De Cuong Bai Giang Triet Hoc Danh Cho Cao Hoc TS VuMinhTuyen

cng bi ging trit hc T.
s V Minh Tuyn
1

CONG BI GING TRIT HC
DNH CHO CAO HC V SAU AI HC KHNG CHUYN
NGNH TRIT HC
(S VHT: 5 tn ch)

Mc tiu mn hc:

y l mn hc c bn dnh cho hc vin cao hc v nghin cu sinh
khng thuc chuyn ngnh trit hc. Trong trit hc Mc-Lnin, l lun v
phng php thng nht hu c vi nhau; ch ngha ngha duy vt thng nht
vi php bin chng lm cho trit hc Mc tr thnh l lun khoa hc, c kh
nng nhn thc ng n gii t nhin, i sng x hi v c t duy con
ngi.
Thng qua vic hc trit hc Mc-Lnin l c s cho hc vin tip
nhn mt th gii quan khoa hc v xc nh mt phng php lun ng n.
Trang b cho ngi hc nhng nguyn l c bn ca trit hc Mc-Lnin t
c th gii quan khoa hc v phng php lun bin chng nhn thc
cc mn khoa hc khc.

Phng php nh gi mn hc:

Kim tra: 1 bi - h s 0,1
Tiu lun: 2 bi - h s 0,3
Thi ht mn: 1 bi - h s 0,6

cng bi ging trit hc T.s V Minh Tuyn
2

Chng I
Trit hc v vai tr ca trit hc trong i sng x hi
(2 tit l thuyt 1 tit tho lun)
1.1 - khi nim trit hc v i tng nghin cu
ca trit hc
1.1.1. Khi nim trit hc
Trit hc ra i khong t TKVIII - VI Tr.CN
phng Ty, khi nim trit hc c ngun gc t trit hc Hy Lp c
i. Theo ting Hy Lp c i, khi nim trit hc l Philosophia c ngha l
yu mn s thng thi.
phng ng, khi nim trit hc bt ngun t ch trit trong ting
Trung Quc c ngha l tr, l s hiu bit su sc ca con ngi v th gii.
Cn trong trit hc n , khi nim trit hc l darshana c ngha l con
ng suy ngm dn dt con ngi kim tm chn l.
Nh vy cho d Phng ng hay Phng Ty, ngay t u trit hc
hc l hot ng tinh thn biu hin kh nng nhn thc, nh gi ca con
ngi, n tn ti vi t cch mt hnh thi thc x hi.
Khi qut li: Trit hc l h thng tri thc l lun chung nht ca con
ngi v th gii, v bn thn con ngi v v tr ca con ngi trong th
gii .
Vi t cch l mt h thng tri thc l lun chung nht, trit hc khng
xut hin cng vi s xut hin ca x hi loi ngi,
n ch ra i khi c nhng iu kin sau:
Ngun gc nhn thc: Trit hc ch xut hin khi nhn thc ca con
ngi t ti trnh tru tng ho, khi qut ho, h thng ho trong qu
trnh phn nh th gii khch quan, t xy dng nn cc hc thuyt, l
lun khoa hc.
3

Ngun gc x hi: Trit hc ch xut hin khi trnh phn cng lao
ng x hi pht trin n mc c s phn cng lao ng thnh lao ng tr c
v lao ng chn tay, tc l vo thi k x hi c giai cp u tin trong lch
s - x hi chim hu n l. Nh vy, t khi mi ra i, t bn thn trit hc
mang tnh giai cp, phc v li ch cho nhng giai cp nht nh.
Hai ngun gc trn c quan h mt thit vi nhau, s phn chia chng
ch c tnh cht tng i
1.1.2- i tng ca trit hc.
Khi mi ra i (khong t TK VIII - TKVI Tr.CN) trit hc c i c
gi l trit hc t nhin. Trit hc c coi l mn khoa hc bao gm tri thc
ca mi khoa hc. y chnh l nguyn nhn dn n quan nim coi trit hc
l khoa hc ca mi khoa hc.
n thi k trung c Ty u, khong t th k V n th k XV, tn
gio chim a v thng tr trong i sng tinh thn x hi, trit hc tr thnh
n l ca thn hc. Trit hc t nhin c i b thay th bi trit hc kinh vin
ch tp trung vo nhim v chng minh cho s tn ti ca Thng v tnh
ng n ca nhng ni dung trong Kinh thnh
S hnh thnh phng thc sn xut t bn ch ngha cng vi s khi
phc v pht trin mnh ca KHTN to ra c s x hi v c s tri thc
vng chc cho s phc hng v pht trin ca trit hc, nht l trit hc duy
vt, m nh cao l CNDV TK XVII - XVIII Anh, Php, H Lan. Mt khc
t tng trit hc cng c pht trin trong cc hc thuyt trit hc duy tm
m nh cao l trit hc Heghen, i biu ca trit hc c in c.
Do nhu cu ca thc tin x hi, cc mn khoa hc chuyn ngnh dn
dn tch ra thnh nhng mn khoa hc c lp, c i tng v phng php
nghin cu ring tng bc ph v tham vng ca trit hc mun l "khoa
hc ca mi khoa hc". Hghen chnh l ngi cui cng c tham vng ,
ng mun xy dng trit hc ca mnh thnh mt h thng ph bin ca nhn
thc, trong cc ngnh khoa hc c th ch l nhng mt khu ph thuc
vo trit hc.
4

Hon cnh kinh t- x hi v s pht trin mnh m ca khoa hc u th
k XIX dn n s ra i ca trit hc Mc. on tuyt vi quan nim coi
Trit hc l khoa hc ca mi khoa hc, trit hc Mc xc nh i tng
nghin cu ca mnh l: tip tc gii quyt mi quan h gia vt cht v
thc trn lp trng CNDV trit v nghin cu cc quy lut chung nht
ca t nhin, x hi v t duy.
1.13- Vn c bn ca trit hc
Trit hc vi t cch l mt khoa hc, n quan tm nghin cu nhiu
vn chung v th gii, trong c mt vn trng tm ni ln c coi l
nn tng cho vic gii quyt nhng vn khc c gi l vn c bn ca
trit hc. Theo ngghen "vn c bn ln ca mi trit hc, nht l trit hc
hin i, l vn gia tn ti v t duy"

(hay gia vt cht v thc).
- Vn c bn ca trit hc c hai mt:
+ Mt th nht, tr li cu hi gia vt cht v thc, ci no c trc,
ci no c sau v ci no quyt nh ci no ?
+ Mt th hai, tr li cu hi: con ngi c kh nng nhn thc th gii
khng ?
1.2- Tnh quy lut v s hnh thnh, pht trin ca trit hc
S hnh thnh thnh, pht trin ca ca trit hc c tnh quy lut
ca n. Trong , cc quy lut chung l: s hnh thnh, pht trin ca trit hc
gn lin vi iu kin kinh t -x hi, vi cuc u tranh gia cc giai cp, cc
lc lng x hi; vi cc thnh tu khoa hc t nhin v khoa hc x hi; vi
s thm nhp v u tranh gia cc trng phi trit hc vi nhau.
L mt hnh thi thc x hi, s hnh thnh, pht trin ca trit hc gn
lin vi cc iu kin kinh t -x hi, vi cuc u tranh ca cc giai cp, cc
lc lng x hi.
L mt hnh thi thc x hi c tnh khi qut, s pht trin ca trit
hc khng th tch ri cc thnh tu ca khoa hc t nhin v khoa hc x
hi. S pht trin ca Trit hc, mt mt phi khi qut c cc thnh tu
5

ca khoa hc, mt khc phi p ng yu cu pht trin ca khoa hc trong
tng giai on lch s. V vy, vi mi giai on pht trin ca khoa hc, nht
l khoa hc t nhin, th trit hc cng c mt bc pht trin. ng nh
ngghen nhn nh: Mi khi c nhng pht minh mi ca khoa hc t
nhin th ch ngha duy vt cng thay i hnh thc. Do , vic nghin cu
cc t tng trit hc khng th tch ri cc giai on pht trin ca khoa hc,
nht l khoa hc t nhin.
Trong lch s trit hc lun lun din ra cuc u tranh gia cc trng
phi trit hc, m in hnh nht l cuc u tranh gia ch ngha duy vt v
ch ngha duy tm.Trong qu trnh u tranh , cc trng phi trit hc va
gt b ln nhau, va k tha ln nhau, v mi trng phi khng ngng bin
i, pht trin ln mt trnh mi cao hn. Chnh cuc u tranh gia cc
trng phi trit hc lm cho trit hc khng ngng pht trin. l lgc
ni ti trong qu trnh pht trin ca trit hc.
S pht trin trit hc khng ch din ra qu trnh thay th ln nhau gia
cc hc thuyt trit hc m cn bao hm s k tha ln nhau gia chng.
chnh l s ph nh bin chng trong lch s pht trin t tng trit hc.Vic
nhin cu cc t tng trit hc i hi phi nghin cu s k tha ln nhau
gia cc t tng trit hc.
S pht trin ca trit hc khng ch gn lin vi tng quc gia dn tc,
m cn c s tc ng qua li ln nhau, thm nhp ln nhau gia cc t tng
trit hc ca cc quc gia, dn tc cng nh gia cc vng vi nhau.S tc
ng qua li ln nhau, thm nhp ln nhau gp phn thc y t tng trit
hc nhn loi ni chung, t tng trit hc tng dn tc ni ring pht trin.
S pht trin ca t tng trit hc va c tnh giai cp, va c tnh dn tc,
va c tnh nhn loi.
S pht trin ca trit hc khng ch trong s tc ng qua li ln nhau,
thm nhp ln nhau gia cc t tung trit hc, m cn gia trit hc vi
chnh tr, tn gio, ngh thut. S tc ng qua li ln nhau lm cho hnh
thc pht trin ca trit hc rt a dng. Trit hc khng ch l c s l lun
6

cho cc hnh thi thc x hi khc, nh th hin thng qua chnh tr, thng
qua tn gio, thng qua ngh thut. iu cho thy, nhiu khi nghin cu
cc t tng trit hc phi thng qua nghin cu, khi qut t cc hnh thi
thc x hi khc.
1.3 - Vai tr ca trit hc trong i sng x hi
1.3.1- Vai tr th gii quan v phng php lun ca Trit hc
Nhng vn trit hc t ra v gii quyt, trc ht l nhng vn th
gii quan. l mt trong nhng chc nng c bn ca Trit hc. Th gii
quan l ton b nhng quan im, quan nim ca con ngi v th gii xung
quanh, v bn thn con ngi, v cuc sng v v tr ca con ngi trong th
gii . Th gii quan c hnh thnh, pht trin trong qu trnh sinh sng v
nhn thc ca con ngi; n lt mnh, th gii quan li tr thnh nhn t
nh hng cho con ngi tip tc qu trnh nhn thc th gii xung quanh,
cng nh t nhn thc bn thn mnh, v c bit l, t con ngi xc nh
thi , cch thc hot ng v sinh sng ca mnh. Th gii quan ng n
l tin hnh thnh nhn sinh quan tch cc, tin b.
Nh trnh by phn trn, th gii quan c vai tr c bit trong cuc
sng ca con ngi. C th coi th gii quan l mt "thu knh", thng qua
con ngi nhn nhn th gii xung quanh v t xem xt nh gi chnh bn
thn mnh xc nh mc ch, ngha cuc sng v la chn phng thc
hot ng t c ngha, mc ch .
Th gii quan c nhiu trnh khc nhau: th gii quan huyn thoi, th
gii quan tn gio, th gii quan trit hc. Trit hc ra i vi t cch l h
thng l lun chung nht v th gii quan, l ht nhn l lun ca th gii
quan, lm cho th gii quan pht trin ln mt trnhd t gic da trn c
s tng kt kinh nghim thc tin v tri thc khoa hc mang li.
Trit hc vi t cch l ht nhn l lun ca th gii quan, lm cho th
gii pht trin nh mt qu trnh t gic trong qu trnh nhn thc v hot
ng thc tin ca con ngi. Vi ngha nh vy, trit hc c chc nng th
gii quan.
7

Cng vi chc nng th gii quan, trit hc cn c chc nng phng
php lun. Phng php lun l l lun v phng php, bao gm mt h
thng cc quan im, cc nguyn tc xut pht ch o con ngi trong vic
xc nh la chn phng php t ti mc ch t ra. Cn c vo vai
tr ca n, c th chia phng php lun thnh 3 cp : phng php lun
chuyn ngnh, phng php lun chung v phng php lun chung nht.
+ Phng php lun chuyn ngnh: ca mt ngnh khoa hc c th.
+ Phng php lun chung: c s dng cho mt s ngnh khoa hc.
+ Phng php lun chung nht l phng php lun trit hc, c s cho
cc loi phng php lun nu trn.
Vi t cch l h thng tri thc chung nht ca con ngi v th gii v
vai tr ca con ngi trong th gii v nghin cu cc quy lut chung nht
ca t nhin, x hi v t duy, trit hc c chc nng phng php lun chung
nht.
Trong trit hc mc-xt, ch ngha duy vt v php bin chng thng
nht cht ch vi nhau: ch ngha duy vt l ch ngha duy vt bin chng;
cn php bin chng l php bin chng duy vt. S thng nht lm cho
trit hc macxt tr thnh th gii quan v phng php lun tht s khoa hc
trong nhn thc v thc tin hin nay v s tin b ca x hi
1.3.2- Vai tr ca trit hc i vi cc khoa hc c th v i vi t
duy l lun.
S hnh thnh, pht trin ca trit hc khng th tch ri s pht trin ca
khoa hc c th, qua khi qut cc thnh tu ca khoa hc c th. Tuy nhin,
trit hc li c vai tr rt to ln i vi s pht trin ca khoa hc c th, n l
th gii quan v phng php lun cho khoa hc c th, l c s l lun cho
cc khoa hc c th trong vic nh gi cc thnh tu t c, cng nh
vch ra phng hng, phng php cho qu trnh nghin cu khoa hc c
th.
8

Trong lch s trit hc, ch ngha duy vt ng vai tr tch cc i vi s
pht trin ca khoa hc; ngc li ch ngha duy tm thng c s dng
lm cng c bin h cho tn gio v cn tr khoa hc pht trin.
S ra i v pht trin ca ch ngha duy vt bin chng lun lun gn
vi cc thnh tu ca khoa hc hin i, l s khi qut cc thnh tu khoa
hc mang li; ng thi, n li ng vai tr to ln i vi s pht trin ca
khoa hc hin i. Ch ngha duy vt bin chng l th gii quan v phng
php lun tht s khoa hc cho cc khoa hc c th nh gi ng cc thnh
tu t c, cng nh xc nh ng phng hng v phng php trong
nghin cu. c bit trong giai on hin nay, cuc cch mng khoa hc v
cng ngh ang t c nhiu thnh tu to ln lm thay i su sc nhiu
mt ca i sng x hi, tnh hnh th gii ang c nhiu bin ng phc tp,
th nm vng th gii quan v phng php lun duy vt bin chng cng c
ngha quan trng. Tuy nhin, ch ngha duy vt bin chng khng th thay th
c cc khoa hc khc. Theo yu cu ca s pht trin i hi phi c s lin
minh cht ch gia trit hc vi cc khoa hc khc.
Trit hc khng ch c vai tr to ln i vi cc khoa hc c th, m cn
c vai tr to ln i vi rn luyn nng lc t duy ca con ngi. Ph.ngghen
ch ra:mt dn tc mun ng vng trn nh cao ca khoa hc th khng th
khng c t duy l lun v hon thin nng lc t duy l lun, khng c
mt cch no khc hn l nghin cu ton b trit hc thi trc.
Cu hi tho lun v n tp
1. Trit hc l g? ( Nu khi nim, ngun gc chc nng v vn c
bn ca trit hc)
2. Trnh by khi qut s thay th c tnh quy lut cc thi k c bn
ca lch s trit hc. T ch ra s i lp ca phng php t duy bin
chng v phng php t duy siu hnh trong trit hc.
3. Trit hc c vai tr nh th no trong i sng x hi, c bit i
vi s pht trin ca khoa hc?
Ti liu tham kho
9

1. C. Mc- Ph. ngghen. Ton tp, Nxb Chnh tr quc gia, H Ni,
1994, t.20.
2. C. Mc- Ph. ngghen. Ton tp, Nxb Chnh tr quc gia, H Ni,
1995, t.21
3. V.I Lnin.Ton tp, Nxb Tin b, Matxcowva, 1980, t. 18, 23, 29.

10

Chng 2
khi lc lch s trit hc phng ng
(8 tit l thuyt 4 tit tho lun 2 tit t nhin cu)

2.1. Trit hc n c, trung i
2.1.1. iu kin ra i, pht trin v nt c th ca trit hc n
c, trung i
2.1.1.1. iu kin ra i ca trit hc n c, trung i: l mt t
nc c iu kin t nhin v dn c a dng phc tp: a hnh c nhiu ni
non trng ip, c nhiu sng ngi vi nhng ng bng tr ph; kh hu c
vng nng, m, ma nhiu, c vng lnh gi quanh nm tuyt ph, li c
nhng sa mc kh khan. Nt ni bt v kinh t - x hi ca n c i l s
tn ti sm v ko di kt cu kinh t x hi theo m hnh cng x nng
thn.
Nhng iu kin trn lun tc ng mnh n con ngi, li du n
tm linh m nt, to nn c s ra i v quy nh ni dung tnh cht ca nn
trit hc n c, trung i. Nt c th ca nn trit hc n l nn trit
hc chu nh hng ca nhng t tng tn gio c tnh cht hng ni. V
vy, vic l gii v thc hnh nhng vn nhn sinh quan di gc tm
linh tn gio nhm t ti s gii thot l xu hng tri ca nhiu hc
thuyt trit hc - tn gio n c i.
2.1.1..2. Qu trnh hnh thnh v pht trin ca trit hc tn gio n
c, trung i.
Ngi ta phn chia qu trnh hnh thnh v pht trin ca trit hc n
c, trung i thnh ba thi k chnh.
Thi k th nht l thi k Va (khong th k XV tr.CN n th k
VIII tr.CN). thi k ny, t tng thn thoi mang tnh cht a thn t nhin
11

pht trin thnh t tng thn thoi c tnh nht nguyn. ng thi vi t
tng trit l v cc v thn xut hin mt s t tng duy vt, v thn tn
mn, vi nhng khi nim, phm tr trit hc duy vt th s. Nhng t tng
trn biu hin trong kinh sch c c tnh tng hp tri thc v gio l tn gio
ln nh kinh Va, Upanisad, o Blamn.
Thi k th hai l thi k c in hay cn gi l thi k Blamn - Pht
gio (khong th k VI tr.CN n th k VI). H t tng chnh thng thi k
ny l gio l o Blmn v trit l Va, Upanisad. Do c nhng bin ng
ln v kinh t, chnh tr, x hi, t tng, cc trng phi trit hc - tn gio
thi k ny c chia lm hai h thng: chnh thng v khng chnh thng.
H thng chnh thng tha nhn uy th ca kinh Va, bin h cho gio l
Blamn, bo v ch ng cp x hi, gm su trng phi: Smkhya,
Vdnta, Nyaya, Vaisesika, Mimnsa, Yoga. H thng khng chnh thng
ph nh uy th kinh Va, ph phn gio l Blamn, ln n ch ng cp
x hi, gm ba trng phi: Lokyata, Pht gio, o Jaina.
Thi k th ba gi l thi k sau c in hay cn gi l thi k xm nhp
ca Hi gio (khong th k VII-XVIII).
T th k VII o Hi xm nhp vo n . bnh din t tng, cuc
cnh tranh uy th gia o Pht, o Blamn v o Hi din ra ngy cng
quyt lit. c s ng h ca giai cp thng tr l tn ca Hi gio, o
Hi tng bc pht trin. S pht trin ca o Hi lm cho o Pht suy
yu v n th k XII v n u k nguyn mi o Blamn pht trin
thnh o Hinu.
Nh vy, trit l ca o Hi l trit l duy tm, ngoi lai, xm nhp vo
n , n l h t tng ca giai cp thng tr n trong thi k ch
phong kin suy tn.
2.1.2. Mt s ni dung trit hc n c, trung i.
T tng trit hc n c, trung i l t ra v gii quyt nhiu
vn trit hc nh bn th lun, nhn thc lun v.v.. Do chu nh hng ln
12

ca nhng t tng tn gio, nn ni dung t tng trit hc n c, trung
i th hin nt c th khi trnh by cc ni dung trit hc chung.
2.12.1. T tng bn th lun
- Bn th lun thn thoi tn gio.
T nhin, x hi ni sinh trng v tn ti ca con ngi lun n du
nhng iu b n, k diu, lun gy cho con ngi nhiu tai ho. gii thch
nhng hin tng c tht y, ngi n sng to nn mt th gii cc v
thn c tnh cht t nhin. Cc v thn c ngi n th phng u tin
tng trng cho sc mnh ca cc lc lng, s vt t nhin l tri, t,
mt tri, mt trng, la, nh sng, gi, ma... V sau, ngi n li sng to
nn nhng v thn l gii cc hin tng x hi, lun l o c nh thn
c, thn thin, thn cng l. Ngi n gii thch rng v tr tn ti ba th
lc c lin h mt thit vi nhau l thin gii, trn th, a ngc.
Thn linh i vi ngi n l bc siu vit mang tnh t nhin v
mang m nhn tnh. Thn cng c v, c chng, cng ung ru, cng c
nhng tt xu. Nhn chung i vi ngi n , thn linh bao gi cng i
din cho s tt lnh.
V sau, quan nim t nhin v cc v thn dn dn m nht, thay vo
l nhng nguyn l tru tng duy nht ti cao c coi l ngun gc v tr
v i sng con ngi. l thn sng to ti cao Brahman v mt tinh
thn ti cao Bahman. T tng ny biu hin trong gio l Blamn, trong
trit l Upanisad. Thn sng to ti cao c ngun lc sng to v mt i lp
vi n l hu dit, nn c thn hu dit Shiva. C hu dit th c bo tn nn
c thn bo v l Vishnu. Sng to, hu dit v bo tn l ba mt thng nht
trong qu trnh bin ho v tr.
Nh vy, qu trnh hnh thnh, pht trin t tng trit hc, tn gio
trong kinh Va l t s gii thch cc s vt hin tng c th ca th gii,
qua biu tng cc v thn c tnh cht t nhin, ngi n i ti pht hin
ci chung, ci bn cht, l bn nguyn ti cao ca th gii ng sng to
13

ti cao hay tinh thn v tr ti cao Brahman. l bc chuyn t th gii
quan thn thoi sang th gii quan trit hc.
-T duy trit hc v bn th lun.
Kinh Upanisad ra i sm vo khong th k VIII-VI tr.CN. Ni dung
cn bn ca Upanisad l vch ra nguyn l ti cao bt dit l bn th ca v tr
vn vt, gii thch bn tnh con ngi v mi quan h gia i sng tinh thn
ca con ngi vi ngun sng bt dit ca v tr, t tm ra con ng gii
thot cho con ngi ra khi s rng buc ca th gii s vt, hin tng hu
hnh, hu hn nh ph du ny. Vi ni dung t tng trit hc phong ph v
su sc nh vy, Upanisad tr thnh gc trit l cho hu ht tt c cc h thng
trit hc tn gio n , l c s l lun cho Blamn v o Hinu sau ny.
nhn thc c bn th lun tuyt i ti cao ca v tr, Upanisad
phn chia nhn thc thnh hai trnh hiu bit khc nhau: trnh nhn thc
h tr v thng tr.
Ci thc ti u tin ti cao nht, l cn nguyn ca tt c theo Upanisad
l tinh thn v tr ti cao Brahman. Tinh thn v tr ti cao biu hin trong
con ngi v chng sinh l linh hn ti cao bt dit tman, n l b phn ca
Brahman. Khng u khng c Brahman tn ti tc ng, chi phi. Brahman
l ci bn ng v tr i ng th tman l ci bn ng c nhn. V tman
ng nht vi Brahman nn bn cht linh hn cng tn ti vnh vin, bt dit
nh tinh thn v tr ti cao Brahman. Song do nhng tnh cm, tr, dc vng
v nhng hnh ng ca th xc nhm lm tho mn mi ham mun ca con
ngi che lp bn tnh ca mnh, gy nn hu qu l linh hn bt t, u
thai ht thn xc ny n thn xc khc vi hnh thc khc nhau t kip ny
sang kip khc gi l lun hi.
2.12.2) T tng gii thot ca trit hc tn gio n
Trit hc n c, trung i c nhiu trng phi song ci chung ca
nhiu trng phi l u tp trung vo vic l gii vn then cht nht- l
vn bn cht, ngha ca i sng, ngun gc ni kh ca con ngi v
14

con ng, cch thc gii thot cho con ngi khi b kh ca cuc i. Mc
ch, nhim v ca cc trng phi trit hc n c i l gii thot.
Phng tin, con ng, cch thc ca mi trng phi c th khc nhau,
nhng mc ch l mt. Gii thot l phm tr trit hc tn gio n dng
ch trng thi tinh thn, tm l, o c ca con ngi thot khi s rng
buc ca th gii trn tc v ni kh ca cuc i. t ti s gii thot, con
ngi s t ti s gic ng, nhn ra chn bn ca mnh, thc tng ca vn
vt, xo b v minh, dit mi dc vng, vt ra khi nghip bo, lun hi, ho
nhp vo bn th tuyt i Brahman hay Nit bn.
t ti gii thot con ngi phi dy cng tu luyn hnh ng o c
theo gii lut, tu luyn tr tu, trc gic thc nghim tm linh, chim nghim
ni tm lu di. t ti s gii thot cng chnh l lc con ngi t ti s
siu thot, vt ra khi s rng buc ca th tc, hon ton t do, t ti.
Ci ngun ca t tng gii thot trong trit hc tn gio n trc
ht l do iu kin t nhin v kinh t- x hi c i n quy nh. Chnh
iu kin khch quan y quy nh ni dung tnh cht nn trit hc n c
i ni chung, quy nh s hnh thnh v pht trin t tng gii thot. Th
hai, v lgc ni ti ca n cc nh t tng n t ch trng ngoi gii coi
trng t duy hng ni, i su khi qut i sng tm linh con ngi.
T tng gii thot trong trit hc tn gio n c, trung i th hin
tnh cht nhn bn , nhn vn su sc. l kt qu phn nh nhng c im
yu cu ca i sng x hi n ng thi. D vy do gii thch cha
ng ngun gc ca ni kh cho nn t tng gii thot ny mi dng li s
gii phong con ngi v mt tinh thn, tm l, o c ch khng phi l bin
i cch mng hin thc.
2.2- trit hc trung quc c, trung i
2.2.1. iu kin ra i, pht trin v nt c th ca trit hc Trung
Quc c, trung i.
15

2.2.1.1. iu kin ra i ca trit hc Trung Quc c, Trung i
V t nhin, Trung Quc c i l vng t rng ln, chia lm hai min.
Min Bc xa bin, kh hu lnh, t ai kh khan, cn ci, sn vt ngho.
Min Nam, kh hu m p, cy ci xanh ti, phong cnh p, sn vt phong
ph.
V kinh t- x hi, thi ng Chu (770-221 tr.CN) quyn s hu ti cao
v t ai thuc v tng lp giai cp a ch, ch s hu t nhn v rung
t hnh thnh. Nguyn nhn kinh t ny lm xut hin s phn ho sang hn
da trn c s ti sn, s tranh ginh a v x hi ca cc th lc ct c v
y x hi Trung Quc c i vo tnh trng chin tranh khc lit. iu kin
lch s y i hi gii th ch n l th tc nh Chu xy dng ch
phong kin; gii th nh nc ca ch gia trng; xy dng nh nc
phong kin nhm gii phng LLSX, m ng cho x hi pht trin. Thc
trng y ca x hi lm xut hin nhng t im, nhng trung tm k s
lun tranh lun v trt t x hi c v ra nhng hnh mu cho mt x hi
tng lai, dn ti hnh thnh nhng nh t tng v cc trng phi trit hc
kh hon chnh. Theo sch Hn th c tt c 103 hc phi nh: Nho gia, Mc
gia, o gia, Danh gia, Php gia, m Dng gia, Nng gia, Binh gia, Tung
honh gia, Tiu thuyt gia, Tp gia vi cc nh trit hc ni danh nh Khng-
Mnh- Tun ca Nho gia; Lo - Trang ca o gia, Qun Trng, L Khi, T
sn, Ng Khi, Thng ng, Thn Bt Bi, L T, Hn Phi ca Php gia;
Mc T ca Mc gia; Hu Thi, Cng Tn Long ca Danh gia. Trong c su
phi ch yu l Nho, Mc, o, Danh, Php, m Dng, c nh hng ln
nht l ba phi Nho, Mc, o.
iu kin trn quy nh ni dung, tnh cht ca trit hc. Nt c th ca
trit hc Trung Quc c, trung i l hu ht cc hc thuyt c xu hng i
su gii quyt nhng vn thc tin chnh tr- o c ca x hi vi ni
dung bao trm l vn con ngi, xy dng con ngi, x hi l tng v
con ng tr nc.
16

2.2.1.2. V qu trnh hnh thnh v pht trin ca trit hc Trung
Quc c, trung i
Mm mng t tng trit hc Trung Quc bt ngun t thn thoi thi
tin s Thng c. T tng trit hc Trung Quc xut hin vo thi Tam i
(H Thng, Chu) t thin nin k II-I tr.CN vi cc biu tng nh ,
thng , qu thn, m dng, ng hnh. T tng trit hc h
thng c hnh thnh vo thi ng Chu (770- 221 tr.CN) thi i qu t
ch chim hu n l sang ch phong kin. Cc h thng trit hc thi k
ny l ci ngun t tng trit hc c i Trung Quc, l mm mng ban
u ca cc loi th gii quan v phng php lun. H thng phm tr trit
hc thi k ny quy nh tin trnh pht trin ca t tng trit hc Trung
Quc.
T thi Tn Hn, thin h thng nht, da vo quyn lc chnh tr trong
tay, giai cp thng tr yu cu thng nht t tng hoc tn Nho, hoc sng
o, hoc sng Pht. Cc nh t tng thi tin Tn thuc Nho, o, Danh,
Php, m Dng ln lt dung hp vi Pht gio t ngoi truyn vo to nn
con ng din bin c o ca t tng trit hc Trung Quc. Lng Hn
ri Ngu - Tn, Tu- ng k tip nhau thnh hnh: Kinh hc do Nho lm
ch, Huyn hc do o lm ch, Pht hc do Pht lm ch tp hp cc hc
phi. S pht trin mnh t tng trit hc thi k ny l c s dn tc
Trung Hoa sng to nn mt nn vn ho huy hong, xn ln trong thi k cc
thnh ca x hi phong kin
T thi Tng tr v sau, x hi phong kin Trung Quc bc vo hu k.
T tng trit hc Trung Quc phi tri qua qu trnh pht trin gn mt vng,
n i Tng, Nho hc li c cao v pht trin n nh cao> Hnh thc
biu hin ca n l L hc- dung hp o Pht vo Nho. Cc nh t tng i
Thanh nh Hong Tng Hy, C Vim V, Vng Phu Chi xng Thc
hc, tin hnh tng kt mt cch duy vt cc cuc tranh ci hn nghn nm v
hu v v (ng v tnh),tm v vt (tri v hnh).
2.2.2. Mt s ni dung ca trit hc Trung Quc c, trung i
17

2.2.2.1. T tng bn th lun
T tng v bn th lun ca trit hc Trung Quc c, trung i khng r
rng nh cc trung tm trit hc khc. D vy cc h thng trit hc cng c
nhng quan im ring ca mnh.
Trong hc thuyt Nho gia, Khng T thng ni n tri, o tri v
mnh tri. T tng ca ng v cc lnh vc ny khng r rng l duy vt hay
duy tm. Mc ch ca Khng T khi bn v cc vn trn l lm ch da
ng i su cc vn chnh tr- o c x hi. V sau, trong qu trnh
pht trin nhng quan nim ca Khng T c cc nh trit hc ca
trng phi Nho gia trong cc thi k b sung khc nhau.
Hc thuyt o gia coi bn nguyn ca v tr l o. o sng to
ra vn vt theo trnh t o sinh ra mt, mt sinh hai, hai sinh ba, ba sinh ra
vn vt (o c kinh, chng 21, 34, 42).
Hc thuyt m Dng gia coi m dng l hai kh, hai nguyn l tc
ng qua li ln nhau sn sinh ra mi s vt, hin tng trong tri t. Kinh
Dch sau ny b sung thm ngun gc ca v tr l Thi cc. Thi cc l kh
tin thin, trong tim phc hai nguyn t ngc nhau v tnh cht m-
dng. T y, lch trnh tin ho trong v tr theo logc: Thi cc sinh lng
nghi, lng nghi sinh t tng, t tng sinh bt qui, bt qui sinh vn vt.
Mt tch cc ca trit hc duy vt l lm lu m vai tr ca thn thnh
ca lc lng siu nhin, nhng lc lng khng c trong hin thc khch
quan, do ch ngha duy tm tn gio to ra. Nhng, do cn mang tnh trc
quan, c on, cha c chng minh nn cc lun im trn cha khut phc
c t tng duy tm, cha tr thnh cng c, gii phng con ngi khi
quan im duy tm thn b.
2.2.2.2. T tng v mi quan h gia vt cht vi thc
T tng v mi quan h gia vt cht v thc c th hin trong cc
cp phm tr thn- hnh, tm- vt, l- kh.
18

Cp phm tr thn- hnh xut hin vo thi nh Hn. Hnh thc th hin
ca trit hc thi nh Hn l Kinh hc. Kinh hc l th trit hc kinh vin,
bin mt s t tng trit hc thi tin- Tn thnh cng nhc, thn b, th hin
trong cun Xun thu phn l ca ng Trng Th (174 -104 tr.CN). Khi bin
lun v thn- hnh ng ch chng thn l bn nguyn ca hnh, hnh l phi
sinh t thn. i biu cho cc nh duy vt thi k ny l Vng Sung (27-
107) pht trin mt tch cc ca trit hc duy vt c i, ph phn vic thn
hc ho trit hc ca Kinh hc, ph phn tnh mc ch ca thn hc ng
Trng Th. Vng Sung da vo thuyt nguyn kh l ci ngun ca th gii,
qu quyt rng th gian khng tn ti tinh thn v hnh, ph nhn mt cch c
h thng thn hc. Trng Trng Thng coi thn hc, m tn l do k thng
tr xng.
Cp phm tr tm- vt xut hin vo thi Tu - ng - thi k Pht gio
lm ch ca nn trit hc Trung Quc. Cc tng phi Pht gio thi k ny i
su nghin cu t m ci tm nhm b cu cho s khim khuyt ca trit hc
Trung Quc xa ri s nghin cu lnh vc tinh thn. Khi bn ti mi quan
h gia tm vi vt, cc tng phi Pht gio u cho rng mi hin tng gia
th gian v trong ci xut th u do thanh tnh tm tu duyn m sinh ra-
ngha l coi tm l bn nguyn cui cng ca th gii.
Cp phm tr l- kh xut hin thi nh Tng. L hc hnh thi thc
gi v tr ch o trong x hi phong kin hu k. Khi bn ti mi quan h
gia l- kh (o- kh), Trnh Ho (1033-1107), Trnh Di (1023- 1085) cho
rng Vn vt u ch mt l tri, m dng nh kh cng vi ng hnh ch
l ti liu L sng to ra vn vt trong tri t. Nh vy quan im ca
hai anh em h Trnh coi l c trc, sn sinh ra tt c. i biu cho cc nh
trit hc thi k ny l Vng Phu Chi ph nh thuyt o ngoi kh,
o trc kh ca l hc v ch r quan h gia o v kh l quy lut ni
chung ca thc th vt cht, l quan h nhiu kiu, nhiu dng ca cc vt
cht c th, trong tri t ch c kh, l trong kh.
19

Trong iu kin x hi Trung Quc c, trung i, cc quan im duy tm
v mi quan h gia vt cht v thc lun chim vai tr thng tr v n l
quan nim ca giai cp thng tr, c giai cp thng tr c v. Cc quan im
ca cc nh duy vt v vn ny c tnh cht hin thc, khoa hc v n da
vo s quan st khch quan, vo nhng kin thc t nhin. Do vy n l c s
cho cc quan nim khoa hc, tin b, c tc dng ph phn cc quan nim tn
gio, duy tm, thn b.
2.2.2.3. T tng bin chng
Khi bn ti bn tnh th gii, trit hc Trung Quc c quan im c o
v vn ny th hin phm tr bin dch. T tng ny tuy cn c nhng
hn ch nht nh nhng l nhng trit l c sc mang tnh duy vt v bin
chng ca ngi Trung Quc thi c, c nh hng to ln ti th gii quan
trit hc sau ny khng nhng ca ngi Trung Hoa m c nhng nc chu
nh hng ca nn trit hc Trung Hoa.
Bin dch theo quan nim chung ca trit hc Trung Hoa c l tri t,
vn vt lun lun vn ng v bin i. Nguyn nhn ca s vn ng v bin
i l do tri t, vn vt va ng nht va mu thun vi nhau: Tri v t,
la v nc, m v dng, tri v ngi, o v l, th cht v tinh thn, chn
l v sai lm...
Quan im v bin dch ca v tr l sn phm ca phng php quan st
t nhin - mt phng php chung ca nhn thc trnh thu nhn tri thc
kinh nghim. S quan st ca s thay i bn ma; quan st s ra i ca sinh
vt (c - ci); quan st cao thp ca tri - t. Nh phng php quan st
t nhin y m l lun v s bin dch ca v tr khng phi l s ba t ch
quan, m l php bin chng t pht v th gii khch quan. So vi bin chng
khch quan, php bin chng ny cn nhiu hn ch nh: n gin ho s
pht trin; c bin ho nhng khng pht trin, khng xut hin ci mi; bin
ho ca v tr c gii hn, b ng khung trong hai cc.
2.2.2.4) T tng v nhn thc
20

Khng T ngi sng lp Nho gia tng kt c nhiu quy lut nhn
thc nhng tp trung ch yu l thc tin gio dc v phng php hc hi.
Thuyt chnh danh, ly danh nh thc cp n bn thn nhn thc
lun.
Mc T ngi sng lp Mc gia xut quan h Thc v Danh
nh mt phm tr trit hc. ng ch trng ly thc t tn, cho rng khi
nim ri rm kh lm r ng sai, ch r cch tuyn chn ci ng trong thc
t khch quan mi c th phn on ng sai. C ba tiu chun c th: lp
lun phi c cn c; lp lun phi c chng minh; lp lun phi c hiu qu.
Ba tiu chun phi c quan h ni ti, ci sau cng quan trng. Thuyt tam
biu lng danh ny l thuyt phn nh ca ch ngha duy vt cht phc, cc
hc thuyt cng thi khng th snh kp. Cc nh Mc gia v sau xy dng
h thng lgc hnh thc trn c s , tr thnh bc m u ca s phn tch
logc ca Trung Quc.
Hu Thi v Cng Tn Long thuc trng phi Danh gia c quan im
khc nhau v danh v thc. Hu Thi coi trng thc cho rng to n mc
khng c ci bn ngoi gi l i nht, nh n mc khng c ci bn trong
gi l tiu nht.
Cc nh Mc gia i sau cng c t tng minh bin. Da vo tri thc
khoa hc t nhin phong ph ca mnh h t ti s khi qut cc phm tr
vn ng, khng gian, thi gian.
Trong trit hc o gia, Lo T v Trang T cao t duy tru tng,
coi khinh vic nghin cu s vt hin tng c th, cho rng khng cn ra
ca m bit c thin h, khng cn nhm qua khe ca m bit o tri. S
thc, khng th bit ranh gii gia nhn thc s vt c th v nm vng quy
lut chung. Trang T xut pht t nhn thc lun tng i ca mnh m ch
ra rng nhn thc ca con ngi i vi s vt thng c tnh phin din, tnh
hn ch. Nhng ng li trt xung thuyt bt kh tri, cm thy i ta c b
bn, m s hiu bit li v b bn, ly ci c b bn theo ui ci v b bn l
khng c.
21

Vo thi Tu- ng, s dung hp Nho, o, Pht ln th ba ly Pht
gio lm ch ca trit hc Trung Quc. Cc phi Pht gio Thin i, Hoa
nghim, Thin tng xut hin, nh du bc u hon thnh vic Trung
Quc ho Pht gio. Nhn thc lun ca trit hc Pht gio c th hin
trong thuyt n ng. n ng l loi nhn thc lun tin nghim. Pht cho
rng mi mt con ngi u c nng lc nhn thc tri cho siu nghim.
2.2.2.5. T tng v con ngi v xy dng con ngi
-T tng v con ngi.
Khi t vn ngun gc ca con ngi, Khng T v Mc T u cho
rng tri sinh ra con ngi v mun vt. Lo T khc vi Khng T v Mc
T ch ng cho rng trc khi c tri c o. Tri, t, ngi, vn vt
u do o sinh ra.
Khi xc nh v tr v vai tr ca con ngi trong mi quan h vi tri,
t, con ngi v vn vt trong v tr, cc nh t tng lun cao v tr ca
con ngi.
Khi bn ti quan h gia tri vi ngi, cc nh duy tm i su pht trin
t tng thin mnh ca Khng T.
Khi bn ti bn tnh con ngi, Khng T cho rng:Tnh tng cn, tp
tng vin. Mnh T cho rng bn tnh con ngi l thin. Tun T cho rng
bn tnh con ngi l c.
-T tng v xy dng con ngi.
Vn xy dng con ngi ca cc hc phi trit hc Trung Quc c,
trung i l coi trng s n lc ca c nhn, s quan tm ca gia nh v x
hi.
o gia cho rng bn tnh ca nhn loi c khuynh hng tr v cuc
sng vi t nhin. V vy, Lo T khuyn mi ngi phi tr kh ci thi qu,
nng ci bt cp, hng con ngi vo cuc sng thanh cao trong sch, gn
gi vi thin nhin, trnh cuc sng chy theo nhu cu vt cht.
22

Nho gio t vn xy dng con ngi mt cch thit thc. Mc tiu
xy dng con ngi ca Nho gia l gip con ngi xc nh c nm mi
quan h c bn(ng lun) v lm trn trch nhim trong nm mi quan h y.
V nhng c tnh thng xuyn phi trau di, nhiu danh nho nu nm c
(ng thng): Nhn, ngha, l, tr, tn. Vi cc t ni chung, cc danh nho
nu ln su c: hiu, , trung, tn, l, ngha. i vi ngi c v tr trng
trch, cc danh nho gp li cn c ba c: nhn, tr, dng.
2.2.2.6 T tng v x hi l tng v con ng tr quc
T tng v x hi l tng in hnh l t tng v mt x hi i ng
ca Khng T. c trng c bn ca x hi ny l thi bnh n nh, c trt t
k cng, mi ngi c chm sc bnh ng v mi ci u l ca chung;
l x hi c i sng vt cht y , c quan h ngi vi ngi tt p;
l x hi c gio dc, mi ngi trong x hi c gio ho.
V ng li tr quc, c hai thuyt c bn l thuyt nhn tr v thuyt
php tr. a v ca t tng Php gia l gi tr thc tin ca n, cc nh
thng tr Trung hoa u s dng "php" ginh v cng c chnh quyn.
2.3. Lch s t tng Vit Nam
2.3.1. - Nhng ni dung trit hc th hin lp trng
duy vt v duy tm
Do c im lch s quy nh, cuc u tranh gia CNDV v CNDT
trong lch s t tng Vit Nam khng thnh trn tuyn , trng phi v
khng tri khp mi vn t tng nh cc khu vc khc trn th gii.
Lp trng duy vt hoc duy tm trong lch s t tng Vit Nam th
hin trong vic gii quyt mi quan h gia tm v vt, gia linh hn v th
xc, gia l v kh lp trng cn c biu hin trong vic gii thch
ngun gc, nguyn nhn to ra nhng s kin ca t nc, x hi, con ngi,
vn bn tnh con ngi, vn o Tri, o ngi.
Ch ngha duy tm trong lch s t tng Vit Nam, mang m mu sc
tn gio. Cc nh trit hc duy tm cho rng: tri sinh ra vn vt v con ngi,
23

mi ngi c mt mnh do Tri quy nh gi l "mnh tri". K thng tr
phng bc da vo ci gi l "mnh tri" bao che cho nhng cuc xm
lc nc ta: "nc nh s mnh tri th nc ln" cn giai cp thng tr
trong nc th da vo "mnh tri" cai tr t nc.
o Pht cho rng: s mnh con ngi khng phi do tri quy nh, m do
mnh ro ra, do "nghip" v "kip" c bn thn gy ra t qu kh.
V ngun gc tr lon, theo cc nh duy tm, nu "thin l" (o c
phong kin) thng th x hi tr, cn nu "nhn dc" (ham mun ca con
ngi) thng th x hi lon, x hi tr th con ngi phi "tit dc" (hn
ch lng ham mun).
i lp vi quan im "mnh tri" c tnh cht duy tm thn b, nhng
nh t tng c xu hng duy vt cho rng: tri l mt lc lng t nhin bn
ngoi con ngi, tri l "chnh l" (l phi), l lng dn mc cao hn, c
ngi khng nh con ngi c th lm thay i "mnh tri".
i lp vi quan im "mnh tri" cn c quan im v "thi" ch
trng theo "thi" ch khng theo "mnh".
i lp vi cc quan im trn, qun chng nhn dn nu ln lun im:
"c lm vua, thua lm gic " hoc "con vua tht th li ra qut cha". T
chnh hot ng thc tin hng ngy, h rt ra c nhng t tng trit l
mang tnh duy vt.
2.3.2 - Nhng ni dung t tng yu nc Vit Nam
2.3.2.1. T tng v dn tc v c lp dn tc
Cng ng ngi Vit Nam c hnh thnh rt sm trong lch s c tn
l Lc Vit ( phn bit vi cc tc Vit Trung Quc). T tng v dn tc
v c lp dn tc trc ht khng nh: dn tc Vit Nam, t nc Vit
Nam, c v tr a l, c lch s truyn thng hnh thnh pht trin lu i bn
vng v hon ton c quyn snh vai ngang hng vi cc quc gia khc. iu
ny th hin r trong bi th "Nam quc sn h" ca L Thng Kit , i
co bnh ng ca Nguyn Tri (TK XV).
24

2.3.2.3. Quan nim v nh nc ca mt quc gia c lp ch quyn:
Trong qu trnh u tranh ging v gi c lp dn tc, ng cha ta lun
tm cch khng nh s tn ti ca mt nh nc c lp. Vic xy dng nh
nc gn lin vi vic xc nh quc hiu, quc , hiu, nin hiu cc
danh hiu va th hin c c lp dn tc va thy s pht trin bn
vng ngang hng vi quc gia phng bc. L B xo b cc tn nc b p t
nh: "Giao Ch", Giao Chu" v t tn nc ta l Vn Xun. Nh inh t tn
nc l i C Vit, nh L gi l i Vit Tn hiu ng u quc gia t
Vng i thnh , ngang hng vi phng Bc.
2.3.2.4. Nhn thc v ngun gc v ng lc ca cuc u tranh cu
nc v gi nc
Coi trng sc mnh on kt dn tc l ngun gc, ng lc to nn mi
thng li trong s nghip dng nc v gi nc. Trn Quc Tun yu cu:
"Trn di mt lng, lng dn khng chia v "Vua ti ng lng, anh em ho
mc, nc nh gp sc, gic t b bt". Cn Nguyn Tri th ni "Tht qun
ru ho nc, trn di u mt d cha con" . n ch tch H Ch Minh:
"on kt, on kt, i on kt. Thnh cng, thnh cng, i thnh cng".
T tng trng dn l t tng xuyn sut v c v tr c bit quan trng
i vi s nghip dng nc, gi nc ca ng cha ta. L Cng Un cho rng:
"Trn vng mnh tri, di theo dn, thy thun tin th thay i" . Trn
Nhn Tng ni: "Ngy thng th c th v hai bn, n khi nh nc hon
nn th ch c bn y (gia n) theo thi". Cn Nguyn Tri khng nh: "Ch
thuyn l dn, m lt thuyn cng l dn" v "vic nhn ngha ct yn
dn".
2..3.3. Quan nim v o lm ngi
Cc nh t tng Vit Nam trong lch s rt quan tm vn n "o"
(cn gi l "o tri", "o ngi"). Quan nim v "o" ny chu nh hng
su sc t lch s t tng trit hc Trung Quc nht l Nho gia (xem phn
lch s trit hc phng ng). Khi thc dn Php xm lc nc ta, "o"
25

c xem l quc hn, quc tu , tr thnh truyn thng yu nc thng ni.
Yu "o" l yu nc, x thn v nc.
Tm li, do hn ch v lch s, nhng t tng trit hc ca ng cha ta
trc y cha c trnh by thnh h thng. Nhng t tng trit hc
gp phn to ln vo qu trnh dng nc v gi nc ca dn tc ta.
cu hi tho lun v n tp
1. Trit hc n c, trung i
2- trit hc trung quc c, trung i
3. Lch s t tng Vit Nam
4 Nhng ni dung t tng yu nc Vit Nam
3. Quan nim v o lm ngi
26

Chng III
khi lc Lch s trit hc phng ty
3.1 - Trit hc Hy Lp c i
3.1.1. iu kin lch s v c im ca trit hc Hy Lp c i
3.1.1.1. iu kin kinh t-x hi.
Trit hc c i Hy Lp hnh thnh vo khong th k VIII - th k VI
trc cng nguyn, trn c s ca nhng tin kinh t, x hi, vn ho sau:
- Tin kinh t x hi: s xut hin ca ch chim hu t nhn v t
liu sn xut v cng vi n l tnh trng x hi phn chia thnh cc giai cp
i lp nhau: giai cp ch n v giai cp n l. Do s pht trin ca lc lng
sn xut, trong x hi lc ny dn n s phn cng lao ng x hi thnh
lao ng tr c v lao ng chn tay, xut hin mt b phn ngi c nng lc
chuyn lm cng vic gii thch th gii, nghin cu trit hc v khoa hc.
- Tin khoa hc: Do nhu cu ca hot ng thc tin, trc ht l sn
xut vt cht, mt s ngnh khoa hc hnh thnh nh ton hc, vt l hc,
thin vn hc to c s cho s khi qut trit hc.
Nh vy chnh iu kin kinh t , x hi, vn ho quy nh s hnh
thnh, pht trin nn trit hc Hy Lp c i.
3.1.1.2. c im ca trit hc Hy Lp c i
S phn chia cc trng phi trit hc duy vt v duy tm,bin chng v
siu hnh, v thn v hu thn rt r nt v l mt c im ni bt trong qu
trnh pht sinh, pht trin ca trit hc Hy Lp c i.
Cc tro lu trit hc c i Hy Lp u c xu hng i su gii quyt
vn c bn ca trit hc, trn hai gc l bn th lun v nhn thc lun.
Trit hc c i Hy Lp biu hin tnh bao qut ca n v mi lnh vc
th gii quan ca con ngi.
27

Nhn chung, nn trit hc c i Hy Lp cn trnh trc quan cm
tnh, cht phc nhng n cha ng tt c nhng mm mng th gii quan
trit hc sau ny.
3.1.2. Mt s trit gia tiu biu
3.1.2.1. Hraclit (khong 520 - 460 Tr.CN)
Vn bn th lun: Hraclit coi la l c s ca mi s vt hin tng
trong th gii. ng ly la gii thch th gii "Tt c u c trao i vi
la v la trao i vi tt c nh vng trao i vi hng ho v ngc li". Mi
dng vt cht u sinh ra t la v cht i li tr v vi la. V tr khng phi
do mt lc lng thn b no sinh ra n m n chnh l la "nh mt ngn la
, ang v mi mi bng sng ln ri li tt i theo nhng quy lut vn c
ca n". Trong quan nim ny ca ng cha ng yu t duy vt v bin
chng s khai v th gii.
+ Trc ht, l quan nim ca Hraclit v s vn ng vnh vin ca vt
cht: theo ng, khng c s vt hin tng no trong th gii ng im tuyt
i, m ngc li, chng u nm trong trng thi vn ng, bin i, chuyn
ho khng ngng. ng v th gii ny nh mt dng sng chy xit, bin i,
tri i khng ngng, khng ngh trong mt lun im ni ting: "Con ngi ta
khng th tm hai ln trn mt dng sng". La chnh l ngun gc ca mi
s bin i .
+ Hraclit a ra quan nim v s tn ti ph bin ca mu thun. iu
ny th hin trong nhng d on ca ng v s thng nht v u tranh gia
cc mt i lp v v vai tr ca quy lut ny i vi s vn ng pht trin
ca s vt (cn c tnh cht th s). ng ni: cng mt ci trong chng ta:
sng v cht, tr v gi, bnh tt lm cho sc kho qu hn , ci c lm cho
ci thin cao c hn. Theo ng, s vn ng pht trin ca th gii l do quy
lut khch quan (gi l logos) quy nh. "Logos" y c hiu theo hai
ngha: Logos khch quan l nhng mi lin h bn cht ph bin khch quan
chi phi s vn ng khch quan ca s vt, tn ti c lp vi thc con
28

ngi. Cn Logos ch quan l trt t lgic ca t duy con ngi, l ci phn
nh ca Logos khch quan vo trong u c con ngi.
V l lun nhn thc: L lun nhn thc ca Hraclit mang tnh cht duy
vt v bin chng s khai. Hraclit nh gi cao vai tr ca cm gic trong qu
trnh nhn thc th gii. Nhng ng khng tuyt i ho hnh thc nhn thc
ny, m cho rng: nhim v nhn thc ca con ngi l phi t ti hiu bit
Logos ca s vt, tc l phi pht hin ra bn cht, quy lut ca n. ng nu ra
tnh cht tng i ca nhn thc tu thuc tng hon cnh, iu kin m ci
thin v ci c, ci tt v ci xu, ci li v ci hi c th chuyn ho cho
nhau. Theo Hraclit, linh hn l mt trng thi qu ca la.
3.1.2.2. mcrit (khong 460 - 370 Tr.CN)
L mt trong nhng nh duy vt ln nht thi c i vi hc thuyt
nguyn t ni ting.
- Vn bn th lun: Theo ng, nguyn t l c s u tin ca th gii
vt cht. Nguyn t l ht vt cht cc nh, khng phn chia c, khng mi,
khng v, khng m thanh, khng mu sc, khng c s khc nhau v cht.
Mi s vt u c cu to t nguyn t. S kt hp ca nguyn t to thnh
s vt khng phi l ngu nhin tu tin m l s kt hp c trt t, theo
nhng quy lut nht nh. Theo ng, s bin i ca s vt thc cht l s thay
i trt t nguyn t to thnh chng. Cn bn thn nguyn t l phn t nh
nht th khng thay i. Nh vy, so vi cc nh trit hc duy vt ng thi,
quan nim v th gii ca hc thuyt Nguyn t ni chung, ca mcrit ni
ring l mt bc tin vt bc.
Quan nim v s sng v con ngi: Theo ng, s sng l qu trnh bin
i pht trin ca chnh bn thn gii t nhin, bt u c hnh thnh t
nhng vt th m t, di tc ng ca nhit m hnh thnh nn cc loi
ging sinh vt. Sinh vt u tin sng di nc sau n nhng sinh vt
sng trn mt t v cui cng l con ngi.
Sinh vt khc vi vt (v c) ch sinh vt c linh hn, cn vt th khng
c linh hn (quan im vt hot lun).
29

Quan nim v linh hn v l lun nhn thc: Linh hn con ngi, theo
ng c cu to t nguyn t hnh cu, ging nh nguyn t la, vn ng
vi tc ln. Nguyn t linh hn sinh ra nhit, nhit lm cho ton b c th
hng phn v vn ng. Nh vy linh hn khng phi l mt hin tng tinh
thn m l mt hin tng vt cht (quan nim duy vt tm thng). Khng c
linh hn bt t, linh hn cht cng vi ci cht ca c th.
V l lun nhn thc, mcrit chia nhn thc con ngi thnh hai
dng: nhn thc cm tnh (nhn thc m ti) v nhn thc l tnh (nhn thc
chn l ). C hai dng nhn thc trn u c vai tr quan trng, nhng nhn
thc l tnh ng tin cy hn.
3.1.2.3. Platn (427 - 347 Tr.CN)
Trit hc Platn, xt v h thng l trit hc duy tm khch quan.
Vn bn th lun: Platn cho rng "th gii nim" l ci c trc, l
bn cht chn thc ca mi s vt, hin tng trong th gii vt cht. Cn cc
s vt cm tnh ch l s m phng, l ci bng ca " nim". ng coi "th
gii nim" l tn ti vnh vin, bt bin, lun ng nht vi chnh bn thn
mnh, khng phn chia c, tch bit vi th gii s vt cm tnh v ch c
th nhn thc n bng t duy l tnh. Mt khc, Platn cng coi ci khng tn
ti (tc vt cht) cng c thc. Tuy nhin, bn trong ci v duy tm khch
quan , l nhng gi tr khoa hc do Platn mang li. l bc chuyn
bin quan trng v t duy trit hc t t duy trc quan, n d sang t duy khi
nim, bi v "ch c t duy khi nim mi vch ra bn cht ca s vt"
Quan nim v linh hn v l lun nhn thc: Linh hn con ngi do
nim sinh ra, nn n tn ti bt t. Khi con ngi cht, ch cht v th xc,
cn linh hn vn tn ti. Theo Platn, nhn thc cm tnh khng phi l ngun
gc ca tri thc chn thc. Tri thc chn thc, tc tri thc hiu bit c
nim (bn cht s vt) ch c th t c bng tri thc l tnh v th hin
thng qua khi nim. i tng ca nhn thc khng phi l th gii khch
30

quan m chnh l nim v s nhn thc chn l xt cho cng l s hi tng
ca linh hn bt t v nim.
T tng chnh tr: L k th ca ch dn ch ch n Aten, Platon coi
ch qu tc, tc nh nc ca tng lp ch n qu tc l nh nc l
tng. l nh nc khng c s hu t nhn, cc thnh vin trong x hi
c chia thnh ba ng cp vi nhng nhim v r rng: Cc nh trit hc lnh
o nh nc, binh lnh bo v nh nc, bnh dn t do lao ng to ra ca ci
vt cht cn n l ch l nhng cng c bit ni.
3.1.2.3. Trit hc Aritxtt (384 - 322 Tr.CN)
S ph phn ca Aritxtt i vi Platn. Aritxtt cho rng, Platn coi
nim nh mt dng tn ti c lp, ti cao, tch ri th gii hin thc l mt
sai lm v nhn thc, ngc li, phi coi nim (khi nim) l ci phn nh
ca th gii hin thc, ph thuc vo th gii . Ni cch khc, theo Aritxtt
phi c quan nim duy vt v th gii.
Mt khc, Aritxtt cn vch ra mu thun trong quan nim v th gii
ca Platn rng: mt mt Platn coi nim hon ton tch ri cc s vt cm
tnh; mt khc, li khng nh s vt cm tnh l ci bng ca nim, tc l
tha nhn s tng ng nht nh gia nim v s vt.
Vn bn th lun: Theo Aritxtt , tn ti ni chung, xut pht t 4
nguyn nhn c bn: vt cht, hnh dng, vn ng v mc ch. Nguyn nhn
vt cht v hnh dng l ci m t to nn s vt. Vt cht l vt liu cu
thnh s vt. Hnh dng l ci c bn nht to nn cc s vt a dng phong
ph. Hc thuyt v tn ti ca Arit xtt xut pht t chnh th gii gii
thch th gii, tm nguyn nhn ca s vt t chnh trong bn thn n. Tuy
nhin, bn cnh cn c nhc im l: coi s pht trin ca gii t nhin
ging nh sn xut vt cht, nn tha nhn nguyn nhn "hnh dng" c trc
nguyn nhn "vt cht" v trn ht li c mt "hnh dng ca hnh dng", l
thn thnh. Quan nim v th gii trn y ca Aritxtt th hin lp trng
duy vt khng trit .
31

Theo Aritxtt : gii t nhin l ton b cc s vt c cng chung bn cht
vt cht mi mi vn ng bin i. Khng c bn cht ca s vt no tn ti
bn ngoi n. Vn ng gn lin vi vt cht. Cng nh vt cht, vn ng tn
ti vnh vin. Nhng xt cho cng, theo ng th vn ng ca vt cht l vn
ng c mc ch do thn thnh to ra, l quan im duy vt khng trit
. ng cng l ngi u tin h thng ho cc hnh thc vn ng: pht
sinh, tiu dit, thay i trng thi, tng, gim, di chuyn v tr. Tuy nhin, cc
hnh thc vn ng trn ch l biu hin c th ca vn ng c hc.
Quan nim v linh hn v l lun nhn thc: Theo ng, khng c linh
hn bt t, linh hn ch tn ti trong c th sng v khi c th cht linh hn
cng mt theo. Di con mt trc quan ca mt nh trit hc duy vt c i,
ng cho rng, linh hn tr ng trong tim con ngi.
Theo ng, th gii khch quan l i tng ca nhn thc, l ngun gc
ca cm gic v kinh nghim (i lp vi Platn); nh vy, cn phi rt ra tri
thc t vic nghin cu gii t nhin v cuc sng con ngi.
V cp nhn thc:
* Nhn thc cm tnh l nhng tri thc v s vt ring l c c nh cc
gic quan con ngi mang li.
* Nhn thc kinh nghim l nhng tri thc ca con ngi v s vt c
lp i lp li nhiu ln.
* Nhn thc ngh thut l nhng tri thc c th c bit v s vt c
phn nh bng hnh tng ngh thut.
* Nhn thc khoa hc l nhng tri thc v bn cht s vt, n c kh
nng chng minh gii thch s vt v l s tng hp ca nhiu cp nhn
thc khc nhau.
ng gp ca ng i vi logc hc th hin: Phn bit r rng gia chn
l v sai lm; nu ra 3 quy lut ca l gc hc hnh thc: quy lut mu thun,
quy lut ng nht v quy lut loi tr ci th 3; ng cng nu ra nhng
phng php c bn ca vic xy dng khi nim, phng on, suy lun v
chng minh.
32

Quan im v chnh tr: theo ng, nh nc l hnh thc giao tip cao
nht ca con ngi. Nhim v ca nh nc l phi bo m cho con ngi c
cuc sng vt cht hnh phc v c v mt bo m s cng bng x hi.
V o c: o c hc c Aritxtt xp vo loi khoa hc sau trit
hc. ng c bit quan tm vn phm hnh con ngi vi ni dung chnh
l: bit nh hng, bit tm ti sng to, bit lm vic v th hin r quan
nim v o c. c bit Aritxtt nhn thy mi quan h gia kinh t v
o c, ch ra c c s kinh t ca s cng bng v bnh ng trong x hi.
Tm li, nn trit hc c i Hy Lp, vi cc thnh tu rc r ca n
t ra v gii quyt nhiu vn trit hc cn bn, to c s l lun cho s
pht trin ca cc hc thuyt trit hc tip theo. Theo Mc, trit hc c i
Hy Lp cha ng tt c nhng mm mng th gii quan trit hc sau ny.
3.2. Trit hc ty u thi k trung c (Khong t
TKV n TKXV)
3.2.1. Hon cnh lch s v c im ca trit hc Ty u trung c
3.2.1.1. Hon cnh lch s
Ch phong kin ra i thay th ch chim hu n l. Nn kinh t
x hi phong kin l nn kinh t t cung, t cp, khp kn. Quyn s hu
rung t v cc t liu sn xut ch yu thuc v giai cp a ch phong
kin.
V chnh tr t tng: tn gio l hnh thi thc x hi chi phi ton b
i sng tinh thn ca x hi phong kin.
Tuy nhin, do nhu cu ca hot ng thc tin, vo nhng th k cui
cng ca x hi phong kin phng Ty, mt s mn khoa hc nh: ton hc,
vt l, ho hc vn c khi phc v pht trin.
3.2.1.2. c im trit hc Ty u trung c
Trit hc thi k ny ph thuc vo thn hc nn mang tnh cht kinh
vin, xa ri cuc sng.
33

Vn mi quan h gia khoa hc v tn gio; l tr v nim tin c
hu ht cc nh trit hc quan tm l gii bng nhiu cch khc nhau.
Mi quan h gia ci chung v ci ring cng l mt trong nhng vn
trng tm ca trit hc. Cc nh thc tin gii quyt theo hai khuynh hng
i lp nhau l ch ngha duy thc v ch ngha duy danh. Trn thc t n
biu hin cuc u tranh gia ch ngha duy vt v ch ngha duy tm.
3.2.2. Mt s i biu ca phi duy danh v duy thc
3.2.2.1. T mt a canh (1225- 1274)
Hc thuyt trit hc ca ng c tha nhn l hc thuyt trit hc chn
chnh nht ca gio hi Thin cha gio.
i tng ca trit hc, theo ng, l nghin cu "chn l ca l tr", cn
i tng ca thn hc l nghin cu chn l ca lng tin tn gio. Thng
l khch th cui cng ca c trit hc v thn hc, nn gia trit hc v thn
hc khng c mu thun. Nhng trit hc thp hn thn hc, ging nh l tr
con ngi thp hn l tr ca thn.
Gii t nhin do thn thnh sng to ra t h v. S thng minh ca
Cha tri quyt nh s phong ph, hon thin v trt t ca gii t nhin. Trt
t ny c Cha tri quy nh theo th bc: bt u bng cc s vt khng c
linh hn (v c) n con ngi, n cc thn thnh v sau cng l bn thn
Cha tri. Con ngi do Cha tri sng to ra theo hnh dng ca mnh v sp
xp con ngi theo nhng ng cp khc nhau. Nu ngi no mun vt ln
ng cp ca mnh l c ti vi Cha tri.
V mi quan h gia ci chung v ci ring ng i theo ng li duy
thc n ho cho rng ci chung tn ti trn 3 phng din:
+ Th 1, ci chung tn ti trc s vt, trong tr tu ca Cha tri.
+ Th 2, ci chung tn ti trong cc s vt ring l.
+ Th 3, ci chung c to thnh bng con ng tru tng ho ca tr
tu con ngi t cc s vt n l.
3.2.2.2. nxct (1265 - 1308)
34

L mt nh trit hc duy danh ln nht giai on ny. V mi quan h
gia trit hc v thn hc, ng c nh mun gii phng trit hc ra khi s
thng tr ca gio hi, ct t mi quan h gia trit hc v thn hc. Theo
ng, thn hc c i tng nghin cu l Thng , cn trit hc nghin cu
hin thc khch quan, l tr con ngi ch c th nhn thc c nhng ci g
khng tch ri nhng ti liu cm tnh. Tuy nhin, ng khng h thp vai tr
ca lng tin tn gio. Theo ng, Thng l tn ti bt tn, khng th nhn
thc c bng l tr m phi bng lng tin tn gio (duy vt khng trit ).
V mi quan h gia ci chung v ci ring, theo ng, ci chung khng
ch l sn phm ca l tr, m n cn c c s trong bn thn s vt (ci chung
tn ti trong ci ring).
-V l lun nhn thc, theo ng, tinh thn v l tr l hnh thc ca thn
th do Thng ban cho t khi mi sinh ra.
3.2.2.3. Rgie Bcn (1214 - 1294 )
ng l ngi khi xng ra khoa hc thc nghim v u tranh mnh m
chng ch ngha kinh vin, gio hi v nh nc phong kin. Bcn nu ra
mt quan nim mi v i tng ca trit hc. Theo ng, trit hc l khoa hc
l lun chung gii thch mi quan h gia cc khoa hc c th, mang li cho
cc khoa hc nhng quan nim c bn v bn thn trit hc c xy dng
trn nhng thnh tu ca cc khoa hc . y, Bcn nhn thy mi
quan h gia trit hc vi khoa hc c th.
ng ph phn mt cch su sc ch ngha kinh vin v cho rng: n
km hm s pht trin ca nhn thc loi ngi l do cc nguyn nhn sau:
+ Do s sng bi uy tn ca mt ngi no nhng khng c c s.
+ Do thi quen, tp qun lu i bm vo cc quan nim c, lc hu.
+ Do tnh v cn c ca nhng kin, nhng phn on ca s ng ngi.
+ Do s ngu dt c che y di ci v thng thi.
35

i lp vi ch ngha kinh vin, ng hng s nghin cu ca mnh vo
khoa hc t nhin, coi khoa hc thc nghim l cha t ca mi khoa hc
(quan nim ny cn ko di nhiu th k v sau).
- ng cng c nhng t tng x hi tin b, ln n s p bc bc lt,
bnh vc quyn li ca nhn dn lao ng.
Tm li, trit hc ca Bcn c xu hng duy vt, gp phn vo vic
khi phc thc y khoa hc t nhin pht trin. Tuy nhin, ng cng khng
thot ly c s chi phi bi thi i ca mnh, thi i b thng tr nng n
ca gio hi v tn gio.
3.3- Trit hc ty u thi k phc hng v cn i
3.3.1. iu kin lch s v c im ca trit hc thi k ny
3.3.1.1. iu kin lch s
Th k XV - XVII Ty u gi l thi k "Phc hng" vi ngha n
phc hng li nhng gi tr vn ho c i b vi lp qua m trng trung
c. Ch ngha t bn bt u hnh thnh, pht trin thay th ch ngha phong
kin li thi lc hu. Giai cp t sn bc ln v i lch s thay th giai cp
phong kin. S pht hin ra cc cng c lao ng mi, k thut sn xut mi
v cng vi vic m rng th trng bun bn thng mi, lm cho nn sn
xut hng ho TBCN c hnh thnh v ngy cng pht trin mnh.
nh hng quan trng ca khoa hc t nhin n s pht trin ca trit
hc ln ti mc kh xc nh c ranh gii gia cc lnh vc th gii quan
. Trit hc v khoa hc t nhin lc ny l mt, ho ln vo nhau. Tuy
nhin tn gio, c bit l thin cha gio vn c nh hng n s pht trin
ca trit hc thi k ny.
3.3.1.2. c im ca trit hc thi k ny
Trit hc thi k ny chnh l ngn c l lun ca giai cp t sn trong
cuc u tranh nhm thit lp a v thng tr ca mnh. Trong trit hc din ra
cuc u tranh gay gt gia t tng trit hc v khoa hc tin b vi t tng
36

thn hc tn gio thc cht y l biu hin ca cuc u tranh gia ch ngha
duy vt v ch ngha duy tm.
Trit hc thi k ny gn lin vi vn con ngi v gii phng con
ngi "Con ngi hy th phng ci p ca chnh mnh".
nh hng ca khoa hc t nhin i vi trit hc kh r nt qua cc
thi k lch s khc nhau.
+ T TK XV - XVI, trit hc nh hng nhiu ca vn ho phc hng
+ n TK XVII, trit hc ho quyn vi khoa hc.
+ n TK XVII - XVIII, nhiu khoa hc tch ra thnh nhng mn
khoa hc c lp.
Nhn chung s tc ng qua li ln nhau gia trit hc v khoa hc thi k
ny rt phong ph a dng. c bit phi ni n nh hng ca khoa hc thc
nghim i vi trit hc to ra phng php t duy siu hnh.
S thng tr ca cc quan nim t nhin thn lun trong trit hc lm
cho cuc u tranh gia ch ngha duy vt v ch ngha duy tm, gia khoa
hc v tn gio cng tr ln phc tp.
3.3.2. Mt s nh trit hc tiu biu
3.3.2.1. Franxi Bcn (1561 - 1626)
L ngi sng lp ch ngha duy vt Anh v khoa hc thc nghim hin
i. Theo Bcn, s pht trin ca trit hc v khoa hc l nn tng ca cng
cuc xy dng t nc, xo b p bc bt cng trong x hi. Chu nh hng
ca quan nim truyn thng, Bcn cho rng: Trit hc l tng th tri thc l
lun ca con ngi v thng , v gii t nhin v v bn thn con ngi.
L lun nhn thc: ng gp ln nht ca Bcn l l lun nhn thc th
hin nhng im sau:
Mt l: Khng c tri thc bm sinh. Mi tri thc u bt ngun t kinh
nghim v qu trnh "ch bin" nhng kinh nghim thnh h thng gip ta
hiu c bn cht, quy lut ca s vt.
37

Hai l: Mun nhn thc ng v th gii khch quan th con ngi phi
t b nhng o tng (ngu tng) xut pht t ting Hy Lp: "idola" c ngha
l "hnh nh b xuyn tc". iu ny cng c ngha l phi loi b nhng sai
lm trong qu trnh nhn thc ca loi ngi.
Ba l: ng ch ra nhng hn ch ca phng php t duy c l: "Phng
php con nhn" xut pht t mt s bng chng, mt s cn c vn vt no
ri vi a ra cc tin v khng nh mt cch v cn c v bn cht s vt
(ging nh con nhn vi vng ging t trong khonh khc xong, nhng
khng chc chn) v "Phng php con kin" miu t lm lt, su tm t m
cc ti liu, cc d kin nhng khng bit khi qut rt ra kt lun v bn cht
s vt (ging nh con kin tha mi) t ng nu ra "phng php con ong"
khc phc thiu st ca hai phng php trn. Thc cht ca phng php
ny l: da trn nhng ti liu do nhn thc cm tnh mang li, sau x l
ch bin nhng ti liu phn nh khi qut v bn cht s vt (nh con
ong bit ly nhu hoa lm nn mt ngt).
Theo ng, phng php nhn thc ti u nht l phng php quy np.
Nhn chung, v vn phng php lun, Bcn l nh trit hc duy cm (duy
gic), tuy khng cc oan v thin v s pht trin khoa hc t nhin.
3.3.2.2. Tmt Hpx (1588 - 1679) i biu ch ngha duy vt Anh TK
XVII
ng l ngi h thng ho ch ngha duy vt ca Bcn, mong mun
trit hc Bcn bao trm tt c sau khi lc b nhng thiu st, sai lm
trong hc thuyt .
Theo Hpx "tri thc l sc mnh", do cn phi pht trin trit hc v
khoa hc. Trit hc l hot ng tr tu ca con ngi nhm khm ph bn
cht s vt, c nh ngha l "hc thuyt v cc vt th". Cc mn khoa hc
khc nh: ton hc, vt l hc, o c hc ch l cc lnh vc khc nhau ca
trit hc.
Hpx khng nh: th gii vt cht tn ti khch quan khng do thn
thnh no sng to ra v cng khng ph thuc vo thc con ngi. Song l
38

mt nh c hc, b chi phi bi phng php t duy siu hnh, ng khng tha
nhn tnh a dng ca th gii vt cht, m quy th gii vt cht v nhng
quan h ton hc, c hc v ch tha nhn s tn ti ca cc s vt n l (duy
vt siu hnh). i vi con ngi, theo ng tri tim l chic "l xo", dy thn
kinh l si ch, cn cc khp xng l nhng bnh xe.
Khng gian, thi gian l nhng hnh thc tn ti ca vt cht. Ci g c
qung tnh v hnh dng th tn ti, thn thnh khng c qung tnh v hnh
dng nn khng tn ti.
V l lun nhn thc: i tng nhn thc l cc vt th n l, cng
vi nhng quan h s lng ton hc, c hc ca n. Cm gic, kinh nghim l
bc u ca qu trnh nhn thc. Nhng ng li tch ri nhn thc cm tnh vi
nhn thc l tnh, quy np v din dch.
Quan nim v x hi: Con ngi l mt thc th thng nht gia mt
sinh vt v mt x hi, tnh ch k v tham vng c nhn l nguyn nhn gy
ra chin tranh, gy ra iu c "Con ngi l mt ng vt c c" Theo Hp
x, duy tr trt t x hi, phi c "kh c x hi", m trong nh nc
c s mnh iu hnh x hi, x pht ai vi phm li ch chung v buc mi c
nhn phi tun theo cc o lut x hi.
3.3.2.3. Rn cct (1596 - 1650) i biu ca trit hc Php TK XVIII
ng c coi l ngi cng vi Bcn to ra cuc cch mng trong lch
s trit hc Ty u cn i.
Theo ng, trnh pht trin ca t duy trit hc l thc o quan trng
nh gi trnh vn minh ca loi ngi ni chung, ca mt dn tc ni
ring, bi v trit hc l s thng thi khng ch trong lnh vc nhn thc m
c trong cng vic.
-Nguyn tc "nghi ng khoa hc" ca cct:
Theo ng, cn phi nghi ng mi tri thc ca loi ngi t trc n nay
vn c tha nhn chn l. Nguyn tc "nghi ng" nu ra y hon ton
khng ging vi quan nim ca ch ngha hoi nghi (ph nh kh nng nhn
thc th gii ca con ngi ) cng khng ging vi quan nim siu hnh "ph
39

nh sch trn" nhng tri thc c thc tin xc nhn l chn l. Nghi ng
y l mt cch thc gip con ngi tip tc suy ngh tm ra nhng tri
thc mi ng n hn. y chnh l mt phng php cn thit trong qu
trnh nhn thc thc y con ngi tm ti chn l v c nim tin chc chn
vo nhng tri thc mi. Nghi ng ch l tin kim tm tri thc, ch
khng phi l kt lun. ng xut phng php nhn thc duy l gm 4
nguyn l:
(1)- Trc ht phi nghi ng, nu cha thy chc chn tri thc l chn l;
(2)- Cn chia nh i tng nhn thc v cc b phn ca n;
(3)- Trong qu trnh nhn thc cn xut pht t iu n gin nht, s
ng nht, dn dn i n nhng iu phc tp hn, cao hn;
(4)- Phi xem xt y d kin, khng c b st bt c ti liu no
trong qu trnh nhn thc.
T nguyn tc , cct kt lun: Ti hoi nghi s tn ti ca mi ci,
nhng khng th nghi ng s tn ti ca bn thn ti v ti ang nghi ng.
Nu ti khng tn ti th lm sao ti c th nghi ng mi ci c v thng
qua s nghi ng ti bit mnh ang tn ti. M nghi ng cng l ang suy
ngh, ang t duy. Do vy, "ti suy ngh tc l ti tn ti".
Quan nim v th gii: Trong "Vt l hc", ng nu ra quan nim duy
vt v th gii rng: v tr l th gii vt cht, vt cht l v tn bao gm c
nhng ht nh nhng c th phn chia n v cng. y l quan nim v tnh
v tn ca th gii vt cht. Theo ng, khng c khng gian, thi gian trng
rng, khng gian, thi gian gn lin vi vt cht vn ng v khng b tiu
dit. Song, do gii hn ca thi i quy nh, ng hiu vn ng ca vt cht
ch l vn ng c hc.
Trong "Siu hnh hc" "Me-ta-phi-si-ca" cct ng trn quan im
nh nguyn lun khi cho rng: 2 thc th vt cht l tinh thn tn ti song song
khng ph thuc vo Thng . Nh vy, xt v ton b, bn th lun trit
hc ca cct c xu hng duy vt, nhng xt ring b phn "Siu hnh
hc" th ng l nh trit hc duy vt khng trit , nh nguyn lun.
40

3.3.2.4. Bart Xpinda(1632-1677)
ng l nh trit hc H Lan ni ting, nh duy vt v v thn, nh t
tng ca tng lp dn ch t sn. ng cho rng Thc th l ngun gc v bn
cht ca mi s vt. Thc th c v vn thuc tnh nhng tr tu ca con ngi
ch nhn thc c hai thuc tnh c bn l qung tnh v t duy. Chng li
quan im nh nguyn ca cc, ng cho rng qung tnh v t duy ch l hai
thuc tnh ca thc th. L nh duy vt v thn trit , Xpinda cho rng th
gii ch l th gii ca cc s vt ring l. Trong con ngi ch l mt b
phn ca t nhin.
Nhn thc lun: Theo ch ngha duy l mt cch mnh m, ng chia
nhn thc thnh ba giai on l cm tnh, l tnh v trc gic. Trong L
tnh l ngun gc duy nht ca nhng chn l ng tin cy; Trc gic c coi
l nn tng ca tri thc ng n cn Cm tnh th thng dn n lm ln.
Quan nim v x hi: ng cho rng tnh hp php ca x hi l do c
im ca bn tnh bt bin ca con ngi v s kt hp gia li ch c nhn
ch k vi li ch x hi l iu c th thc hin c.
3.3.2.5. Gin Lcc (1632-1704)
Lcc l nh duy vt ngi Anh, ng ph phn quan im tha nhn t
tng bm sinh ca cc i n khng nh ton b cc tri thc, chn l
u l kt qu nhn thc ca con ngi ch khng phi l bm sinh. T
ng a ra nguyn l Tabula rasa( tm bng sch): Linh hn chng ta khi
mi sinh ra, c th ni nh mt t giy trng, khng c mt k hiu hay
nim no c. Nguyn l ny khng nh: Th nht, Mi tri thc ca con
ngi khng phi l bm sinh m l kt qu ca nhn thc. Th hai, Mi qu
trnh nhn thc u xut pht t cc c quan cm tnh. Th ba, linh hn con
ngi khng phi l tm bng sch th ng trc mi hon cnh xung quanh
m c vai tr tch cc nht nh. Tuy nhin ng cha thy c c s kinh t-
x hi ca hc thuyt tha nhn cc t tng bm sinh.
Lcc phn chia cc tnh cht ca s vt thnh cc cht c trc v cc
cht c sau. Cc cht c trc l nhng c tnh khch quan vn c ca s
41

vt nh khi lng, qung tnh. Chng khng th mt i d s vt bin i th
no chng na. Cc cht c sau l nhng c tnh d thay i nh: m
thanh, mi v, mu sc
3.3.2.6. Bccli (1685 - 1753)
ng l mt gim mc ngi Anh, i biu in hnh ca ch ngha duy tm
ch quan. Theo ng cm gic ca con ngi khng phi l ci phn nh hin
thc khch quan m chnh n l hin thc khch quan chn chnh, "khng
phi s vt bin thnh biu tng m biu tng bin thnh s vt". Theo
Bccli , s vt tn ti tc l c tri gic. Ci g khng c tri gic, khng
c tri gic con ngi th khng tn ti. Ngha l s vt tn ti hon ton ph
thuc vo gic quan con ngi. Mt khc, ng cng tha nhn ngoi tinh thn
c nhn, cn c mt ci tinh thn vnh vin no . Nh vy, t lp trng ch
ngha duy tm ch quan ng li ng sang ch ngha duy tm khch quan.
*i biu ca ch ngha duy vt Php TK XVIII (thi k khai sng)
- La Mettri (1709-1751)
La Mettri l nh trit hc duy vt, quan im duy vt ca ng c xy
dng trn c s khoa hc t nhin. Theo ng, thc th vt cht l thng nht
ba hnh thc ca n trong gii t nhin: gii v c, thc vt v ng vt( bao
gm c con ngi). c tnh c bn ca vt cht l qang tnh, vn ng v
cm th. Loi ngi th c cm th cao hn v tr tu ln hn loi vt. V
nhn thc lun, ng theo ng li duy gic cho rng: gic quan l k ng tin
cy trong i sng hng ngy. V quan im x hi, La Mettri coi li ch ca
mi ngi quyt nh sinh hot x hi, nhng li ch ny li ph thuc vo t
tng chnh tr, ng ln ln t tng t do v t hu vi t do ca con ngi.
- ni ir (1713-1784)
Theo ng, trong "v tr ch c mt thc th k c con ngi v ng vt",
l vt cht, vt cht bao gm ton b cc vt th c qung tnh, c hnh
thc v lun vn ng, vn ng ca vt cht do nguyn nhn t thn v s
dch chuyn khng phi l vn ng m ch l di ng (khc vi mt s nh
42

trit hc khc). Chnh qu trnh vn ng, pht trin ca gii t nhin loi
b nhng ci g khng thch nghi v gi li, chn lc nhng ci g gip n
ngy cng hon thin hn. y chnh l nhng quan nim tin thn ca hc
thuyt c uyn.
L lun nhn thc: ir cho rng: C th con ngi l kh quan vt
cht ca thc, t duy. Theo ng bc chuyn tip t v tri, v gic (phn nh
vt l) n kh nng cm gic, t duy u gn lin vi qu trnh pht trin ca
th gii vt cht t v c n hu c v con ngi. L nh trit hc duy l kiu
mi, ng cao kh nng nhn thc cm tnh trong qu trnh nhn thc.
Quan im chnh tr, x hi: Theo ng, tr tu v o c con ngi do
mi trng v hon cnh x hi to nn ch khng phi do Thng . Ch c
khoa hc mi mang li cho con ngi hiu bit ng n v th gii, cn tn
gio mang li nhng o tng, lm con ngi mm yu i. ng ng h "kh
c x hi" v i thc hin cai tr x hi theo dn ch t sn, m mang gio
dc cho dn.
- Pn Hngri Hnbch (1723 - 1789)
Da vo cc thnh tu khoa hc, ng khng nh: vt cht l nguyn
nhn u tin ca vn vt. Vt cht l tn ti khch quan v c kh nng tc
ng vo gic quan con ngi gy ra cm gic. Vt cht c nhng c tnh
ch yu l: qung tnh, vn ng, c th phn chia, c trng lc. Theo ng,
gii t nhin tn ti vnh vin, khng do ai sng to ra v cng khng b tiu
dit, vn ng l thuc tnh c hu ca vt cht nhng vn ng ch l thay
i v tr n gin ca vt th trong khng gian.
V thc, theo ng, n l c tnh ca mt dng vt cht c t chc cao.
Con ngi l sn phm ca t nhin, tn ti trong t nhin, phc tng quy lut
t nhin, thm ch c t tng cng nh vy.
V nhn thc lun: ng chng minh rng: Tr lc con ngi ph thuc
vo cu trc sinh hc ca n. Nng lc cm gic gip con ngi nhn thc
c th gii v cc quy lut ca th gii . Khng c linh hn bt t, khng
43

c t tng bm sinh. Con ngi rt ra nhng t tng, nhng quan nim t
hin thc khch quan ch khng phi t chnh t duy.
Quan vim v x hi: Theo ng, s pht trin ca x hi nh l mt qu
trnh b nh mnh chi phi (quan nim duy tm v x hi). L nh trit hc
khai sng, ng mong mun xo b ch nghi ngu dn thi trung c bng ph
cp gio dc.
3.4. Trit hc c in c (TK XVIII - XIX)
3.4.1. Tin kinh t - x hi v nhng c im c bn ca trit hc
c in c
3.4.1.1. Tin kinh t - x hi
Vo cui th k XVIII, nhiu nc t bn ch ngha Chu u pht
trin mnh. Trong khi , nc c vn l mt nc phong kin yu km v
kinh t, lc hu v chnh tr, nh ngghen nh gi y l thi k ti t nht
ca nc c. Trong nc c din ra mt cuc cch mng t tng ln, nh
Mc nhn xt: "L lun ca ngi c v cch mng t sn Php". Nh vy,
xt trn bnh din quc t, th cuc cch mng t tng l hon ton ph
hp quy lut nhn thc ca loi ngi.
Cuc cch mng trong khoa hc t nhin thu c nhiu thnh tu ln,
lm sng t bc tranh bin chng ca th gii, tri vi cch nhn truyn thng
ca quan nim siu hnh v th gii vn tn ti trong nhiu th k trc .
Chnh tin kinh t - x hi trn tc ng n s hnh thnh nn trit
hc c in c.
3.4.1.2. c im ca trit hc c in c
Trit hc c in c c ni dung cch mng su sc nhng li cha
ng trong mt hnh thc cc k rc ri v mu thun.
Trit hc c in c cao vai tr hot ng tch cc ca con ngi v
khng nh: con ngi va l ch th va l kt qu ca qu trnh hot ng
ca chnh mnh. Tuy nhin n li thn thnh ho sc mnh v tr tu con
ngi n mc coi con ngi l cha t ca t nhin.
44

Thnh tu ln nht trong trit hc c in c l xy dng c
phng php bin chng i lp vi phng php siu hnh, gp phn thc
y nhn thc nhn loi pht trin.
3.4.2. Mt s nh trit hc tiu biu
3.4.2.1. Cant (1724- 1804)
T tng trit hc ca Cant chia thnh hai thi k ln: trit hc tin ph
phn ( trc nm 1770) v trit hc ph phn ( t nm 1770). Trong thi k
tin ph phn, ng th hin l mt nh trit hc duy vt v gii t nhin v c
nhiu ng gp t nn mng cho s pht trin ca php bin chng. Hc
thuyt tinh vn v d on v nh hng ca lc hp dn gia mt trng v
tri t ti hin tng thu triu ln xung. Lun im ni ting ca ng l
Hy cho ti vt cht, ti s ch ra cho cc bn thy, th gii phi ra i t vt
cht nh th no.
Thi k ph phn, Cant th hin l mt nh trit hc nh nguyn khi mt
mt, ng tha nhn s tn ti ca th gii Vt t n bn ngoi con ngi.
Mt khc th gii cc s vt m ta nhn thc c li khng lin quan g n
ci gi l th gii vt t n, chng ch l cc hin tng ph hp vi cm
gic v tri thc do l tnh ca chng ta to ra.
V nhn thc lun: Cant theo thuyt bt kh tri, ng cho rng con ngi
ch nhn thc c hin tng b ngoi m khng xm nhp c vo bn
cht ch thc ca s vt, khng phn xt c g v s vt nh bn thn
chng tn ti. ng cng cho rng cn hn ch phm vi ca l tnh dnh cho
c tin,.
3.4.2.2. Fririch Hghen (1770 - 1831)
Hghen nh bin chng ng thi l nh trit hc duy tm khch quan. Trit
hc ca ng l mt h thng y phc tp v mu thun.
im xut pht v l nn tng ca h thng trit hc Hghen l phm tr
" nim tuyt i". Theo Hghen, " nim tuyt i" l mt thc th tinh
thn phi vt cht, c trc, tn ti c lp vi th gii v l c s sinh ra ton
45

b cc s vt hin tng trong th gii. Ni cch khc: mi s vt, hin tng
trong th gii ch l hin thn ca " nim tuyt i" do " nim tuyt i"
sinh ra v quyt nh. Con ngi l sn phm cao nht ca " nim tuyt i".
Con ngi tin hnh hot ng nhn thc v hot ng ci to bin i th
gii l cch thc " nim tuyt i" nhn thc v chnh bn thn mnh, tr
v vi chnh mnh (v th gii vt cht l do " nim tuyt i "sinh ra).
Php bin chng ca Hghen m ht nhn l t tng v s pht trin l
thnh tu v i nht cu trit hc c in c th k XVIII - XIX. Hghen
khng nh : "ci bin chng l linh hn cu mi nhn thc khoa hc chn
chnh". Nhng php bin chng c trnh by trong h thng trit hc duy
tm khch quan. l php bin chng duy tm, php bin chng v nim,
v khi nim (tc l ci phn nh ca th gii vt cht) ch khng phi l php
bin chng v chnh bn thn th gii vt cht.
Hghen l ngi u tin trnh by gii t nhin, lch s x hi v t duy
con ngi trong qu tnh vn ng, bin i, pht trin khng ngng;ng
cng l ngi u tin c cng xy dng h thng cc phm tr, quy lut ca
php bin chng nh: cc phm tr cht , lng, , ph nh, mu thun, ci
chung v ci ring, nguyn nhn v kt qu, bn cht v hin tng, kh nng
v hin thc v cc quy lut lng cht, quy lut mu thun. Nhng ni dung
php bin chng ch l phn nh s vn ng, pht trin ca t duy, khi nim
ch khng phi ca bn thn th gii khch quan.
V vy, theo Lnin, hiu c nhng gi tr ch thc ca php bin
chng Hghen phi nghin cu n theo tinh thn ca ch ngha duy vt, ngha
l phi coi ci bin chng ca th gii vt cht sinh ra ci bin chng ca
nim ca t duy, coi ci bin chng khch quan sinh ra ci bin chng ch
quan. Hay, theo cch ni ca ngghen, phi t n t ch "ng bng u"
cho n "ng bng chnh i chn ca mnh".
3.4.2.3. Lutvch Phbch (1804 - 1872)
46

Phbch ph phn hc thuyt trit hc duy tm ca Hghen cho rng:
gii t nhin l mt "tn ti khc" ca " nim tuyt i". ng trn lp
trng ch ngha duy vt, ng bo v v chng minh cho quan im nht
nguyn lun duy vt rng: vt cht c trc, thc c sau, gii t nhin t n
sinh ra, tn ti khng ph thuc vo thc con ngi v con ngi ch c th
gii thch gii t nhin t chnh bn thn n.
Phbch khng nh: khng gian, thi gian tn ti khch quan v gn
lin vi vt cht, khng c khng gian, thi gian tch ri vt cht v ngc li
khng c vt cht no bn ngoi khng gian, thi gian. Phbch cng tha
nhn s vn ng, pht trin ca gii t nhin din ra mt cch khch quan v
trong nhng iu kin nht nh xut hin vt cht hu c v con ngi.
Nh vy, trong quan nim v t nhin, Phbch l nh trit hc duy vt trit
.
Quan nim v con ngi, x hi v tn gio: i lp vi Hghen,
Phbch ly con ngi sng, con ngi tn ti hin thc lm im xut pht
cho hc thuyt trit hc ca mnh. l quan im trit hc nhn bn ca
Phbch, trit hc v con ngi v v con ngi. ng tuyn b nhim v ca
trit hc l mang li cho con ngi quan nim mi (quan nim duy vt) v bn
thn mnh to iu kin cho con ngi vn ti hnh phc.
Phbch quan nim v con ngi nh mt thc th sinh vt c cm gic,
t duy, c ham mun, m c l mt b phn ca gii t nhin v xt v bn
cht l c tnh yu thng trong tnh yu thng nam n l kiu mu. y
chnh l quan nim duy vt v con ngi ca Phbch nhm chng li quan
nim duy tm v con ngi ca Hghen.
Song trong quan nim v con ngi ca Phbch cn c nhc im l:
ch thy mt sinh vt ca con ngi (l mt b phn ca t nhin), m khng
thy mt x hi - yu t c bn to nn bn cht con ngi. Con ngi ca
ng b tch khi iu kin kinh t, x hi v hon cnh lch s, tr thnh con
ngi chung chung, tru tng phi lch s, phi giai cp. V vy, khi nghin
47

cu x hi, Phbch l nh trit hc duy tm. Ni cch khc, Phbch l nh
trit hc duy vt khng trit : duy vt v t nhin, duy tm v x hi.
cu hi tho lun v n tp
1 - Trit hc Hy Lp c i
2- Trit hc ty u thi k trung c (Khong t TKV n TKXV)
3- Trit hc ty u thi k phc hng v cn i
4- Trit hc c in c (TK XVIII - XIX)

48

Chng IV
khi lc lch s trit hc mc - Lnin
4.1. iu kin ra i ca trit hc mc
4.1.1. iu kin kinh t -x hi
Vo nhng nm 40 ca th k XIX phng thc sn xut TBCN pht
trin mnh cc nc Ty u, nht l Anh, Php v mt phn nc c.
Song chnh s pht trin ca CNTB lm cho mu thun gia lc lng
sn xut pht trin vi quan h sn xut t bn ch ngha, c biu hin v
mt x hi thnh mu thun gia giai cp v sn cch mng v giai cp t sn
ngy cng gay gt. Trong giai on ny, mt s nc nh: Anh, Php, H
Lan c nhiu cuc u tranh ca cng nhn n ra, nhng ch yu din ra t
pht, i hi cc ch t bn p ng cc li ch kinh t trc tip.
Cng ging nh cc giai cp cch mng khc, khi bc ln v i lch s
m ng s mnh xo b x hi c, xy dng thnh cng x hi mi, giai cp
v sn tt yu cn c s soi ng ch li ca mt h thng l lun khoa hc tin
tin. Cc hc thuyt l lun trc , bn cnh nhng gi tr khoa hc nht nh,
l nhng thiu st ni ti, khng cn kh nng lm c s l lun cho cuc u
tranh giai cp ca giai cp v sn. S mnh lch s sng to l lun cch mng
t ln vai Cc Mc v ngghen.
S ra i ca trit hc Mc phn nh ng s vn ng lch s khch
quan ca phong tro v sn th gii, cng nh nguyn vng li ch chn chnh
ca loi ngi ni chung. Vi s ra i trit hc Mc, t nay giai cp v sn
v nhn dn lao ng c c mt v kh l lun khoa hc sc bn ci to,
bin i th gii.
4.1.2. Tin l lun
Ch ngha Mc ni chung, trit hc Mc ni ring, khng phi lm mt
tro lu t tng bit phi, m l mt giai on pht trin tip theo ca lch s
t tng nhn loi. l s k tha c chn lc ton b nhng tinh hoa trit
49

hc ca nhn loi, m trc tip l k tha nhng thnh tu v i ca trit hc
c in c th k XVIII - XIX, c bit vi hai nh cao l php bin chng
ca Hghen v ch ngha duy vt ca Phbch.
Cc Mc v ngghen ng vng trn lp trng ch ngha duy vt,
s dng chnh php bin chng ph phn ch ngha duy tm Hghen, ci
to php bin chng duy tm, xy dng nn php bin chng duy vt "mt
cng c v i nhn thc v ci to th gii".
Mt i biu ln ca trit hc c in c l Lutvch Phbch c nh
hng quan trng n hnh thnh th gii quan duy vt ca Cc Mc v
ngghen. Cc Mc v ngghen ci to ch ngha duy vt ca Phbch
theo tinh thn ca php bin chng v sng to ra ch ngha duy vt bin
chng, mt hnh thc cao nht ca ch ngha duy vt. Ch ngha duy vt ca
Phbch l ch ngha duy vt siu hnh v khng trit , cn ch ngha duy
vt ca Mc l ch ngha duy vt bin chng v trit , duy vt trong c quan
nim v t nhin v trong c quan nim v x hi.
Mt c s l lun khc gp phn hnh thnh quan im duy vt lch s
trong trit hc Mc v khc phc tnh cht duy tm trong quan nim x hi
ca ch ngha duy vt trc Mc, Cc Mc v ngghen l tip thu v ci
to kinh t chnh tr hc Anh, ch ngha x hi khng tng Php.
Tuy nhin cn k n mt nhn t rt quan trng a Cc Mc v
ngghen chim lnh c nh cao trit hc ca thi i l vic hai ng hiu
c thc tin, gn b vi thc tin, tch cc tham gia hot ng thc tin v
cc phong tro u tranh x hi ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng.
4.1.3. Tin khoa hc t nhin
T khong cui TK XVIII, khoa hc t nhin pht trin sang mt giai
on mi, giai on khoa hc t nhin l lun. Do , phng php t duy
siu hnh khng cn thch ng vi trnh pht trin mi ca khoa hc t
nhin. Chnh cc pht minh khoa hc thi k ny chng minh rng bn
cht ca th gii l vt cht, cc dng vt cht ca th gii c mi lin h
tc ng chuyn ho ln nhau, khng ngng vn ng, bin i, pht trin.
50

ng ch l ba pht minh ln nh hng su sc s hnh thnh th
gii quan duy vt ca Mc - ngghen: nh lut bo ton v chuyn ho
nng lng, ch ra mi lin h thng nht hu c gia cc hnh thc vn ng
ca th gii vt cht; Hc thuyt t bo: chng minh tnh thng nht vt cht
v s pht trin t thp n cao, t n gin n phc tp ca th gii sinh vt;
Hc thuyt tin ho c Uyn: gii thch tnh cht bin chng ca qu trnh
hnh thnh, pht trin a dng, phong ph ca cc ging loi trong th gii
hu sinh v khng nh con ngi c ngun gc t ng vt.
S hnh thnh cc khoa hc t nhin mang tnh l lun nh vy lm
cho trit hc v t nhin trc y c tham vng ng vai tr "khoa hc ca
mi khoa hc" khng cn na.
Tm li, s hnh thnh pht trin ca trit hc Mc l mt tt yu khch
quan xut pht t chnh nhu cu nhn thc ca thi i, da trn vic khi
qut cc thnh tu khoa hc t nhin v tip thu c chn lc nhng tinh hoa
trit hc ca nhn loi.
4.2. nhng giai on ch yu trong s hnh thnh,
pht trin trit hc mc-lnin
4.2.1. giai on mc-ngghen
4.2.1.1. Cc Mc - ngghen v qu trnh chuyn bin t tng ca
cc ng t ch ngha duy tm v dn ch cch mng sang ch ngha duy
vt v cng sn ch ngha
Vi nt v tiu s ca Cc Mc v ngghen
Cc Mc (5/5/1818 - 14/3/1883) sinh trng trong mt gia nh tr thc.
Sau khi tt nghip ph thng trung hc (1835) Mc theo hc lut i
hc Bon (1835 - 1836) v i hc Tng hp Bc lin (1836 - 1841). Nm 1837
Mc n vi trit hc Hghen v tham gia phi "Hghen tr". Sau khi tt
nghip c nhn Lut, Mc tip tc nghin cu trit hc, lch s v bo v lun
n tin s trit hc thng 4/1841 vi ti S khc nhau gia trit hc t
nhin ca mcrit v trit hc t nhin ca piquya. Tuy l ngi theo ch
51

ngha duy tm ca Hghen, nhng Mc coi nhim v ca trit hc l phi
phc v cho cuc u tranh gii phng con ngi ph b trt t th gii ng
thi theo tinh thn cch mng ca php bin chng. Nh vy n lc ny,
trong t tng ca Mc vn cha ng mu thun gia th gii quan duy tm
vi tinh thn dn ch cch mng v thn.
ngghen (28/2/1820 - 05/8/1895) sinh trng trong mt gia nh ch
xng dt thnh ph Bc men. Tuy khng theo hc mt cch c h thng v
t cao nh Mc, nhng ngay t khi cn hc ph thng trung hc,
ngghen kin tr t hc, say m nghin cu trit hc, nht l trit hc
Hghen. Nm 1841, trong khi lm ngha v qun s Bc lin. ngghen
thng xuyn d thnh cc bi ging trit hc i hc tng hp Bc lin v
gia nhp phi Hghen tr. Trong cc nm t 1841 - 1842, ngghen vit
mt s tc phm trit hc, nh du s bt u chuyn bin ca ng t lp
trng ch ngha duy tm sang ch ngha duy vt, t dn ch cch mng sang
ch ngha cng sn.
Qu trnh chuyn bin t tng ca Cc Mc v ngghen
S chuyn bin t tng ca Cc Mc ch thc s bt u t khi lm vic
Bo Sng Ranh thng 10/1842. Do tch cc tham gia u tranh trn bo ch,
Mc c c nhng iu kin thun li tip cn vi thc tin v hiu bit
ngy cng su sc hn v trt t th gii ang tn ti dn dn t tng duy vt
Mc hnh thnh v pht trin. Trong khi ph phn trit hc H gen, Mc
nng nhit tip nhn th gii quan duy vt Phbch, khc phc v ci to
n theo tinh thn ca php bin chng.
Thng 10/1843, Mc sang Pa ri c sng trong bu khng kh chnh tr
si ng v tip xc su rng vi phong tro cng nhn dn n bc
chuyn bin dt khot ca ng sang ch ngha duy vt v ch ngha cng sn.
nh du bc chuyn bin r rng ny l cc tc phm: "Gp phn ph phn
trit hc Hghen", "li ni u trn tp ch nin gim c 2/1844". Cng thi
gian ny, ngghen cng vit nhiu tc phm th hin r qu trnh chuyn bin t
lp trng ch ngha duy tm sang ch ngha duy vt, t dn ch cch mng
52

sang ch ngha cng sn ca ng, c bit, ngghen ng trn lp trng
ch ngha duy vt ph phn kinh t chnh tr hc Anh v tip thu nhng ht
nhn hp l ca tro lu t tng ny.
S ng thun v t tng v nhn cch to nn tnh bn chin u v
i ca hai con ngi v i Cc Mc - ngghen, gn lin tn tui s nghip
ca hai ng vi s hnh thnh pht trin ca mt hc thuyt l lun khoa hc
mi mang tn Mc.
4.2.1.2 Giai on xut nhng nguyn l trit hc duy vt bin
chng v duy vt lch s (t 1844 n 1848)
Trong tc phm "Bn tho kinh t trit hc nm 1844", Mc vch r ht
nhn hp l trong trit hc Hghen l php bin chng v phn tch s tha
ho ca lao ng vi phm tr "lao ng b tha ho": Mc ch r: s hu t
nhn c sinh ra do "lao ng b tha ho", nhng sau li l nguyn nhn
dn n s tha ho ca lao ng v s tha ho con ngi.
tc phm "Gia nh thn thnh" do Mc - ngghen vit chung nm
1845 cp n mt s nguyn l ca ch ngha cng sn khoa hc, c bit
l vai tr cch mng ca giai cp v sn.
Tc phm "H t tng c", Mc - ngghen vit nm 1845, nh du
mt mc quan trng trong qu trnh hnh thnh trit hc Mc. y, cc ng
trnh by c h thng nhng quan nim duy vt lch s v nhiu nguyn l c
bn ca ch ngha cng sn.
Vi tc phm "S khn cng ca trit hc (1847), v c bit vi
"Tuyn ngn ca ng cng sn", ch ngha Mc c trnh by nh mt
chnh th bao gm cc quan im l lun c bn vi 3 b phn hp thnh ca
n.
4.2.1.3 Giai on Mc - ngghen b xung, pht trin l lun trit
hc
Cc tc phm ch yu ca Mc - ngghen thi k ny nh: "u tranh
giai cp Php". "Ngy mi tm thng sng m ca Lui B Na pc, Ni
53

chin Php, Ph bn cng lnh G ta c vai tr quan trng i vi s
pht trin ch ngha Mc ni chung, trit hc Mc ni ring.
ng ch nht, Mc - ngghen tin hnh u tranh vi cc tro lu
t tng phn mc - xt v thng qua tip tc pht trin hc thuyt l lun
khoa hc ca mnh. Cc tc phm ni ting nh: "Bin chng t nhin,
Chng uy rinh, Lutvch Phbch v s co chung ca trit hc c in
c" c ngha ln i vi s pht trin ca ch ngha Mc, trong c trit
hc Mc.
4.2.2. Thc cht ca cuc cch mng trong trit hc
do C. Mc v Ph.ngghen thc hin
Trit hc Mc l th gii quan ca giai cp cng nhn v chnh ng
cch mng ca n, l v kh lun sc bn ci to, bin i th gii. Thc
hin c iu ny l v trit hc Mc hiu c vai tr ca thc tin, gn
thc tin vi l lun, trong khng nh vai tr quyt nh ca thc tin i
vi l lun.
4.2.2.1. S thng nht gia ch ngha duy vt v php bin chng
Trit hc Mc chm dt s tch ri gia th gii quan duy vt v
phng php bin chng trong lch s pht trin ca trit hc. Ni cch khc,
trong trit hc Mc c s thng nht hu c gia th gii quan duy vt v
phng php bin chng. xy dng h thng trit hc duy vt bin chng,
Mc - ngghen ci to c ch ngha duy vt c v php bin chng duy
tm trong trit hc Mc, to ra hnh thc cao nht ca ch ngha duy vt - ch
ngha duy vt bin chng v mt hnh thc cao nht ca php bin chng -
php bin chng duy vt.
4.2.2.2. Sng to ra ch ngha duy vt lch s
S pht hin ra ch ngha duy vt lch s, tc l s m rng ch ngha
duy vt bin chng vo lnh vc x hi, lm cho ch ngha duy vt mc - xt
tr thnh ch ngha duy vt trit , l biu hin quan trng nht ca bc
ngot cch mng ny.
54

Ch ngha duy vt lch s ca trit hc Mc ch ra quy lut vn ng
ca lch s x hi loi ngi, s thay th ca cc hnh thi kinh t x hi l
mt qu trnh lch s- t nhin. Trong cc quy lut lch s x hi, quy lut
bin chng gia LLSX v QHSX c vai tr quyt nh. Cc quan h v kinh t
quyt nh cc quan h v KTTT. Trit hc lch s cng pht hin ra vai tr v
s mnh lch s ca giai cp cng nhn l ngi o huyt chn ch ngha t
bn, thc hin cch mng XHCN, hng n mc tiu gii phng con ngi.
Vi bn cht duy vt lch s trong lnh vc x hi, trit hc Mc tr thnh
cng c v i nhn thc v ci to th gii, to ra bc pht trin mi v
cht, mt s nhy vt so vi cc h thng trit hc khc trong lch s.
4.2.2.3.Thng nht gia l lun vi thc tin
Trit hc Mc khng ch l l lun khoa hc phn nh bn cht, quy lut
ca s vn ng v pht trin ca th gii, m quan trng hn l hc thuyt
nhm mc ch ci to th gii. V vy, s thng nht bin chng gia l lun
v thc tin l mt nguyn tc cn bn ca trit hc Mc.
Trong lch s, cc h thng trit hc trc C.Mc, k c h thng trit
hc tin b, u cha thy vai tr thc tin l c s, ng lc mc ch ca
nhn thc v tiu chun ca chn l, cha nhn thc ht ngha thc tin cao
nht ca trit hc l hng n pht trin x hi v gii phng con ngi. V
vy, tch ri gia l lun v thc tin l c im vn c trong lch s trit hc
trc C.Mc.
Ch khi trit hc C.Mc ra i, vai tr ca thc tin v s thng nht gia
l lun v thc tin mi c xem l mt nguyn tc cn bn chi phi, mi
hot ng.
C.Mc vit: Khuyt im ch yu ca ton b ch ngha duy vt t
trc n nay- k c ch ngha duy vt ca Phoibc- l s vt, hin tng,ci
cm gic c, ch c nhn thc di hnh thc khch th hay hnh thc
trc quan, ch khng c nhn thc l hot ng cm gic ca con ngi, l
thc tin, khng c nhn thc v mt ch quan. Vn tm xem t duy
ca con ngi c th t n chn l khch quan khng, hon ton khng phi
55

l mt vn l lun m l mt vn thc tin. Chnh trong thc tin m con
ngi phi chng minh chn l, ngha l chng minh tnh hin thc ca sc
mnh, tnh trn tc ca t duy ca mnh. S tranh ci v tnh hin thc hay
khng hin thc ca t duy tch ri thc tin, l mt vn kinh vin thun
tu ". Cc nh trit hc ch gii thch th gii bng nhiu cch khc nhau,
song vn l ci to th gii. l biu hin ca tnh hin thc, tnh thc
tin v cng su sc trong trit hc Mc- Lnin.
4.2.2.4. Thng nht gia tnh khoa hc vi tnh cch mng
Bn cht khoa hc ca trit hc C.Mc bao hm tnh cch mng. Tnh
khoa hc cng su sc, cng phn nh ng quy lut ca s pht trin th gii
th tnh cch mng cng cao, cng trit .
Trit hc Mc biu hin tnh cch mng trong bn cht khoa hc ca
hc thuyt, trong mc ch ci to th gii, trong vai tr v s mnh lch s
ca giai cp v sn. Trit hc C.Mc chng minh, bng sc mnh ca
phng php bin chng, s thay th CNTB bng ch XHCN l mt tt yu
lch s. Ch c ch ngha duy vt trit hc ca Mc l ch r cho giai cp
v sn con ng phi theo thot khi ch n l v tinh thn, trong
tt c cc giai cp b p bc sng lay lt t trc ti nay. Trit hc C.Mc
l th v kh tinh thn ca giai cp v sn, cn giai cp v sn l v kh vt
cht ca trit hc C.Mc trong cuc u tranh v x hi tng lai.
Tnh cch mng trong trit hc C.Mc biu hin bn cht khoa hc v
cch mng ca php bin chng. C.Mc cho rng: Di dng hp l ca n,
php bin chng ch em li s gin d v kinh hong cho giai cp t sn v
bn t tng gia gio iu ca chng m thi, v trong quan nim tch cc v
ci ang tn ti , v s dit vong tt yu ca n; v mi hnh thi u c
php bin chng xt trong s vn ng, tc l xt c mt nht thi ca hnh
thi ; v php bin chng khng khut phc trc mt ci g c, v v thc
cht th n c tnh cht ph phn cch mng.
4.2.2.5. Xc nh ng mi quan h gia trit hc vi cc khoa hc
c th
56

Quan nim truyn thng trong lch s trit hc trc Mc coi trit hc l
khoa hc ca mi khoa hc. Trit hc Mc ra i chm dt quan nim
ng thi xc nh ng i tng ca trit hc l nghin cu nhng quy lut
chung nht ca t nhin, x hi v t duy. V vy khng nhng khng tch ri
m tri li, trit hc Mc cng c mi lin h thng nht v c lp vi cc
khoa hc chuyn ngnh. S pht trin ca cc lnh vc khoa hc khc nhau
trong vic nghin cu th gii t nhin v x hi t c s cho nhng khi
qut mang tnh ph bin ca trit hc. Mt khc, nhng kt lun ca trit hc
tr thnh th gii quan khoa hc v phng php lun chung nht cho s pht
trin ca cc lnh vc khoa hc. Thc tin khoa hc chng minh rng,
nhng thnh tu nghin cu ca cc khoa hc v t nhin v x hi l tin
cho h thng phm tr, quy lut trit hc nh hng cho s pht trin hp
quy lut ca cc lnh vc khoa hc khc nhau. Khng c trit hc duy vt bin
chng, khoa hc hin i khng th tin ln. Ph.ngghen vit: Ho hc, tnh
c th phn chia tru tng ca ci vt l thuyt nguyn t. Sinh l hc, t bo
(qu trnh pht trin hu c ca mt c th ring l cng nh ca cc loi,
ging bng con ng phn ho l chng c hin nhin nht ca php bin
chng hp l) v cui cng, s ng nht gia nhng lc ca t nhin v s
chuyn ho ln nhau gia chng chm dt tnh c nh ca cc phm tr
php bin chng tr thnh s cn thit tuyt i cho khoa hc t nhin. S
pht trin ca khoa hc hin i ngy nay cng chng minh cho mi lin h
thng nht gia khoa hc v trit hc Mc trn con ng nhn thc v ci to
th gii.
4.2.3. V.I.Lnin (22/04/1870 - 21/01/1924) pht trin trit hc Mc
4.2.3.1. Hon cnh lch s
Cui TK XIX u TK XX , ch ngha t bn chuyn sang giai on lch
s mi, giai on ch ngha quc. Nhng quy lut khch quan vn c trong
lng x hi t bn cng bc l gay gt nhng c nhng biu hin khc vi thi
k Mc - ngghen. Trong khoa hc t nhin thi k ny, nht l vt l hc, c
nhiu pht minh mi tip tc chng minh bn cht vt cht ca th gii v s
57

vn ng bin i pht trin khng ngng ca th gii vt cht, nhng li to
ra "cuc khng hong trong vt l hc", lm nh hng n mt c s tn ti
pht trin ca trit hc Mc. Trc bi cnh lch s si ng, phc tp nh
vy, mt s nh l lun phn mc- xt tm mi cch tn cng ch ngha
Mc t nhiu pha. Hon cnh lch s phc tp khin V. I. Lnin (1870-
1924), ngi hc tr xut sc ca Cc Mc v ngghen bo v v pht
trin ton din ch ngha Mc trong c trit hc Mc, a ch ngha Mc
ln mt trnh mi - ch ngha Mc - Lnin.
4.2.3.2. Ni dung c bn ca qu trnh Lnin pht trin trit hc
Mc
Thi k 1893- 1907: y l thi k Lnin tin hnh u tranh chng
phi dn tu, c bit l ph phn ch ngha duy tm v phng php siu
hnh, bo v v pht trin ch ngha duy vt bin chng. Lnin vit mt s tc
phm l lun quan trng nh: "Nhng ngi bn dn (1894), "Ni dung kinh
t ca ch ngha dn tu (1894), "Lm g? (1902).
Thng qua u tranh chng li cc tro lu t tng phn mc- xt, Lnin
pht trin phong ph hn nhiu nguyn l, quy lut ca trit hc mc- xt,
m cho n nay, gi tr l lun ca n vn khng h thay i.
Thi k t 1907 n thng 10/1917: Sau tht bi cuc cch mng dn
ch t sn (1905 - 1917) nc Nga bc vo mt ti k lch s rt si ng v
phc tp. Cc th lc phn ng honh hnh trn mi lnh vc i sng x hi,
k c trn lnh vc chnh tr t tng.
Trc tnh hnh thoi tro ca cch mng v s khng b ca cc lc
lng phn ng, trong hng ng nhng ngi cch mng xut hin tnh
trng dao ng, ng nghing, gim st ch chin u. Trong lnh vc trit
hc, c khuynh hng ng theo ch ngha duy tm tn gio, mun ly ch
ngha Ma kh (trit hc duy tm ch quan) thay th trit hc mc- xt.
Lnin tip tc u tranh vi cc tro lu t tng phn mc- xt, nht l
s ph phn c h thng i vi ch ngha Ma kh v thng qua bo v
pht trin ch ngha Mc ni chung, trit hc Mc ni ring.
58

thi k ny, Lnin vit mt s tc phm ng ch : "Ch ngha duy
vt v ch ngha kinh nghim ph phn (1908), "Ba b phn, ba ngun gc
ca ch ngha Mc, S phn lch s ca hc thuyt Mc (1913 - 1917), "Bt
k trit hc (1914 - 1916), "Ch ngha quc giai on tt cng ca ch
ngha t bn (1916), "Nh nc v cch mng (1917)
Nhng ni dung c bn ca trit hc Mc c Lnin bo v v pht
trin
Lnin tip tc khng nh quan im ca ch ngha duy vt lch s v vai
tr quyt nh ca sn xut vt cht, ca cc quan h kinh t i vi s pht
trin ca x hi, v vai tr ca phng thc sn xut vi cc yu t hp thnh
ca n l lc lng sn xut v quan h sn xut v lm r hn phm tr hnh
thi kinh t x hi cng nh qu trnh pht trin lch s - t nhin ca n.
Do i hi ca thc tin x hi, ca phong tro cch mng v sn, Lnin
pht trin mt cch su sc, phong ph hn nhng vn v thc x hi,
v l lun cch mng v vai tr ca n i vi cuc u tranh giai cp ca giai
cp v sn.
ng trn lp trng duy vt bin chng. Lnin phn tch su sc cuc
cch mng trong khoa hc t nhin cui TK XIX u th k XX, to ra
nhng bin i cn bn trong quan nim v vt cht, vn ng, khng gian,
thi gian. c bit, Lnin a ra nh ngha khoa hc v phm tr vt cht.
Thi k sau Cch mng x hi ch ngha Thng Mi Nga 1917
Tip tc t tng ca Cc Mc - ngghen v da vo vic phn tch cc
thnh tu khoa hc, Lnin pht trin su sc hn nhng vn v l lun nhn
thc, lm r hn cc quy lut, phm tr ca php bin chng duy vt v mi quan
h gia php bin chng, l gc hc vi l lun nhn thc.
Mt ng gp quan trng ca Lnin l vn dng sng to trit hc
Mc vo vic phn tch tnh hnh thi i, tr li c nhng vn do chnh
cuc cch mng v sn t ra. Mt khc, Lnin cn c nhng cng hin xut
sc trong vic cp n nhng quy lut hnh thnh x hi mi - x hi
59

XHCN - cng vi nhiu ni dung quan trng ca CHXN cng nh mi quan
h gia kinh t v chnh tr, vai tr ca thc XHCN, vai tr ca qun chng
nhn dn trong s nghip xy dng x hi mi.
Nh vy, trit hc Mc - Lnin, mt trong ba b phn hp thnh ca ch
ngha Mc - Lnin, nh "mt thi thp lin" khng th rt ra bt c mt yu t
no trong v mi mi l c s th gii quan v phng php chung nht
cho ng li cch mng ca giai cp cng nhn cng nh ca nhn loi ni
chung trong qu trnh ci to bin i th gii.
4.2.4. Trit hc Mc- Lnin trong thi i ngy
4.2.4.1. Nhng bin i ca thi i
Thi i ngy nay c xc nh t Cch mng Thng Mi Nga 1917.
Trong ton b qu trnh lch s , th gii din ra nhng thay i ln lao trn
tt c mi mt: kinh t, chnh tr, vn ho, x hi.
S xut hin h thng cc nc XHCN sau chin tranh th gii ln th
hai do Lin X ng u vi cc nc nh Vit Nam, Trung Quc, Cng ho
dn ch c, Ba Lan, Tip Khc, Bungari, Rumani, Hunggari, Cu Ba, Triu
Tin, Mng C, Lo, to ra mt qu trnh pht trin ca hai h thng i
lp c bn trong lch s x hi loi ngi: h thng CNXH v h thng TBCN.
Phi tha nhn rng, trong mt thi gian lch s kh di, CNXH hin thc
tr thnh mc tiu l tng tt p nht ca nhn loi tin b. S ln mnh ca
h thng cc nc XHCN l hu phng vng chc cho cng cuc u tranh
chng CNTB, u tranh gii phng dn tc, ho bnh, t do, dn ch v tin
b x hi ca nhn dn th gii.
Tuy nhin, do nhiu nguyn nhn ch quan v khch quan, t nhng nm
90 th k XX, h thng XHCN ri vo khng hong v sp . Song, mc tiu,
l tng v bn cht tt p ca CNXH vn l phng hng pht trin ca
lch s x hi loi ngi. Cc quc gia nh Vit Nam, Trung Quc, Cu Ba
vn kin nh mc tiu v ging cao ngn c tin ln CNXH. l mt tt
yu lch s.
60

Mc d, bn cht ca CNTB l bc lt, thng tr, nhng vi s iu chnh
v kinh t, v chnh sch x hi, v li ch m cc nc t bn gi c s
n nh v pht trin, nht l pht trin kinh t v KHKT. iu to ra s
ng nhn v giao ng khi cho rng CNTB l tng lai ca loi ngi. Trong
mi quan h , cuc u tranh ai thng ai gia CNXH v CNTB cng gay
go, phc tp.
Cui th k XX u th k XXI, th gii ni ln cc vn mi trng
sinh thi, vn dch bnh lin quan n sc kho con ngi. c bit l cc
cuc chin tranh cc b gia cc nc, biu hin cho tham vng b ch ton
cu ca M, to nn tnh khng n nh ca mi trng chnh tr trong tng
khu vc v trn th gii. Suy n cng, l biu hin tt yu ca nhng mu
thun vn c trong lng x hi TBCN.
Thi i ngy nay cng c nh du bng s pht trin nh v bo ca
cuc cch mng KHKT v cng ngh trn th gii. Cch mng KHKT-CN
to nn s pht trin thn k v mi mt trong i sng x hi ca quc gia,
dn n xu hng pht trin tt yu ca nn kinh t tri thc v ton cu ho
trn th gii. Xu hng pht trin , mt mt, lm cho mi lin h gia cc
quc gia, dn tc ngy cng cht ch, c tnh ton cu, nhng mt khc, lm
cho mu thun gia cc nc giu v cc nc ngho, chm pht trin ngy
cng gay gt, khng ch trn phng din kinh t m cn trn cc mt nh
chnh tr, vn ho v x hi.
ng cng sn Vit Nam nhn nh v thi i ngy nay: Th k
XXI s tip tc c nhiu bin i. Khoa hc v cng ngh s c bc tin
nhy vt. Kinh t tri thc c vai tr ngy cng ni bt trong qu trnh pht
trin LLSX. Ton cu ho kinh t l mt xu th khch quan, li cun ngy
cng nhiu nc tham gia, va c mt tch cc, va c mt tiu cc, va c
hp tc va c u tranh. Cc mu thun c bn trn th gii biu hin di
nhng hnh thc v mc khc nhau vn tn ti v pht trin, c mt su sc
hn. u tranh dn tc v u tranh giai cp tip tc din ra gay gt... Ch
ngha x hi trn th gii, t nhng bi hc thnh cng v tht bi cng nh t
61

kht vng v s thc tnh ca cc dn tc, c iu kin v kh nng to ra
bc pht trin mi. Theo quy lut tin ho ca lch s, loi ngi nht nh
s tin ti ch ngha x hi.
4.2.4.2. Vai tr th gii quan v phng php lun ca trit hc
Mc-Lnin trong thi i ngy nay
Ngy nay hn bao gi ht, cn phi khng nh rng, vai tr trit hc
Mc-Lnin cng tng ln cng vi s pht trin ca lch s-x hi loi ngi
trong cc nc x hi ch ngha. V vy, vic nghin cu v pht trin trit
hc Mc-Lnin l mt yu cu cp thit. Thc t chng minh rng, cc
ng cng sn trong cc nc x hi ch ngha khng ngng pht trin v
vn dng l lun trit hc Mc-Lnin, trit hc Mc-Lnin ng vai tr l
th gii quan khoa hc v phng php lun cch mng trong thc tin xy
dng ch ngha x hi.
Tt nhin, trong iu kin lch s mi, cn phi b xung v pht trin
trit hc Mc-Lnin, vn dng sng to nhng nguyn l ph bin mt
cch ph hp vi thi i ngy nay.
ng Cng sn Vit Nam v ang tng bc vn dng sng to ch
ngha Mc-Lnin, t tng H Ch Minh vo cng cuc i mi, xy dng v
pht trin t nc theo nh hng x hi ch ngha.
C s l lun l iu kin c bn nht c ngha quyt nh ng
v nhn dn ta thc hin thng li s nghip xy dng ch ngha x hi Vit
Nam, l s chng minh hng hn cho nhng chn l ph bin ca ch ngha
Mc-Lnin trong thi i ngy nay.

Cu hi n tp v tho lun:
1, V sao ni s ra i ca trit hc Mc l mt tt yu lch s?
2, V sao ni Mc v AWnghen to ra bc ngot trong lch s tu
tng trit hc? (Nhng du hiu g?)
3, Tc phm H tu tng c trnh by nhng quan im c bn no?
62

4, T tng c bn ca Mc- ngghen trong tc phm Tuyn ngn ca
ng cng sn l nhng t tng no? Mc so snh nhng ngi v sn v
nhng ngi cng sn ra sao?
5, Hy trnh by nhng c bn trong tng chng ca phn trit hc,
tc phm Chng uy rinh ca ngghen.
6, Tc phm Ch ngha duy vt v Ch ngha kinh nghim ph phn ca
Lnin ph phn trit hc ca trng phi no? Nhng kt lun quan trng ca
tc phm v vn nhn thc gm nhng ni dung g?
Ti liu tham kho:
1. C. Mc: Bn tho kinh t- trit hc nm 1844, Nxb S tht H Ni,
1962, tr 126, 128.
2. Mc- ngghen: Ton tp, NXB Chnh tr quc gia, H Ni, 1995, t.1,
tr 172, 173, 229, 589.
3. Mc- ngghen: Ton tp, NXB Chnh tr quc gia, H Ni, 1995, t3,
tr 11, 29, 30, 51.
4. Mc- ngghen: Ton tp, NXB Chnh tr quc gia, H Ni, 1995, t4,
tr 603.
5. Mc- ngghen: Ton tp, NXB Chnh tr quc gia, H Ni, 1994, t.20,
tr 470, 471, 490.
6. V.I. Lnin: Ton tp, Nxb Tin b Matxcova, 1977, t.38, tr 365.
7. V.I. Lnin: Ton tp, Nxb Tin b Matxcova, 1980, t.23, tr 49, 50.

63

Chng 5
Ch ngha duy vt bin chng- c s l lun ca th
gii quan khoa hc
5.1. Th gii quan v th gii quan khoa hc
5.1.1.Th gii quan v cc hnh thc c bn ca th gii quan
5.1.1.1. Khi nim th gii quan
Th gii quan l ton b nhng quan im, quan nim ca con ngi v
th gii, v bn thn con ngi, v cuc sng v v tr con ngi trong th gii
y.
V ngun gc, th gii quan ra i t cuc sng.
V ni dung, th gii quan phn nh th gii ba gc : 1) Cc i tng
bn ngoi ch th; 2) Bn thn ch th; 3)Mi quan h gia ch th vi cc
i tng bn ngoi ch th.
V hnh thc, th gii quan c th biu hin di dng cc quan im, quan
nim ri rc, cng c th biu hin di dng h thng l lun cht ch.
V cu trc, l hin tng tinh thn, th gii quan c cu trc phc tp v
c tip cn t nhiu gc khc nhau, song hai yu t c bn ca th gii
quan l tri thc v nim tin.
5.1.1.2. Nhng hnh thc c bn ca th gii quan
- Th gii quan huyn thoi l th gii quan c ni dung pha trn mt cch
khng t gic gia thc v o.
- Th gii quan tn gio l th gii quan c nim tin mnh lit vo sc mnh
ca lc lng siu nhin i vi th gii, i vi con ngi, c th hin qua
cc hot ng c t chc suy tn, sng bi lc lng siu nhin y.
- Th gii quan trit hc l th gii quan c th hin bng h thng l lun
thng qua h thng cc khi nim, cc phm tr, cc quy lut. N khng ch
64

nu ra cc quan im, quan nim ca con ngi v th gii v v bn thn con
ngi, m cn chng minh cc quan im, quan nim bng l lun.
5.1.2. Th gii quan duy vt v lch s pht trin th gii quan duy
vt
5.1.2.1. Th gii quan duy tm v th gii quan duy vt.
- Th gii quan duy tm l th gii quan tha nhn bn cht ca th gii l
tinh thn v tha nhn vai tr quyt nh ca cc yu t tinh thn i vi th
gii vt cht ni chung, i vi con ngi, x hi loi ngi ni ring.
- Th gii quan duy vt l th gii quan tha nhn bn cht ca th gii l vt
cht, tha nhn vai tr quyt nh ca vt cht i vi cc biu hin ca i
sng tinh thn v tha nhn v tr, vai tr ca con ngi trong cuc sng hin
thc.
5.1.2.2. Lch s pht trin ca th gii quan duy vt.
- Th gii quan duy vt cht phc, l th gii quan th hin trnh
nhn thc ngy th, cht phc ca nhng nh duy vt thi c i.
- Th gii quan duy vt siu hnh biu hin r nt vo th k th XVII-
XVIII cc nc Ty u.
- Th gii quan duy vt bin chng c Mc v ngghen xy dng
vo gia th k XIX, Lnin v nhng ngi k tc ng pht trin.
5.2. ni dung, bn cht ca ch ngha duy vt bin
chng vi t cch l th gii quan khoa hc.
5.2.1. Ni dung ca ch ngha duy vt v th gii.
5.2.1.1)Quan im ca ch ngha duy vt v th gii.
K tha t tng ca cc nh trit hc duy vt v cn c vo cc thnh
tu ca khoa hc t nhin, ch ngha duy vt bin chng i n khng nh
rng: bn cht ca th gii l vt cht; th gii thng nht tnh vt cht v
vt cht l thc ti khch quan, tn ti c lp vi thc, quyt nh thc v
c thc phn nh. Tnh thng nht ca th gii c th hin:
65

- Ch c mt th gii duy nht v thng nht l th gii vt cht. Th gii vt
cht tn ti khch quan, tn ti vnh vin, v tn, v hn, khng sinh ra v
khng mt i.
- Tt c cc s vt hin tng trn th gii u l nhng dng tn ti
c th ca vt cht hay l thuc tnh ca vt cht. Th gii khng c g khc
ngoi vt cht ang vn ng.
- Cc s vt hin tng trong th gii vt cht thng nht cht ch vi
nhau, vn ng pht trin theo cc quy lut khch quan, chuyn ho ln nhau,
l ngun gc, l nguyn nhn v kt qu ca nhau.
- thc l mt c tnh ca b no ngi, l s phn nh hin thc
khch quan vo b no ngi.
Nhng ni dung trn khng phi l sng to thun tu t duy ca cc
nh DVBC m n l s khi qut cc thnh tu ca KHTN.
Nh vy, ng nh cc nh DVBC tng kt, bn cht vt cht v tnh
thng nht vt cht ca th gii c chng minh khng ch bng vi ba li l
kho lo ca k lm tr o thut, m bng mt s pht trin lu di, kh khn
ca trit hc v khoa hc t nhin.
5.2.1.2 Quan im ca ch ngha duy vt v x hi
- X hi l mt b phn c th ca t nhin
Qun trit quan im duy vt vo lnh vc x hi, CN DVBC khng
nh x hi l mt b phn c th ca gii t nhin. Chnh s pht trin lu
di ca gii t nhin dn n s ra i ca con ngi v x hi loi ngi.
X hi l sn phm pht trin cao nht v l b phn c th ca gii t nhin.
Tnh c th ca x hi th hin ch x hi c nhng quy lut vn ng,
pht trin ring v s vn ng, pht trin ca x hi phi thng qua hot ng
c thc ca con ngi ang theo ui nhng mc ch nht nh.
- Sn xut vt cht l c s ca i sng x hi; phng thc sn xut
quyt nh qu trnh sinh hot x hi, chnh tr v tinh thn ni chung; tn ti
x hi quyt nh thc x hi.
66

- S pht trin ca x hi l mt qu trnh lch s- t nhin.
Nh vy, vi t cch l b phn c th ca th gii vt cht, s vn
ng, pht trin ca x hi va chu s chi phi ca quy lut chung nht chi
phi ton b th gii vt cht, va chu s chi phi ca cc quy lut ring c
ca mnh; trc ht v quan trng nht l quy lut v LLSX- QHSX, quy lut
v CSHT- KTTT. Nhng quy lut ny lm s vn ng v pht trin ca x
hi loi ngi biu hin l mt qu trnh lch s t nhin trn nn tng sn
xut ra ca ci vt cht.
- Qun chng nhn dn l ch th chn chnh sng to ra lch s.
Nh vy quan nim duy vt v x hi l mt h thng quan im thng
nht cht ch vi nhau, v s ra i, tn ti, vn ng pht trin ca x hi v
cc lc lng thc hin nhng nhim v lch s t ra trong s vn ng v
pht trin y.
5.2.2. Bn cht ca CN DVBC
Bn cht ca CN DVBC c th hin vic gii quyt ng n vn
c bn ca trit hc trn quan im thc tin, s thng nht hu c gia
th gii quan duy vt vi php bin chng, quan nim duy vt trit v tnh
thc tin- cch mng ca n.
5.2.2.1. Gii quyt ng n vn c bn ca trit hc trn quan
im thc tin
Thng qua thc tin, thc con ngi c vt cht ho, t tng tr
thnh hin thc. Thng qua thc tin thc con ngi khng ch phn nh
th gii m cn sng to ra th gii. C.Mc cho rng thc tin l ni con
ngi chng minh sc mnh, chng minh tnh hin thc v tnh trn tc ca t
duy.
Bng vic a quan im thc tin vo hot ng nhn thc, c bit
vic thy vai tr quyt nh ca hot ng sn xut vt cht i vi s tn ti
v pht trin ca x hi, cc nh DVBC khc phc c hn ch ca CN
DV trc gii quyt tho ng vn c bn ca trit hc. y, trong
67

khi khng nh vai tr quyt nh ca cc yu t vt cht, cc nh DV BC
khng loi tr vic cc lnh vc t tng, n lt chng, li c tc ng
ngc tr li, nhng l tc ng cp hai ln nhng iu kin vt cht y;
khng ngoi tr vic cc lnh vc t tng cng s tr thnh lc lng vt
cht, mt khi n thm nhp vo qun chng.
5.2.2.2. S thng nht hu c gia th gii quan duy vt vi php
bin chng
Vi vic tha k nhng t tng hp l ca cc hc thuyt trc , vi
vic tng kt cc thnh tu khoa hc ca x hi ng thi, C.Mc v Ph.
ngghen gii thot th gii quan duy vt khi hn ch siu hnh v cu
php bin chng khi tnh cht duy tm thn b hnh thnh nn CNDVBC
vi s thng nht hu c gia th gii quan duy vt vi php bin chng. S
thng nht ny em li cho con ngi mt quan nim hon ton mi v th
gii- quan nim th gii l mt qu trnh vi tnh cch l vt cht khng
ngng vn ng chuyn ho v pht trin.
5.2.2.3. Quan nim duy vt trit
Khi gii quyt nhng vn t nhin, CN DV trc Mc ng trn
quan im duy vt v cc nh DV u khng nh s tn ti c th gii vt
cht v tha nhn tnh th nht ca vt cht. Song, v khng hiu ng v vt
cht, khng hiu ng ngun gc, bn cht ca thc, thiu quan im thc
tin, thiu phng php t duy bin chng v mt s hn ch khc v nhn
thc, v lch s nn khi gii quyt nhng vn v x hi cc nh DV trc
Mc ly cc yu t tinh thn nh tnh cm, ch, nguyn vng,lm nn
tng. V vy, CN DV trc Mc l CN DV khng trit .
Khng nh ngun gc vt cht ca x hi; khng nh sn xut vt cht
l c s ca i sng x hi, phng thc sn xut quyt nh qu trnh sinh
hot x hi, chnh tr v tinh thn ni chung; tn ti x hi quyt nh thc
x hi v coi s pht trtin ca x hi loi ngi l mt qu trnh lch s- t
nhin, CN DV BC khc phc c tnh khng trit ca CN DV c.
5.2.2.4. Tnh thc tin - cch mng.
68

- Ch ngha duy vt bin chng l v kh l lun ca giai cp v sn.
- Ch ngha duy vt bin chng khng ch gii thch th gii m cn
ng vai tr ci to th gii
Bt k hc thuyt no cng phi gii thch th gii, song thc hin
c vai tr ci to th gii hc thuyt phi phn nh ng th gii, phi nh
hng hot ng cho con ngi ph hp vi quy lut, phi c qun chng
nhn dn tin v hnh ng theo. Ni dung v bn cht ca ch ngha duy vt
bin chng p ng c nhng yu cu ny.
Sc mnh ci to th gii ca ch ngha duy vt bin chng th hin
mi quan h mt thit vi hot ng thc tin ca qun chng nhn dn, vi
cuc u tranh ca giai cp v sn trn mi lnh vc.
- Ch ngha duy vt bin chng khng nh s tt thng ca ci mi.
Tnh cch mng su sc ca ch ngha duy vt bin chng th hin qua
vic n phn nh ng n cc quy lut chi phi s vn ng v pht trin;
qua , qu trnh xo b ci c, ci li thi xc lp ci mi, ci tin b hn
l tt yu.
Ch c mt th gii duy nht v thng nht l th gii vt cht; trong th
gii vt cht, vt cht l ngun gc ca thc, quyt nh thc song thc
c th tc ng tr li vt cht thng qua hot ng thc tin ca con ngi.
Ch ngha duy vt bin chng khng phi l gio iu m l kim ch
nam cho hnh ng, n t ra nhng yu cu c tnh nguyn tc phng php
lun m t nhng nguyn tc y con ngi phi vn dng sng to sao cho
ph hp vi tng hon cnh lch s c th.
5.3. Nhng nguyn tc phng php lun ca ch
ngha duy vt bin chng v vic vn dng n vo s
nghip cch mng Vit Nam giai on hin nay
` 5.3.1. Tn trng khch quan
69

Tn trng khch quan l tn trng vai tr quyt nh ca vt cht. iu
ny i hi trong nhn thc v hnh ng con ngi phi xut pht t thc t
khch quan, ly khch quan lm c s, phng tin cho hnh ng ca mnh.
- Mc ch, ng li, ch trng con ngi t ra khng c xut
pht t mun ch quan m phi xut pht t hin thc, phn nh nhu cu
chn mui v tnh tt yu i sng vt cht trong tng giai on c th.
- Khi c mc ch, ng li, ch trng ng, phi t chc c lc
lng vt cht thc hin n.
Mc ch, ng li, ch trng thuc v lnh vc t tng. T bn
thn t tng khng th tr thnh hin thc m phi thng qua hot ng ca
con ngi.
5.3.2. Pht huy tnh nng ng ch quan
Pht huy tnh nng ng ch quan l pht huy tnh tch cc, nng ng,
sng to ca thc v pht huy vai tr nhn t con ngi trong vic vt cht
ho nhng tnh cht y.
Pht huy tnh nng ng ch quan th hin rt phong ph, a dng, trong
mt s biu hin c bn ca n l:
- Phi tn trng tri thc khoa hc.
Tri thc khoa hc l tri thc chn thc v th gii, c khi qut t thc
tin v c thc tin kim nghim. Tri thc khoa hc gi v tr c bit quan
trng trong cuc sng ca con ngi v n l mt trong nhng ng lc pht
trin ca x hi. Mi bc tin trong lch s nhn loi u gn lin vi nhng
thnh tu mi ca tri thc khoa hc.
- Phi lm ch tri thc khoa hc v truyn b tri thc khoa hc vo qun
chng n tr thnh tri thc, nim tin nh hng cho qun chng hnh
ng.
nc ta hin nay, vic "khi dy trong nhn dn lng yu nc, ch
qut cng, pht huy ti tr ca ngi Vit Nam, quyt tm a nc nh ra
khi ngho nn v lc hu",..m ng, Nh nc v ton dn ang tin hnh
70

l nhng hot ng sng ng v vic pht huy tnh nng ng ch quan ph
hp vi yu cu v iu kin ca x hi hin ti.
Tn trng khch quan, pht huy tnh nng ng ch quan va l nhng
ngha phng php lun c bn, va l nhng yu cu c tnh nguyn tc
trong hot ng thc tin. Nhng yu cu ny khc nhau nhng thng nht v
quan h hu c vi nhau nn hot ng ca con ngi ch t hiu qu ti u
khi thc hin chng ng b v chng li nhng quan im, nhng biu hin
i lp vi chng
Cu hi n tp:
1, Vai tr ca th gii quan trit hc trong i sng x hi?
2, Phn bit th gii quan duy vt c i, th gii quan duy vt cn i
v th gii quan duy vt bin chng.
3, Ni dung ca th gii quan duy vt bin chng (quan nim v vt
cht, vn ng, khng gian, thi gian, tnh thng nht ca th gii, ngun gc,
bn cht, kt cu v vai tr ca thc)?
4, Bn cht ca th gii quan duy vt bin chng th hin nhng im
no?
5, Hy trnh by cc nguyn tc phng php lun ca th gii quan
duy vt bin chng.
6, Chng ta cn vn dng cc nguyn tc phng php lun ca
TGQDVBC nh th no vo thc tin cch mng Vit Nam?
Ti liu tham kho
1. Tc phm "Chng uyrinh" ca ngghen.
2. Tc phm Ch ngha duy vt v ch ngha kinh nghim ph phn ca
Lnin.
3. Tc phm Ltvch Ph bch v s co chung ca trit hc c in c ca
ngghen.
71

4. Vn kin i hi i biu ton quc ln th VI ca ng Cng sn Vit
Nam.
5. Sch gio khoa trit hc chng trnh 90 tit cho sinh vin i hc, NXB
Chnh tr quc gia.

72

Chng VI
Php bin chng duy vt - phng php lun nhn
thc khoa hc v thc tin
6.1. Khi qut lch s pht trin ca php bin chng
v ni dung c bn ca php bin chng duy vt.
6.1.1. Siu hnh v bin chng; Khi qut lch s pht trin ca
php bin chng
6.1.1.1. Siu hnh v bin chng
Theo Ph.ngghen khng nh, phng php siu hnh ch nhn thy
nhng s vt ring bit m khng ch nhn thy mi lin h ca nhng s vt
y, ch thy s tn ti ca nhng s vt y m khng nhn thy s pht sinh v
suy vong ca nhng s vt y, ch nhn thy trng thi tnh ca nhng s vt
y m qun mt s vn ng ca nhng s vt y, ch nhn thy cy m khng
thy rng.
6.1.1.2. Khi qut lch s pht trin ca php bin chng.
- Php bin chng mc mc cht phc thi c i.
- Php bin chng duy tm trong trit hc c in c
- Php bin chng duy vt: Ph.ngghen nh ngha Php bin chng
duy vt l mn khoa hc v nhng quy lut ph bin ca s vn ng v s
pht trin ca t nhin, ca x hi loi ngi v ca t duy. V.I. Lnin vit
Php bin chng tc l hc thuyt v s pht trin di hnh thc hon b
nht, su sc nht v khng phin din, hc thuyt v tnh tng i ca nhn
thc ca con ngi, nhn thc ny phn nh vt cht lun lun pht trin
khng ngng. H Ch Minh nh gi Ch ngha Mc c u im l phng
php lm vic bin chng. C th hiu php bin chng duy vt l khoa hc
v mi lin h ph bin v s pht trin; v nhng quy lut chung nht ca s
vn ng, pht trin ca t nhin, x hi v t duy.
73

6.1.2. Ni dung c bn ca php bin chng duy vt
6.1.2.1. Hai nguyn l ca php bin chng duy vt
- Nguyn l v mi lin h ph bin: Trong php BCDV, mi lin hph
bin dng khi qut mi lin h, s tc ng qua li, chuyn ho ln nhau
gia cc s vt, hin tng hay gia cc mt, cc giai on pht trin ca s
vt hin tng. C s ca mi lin h ph bin l tnh thng nht vt cht ca
th gii, theo , cc s vt, hin tng trong th gii d c a dng, c khc
nhau n th no i chng na, th cng ch l nhng dng c th khc nhau
ca th gii vt cht duy nht.
Cc mi lin h c tnh khch quan, ph bin v a dng, chng gi
nhng vai tr khc nhau quy nh s vn ng, pht trin ca s vt, hin
tng. Trong hot ng nhn thc v hot ng thc tin, khng nn tuyt i
ho mi lin h no v cng khng nn tch ri mi lin h ny khi cc mi
lin h khc bi trn thc t, cc mi lin h cn phi c nghin cu c th
trong s bin i v pht trin ca chng.
Nguyn l v mi lin h ph bin khi qut bc tranh ton cnh v th
gii trong nhng mi lin h chng cht gia cc s vt, hin tng ca n.
Tnh v hn ca th gii khch quan, tnh c hn ca s vt, hin tng trong
th gii ch c th gii thch c trong mi lin h ph bin v c quy
nh bng nhiu mi lin h c hnh thc, vai tr khc nhau. T nguyn l v
mi lin h ph bin, con ngi rt ra c nhng quan im, nguyn tc ch
o hot ng nhn thc v hot ng thc tin.
- Nguyn l v s pht trin: Trong php bin chng duy vt, pht trin
dng khi qut qu trnh vn ng i ln t thp n cao, t n gin n
phc tp, t km hon thin n hon thin hn. Qu trnh din ra dn dn,
va nhy vt lm cho s vt, hin tng c mt i, s vt, hin tng mi v
cht ra i. Pht trin l t thn. ng lc ca s pht trin l mu thun gia
cc mt i lp bn trong s vt, hin tng. Pht trin i theo ng xoy
c, ci mi dng nh lp li mt s c trng, c tnh ca ci c nhng
74

trn c s mi cao hn, th hin tnh quanh co, phc tp, c th c nhng
bc tht li tng i trong s pht trin.
Pht trin l mt trng hp c bit ca vn ng. Trong qu trnh
pht trin, s vt, hin tng chuyn ho sang cht mi, cao hn, phc tp
hn; lm cho c cu t chc, phng thc vn ng v chc nng ca s vt
ngy cng hon thin hn. Pht trin c tnh khch quan, ph bin, a dng.
T nguyn l v s pht trin, con ngi rt ra nhng quan im, nguyn tc
ch o hot ng nhn thc v hot ng thc tin.
6.1.2.2. Cc cp phm tr c bn ca php bin chng duy vt
- Ci ring v ci chung.
Theo quan nim ca PBCDV, nhn thc bt u t s phn nh cc s vt,
hin tng c th ca th gii. Nhng trong qu trnh so snh gia nhng s
vt, hin tng ny vi nhng s vt, hin tng khc; phn bit ch ging v
khc nhau gia chng, nhn thc i n s phn bit ci ring, ci chung.
Ci ring l phm tr dng ch mt s vt. mt hin tng nht nh.
Ci chung l phm tr dng ch nhng mt, nhng thuc tnh lp li trong
nhiu s vt, nhiu hin tng.
Gia ci ring v ci chung c mi lin h bin chng vi nhau. Ci
chung ch tn ti trong trong mi lin h vi ci ring, thng qua ci ring m
biu hin s tn ti ca mnh; ngc li, ci ring ch tn ti trong mi lin h
vi ci chung, bao hm ci chung; ci ring l ci ton b, phong ph hn ci
chung, ci chung l b phn nhng su sc hn ci ring; ci ring v ci
chung c th chuyn ho ln nhau trong qu trnh vn ng, pht trin ca s
vt.
- Nguyn nhn v kt qu.
Nguyn nhn l s tng tc qua li gia cc mt trong mt s vt, hin
tng hoc gia cc s vt, hin tng vi nhau gy nn bin i nht nh.
Kt qu l nhng bin i xut hin do s tng tc qua li gia cc mt
trong mt s vt, hin tng hoc gia cc s vt, hin tng vi nhau.
75

Mi lin h bin chng gia nguyn nhn kt qu.
Nguyn nhn sinh ra kt qu, nn nguyn nhn lun c trc kt qa,
cn kt qu ch xut hin sau khi c nguyn nhn tc ng. Tuy nhin
khng phi c hai hin tng no ni tip nhau v thi gian cng l quan h
nhn qu. Do vy, xc nh quan h nhn qu, phi ch ti quan h sn
sinh .
Mi quan h gia nguyn nhn v kt qu din ra rt phc tp: mt
nguyn nhn sinh ra mt kt qu; mt nguyn nhn sinh ra nhiu kt qu;
nhiu nguyn nhn sinh ra mt kt qu; nhiu nguyn nhn sinh ra nhiu kt
qu.
Trong trng hp nhiu nguyn nhn sinh ra kt qu c th xy ra hai
kh nng: Nu cc nguyn nhn tc ng cng chiu nhau, chng s nh
hng tch cc n s hnh thnh kt qu; nu cc nguyn nhn tc ng
ngc chiu nhau chng s lm suy yu ln nhau v nh hng tiu cc n
kt qu.
Sau khi kt qu xut hin, n c th tc ng tr li nguyn nhn theo
hai hng sau, hoc tch cc , hoc tiu cc.
Nguyn nhn v kt qu c th thay i v tr cho nhau.Trong th gii,
chui quan h nhn qu l v cng, v tn khng c im bt u v khng c
im kt thc. Mt hin tng no c coi l nguyn nhn hay kt qu
bao gi cng c xt trong mt mi quan h xc nh, mt khng gian,
thi gian c th.
- Tt nhin v ngu nhin.
Tt nhin l ci do nhng nguyn nhn c bn, bn trong ca s vt
quyt nh v trong nhng iu kin nht nh, n phi xy ra ng nh th
ch khng th khc.
Ngu nhin l ci khng phi do nguyn nhn bn trong c bn ca s
vt quyt nh m l do nhng nhn t bn ngoi, do s ngu hp no ca
76

hon cnh to ra; do vy n c th xy ra, hoc khng xy ra, xy ra nh th
ny hoc nh th khc.
Gia tt nhin v ngu nhin c mi lin h bin chng vi nhau. Tt
nhin bao gi cng t vch ng i cho mnh thng qua v s ngu nhin,
cn ngu nhin l hnh thc biu hin ca tt nhin, b sung cho tt nhin. Tt
nhin ng vai tr chi phi s pht trin, cn ngu nhin c th lm cho s
pht trin din ra nhanh hoc chm, trong hnh thc ny hay hnh thc khc.
S phn bit ngu nhin, tt nhin c tnh tng i: trong nhng iu kin
nht nh chng chuyn ho ln nhau.
- Ni dung v hnh thc
Ni dung l tng hp tt c nhng mt, nhng yu t, nhng qu trnh
to nn s vt. Cn hnh thc l phng thc tn ti, pht trin ca s vt, l
h thng cc mi lin h tng i bn vng gia cc yu t ca s vt .
Hnh thc ni y trong quan h vi ni dung khng phi l hnh thc
bn ngoi m hnh thc bn trong, tc l cch thc kt cu ca cc yu t to
thnh ni dung.
Gia ni dung v hnh thc c mi lin h qua li, quy nh ln nhau,
trong ni dung gi vai tr quyt nh. Ni dung i hi phi c hnh thc
ph hp vi n. Khi ni dung thay i th hnh thc cng phi thay i theo.
Tuy nhin, hnh thc cng c tnh c lp tng i v tc ng tch cc tr
li vi ni dung. Khi hnh thc ph hp vi ni dung, n l ng lc thc y
ni dung pht trin, cn khi khng ph hp, hnh thc cn tr s pht trin ca
ni dung. Cng mt ni dung, trong qu trnh pht trin, c th th hin di
nhiu hnh thc v ngc li, cng mt hnh thc c th ph hp vi nhng
ni dung khc nhau.
- Bn cht v hin tng
Bn cht l tng hp tt c nhng mt, nhng mi lin h tt nhin,
tng i n nh bn trong s vt v quy nh s vn ng, pht trin ca
s vt. Hin tng l nhng biu hin b ngoi, bn ngoi ca s vt.
77

Gia bn cht v hin tng c mi lin h bin chng vi nhau. S
thng nht th hin ch: bn cht th hin thng qua hin tng, cn hin
tng l s th hin ca bn cht; bn cht c nh ln thng qua hin
tng (Hghen). Tuy vy, nu nh hnh thi biu hin v bn cht s vt ph
hp trc tip vi nhau, th mi khoa hc s tr nn tha. Hin tng th hin
bn cht trong hnh thc c ci bin, nhiu khi xuyn tc ni dng thc
s ca bn cht bng cch b sung vo bn cht mt vi tnh cht, yu t do
hon cnh c th quy nh, lm hin tng phong ph hn bn cht. Bn cht
tng i n nh, t bin i hn cn hin tng ng hn, thng xuyn
bin i hn.
- Kh nng v hin thc:
Kh nng l ci hin cha c, cha ti nhng s c s ti khi gp cc
iu kin tch hp. Hin thc l tt c nhng g hin ang c, ang tn ti
thc s.
Kh nng v hin thc tn ti trong mi quan h bin chng cht ch vi
nhau trong qu trnh vn ng pht trin ca s vt. Trong hin thc bao gi
cng cha ng kh nng nht nh; ngc li kh nng li nm trong hin
thc v khi iu kin s bin thnh hin thc mi. Mi quan h gia kh
nng v hin thc din ra rt phc tp. Trong tng giai on pht trin ca s
vt thng xut hin nhiu kh nng. Kh nng no bin thnh hin tng l
tu iu kin c th. Trong hot ng thc tin phi d bo cc kh nng v
to iu kin cho kh nng tt thnh hin thc ngn nga kh nng xu.
Cc cp phm tr ca PBCDV khng phi l h thng bt bin, m pht trn
cng vi s pht trin ca khoa hc v thc tin. Mi quan h gia cc phm tr v
cc ngnh khoa hc vi cc phm tr ca PBCDV l mi quan h gia ci chung
vi ci ring. Do vy, khi nghin cu cc phm tr cn lin h chng vi nhau v
vi cc quy lut c bn ca PBCDV, bi d quan trng n my, ch ring cc phm
tr v hoc cc quy lut c bn ca PBCDV cng khng phn nh y cc mi
lin h ca th gii.
6.1.1.3. Mt s quy lut c bn ca PBCDV
78

- Quy lut chuyn ho t nhng s thay i v lng dn n s thay i
v cht v ngc li.
Quy lut ny ch ra cch thc vn ng v pht trin ca s vt, hin tng.
Trong , cht l mt phm tr trit hc dng ch tnh quy nh vn c ca
s vt, l s thng nht hu c ca cc yu t, cc thuc tnh lm cho s vt
n l n, ch khng phi ci khc.
Lng l phm tr trit hc dng ch tnh quy nh vn c ca s vt
v mt s lng, khi lng, quy m, trnh , nhp iu ca s vn ng pht
trin ca s vt, cng nh cc thuc tnh ca s vt.
Mi s vt, hin tng no cng u c s thng nht hu c ca hai
mt cht v lng, chng tc ng qua li ln nhau lm cho s vt bin i.
Trong khong gii hn nht nh, s thay i v lng cha dn n s thay
i v cht, s vt ang cn l chnh n gi l .
Trong khong gii hn ca , hai mt lng v cht tc ng ln nhau
lm cho s vt thay i. S thay i v lng n mt thi im nht nh th
to ra s thay i v cht gi l im nt.
im nt l mt phm tr trit hc dng ch thi im m s
thay i v lng lm thay i v cht.
Cht ca s vt thay i do s thay i v lng trc to ra gi l
bc nhy.
Bc nhy l mt phm tr trit hc dng ch s chuyn ho v cht
ca s vt do s thay i v lng trc to ra.
Mi quan h gia s thay i v lng v s thay i v cht cn c
chiu ngc li. n lt n, s thay i v cht li tc ng n lng, thc
y lng tip tc pht trin.
Nm c ni dung quy lut ny s trnh nn nng, ch quan, duy ch,
"t chy giai on" mun to nhanh s chuyn ho v cht theo mun ch
quan m cha c s tch lu v lng. T tng tr tr, bo th, ngi i
mi coi s pht trin ch l s bin i n thun v lng, ch nhn mnh qu
79

trnh bin i v lng m khng ch ng to ra s chuyn ho v cht khi
c iu kin.
Trong hot ng thc tin cn vn dng linh hot cc hnh thc ca bc
nhy ci to, bin i s vt.
S thay i v cht cn ph thuc vo phng thc lin kt gia cc yu
t to thnh s vt, do , chng ta cng phi bit cch tc ng vo phng
thc lin kt cc yu t lm thay i cht s vt.
- Quy lut thng nht v u tranh ca cc mt i lp.
Quy lut ny l ht nhn ca PDVBC, n ch ra ngun gc ng lc ca s
vn ng, pht trin.
Theo PBC, mt i lp l nhng mt c khuynh hng bin i tri
ngc nhau.
Mi s vt u c nhng mt i lp. S tc ng gia chng to thnh
mu thun bn trong ca s vt. Mu thun bin chng l ph bin, khch
quan vn c ca s vt. Cc mt i lp li va thng nht, u tranh vi
nhau. Trong , thng nht l tng i, tm thi; u tranh l tuyt i, vnh
vin. S thng nht v u tranh ca cc mt i lp l ngun gc, ng lc
ca s vn ng, s pht trin.
Quy lut ny c ngha phng php lun to ln trong vic pht hin v
phn tch mu thun ca s vt cng nh tm ra con ng ng n gii
quyt mu thun nhm thc y s vt pht trin.
+ hiu ng bn cht s vt v xc nh ng phng thc ci to
bin i s vt, chng ta phi phn tch mu thun ca s vt, tm ra nhng
mt i lp v khuynh hng tc ng ca chng. Khi phn tch mu thun
phi xut pht t chnh bn thn s vt tc l qun trit quan im khch quan
khi xem xt mu thun.
+ Khi phn tch mu thun phi xem xt qu trnh pht sinh, pht trin
ca mu thun v v tr, vai tr cng nh xu hng tc ng ca cc mt i
80

lp, tc l phi qun trit quan im lch s - c th trong vic xem xt mu
thun.
+ Phi xc nh ng phng thc, phng tin v lc lng gii
quyt mu thun ph hp vi mu thun ca tng s vt mi giai on c
th, chng c hai biu hin sai lm, nng vi, ch quan duy ch v tr tr bo
th trong vic gii quyt mu thun.
- Quy lut ph nh ca ph nh.
Quy lut ny ch ra khuynh hng pht trin ca s vt. Ph nh bin
chng l qu trnh khch quan, t thn, l qu trnh k tha ci tch cc t
c t ci c, l mt khu trong qu trnh dn n s ra i ca s vt, hin
tng mi cao hn, tin b hn.
Trong qu trnh vn ng vnh vin ca th gii vt cht, ph nh bin
chng din ra l mt chui v tn, lun c s ra i ca ci mi thay th ci
c. n lt mnh, trong qu trnh t thn vn ng pht trin, mi ny li b
ci mi hn ph nh. S pht trin ca s vt thng qua nhiu ln ph nh
bin chng nh vy to ra mt khuynh hng tt yu l: lm cho s vt bin
i t thp n cao, t km hon thin n hon thin hn nhng khng phi
din ra theo ng thng m theo ng xoy c.
c im quan trng nht ca quy lut ny l: qua mi chu k pht trin,
sau mt s ln ph nh, s vt dng nh lp li ci c nhng trn c s mi
cao hn .
Quy lut ny gip chng ta nhn thc ng v xu hng pht trin ca s
vt, khng bao gi din ra ng thng, m quanh co, phc tp phi tri qua
nhiu ln ph nh. Trnh thi phin din, n gin trong nhn thc i
tng, c bit l cc hin tng x hi.
Quy lut ny cng gip chng ta hiu ng v ci mi. Ci mi l ci ra
i t ci c, nhng tin b hn ci c. Tuy nhin, khi mi xut hin, ci mi
tn ti di dng ci n nht, nn n thng non yu thm ch b ci c nh
bi. V vy, ci mi ra i thay th ci c, chng ta phi ng h ci mi,
81

to iu kin cho ci mi pht trin, chng thi bo th, tr tr, mun duy
tr ci c li thi.
Khi ph phn ci c cn phi bit sng lc, k tha nhng yu t hp l,
trnh thi ph nh sch trn.
6.2. phng php v phng php lun. mt s nguyn
tc phng php lun c bn ca pbcdv
6.2.1. Phng php v phng php lun.
6.2.1.1. Khi nim phng php v cc cp phng php.
Phng php l h thng nhng nguyn tc c rt ra t tri thc v
cc quy lut khch quan iu chnh hot ng nhn thc v hot ng thc
tin nhm thc hin mc tiu nht nh.
Phng php c chia ra: phng php ring, phng php chung,
phng php ph bin, phng php nhn thc, phng php thc tin.
Theo ngghen: Php bin chng l phng php m iu cn bn ca
n l xem xt nhng s vt v nhng phn nh ca chng trong t tng trong
mi lin h qua li ln nhau ca chng, trong s rng buc, s vn ng, s
pht sinh v s tiu vong ca chng.
6.2.1.2. Khi nim phng php lun v cc cp phng php
lun
Phng php lun l mt h thng nhng quan im, nhng nguyn
tc xut pht, nhng cch thc chung thc hin hot ng nhn thc v
thc tin.
Phng php lun BCDV l h thng nhng quan im, nhng nguyn
tc xut pht ch o ch th trong vic xc nh phng php cng nh trong
vic xc nh phm vi, kh nng p dng phng php hp l, c hiu qu ti
a.
6.2.2. Mt s nguyn tc phng php lun c bn ca php bin
chng DV
82

6.2.2.1. Nguyn tc ton din trong nhn thc v thc tin
C s l lun ca nguyn tc ton din l nguyn l v mi lin h ph
bin. Nguyn tc ton din i hi mun nhn thc c bn cht ca s vt,
hin tng chng ta phi xem xt s tn ti ca n trong mi lin h qua li
gia cc b phn, yu t, thuc tnh khc nhau trong tnh chnh th ca s vt,
hin tng y v trong mi lin h qua li gia s vt hin tng vi s vt,
hin tng khc.
Nguyn tc ton din i lp vi cch nhn phin din, mt chiu; i
lp vi ch ngha chit trung v thut ngu bin.
6.2.2.2. Nguyn tc pht trin trong nhn thc v thc tin
C s l lun ca nguyn tc pht trin l nguyn l v s pht trin ca
php bin chng duy vt.
Nguyn tc pht trin yu cu, khi xem xt s vt, hin tng, phi t
n trong trng thi vn ng, bin i, chuyn ha khng ch nhn thc s
vt, hin tng trong trng thi hin ti, m cn thy c khuynh hng pht
trin ca n trong tng lai, ngha l phi phn tch lm r nhng bin i
ca s vt, hin tng, khi qut nhng hnh thc biu hin ca s bin i
tm ra khuynh hng bin i chnh ca n.
Nguyn tc pht trin yu cu, phi nhn thc s pht trin l qu trnh
tri qua nhiu giai on, t thp n cao, t n gin n phc tp, t km
hon thin n hon thin hn.
Nguyn tc pht trin i hi trong hot ng nhn thc v hot ng
thc tin phi nhy cm vi ci mi, ng h ci mi hp quy lut, to iu
kin cho ci mi pht trin thay th ci c; phi chng li quan im bo
th, tr tr.
6.2.2.3. Nguyn tc lch s- c th trong nhn thc v thc tin.
c trng c bn ca nguyn tc ny l xem s hnh thnh, tn ti v
pht trin ca s vt, hin tng trong iu kin, mi trng c th, hon cnh
lch s- c th. im xut pht cc nguyn tc lch s- c th l s tn ti, vn
83

ng, pht trin ca cc s vt, hin tng din ra trong khng gian, thi gian
c th. Khng gian, thi gian, iu kin hon cnh c th khc nhau th cc
mi lin h v hnh thc pht trin ca s vt, hin tng cng khc nhau, bi
vy khng ch nghin cu chng trong sut qu trnh, m cn nghin cu
chng trong cc khng gian, thi gian, iu kin hon cnh lch s- c th
khc nhau . Gi tr ca nguyn tc ny l ch, nh m c th phn nh
c s vn ng lch s phong ph v a dng.

Cc nguyn tc phng php lun ca php bin chng duy vt l
thng nht cht ch vi nhau. S thng nht gia cc nguyn tc phng php
lun ca php bin chng duy vt l chng u c rt ra t nhng nguyn
l, phm tr, quy lut ca php bin chng duy vt, phn nh s vn ng,
pht trin ca t nhin, x hi v t duy. S khc nhau gia chng l mi
nguyn tc c rt ra t s phn nh tng mt nht nh ca hin thc. Mi
mt nguyn tc c th c xy dng trn c s khng phi ca mt, m c
th ca vi nguyn l, phm tr, quy lut, nn khi vn dng cc nguyn tc
phng php lun c bn ca php bin chng duy vt, iu quan trng nht
l phi nhn thc c chng trong mi lin h hu c vi nhau cc giai
on pht trin ca nhn thc v thc tin.
Cu hi n tp
1. KhI nim bin chng v siu hnh, php bin chng v php siu
hnh, bin chng khch quan v bin chng ch quan.
2. Trnh by nhng ni dung c bn ca php bin chng duy vt.
3. Tnh cch mng v tnh khoa hc ca php bin chng duy vt th
hin ngng im no?
Phng php v phng php lun l g? C nhng cp no?
5. Hy trnh by cc nguyn tc phng php lun c bn ca php bin
chng duy vt.
Ti liu tham kho
84

1. Tc phm chng uyrinh ca ngghen
2. Tc phm Bin chng t nhin ca ngghen
3. Tc phm Bt k trit hc ca Lnin
4. Gio trnh tri hc Mc-Lnin

85

Chng VII
nguyn tc thng nht gia l lun v thc tin ca
trit hc Mc-lnin
7.1. Phm tr thc tin v phm tr l lun
7.1.1. Phm tr thc tin
Cc nh trit hc duy vt trc Mc cho rng, qu trnh hnh thnh
thc ca con ngi mang tnh th ng. Do , nhn thc lun ca h cn
nhiu hn ch. Chnh v vy, C.Mc nh gi: Khuyt im ch yu ca
ton b ch ngha duy vt t trc n nay k c ch ngha duy vt ca Phoi
bc l s vt, hin tng, ci cm gic c, ch c nhn thc di hnh
thc khch th hay hnh thc trc quan, ch khng c nhn thc hot ng
cm gic ca con ngi, l thc tin.
Theo trit hc Mc-Lnin, thc tin l ton b hot ng vt cht c
mc ch mang tnh lch s - x hi ca con ngi nhm ci to t nhin, x
hi v bn thn con ngi.
Hot ng thc tin rt phong ph a dng, song c th chia ra ba hnh
thc c bn l: hot ng sn xut vt cht, hot ng chnh tr x hi, hot
ng thc nghim khoa hc.
7.1.2. Phm tr l lun
L lun l h thng nhng tri thc c khi qut t thc tin, phn
nh nhng mi lin h bn cht, nhng quy lut ca cc s vt, hin tng.
H Ch Minh ch r: L lun l s tng kt nhng kinh nghim ca loi
ngi, l tng hp nhng tri thc v t nhin v x hi tch tr li trong qu
trnh lch s".
L lun c nhng cp khc nhau tu phm vi phn nh v vai tr
phng php lun ca n. C th phn chia l lun thnh l lun ngnh v l
lun trit hc.
86

L lun ngnh l l lun khi qut nhng quy lut hnh thnh v pht
trin ca mt ngnh. N l c s sng to tri thc cng nh phng php
lun cho hot ng ca ngnh , nh l lun vn hc, l lun ngh thut v.v..
L lun trit hc l h thng nhng quan nim chung nht v th gii v
con ngi, l th gii quan v phng php lun nhn thc v hot ng ca
con ngi.
7.2. nhng yu cu c bn ca nguyn tc thng
nht gia l lun v thc tin
7.2.1. Thc tin l c s, l ng lc, l mc ch v tiu chun ca
l lun; l lun hnh thnh, pht trin phi xut pht t thc tin, p
ng yu cu thc tin.
Thc tin l c s ca l lun. Xt mt cch trc tip, nhng tri thc
c khi qut thnh l lun l kt qu ca qu trnh hot ng thc tin ca
con ngi. Thng qua kt qu hot ng thc tin, k c thnh cng cng nh
tht bi, con ngi phn tch cu trc, tnh cht v cc mi quan h ca cc
yu t, cc iu kin trong cc hnh thc thc tin hnh thnh l lun.
Thc tin l ng lc ca l lun. Hot ng ca con ngi khng ch
l ngun gc hon thin cc c nhn m cn gp phn hon thin cc mi
quan h ca con ng vi t nhin, vi x hi. L lun c vn dng lm
phng php cho hot ng thc tin, mng li li ch cho con ngi cng
kch thch con ngi tch cc bm st thc tin khi qut l lun. Qu trnh
din ra khng ngng trong s tn ti ca con ngi, lm cho l lun ngy
cng y , phong ph v su sc hn. Nh vy, hot ng ca con ngi
khng b hn ch trong khng gian v thi gian. Thng qua , thc tin
thc y mt ngnh khoa hc mi ra i khoa hc l lun.
Thc tin l mc ch ca l lun. Mc d l lun cung cp nhng tri
thc khi qut v th gii lm tho mn nhu cu hiu bit ca con ngi
nhng mc ch ch yu ca l lun l nng cao nng lc hot ng ca con
ngi trc hin thc khch quan a li li ch cao hn, tho mn nhu cu
87

ngy cng tng ca c nhn v x hi. T thn l lun khng th to nn
nhng sn phm p ng nhu cu ca con ngi. Nhu cu ch c thc
hin trong hot ng thc tin. Hot ng thc tin s bin i t nhin v x
hi theo mc ch ca con ngi.
Thc tin l tiu chun chn l ca l lun. Tnh chn l ca l lun
chnh l s ph hp ca l lun vi hin thc khch quan v c thc tin
kim nghim, l gi tr phng php ca l lun i vi hot ng thc tin
ca con ngi. Do , mi l lun phi thng qua thc tin kim nghim.
7.2.2. Thc tin phi c ch o bi l lun; ngc li, l lun
phi c vn dng vo thc tin, tip tc b sung v pht trin trong
thc tin.
Ban u, hot ng ca con ngi cha c l lun ch o, song con
ngi phi hot ng p ng nhu cu tn ti ca mnh. Thng qua , con
ngi khi qut thnh l lun. T , nhng hot ng ca con ngi mun c
hiu qu nht thit phi c l lun soi ng. Chnh nh c l lun soi ng
m hot ng thc tin ca con ngi mi tr thnh t gic, c hiu qu v t
c mc ch mong mun.
L lun ng vai tr soi ng cho thc tin v l lun c kh nng nh
hng mc tiu, xc nh lc lng, phng php, bin php thc hin.
L lun tuy l lgc ca thc tin, song l lun c th lc hu so vi
thc tin. Vn dng l lun vo thc tin i hi chng ta phi bm st din
bin ca thc tin kp thi iu chnh, b sung nhng khim khuyt ca l
lun, hoc c th thay i l lun cho ph hp vi thc tin. Khi vn dng l
lun vo thc tin, chng c th mang li hiu qu hoc c th khng, hoc
kt qu cha r rng. Trong trng hp , gi tr ca l lun phi do thc tin
quy nh. Tnh nng ng ca l lun chnh l iu chnh cho ph hp vi
thc tin. Lnin nhn xt rng: Thc tin cao hn nhn thc (l lun), v n
c u im khng nhng ca tnh ph bin, m c ca tnh hin thc trc
tip.
88

7.3. ngha phng php lun ca nguyn tc thng
nht gia l lun v thc tin trong giai on cch
mng hin nay nc ta.
7.3.1. L lun phi lun lun bm st thc tin, phn nh c yu
cu ca thc tin, khi qut c nhng kinh nghim ca thc tin.
Thc tin l ci c phn nh, l lun l ci phn nh. hiu c
thc tin di dng hnh tng lgc nht thit phi hnh thnh l lun. Bn
thn thc tin lun lun vn ng, pht trin v bin i. Qu trnh din ra
c lc tun theo quy lut, c lc khng, c lc kh phc tp. hnh thnh l
lun, nhn thc phi bm st qu trnh . Bm st thc tin khng ch n
gin phn nh ph hp thc tin ng i m cn phi so snh, i chiu,
phn tch chn lc nhng thc tin mang tnh khch quan, mang tnh quy
lut lm c s cho qu trnh hnh thnh l lun. Nu l lun no khng phn
nh ng nhu cu ca thc tin, khng ph hp vi thc tin th sm hay
mun, l lun s b bc b.
Nghin cu tng kt kinh nghim thc tin Vit Nam v quc t tip
tc hon thin l lun v ch ngha x hi v con ng i ln ch ngha x
hi Vit Nam chnh l th hin c th tnh thng nht gia l lun v thc
tin trong hot ng cch mng ca ng Cng sn Vit Nam
Vn nghin cu, tm ti lun chng cho l lun v con ng i
ln ch ngha x hi nc ta vn ang tip tc. Hi ngh ln th Nm Ban
Chp hnh Trung ng ng kho IX nh gi: Cng tc l lun cha theo
kp s pht trin v yu cu ca cch mng v nhn mnh: y mnh tng
kt thc tin, nghin cu l lun, gp phn lm r hn na con ng i ln
ch ngha x hi nc ta. ng nh C.Mc v Ph.ngghen nhn nh,
ch ngha cng sn, mc n l l lun, l s biu hin ca lp trng ca
giai cp v sn trong cuc u tranh v s khi qut l lun v nhng iu
kin gii phng ca giai cp v sn.
89

7.3.2. Hot ng thc tin phi ly l lun ch o, khi vn dng l
lun phi ph hp vi iu kin lch s c th.
L lun c hnh thnh khng ch l s tng kt thc tin m cn l
mc ch cho hot ng thc tin tip theo. S pht trin ca thc tin trong
lch s lun c l lun khi qut. Chnh v l lun phn nh thc tin di
dng quy lut m l lun c kh nng tr thnh phng php lun cho thc
tin.
T khi ra i n nay, ng Cng sn Vit Nam ly ch ngha Mc-
Lnin lm nn tng t tng v kim ch nam cho hnh ng cch mng ca
mnh. Kin nh lp trng , i hi i biu ton quc ln th IX ng
Cng sn Vit Nam khng nh: ng v nhn dn ta quyt tm xy dng
t nc Vit Nam theo con ng x hi ch ngha trn nn tng ch ngha
Mc Lnin v t tng H Ch Minh.
L lun Mc-Lnin khng ch c tnh khoa hc m cn c tnh cch
mng. iu c thc tin cch mng nc ta chng minh. Nhng l
lun ch khi qut thc tin di hnh thc khuynh hng. S pht trin
phong ph, a dng, phc tp ca thc tin, c bit l thc tin chnh tr x
hi cng i hi phi da vo khuynh hng c bn ca l lun b sung,
hon thin l lun v ch ngha x hi ph hp thc tin nc ta v xu hng
ca thi i.
7.3.3. Khc phc bnh kinh nghim v bnh gio iu.
Bnh kinh nghim v bnh gio iu l nhng biu hin khc nhau ca
s vi phm nguyn tc thng nht gia l lun v thc tin.
Bnh kinh nghim l s tuyt i ho nhng kinh nghim thc tin trc
y v p dng mt cch my mc vo hin ti khi iu kin thay i.
Bnh kinh nghim xut pht t tri thc kinh nghim thng thng. Tri thc
kinh nghim thng thng l trnh thp nht ca tri thc.
Nc ta l nc nng nghip lc hu, trnh khoa hc v cng ngh
rt thp. l thc trng ca mt nn kinh t truyn thng nn kinh t ch
da vo kinh nghim c truyn t i ny sang i khc bng hnh thc dn
90

gian. iu dn n phong cch t duy, phong cch hot ng ca ngi
Vit ch yu da vo kinh nghim. Truyn thng l mt trong nhng
nguyn nhn su xa ca bnh kinh nghim.
Kinh nghim l rt qu, n gp phn thnh cng trong iu kin,
hon cnh nht nh v l c s khi qut l lun. Tuy nhin, nu tuyt i
ho kinh nghim mt ni, mt lc no , xem thng l lun s ri vo bnh
kinh nghim v s tht bi trong thc tin khi iu kin, hon cnh thay i.
V vy, chng ta cn phi khc phc bnh kinh nghim.
Tri vi bnh kinh nghim, bnh gio iu li tuyt i ho l lun,
tuyt i ho kin thc c trong sch v, coi nh kinh nghim thc tin,
vn dng l lun mt cch my mc, khng tnh ton n iu kin lch s
c th mi ni, mi lc.
khc phc bnh gio iu, chng ta phi qun trit su sc nguyn
tc thng nht gia l lun v thc tin. L lun phi lun lun gn lin vi
thc tin, phi khi qut t thc tin, vn dng sng to vo thc tin, kim tra
trong thc tin v khng ngng pht trin sng to vi thc tin. H Ch Minh
ni: Thng nht gia l lun v thc tin l mt nguyn tc cn bn ca
ch ngha Mc-Lnin. Thc tin khng c l lun hng dn th thnh thc
tin m qung. L lun m khng lin h vi thc tin l l lun sung.
1. Phm tr thc tin v phm tr l lun c hiu nh th no?
2. Phn tch nhng yu cu c bn ca nguyn tc thng nht gia l lun v
thc tin.
3.Phn tch ngha phng php lun ca nguyn tc thng nht gia l lun
v thc tin trong giai on cch mng hin nay nc ta.

91

Chng VIII
l lun hnh thi kinh t- x hi
vi con ng i ln ch ngha x hi vit nam
8.1. L lun hnh thi kinh t x hi v vai tr
phng php lun ca l lun .
8.1.1. Nhng tin xut pht xy dng l lun hnh thi kinh t
x hi.
Trong sut qu trnh lch s lu di trc khi trit hc Mc ra i, ch
ngha duy tm gi vai tr chi phi trong vic nhn thc v i sng x hi.
Xut pht t i sng hin thc ca con ngi, C.Mc i n xc nh
tin ca mi lch s l: ngi ta phi c kh nng sng ri mi c
th lm ra lch s. Nhng mun sng c th trc ht cn phi c thc n,
thc ung, nh , qun o v mt vi th khc na. Nh vy, hnh vi lch s
u tin l vic sn xut ra nhng vt liu tho mn nhng nhu cu y, vic
sn xut ra bn thn i sng vt cht. C.Mc cng pht hin ra, ci quy nh
hnh vi lch s u tin v cng l ng lc thc y con ngi hot ng l
nhu cu v li ch.
T sn xut, C.Mc li pht hin ra hai mt khng tch ri nhau: Mt
mt l quan h gia ngi vi t nhin, mt khc l quan h gia ngi vi
ngi trong sn xut (LLSX & QHSX).
T nghin cu cc quan h hnh thnh trong qu trnh sn xut ra ca ci
vt cht, C.Mc i n nghin cu cc mt khc ca i sng x hi nh
chnh tr, php quyn, o c, tn gio.
Trong khi ch ra s vn ng, pht trin ca x hi din ra theo cc quy
lut khch quan, trit hc Mc ng thi tha nhn vai tr to ln ca nhn t
ch quan. Lch s pht trin ca x hi phi thng qua hot ng c mc ch
92

ca con ngi. S hot ng ca con ngi l s thng nht gia mt khch
quan v mt ch quan.
Nh vy, xut pht t sn xut, Mc phn tch mt cch khoa hc mi
quan h ln nhau gia cc mt trong i sng x hi v pht hin ra cc quy
lut vn ng, pht trin ca x hi. T , Mc i n khi qut khoa hc
v l lun hnh thi kinh t- x hi.
8.1.2. Cu trc x hi, phm tr hnh thi kinh t x hi.
Theo quan im trit hc Mc, x hi khng phi l s kt hp ngu
nhin gia cc c nhn, m l mt h thng c cu trc phc tp gm nhiu
lnh vc: lnh vc kinh t; lnh vc chnh tr; lnh vc thc, t tng; lnh vc
cc quan h x hi v gia nh, giai cp, dn tc. Cc lnh vc trong x hi
lin h cht ch vi nhau, thng nht bin chng vi nhau.
Trong h thng cc quan h x hi ht sc phc tp, C.Mc vch ra
quan h sn xut c hnh thnh mt cch khch quan trong qu trnh sn
xut, l quan h c bn ca x hi, l c s ca cc quan h x hi khc; n
quy nh tnh c o ring ca tng x hi trong lch s.
Cn c vo t tng ca cc nh kinh in ch ngha Mc-Lnin v thc
tin lch s, chng ta c th khi qut nh sau: Hnh thi kinh t x hi l mt
phm tr ca ch ngha duy vt lch s dng ch x hi tng giai on
lch s nht nh, vi mt kiu quan h sn xut c trng cho x hi , ph
hp vi mt trnh nht nh ca lc lng sn xut, v vi mt kin trc
thng tng tng ng c xy dng trn nhng quan h sn xut y.
8.1.3. Php bin chng trong s vn ng, pht trin ca cc hnh
thi kinh t x hi.
8.1.3.1 Bin chng gia lc lng sn xut vi quan h sn xut.
- Sn xut vt cht lun lun c tin hnh bng mt phng thc sn
xut nht nh. Phng thc sn xut l cch thc con ngi thc hin qu
trnh sn xut vt cht tng giai on lch s nht nh ca x hi loi
ngi.
93

Mi x hi c c trng bng mt phng thc sn xut nht nh.
Phng thc sn xut quyt nh tt c cc mt ca i sng x hi. S vn
ng, pht trin, thay th ln nhau ca cc phng thc sn xut quyt nh s
pht trin ca x hi t thp n cao.
Phng thc sn xut li l s thng nht gia lc lng sn xut mt
trnh nht nh v quan h sn xut tng ng: s vn ng, pht trin ca
phng thc sn xut do s tc ng qua li mt cch bin chng gia lc
lng sn xut v quan h sn xut.
- Lc lng sn xut l ton b cc lc lng c con ngi s dng
trong qu trnh sn xut ra ca ci vt cht. N bao gm ngi lao ng vi
mt th lc, tri thc, k nng lao ng nht nh v t liu sn xut, trc ht
l cng c lao ng. Trong qu trnh sn xut, sc lao ng ca con ngi kt
hp vi t liu sn xut, trc ht l cng c lao ng, to thnh lc lng sn
xut. Lc lng sn xut biu hin mi quan h gia con ngi vi t nhin
trong qu trnh sn xut. N th hin nng lc hot ng thc tin ca con
ngi trong qu trnh sn xut ra ca ci vt cht.
- Quan h sn xut l quan h gia ngi vi ngi trong qu trnh sn
xut vt cht (sn xut v ti sn xut x hi). Quan h sn xut gm ba mt:
quan h s hu v t liu sn xut, quan h trong t chc v qun l sn xut,
quan h trong phn phi sn phm sn xut ra.
- Lc lng sn xut v quan h sn xut tn ti khng tch ri nhau,
thng nht bin chng vi nhau trong phng thc sn xut nht nh. Trong
hai mt , lc lng sn xut l ni dung, thng xuyn bin i, pht trin;
quan h sn xut l hnh thc x hi ca sn xut, tng i n nh. S tc
ng qua li ln nhau mt cch bin chng gia hai mt to thnh quy lut
v s ph hp ca quan h sn xut vi trnh pht trin ca lc lng sn
xut quy lut c bn nht ca s vn ng pht trin x hi.
S pht trin ca lc lng sn xut c nh du bng trnh ca
lc lng sn xut. Trnh ca lc lng sn xut biu hin trnh cng
c lao ng, trnh ca ngi lao ng, trnh t chc v phn cng lao
94

ng x hi, trnh ng dng khoa hc vo sn xut. Trnh lc lng sn
xut trong tng giai on lch s th hin trnh chinh phc t nhin ca con
ngi trong giai on lch s .
S vn ng, pht trin ca lc lng sn xut quyt nh quan h sn
xut, lm cho quan h sn xut bin i ph hp vi n. Khi phng thc sn
xut mi ra i, th quan h sn xut phi ph hp vi trnh ca lc lng
sn xut. S ph hp ca quan h sn xut vi trnh pht trin ca lc
lng sn xut l trng thi m trong , quan h sn xut l hnh thc pht
trin ca lc lng sn xut. Trong trng thi, tt c cc mt ca quan h sn
xut u to a bn y cho lc lng sn xut pht trin. iu c
ngha l quan h sn xut to iu kin s dng v kt hp mt cch ti u
gia ngi lao ng vi t liu sn xut, v do thc y lc lng sn xut
pht trin.
Song, s pht trin ca lc lng sn xut n mt trnh nht nh li
lm cho quan h sn xut t ch ph hp tr thnh khng ph hp vi s pht
trin ca lc lng sn xut. Khi quan h sn xut tr thnh xing xch
ca lc lng sn xut, km hm lc lng sn xut pht trin. Yu cu khch
quan ca s pht trin lc lng sn xut tt yu s dn n thay th quan h
sn xut c bng quan h sn xut mi ph hp vi trnh pht trin mi ca
lc lng sn xut, thc y lc lng sn xut tip tc pht trin. Thay th
quan h sn xut c bng quan h sn xut mi cng c ngha l phng thc
sn xut c mt i, phng thc sn xut mi ra i thay th.
Lc lng sn xut quyt nh quan h sn xut, nhng quan h sn xut
cng c tnh c lp tng i v tc ng tr li s pht trin ca lc lng
sn xut. Quan h sn xut quy nh mc ch ca sn xut, tc ng n thi
ca con ngi trong lao ng sn xut, n t chc phn cng lao ng x
hi, n pht trin v ng dng khoa hc vo sn xut v do , tc ng n
s pht trin ca lc lng sn xut. Quan h sn xut ph hp vi trnh
pht trin ca lc lng sn xut l ng lc thc y lc lng sn xut pht
trin. Ngc li, quan h sn xut li thi, lc hu, hoc tin tin hn mt
95

cch gi to so vi trnh pht trin ca lc lng sn xut s km hm s
pht trin ca lc lng sn xut.
8.1.3.2. Bin chng gia c s h tng v kin trc thng tng.
- C s h tng l ton b nhng quan h sn xut hp thnh c cu kinh
t ca mt x hi nht nh.
- Kin trc thng tng l ton b nhng quan im chnh tr, php
quyn, trit hc, o c, tn gio, ngh thutcng vi nhng thit ch x hi
tng ng nh nh nc, ng phi, gio hi, cc on th x hi c hnh
thnh trn c s h tng nht nh.
- C s h tng v kin trc thng tng l hai mt cu thnh hnh thi
kinh t x hi, chng thng nht bin chng vi nhau, tc ng qua li ln
nhau, trong , c s h tng quyt nh kin trc thng tng; song kin trc
thng tng cng c tc ng tch cc tr li c s h tng.
Vai tr quyt nh ca c s h tng i vi kin trc thng tng trc
ht th hin ch: mi c s h tng s hnh thnh nn mt kin trc thng
tng tng ng vi n. Tnh cht ca c s h tng quyt nh tnh cht ca
kin trc thng tng. Trong x hi c giai cp, giai cp no thng tr v kinh
t th cng gi a v thng tr v mt chnh tr v i sng tinh thn ca x
hi. Cc mu thun trong lnh vc kinh t, xt n cng, quyt nh cc mu
thun trong lnh vc chnh tr, t tng.
Vai tr quyt nh ca c s h tng i vi kin trc thng tng cn
th hin ch: c s h tng thay i th kin trc thng tng cng thay i
theo. C.Mc vit : C s kinh t thay i th ton b kin trc thng tng
s cng b o ln t nhiu, nhanh chng.
Trong cc yu t ca kin trc thng tng, c nhng yu t thay i
nhanh chng cng vi s thay i ca c s h tng nh chnh tr, php quyn
nhng cng c nhng yu t thay i chm nh tn gio, ngh thut. Trong x
hi c giai cp, thay i cn bn kin trc thng tng phi thng qua u
tranh giai cp, m nh cao l cch mng x hi.
96

Tuy c s h tng quyt nh kin trc thng tng, kin trc thng
tng phi ph hp vi c s h tng, nhng kin trc thng tng li c tnh
c lp tng i trong qu trnh vn ng, pht trin v c tc ng tch cc
tr li c s h tng.
Trong x hi c giai cp, nh nc l yu t tc ng mnh nht i vi
c s h tng v n l b my quyn lc tp trung ca giai cp thng tr v
kinh t. Cc yu t khc ca kin trc thng tng nh trit hc, o c, tn
gio cng u tc ng n c s h tng, nhng b nh nc, php lut chi
phi.
S tc ng ca cc yu t kin trc thng tng i vi c s h tng
thng din ra theo nhiu xu hng khc nhau. Trong , chc nng x hi
ca kin trc thng tng thng tr l xy dng, cng c, pht trin v bo v
c s h tng sinh ra n, chng li mi nguy c lm suy yu hoc ph hoi
ch kinh t . Mi giai cp ch c th gi vng c s thng tr v kinh
t chng no xc lp v cng c c s thng tr v chnh tr, t tng.
S tc ng ca kin trc thng tng i vi c s h tng din ra theo
hai chiu. Nu kin trc thng tng tc ng ph hp vi cc quy lut kinh t
khch quan th n l ng lc mnh m thc y kinh t pht trin; nu tc
ng ngc li, s km hm pht trin kinh t, km hm tin b x hi.
Tuy kin trc thng tng c tc ng mnh m i vi s pht trin
kinh t, nhng khng lm thay i c xu hng pht trin khch quan ca
x hi. Xt n cng, nhn t kinh t quyt nh kin trc thng tng, kinh t
quyt nh chnh tr. Nu kin trc thng tng km hm pht trin kinh t th
sm hay mun, bng cch ny hay cch khc, kin trc thng tng c s
c thay th bng kin trc thng tng mi tin b thc y kinh t tip
tc pht trin.
8.1.3.3. S pht trin ca cc hnh thi kinh t - x hi l mt qu
trnh lch s - t nhin.
Khng nh s pht trin ca nhng hnh thi kinh t x hi l mt
qu trnh lch s t nhin l khng nh: cc hnh thi kinh t - x hi vn
97

ng, pht trin theo cc quy lut khch quan, ch khng phi theo mun
ch quan ca con ngi.
S vn ng, pht trin ca cc hnh thi kinh t x hi va b chi phi
bi cc quy lut ph bin, va b chi phi bi cc quy lut ring, c th. Cc
quy lut vn ng pht trin ph bin ca x hi l quy lut v s ph hp ca
quan h sn xut vi trnh pht trin ca lc lng sn xut, quy lut c s
h tng quyt nh kin trc thng tng v cc quy lut khc. Chnh s tc
ng ca cc quy lut khch quan m cc hnh thi kinh t x hi vn
ng, pht trin t thp n cao.
Ngun gc su xa ca s vn ng, pht trin ca cc hnh thi kinh t
x hi l s pht trin ca lc lng sn xut.
Tuy nhin, con ng pht trin ca mi dn tc khng ch b chi phi
bi cc quy lut chung, m cn b tc ng bi cc iu kin pht trin c th
ca mi dn tc, nh v iu kin t nhin, v chnh tr, v truyn thng vn
ho, v tc ng quc t .V vy, lch s pht trin nhn loi va tun theo
nhng quy lut chung, va rt phong ph, a dng.
Tnh phong ph a dng, mt mt, th hin ch, cng mt hnh thi
kinh t x hi nhng cc nc khc nhau c nhng hnh thc c th khc
nhau; mt khc ch, c nhng dn tc ln lt tri qua tt c cc hnh thi
kinh t x hi t thp n cao, nhng cng c nhng dn tc b qua mt hay
mt s hnh thi kinh t x hi no . Vic b qua cng din ra theo mt
qu trnh lch s t nhin ch khng phi theo mun ch quan.
Nh vy, qu trnh lch s t nhin ca s pht trin x hi chng nhng
din ra theo con ng pht trin tun t, m cn bao hm c s b qua,
trong nhng iu kin nht nh, mt hoc mt s hnh thi kinh t - x hi
nht nh.
8.1.4. Tnh khoa hc v vai tr phng php lun ca l lun hnh
thi kinh t- x hi
98

Trc Mc, CNDT gi vai tr chi ph trong vic gii thch v i sng
x hi. S ra i l lun hnh thi kinh t- x hi l mt bc chuyn bin cch
mng trong nhn thc v i sng x hi.
Vai tr phng php lun ca l lun hnh thi kinh t- x hi th hin
ch:
- Th nht, l lun hnh thi kinh t- x hi ch ra: sn xut vt cht l
c s ca i sng x hi, phng thc sn xut quyt nh qu trnh sinh hot
x hi, chnh tr v tinh thn ni chung. iu cho thy, khng th xut pht
t thc t tng, t ch ca con ngi gii thch v i sng x hi, m
ngc li phi tm c s su xa ca cc hin tng x hi t trong sn xut, t
phng thc sn xut.
- Th hai, l lun hnh thi kinh t- x hi ch ra x hi khng phi l s
kt hp ngu nhin, my mc gia cc c nhn, m l mt c th sng sinh
ng, cc mt thng nht cht ch vi nhau, tc ng qua li ln nhau.
- Th ba, l lun hnh thi kinh t- x hi ch ra rng, s pht trin ca
cc hnh thi kinh t- x hi l mt qu trnh lch s t nhin, tc din ra theo
quy lut khch quan, ch khng phi theo mun ch quan.
- Th t, l lun hnh thi kinh t- x hi va ch ra quy lut pht trin
chung ca nhn loi,va ch ra mi dn tc do iu kin lch s- c th m c
con ng pht trin ring, c th.
Ngy nay c quan im cho rng cn thay th l lun bng cch tip
cn theo cc nn vn minh. Mt trong nhng i biu xut sc ca cch tip
cn ny l ng Alvin Toffer, nh tng lai hc ni ting ngi M. T tng
ca ba nn vn minh c th hin trong cun sch Ln sng th ba ca ng.
- Ln sng th nht: bt u t x hi nguyn thu chuyn ln vn
minh nng nghip
- Ln sng th hai: hay cn gi l vn minh cng nghip.
- Ln sng th ba: vn minh hu cng nghip
99

Cch tip cn s pht trin x hi theo ba nn vn minh c ngha
trong vic phn chia cc thi i kinh t ca mi nc, cng nh cc giai on
tt yu phi tri qua trong qu trnh pht trin kinh t. Tuy nhin cch tip cn
cn phin din, khng nu ra c c s phn chia cc ch x hi, cng
khng ch ra mi lin h gia cc mt trong i sng x hi v quy lut thay
th x hi ny bng x hi khc cao hn. Chnh v vy n khng thay th c
l lun hnh thi kinh t- x hi.
8.2. nhn thc v ch ngha x hi v con ng i
ln ch ngha x hi vit nam
8.2.1. D bo ca C. Mc v V.I. Lnin v ch ngha x hi
C.Mc v Ph.ngghen vn dng l lun hnh thi kinh t- x hi
phn tch mt x hi hin thc l x hi t bn. Hai ng tm ra quy lut
pht sinh, pht trin v dit vong ca n, ng thi d bo v s ra i hnh
thi kinh t- x hi mi cao hn- hnh thi cng sn ch ngha- m giai on
u l CNXH.
i ln CNXH, CNCS, tt yu phi thng qua cch mng v sn.
C.Mc v Ph. ngghen d bo rng: Cuc cch mng CSCN khng nhng c
tnh cht dn tc m s ng thi xy ra trong tt c cc nc vn minh, tc
l t nht trong cc nc Anh, M, Php v c. Trong mi mt nc ,
cch mng CSCN s pht trin nhanh hay chm, l tu ch no trong nhng
nc cng nghip pht trin hn, tch lu c nhiu ca ci hn v c
nhiu LLSX hn.
Cui th k XIX u th k XX, CNTB chuyn t giai on t do
cnh tranh sang giai on c quyn, giai on quc ch ngha V.I.Lnin
pht hin ra quy lut pht trin khng u ca CNTB, t i n kt lun
mi v cch mng v sn, v s thng li ca CNXH. Theo V.I.Lnin, s pht
trin khng ng u v kinh t v chnh tr l quy lut tuyt i ca CNTB.
Do , chng ta thy rng CNXH c th thng li trc ht l trong mt s
nc TBCN hoc thm ch ch trong mt s nc TBCN tch ring ra m ni.
ng ch ra hai con ng c bn qu ln CNXH:
100

- Con ng th nht: qu trc tip ln CNXH. y l con ng
tin ln CNXH cc nc t bn pht trin.
- Con ng th hai: qu ln CNXH thng qua nhiu khu trung
gian, nhiu bc qu . y l con ng tin ln CNXH ca cc nc lc
hu, kinh t km pht trin.
8.2.2. Ch ngha x hi theo m hnh k hoch ho tp trung v vai
tr lch s ca m hnh .
M hnh c nhng c trng c bn sau:
+ Da trn ch cng hu v t liu sn xut ch yu di hai hnh
thc: ton dn v tp th.
+ Vic sn xut ci g, nh th no, phn phi cho ai, gi c nh th no
c quyt nh t nh nc v mang tnh php lnh.
+ Phn phi mang tnh cht bnh qun v trc tip bng hin vt l ch
yu, xem nh cc quan h hng ho - tin t.
+ Nh nc qun l bng mnh lnh hnh chnh l ch yu, xem nh
cc bin php kinh t.
Trong iu kin Lin X b cc nc t bn bao vy, m hnh c
vai tr to ln trong vic huy ng sc ngi, sc ca vo s nghip xy dng
t nc. Ch trong mt thi gian ngn, Lin X thc hin thng li s
nghip cng nghip ho hin i ho, to ra c mt nn cng nghip hin
i. n khi Chin tranh th gii th hai n ra, nhn dn Lin X phi tin
hnh cuc chin tranh bo v t quc v i. Trong iu kin , m hnh k
hoch ho tp trung mt ln na pht huy vai tr tch cc trong vic huy ng
sc ngi, sc ca cho chin tranh mt trong nhng nhn t quyt nh
thng li trong chin tranh.
Vi nhng thng li to ln m nhn dn Lin X t c v dn
n quan im cho rng, m hnh k hoch ho tp trung l m hnh kinh t
ca ch ngha x hi, cn kinh t th trng l m hnh kinh t ca ch ngha
t bn. T , sau Chin tranh th gii th hai, tt c cc nc la chn con
101

ng x hi ch ngha u theo m hnh k hoch ho tp trung. Song, m
hnh dn dn b l nhng hn ch ca n, nh khng khai thc c cc
nng lc sn xut trong nc, khng pht huy c nhit tnh v tnh ch
ng sng to ca con ngi trong qu trnh lao ng sn xut, khng y
nhanh c s tin b khoa hc v cng ngh, khng m rng c quan h
kinh t quc t. T , nng sut lao ng x hi thp, hng ho ngho nn v
cht lng km. ng thi cng ra b my hnh chnh quan liu, ch quan
duy ch. iu chng t m hnh khng p ng c yu cu pht
trin ca lc lng sn xut hin i, nht l khi cuc cch mng khoa hc v
cng ngh ang pht trin mnh m. M hnh khng cn thch hp na,
nhng do chm nhn thc v i mi dn n khng hong kinh t - x
hi trong h thng x hi ch ngha c xc lp sau Cch mng Thng Mi
Nga. ng trc khng hong, Lin X tin hnh ci t v do sai lm trong
ci t dn n s sp ch ngha x hi Lin X v cc nc ng u.
Thc cht s sp l sp ca m hnh ch ngha x hi tp trung,
quan liu, bao cp.
8.2.3. Nhng bin i ca thi i v vn qu ln ch ngha
x hi.
Trong lc ch ngha x hi b khng hong trm trng dn n s sp
Lin X v ng u, th ch ngha t bn li t c nhiu thnh tu to
ln v kinh t, khoa hc v cng ngh, cng nh nhiu mt khc ca i sng
x hi. T , c quan im ph nhn ch ngha x hi, l tng ho ch
ngha t bn. Thc cht quan im ng nht ch ngha x hi vi m
hnh ch ngha x hi tp trung, quan liu, bao cp; ng nht nhng thnh
tu t c ca nhn loi vi ch ngha t bn.
Nhn thc v ch ngha x hi li khng th tch ri nhn thc mt
cch ng n v s vn ng, pht trin v dit vong ca ch ngha t bn.
Nhng thnh tu m ch ngha t bn t c trong thi gian qua chng t
vai tr lch s ca n cha chm dt. Song, chnh nhng thnh tu li tr
thnh ci i lp vi ch ngha t bn, thnh nhng tin vt cht cho s ra
102

i ch ngha x hi. Cc d bo v ch ngha x hi phi da trn nhng tin
hin thc . Vic phn tch mt cch khch quan cc c im, cc xu
hng vn ng pht trin ca x hi loi ngi hin nay l c s ca cc d
on khoa hc v ch ngha x hi.
S pht trin ca lc lng sn xut hin i gn lin vi qu trnh phn
cng lao ng din ra ngy cng su sc. Qu trnh phn cng lao ng trong
thi i hin nay khng ch din ra trong phm vi mt nc, m cn trn
phm vi quc t v khu vc. iu lm cho lc lng sn xut mang tnh
quc t. Qu trnh ton cu ho l mt xu hng pht trin tt yu ca nhn
loi v hi nhp kinh t quc t cng c t ra i vi tt c cc nc.
S ra i ch ngha x hi l kt qu hp quy lut do s pht trin ca
ch ngha t bn to ra. Cho nn, vn qu ln ch ngha x hi vn l xu
hng vi nhng mc khc nhau v s c gii quyt ph hp vi iu
kin c th ca mi nc.
8.2.4. V con ng i ln ch ngha x hi Vit Nam
8.2.4.1. Qu ln ch ngha x hi b qua ch t bn ch
ngha Vit Nam.
Vn dng sng to ch ngha Mc Lnin vo iu kin c th ca
nc ta, ng ta khng nh: c lp dn tc v ch ngha x hi khng tch
ri nhau - l quy lut pht trin ca cch mng Vit Nam, l si ch
xuyn sut ng li cch mng ca ng. Vic ng ta lun lun kin nh
con ng tin ln ch ngha x hi l ph hp vi xu th ca thi i v iu
kin c th nc ta. iu th hin ch:
Th nht, mc du ch ngha x hi b khng hong v sp , nhng
l sp m hnh ch ngha x hi tp trung, quan liu, bao cp, ch
khng phi ch ngha x hi vi tnh cch l mt x hi cao hn ch ngha t
bn. Ch ngha t bn mc du cha ht vai tr lch s v ang t c nhiu
thnh tu to ln, nht l khoa hc v cng ngh, nhng nhng thnh tu ch
ngha t bn to ra, n lt n li tr thnh ci ph nh ca ch ngha t bn
v thay th n bng x hi khc cao hn - ch ngha x hi, ch ngha cng
103

sn. V v vy, la chn con ng tin ln ch ngha x hi l ph hp vi xu
hng ca thi i.
Th hai, c lp dn tc gn lin vi ch ngha x hi l con ng m
ng, Bc H v nhn dn ta la chn t nm 1930. Vi th thch ca
thi gian, con ng tng bc c hin thc ho trn t nc Vit
Nam.
Xy dng ch ngha x hi b qua ch t bn ch ngha, to ra s
bin i v cht ca x hi ln trn tt c cc lnh vc l s nghip rt kh
khn, phc tp, cho nn phi tri qua mt thi k qu lu di vi nhiu
chng ng, nhiu hnh thc t chc kinh t, x hi c tnh cht qu .
Trong cch lnh vc ca i sng x hi din ra s an xen v u tranh gia
ci mi v ci c.
8.2.4.1. Cng nghip ho, hin i ho l nhim v trung tm ca
thi k qu tin ln ch ngha x hi Vit Nam
c ch ngha x hi phi c c s vt cht k thut hin i do cuc
cch mng khoa hc v cng ngh mang li. Song, nc ta tin ln ch ngha
x hi t mt nn kinh t ph bin l sn xut nh, lao ng th cng l ch
yu, ci thiu thn nht ca chng ta chnh l cha c nn i cng nghip. V
vy, chng ta phi tin hnh cng nghip ho, hin i ho. Trong thi i
ngy nay, cng nghip ho phi gn lin vi hin i ho t ti trnh
cng ngh hin i m nhn loi to ra. Cng nghip ho, hin i ho
nc ta l nhm xy dng c s vt cht k thut cho ch ngha x hi.
l nhim v trung tm trong sut thi k qu tin ln ch ngha x hi
nc ta.
y cng l yu t c ngha quyt nh chng li nguy c tt hu xa
hn v kinh t so vi nhiu nc trong khu vc v trn th gii. Thc hin
thng li s nghip cng nghip ho, hin i ho l mt trong nhng nhn t
c ngha quyt nh thng li s nghip xy dng ch ngha x hi nc
ta.
104

8.2.4.3. Kt hp gia pht trin lc lng sn xut vi xy dng
quan h sn xut ph hp trong thi k qu tin ln ch ngha x hi
Vit Nam.
Trong khi khng nh vai tr ca lc lng sn xut, l lun hnh thi
kinh t x hi cn ch ra, s pht trin ca lc lng sn xut phi gn lin
vi s vic xc lp quan h sn xut ph hp.
ph hp vi s pht trin lc lng sn xut nc ta, ng ta ch
trng s dng nhiu hnh thc s hu v t liu sn xut, nhiu thnh phn
kinh t. ng thi, thc hin nht qun v lu di chnh sch pht trin nn
kinh t hng ho nhiu thnh phn vn ng theo c ch th trng, c s
qun l ca Nh nc theo nh hng x hi ch ngha; chnh l nn kinh
t th trng nh hng x hi ch ngha.
8.2.4.4. Kt hp gia kinh t vi chnh tr v cc mt khc ca i
sng x hi trong thi k qu tin ln ch ngha x hi Vit Nam
Xut pht t mi quan h gia kinh t vi chnh tr v cc mt khc ca
i sng x hi m l lun hnh thi kinh t x hi ch ra, trong qu trnh
xy dng ch ngha x hi nc ta, gn lin vi pht trin kinh t, xy dng
nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha, y mnh cng nghip
ho, hin i ho t nc, phi khng ngng i mi h thng chnh tr, nng
cao vai tr lnh o v sc chin u ca ng xy dng nh nc php
quyn x hi ch ngha ca dn do dn v v dn; nng cao vai tr ca cc t
chc qun chng trong s nghip xy dng v bo v T Quc.
ng thi vi pht trin kinh t, phi pht trin vn ho, xy dng nn
vn ho tin tin m bn sc dn tc nhm khng ngng nng cao i
sng tinh thn ca nhn dn; pht trin gio dc , o to nhm nng cao dn
tr, o to nhn lc v bi dng nhn ti, v theo quan im ca ng ta,
l quc sch hng u; gii quyt tt cc vn x hi, thc hin cng bng
v dn ch trong i sng x hi.
105

1. L lun hnh thi kinh t x hi v vai tr phng php lun ca l
lun .
2. Phn tch nhn thc v ch ngha x hi v con ng i ln ch
ngha x hi vit nam

106

Chng IX
Giai cp, dn tc, nhn loi trong thi i hin nay
v vn dng vo s nghip xy dng
ch ngha x hi vit nam
9.1. giai cp v u tranh giai cp
9.1.1. Khi qut cc quan im ngoi mc xt v giai cp v u
tranh giai cp.
9.1.1.1. Quan im ca cc nh t tng trc Mc v giai cp v
u tranh giai cp.
Ngay t thi k c i, trong hc thuyt ca mnh, cc nh t tng
phn nh tnh trng x hi phn chia thnh giai cp v u tranh giai cp.
Trung Quc, t thin nin k II tr. CN hnh thnh x hi chim
hu n l. Lch s x hi chim hu n l Trung Quc c i l lch s u
tranh tn khc gia cc giai cp, cc tng lp x hi to iu kin cho vic
hnh thnh cc trng phi t tng chnh tr khc nhau ra i.
n c i, nhng ti liu lch s u chng minh rng trong x
hi tn ti cc ng cp Vacna. l nhng nhm x hi khc nhau ca
nhng ngi t do khng bnh ng v quyn hn, trch nhim v v tr x hi.
Hy Lp c i trong cc hc thuyt v chnh tr x hi ca cc nh t
tng nh Hraclt, mcrt, Xcrt, Platn u tha nhn x hi c s
phn chia thnh cc giai cp, cc tng lp x hi i lp nhau v thng
xuyn u tranh vi nhau.
Nh vy, ngay t thi c i c Trung Quc, n , Hy Lp u
xut hin nhng t tng phn nh v s phn chia x hi thnh giai cp v
cuc u tranh gia cc giai cp. Cc t tng v giai cp v u tranh giai
cp thi c i cn n gin v mc mc, cha a ra c mt nh ngha
107

khi qut v giai cp, m ch tha nhn giai cp l nhng loi ngi c quyn
lc, c a v v chc nng khc nhau trong x hi.
Khi ch ngha t bn hnh thnh, cuc u tranh gia giai cp t sn v
giai cp a ch qu tc xut hin, quan nim v giai cp v u tranh giai cp
tr nn r rng hn.
Tm li, cc nh t tng trc Mc nu ln c nhiu t tng c
gi tr v vn giai cp v u tranh giai cp. Nhng t tng l tin
cho s ra i l lun ca ch ngha Mc v giai cp v u tranh giai cp sau
ny.
9.1.1.2. Quan im ca cc nh t tng t sn hin nay v giai cp
v u tranh giai cp.
Cc nh t tng ca giai cp t sn lun tm cch ph nhn hc thuyt
giai cp v u tranh giai cp ca ch ngha Mc Lnin bng nhiu cch
khc nhau.
Mt s hc gi t sn ph nhn hon ton hc thuyt giai cp v u
tranh giai cp. H cho rng Mc qu nhn mnh n s i lp gia giai
cp t sn v giai cp v sn khi xy dng hc thuyt v giai cp. Theo h,
giai cp khng phi l hin tng ph bin, quy lut u tranh giai cp khng
phi l quy lut chung cho mi x hi. Do vy, khng th p dng cho x hi
t bn c.
M c quan im coi l lun giai cp v u tranh giai cp khng vn
dng vo M c v quan h s hu M thay i, khng cn giai cp v
sn na. Cng nhn M cng c hng li nhun do mua c phiu v c
c phn trong cng ty. Hn na, hin nay do kinh t tri thc pht trin, s hu
tr tu c m bo, do vy mi ngi u c s hu v u t do, bnh ng.
S phn bit giai cp tr nn v ngha, mu thun gia cc giai cp v u
tranh giai cp cng khng cn.
H gii thch ngun gc giai cp t c s sinh hc nh t cht cu to
nn c th, cu trc hon thin hay khng hon thin ca c th. Hoc mt s
108

ngi cn ly cc tiu ch nh trng thi tm l, kh nng tr tu, ngh nghip
lm c s phn chia thnh giai cp. Mt s khc li ch cn c vo thu nhp
phn bit giai cp.
Quan im hu khuynh (nh Cauxki v Becxtanh c trc y),
tuy tha nhn c s kinh t ca giai cp, nhng li mun dng phng php
ci lng gii quyt mu thun giai cp. H nhn mnh v tuyt i ho
u tranh kinh t, lng trnh cc mc tiu chnh tr v cch mng x hi.
Nhng ngi theo quan im t khuynh a ra cc khu hiu cch
mng cc oan li dng tnh cm ca qun chng nhn dn, che giu bn
cht ch ngha c hi ca mnh. H lun ch quan trong vic nh gi cc s
kin, mun b qua nhng bc qu , nhng bin php mm do, do vy y
phong tro n ch phiu lu, mo him, d b tn tht ln.
9.1.2. Quan im mc xt v giai cp v u tranh giai cp.
9.1.2.1. Quan nim khoa hc v giai cp, ngun gc v kt cu giai
cp.
C.Mc, Ph.ngghen u khng nh giai cp khng phi l hin tng
bm sinh ca x hi, khng xut hin cng vi s xut hin x hi. c
nhng giai on pht trin ca x hi, trong giai cp cha xut hin.
Giai cp s mt i khi iu kin kinh t x hi cho s tn ti ca n
khng cn na. T tng ny c th hin trong bc th Mc gi Ixp
Vymai ngy 05-3-1852:
"1) S tn ti ca cc giai cp ch gn vi nhng giai on pht trin
lch s nht nh ca sn xut. 2) u tranh giai cp tt yu dn n chuyn
chnh v sn, 3) Bn thn nn chuyn chnh ny ch l bc qu tin ti
th tiu mi giai cp v tin ti x hi khng c giai cp.
Trong tc phm Ngun gc ca gia nh, ca s hu t nhn v ca nh
nc Ph.ngghen trnh by t m quan im mc-xt v s xut hin giai cp.
Theo s pht trin ca lc lng sn xut dn n s phn cng lao ng.
S phn cng lao ng lm cho lao ng c chuyn mn ho, a n nng
109

sut lao ng c nng cao. Nng sut lao ng nng cao dn n ca ci d
tha tng i. Do c ca ci d tha tng i to kh nng chim ot
ca ci d tha lm ca ring. iu to iu kin cho s phn ho x
hi thnh giai cp c li ch i khng nhau. Nh vy ngun gc ca giai cp
l t ch kinh t.
nh ngha giai cp ca Lnin: Ngi ta gi l giai cp, nhng tp
on to ln gm nhng ngi khc nhau v a v ca h trong mt h thng
sn xut x hi nht nh trong lch s, khc nhau v quan h ca h (thng
th nhng quan h ny c php lut quy nh v tha nhn), i vi nhng
t liu sn xut, v vai tr ca h trong t chc lao ng x hi, v nh vy l
khc nhau v cch thc hng th v v phn ca ci x hi t hoc nhiu m
h c hng. Giai cp l nhng tp on ngi, m tp on ny th c th
chim ot lao ng ca tp on khc, do ch cc tp on c a v
khc nhau trong mt ch kinh t x hi nht nh.
nh ngha cho thy, giai cp gn lin vi mt h thng sn xut
nht nh v cc giai cp khc nhau v a v trong h thng sn xut . a
v khc nhau do cc quan h sau quyt nh:
Th nht, cc giai cp c quan h khc nhau i vi vic s hu t liu
sn xut.
Th hai, cc giai cp c vai tr khc nhau trong vic t chc, qun l
lao ng x hi.
Th ba, cc giai cp c phng thc v quy m thu nhp ca ci x hi
khc nhau.
9.1.2.2. Quan nim v u tranh giai cp v vai tr ca n i vi s
pht trin x hi c giai cp i khng.
Trn c s quan nim ng n v giai cp, Mc, ngghen v Lnin
phn tch nhng cuc u tranh giai cp trong lch s. Cc ng cho rng lch
s loi ngi t khi c giai cp i khng n nay l lch s u tranh giai cp.
110

y l qu trnh tt yu khch quan ca x hi c p bc giai cp, khng do
mt l thuyt x hi no to ra.
V.I.Lnin nh ngha u tranh giai cp l cuc u tranh ca qun
chng b tc ht quyn, b p bc v lao ng, chng bn c c quyn, c
li, bn p bc v bn n bm, cuc u tranh ca nhng ngi cng nhn
lm thu hay nhng ngi v sn chng nhng ngi hu sn hay giai cp t
sn.
Vi ngha , u tranh giai cp l phng thc thay i phng thc
sn xut c bng phng thc sn xut mi cao hn, ng thi l mt trong
nhng ng lc pht trin quan trng ca lch s x hi.
Quan im mc xt cn cho rng, giai cp khng tn ti mi mi. Giai
cp s mt i khi iu kin kinh t, x hi thay i. Nu do trnh pht trin
ca sn xut dn n s ra i giai cp, th n mt lc no cng do s
pht trin rt cao ca sn xut (tnh cht x hi ho cao, ca ci sn xut ra rt
nhiu) s to iu kin giai cp mt i.
Cuc u tranh ca giai cp v sn tt yu dn n cuc cch mng x
hi thay th ch ngha t bn bng mt x hi mi x hi ch ngha, m
vic u tin l thit lp nn chuyn chnh v sn, ngha l phi th tiu trc
ht quyn lc chnh tr ca giai cp t sn, thit lp quyn thng tr chnh tr
ca giai cp v sn.
Mc tiu ca cuc cch mng v sn l phi phng con ngi khi mi
s p bc bc lt, xy dng ch ngha x hi v ch ngha cng sn.
Nh vy theo quan im mc-xt, s xut hin giai cp, u tranh giai
cp v s xo b giai cp u l tt yu khch quan, khng ph thuc vo
mun ch quan ca bt c giai cp no. Khi iu kin khch quan cha cho
php th khng giai cp no c th thc hin c nhng mc tiu ca mnh.
iu kin khch quan bt ngun t trong qu trnh pht trin ca nn sn
xut x hi.
9.1.2.3. Cuc u tranh ca giai cp v sn trong iu kin hin nay.
111

Th nht, ch ngha x hi Lin X v ng u sp , so snh lc
lng thay i tm thi c li cho cc lc lng phn cch mng v bt li
cho lc lng cch mng. Cc lc lng phn cch mng ang c iu kin
thun li tuyn truyn xuyn tc hc thuyt v giai cp v u tranh giai
cp ca ch ngha Mc Lnin, gy chia r mt on kt trong lc lng cch
mng, i n lm suy yu lc lng cch mng.
Th hai, CNTB vn cn kh nng pht trin, c nhng iu chnh,
thay i kh su sc thch nghi vi iu kin mi, tm thi xoa du mu
thun gia t bn v v sn trong cc nc t bn pht trin.
Th ba, cuc cch mng khoa hc- cng ngh ang pht trin mnh
lm cho LLSX tng nhanh, a x hi loi ngi bc vo thi i kinh t tri
thc v x hi thng tin. Mu thun gia LLSX c tnh cht x hi ho rt cao
vi QHSX vn da trn ch s hu t nhn TBCN v TLSX c nhiu biu
hin mi rt gay gt, nhng phc tp khng d nhn thy nh trc y.
Chnh v vy i hi i biu ton quc ln th IX ca ng Cng sn
Vit Nam nhn nh tnh hnh hin nay nh sau:
- Cc mu thun c bn trn th gii, biu hin di nhng hnh thi v
mc khc nhau vn tn ti v pht trin, c mt su sc hn.
- u tranh dn tc v u tranh giai cp tip tc din ra nhiu hnh
thc lc ho hon, lc gay gt.
- CNTB cn tip tc t iu chnh, nm v s dng cc thnh tu khoa
hc v cng ngh pht trin kinh t, song vn l mt ch p bc, bc lt
v bt cng, v vy khng th khc phc nhng mu thun vn c ca n.
- Cc quc gia c lp s ngy cng tng cng u tranh t la
chn v quyt nh con ng pht trin ca mnh, chng li s p t, can
thip v xm lc ca nc ngoi, bo v c lp, ch quyn v nn vn ho
ca dn tc.
- CNXH th gii tm thi lm vo thoi tro nhng vn c iu kin v
kh nng phc hi v pht trin.
112

- Tnh cht ca thi i vn khng thay i- l thi i qu t CNTB
ln CNXH. Lch s th gii , ang v s cn tri qua nhng bc quanh co,
song loi ngi cui cng nht nh s tin ti CNXH v l quy lut tin
ho ca lch s nhn loi.
Cuc u tranh ca giai cp v sn hin nay khng h mt i, m n c
nhng ni dung v hnh thc mi do th gii thay i. Mc d vy vn tn ti
ba hnh thc c bn l u tranh kinh t, u tranh chnh tr v u tranh t
tng.
Trng tm ca cuc u tranh giai cp ca giai cp v sn trn th gii
hin nay, theo quan im ca mc- xt, l u tranh v c lp dn tc v
CNXH, chng li cc th lc phn ng, quc ch ngha ang ro rit thc
hin chin lc din hin ho bnh.
Cuc u tranh giai cp ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng
chng CNTB hin nay din ra trong bi cnh quc t rt phc tp, cn phi c
thi ng n vi vn ny. Trong giai on hin nay khng nn cng
iu ho vn giai cp v u tranh giai cp, dn n thi cc b, th
ch, khng on kt c cc lc lng dn ch, ho bnh v tin b trn th
gii, ng thi cng khng c ch quan, mt cnh gic dn n s tho
hip v nguyn tc, lm cho lc lng cch mng ri vo th b ng, khng
pht trin c trc m mu din bin ho bnh ca CNTB hin nay.
9.1.3. Vn giai cp v u tranh giai cp trong thi k qu
tin ln CNXH nc ta.
a) c im giai cp v quan h giai cp trong thi k qu tin ln
CNXH Vit Nam.
H BTQ ln th IX ca ng khng nh rng hin nay v c trong
thi k qu nc ta cn tn ti mt cch khch quan cc giai cp v u
tranh giai cp, khng th ph nhn u tranh giai cp. Tuy nhin, u tranh
giai cp nc ta hin nay din ra trong iu kin mi vi nhng ni dung v
bng nhng hnh thc mi.
113

iu kin mi ca cuc u tranh giai cp nc ta hin nay ch
nhng bin i to ln v kinh t, x hi trong cng cuc xy dng ch ngha
x hi di s lnh o ca ng v qun l ca Nh nc lm cho c cu
giai cp, v tr, mi quan h gia cc giai cp, cc tng lp x hi c nhiu
thay i, khng nh trong thi k cch mng dn tc dn ch, cng khng
nh lc mi bc vo thi k qu ln ch ngha x hi. Ngy nay, li ch
c bn lu di ca giai cp thng nht vi li ch dn tc, cuc u tranh giai
cp, u tranh gia hai con ng vn cn nhng gn vi cuc u tranh bo
v c lp dn tc, chng ngho nn lc hu, khc phc tnh trng nc
ngho, chm pht trin.
Nhng do pht trin nn kinh t nhiu thnh phn, do m ca, hi nhp
kinh t th gii, nn trong c cu giai cp x hi nc ta hin nay ngoi
giai cp cng nhn, nng dn, tng lp tr thc v cc tng lp nhn dn lao
ng khc, cn c tng lp t sn tng lp cn c iu kin pht trin trong
nn kinh t th trng.
Li ch hp php ca cc nh t sn thng nht vi li ch chung ca c
cng ng dn tc. y l mt thng nht gia giai cp cng nhn v tng lp
t sn . Nh vy quan h gia giai cp cng nhn, nhn dn lao ng vi tng
lp t sn l quan h va hp tc va u tranh. Hp tc cng xy dng t
nc giu mnh, x hi cng bng, dn ch, vn minh; u tranh chng
khuynh hng bo th lc hu, tiu cc ca tng lp t sn. l qu trnh tt
yu trong sut thi k qu ln ch ngha x hi nc ta.
9.1.3.2. Ni dung v hnh thc u tranh giai cp trong thi k qu
ln ch ngha x hi Vit Nam.
u tranh giai cp trong thi k qu nc ta c ni dung c th l
u tranh nhm thc hin mc tiu cch mng, xy dng nc ta thnh nc
dn giu, nc mnh, x hi cng bng, dn ch, vn minh.
Nhng mc tiu ca cuc u tranh giai cp trn y l rt ln lao v
phc tp. thc hin c n i hi phi s dng nhiu hnh thc u tranh
114

khc nhau, va mm do, va kin quyt, bao gm c gio dc, tuyn truyn
vn ng, c hnh chnh, thm ch c nhng bin php bo lc trn p.
Tm li, trong giai on hin nay cn nhn thc r tnh cht gay go,
phc tp ca cuc u tranh giai cp. Cn nm vng quan im giai cp ca
ch ngha Mc Lnin, trnh ri vo hai thi cc sai lm : qu cng iu
u tranh giai cp i n rt r, khng dm i mi hoc m h mt cnh gic
i n ph nhn u tranh giai cp.
9.2. Quan h giai cp vi dn tc v nhn loi
trong thi i ngy nay.
9.2.1. Dn tc v quan h giai cp vi dn tc
9.2.1.1. Khi nim dn tc v s hnh thnh dn tc.
Theo ngha rng, dn tc l khi nim dng ch hu nh tt c cc
hnh thc cng ng ngi trong lch s nh: b lc, b tc,v.v.. Theo ngha
, trn th gii hin nay c khong trn 3.000 dn tc (tc ngi).
Theo ngha khoa hc hin i (quc gia dn tc) dn tc l khi nim
dng ch hnh thc cng ng ngi n nh, hnh thnh trong lch s, c
nhng c trng phn bit vi nhng hnh thc cng ng trc y nh b
tc b lc.
nh ngha dn tc (quc gia dn tc) l hnh thc cng ng ngi n
nh, bn vng, c hnh thnh trong lch s lu di, trn c s cng ng v
ngn ng, v lnh th, v kinh t v vn ho biu hin trong tm l tnh cch.
Dn tc c 4 c trng quan trng ch yu sau:
Mt l: Cng ng v ngn ng- mt phng tin giao tip chung thng
nht ca cc thnh vin trong cng ng dn tc
Hai l: cng ng v lnh th- l vng t, vng tri, vng bin, thuc
ch quyn quc gia dn tc
Ba l: Cng ng v kinh t Mt th trng thng nht thc hin cc
hot ng kinh t cc hot ng ny c cng c bng cc th ch chnh tr
115

l nh nc tp quyn. y l c trng quan trng nht phn bit vi b tc ,
b lc. Thiu s cng ng cht ch, bn vng v kinh t th cng ng dn
tc khng th hnh thnh c.
Bn l: Cng ng v vn ho, v tm l, tnh cch. y l yu t c bit
quan trng ca s lin kt cng ng. Vn ho dn tc c hnh thnh trong
qu trnh lch s lu di, to ra sc thi ring ca dn tc. Vn ho dn tc
mang nhiu sc thi ca cc a phng, cc sc tc, cc tp on ngi,
nhng vn l mt nn vn ho thng nht ch khng phi l b chia ct,
tch ri nhau. Tnh thng nht trong a dng l c trng ca vn ho dn tc.
9.2.1.2. Quan h gia giai cp v dn tc trong lch s.
Giai cp v dn tc c quan h mt thit vi nhau, khng thay th c
cho nhau, nhng cng khng tch ri nhau. S tn ti ca cng ng dn tc
gn lin vi x hi c giai cp, c nh nc v cc th ch chnh tr. Mi quan
h gia giai cp v dn tc tr thnh mi quan h ni bt trong x hi.
Tt nhin, li ch dn tc v li ch giai cp khng ng nht hon ton
vi nhau. Li ch dn tc hnh thnh mt cch khch quan trong lch s. Cc
giai cp, cc tng lp x hi trong dn tc khng i theo giai cp thng tr mt
cch m qung. Khi giai cp thng tr cn l giai cp cch mng, li ch ca
n cn ph hp vi li ch chung, c bn ca dn tc, th cc giai cp v cc
tng lp x hi cn i theo giai cp thng tr. Khi giai cp thng tr tr nn
phn ng, n thng i ngc li li ch chung ca dn tc, phn li li ch
dn tc. Khi cc giai cp v tng lp x hi khc trong dn tc s ni dy
chng li giai cp thng tr, bo v li ch chnh ng ca dn tc. Giai cp
thng tr phn ng thng li ko c dn tc vo mc tiu giai cp ca mnh,
do vy, thng a n cc cuc chin tranh thm khc hoc a n tnh
trng dn tc ny i p bc, bc lt dn tc khc, nh iu xy ra trong
x hi phong kin trc y, v trong x hi t sn sau ny. Do vy ch ngha
Mc-Lnin cho rng, p bc giai cp l nguyn nhn cn bn, su xa ca p
bc dn tc.
116

Xt n cng, gii quyt vn giai cp l c s gii quyt vn
dn tc. Mun xo b tnh trng dn tc ny p bc dn tc khc phi xo b
tnh trng p bc giai cp. Cc vn giai cp lnh o, lin minh giai cp,
quan h giai cp l nhng vn trng yu ca cch mng gii phng dn tc.
Tm li, vn giai cp v vn dn tc c quan h bin chng vi
nhau. ng Cng sn cng ton th nhn dn lao ng cn nm vng vn
ny c chnh sch kinh t, x hi ng n nhm on kt ton th nhn
dn lao ng, a s nghip cch mng tin ln.
9.2.1.3. Vn dn tc v quan h giai cp vi dn tc trong thi
i hin nay.
Th nht, cuc cch mng khoa hc cng ngh hin i pht trin
mnh m to ra bc nhy vt ln v cht ca lc lng sn xut, thc y
nhanh chng qu trnh x hi ho, quc t ho cc kt cu giai cp, cc quan
h giai cp dn tc nhn loi.
Th hai, s sp ca Lin X v cc nc x hi ch ngha ng
u lm thay i cn bn cn cn lc lng gia ch ngha x hi v ch ngha
t bn v bn chnh tr th gii. Ch ngha t bn tm thi th c li, c
u th hn ch ngha x hi. p t mt trt t th gii mi bt bnh
ng gia cc dn tc do cc cng quc t bn t ra c tuyn b cng
khai.
Th ba, ch x hi ch ngha tip tc tn ti, cc nc x hi ch
ngha cn li tip tc u tranh, thch nghi, i mi pht trin. Ch ngha
x hi b suy yu nhng khng b tiu dit, m c iu kin, kh nng i mi
v pht trin.
Th t, u th ca c ch th trng trn ton th gii v s pht trin
v cng nhanh chng qu trnh ton cu ho. Cc quc gia dn tc hin u
tr thnh yu t th trng th gii thng nht v duy nht. Tuy nhin, c cu
kinh t ton cu hin nay l c cu t bn ch ngha, do vy lc lng chi phi
c cu kinh t th gii hin nay l cc cng quc, cc trung tm t bn ln,
cc cng ty xuyn quc gia. Li ch m kinh t th trng a li ch yu l
117

cho cc cng quc, cc cng ty t bn ln. iu lm cho mu thun trong
ch ngha t bn thm trm trng.
Ni dung vn giai cp hin nay quan h cht ch vi vn dn tc
c lp, thc cht l u tranh gii phng dn tc khi s p bc bc lt ca
ch ngha quc, ca cc tp on t bn ln.
Trong thi i ngy nay, vai tr nhn t dn tc trong s pht trin x
hi ni chung v trong quan h vi vn giai cp vn ng theo hai hng.
Th nht, l xu hng gim tng i vai tr nhn t dn tc v s khc bit
gia cc dn tc, tng s ph thuc ln nhau, s giao lu gia cc dn tc.
Th hai, l xu hng khng nh v tng cng dn tc, bn sc ca cc dn
tc.
Tm li, trong giai on hin nay, quan h gia vn d dn tc v vn
giai cp c nhiu biu hin phc tp. gii quyt ng n mi quan h
ny, cc ng ca giai cp cng nhn cn nm vng quan im ca ch ngha
Mc-Lnin, hiu r xu hng vn ng ca nhn t dn tc trong s pht trin
x hi vn dng vo iu kin c th cho thch hp, bo v li ch chn
chnh ca dn tc v ca giai cp cng nhn, ca nhn dn lao ng.
9.2.2. Nhn loi v quan h giai cp vi nhn loi.
Nhn loi l khi nim ch ton th cng ng ngi sng trn tri t
t hng triu nm nay, khng phn bit dn tc, chng tc, giai cp, tn gio.
Li ch nhn loi v li ch c nhn thng nht vi nhau, nhng khng
hon ton ng nht. Nhng thi tin s cc cng ng ngi vi quy m nh,
sng cn bit lp nhau, nn cha hnh thnh nhng mi lin h ton nhn loi,
con ngi cha c thc v loi ngi ca mnh. Ch n giai on pht trin
nht nh ca x hi con ngi mi t ra cho mnh cu hi con ngi l g,
mi c nhn con ngi quan h vi ng loi, vi c cng ng nh th no?
Loi ngi c vn mnh chung hay khng? v.v.. chnh l nhng ni dung
ca vn nhn loi.
Giai cp tin tin, cch mng c li ch ph hp vi li ch nhn loi, do
vy gii quyt vn nhn loi theo xu hng tch cc, tin b. Ngc li,
118

giai cp bo th phn ng c li ch i lp vi li ch ca nhn loi s km
hm s pht trin nhn loi
Nhng vn c tnh nhn loi lin quan n s tn ti ca c loi
ngi v gii quyt nhng vn i hi phi c s hp tc ca c cng
ng nhn loi, khng mt c nhn, mt tp on, mt quc gia ring l no
c th gii quyt c. l nhng vn nh: bo v mi trng, chng
chin tranh ht nhn, phng chng thin tai, dch bnh, pht trin dn s, vn
gii phng con ngi, gii phng dn tc, thc hin quyn bnh ng gia
con ngi vi nhau v.v.. u l nhng vn c tnh nhn loi hin nay.
Nh vy hin nay vn giai cp tr thnh vn nhn loi trc tip.
Cuc u tranh ca giai cp cng nhn v li ch ca mnh, gn lin vi cuc
u tranh v dn ch v bnh ng t do, gn lin vi phong tro gii phng
dn tc. Cuc u tranh l nhn t quan trng nht to ra nhng iu kin
m bo cho s tn ti, pht trin bn vng ca nhn loi.
9.2.3. T tng H Ch Minh v quan h giai cp dn tc, nhn loi
trong cch mng Vit Nam.
Vn dng sng to ch ngha Mc-Lnin vo iu kin thc tin cch
mng Vit Nam, H Ch Minh pht trin nhiu ni dung l lun rt c sc
v mi quan h giai cp, dn tc, nhn loi, p ng yu cu mi ca thc tin
cch mng trong thi i hin nay. Nhng ni dung c th khi qut kha
cnh sau:
Th nht, H Ch Minh c s nhn nhn su sc v ton din v tnh
hnh ca thi i v tnh hnh Vit Nam, xc nh ng v tr ca cch
mng Vit Nam trong mi quan h vi cch mng th gii. Ngi ch r cch
mng Vit Nam l mt b phn khng th tch ri ca cch mng th gii.
T quan nim cho cch mng Vit Nam l mt b phn ca cch mng
v sn trn th gii, H Ch Minh tm ra li i ng n, chm dt tnh
trng b tc v ng li. y cng l quy lut khch quan, l xu hng tt
yu ca thi i. Do vy, cch mng Vit Nam phi lin h cht ch vi cch
mng th gii, phi nhn c s ng h, gip v mi mt ca phong tro
119

cch mng ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng cc nc trn th gii
mi to c ngun sc mnh to ln cho cch mng Vit Nam ginh thng
li.
L mt b phn ca cch mng th gii nn thng li ca cch mng
Vit Nam cng ng thi l thng li ca cch mng th gii, trc tip thc
y cch mng th gii pht trin.
Th hai, khi qut xu hng ca thi i v tnh hnh thc tin Vit
Nam, vn dng sng to ch ngha Mc Lnin vo Vit Nam H Ch Minh
nu quan im: gii phng giai cp kt hp cht ch vi gii phng dn tc,
c lp dn tc phi gn lin vi ch ngha x hi.
Gii phng giai cp kt hp vi gii phng dn tc trong t tng H
Ch Minh cn c ngha l c lp dn tc l iu kin cho gii phng giai cp.
Mun xo b p bc giai cp c i vi cc nc t bn, c i vi cc nc
ph thuc, thuc a phi gii phng dn tc. Khng c c lp dn tc th
khng th gii phng con ngi c. V vy, nhim v gii phng dn tc,
u tranh ginh c lp dn tc phi c t ln hng u. T tng c
th hin trong lun im ni ting ca H Ch Minh: Khng c g qu hn
c lp t do. Nhng dn tc c lp thc s li phi gn lin vi ch ngha
x hi, v ch c ch ngha x hi mi xo b trit p bc giai cp. Nh
vy, gii phng dn tc phi bao hm ni dung gii phng giai cp. y l s
gii quyt rt ti tnh v c o mi quan h gia giai cp v dn tc trong
iu kin c th ca thi i v ca Vit Nam. Ngay t u cch mng Vit
Nam xc nh con ng i ln ch ngha x hi v trn thc t cch mng
Vit Nam ginh c thng li khng th thiu s gip ca cc nc x hi
ch ngha.
Th ba, trong ch o cch mng H Ch Minh lun khng nh a
cch mng n thng li trit trc ht phi c ng Cng sn - i tin
phong ca giai cp cng nhn lnh o. iu khng nh cch mng gii
phng dn tc Vit Nam phi do giai cp cng nhn Vit Nam thng qua i
tin phong ca mnh lnh o. ng Cng sn khng nhng l i tin phong
120

ca giai cp cng nhn, ngi i din chn chnh cho li ch ca giai cp
cng nhn, m cn i din cho li ch dn tc v li ch ca ton th nhn
dn Vit Nam. ng phi c l lun cch mng soi ng, l ch ngha
Mc-Lnin.
H Ch Minh lun chm lo xy dng v pht trin sc mnh ca khi
on kt dn tc. Ngi nu khu hiu on kt, on kt, i on kt;
thnh cng, thnh cng, i thnh cng. y vn giai cp, vn dn
tc v nhn loi ho quyn vo nhau rt cht ch v sng r. H Ch Minh
khng h h thp vn gii phng giai cp, vn gii phng con ngi,
tuyt i ho vn dn tc, khng h xo nho v tr vai tr ca vn , m
trong t tng ca Ngi ci giai cp, ci dn tc v ci nhn loi u
ni tri trong s gn b cht ch vi nhau. S nghip cch mng ca giai cp
v sn khng th thnh cng nu khng c s on kt cc lc lng cch
mng v tin b ca cc dn tc. S nghip gii phng dn tc ca chng ta
khng th thnh cng nu khng t trong mi lin h cht ch vi cch mng
th gii. Cuc cch mng gii phng dn tc khng th i n thng li trit
nu n khng gn vi mc tiu u tranh giai cp ca giai cp v sn vi
ch ngha x hi.
S kt hp bin chng ny c H Ch Minh thc hin thnh cng
trong thc tin cch mng Vit Nam. y l mt s pht trin sng to, mt
ng gp xut sc vo kho tng l lun ca ch ngha Mc Lnin v mi
quan h gia giai cp, dn tc v nhn loi.
9.2.4. Quan h giai cp, dn tc, nhn loi trong cch mng Vit
Nam hin nay
Nhn t quan trng a cch mng Vit Nam n thng li v vang
l ng Cng sn Vit Nam ng u l H Ch Minh, gii quyt ng
n mi quan h gia giai cp, dn tc v nhn loi trong tng iu kin lch
s c th. Nt c bit nht ca vic gii quyt mi quan h l gn lin c
lp dn tc vi ch ngha x hi. Mi quan h ny xuyn sut tin trnh cch
mng Vit Nam, chi phi cc mt khc ca cuc cch mng.
121

tn dng thi c, y li thch thc, a s nghip cch mng Vit
Nam tin ln, vn quan h giai cp, dn tc, nhn loi Vit Nam hin nay
cn m bo nhng ni dung sau:
Mt l, gii quyt tt mi quan h giai cp vi on kt dn tc.
Hai l, phi gii quyt mi quan h gia xy dng v pht trin kinh t
th trng vi on kt dn tc.
Ba l, phi gii quyt mi quan h hp tc gi vng c lp t ch vi
m rng quan h hp tc quc t, pht huy sc mnh ni lc ca dn tc vi
tranh th sc mnh ca thi i.
Tm li, quan h giai cp, dn tc v nhn loi l vn c ngha l
lun v thc tin ln hin nay. Gii quyt ng n vn ny c nh hng
trc tip n s pht trin ca phong tro cch mng trn th gii. Tuy nhin,
y l vn phc tp i hi phi c tip tc nghin cu
1. Khi qut cc quan im ngoi mc xt v giai cp v u tranh giai
cp.
2. Quan im mc xt v giai cp v u tranh giai cp.
3. Vn giai cp v u tranh giai cp trong thi k qu tin ln
CNXH nc ta.
4- Quan h giai cp vi dn tc v nhn loi trong thi i ngy nay.
5. T tng H Ch Minh v quan h giai cp dn tc, nhn loi trong
cch mng Vit Nam.

122

Chng X
L lun v nh nc v nh nc php quyn x hi
ch ngha Vit Nam
10.1. Nhng ni dung c bn ca l lun v nh nc
10.1.1. Ngun gc, bn cht v c trng ca nh nc
10.1.1.1. Ngun gc nh nc.
Trong tc phm Ngun gc ca gia nh, ca ch t hu v nh
nc, Ph. ngghen chng minh rng trong x hi cng sn nguyn thu
khng c nh nc
Theo Ph.ngghen, s ra i ca nh nc l do bn nguyn nhn:
Mt l, do s pht trin ca sn xut cui x hi nguyn thu dn
ti s d tha tng i ca ci x hi. y l c s khch quan lm ny sinh
kht vng chim ot sn phm lao ng ca nhn dn nhng ngi ng
u th tc, b lc, cng l s xut hin ca s hu t nhn v t liu sn xut
v ch ngi bc lt ngi.
Hai l, vic cc th lnh th tc, b lc s dng quyn lc chim ot
ca nhn dn thc y s phn ho giai cp trong x hi. S i khng giai
cp ngy cng tr nn su sc.
Ba l, chin tranh gia cc th tc, b lc cng lm tng quyn lc ca
th lnh qun s, cng lm tng thm mu thun x hi.
Th t, cc t chc lnh o th tc, b lc dn dn thot khi gc r
trong nhn dn,t ch l cng c nhn dn, tr thnh i lp vi nhn dn.
Nh vy, theo Ph.ngghen, s xut hin ca nh nc khng phi
gii quyt cc mu thun giai cp trong x hi, cng khng phi iu ho mu
thun giai cp m l duy tr mu thun giai cp trong mt gii hn trt t
nhm thc hin c s bc lt ca giai cp nm gi t liu sn xut i vi
ngi lao ng.
123

Theo V.I.Lnin, nh nc l sn phm v biu hin ca nhng mu
thun giai cp khng th iu ho c. Bt c u, h lc no v chng no
v mt khch quan, nhng mu thun giai cp khng th iu ho c th
nh nc xut hin. V ngc li, s tn ti ca nh nc chng t nhng mu
thun giai cp l khng th iu ho c.
10.1.1.2. Bn cht ca nh nc
Theo quan nim ca trit hc Mc-Lnin, nh nc l mt yu t c
bit quan trng trong kin trc thng tng ca x hi c giai cp i khng.
N l mt h thng t chc quyn lc cng cng c bit m thng thng
gm ba b phn cu thnh l b phn quyn lc, thc thi quyn lc v gim
st quyn lc.
10.1.1.3 c trng ca Nh nc
c trng th nht: Nh nc l mt b my t chc quyn lc thc
hin vic qun l dn c theo lnh th quc gia, ng thi trong phm vi lnh
th nh nc qun l dn c theo cc khu vc a l hnh chnh thc
hin s thng nht quyn lc cai tr
V nguyn tc, quyn lc nh nc c hiu lc bt buc i vi mi
cng dn sinh sng v hot ng trn a bn lnh th m n qun l. Chnh
t y xut hin bin gii quc gia.
c trng th hai: Nh nc l mt b my t chc quyn lc c bit
l quyn lc c m bo bng sc mnh ca nhng i v trang
chuyn nghip.
Trong s cc t chc quyn lc nh nc th nhng i v trang c
bit nh qun i nh ngh, cnh st v trang, nh t v nhng c quan hnh
chnh thc hin chc nng cai tr buc mi cng dn phi phc tng ch
nh cm quyn c v tr quan trng bc nht.
Giai cp thng tr dng cc thit ch bo lc php lut ca n c
thc thi trong thc t. Cng v vy, mc d cc c quan quyn lc nh nc
124

u t nhu cu ca x hi m ra nhng chng ngy cng ta h ng trn x
hi v i lp vi nhn dn lao ng.
c trng th ba: Nh nc xc lp ch thu kho duy tr v tng
cng b my cai tr ca n. Mt ch nh vy hon ton khng c trong
hnh thc t chc x hi th tc, b lc.
10.1.2. Chc nng v vai tr kinh t ca nh nc
10.1.2.1. Chc nng c bn ca nh nc.
- Chc nng chnh tr v chc nng x hi ca nh nc.
Chc nng chnh tr ca ca nh nc l chc nng bo v v thc hin
li ch ca giai cp thng tr, cn chc nng x hi ca nh nc l chc nng
bo v v thc hin li ch chung ca cng ng quc gia trong c li ch
ca giai cp thng tr.
Chc nng i ni v i ngoi ca nh nc l chc nng xy dng,
cng c, pht trin v bo v mt ch kinh t x hi nht nh ph hp
vi li ch ca giai cp thng tr.
Chc nng i ngoi ca nh nc l chc nng bo v bin gii lnh
th quc gia v thc hin cc mi quan h kinh t, chnh tr, x hi vi cc
nh nc khc, m thc cht v c bn l thc hin li ch gia cc giai cp
thng tr trong mi quan h vi cc quc gia khc nhau.
10.1.2.2. Vai tr kinh t ca nh nc
Nh nc vi t cch l mt yu t c bn ca kin trc thng tng,
lun c tc ng ton din ti mi lnh vc ca i sng kinh t x hi.
Thc t hin nay cho thy trong cc x hi c nn kinh t th trng pht trin
trnh hin i th vai tr ca nh nc ngy cng gi mt v tr c bit
quan trng.
Xt trong tnh tng th ca cu trc hnh thi kinh t x hi, vai tr
tc ng ca nh nc i vi kinh t thuc phm vi mi quan h bin chng
gia c s h tng v thit ch chnh tr, php lut ca kin trc thng tng.
125

Theo l lun nh vy c th thy bt c nh nc no trong lch s cng
u c vai tr i vi qu trnh pht trin kinh t. Nhng khi nn kinh t th
trng c xc lp m tiu biu l nn kinh t th trng t bn ch ngha th
vai tr ca nh nc i vi pht trin kinh t cng tng v bc l r nt hn
so vi cc nh nc phong kin v ch n trc y.
10.1.3. Cc kiu v hnh thc nh nc trong lch s
10.1.3.1. Cc kiu v hnh thc nh nc da trn s i khng giai
cp.
Nh nc ch n l nh nc ca giai cp ch n nhm thc hin s
chuyn chnh i vi giai cp n l v tng lp dn t do. Nh nc ch n li
c t chc theo nhiu hnh thc khc nhau, trong c hai hnh thc c bn
l qun ch v cng ho.
Nh nc phong kin l kiu nh nc ca giai cp a ch phong kin
nhm thng tr giai cp nng dn v nhng ngi lao ng khc.
Kiu nh nc phong kin cng c t chc di nhiu hnh thc khc
nhau. Ni chung, vi lch s thi Trung c cc nc phng Ty, hnh thc
nh nc qun ch phn quyn l hnh thc ph bin
i vi cc nc phng ng, hnh thc tiu biu l nh nc qun
ch tp quyn da trn ch s hu nh nc v rung t
Kiu nh nc t bn l kiu nh nc thch ng vi hnh thi kinh t
x hi t bn ch ngha, n l kiu nh nc mang bn cht thng tr ca giai
cp t sn i vi giai cp cng nhn v nhn dn lao ng ni chung. Kiu
nh nc t bn cng c t chc di nhiu hnh thc khc nhau cc quc
gia t bn ch ngha trong sut chiu di lch s.
Ni chung c hai hnh thc c bn ca kiu nh nc t bn l hnh
thc cng ho v hnh thc qun ch lp hin, trong hnh thc cng ho i
ngh l hnh thc in hnh v ph bin nht.
10.1.3.2. Kiu nh nc chuyn chnh v sn trong thi k qu
ln ch ngha x hi.
126

Kiu nh nc chuyn chnh v sn l mt kiu nh nc c bit. Theo
Ph.ngghen, l nh nc khng cn ng theo nguyn ngha en ca n
m l na nh nc. V.I.Lnin phn tch ht sc su sc v kiu nh nc
chuyn chnh v sn, nht l t gic c s kinh t ca n trong tc phm
Nh nc v cch mng.
Mt l, y l kiu nh nc thch ng vi thi k qu t ch ngha
t bn ln ch ngha x hi. N c xc lp sau khi giai cp v sn v nhn
dn lao ng lm cch mng xo b nh nc ca cc giai cp bc lt v n t
tiu vong khi xy dng thnh cng ch ngha cng sn.
Hai l, y l kiu nh nc mang bn cht giai cp v sn, c xy
dng v hon thin theo mc tiu xy dng v qun l kinh t x hi; t
chc nhn dn lao ng xy dng thnh cng x hi mi x hi ch ngha;
trn c s lin minh cng nng v tr thc, t di s lnh o ca chnh
ng ca giai cp v sn.
Ba l, y l kiu nh nc khng ch c chc nng trn p mi th lc
chng i cng cuc xy dng ch ngha x hi m quan trng hn l t chc
xy dng mt nn kinh t mi, x hi mi, x hi ch ngha.
10.2.-Nh nc php quyn v nh nc php quyn
x hi ch ngha Vit Nam
10.2.1. Khi nim nh nc php quyn v lch s t tng trit
hc v nh nc php quyn.
10.2.1.1. Khi nim nh nc php quyn
Nh nc php quyn l mt hnh thc t chc nh nc c bit m
c s ng tr cao nht ca php lut, vi ni dung thc hin quyn lc ca
nhn dn.
Nh nc php quyn c nhng c im tiu biu sau y:
Th nht, nh nc m c s ng tr cao nht, tuyt i ca php
lut.
127

Th hai, nh nc quyn nh nc th hin c li ch v ch
ca i a s nhn dn.
Th ba, nh nc m c s bo m thc t mi quan h hu c v
quyn v trch nhim gia nh nc v cng dn.
Ngoi ba c trng chung ca mt nh nc php quyn nu trn
cng c quan nim cho rng nguyn tc Tam quyn phn lp cng l
nguyn tc c trng ca mi nh nc php quyn.
10.2.1.2 T tng trit hc v nh nc php quyn trong lch s.
Nhng t tng coi trng php lut trong cai tr v qun l x hi
xut hin t thi c i phng ng (Trung Hoa) v phng Ty (Hy Lp).
l Tun T, Hn Phi T Hraclt, Platn, Arixtt.
Mc d cc t tng trit hc v nh nc v php quyn c t rt
sm trong lch s nhng l thuyt trit hc v nh nc v php quyn t ti
trnh l l thuyt v nh nc php quyn hon chnh th ch bt u t thi
cn i Ty u. y l thi k xc lp v pht trin nn kinh t th trng t
bn ch ngha trong phm v cc quc gia dn tc t sn.
10.2.2. Nh nc php quyn x hi ch ngha Vit Nam
10.2.2.1. Bn cht nh nc php quyn x hi ch ngha Vit Nam
Nh nc php quyn x hi ch ngha Vit Nam l Nh nc ca dn,
do dn, v dn; t di s lnh o tuyt i ca mt ng duy nht l ng
Cng sn Vit Nam; trn c s lin minh vng chc gia giai cp cng nhn
vi giai cp nng dn v i ng tr thc; l cng c quyn lc ch yu
nhn dn xy dng mt quc gia dn tc c lp x hi ch ngha theo mc
tiu dn giu, nc mnh, x hi cng bng, dn ch v vn minh, gp phn
tch cc vo cuc u tranh v ho bnh, c lp, dn tc, dn ch tin b trn
th gii. Nh nc php quyn l nh nc mang bn cht ca dn, do dn v
v dn.
Trong t chc v hot ng ca mnh, quyn lc Nh nc c t chc
theo nguyn tc thng nht, nhng c s phn cng v phi hp cht ch gia
128

cc c quan nh nc trong vic thc hin quyn lp php, hnh php v t
php. T chc hot ng ca Nh nc thc hin theo nguyn tc tp trung
dn ch. Tt c quyn lc nh nc thuc v nhn dn, bo m s thng nht
t chc v hnh ng, pht huy ng b v kt hp cht ch sc mnh ca c
cng ng v tng c nhn, ca c nc v tng i phng, ca c ton b h
thng b my v tng yu t cu thnh n. Tp trung dn ch i hi phi
chng li tp trung quan liu v phn tn, cc b.
10.2.2.2. Xy dng v hon thin nh nc php quyn x hi ch
ngha Vit Nam trong iu kin pht trin kinh t th trng nh hng
x hi ch ngha.
Thc tin pht trin kinh t th trng tt yu dn ti nhu cu khch
quan l phi xy dng v hon thin, tng cng vai tr ca nh nc. Hn
na phi l nh nc php quyn, trong biu hin php l r rt nht ca
n l tnh ti thng ca php lut trong iu hnh v qun l kinh t x hi.
Theo tinh thn v ni dung trong Vn kin i hi IX v X ca ng,
vic xy dng v hon thin nh nc php quyn x hi ch ngha Vit Nam
trong iu kin pht trin kinh t th trng v y mnh qu trnh cng
nghip ho hin i ho t nc hin nay, cn thit phi thc hin nm im
c bn sau y.
Mt l, tip tc xy dng v hon thin nh nc php quyn di s
lnh o ca ng Cng sn Vit Nam, vi quan im Nh nc l cng c
ch yu thc hin quyn lm ch ca nhn dn, l Nh nc php quyn
ca dn, do dn, v dn.
Hai l, tin hnh ci cch th ch v phng thc hot ng ca Nh
nc, theo hng kin ton t chc i mi phng thc v nng cao hiu qu
hot ng ca Quc hi, trng tm l tng cng cng tc lp php, xy dng
chng trnh di hn v lp php, hon thin h thng php lut, i mi quy
trnh ban hnh v hng dn thi hnh php lut.
Ba l, tip tc pht huy dn ch, gi vng k lut, k cng tng cng
php ch, theo hng nng cao cht lng i biu Quc hi, i biu hi
129

ng nhn dn, hon thin nhng quy nh v bu c, ng c, v tiu chun v
c cu cc i biu Quc hi v Hi ng nhn dn.
Bn l, tip tc xy dng i ng cn b, cng chc trong sch, c nng
lc; thc hin vic o to, bi dng cn b, trc ht l cn b lnh o
qun l.
Nm l, kin quyt, tip tc cuc u tranh chng tham nhng trong b
my nh nc v ton b h thng cai tr mi cp, mi ngnh t Trung ng
n c s; cng vi vic chng tham nhng, phi chng tham lng ph, quan
liu, bun lu, c bit l cc hnh vi li dng chc quyn d lm giu bt
chnh
1. Nhng ni dung c bn ca l lun v nh nc
2. Khi nim nh nc php quyn v lch s t tng trit hc v nh nc
php quyn.
3. Nh nc php quyn x hi ch ngha Vit Nam
4. So snh nh nc php quyn v nh nc php quyn x hi ch ngha

Chng XI
130

quan im ca trit hc mc -lnin
v con ngi v vn xy dng
con ngi vit nam hin nay
11.1. mt s quan im trit hc phi mcxt v con
ngi
11.1.1. Quan im v con ngi trong trit hc phng ng
Trong qu trnh pht trin, cc quc gia phng ng hnh thnh
h thng cc quan im v th gii t th k th VI tr.CN. Ni dung rt phong
ph a dng
- Quan im v con ngi trong trit hc Pht gio: Quan nim th gii t
ti, gm nhiu yu t trong c sc v danh. Sc, danh hi t to nn con
ngi song bn cht ca th gii l v thng nn s hi t ca sc ,danh cng
ch din ra trong mt thi gian nht nh. iu ny chng t khng c ci ti
vnh hng.
- Quan im v con ngi trong trit hc Nho gia: Trit hc Nho gia chu
nh hng nhiu t tng ca Kinh dch. Theo t tng ny, lc m-dng
phn nh, thanh kh lm tri, tri l cha t ca v tr; trng kh lm t; con
ngi v vn vt c to thnh t s hn hp gia kh thanh v kh trng
trong khong gia m- dng nhng con ngi bm th tnh tri nn bn tnh
con ngi l thin.
Nhn chung, quan im v con ngi trong cc hc thuyt trit hc
phng ng th hin rt phong ph, nhng u mang nng tnh duy tm. V
c bn cc hc thuyt ly o c lm nn tng gii quyt nhng vn
trong cuc sng; song ni dung cc nguyn tc, cc chun mc o dc, quan
im v bn tnh con ngi, o lm ngi v hnh mu con ngi li rt a
dng cha ng nhng t tng ging nhau, khc nhau v thm ch i lp
nhau. Tt c cc t tng ny u tn ti lu di trong lch s v gi vai tr
131

nn tng m trn cc th h tip tc hon thin th hin quan im ca
mnh.
11.1.2. Quan im v con ngi trong trit hc phng Ty
11.1.2.1, Thi c i
Tiu biu cho quan im v con ngi phng Ty c i l nhng t
tng ca ngi Hy Lp.
Hy Lp, cc nh duy vt u tin l cc nh trit hc t nhin coi
con ngi nh mt b phn cu thnh th gii.
i lp vi quan im ca cc nh trit hc duy vt, nhng ngi theo
ch ngha duy tm li truy tm ngun gc v bn cht ca con ngi t nhng
lc lng siu t nhin. Tiu biu l Xcrt v Platn
Theo Xcrt, th gii do thn to ra v thn an bi cho th gii. Con
ngi khng nn tm hiu th gii v nh th l xc phm thn. Con ngi
gm hai phn c lp vi nhau l th xc v linh hn. Th xc c to thnh
t t, nc, la, khng kh nn c th mt i. Khi con ngi cht, linh hn
thot khi th xc v vi th gii nim ca mnh n mt lc no y linh
hn li nhp vo mt th xc mi to ra mt ngi mi. Nhn thc ca con
ngi l s hi tng li nhng g m nim c.
11.1.2.2. Thi trung c
Thi trung c l thi h t tng C c gio gi vai tr thng tr nn
quan im v vai tr ton nng ca Cha Tri cng gi vai tr thng tr. Tiu
biu cho t tng thi k ny l quan im ca Tmt acanh.
11.1.2.3. Thi Phc hng v cn i
Nt ni bt trong trit hc thi Phc hng v cn i l s ph nhn
quyn lc ca ng sng to, cao sc mnh ca con ngi, cao vai tr
ca l tr, cao cc gi tr v cao t tng v con ngi.
11.1.2.4. Thi hin i
Vn con ngi trong trit hc phng Ty hin i th hin r nt
qua cc quan im ca phn tm hc, ch ngha nhn v, ch ngha thc dng,
132

ch ngha ph phn, hin tng hc, ch gii hc, ch ngha hin sinh, ch
ngha cu trc, T tng v nhng hc thuyt ny to nn tro lu trit hc
nhn bn phi l tnh trong ch ngha hin sinh gi vai tr trng yu.
11.2. quan im ca trit hc mc- lnin v vn
con ngi
11.2.1. Quan im ca trit hc Mc- Lnin v bn cht ca con
ngi
11.2.1.1. Con ngi l thc th sinh vt - x hi
L thc th sinh vt, v con ngi cho d pht trin n u cng l mt
ng vt. Ph.ngghen khng nh: Bn thn ci s kin l con ngi t loi
ng vt m ra, cng quyt nh con ngi khng bao gi hon ton thot
li khi nhng c tnh vn c ca con vt.
Cng nh nhng ng vt khc, con ngi l mt b phn ca t nhin,
Gii t nhin l thn th v c ca con ngi i sng th xc v i sng
tinh thn ca con ngi lun gn lin vi gii t nhin, nhng con ngi
khc vi ng vt v con ngi cn l mt thc th x hi.
L thc th x hi v cc hot ng x hi, trc ht v quan trng nht
l hot ng sn xut, lm cho con ngi tr thnh con ngi vi ng
ngha ca n. Ngi l ging vt duy nht c th bng lao ng m c th
thot khi trng thi thun tu l loi vt.
Nh vy, con ngi khng phi l mt ng vt thun tu m l mt
ng vt x hi- mt thc th sinh vt- x hi; con ngi bm sinh l
sinh vt c tnh x hi.Thc th sinh vt v thc th x hi con ngi
khng tch khi nhau, trong thc th sinh vt l tin m trn ci tin
thc th x hi tn ti v pht trin.
Tm li, vi t cch l sn phm ca t nhin v x hi, qu trnh pht
trin ca con ngi lun b quy nh bi 3 h thng quy lut:
+ H thng quy lut sinh hc (trao i cht, bin d, di truyn) quy
nh mt sinh hc ca con ngi.
133

+ H thng quy lut tm l - thc (s hnh thnh tnh cm, kht vng,
nim tin, l tng) c to thnh trn nn tng sinh hc.
+ H thng quy lut x hi quy nh nhng mi quan h gia ngi vi
ngi trong x hi.
Ba h thng quy lut trn c mi quan h hu c tc ng ln nhau to
nn bn cht con ngi hin thc c s thng nht gia mt sinh vt v mt x
hi.
11.2.1.2. Con ngi va l ch th, va l sn phm ca lch s
Con ngi khng ch l sn phm ca lch s vi t cch l sn phm
ca qu trnh tin ho lu di ca t nhin, m con ngi cn l ch th ca
lch s.
Hot ng ca con ngi lm ra lch s nn c lch s trc ht phi
c con ngi. Tin u tin ca lch s l s tn ti ca nhng c nhn con
ngi sng, v vy, hnh ng lch s u tin l hnh ng lao ng sn xut
con ngi tch khi ng vt. Con ngi tch khi ng vt nh th no th
h bc vo lch s nh th vy.
Nh vy, trong qu trnh pht trin ca th gii ni chung v qu trnh
pht trin ca con ngi ni ring, th t khi con ngi ra i cho n lc con
ngi cn tn ti, con ngi vn lun va l sn phm ca lch s, va l ch
th ca lch s.
Trong khi khng nh: Con ngi l thc th sinh vt- x hi v l ch
th ca lch s, C.Mc ng thi khng nh: Bn cht con ngi khng phi
l mt ci tru tng c hu ca c nhn ring bit. Trong tnh hin thc ca
n, bn cht con ngi l tng ho nhng quan h x hi.

- Bn cht con ngi hnh thnh v th hin nhng con ngi hin
thc. y l nhng con ngi c th, sng trong nhng iu kin c th m
nhng mt khc nhau to nn bn cht con ngi s c bc l nhng
mc c th.
134

- Tt c nhng quan h x hi u gp phn hnh thnh nn bn cht
ca con ngi. Cc quan h ny khng kt hp theo php tnh cng m chng
tng ho, ngha l chng c v tr, vai tr khc nhau nhng chng khng tch
ri nhau, m tc ng qua li ln nhau, thm nhp ln nhau.
Nh vy, bn cht ca con ngi khng phi c sinh ra m c sinh
thnh, n hnh thnh v thay i theo s hnh thnh v thay i ca cc quan
h x hi, trong trc ht v quan trng nht l cc quan h thuc lnh vc
kinh t.
11.2.2. Quan nim ca trit hc Mc- Lnin v gii phng con
ngi
Ct li ca trit hc Mc- Lnin ni chung, ca trit hc v con ngi
trong trit hc Mc- Lnin ni ring l vn gii phng con ngi, t gii
phng nhng con ngi c th tin ti gii phng nhn loi. Ton b nhng
ni dung tr li cho cc cu hi nh: Con ngi l g? Ngun gc con ngi?
Bn cht con ngi?... u nhm mc ch hiu i tng gii phng xc
nh ng n nhng vn lin quan n vn gii phng.
Trong cc tc phm ca mnh, C.Mc ch r nhng biu hin ca lao
ngb tha ho, nguyn nhn dn n s tha ho; trn c s , C.Mc xc
nh phng thc v nhng lc lng c th thc hin s nghip gii phng
con ngi thot khi tha ho tin ti mt x hi m s pht trin t do ca
mi ngi l iu kin cho s pht trin t do ca tt c mi ngi.
Theo C.Mc:
- Lao ng b tha ho l lao ng lm cho ngi lao ng nh mt
mnh trong hot ng ngi nhng li tm thy mnh trong hot ng vt.
- Lao ng b tha ho l lao ng lm o ln cc quan h ca ngi
lao ng
Nh vy, quan h gia con ngi vi vt (trc tip l quan h vi
TLSX, vi sn phm ca qu trnh sn xut) tr thnh quan h gia con
ngi vi k thng tr xa l.
135

Cng vi qu trnh trn l ngi lao ng phi thc hin quan h vi
ngi ch. y l quan h gia ngi vi ngi. Song, ngi lao ng quan h
vi ch qua s sn phm ngi ch thu c v s tin th lao m ngi lao
ng c tr. Cho nn, v bn cht quan h gia ngi vi ngi tr thnh
quan h gia ngi vi vt.
- Lao ng b tha ho l lao ng lm cho ngi lao ng b pht trin
qu qut.
C.Mc cho rng nguyn nhn trc tip dn n s tha ho l ch t
hu v TLSX.
i vi phng thc v lc lng gii phng con ngi, trit hc Mc-
Lnin khng nh:
Gii phng con ngi l xo b ngi bc lt ngi, xo b tha ho
con ngi v vi chnh mnh, pht trin bn tnh chn chnh ca mnh. Song
con ngi bm sinh l sinh vt c tnh x hi th do con ngi ch c
th pht trin bn tnh chn chnh ca mnh trong x hi. Vic gii phng
con ngi phi c thc hin trong x hi loi ngi.
Nguyn nhn sn sinh ra tha ho l ch t hu v TLSX nn xo b
mt cch tch cc ch t hu vi tnh cch l s khng nh sinh hot ca
con ngi l s xo b mt cch tch cc mi s tha ho.
11.3. t tng h ch minh v con ngi trong s
nghip cch mng do ng cng sn vit nam lnh
o
11.3.1. C s hnh thnh t tng H Ch Minh v con ngi
- Nhu cu khch quan ca lch s- x hi
Cui th k XIX, du th k XX CNTB pht trin thnh CNQ. Cng
vi mu thun giai cp v sn v giai cp t sn, CNQ ra i xut hin
thm nhiu mu thun mi: mu thun gia cc dn tc thuc a vi CNQ,
thc dn.
136

Php t gia th k XIX, Vit Nam b thc dn Php xm lc. Vit
Nam tr thnh nc thuc a na phong kin di ch thng tr ca thc dn
Php. Cc cuc khng chin gii phng dn tc u tht bi. Cuc sng ca
ngi Vit Nam chm trong au kh ti nhc v mt nc. Nhu cu phi tm ra
con ng gii phng cu dn, cu nc tr thnh mt i hi khch quan
i vi mi ngi v i vi c dn tc. Trong iu kin y, t tng H Ch
Minh ni chung v t tng H Ch Minh v con ngi ni ring tng bc
c hnh thnh.
- Vn ho v truyn thng ca ngi Vit Nam
Sinh ra v ln ln trong mt dn tc c tinh thn yu nc, ch u
tranh dng nc, gi nc, tinh thn nhn ngha, truyn thng tng i
tng thn, lc quan, yu i, cn c thng minh, sng to, H Ch Minh
hp th ngay t nn gio dc ca gia nh v ngy cng c cng c trong
cuc i hot ng.
- Tinh hoa vn ho nhn loi
H Ch Minh chu nh hng nhiu tinh hoa vn ho ca c phng
ng ln phng Ty.
i vi vn ho phng ng, H Ch Minh cht lc nhng t tng
ca Nho gio v Pht gio nh thng yu con ngi, t tng tu thn dng
tnh, hnh o cu ngi, cao vn ho, o c, hiu hc.
i vi vn ho phng Ty, qu trnh bn ba tm ng cu nc
gip H Ch Minh tip cn v chu nh hng ca nhiu nn vn ho dn ch
v cch mng phng Ty.
Gi vai tr quyt nh v mt th gii quan v phng php lun i vi
vic hnh thnh t tng H Ch Minh v con ngi v quan nim v con
ngi ca ch ngha Mc- Lnin.
T y ton b nhng t tng v con ngi ca H Ch Minh tip tc
c b sung, hon thin trn nn tng t tng v con ngi ca ch ngha
Mc- Lnin v bi cnh thc t ca Vit Nam.
137

11.3.2. Ni dung c bn ca t tng H Ch Minh v con ngi
H Ch Minh quan nim ch ngi, ngha hp l gia nh, anh em, h
hng, bu bn. Ngha rng l ng bo c nc. Rng hn na l c loi
ngi.
Nh vy, t tng H Ch minh v con ngi l t tng c nhn, cng
ng, giai cp,dn tc v c nhn loi.
i vi cch mng Vit Nam, mt s ni dung c bn nht v con
ngi trong t tng H Ch Minh c th hin qua t tng v gii phng
dn tc, gii phng giai cp, gii phng nhn dn lao ng; t tng v con
ngi va l ng lc ca cch mng; t tng v pht trin con ngi ton
din.
11.3.2.1. T tng H Ch Minh v gii phng dn tc, gii phng
giai cp, gii phng nhn dn lao ng
-c lp t do l quyn bt kh xm phm ca cc dn tc
C th ni c lp, t do l quyn bt kh xm phm ca cc dn tc
l im xut pht cho nhng t tng khc v gii phng dn tc, gii phng
giai cp, gii phng nhn dn lao ng ca H Ch Minh.
- Gii phng dn tc trc ht phi do chnh cc dn tc thc hin.
T vic nghin cu cch mng dn tc trn th gii, H Ch Minh rt ra
kt lun: gii phng dn tc trc ht l qu trnh t gii phng, l nhim v
ca chnh bn thn cc dn tc. Nm 1921, trong Tuyn ngn ca Hi lin
hip thuc a H Ch Minh vit: Hi anh em cc nc thuc a.
-Gii phng dn tc phi gn lin vi gii phng giai cp, gii phng
nhn dn lao ng.
T tng H Ch Minh th hin su sc rng quyn li dn tc, quyn
li giai cp v quyn li ca nhn dn lao ng thng nht, gn b cht tr vi
nhau nn gii phng dn tc, gii phng giai cp, gii phng nhn dn lao
ng khng tch ri nhau. Trong cuc u tranh gii phng ny giai cp cng
nhn chng nhng u tranh gii phng mnh, m cn gii phng c loi
138

ngi khi p bc, bc lt ( cch mng Vit Nam cng khng nm ngoi mi
lin h y)
Tm li t tng H Ch Minh v gii phng dn tc, gii phng giai
cp, gii phng nhn dn lao ng l t tng v s kt hp gia dn tc vi
giai cp, dn tc vi quc t, c lp dn tc vi ch ngha x hi.
11.3.2.2.T tng H Ch Minh v con ngi va l mc tiu, va l
ng lc ca cch mng
H Ch Minh lun lun coi con ngi va l mc tiu, v l ng lc
ca cch mng. T nhn thc tt c nhng ngi lao ng trn th gii u
c mc ch chung l thot khi p bc bc lt, c sng sung sng t do,
tc l thc hin ch cng sn, H Ch Minh quan nim cuc sng ca
nhn dn l mc tiu ca mi hot ng cch mng; ngay c nc c lp
m dn khng c hng hnh phc t do, th c lp cng chng c ngha
l g, li ch phi l ca dn, hnh phc phi l ca dn.
Nh vy, xc nh nhn dn lao ng l nc tiu ca s nghip cch
mnh v hng ton b hot ng ca mnh nhm t n mc tiu l tiu
chun hng u nh gi va gc chnh tr, t tng, va gc o
c i vi i sng ca mi c nhn, mi t chc x hi.
Gn b vi t tng con ngi l mc tiu ca cch mng l t tng
con ngi l ng lc ca cch mng, H Ch Minh quan nim v lun
vic g, u do ngi lm ra, v t nh n to, t gn n xa, u th c.
" Cng cuc i mi, xy dng l trch nhim ca dn.
S nghip khng chin, kin quc l cng vic ca dn.
Chnh quyn t x n Chnh ph Trung ng do dn c ra.
on th t Trung ng n x do dn t chc nn.
Ni tm li, quyn hnh v lc lng u ni dn.
C th ni t tng con ngi va l mc ch va l mc tiu ca
cch mng l t tng s nghip cch mng, thnh qu cch mng ca dn,
do dn v v dn.
139

11.3.2.3. T tng H Ch Minh v pht trin con ngi ton din.
Pht trin con ngi ton din l vn c ngha chin lc trong t
tng H Ch Minh. S hng hay suy ca mt dn tc, mt quc gia khng
ch l dn tc y, quc gia y tng gii quyt nhim v lch s t ra cho
h nh th no m cn l h chun b con ngi cho tng lai ra sao.
Nh vy, mi cuc cch mng, mi mt ch x hi s c nhng tiu
chun ring, nhng mu hnh ring v con ngi ton din. Cch mng Vit
Nam l cch mng x hi ch ngha nhm thc hin ch dn ch, x hi
dn ch nn nhng ni dung v pht trin con ngi ton din trong t tng
H Ch Minh cng hng n mc ch ny.
Ni dung pht trin con ngi ton din c H CH Minh cp rt
c th. Nhng ni dung c bn trong t tng l:
- Tiu chun c bn hng u ca con ngi ton din l c v ti,
trong c l gc.
Theo H CH Minh, nhng yu cu c bn ca c l: trung vi nc,
hiu vi dn; yu thng con ngi; cn, kim, lim, chnh, ch cng, v t;
c tinh thn quc t v sn.
Ti c hiu l nng lc ca con ngi gii quyt nhim v c
giao ph. Nng lc y th hin tp trung trnh vn ho, khoa hc, k
thut v l lun.
- Nguyn tc c bn xy dng con ngi ton din l tu dng, rn
luyn trong hot ng thc tin, thc hin ng b qu trnh gio dc v t
gio dc.
H Ch Minh quan nim phm cht, nng lc ca con ngi khng phi
c sn, cng khng phi t trn tri sa xung m n do u tranh, rn
luyn bn b hng ngy m pht trin v cng c. Qu trnh u tranh, rn
luyn y cng chnh l qu trnh gio dc, t gio dc trong hot ng thc
tin.
140

11.4. Vn xy dng con ngi Vit Nam giai on hin
nay.
11.4.1. Con ngi Vit Nam trong lch s.
11.4.1.1. iu kin lch s hnh thnh con ngi Vit Nam.
Con ngi Vit Nam hnh thnh di s tc ng a dng ca cc iu
kin t nhin v x hi, song trc ht phi k n: s tc ng ca mi
trng - a l; i sng kinh t; lch s gi nc; s tc ng ca mi trng
vn ho.
Ni khai sinh lp nghip ca t tin ngi Vit l vng t mi c
bi p, nm gia mt bn l ni v mt bn l bin nn h thng sng ngi
thot nc chng cht. Nhiu nghn nm sng trn vng t ny, du vt sng
nc in m nt trong cch t duy v vn ho ngi Vit.
V a l, Vit Nam nm ng Nam chu - khu vc va c v tr
chin lc, va l ni giao thoa ca nhiu nn vn ho nn ngi Vit Nam
chu nh hng ca nhiu nn vn ho khc nhau.
Nn kinh t tiu nng tc ng mnh m n ngi Vit trong lch
s. Thch ng vi nn sn xut ny l nhng n v sn xut gia nh v nhng
cng ng lng x hp lc chng thin tai, gip nhau trong sn xut cng
nh trong cn hon nn.
Nn kinh t tiu nng v kt cu kinh t, t chc hnh chnh lng x
hnh thnh ngi Vit Nam nhiu phm cht o c, nng lc, quan im,
quan nim v tm nhn tng ng.
- Lch s gi nc
Vit Nam l mt trong nhng quc gia b nhiu th lc ln, mnh hn
v tim lc kinh t v qun s xm chim, h, c thi gian s h ko di
lin tc hn mi th k.
Lch s dn tc Vit Nam hnh thnh nn nhng phm cht v nng
lc ca nhng con ngi thng xuyn phi chin u trong th trn khng
cn sc bo v ch quyn lnh th v s sng ca mnh.
141

- Mi trng vn ho.
T hon cnh a l v lch s gi nc, ngi Vit chu nh hng
nhiu nn vn ho ca dn tc khc nhau trn th gii trong ni ln l
Trung Quc, n , Php. C nhng h t tng ca cc dn tc ny tng
l quc gio Vit Nam nh Pht gio, Nho gio.
u th k XX, qua hot ng ca Nguyn i Quc, ngi Vit Nam
tip cn vi ch ngha Mc Lnin v t khi ng Cng sn Vit Nam c
thnh lp th ch ngha Mc Lnin tr thnh h t tng nh hng cho
cch mng Vit Nam.
Mi trng vn ho a dng em n s a dng trong i sng tinh
thn ca ngi Vit Nam ni ring, ton b i sng ca ngi Vit Nam ni
chung trn nn kinh t vn ho tiu nng la nc
11.4.1.2. Mt tch cc v hn ch ca ngi Vit Nam trong lch s.
Nhng mt tch cc ca ngi Vit Nam trong lch s c ng Cng
sn Vit Nam coi l mt phn bn sc ca dn tc bao gm nhng gi tr bn
vng, nhng tinh hoa ca cng ng cc dn tc Vit Nam c vun p nn
qua hng ngn nm u tranh dng nc v gi nc. l: lng yu nc
nng nn, ch t cng dn tc ; tinh thn on kt, thc cng ng gn
kt c nhn gia nh lng x - T quc; lng nhn i, khoan dung, trng
ngha tnh, o l; c tnh cn c, sng to trong lao ng; tinh t trong ng
x, gin d trong li sng.
Nhng mt hn ch ca ngi Vit Nam trong lch s bc l qua:
+ Nhng hn ch ca truyn thng dn ch lng x
Truyn thng dn ch lng x l sn phm tt yu ca cng ng lng
x m cuc sng tiu nng t cung, t cp to ra. Cng vi vic hnh thnh
tinh thn on kt, tng tr gip nhau trong cuc sng, cng ng lng x
sn sinh dn ch lng x. y l hnh thc dn ch s khai th hin hnh
thc t qun, cc thnh vin trong cng ng gim st nhau ch yu qua d
lun ca cng ng. iu ny thng dn n t tng cc b dng h, lng
142

x; t tng bnh quan ch ngha; hay can thip vo cuc sng ring t, can
thip vo qu trnh pht trin ca c th; thiu tinh thn t gic khi d lun
cng ng khng cn coi trng nn d hnh ng t do, tu tin; coi thng
lut php, bi php vua thua l lng v.v.
+ Tp qun sn xut tiu nng
Tp qun sn xut tiu nng l sn phm ca nn sn xut tiu nng tn
ti lu di. Tp qun ny dn n kh nng hch ton kinh t km ci, nng n
v li ch trc mt nn d b qua li ch lu di; thiu chun xc v thi gian,
k thut; tm l cu an, cu may; thch bnh qun, khng chp nhn s phn
ho trong cuc sng; v.v..
+ cao thi qu kinh nghim
cao n mc gn nh tuyt i ho vai tr ca kinh nghim l sn
phm ca nn sn xut nng nghip la nc, c bit l nn sn xut nh,
manh mn. Nn sn xut ny c quy trnh n nh v ch yu chu s chi phi
c tnh n nh ca t nhin nn kinh nghim c nh gi rt cao. iu ny
dn n vic xem thng l lun; xem thng tui tr; quyn lc thuc v
nhng ngi lu nm, nhiu tui,sng lu ln lo lng; ...
+ Tnh hai mt ca mt s truyn thng
Mt s truyn thng ca ngi Vit Nam cng bc l tnh hai mt ca
n nh sng gin d, ght cu k, xa hoa l phm cht tt, song d dn n s
h thp nhu cu, trong khi nhu cu l mt trong nhng ng lc pht trin ca
x hi; truyn thng gii chu ng gian kh cng l mt truyn thng tt
nhng cng d dn n s cam chu, tho mn, bng lng vi ci hin c,
11.4.2. Con ngi Vit Nam trong giai on hin nay
11.4.2.1. Cch mng Vit Nam giai on hin nay v nhng vn
t ra i vi con ngi Vit Nam
Cch mng Vit Nam ang din ra nhng bin i su sc, phc tp ca
th gii, trn nhng thnh tu ln lao m dn tc Vit Nam t c v
143

trc nhng c hi v thch thc m ngi Vit Nam phi nm bt v phi
vt qua.
Trn th gii, cch mng khoa hc v cng ngh pht trin mnh m
a nhn loi vo nn vn minh tr tu vi hai c trng c bn l x hi thng
tin v kinh t tri thc to c s vt cht cho qu trnh ton cu ho dn n
xu hng lin kt, hp tc ngay c gia cc quc gia c ch chnh tr khc
nhau trong cuc cnh tranh tn ti v pht trin.
T tnh hnh thc t ca t nc v th gii, t mc tiu chung l c
lp dn tc gn lin vi CNXH, dn giu, nc mnh, x hi cng bng, dn
ch, vn minh, nhim v ca cch mng Vit Nam trong giai on hin nay
l: Pht huy sc mnh ton dn tc, tip tc i mi, ymnh CNH,HH,
xy dng v bo v T quc Vit Nam XHCN.
Thc tin i hi ngi Vit Nam phi t c nhng yu cu mi
thc hin nhim v ca tng giai on cch mng trong mc tiu chung trc
nhng din bin a dng, phc tp ca th gii, trc nhng c hi v thch
thc ca chnh mnh.
11.4.2.2. Xy dng con ngi Vit Nam p ng ca giai on cch
mng hin nay
ng thi vi vic kin tr u tranh chng thoi ho, bin cht, xy
dng con ngi Vit Nam trong giai on hin nay l hnh thnh v pht trin
con ngi nhng c tnh c bn sau:
- C tinh thn yu nc, t cng dn tc phn u v c lp dn tc
v CNXH, c ch vn ln a t nc thot khi ngho nn lc hu, on
kt vi nhn dn th gii trong s nghip u tranh v ho bnh c lp dn
tc, dn ch v tin b x hi.
- C thc tp th, on kt, phn u v li ch chung.
- C li sng lnh mnh, np sng vn minh, cn kim, trung thc,
nhn ngha tn trng k cng php nc, quy c ca cng ng; c thc
bo v v ci thin mi trng sinh thi.
144

- Lao ng chm ch vi lng tm ngh nghip, c k thut, sng to,
nng sut lao ng cao v li ch ca bn thn, gia nh, tp th v x hi.
- Thng xuyn hc tp, nng cao hiu bit, trnh chuyn mn, trnh
thm m v th lc.
t c iu ny ngi Vit Nam v ang tp trung u t vo
nhng lnh vc ch yu nht ca x hi nh:
- Trn lnh vc kinh t, thc hin nht qun v lu di chnh sch pht
trin nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha
- Trn lnh vc chnh tr, khng nh con ng i ln ch ngha x hi
trn nn tng ca ch ngha Mc- Lnin, t tng H Ch Minh, nhm nng
cao tnh tch cc chnh tr ca nhn dn, to iu kin nhn dn tham gia
nhiu hn vo qun l nh nc, qun l x hi.
- Trn lnh vc x hi, gii phng con ngi khi s thao tng ca cc
quan h x hi c li thi, k tha truyn thng tt p, xy dng h thng
nhng chun mc quan h mi.
- Trn lnh vc gio dc v o to, khoa hc, cng ngh, gio dc v
o to khoa hc, cng ngh c coi l quc sch hng u nhm nng
cao dn tr, o to nhn lc, bi dng nhn ti, l nn tng v ng lc
y mnh cng nghip ho, hin i ho t nc.
- Trn lnh vc vn ho: Xy dng nn vn ho tin tin, m bn sc
dn tc c coi va l mc tiu, va l ng lc cua s pht trin kinh t- x
hi. Mi hot ng ca vn ho nhm xy dng con ngi Vit Nam pht
trin ton din v chnh tr, t tng tr tu, o c, th cht, nng lc sng
to, c thc cng ng, lng nhn i, khoan dung, tn trng ngha tnh, quan
h hi ho trong gia nh, cng ng v x hi.
C th ni xy dng con ngi ang c ngi Vit Nam thc hin
trn tt c cc lnh vc ca i sng x hi. Nhng lnh vc khc nhau c
nhng trng tm khc nhau nhng u h tr nhau hnh thnh cuc sng
mi vi con ngi mi.
145

1. Hy trnh by mt s quan im trit hc phi mcxt v con ngi
2. Quan im ca trit hc mc- lnin v vn con ngi nh th no?
3. Phn tch quan nim ca trit hc Mc- Lnin v gii phng con ngi
4. Hy phn tch t tng h ch minh v con ngi trong s nghip cch
mng do ng cng sn vit nam lnh o
5- Vn xy dng con ngi Vit Nam giai on hin nay c thc hin
nh th no?

146

mc lc
Chng
Trang
1. Chng I: Trit hc v vai tr ca n trong i sng x hi 2
2. Chng II: Khi lc lch s trit hc phng Ty 10
3. Chng III: Khi lc lch s trit hc phng Ty 26
4. Chng IV: Khi lc lch s trit hc Mc - Lnin 48
5. Chng V: Ch ngha duy vt bin chng - c s l lun ca
th gii quan khoa hc
63
6. Chng VI: Php bin chng duy vt - Phng php lun nhn
thc khoa hc v thc tin
72
7. Chng VII: Nguyn tc thng nht gia l lun v thc tin
ca trit hc Mc - Lnin
85
8. Chng VIII: L lun hnh thI kinh t - x hi v con ng I
ln ch ngha x hi Vit Nam

91
9. Chng IX: Giai cp, dn tc, nhn loi trong thi i hin nay
v vn dng vo s nghip xy dng ch ngha x hi Vit Nam.
106
10. Chng X: L lun v Nh nc v Nh nc php quyn x
hi ch ngha Vit Nam
122
11. Chng XI: Quan im ca trit hc Mc - Lnin v con ngi
v xy dng con ngi Vit Nam hin nay
130

De Cuong Bai Giang Triet Hoc Danh Cho Cao Hoc TS VuMinhTuyen

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

De Cuong Bai Giang Triet Hoc Danh Cho Cao Hoc TS VuMinhTuyen

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

cng bi ging trit hc T.

You might also like