Trit Mc Tn t Nh Lp p. Do u m Trit B Tn an Ba tr thnh Kh Lun Hot Pht? Ch Hot Pht khi u l do Sch Vng A Lp B t thuc b tc Chun Ct Nh, ng l ngi kin to cha cng tng. Do v lnh t ca b tc Chun Ct Nh i ch li triu nh Thanh. Do , ng thi triu Thanh cm ch vic giao tip gia Trit B Tn an Ba vi Chun Ct Nh b, v vy nn Sch Vng A Lp B t Hn bn ly danh xng l Ty Lc , v mi bn v i Lt-ma chng minh lm ch tr. T , phm h gp vn g trng i nghi nan, hoc k sch khn yu ng u vn bn v i Lt-ma ri mi quyt nh, cng t thit lp mt h gio quyn vi y uy tn. V sau do c s bt ho gia b tc Chun Ct Nh v Khch Nh Khch, nhn y Thanh Thnh T phi qun n tiu tr, nhng Thanh triu li biu l s u i vi Pht gio Mng C. Vi cc Lt-ma, nh Thanh gia phong tc hiu nh: Quc s, Thin s v.v ng thi nh Thanh cn cho khi cng xy ct nhiu t vin v tng thm s phong tng danh hiu i Lt-ma, cho hng thm nhiu c quyn.Lc a La Na Tha du ha vng bin cnh ca Ngoi Mng (vo thi ca A Ba i Hn. Do , c thuyt ni a La Na Tha cng tc l i T Mt t L). ng c b tc Khch Nh Khch ht sc knh ngng v quy y. B tc ny c lp cha ti Kh Lun. Lc chuyn th li nhm vo i vua Thnh T nh Thanh, v c th phong lm Trit B Tn an Ba H Khc . Khang Hy nm th ba mi (1691), Thanh Thnh T tun hnh (vua i chi) vng bin cnh St Cp Nh a Lun Nc Nh, by gi Trit B Tn an Ba mi c

dp hi kin vi v hong nh Mn Thanh. Theo Ba c Li (Badeley) th Trit B Tn an Ba sinh vo nm Sng Trinh th tm (1635) i vua Minh Trang Lit v tch vo nm Ung Chnh nguyn nin (1723), i vua Thanh Th Tng. i Thanh Hi in S Lit cng chp: Nm Khang Hy ba mi hai phong Trit B Tn an Ba H Khc lm i Ltma, cho lp cha Kh Lun thuc b tc Khch Nh Khch, rng truyn phi Hong gio ti y. Trong khong thi gian t vua Khang Hy n vua Cn Long, Trit B Tn an Ba c phn no nhn s u ng ca triu nh nh Thanh. Khang Hy nm th ba mi (1691), sau khi gp Thnh T cho n nm Khang Hy th bn mi, trong khong mi nm lin, nm no ng cng nhn c chiu ca vua Thanh vi n Bc Kinh, mi ln hi kin ln no ng cng u nhn c phm vt do Thnh T ban tng. Khi tip xc, gia ng vi vua Thanh khng c s cch ly. Khang Hy nm su mi mt (1722), ng tuy thn suy, bnh nng nhng vn c gng lm ng li giao c vi Thanh Thnh T t lc tui cn by mi, nay tui chn mi l phi gp nhau. Tic rng khi ng n kinh k th Thnh T bng h. ng yt kin vua T-cung. Truy iu li nhng vic gia hai ngi khi vua cn sinh tin; hai nm sau , nm Ung Chnh nguyn nin (1723), ng cha kp v li Kh Lun th vin tch ti mt ngi cha ca Hong gio Bc Kinh. Vua Thanh Th TngUng Chnh vn l mt tn thun thnh ca Pht gio, nn i vi Trit B Tn an Ba-v i Lt-ma ca Hong Kho Thnh T, vua cng trn trng qu knh v cng. Ung Chnh dng l rt hu tip i. C chuyn trng hp rt l l Thnh T thng h nhm ngy gip ng, Trit B Tn an Ba cng vin tch ngy gip ng, khin ngi trong thin h cho rng c hai u l bc phi thng! Chuyn cng l l khng thy L Thm Vin cn ngn vic vua Ung Chnh ph l, l vic nh vua ch thn n trc kim quan ca Trit B Tn an Ba hnh i iu l bng cch treo mn cng tr, v xng hiu l Khi Php Trit B Tn an Ba i Lt Ma, li cn c phi i thn h tng di ct ca Trit B tn an Ba v Kh Lun. Vic kin to t vin Kh Lun xy ra vo nm Khang Hy th nm (1666), cn Trit B Tn an Ba th thng vng lai trc tch ti Kh Lun. Nhng c mt vic c khi s vo nm Cn Long th su (1741). Nm Cn Long hai mi hai (1757), Trit B Tn an Ba sng lp Cao ng tn gio hc vin Trc Ni c ti Kh Lun. Hc vin hnh thnh mt s hc b, mi hc b c chia ra thnh nhiu cp hc. i l thit lp bn hc b:

1.Hin gio hc bmt ngnh hc chuyn nghin cu Pht gio. 2.Mt gio hc b-chuyn nghin cu o ngha Pht gio Ty Tng. 3.Thin vn hc b-chuyn nghin cu cc hin tng tinh t v kh hu t nhin. 4.Y dc hc b-chuyn nghin cu y thut v cch s dng dc liu. Hai hc b 3 v 4, nguyn trc y l chc nng ca Tt Mn gio. n thi ny c Pht gio ha thnh phng tin gip i. Khi hc xong chng trnh, tng sinh phi qua mt cuc kho th rt chun mc. Hc v tt nghip phi c Trit B Tn an Ba- l tc hiu (danh t chung) ch khng phi ring ch v Trit B Tn an Ba nh lc ban u chun nhn. Do cch t chc tu hc c tnh quy m v s phm nh vy nn Kh Lun tr thnh Trung tm chnh tr, tn gio ca Ngoi Mng C. V mt gio dc, th y ng l thnh a ca Lt-ma gio ti Ngoi Mng. Trung tm ny thu ht tng l khp ni trong x Mng C qun t v tu hc. Theo Tuy Phc K Lc ca Tng Qun th: S d gi Kh Lun l Thnh-quyn, v c qu nhiu Lt-ma lm cy che chn, nn gi l Kh Lun ( ni c qu nhiu Lt-ma, v mi quyn v kinh t, chnh tr, tn gio u do Lt-ma nm gi.Ging ci chung b vy bi rt nhiu cy) Lc vua Cn Long va tc v, Trit B Tn an Ba H Khc c n kinh thnh yt kin, v ng c vua Cn Long ban cho hai vn lng bc v Hunh Sc Vi Kiu (?). Cn Long nm th mi chn (1754), cho thit lp Thng Trt c Ba, t ra chc Ty Sa T Np Nh v mt s chc khc trng coi tc s. t lu sau cho lp Tr Kh Lun Bin S i Thn, nhm hn ch quyn lc ca v Hot Pht, cng l phng nga th lc v Hot Pht khi tr nn qu mnh. Thanh triu lnh cho Kh Lun hng v Ty Tng m phng tm H Tt Lc Hn. Thi vua Gia Khnh tm c v Trit B Tn an Ba i th t, thi vua o Quang tm c v i th nm. n thi vua Hm Phong, tuy khng cn gn b mt thit vi Trit B Tn an Ba nh thi Khang Hy, nhng cng khng gy tn hi n nhng g tt p m cc i vua trc gy to. Vo i Thanh c Tng, Quang T nm th t (1878), tnh hnh c bin ng, v i thn ca Thanh triu ti Kh Lun l Ch Cng ng ny

t chi vic khi i din vi Trit B Tn an Ba th phi ly ba ly v khu u chn ln. Ngc li, ng ra lnh cho v Trit B Tn an Ba i th tm (1870-1924) phi ng ln mi khi nghinh tip v Bin S i Thn ca triu nh. Kt qu, do v Mng C Bin S i Thn va mi thng hiu vi Thanh triu, do nh Thanh buc Ch Cng phi nhng b. Quang T nm hai mi hai (1896), v Bin S i Thn ca Mn Chu tr ti Kh Lun tr nn t nh trong cung cch ng x hn, nhng vn yu cu Trit B Tn an Ba phi ng ln mi khi c s tip xc vi nhau gia hai ngi. Cui i nh Thanh, triu nh tr nn h bi, v vi Pht gio li cng tr nn lnh nht. Chng hn nm Quang T th hai mi bn (1908), v Bin cng i thn ca hai tnh T Xuyn v Vn Nam l Triu Nh Phong phng ch i kinh lc vng bin cnh, nhn y ng ph hoi sc mnh ca Lt-ma gio, n ng cho qun Thanh x ly ba cng ca nhng quyn kinh lm giy. Cng cng nm ny, c t Lai i th mi ba chng li Bc Kinh, buc v i thn nh Thanh mi khi tip kin hoc ban yn v.v phi qu m bi ly ngi. Vua Thanh l Ph Nghi, Tuyn Thng nm th hai (1910), Triu Nh Phong xut qun tin chim Lp Tt, bc hi c t Lai, buc ngi phi lu vong sang n . ng thi nh Thanh cng tc b danh hiu t Lai ca ngi. Cng lc ti Kh Lun, c Ngha Sng Mc Ph b thng, nhn y v Bin S i Thn ca Thanh triu ti Kh Lun l Tam a, khng l g n Lt-ma, c tin hnh vic nghim pht ngi ca Kh Lun. Khin Trit B Tn an Ba phi din kin Tam a yu cu sm n nh tnh hnh. Tam a khng ng li cn qu trch v i bi thng tn hi cho Mc Ph, em phm nhn ra trc L Thm Vin x pht, ng thi tu thnh triu nh cch chc cc v Lt-ma cao cp ang nm gi chng qun Tc-s v Ch-k. Kt qu: Nh Thanh b dit vong, nm Dn Quc nguyn nin ( 1912), Ngoi Mng C lin tuyn b c lp. V Trit B Tn an Ba Kh Lun t lp ln lm hong , thnh lp nh nc i Mng C, ly nin hiu l Cng i. ---o0o--Pht gio v Ngoi Mng C c Lp Nm Dn Quc nguyn nin (1912), i tng thng tuyn b gip v ng h cc v vng cng Trt Tt Khc ca Mng C. Ngi Mng C no c cng vi i cuc th chiu chc v hin hu m thng ln mt cp, cn nh chc Hn v Thn Vng v khng c cp no cao hn, th phong

chc cho con hoc chu ca cc v y. Dn quc nm th t (1915), thng su nn c lp ca Ngoi Mng C b th tiu, chnh ph Bc Kinh lin phi s thn n Kh Lun sch phong Trit B Tn an Ba lm Ngoi Mng C Bc Khc a Trit B Tn an Ba H Khc Hn. Trc khi Ngoi Mng C tuyn b c lp, th Trit B Tn an Ba c tn phong tc v Vng Cng, nay chnh ph Bc Kinh cng cho ng truy nhn li tc v ny. V chnh tr, chnh ph Ngoi Mng c t tr. y l thi k m Pht gio ti Ngoi Mng pht trin cc thnh. n nm Dn quc th tm (1919), Trit B Tn an Ba v Vng Cng ca Ngoi Mng t yu cu chnh ph Bc Kinh trit tiu ch t tr Ngoi Mn. Chnh ph Dn quc lin phi T Th Tranh lm Ty Bc Tr Bin S trng coi mi vic giao ho Ngoi Mng. Ngi k nhim T Th Tranh l Trn Ngh. Dn quc nm th mi(1921) thng hai, ngi Bch Nga l n Cm Ba Long cng hm Kh Lun nhm ph gip Trit B Tn an Ba ln lm qun vng Ngoi Mng C. Vic ny khin cho vng Ngoi Mng khng do u m c t ch v c c nn c lp ln th hai. Nhng ngi ca Quc Dn ng Ngoi Mng l T i Ba Nh ni ln nh li n Cm nh c s tr lc ca Hng qun do T-lin ym tr. Cng trong nm ny, thng by Hng qun tn cng Kh Lun v lp ln Mng C Quc Dn Chnh Ph. Li cng ly Trit B Tn an Ba lm v nguyn th. Nm Dn quc mi ba (1924), v Trit B Tn an Ba t ngt vin tch. Sau s c ny, Ngoi Mng C bc vo h thng x hi ch ngha. Ch ny ci t chnh ph thnh ch Mng C Nhn Dn Cng Ha Quc. Ph b ch ChnhGio hip nht, cm ch vic truy tm s chuyn sinh ca Trit B Tn an Ba nh trc, v triu tp quc dn hi ngh ch nh Hin php, v tin hnh ci to x hi ch ngha. Bi b tt c mi c quyn ca cc tc v nh: Hn, Vng Cng, iKit, H Khc , H Tt Lc Hn v.v Khng cc Lt-ma tham gia hot ng chnh tr, v thanh nin t mi tm tui tr ln khng c xut gia lm tng. Dn quc nm th mi by (1928), Mng C nhn dn cch mng ng t chc i hi ln th by, ra ngh quyt tch thu tt c ti sn ca cc Cha, cng bc tng l hon tc. Dn quc nm hai mi hai (1931), nh nc x hi ch ngha Mng C mi a ra chnh sch n ho i vi Pht gio. Hin php ca Ngoi Mng C c 81 iu, trong c mt iu quy nh: Ngi dn c quyn tn ngng tn gio, v c quyn phn i tn ngng tn gio. Chnh iu quy nh ny khin ngi dn Ngoi Mng

C ngy cng t thnh mi cc tng l tng kinh cu nguyn, cng nh ngy cng cn dn nhng ngi nhit thnh vi c tin tn gio. ng thi ngi t nguyn xut gia cng gim. Do , m vo nm Dn quc th su (1917), tng l pht gio Ngoi Mng C c n 116.577 v, n nm Dn quc hai mi mt (1931) con s ny gim xung cn 82.000 v. Trn thc t, chnh ph x hi ch ngha Mng C khng th coi thng tim lc ca Pht gio chnh t nc h; do m nm 1964, chnh ph Ngoi Mng C c mt phi on i biu Pht gio n n tham d i hi Th Gii Pht Gio Lin Ngh Hi ln th by ---o0o--Ni Mng C V Chng Gia Hot Pht ChngGia (Lcan-skya) l danh hiu dng tn xng v lnh t tn gio mn nam Mng C (Ni Mng). ChngGia l ngi u tin khai m nn Pht gio Ni Mng, dng nh ChngGia cng ng thi vi Trit B Tn an Ba ca Ngoi Mng. Ni Mng c 49 tc ngi Mng so vi Ngoi Mng c ba b vi 39 tc ngi Mng. Thi vua Thanh Thnh T cn ti v c ch nh; cc vng cng v cc tc hiu khc Ngoi Mng khi c vua ban ngn lng, vi la nh th no, th cc v Qun trng ca Ni Mng cng y nh th m ban tng. Nh thnh c v ChngGia H Khc l t ca c t Lai i th nm n kin lp cha V- Tng (cn gi l cha ng miu hoc Hong t) a Lun Nc Nh, v ng thi cng truyn b Pht gio c Ni v Ngoi Mng C. Chng Gia l ngi thuc tnh Thanh Hi, ngi i gi ng l A-Ct Vng La B Tang Khc Lp an. ng vo Ty Tng tu hc, nh c thn cn c t Lai i th nm, v nhiu v hc gi ni ting. ng cu hc gii lut cng cc Php mn khc, v sau mi tr thnh v ChngGia H Khc i th mi bn. Khang Hy nm hai mi su (1687), ng n Yn Kinh yt kin Thanh Thnh T. Khang hy nm bn mi bn (1705), ng c ban Kim n v tc hiu Qun nh Ph Chiu Qung T i Quc S.

Thng ging, Khang Hy nm th ba mi by (1698). Thng ging, Khang Hy nm bn mi mt (1702), thng hai, Khang Hy nm bn mi chn (1710), vua Thnh T nh Thanh ba ln ch thn n Ng i Sn trng coi vic trng tu cha i Vn Th, v cha ny tr thnh Bn Sn ca Lt ma gio Ni Mng C. Thanh Th Tng, Ung Chnh nm th nm (1727), vua pht mi vn lng vng, v lnh cho Chng Gia H Khc i th mi lm kin lp cha ThinNhn. Cha v pha ty nam cha V-Tng (nn cn gi l Ty miu hoc Thanh T). Cn Long nm th su (1741), vua Thanh Cao Tng lnh cho Chng Gia i th mi lm v Ban Thin i th by cng nhiu v dch gi khc, em b phn an Chu Nh ca Ty Tng i Tng Kinh xem c phn no cha dch ra Mng C ng th hy dch cho hon b. ng thi vua xung lnh khc in v ph bin. Cn-Long nm hai mi ba (1758), vua li lnh cho Chng Gia i th mi lm v Trang Thn Vng cng cc v dch gi hy tuyn nh thnh mt b Mn, Hn, Mng-C, Ty-Phn Hip Bch i Tng Ton Ch gm c 88 quyn, cng vi b ng Vn Vn Thng gm 08 quyn. Tri qua nhiu i, cc v Chng Gia H Khc lun hng v triu Thanh m gi lng trung thnh, khng bao gi c di i. Nhng tr x m cc v Chng Gia thng trc tch l a Lun, Bc Kinh v Ng i Sn. Ung Chnh khi cn tim tng tham hc gio ngha Pht php vi Chng Gia, v t ni ng i Thin c c c ch, l nh s tr duyn ca Chng Gia i th mi lm. Nhng nm vua Khang Hy ti v, Ung Chnh lun tinh tn tham thin, ngu nhin ng ht ng, nhn c v thin tng hiu Tnh m ca ngi ng c c s i ng su xa, ng khng dm tin li tn thn ca v thin tng. ng bn n hi Chng Gia, Chng Gia bo khng phi vy, v khen Ung Chnh tin b rt nhiu trong tu thin. Do , khi ln ngi Ung Chnh ht mc knh ngng Chng Gia, ng tn thn Chng Gia l bc siu nhn ti sinh, i thin tri thc, bc phm hnh tinh thun, vin thng v ngi, lc b ci thanh nhn, ta hn mi ln tip tr vi ngi, nhn m c i phng tin, liu gii c cu cnh ca o thin. (Ng Tuyn Ng Lc, quyn 18). Trong Hu T Vn ng li ni: Chng Gia, ngi c t cht linh d, ph nghim hin nhin, khin gio php lu hnh, ging dy chng, ngy thm qun t (Ung Chnh Thin Nhn T Ng Ch Bi). V Chng Gia i th mi chn vin tch ti i Bci Loan, nm 1957. Lc cn l ng u Ngi t ra linh d. Sau khi n i Loan, lc

nhn ri Ngi t thut vi cc php s ngi Hn rng; lc tm nc lin minh nh Bc Kinh, by gi T Hy Thi Hu hn kinh phch tn khng bit phi hnh x nh th no, bn cho vi v Chng Gia Hot Pht (tuy lc y tui cn u nin) n hi xem nn phi lm g. Chng Gia ch ng, nh T Hy chy trn that him. C ln T Hy Thi Hu mc chng au bng lu m khng ngt, lin yu cu v u nin Chng Gia Hot Pht dng tay ln bng Thi Hu, lc bn tay Kim Cang ca v Chng Gia Hot Pht va n ln bng, lp tc cn au ca Thi Hu mt bin. Khi triu Thanh kt thc, Vin Th Khi mt ln na li dng m hiu m vua Khang Hy dng ban tng Chng Gia l Qun nh Ph Chiu Qung T cn thm bn ch Hong T Quang Minh. V sau, T Th Xng li tng thm bn ch Triu Nhn Xin Ha. Sau cn ban tng c hiu H Quc Tnh Gic Ph Gio i S, v Ngi cng tng m nhim nhiu chc v trng yu. Tm li, Chng Gia i th mi chn l ngi c mi vinh, suy trc lc vin tch. ---o0o--TIT III. CH PHT GIO MNG TNG Th Hng Lt-Ma: Gio on Lt-Ma Mng-Tng T i nh Thanh, do vn chnh tr, tn gio hn hp mi to nn gio on Lt-ma Mng Tng v c chia ra nhiu th hng. Ring v danh xng cng rt phc tp, xin n c my th hng sau: (1)- Phn loi theo chc hm, c tm loi; 1-Chuyn Th H Khc , 2-Chuyn Th Nc Mn Hn, 3- H Khc , 4- Nc Mn Hn, 5Ban t, 6-Kham B, 7-Xc Nh T, 8- H Tt Lc Hn. (2) phn loi theo nhm chc c mi by:1 -Quc s, 2-Thin s, 3Trt Tt Khc Lt Ma, 4-Ph Trt Tt Khc t Ma, 5- Trt Tt Khc t Ma, 6- Ph t Lt Ma, 7- Ph t Lt Ma, 8- H Hm t Lt Ma, 9-T Lp Lt Ma, 10-Thng Tt c Ba, 11-c Mc T, 12- Cch T Qui, 13Cch Long, 14-Ban . Chc hm tnh t Trt Tt Khc Lt Ma tr ln th dng n, t T Lp Lt Ma tr xung th dng Trc (th), v t c Mc T tr xung mi c php c chng. Li na, ti cc chu nh: Thim (huyn Thim thuc tnh H Nam), Cam (huyn Trng Dch thuc tnh

Cam Tc), Thao (huyn Lm m thuc tnh Cam Tc), Dn (thuc huyn Cng-Xng thuc Cam Tc) th tu hon cnh m t nh. 15- Cang, 16-Tng Cang, 17-Tng Chnh. Cc chc ny u c nhn Trc(th). (3) Tu theo ni c tr, c phn lm bn loi: 1-Tr Kinh Lt ma, tc cc Lt ma tr tch ti cc cha nh: Nhit H, Thnh Kinh (nay l Thm Dng), a Lun Lc Nh, Ng i Sn. nhng ni ny phi l cc Lt ma c chc hm nh, Chng Gia H Khc , Mn Chu Nh H Khc . 2-Ty Tng Lt ma:gm c t Lai Lt Ma, Ban Thin Ngch Nh c Ni v.v 3-Ty Phn Lt ma: gm cc Lt ma cc cha thuc t Phn, nh : Lng-Trang, Ty Ninh, Mc L, S Nha, St Mc a, Loi T v.v4-Du Mc Lt ma: tc cc v Lt ma cc a khu du mc nh: Quy Ha Thnh, Th Mc c, St Hip Nh, Tch T Kh Lun, 49 k Ni Trt Tt Khc, Khch NhKhch, ALp Thin v.v. Loi 1 v 2, phi xut thn t chc hm H Tt Lc Hn, loi 3 v 4, khng nht thit phi xut thn t H Tt Lc Hn. (4) Cc Lt-ma tu theo t vin c tr, v c chia thnh su loi: 1Cc v tt nghip t Hin Gio Hc B th c: Lan Chin Ba Lt ma, Ct B S Lt ma, Hip Nh Ba Lt ma. 2- Cc v tt nghip t B Mt Hc B th c: Tp Khc Lm Ba Lt ma. 3-Cc v tt nghip t Y Hc B th c: Mn Lan Ba Lt ma, Mn Sa Lt ma. 4-Cc v tt nghip Thi Lun Hc B th c: T Lm Ba Lt ma. 5-Cc v B trng ca bn b th c: T Ni t Lt ma, Cu Th c Lt ma, Mn Ba Lt ma, in Ct Nh Lt ma. 6-Trn bn b c Tng B trng ca cc b Lt ma vi tn gi l Ty Li Lt ma. Trc thuc Ty Li Lt ma, cn c t Lt ma v Ph t Lt ma. (5) Nhng Tng, Ni bnh thng cng c chia thnh by loi: 1-Cch Long, 2-Ban , 3-Hc Ngh Ban , 4-Tng L ca i Khit Nguyn, 5tu vo s m Lt ma c c chc hm hoc nhm chc hm, 6- Ba Thp, 7-S n c gi chung l T Ba Hn St. ---o0o--Cch T Chc T Vin Rt Hin i Ca Pht gio Ty Tng Hin nay bn trong cc ngi i t vin ca Ty Tng c chia thnh nhiu Trung b hc vin c lp, v tn gi ca hc vin l Trt Thng; trong mi Trung b c chia ra nhiu Tiu b, v gi l Khng Thn. Mi ngi i t u chn mt ni thch ng trung tm thit lp Tng in y l ni m ton th tng chng trong cha tp trung tng kinh

vo gi cng phu khuya. Mi Trung b cng c mt in. in l ni tt c tng chng trong b tp trung tng kinh vo gi ng; mi tiu b cng c mt in, in ny c bao quanh bi nhiu tng phng. gia in xy mt an Tr. Mi Trung b u c trng s dng lm ni ging kinh v bin lun. Cha Trit Phong c chia thnh by Trung b, cha Sc Lp c bn Trung b, cha Cam an c hai Trung b. Chc s trong cha gm c hai loi: 1-C T l ngi qun l ton b ti sn ca cha, ch C T c ngha l tng qun l. C Chnh v Ph C t. Cnh cn c nhiu ngi tr l cho Chnh, Ph C t. H l nhng ngi chuyn v trng coi, lo liu mi sinh k trong cha, nhng khng chu trch nhim v oai nghi ca chng tng. 2-Ngha-Ngc l ngi chu trch nhim v oai nghi ca tt c chng tng ca cha. Ngha Ngc ging nh v Th ta ca Pht gio Trung Quc vy. y l chc v c quyn ti cao i vi mi sinh hot trong cha. C Chnh, Ph Ngha Ngc, cng nhiu ngi tr l. V Duy-Na th qun v gi gic, thi kha tng nim ni i in; v Lnh chng ph trch vic tng kinh ca i chng, nhng khng chu trch nhim v oai nghi. Chc s ca mi Trung b li c phn lm ba: 1-Kham B-tc v Tr tr. V ny ph trch gio dc tng chng trong mt Trung b, cng va l Gio Th S v Gio Gii S trng coi v oai nghi ca i chng. Khi Bin lun trng, th v Kham B lm ch tr. Kham B chu trch nhim giao tip vi chnh ph v mi Pht s ca cha. Do , Kham B l chc v m nu khng phi l ngi chn tu v thc hc th khng th m trch. Trng hp khi c nhn duyn c th th ly chc v Cch Ty sung vo. Mi Trung b suy c mt v Kham B, v mt s v tr l. 2-ng Gia, mi Trung b c mt s v ng-Gia vi nhiu tr l. Cc v ny ph trch vic qun l ti sn, cng nh lo vic kinh doanh, h l nhng ngi chi phi mi chi dng trong mt Trung b. 3-C-St, ting Tng gi l Cch qu (k n c mi ngi lm iu thin). C-St l v gim c oai nghi ca chng tng khi ni in cng nh lc Bin lun trng. Nhng v l Ph thng tng u c th sung vo chc v ng Gia v C-St, v khng cn phi c hc v Cch Ty.

Ti cc tiu Trung b cng c nhng v ging nh Trung b. Duy c v chng qun oai nghi ca tng chng th c tn l Khng Thn Cch Ngch. ni y khng phi l v o s mi n trong nm nay ca Tiu trung b. Phn ln cc chc v trn u tu vo nin hn m h tu hc ti cha. Ngi xut gia ti Tiu trung b, sau khi nhn chc v Khng Thn Cch Ngch mi c tin vo Lo hc chng, mi c Yt ma (hi ngh) v cc Pht s ln nh trong Tiu trung b ca mnh, mi c quyn pht biu kin. Cc tn hc chng mi n khng c php bnh ngh cng nh tham gia hi ngh. ---o0o--Gio Dc V Kho Th Vic gio dc v kho th tng l c chia lm hai loi: I. Chuyn th tc nhim: Cn c s tuyn nh Linh-nhi xc nh xem Linh-nhi c phi l t Li Lt Ma chuyn sinh hay khng. Vic tuyn nh do cc v H Tt Lc Hn hoc H Khc m trch. Mt khi s tuyn nh c xc nhn, sau mi c hnh l ng quang cho v Linh nhi l i Lai Lt Ma chuyn sinh. ng thi c tuyn mt v i Lt Ma c hc c khim-tn lm thy cho Linh nhi, cnh cng chn ly mt s v c hc ti lm ph t cho v i Lt-ma lo vic gio dc Linh-nhi. Hng ngy Linh-nhi vn phi hc kinh in v chp tc nh cc tng l ph thng, nhng v sinh hot c phn phong ph hn; nh c ngi tr gip trong vic nghin cu, vic ging bin, so vi ph thng tng th nhn duyn y v thun li hn. hai mi tui Linh nhi mi c th c tc gii-T kheo gii. Sau khi th gii T kheo, Linh nhi phi vt qua cuc kho th hc v Cch Ty, th mi chnh thc c hnh x chc v v quyn hn c t kip trc. II .Kho th tn nhm: y l ch ca cc ngi i t vin. Cc v l Ph thng tng, trc phi hc thng Hin gio v phi c kho th 1y hc v Cch Ty. Khi c hc v Cch Ty mi c tin nhp C-Bachuyn nghin cu Mt php. Mt khi c sung vo cc chc v nh CSt, C-Ba sau mi c thng lm Kham B C Ba. Trong cc chc v, Kham b l ti tn. Khi c chc v Kham B C Ba mi c thng ln lm Php Vng (ton b ch c hai v). T chc v Php Vng mi c thng ln lm ta ch cha Cam- an, gi l Cam an Tr Ba. Phi tri qua cc giai on nh th mi xng l truyn nhn ca i s Tng

Khch Ba; tc phi do kho th m ln lt thng nhm cc danh v ti cao v ti tn. Thc ra khi c tin nhp C Ba hc Mt php, li cng chia thnh hai loi. 1. Cc v cha tng chu kho th ly hc v Cch Ty bi ba ngi i t, nhng cc v ny trc tng theo hc v tu tp vi mt v S trng v hc xong Tp Mt Kim Cang i Gio Ch Kinh v kinh Nghi qu, thm ch l thuc lng, nhng phi i khi no nhn s C Ba ca ba ngi i t b khuyt th mi kho th b khuyt. C Ba cng c hai loi: Thng C Ba tc C Ba ca ba ngi i t. H C Ba-tc C Ba trc tip tin nhp. Tnh lun c Thng, v H C Ba ch c mt nghn v, v s lng mi loi C Ba c gii hn con s nm trm v. Sau khi c tin nhp, trong nm nm u phi chp tc mi vic trong cha trong cng v ca mt Sa-di tha s cc T kheo, nh nu cm, xch nc v.v chng hn. n nm th su mi c th gii T kheo nhng vn cn chp s ca mt Sa-di. Hng C Ba ny ly vic hc tp Mt b Nghi qu lm chnh. 2. Cc v sau khi vt qua kho th ly hc v Cch Ty mi c tin nhp C Ba. Khi c tin nhp C Ba trong nm u, oai nghi ca cc v ny ging nh mt Sa-di, khng c hnh l chnh in, ngoi tr lc b thiu, v cng phi tha s cc v T kheo. Cui nm th hai, v tr mi ngang bc Thng ta, mi vic chp tc c c phng tin tr gip. Nu ai c sc hc vt tri, c th c kho hch thng ln hng Kham B. ---o0o--Trnh T Kho Th Cch Ty Nhng v cha kho th Cch Ty u phi qua mt lch trnh hc tp lu di, v c chia ra hai giai on: 1. Nhng v nhp t c nm, su nm th hai nm u phi y ch mt T kheo hc tp phng thc lun s cp v Nhn Minh. 2. Trong nm, su nm tip theo, phi rng hc v gii thch Hin Qun Trang Nghim Lun thuc b i Bt Nh Kinh. Nu nghin cu mt cch thng t b lun Hin Qun Trang Nghim, tt nhin i vi th

ca Tam tha cng hiu r hn v th ca i tha, c vy mi l ngi tu hnh c c s liu gii kin c, v khng b sai lm. 3. Sau nm th su l giai on chuyn nghin cu v Nhp-Trung Lun ca Nguyt-Xng. B lun gm c mi phm, ging v Thp a v Thp Hnh; c bit l phm th su chng minh mt cch rt tinh tng: Ch php l do duyn khi, ch php vn l tnh khng. Tu hnh theo Trung Qun mi c kh nng on phin no, xut sinh t. Do , y qu l b lun v cng thit yu i vi ngi tu. 4. Phi tri qua hai hoc ba nm k tip chuyn nghin cu Gii Lut hc. V n y tui cng sp n hai mi, l tui chun b th i gii. Do , cn phi hiu r nhng g l: khai gi tr phm v ch tr ch tc. 5. Cui cng, trong thi gian ch i kho th Cch-Ty, tng sinh phi hc k lun Cu- X. y l b lun gii r mt cch tng tn v sinh t, Nit bn, v tng, v bit, v nhn duyn, nhn qu v.v Lun Cu- X l mt yu in ca A T t Ma. ng thi trong sut thi gian hc trnh, mi nm vo ma ng, hctng phi dnh mt thng hc Nhn Minh lun. Bi Pht gio Ty Tng c bit ch trng phng php lun l. Theo h bt lun v hc tng y hc php in no , tu php mn g, v ging thuyt kinh lun g i na m khng nm vng chnh l bin lun v quyt trch , th chng khc ngi i trn bn li cho rng bn khng ln. Kho th CchTy c phn ra bn bc, v c lin h n thi gian hc lun Cu- X. iu ny li do Kham B ca cc hc vin Trung b lng nh v hc lc, d ng cp c ph chun l khng ng ng. 1-u ng CchTy: Mt nm trc k kho th ly hc v CchTy, th vo ma h ca nm cc tng th sinh u phi cu hi v ti Ma-Ni Vin ni ca c t Lai-- cng tham d cuc kho th vi mi su ngi. Hai bn phi lp tng v h tng bin lun. V th gi ca c t Lai Lt Ma ph trch vic c cng, trong khi cc v Kham B ng vai chng php nhn. Trong lc din ra bin lun, c t Lai thng bung mn ngi nghe. Danh xng nht, nh Cch Ty trc tip c c lc v kho nh trong thi gian din ra bin lun. K tip l t chc php hi vo ma ng. Cc v trong tui c ng kho ca cc Trung b hc vin, lc ny ti cc bin

lun trng ca hc vin mnh u phi tip nhn ti bin lun lp tng. C Kham B v cc v i c c c tuyn lm chng php nhn. Bc k tip l cc v nht, nh Cch Ty vo ngy mng mt thng ging phi vn tp v ti cung t Lai. Mi v phi t lp tng, v i bin php ngha. C c t Lai Lt Ma, cc v Kham B ca ba ngi i t v tt c nhng yu nhn ca chnh ph u n tham quan chng kin. Sau cng l thi im truyn lp tng c pht ra t cha i Chiu. Ngi ng th tip nhn tt c mi vn nn t ba ngi i t bin lun, phi i ngy b mc i hi mi bit ai l ngi trng hc v Cch Ty. y l mt trong nhng cch kho th tuyn chn hc v Cch Ty kh nht. 2-Nh ng Cch Ty: Cc tng th sinh hng Nh ng Cch Ty, vo ma ng ai Trung b hc vin no th cng nhau t chc bin lun. Nhin hu vo thng hai nm sau, c truyn n Tiu Chiu T cng vi i chng ca ba ngi i t bin lun. Cc tng th sinh ny vo ma h ca nm trc vn phi n Ma Ni Vin tham gia bin lun. Chng qua l v li kho th ny khng nghim cch bng u ng Cch Ty. 3-Tam ng Cch Ty Cch kho th ny c t chc trc i in thuc t vin m tng th sinh ang c tr. Vn phi lp tng, nhng v bin lun th khng my khc mc. C th mi ngi i din Kham B n tip nhn bin lun. y l li Cch Ty mang tnh tng trng dnh cho nhng v tui ln v c vn hc vn t i, hoc h ch c hc s lc mt b kinh lun no nhng cha hon tt v tui lung. Do , h ch cn ci danh d Cch Ty m thi. Nhng v trng u ng v Nh ng Cch Ty s c hai con ng chn: - Mt l thai n ni sn cc, tinh tn tu hnh cu gii thot. Nhng i lc v nhu cu, Chnh ph phi thu nhn h. Do , h khng th tnh tu m phi m nhim chc v Kham B. - Hai l chuyn thng vo hng ng C -Ba tin tu Mt php. Chc v ti cao ca h l thng nhm lm Cam an Tr Ba, nhng v cn li, sau thi gian tr thnh C-Ba cn lu tr ti t vin s c phi n cc cha trong cng chi phi ca ba ngi i t nhn chc v Kham B.

Nhng v tam, t ng Cch Ty ch c n c tnh tu, bi i a s h l nhng ngi khng c Chnh ph lu tm thu dng. Tng kt: Nn gio dc ca ngi Ty Tng c th ni ch duy nht l dng nghin cu Pht hc. H ging dy phng php nghin cu Pht hc sao cho vic iu l c nghim cn. Chnh v vy m nhiu quc gia theo Pht gio trn th gii khng quc gia no theo kp. Khi ngi Ty Tng lun m v bt k b kinh no, h lun tp trung theo st ni dung ca b kinh y v tuyt i khng bng trng phim dn, khng hi ng p ty, hoc n trnh lng vng. Do , h khng b ri vo t bc tp v hn lon. Trong bin lun, cu ch lun tun theo lun thc Nhn Minh vn v p, ch khng tu khu lon thuyt. H cho rng, nu khng y chiu theo phng php Nhn Minh lun th l chng khng th hin l mt cch phn minh. Nh vy m Pht gio Ty Tng c kh nng o to v bi dng phm cht cho rt nhiu nhn ti Pht gio.

---o0o--Ht

You might also like