Bé tµi nguyªn vµ m«i tr-êng

Côc b¶o vÖ m«i tr-êng

dù ¸n th«ng tin vµ b¸o c¸o m«i tr-êng

x©y dùng chØ thÞ m«i tr-êng ®èi víi

lÜnh vùc
« nhiÔm kh«ng khÝ theo m« h×nh DPSIR

Biªn so¹n : GS.TSKH. Ph¹m Ngäc §¨ng

Hµ néi 01-2005

I. M« h×nh DPSIR
Mét chØ thÞ lµ mét th«ng sè ®−îc sö dông ®Ó ®¬n gi¶n ho¸, l−îng ho¸ vµ truyÒn ®¹t
mét vÊn ®Ò. Trong lÜnh vùc m«i tr−êng, mét lÜnh vùc v« cïng phøc t¹p, râ rµng cÇn
ph¶i x¸c ®Þnh c¸c chØ thÞ ®Ó cã thÓ ®Þnh l−îng c¸c khÝa c¹nh quan träng cña m«i
tr−êng nh»m ®¬n gi¶n ho¸ nh÷ng khÝa c¹nh nµy. Theo ®ã, b¹n cã thÓ truyÒn ®¹t
nh÷ng th«ng tin m«i tr−êng ®èi víi mäi ®èi t−îng vµ cung cÊp th«ng tin ®Ó lËp b¸o
c¸o hiÖn tr¹ng m«i tr−êng.

Râ rµng lµ cµng ¸p dông nhiÒu chØ thÞ (víi chÊt l−îng ë møc chÊp nhËn ®−îc), ta cµng
cã kh¶ n¨ng m« t¶ chi tiÕt h¬n vÒ c¸c diÔn biÕn cña m«i tr−êng. Tuy nhiªn, tuú thuéc
vµo tõng hoµn c¶nh nhÊt ®Þnh, mµ viÖc ¸p dông qu¸ nhiÒu c¸c chØ thÞ sÏ cã thÓ lµm
cho bøc tranh trë nªn rèi m¾t trong khi c¸i ®ang cÇn lµ mét bøc tranh tæng qu¸t.

M« h×nh DPSIR ®−îc lùa chän lµm m« h×nh ®Þnh h−íng cho ho¹t ®éng x©y dùng chØ
thÞ m«i tr−êng. M« h×nh nµy rÊt m¹nh trong viÖc cung cÊp mét c¸i nh×n tæng quan bèi
c¶nh vÊn ®Ò m«i tr−êng vµ còng nh− minh ho¹ vµ lµm râ nh÷ng mèi quan hÖ nh©n -
qu¶ nãi chung. Nh÷ng mèi quan hÖ nh©n - qu¶ nµy th−êng mang tÝnh kh¸i niÖm vµ vÒ
b¶n chÊt mang tÝnh ®Þnh tÝnh chø kh«ng ph¶i ®−îc x¸c ®Þnh b»ng ph−¬ng tr×nh to¸n
häc. Mèi quan hÖ nh©n - qu¶ nµy cã thÓ ®−îc nhiÒu ng−êi biÕt tíi nh−ng l¹i khã cã
thÓ ®Þnh l−îng ®−îc. ChØ cã rÊt Ýt tr−êng hîp cô thÓ mµ trong ®ã cã thÓ x¸c ®Þnh ®−îc
mét tËp hîp c¸c ph−¬ng tr×nh to¸n häc cã thÓ x©u chu«Ü/ liªn hÖ ®−îc c¸c yÕu tè/thµnh
phÇn víi nhau ®Ó m« t¶ toµn c¶nh theo m« h×nh DPSIR. Tuy nhiªn, ®èi víi tõng phÇn
riªng lÎ trong mèi liªn hÖ nh©n - qu¶ th× c¸c chØ thÞ th× l¹i cho phÐp x¸c ®Þnh vµ gióp
ta hiÓu ®−îc vÒ c¸c thµnh phÇn phô thuéc lÉn nhau riªng lÎ cña chóng mµ trªn c¬ së
®ã cã thÓ ph©n tÝch c¸c xu h−íng.

1.1. M« t¶ chung
L−îc ®å vÒ DPSIR (h×nh 2.1) m« t¶ mèi quan hÖ t−¬ng hç gi÷a hiÖn tr¹ng m«i tr−êng
(S), nh÷ng ¸p lùc do con ng−êi g©y ra (P) vµ nh÷ng ®éng lùc quan träng trùc tiÕp hoÆc
gi¸n tiÕp (D). Ngoµi ra, m« h×nh cßn bao gåm c¶ nh÷ng t¸c ®éng (I) cña sù thay ®æi
hiÖn tr¹ng m«i tr−êng vµ nh÷ng ®¸p øng (R) tõ x· héi chèng l¹i nh÷ng t¸c ®éng
kh«ng mong muèn nµy. M« h×nh DPSIR minh ho¹ c¶ nh÷ng ho¹t ®éng x· héi ¶nh
h−ëng ®Õn hiÖn tr¹ng m«i tr−êng vµ nh÷ng ®¸p øng tõ hiÖn tr¹ng m«i tr−êng tíi x·
héi d−íi h×nh thøc nh÷ng ®éng th¸i vÒ chÝnh s¸ch m«i tr−êng cho tõng lÜnh vùc riªng
(n«ng nghiÖp, giao th«ng, c«ng nghiÖp,...). Nh÷ng ®¸p øng nµy bao gåm nh÷ng môc
tiªu vµ biÖn ph¸p mµ x· héi ®Æt ra ®Ó chèng l¹i nh÷ng thay ®æi kh«ng mong muèn vÒ
t×nh tr¹ng m«i tr−êng vµ t¸c ®éng tiªu cùc cña nh÷ng thay ®æi nµy lªn hÖ sinh th¸i
còng nh− ®iÒu kiÖn sèng cña con ng−êi.

HiÖn tr¹ng m«i tr−êng th−êng ®−îc miªu t¶ theo hiÖn tr¹ng vËt lý vµ ho¸ häc còng
nh− hiÖn tr¹ng sinh häc cña m«i tr−êng. HiÖn tr¹ng vËt lý gåm nh÷ng vÊn ®Ò thuû
v¨n, khÝ t−îng häc, thuû lùc häc, c¶nh quan thiªn nhiªn vµ dù tr÷ tµi nguyªn thiªn
nhiªn. HiÖn tr¹ng ho¸ häc gåm chÊt l−îng kh«ng khÝ, n−íc vµ ®Êt tÝnh theo thµnh
phÇn vµ nång ®é nhiÒu chÊt kh¸c nhau trong c¸c m«i tr−êng nµy. C¸c hîp chÊt nh©n
t¹o còng nh− tù nhiªn sÏ t¹o ra c¸c chÊt h÷u c¬, chÊt dinh d−ìng vµ «xy hoµ tan. HiÖn
tr¹ng sinh häc bao gåm sù tuyÖt chñng cña mét sè loµi, hÖ sinh th¸i còng nh− nh÷ng
tr¹ng th¸i : sù ®a d¹ng vµ thÓ tr¹ng cña c¸c yÕu tè sinh häc liªn quan : VÝ dô c©y cèi,
®éng vËt, c¸, chim chãc,...

1
 §éng lùc ¸p lùc HiÖn tr¹ng m«i tr−êng T¸c ®éng ®èi víi
Ph¸t triÓn nãi chung vÒ mÆt Th¶i c¸c chÊt g©y « nhiÔm vµo HiÖn tr¹ng vËt lý :
d©n sè. n−íc, kh«ng khÝ vµ ®Êt §a d¹ng sinh häc
• L−îng n−íc vµ dßng ch¶y
C¸c ngµnh t−¬ng øng, vÝ dô: • L−u chuyÓn trÇm tÝch, l¾ng
• N«ng nghiÖp Khai th¸c tµi nguyªn thiªn HÖ sinh th¸i
®äng bïn
• Giao th«ng vËn t¶i nhiªn • H×nh th¸i häc Tµi nguyªn thiªn nhiªn;
• Nguån n−íc • NhiÖt ®é, khÝ hËu
• N¨ng l−îng bao gåm c¶ Nh÷ng thay ®æi trong viÖc sö
dông ®Êt HiÖn tr¹ng ho¸ häc : Con ng−êi :
thuû ®iÖn • Søc khoÎ
• Nång ®é chÊt « nhiÔm
• C«ng nghiÖp trong n−íc, kh«ng khÝ, ®Êt • Thu nhËp
C¸c rñi ro vÒ c«ng nghÖ
• DÞch vô • Hµm l−îng chÊt h÷u c¬, • Phóc lîi/chÊt l−îng cuéc
• C¸c hé gia ®×nh «xy hoµ tan, d−ìng chÊt trong sèng
• N«ng nghiÖp n−íc • M«i tr−êng sèng
• Thuû s¶n HiÖn tr¹ng sinh häc :
• MÊt c©n b»ng hÖ sinh th¸i, NÒn kinh tÕ :
tuyÖt chñng mét sè loµi • C¸c lÜnh vùc kinh tÕ
• HiÖn tr¹ng thùc vËt, c«n
trïng, ®éng vËt, loµi thuû
sinh, c¸c loµi chim,v.v...

§¸p øng
• C¸c hµnh ®éng gi¶m thiÓu
• C¸c chÝnh s¸ch m«i tr−êng nh»m ®¹t ®−îc c¸c môc tiªu quèc gia vÒ m«i tr−êng (VÝ dô : c¸c chuÈn mùc vµ tiªu chÝ ®Ó ®iÒu chØnh ¸p lùc)
• C¸c chÝnh s¸ch ngµnh (c¸c giíi h¹n vµ kiÓm so¸t viÖc ph¸t triÓn cña ngµnh ®Ó gi¶m/thay ®æi c¸c ho¹t ®éng hay c¸c ¸p lùc do c¸c ho¹t ®éng nµy g©y ra)
• NhËn thøc vÒ m«i tr−êng
• C¸c biÖn ph¸p gi¶m nghÌo cô thÓ

H×nh 1.1. M« h×nh DPSIR

2
HiÖn tr¹ng m«i tr−êng bÞ ¶nh h−ëng cña nhiÒu yÕu tè, cô thÓ ë ViÖt Nam lµ nh÷ng
th¶m ho¹ m«i tr−êng cã tÝnh ®Þnh kú. Tuy nhiªn, trong bèi c¶nh hiÖn t¹i, träng t©m
cña chóng ta lµ tËp trung vµo sè l−îng lín nh÷ng ¸p lùc do con ng−êi g©y ra cã t¸c
®éng tíi m«i tr−êng, mµ tr−íc hÕt lµ c¸c chÊt th¶i khÝ, n−íc th¶i vµ viÖc tÝch tô r¸c
th¶i. Tuy nhiªn, viÖc sö dông tµi nguyªn còng nh− nh÷ng m« h×nh sö dông ®Êt kh¸c
nhau cña con ng−êi vµ nh÷ng rñi ro khi øng dông c¸c c«ng nghÖ, vÝ dô ®−a vµo m«i
tr−êng c¸c loµi sinh vËt biÕn ®æi gien (GMO) còng cÇn ®−îc coi lµ nh÷ng ¸p lùc quan
träng.

Nh÷ng ¸p lùc nµy t¹o ra bëi nh÷ng ho¹t ®éng cña con ng−êi. Do ®ã, c¸c ho¹t ®éng
cña con ng−êi nh− lµ s¶n xuÊt vµ tiªu dïng chÝnh lµ nh÷ng ®éng lùc ®»ng sau nh÷ng
¸p lùc nµy. Nh÷ng ®éng lùc nµy th−êng ®−îc liªn hÖ víi c¸c ngµnh kinh tÕ cña x· héi
nh− lµ n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp, giao th«ng vËn t¶i, n¨ng l−îng. Mét lo¹i ¸p lùc cã
thÓ sinh ra tõ mét ngµnh cô thÓ cña x· héi hoÆc tõ nhiÒu ngµnh. T−¬ng tù, c¸c ho¹t
®éng trong mét ngµnh cô thÓ cã thÓ t¹o ra 1 vµi hoÆc mét chuçi nh÷ng ¸p lùc kh¸c
nhau v× thÕ ¶nh h−ëng tíi 1 vµi hoÆc nhiÒu vÊn ®Ò/chñ ®Ò m«i tr−êng. Møc ®é ¸p lùc
do c¸c ho¹t ®éng cña mét ngµnh cô thÓ g©y ra tuú thuéc vµo møc ®é vµ lo¹i h×nh ho¹t
®éng, c«ng nghÖ ¸p dông khi tiÕn hµnh ho¹t ®éng còng nh− "hµnh vi m«i tr−êng" cña
nh÷ng ng−êi ®ang thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng ®ã. 3 yÕu tè : ho¹t ®éng, c«ng nghÖ øng
dông vµ hµnh vi chÝnh lµ c¸c ®iÓm träng t©m cña c¸c chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p mµ x·
héi cã thÓ ¸p dông nh¨mf gi¶m c¸c ¸p lùc ®èi víi m«i tr−êng.

MÆc dï lµm gi¶m c¸c ¸p lùc cã thÓ lµ môc ®Ých tr−íc m¾t cña rÊt nhiÒu chÝnh s¸ch vÒ
m«i tr−êng, tuy nhiªn ®ã kh«ng ph¶i lµ lý do c¬ b¶n cña c¸c chÝnh s¸ch nµy. Lý do c¬
b¶n chÝnh lµ h¹n chÕ nh÷ng t¸c ®éng kh«ng mong muèn mµ mét m«i tr−êng ®ang bÞ
suy tho¸i cã thÓ sÏ t¹o ra. Nh÷ng t¸c ®éng nµy cã thÓ ®−îc m« t¶ nh− nh÷ng t¸c ®éng
vµo 3 nguån lùc c¬ b¶n : cô thÓ lµ thiªn nhiªn, con ng−êi vµ c¸c nguån lùc nh©n t¹o.
Nh÷ng t¸c ®éng vµo tù nhiªn cã thÓ lµ lµm suy gi¶m nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn,
lµm suy yÕu c¸c chøc n¨ng ®ang vËn hµnh rÊt tèt cña nhiÒu hÖ sinh th¸i kh¸c nhau
(s«ng, hå, rõng...) hoÆc nãi theo mét c¸ch kh¸c lµ lµm gi¶m tÝnh ®a d¹ng sinh häc.
Nh÷ng t¸c ®éng nµy còng bao gåm viÖc lµm c¹n kiÖt hoÆc ph¸ huû nguån tµi nguyªn
thiªn nhiªn nh− ®Êt n«ng nghiÖp. Nh÷ng ¶nh h−ëng tiªu cùc ®Õn søc khoÎ do nh÷ng
vÊn ®Ò m«i tr−êng g©y ra lµ mét khÝa c¹nh quan träng cña nh÷ng t¸c ®éng tíi con
ng−êi, hoÆc thËm chÝ lµ trong mét sè tr−êng hîp cßn cã kh¶ n¨ng ®e do¹ tíi mäi sinh
kÕ cña con ng−êi. T¸c ®éng lªn nguån lùc nh©n t¹o gåm rÊt nhiÒu lo¹i tæn thÊt kh¸c
nhau (vÝ dô xãi mßn, lôt léi) lµm gi¶m thêi gian tån t¹i vµ chøc n¨ng cña nguån lùc
nµy. Nh÷ng nguån lùc kh¸c nhau nµy tù b¶n th©n chóng vèn dÜ ®· lµ nh÷ng tµi s¶n rÊt
quý gi¸. Nh−ng quan träng h¬n lµ viÖc g×n gi÷ chóng ë møc bÒn v÷ng sÏ lµ mét ®iÒu
kiÖn tiªn quyÕt cho sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt còng nh− møc sèng cña con ng−êi trong
t−¬ng lai.

Trªn c¬ së nh÷ng ®¸nh gi¸ vÒ c¸c t¸c ®éng kh«ng mong muèn, m« t¶ mét c¸ch hÖ
thèng bøc tranh còng nh− tæng quan vÒ nh÷ng t¸c ®éng t−¬ng hç gi÷a chÊt l−îng m«i
tr−êng, c¸c ¸p lùc vµ c¸c ho¹t ®éng trong nh÷ng lÜnh vùc kh¸c nhau mµ khung ho¹t
®éng DPSIR ®−a ra, x· héi sÏ ®−a ra c¸c biÖn ph¸p ®¸p øng ®Ó chèng l¹i nh÷ng t¸c
®éng kh«ng mong muèn nµy. ViÖc ¸p dông c¸c biÖn ph¸p ®¸p øng nµy hµm chøa viÖc
®−a ra nh÷ng vÊn ®Ò −u tiªn, ®Æt ra nh÷ng môc tiªu vÒ m«i tr−êng vµ x©y dùng, thùc
hiÖn c¸c chÝnh s¸ch phï hîp vÒ m«i tr−êng (hoÆc nh÷ng ®iÒu chØnh hîp lý c¸c chÝnh
s¸ch ngµnh). Nh÷ng chÝnh s¸ch vµ biÖn ph¸p nµy cã thÓ bao gåm c¶ nh÷ng biÖn ph¸p
vÒ ph¸p lý vµ nh÷ng biÖn ph¸p tµi chÝnh, nh÷ng biÖn ph¸p thuyÕt phôc, ®Çu t− vµ c¸c
3
ho¹t ®éng c«ng céng, h−íng dÉn vµ t− vÊn, th«ng tin ... TÊt c¶ nh÷ng yÕu tè −u tiªn
nh− :
- §Æt ra c¸c môc tiªu;
- ThiÕt kÕ, thùc hiÖn vµ ®¸nh gi¸ c¸c chÝnh s¸ch;
- Theo s¸t chiÕn l−îc;
- N©ng cao nhËn thøc vµ cung cÊp th«ng tin;
- §¶m b¶o ®Çy ®ñ nguån lùc tµi chÝnh, nh©n lùc vµ c«ng nghÖ cho nh÷ng qu¸ tr×nh
nµy.

ChÝnh lµ nh÷ng g× chøa ®ùng trong côm tõ "qu¶n lý m«i tr−êng". C¸c chØ thÞ cÇn ®−îc
xem nh− nh÷ng c«ng cô h÷u hiÖu ®Ó qu¶n lý m«i tr−êng.

M« h×nh DPSIR rÊt h÷u dông trong viÖc m« t¶ c¸c mèi quan hÖ gi÷a nguån gèc
(nguyªn nh©n) vµ hËu qu¶ trong c¸c vÊn ®Ò m«i tr−êng. Tuy nhiªn ®Ó hiÓu ®−îc ®éng
lùc chÝnh cña nh÷ng t−¬ng t¸c nµy viÖc xem xÐt mèi liªn hÖ gi÷a c¸c yÕu tè trong m«
h×nh DPSIR còng rÊt h÷u Ých. VÝ dô nh− mèi quan hÖ gi÷a c¸c yÕu tè "D" vµ "P" trong
c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ chÝnh lµ hµm ®Ó tÝnh hiÖu qu¶ vÒ mÆt m«i tr−êng cña c«ng nghÖ
vµ c¸c hÖ thèng cã liªn quan kh¸c ®ang ®−îc sö dông. TÝnh hiÖu qu¶ vÒ mÆt m«i
tr−êng cña c«ng nghÖ cµng cao, sÏ cµng gi¶m ®−îc ¸p lùc (P), lµ kÕt qu¶ cña sù gia
t¨ng c¸c yÕu tè "®éng lùc" (D). Còng t−¬ng tù nh− vËy, mèi liªn hÖ gi÷a c¸c ¶nh
h−ëng ®èi víi con ng−êi hay hÖ sinh th¸i vµ "hiÖn tr¹ng" (S) phô thuéc rÊt nhiÒu vµo
n¨ng lùc vµ møc ng−ìng cña c¸c hÖ thèng nµy. ViÖc x· héi liÖu cã "®¸p øng" (R) l¹i
c¸c ¶nh h−ëng nµy cßn phô thuéc v¸o c¸ch nhËn thøc vµ ®¸nh gi¸ c¸c ¶nh h−ëng nµy;
vµ c¸c kÕt qu¶ cña "R" ®èi víi "D" phô thuéc rÊt nhiÒu vµo tÝnh hiÖu qu¶ cña "R".

1.2. M« h×nh DPSIR ®èi víi « nhiÔm kh«ng khÝ ®« thÞ

H×nh 2.2 d−íi ®©y cho thÊy vÝ dô m« h×nh DPSIR ¸p dông cho vÊn ®Ò « nhiÔm kh«ng
khÝ ®« thÞ trong bèi c¶nh ViÖt Nam. Bøc tranh tæng qu¸t nµy phï hîp víi viÖc ®¸nh
gi¸ t×nh tr¹ng « nhiÔm kh«ng khÝ ®« thÞ trªn b×nh diÖn quèc gia. Tuy nhiªn ë cÊp tØnh,
huyÖn, « nhiÔm kh«ng khÝ cã thÓ chØ do mét vµi t¸c nh©n « nhiÔm ®−îc nªu ra trªn
®©y, vµ kh«ng h¼n tÊt c¶ c¸c t¸c nh©n « nhiÔm l¹i lµ vÊn ®Ò ®èi víi mét tØnh, thµnh cô
thÓ. Do vËy m« h×nh cã thÓ ®−îc hiÖu chØnh l¹i ®Ó ph¶n ¸nh ®óng cÊp ®é ®ang ®−îc
xem xÐt.

§éng lùc
C¸c yÕu tè ®éng lùc cã thÓ lµ sù gia t¨ng d©n sè còng nh− c¸c diÔn biÕn trong c¸c lÜnh
vùc cña x· héi cã liªn quan. Nguyªn nh©n chÝnh dÉn ®Õn « nhiÔm kh«ng khÝ ®« thÞ ë
ViÖt Nam lµ c¸c ngµnh c«ng nghihÖp, giao th«ng, c¸c ngµnh dÞch vô (kh¸ch s¹n, v¨n
phßng, siªu thÞ ...), c¸c hé gia ®×nh vµ ngµnh n¨ng l−îng mµ cô thÓ lµ ngµnh nhiÖt
®iÖn.

¸p lùc
C¸c chÊt g©y « nhiÔm th−êng ®−îc xem xÐt khi ®¸nh gi¸ møc ®é « nhiÔm kh«ng khÝ
®« thÞ lµ : SO2, NOX (NO2 vµ NO), CO, ch× (pb) vµ bôi mµ th−êng hay ®−îc ®o víi
th«ng sè lµ PM10 vµ tæng l−îng bôi l¬ löng (TSP). ViÖc ph¸t th¶i c¸c chÊt nµy tõ c¸c
lÜnh vùc nªu trªn t¹o ra søc Ðp ®èi víi chÊt l−îng kh«ng khÝ ®« thÞ. Mét sè chÊt g©y «
nhiÔm kh¸c nh− VOC vµ dioxin cã thÓ còng cÇn ph¶i xem xÐt ®Õn.

4
HiÖn tr¹ng m«i tr−êng
C¸c tiªu chuÈn vÒ chÊt l−îng m«i tr−êng kh«ng khÝ xung quanh ®· ®−îc qui ®Þnh ®èi
víi c¸c chÊt « nhiÔm nh− m« t¶ ë trªn : TSP, SO2, NO2, Pb, CO. §o ®¹c/quan tr¾c chÊt
l−îng kh«ng khÝ ë mét sè ®Þa ®iÓm ë ViÖt Nam ®· ®−îc tiÕn hµnh trong khu«n khæ
c¸c ho¹t ®éng cña m¹ng l−íi quan tr¾c quèc gia. Sau ®ã ®· tiÕn hµnh ph©n tÝch/®¸nh
gi¸ hiÖn tr¹ng m«i tr−êng trªn c¬ së so s¸nh sè liÖu ®o ®−îc víi c¸c tiªu chuÈn vÒ chÊt
l−îng m«i tr−êng kh«ng khÝ xung quanh.

T¸c ®éng
Nh÷ng t¸c ®éng tr−íc tiªn vµ ®¸ng lo ng¹i nhÊt cña « nhiÔm kh«ng khÝ ®« thÞ lµ
nh÷ng t¸c h¹i ®èi víi søc khoÎ con ng−êi. Ngoµi ra c¸c vïng n«ng th«n ë phô cËn cña
thµnh phè, còng nh− xung quanh khu vùc c«ng nghiÖp còng cã thÓ ph¶i g¸nh chÞu t¸c
h¹i cña « nhiÔm kh«ng khÝ.

§¸p øng
C¸c biÖn ph¸p ®¸p øng cã thÓ h−íng tíi c¸c ngµnh cã liªn quan, vÝ dô b»ng c¸ch x©y
dùng c¸c tiªu chuÈn vÒ møc tiªu thô n¨ng l−îng cho xe m¸y, « t« (ngµnh GTVT),
hoÆc b»ng c¸ch t¨ng hiÖu qu¶ s¶n xuÊt n¨ng l−îng vµ x©y dùng c¸c tiªu chuÈn ®èi víi
c¸c lo¹i nhiªn liÖu/chÊt ®èt sö dông ë c¸c nhµ m¸y nhiÖt ®iÖn (ngµnh n¨ng l−îng)
còng nh− lµ h−íng tíi viÖc lµm s¹ch m«i tr−êng kh«ng khÝ b»ng c¸ch ®−a vµo sö dông
c¸c bé chuyÓn ®iÖn sö dông chÊt xóc t¸c trong «t«, còng nh− thiÕt bÞ lµm s¹ch kh«ng
khÝ t¹i c¸c nhµ m¸y nhiÖt ®iÖn.

§éng lùc ¸p lùc HiÖn tr¹ng T¸c ®éng

m«i tr−êng HÖ sinh th¸i ë ®« thÞ
Sù gia t¨ng d©n sè
nãi chung - vÝ dô nh− trong
ChÊt th¶i « nhiÔm ChÊt l−îng kh«ng c«ng viªn
khÝ ®« thÞ
C¸c lÜnh vùc cã liªn N«ng nghiÖp t¹i c¸c
quan : NO, NO2, SO2, NH4, vïng phô cËn nguån
Bôi (PM10), NO, NO2, SO2, Bôi
• Giao th«ng g©y « nhiÔm
NMVOC, ch×, CH4, (PM10), O3, ch×, CO,
• C«ng nghiÖp CO, dioxin dioxin v.v... Søc khoÎ con ng−êi -
• DÞch vô VD : BÖnh ®−êng h«
• C¸c hé gia ®×nh hÊp, rèi lo¹n ®−êng
• N¨ng l−îng h« hÊp, ung th−, bÖnh
vÒ hÖ thÇn kinh, t¨ng
tû lÖ chÕt yÓu.

§¸p øng
• Hµnh ®éng gi¶m thiÓu
• C¸c chÝnh s¸ch m«i tr−êng ®Ó ®¹t ®−îc môc tiªu cña quèc gia vÒ m«i tr−êng (VD : c¸c tiªu chuÈn, c¸c tiªu chÝ
nh»m ®iÒu tiÕt ¸p lùc)
• C¸c chÝnh s¸ch ®èi víi ngµnh (c¸c giíi h¹n vµ kiÓm so¸t sù t¨ng tr−ëng cña ngµnh nh»m lµm gi¶m hoÆc thay
®æi c¸c ho¹t ®oäng hay c¸c ¸p lùc mµ c¸c ho¹t ®éng nµy g©y ra)
• NhËn thøc m«i tr−êng
• ChÝnh s¸ch xãi ®ãi, gi¶m nghÌo cô thÓ

H×nh 1.2 - M« h×nh DPSIR ¸p dông ®èi víi « nhiÔm kh«ng khÝ ë ®« thÞ
5
II. Nh÷ng khã kh¨n vµ trë ng¹i khi thiÕt lËp c¸c biÓu mÉu chØ
thÞ (Indicator Fact Sheets) m«i tr−êng kh«ng khÝ ë viÖt nam

Khi ®¸nh gi¸ t×nh tr¹ng « nhiÔm kh«ng khÝ hay t¸c ®éng cña m«i tr−êng kh«ng khÝ
ng−êi ta th−êng tËp trung chó ý tíi c¸c chÊt « nhiÔm chÝnh cña m«i tr−êng kh«ng khÝ
nh− sau: Dioxit Sulphur (SO2), Oxit Nit¬ (NOx), Oxit Cacbon (CO), bôi cã ®−êng kÝnh
tõ 10 µm trë xuèng (PM10) hay bôi l¬ löng tæng sè (TSP), O3, bôi ch× (Pb - airborne
lead) vµ mét sè n¬i cßn bao gåm thªm c¸c chÊt « nhiÔm HC, H2S, CH4 vµ NH3. V× c¸c
chÊt « nhiÔm kh«ng khÝ nµy cã t¸c ®éng m¹nh ®Õn søc khoÎ céng ®ång, còng nh− c¸c
hÖ sinh th¸i trªn mÆt ®Êt.

Nh− môc II ®· tr×nh bµy, theo m« h×nh DPSIR, chØ thÞ m«i tr−êng kh«ng khÝ lµ th−íc
®o cã tÝnh ®¹i diÖn ®Ó ®¸nh gi¸ tr¹ng th¸i cña m«i tr−êng kh«ng khÝ, th−êng ®−îc
ph©n chia thµnh 5 lo¹i chØ thÞ sau: ChØ thÞ vÒ ®éng lùc (Driving forcer) - c¸c ®éng lùc
ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi t¹o ra c¸c ¸p lùc ®èi víi m«i tr−êng, chØ thÞ vÒ ¸p lùc
(Pressure) - c¸c nguån th¶i g©y « nhiÔm kh«ng khÝ, chØ thÞ vÒ tr¹ng th¸i cña « nhiÔm
m«i tr−êng kh«ng khÝ (State of the air environment), chØ thÞ vÒ t¸c ®éng cña m«i
tr−êng kh«ng khÝ (Impacts) - t¸c ®éng cña « nhiÔm m«i tr−êng ®èi víi søc khoÎ con
ng−êi vµ c¸c hÖ sinh th¸i, vµ chØ thÞ vÒ c¸c ®¸p øng (Responses) - c¸c gi¶i ph¸p cña x·
héi ®Ó b¶o vÖ m«i tr−êng kh«ng khÝ. Trong néi dung nghiªn cøu phÇn nµy kh«ng xÐt
®Õn c¸c chØ thÞ vÒ ®éng lùc (D) vµ ®¸p øng m«i tr−êng (R). V× c¸c chØ thÞ vÒ ®éng lùc
m«i tr−êng (D) cã thÓ dÔ dµng thiÕt lËp tõ c¸c sè liÖu thèng kª vÒ ph¸t triÓn d©n sè
còng nh− c¸c chØ tiªu ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi theo kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ - x·
héi cña tØnh thµnh còng nh− cña quèc gia. C¸c chØ thÞ ®¸p øng còng dÔ dµng thiÕt lËp
tõ c¸c kÕ ho¹ch, chiÕn l−îc, chÝnh s¸ch BVMT cña tØnh thµnh hoÆc quèc gia.

ë c¸c n−íc trong céng ®ång Ch©u ¢u (EU), còng nh− ë nhiÒu n−íc ph¸t triÓn kh¸c
nh− Mü, Canada, óc, NhËt B¶n..., ng−êi ta th−êng thiÕt lËp c¸c biÓu mÉu cña chØ thÞ
m«i tr−êng kh«ng khÝ ®èi víi ®« thÞ lµ chØ thÞ vÒ nguån th¶i chÊt « nhiÔm, tøc lµ chØ
thÞ vÒ ¸p lùc (Pressure), chØ thÞ vÒ sè ngµy cã nång ®é chÊt « nhiÔm kh«ng khÝ v−ît
qu¸ giíi h¹n tiªu chuÈn cho phÐp, tøc lµ chØ thÞ vÒ tr¹ng th¸i m«i tr−êng (State of the
environment) vµ chØ thÞ vÒ sù ph¬i nhiÔm vµ bÞ rñi ro søc khoÎ céng ®ång bëi « nhiÔm
kh«ng khÝ (Human health exposure and risk by air pollutants), còng nh− diÖn tÝch c¸c
vïng s¶n xuÊt n«ng nghiÖp bÞ t¸c ®éng cña « nhiÔm m«i tr−êng.

Theo yªu cÇu cña Dù ¸n EIR, biÓu mÉu thu thËp th«ng tin cho c¸c chØ thÞ sÏ ®−îc sö
dông trong qu¸ tr×nh x¸c ®Þnh ph−¬ng ph¸p luËn, x©y dùng bé chØ thÞ vµ m« t¶ c¸c chØ
thÞ. BiÓu mÉu thu thËp th«ng tin cho c¸c chØ thÞ do C¬ quan M«i tr−êng Ch©u ¢u x©y
dùng sÏ ®−îc sö dông. B¶n m« t¶ dù th¶o ph−¬ng ph¸p luËn x©y dùng bé chØ thÞ bao
gåm c¶ diÔn gi¶i néi dung cña biÓu mÉu thu thËp th«ng tin cho c¸c chØ thÞ vµ biÓu ghi
mÉu. C¸c chØ thÞ sau ®©y liªn quan tíi « nhiÔm kh«ng khÝ ®« thÞ cÇn ®−îc kiÓm
nghiÖm th«ng qua viÖc x©y dùng biÓu mÉu thu thËp th«ng tin cho c¸c chØ thÞ.

6
 C©u hái chung C©u hái chÝnh s¸ch Tiªu ®Ò cña chØ thÞ M« t¶ cô thÓ
VÊn ®Ò ®ang diÔn TiÕn tr×nh nµo ®Ó cã AP1 : Sè ngµy cã c¸c DiÔn biÕn theo thêi
biÕn nh− thÕ nµo ? thÓ ®¹t ®−îc c¸c gi¸ gi¸ trÞ ®o ®−îc cña gian;
trÞ giíi h¹n cho phÐp tõng th«ng sè sau ¦íc tÝnh ë quy m«
vÒ chÊt l−îng khÝ ? ®©y SO2, NOX, quèc gia vµ tØnh phï
PM10/TSP, Pb.
V−ît hîp víi bèn tØnh
qu¸ ng−ìng môc tiªu tham gia dù ¸n
cho phÐp vÒ chÊt
l−îng kh«ng khÝ ë
c¸c khu ®« thÞ.
C¸c bªn liªn quan/ §· cã c¸c tiªu chuÈn AP2 : Tång l−îng DiÔn biÕn theo thêi
c¸c ngµnh ®ãng vai hay ng−ìng môc tiªu th¶i SO2 vµ l−îng gian;
trß nh− thÕ nµo ? cho phÐp ®èi víi c¸c th¶i theo tõng ngµnh ¦íc tÝnh ë quy m«
khÝ th¶i ? (n¨ng l−îng, giao quèc gia vµ tØnh phï
th«ng, hé gia ®×nh, hîp víi bèn tØnh
c«ng nghiÖp, dÞch tham gia dù ¸n.
vô)
AP3 : Tæng l−îng
th¶i NOX vµ l−îng
th¶i theo ngµnh
(n¨ng l−îng, giao
th«ng, hé gia ®×nh,
c«ng nghiÖp, dÞch
vô)
AP4 : Tæng l−îng
th¶i PM10/tæng l−îng
bôi l¬ löng vµ l−îng
th¶i theo ngµnh
(n¨ng l−îng giao
th«ng, hé gia ®×nh,
c«ng nghiÖp, dÞch
vô)
AP5 : Tæng l−îng
th¶i Pb vµ l−îng th¶i
theo ngµnh (n¨ng
l−îng, giao th«ng, hé
gia ®×nh, c«ng
nghiÖp, dÞch vô)
Nh÷ng t¸c ®éng ®ang T¸c ®éng cña « AP6 : Kh¶ n¨ng bÞ DiÔn biÕn theo thêi
diÔn biÕn nh− thÕ nhiÔm kh«ng khÝ tíi ph¬i nhiÔm vµ rñi ro gian;
nµo? søc khoÎ (c¸c rñi ro) vÒ søc khoÎ con
ng−êi do c¸c chÊt «
nhiÔm kh«ng khÝ
T¸c ®éng ®èi víi AP7 : DiÖn tÝch n«ng HiÖn tr¹ng t¹i thêi
n«ng nghiÖp nghiÖp bÞ ¶nh h−ëng ®iÓm nhÊt ®Þnh;
bëi « nhiÔm kh«ng
khÝ ®« thÞ (km2) vµ
®Þa ®iÓm (b¶n ®å)

Møc ®é v−ît qu¸ gi¸ trÞ giíi h¹n cho phÐp vÒ chÊt l−îng kh«ng khÝ t¹i khu ®« thÞ ®−îc tÝnh b»ng tû lÖ phÇn tr¨m d©n sè dd« thÞ × sè ngµy
v−ît qu¸ gi¸ trÞ giíi h¹n. Sè ngµy v−ît qu¸ gi¸ trÞ giíi h¹n cña mét thµnh phè ®−îc tÝnh b»ng c¸ch lÊy b×nh qu©n kÕt qu¶ cña tÊt c¶ c¸c
tr¹m quan tr¾c trong thµnh phè. D©n sè ®« thÞ lµ tæng sè ng−êi sèng t¹i c¸c thµnh phè cã Ýt nhÊt 1 tr¹m quan tr¾c. Tû lÖ phÇn tr¨m d©n sè
®« thÞ ®−îc tÝnh lµ tû lÖ d©n sè cña mét thµnh phè trªn tæng d©n sè ®« thÞ.
7
2.1. VÒ chØ thÞ c¸c nguån th¶i c¸c chÊt « nhiÔm kh«ng khÝ (Pressure Indicator)
Th«ng th−êng, ë c¸c ®« thÞ cã c¸c nguån th¶i « nhiÔm chÝnh sau ®©y: nguån th¶i tõ
ho¹t ®éng c«ng nghiÖp, nguån th¶i tõ ho¹t ®éng giao th«ng vËn t¶i, nguån th¶i tõ ®un
nÊu cña nh©n d©n vµ c¸c nguån th¶i kh¸c (ho¹t ®éng x©y dùng, ®èt chÊt th¶i, bèc h¬i
tõ bÒ mÆt n−íc bÞ « nhiÔm v.v...). CÇn ph¶i x¸c ®Þnh ®−îc mét c¸ch ®Þnh l−îng l−îng
chÊt th¶i ®èi víi mçi chÊt « nhiÔm, thÝ dô nh− bao nhiªu tÊn SO2 trong mét n¨m ®−îc
sinh ra tõ mçi nguån th¶i trªn, tøc lµ ph¶i cã sè liÖu vÒ l−îng tiªu thô nhiªn liÖu, tÝnh
chÊt cña nhiªn liÖu, ®Æc tÝnh cña c«ng nghÖ lß ®èt, hiÖu qu¶ cña thiÕt bÞ xö lý « nhiÔm
cña mçi nhµ m¸y, xÝ nghiÖp; §èi víi nguån « nhiÔm giao th«ng còng ph¶i biÕt trong
thµnh phè cã bao nhiªu xe « t« to, xe « t« trung b×nh, xe « t« con, xe m¸y, mçi n¨m,
mçi lo¹i xe trªn tiªu thô bao nhiªu tÊn x¨ng, bao nhiªu tÊn dÇu; §èi víi nguån «
nhiÔm kh«ng khÝ ph¸t sinh tõ sinh ho¹t cña ®« thÞ còng ph¶i tÝnh to¸n tõ sè liÖu vÒ
mçi n¨m nh©n d©n thµnh phè, c¸c cöa hµng ¨n uèng v.v... tiªu thô bao nhiªu tÊn than,
bao nhiªu tÊn dÇu ®Ó ®un nÊu v.v.... Khi ®· cã c¸c chØ thÞ vÒ l−îng th¶i tõ c¸c nguån
kh¸c nhau ®èi víi mçi lo¹i chÊt « nhiÔm kh«ng khÝ ta cã thÓ tÝnh to¸n x¸c ®Þnh ®−îc
tû lÖ phÇn tr¨m cña mçi nguån ®ãng gãp s¶n sinh ra mçi lo¹i chÊt « nhiÔm ®ã.

Ph©n tÝch chØ thÞ nµy cã thÓ biÕt ®−îc nguån « nhiÔm nµo g©y ra « nhiÔm nhiÒu nhÊt
®èi víi mçi chÊt « nhiÔm, tõ ®ã cã thÓ ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p gi¶m thiÓu « nhiÔm thÝch
hîp. Khã kh¨n vµ trë ng¹i lín nhÊt trong viÖc thiÕt lËp chØ thÞ ¸p lùc m«i tr−êng ë c¸c
®« thÞ n−íc ta lµ kh«ng cã c¬ quan nµo thèng kª vµ l−u tr÷ c¸c sè liÖu vÒ nguån th¶i.
ë c¸c n−íc tÊt c¶ c¸c c¬ së s¶n xuÊt c«ng nghiÖp ®Òu thùc hiÖn ®¨ng ký nguån th¶i «
nhiÔm m«i tr−êng t¹i c¬ quan qu¶n lý m«i tr−êng, do ®ã dÔ dµng x¸c ®Þnh l−îng th¶i
c¸c chÊt « nhiÔm tõ s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. ë n−íc ta kh«ng cã quy ®Þnh ®¨ng ký
nguån th¶i c«ng nghiÖp, do ®ã muèn tÝnh to¸n x¸c ®Þnh nguån th¶i c«ng nghiÖp th×
ph¶i tiÕn hµnh ®iÒu tra trùc tiÕp tÊt c¶ c¸c nguån th¶i. §èi víi nguån th¶i giao th«ng
còng t−¬ng tù nh− vËy, cã nhiÒu c«ng ty cung cÊp x¨ng dÇu, nªn kh«ng cã c«ng ty
nµo thèng kª ®−îc sè l−îng x¨ng dÇu tiªu thô cho ho¹t ®éng cña mçi lo¹i ph−¬ng tiÖn
giao th«ng ë mçi ®« thÞ. Cho nªn rÊt khã t×m ®−îc sè liÖu thùc tÕ vÒ l−îng x¨ng dÇu
tiªu thô cho ho¹t ®éng giao th«ng vËn t¶i nãi chung vµ cho tõng lo¹i xe « t« vµ cho xe
m¸y nãi riªng. Tuy r»ng Së Giao th«ng C«ng chÝnh cã thÓ cung cÊp tæng sè l−îng
tõng lo¹i xe « t«, tæng l−îng xe m¸y ®· ®¨ng ký.

§èi víi nguån th¶i tõ ®un nÊu, sinh ho¹t ®« thÞ còng rÊt khã x¸c ®Þnh v× kh«ng cã sè
liÖu thèng kª bao nhiªu gia ®×nh ®un nÊu b»ng than, bao nhiªu gia ®×nh ®un nÊu b»ng
dÇu ho¶, b»ng cñi, b»ng gas hay b»ng ®iÖn, cã bao nhiªu cöa hµng ¨n uèng ®un b»ng
than, dÇu vµ l−îng tiªu thô lµ bao nhiªu. ViÖc tÝnh to¸n c¸c nguån th¶i kh¸c, nh−
l−îng bôi tõ ho¹t ®éng x©y dùng sinh ra, hay lµ l−îng bôi tõ ®−êng phè bÈn, mÊt vÖ
sinh bay lªn th× l¹i cµng khã kh¨n h¬n.

2.2. VÒ chØ thÞ tr¹ng th¸i m«i tr−êng kh«ng khÝ (State of the air environment)
ChØ thÞ hay tr¹ng th¸i m«i tr−êng kh«ng khÝ, chÝnh lµ chØ thÞ vÒ chÊt l−îng m«i tr−êng
kh«ng khÝ, nã th−êng ®−îc thÓ hiÖn b»ng nång ®é trung b×nh giê, trung b×nh ngµy hay
trung b×nh n¨m cña c¸c chÊt « nhiÔm SO2, NO2, CO, bôi l¬ löng/PM10, O3 vµ ch× (Pb)
vµ sè ngµy trong n¨m cã nång ®é v−ît qu¸ giíi h¹n tiªu chuÈn cho phÐp ®çi víi mçi
chÊt « nhiÔm trªn.

C¸c chÊt « nhiÔm trong m«i tr−êng kh«ng khÝ phô thuéc rÊt nhiÒu vµo ®iÒu kiÖn khÝ
hËu, ®Þa h×nh vµ sù biÕn ®æi cña nguån th¶i (®Æc biÖt lµ nguån th¶i tõ ho¹t ®éng giao
th«ng) nªn nã biÕn ®æi rÊt nhanh theo tõng giê trong mçi ngµy vµ theo tõng ngµy
8
trong mçi n¨m. ChØ cã c¸c tr¹m quan tr¾c chÊt l−îng kh«ng khÝ tù ®éng ®o liªn tôc
míi cã thÓ ®o l−êng chÝnh x¸c sù biÕn ®æi cña c¸c chÊt « nhiÔm kh«ng khÝ, míi cã
thÓ x¸c ®Þnh ®−îc sè ngµy mµ nång ®é chÊt « nhiÔm v−ît qu¸ giíi h¹n cho phÐp. C¸c
tr¹m quan tr¾c kh«ng khÝ tù ®éng ë n−íc ta ®o c¸c th«ng sè sau: c¸c th«ng sè khÝ hËu,
c¸c th«ng sè chÊt « nhiÔm: PM10, SO2, NOx, CO vµ O3, kh«ng ®o bôi ch× (Pb) vµ c¸c
khÝ kh¸c. ë n−íc ta chØ cã Hµ Néi cã 4 tr¹m quan tr¾c kh«ng khÝ tù ®éng (nÕu kÓ
thªm mét tr¹m cña Côc KhÝ t−îng Thuû v¨n th× lµ 5 tr¹m), ë H¶i Phßng cã 1 tr¹m
(nÕu kÓ thªm 1 tr¹m cña Côc KhÝ t−îng Thñy v¨n lµ 2 tr¹m), ë TP. Hå ChÝ Minh cã
10 tr¹m, cßn l¹i ë c¸c thµnh phè kh¸c ®Òu ch−a cã tr¹m quan tr¾c kh«ng khÝ tù ®éng
nµo. C¸c tr¹m cña hÖ thèng quan tr¾c m«i tr−êng quèc gia ®Òu tiÕn hµnh quan tr¾c
m«i tr−êng kh«ng khÝ b»ng thiÕt bÞ x¸ch tay, lÊy mÉu kh«ng khÝ t¹i hiÖn tr−êng råi vÒ
phßng thÝ nghiÖm ®Ó ph©n tÝch. Còng chØ tiÕn hµnh quan tr¾c m«i tr−êng kh«ng khÝ ë
c¸c thµnh phè lín vµ c¸c n¬i tËp trung c«ng nghiÖp, sè l−îng ®iÓm ®o trong mçi ®« thÞ
rÊt Ýt (th−êng chØ lµ 3-5 ®iÓm ®o), tÇn suÊt ®o còng rÊt th−a (tr−íc n¨m 2002 mçi n¨m
®o 4 lÇn, tõ n¨m 2002 ®Õn nay ®o 6 lÇn trong n¨m), mçi lÇn ®o ë mçi ®iÓm ®o còng
chØ tiÕn hµnh ®o 1 ngµy (trong mét sè giê ban ngµy, ban ®ªm kh«ng ®o). C¸c th«ng sè
quan tr¾c lµ bôi l¬ löng tæng sè (TSP), khÝ SO2, NO2 vµ CO, ®«i khi cã ®o thªm bôi
ch× (Pb) ë c¹nh ®−êng giao th«ng. ë mét sè tØnh/thµnh cã tr¹m quan tr¾c m«i tr−êng
®Þa ph−¬ng (tr−íc ®©y thuéc Së Khoa häc, C«ng nghÖ vµ M«i tr−êng, nay thuéc Së
Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng) còng ®· ®Þnh kú tiÕn hµnh quan tr¾c m«i tr−êng kh«ng khÝ
thuéc ®Þa ph−¬ng m×nh, nh− lµ Hµ Néi, TP. Hå ChÝ Minh, B×nh D−¬ng, H¶i Phßng,
§µ N½ng, Th¸i Nguyªn v.v..., nh−ng sè ®iÓm ®o cßn Ýt vµ tÇn suÊt ®o cßn th−a h¬n tÇn
suÊt ®o cña hÖ thèng quan tr¾c m«i tr−êng quèc gia. Mét sè Bé ngµnh nh− Bé N«ng
nghiÖp vµ Ph¸t triÓn N«ng th«n, Bé X©y dùng, Bé Giao th«ng, Bé C«ng nghiÖp v.v...
còng ®· tiÕn hµnh quan tr¾c m«i tr−êng kh«ng khÝ mét sè ®ît, kh«ng cã tÝnh ®Þnh kú
hay liªn tôc nh−ng môc ®Ých cña c¸c ®ît quan tr¾c nµy lµ phôc vô môc tiªu qu¶n lý
m«i tr−êng cña mçi Bé, kÕt qu¶ quan tr¾c kh«ng ®−îc c«ng bè c«ng khai, còng nh−
kh«ng göi vÒ Bé Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng. Mét sè ®Ò tµi khoa häc cÊp nhµ n−íc vµ
cÊp ®Þa ph−¬ng, còng nh− mét sè Dù ¸n m«i tr−êng do c¸c tæ chøc quèc tÕ tµi trî
còng ®· tiÕn hµnh quan tr¾c m«i tr−êng kh«ng khÝ ë mét sè ®Þa ph−¬ng. ViÖc quan
tr¾c nµy còng kh«ng cã tÝnh th−êng xuyªn ®Þnh kú, vµ còng chØ nh»m môc ®Ých phôc
vô nghiªn cøu cña mçi ®Ò tµi hay dù ¸n ®ã.

Nh− vËy cã thÓ rót ra kÕt luËn r»ng trõ Hµ Néi vµ thµnh phè Hå ChÝ Minh, tÊt c¶ c¸c
®« thÞ ë n−íc ta kh«ng cã ®ñ sè liÖu quan tr¾c chÊt l−îng m«i tr−êng kh«ng khÝ ®Ó
thiÕt lËp biÓu mÉu chØ thÞ vÒ chÊt l−îng m«i tr−êng kh«ng khÝ (Indicator Factsheets on
the State of Air Environment) theo yªu cÇu lËp c¸c chØ thÞ m«i tr−êng kh«ng khÝ cña
c¸c n−íc trong céng ®ång Ch©u ¢u (EU) còng nh− cña c¸c n−íc ph¸t triÓn kh¸c.

2.3. VÒ chØ thÞ t¸c ®éng cña m«i tr−êng kh«ng khÝ (On the Impact Indicator of
Air Environment)
ë c¸c n−íc trong céng ®ång Ch©u ¢u (EU) ng−êi ta thiÕt lËp c¸c chØ thÞ t¸c ®éng cña
m«i tr−êng kh«ng khÝ ®èi víi søc kháe céng ®ång vµ hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp nh−
sau:

a) Sè l−îng d©n c− trong ®« thÞ bÞ ph¬i nhiÔm (pollution exposure), tøc lµ sè l−îng
d©n c− trong ®« thÞ sèng trong khu vùc bÞ « nhiÔm kh«ng khÝ theo tõng chÊt « nhiÔm
(nång ®é chÊt « nhiÔm v−ît qu¸ trÞ sè tiªu chuÈn cho phÐp) vµ ®−îc ph©n thµnh c¸c
cÊp kh¸c nhau, thÝ dô ®èi víi khÝ SO2 ®−îc ph©n thµnh 4 cÊp: kh«ng cã ngµy nµo, tõ

9
0,1 - 3 ngµy, tõ 3,1 - 9 ngµy vµ lín h¬n 9 ngµy. ChØ thÞ nµy còng ®−îc thÓ hiÖn b»ng tû
lÖ sè d©n bÞ ph¬i « nhiÔm trªn tæng sè d©n trong ®« thÞ.

b) DiÖn tÝch ®Êt n«ng nghiÖp bÞ ph¬i nhiÔm (pollution exposure), tøc lµ tæng diÖn
tÝch ®Êt n«ng nghiÖp (km2) n»m trong khu vùc bÞ « nhiÔm theo tõng chÊt « nhiÔm
kh«ng khÝ (nång ®é chÊt « nhiÔm v−ît qu¸ giíi h¹n cho phÐp ®èi víi hÖ sinh th¸i
n«ng nghiÖp).

§Ó x¸c ®Þnh ®−îc c¸c chØ thÞ t¸c ®éng trªn th× cÇn ph¶i cã ®Çy ®ñ sè liÖu vÒ nång ®é
cña tõng chÊt « nhiÔm kh«ng khÝ ph©n bè chÝnh x¸c trªn toµn bé diÖn tÝch cña thµnh
phè theo tõng ngµy trong n¨m, míi x¸c ®Þnh ®−îc c¸c ®−êng gianh giíi ph¹m vi diÖn
tÝch trong ®« thÞ bÞ « nhiÔm vµ thèng kª sè d©n trong khu vùc bÞ « nhiÔm 1-3 ngµy, 3-
9 ngµy vµ lín h¬n 9 ngµy, tøc lµ ph¶i bè trÝ rÊt nhiÒu tr¹m quan tr¾c m«i tr−êng kh«ng
khÝ tù ®éng ë c¸c khu vùc kh¸c nhau trong thµnh phè.

HÖ thèng quan tr¾c m«i tr−êng kh«ng khÝ cña n−íc ta, ngay c¶ hÖ thèng quan tr¾c m«i
tr−êng kh«ng khÝ tù ®éng cña thµnh phè Hµ Néi vµ TP. Hå ChÝ Minh còng ch−a ®ñ c¬
së d÷ liÖu (base data) ®Ó x©y dùng c¸c chØ thÞ nµy. §èi víi vïng n«ng nghiÖp, ë n−íc
ta ch−a cã quan tr¾c m«i tr−êng kh«ng khÝ, tuy nhiªn hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp chñ
yÕu bÞ t¸c ®éng cña c¸c nguån th¶i c«ng nghiÖp, cã thÓ b»ng ph−¬ng ph¸p tÝnh to¸n
theo m« h×nh khuyÕch t¸n « nhiÔm kh«ng khÝ c«ng nghiÖp ®Ó x¸c ®Þnh ®−îc diÖn tÝch
®Êt n«ng nghiÖp xung quanh nhµ m¸y bÞ « nhiÔm, nh−ng ®iÒu nµy kh«ng ph¶i dÔ dµng
thùc hiÖn ®−îc, ®Æc biÖt lµ ë n−íc ta ch−a cã qui ®Þnh tiªu chuÈn giíi h¹n nång ®é
chÊt « nhiÔm cho phÐp ®èi víi s¶n xuÊt n«ng nghiÖp.

III. ®Ò xuÊt ph−¬ng ph¸p luËn thiÕt lËp c¸c biÓu mÉu chØ thÞ
(Indicator Fact Sheets) m«i tr−êng kh«ng khÝ phï hîp víi ®iÒu
kiÖn ViÖt Nam

3.1. Ph−¬ng ph¸p thiÕt lËp c¸c chØ thÞ ¸p lùc (Presure Indicator) - chØ thÞ vÒ
nguån th¶i

a) X¸c ®Þnh l−îng th¶i chÊt « nhiÔm tõ c¸c c¬ së c«ng nghiÖp

§Ó x¸c ®Þnh nguån th¶i tõ c«ng nghiÖp trong ®iÒu kiÖn n−íc ta kh«ng cã tiÕn hµnh
®¨ng ký nguån th¶i c«ng nghiÖp, cÇn ph¶i tiÕn hµnh ®iÒu tra tÊt c¶ c¸c nguån th¶i
c«ng nghiÖp trong ®Þa bµn nghiªn cøu (tØnh/thµnh) ®èi víi Hµ Néi còng nh− c¸c tØnh
Hµ Nam, Th¸i Nguyªn, Qu¶ng Nam ®Òu ph¶i tiÕn hµnh t−¬ng tù nh− nhau. Sè liÖu
®iÒu tra cÇn thu thËp ®èi víi mçi nhµ m¸y tèi thiÓu lµ vÞ trÝ nhµ m¸y, c«ng nghÖ s¶n
xuÊt cña nhµ m¸y, kÝch th−íc èng khãi, l−îng nhiªn liÖu than, dÇu, khÝ tiªu thô trong
1 giê, 1 ngµy, 1 n¨m, tÝnh chÊt cña nhiªn liÖu (®Æc biÖt lµ hµm l−îng S, C vµ ®é tro) vµ
hiÖu qu¶ thiÕt bÞ xö lý ®èi víi mçi lo¹i chÊt th¶i « nhiÔm (η%). Sau ®ã sö dông
ph−¬ng ph¸p kiÓm kª nguån th¶i nhanh cña WHO [6] ®Ó x¸c ®Þnh l−îng th¶i tõng
chÊt « nhiÔm cña nhµ m¸y, xÝ nghiÖp. ThÝ dô nh− tÝnh víi lß ®èt than nghiÒn cña nhµ
m¸y ®iÖn th× dïng b¶ng (3.1) d−íi ®©y.

10
 B¶ng 3.1. HÖ sè c¸c chÊt « nhiÔm ®èi víi nguån th¶i c«ng nghiÖp [6]

§¬n vÞ HÖ sè « nhiÔm
Nhµ m¸y ®iÖn, nhiªn TSP SO2 NOx CO VOC
lo¹i lß ®èt liÖu (kg/U) (kg/U) (kg/U) (kg/U) (kg/U)
(U)
Lß ®èt than
nghiÒn:
Kh«ng cã kiÓm tÊn 5A 19,5 S 9,0 0,3 0,055
so¸t
Läc bôi b»ng tÊn 1,25A 19,5 S 9,0 0,3 0,055
xiclon
Läc bôi tÜnh ®iÖn tÊn 0,36A 19,5 S 9,0 0,3 0,055
Läc bôi tói v¶i tÊn 0,01A 19,5 S 9,0 0,3 0,055
BÞ chó: S- Hµm l−îng l−u huúnh trong than (%); A - §é tro cña than (%)

L−îng th¶i chÊt « nhiÔm sÏ b»ng tÝch sè cña hÖ sè « nhiÔm ë b¶ng 3.1 nh©n víi l−îng
nhiªn liÖu tiªu thô. §èi víi c¸c khÝ SO2, NOx, CO, VOC, nÕu cã thiÕt bÞ kiÓm so¸t «
nhiÔm víi hÖ sè hiÖu qu¶ lµ η (%) th× nh©n thªm víi hÖ sè (1-η).

Trung t©m CEETIA ®· chñ tr× ®Ò tµi cÊp Nhµ n−íc KT02-03 (1991-1995) vµ KHCN
07.11 (1996-2000) ®· tiÕn hµnh ®iÒu tra nguån th¶i c«ng nghiÖp ë Hµ Néi. Cã thÓ
dïng kÕt qu¶ ®iÒu tra cña 2 ®Ò tµi nµy trong viÖc thiÕt lËp chØ thÞ ¸p lùc c«ng nghiÖp
®èi víi m«i tr−êng kh«ng khÝ cña Hµ Néi.

b) X¸c ®Þnh l−îng th¶i chÊt « nhiÔm tõ ho¹t ®éng giao th«ng
Ph−¬ng ph¸p x¸c ®Þnh nguån th¶i « nhiÔm tõ ho¹t ®éng giao th«ng còng t−¬ng tù nh−
ph−¬ng ph¸p ®èi víi s¶n xuÊt c«ng nghiÖp. B¶ng kiÓm kª nguån th¶i giao th«ng theo
WHO [6] cã d¹ng nh− b¶ng 3.2 d−íi ®©y:

B¶ng 3.2. HÖ sè c¸c chÊt « nhiÔm ®èi víi nguån th¶i giao th«ng [6]

§¬n HÖ sè « nhiÔm
Lo¹i xe vÞ TSP SO2 NOx CO VOC Pb
(U) (kg/U) (kg/U) (kg/U) (kg/U) (kg/U) (kg/U)
Xe « t« ch¹y x¨ng, ®−îc
s¶n xuÊt trong giai ®o¹n
1985-1992
1000 0,07 1,27 S 1,5 15,73 2,23 0,09 P
km 1,10 20 S 23,75 248,3 35,25 1,35 P
- §éng c¬ < 1400 cc
tÊn
x¨ng
1000 0,07 1,62 S 1,78 15,73 2,23 0,11 P
km 0,86 20 S 22,02 194,7 27,65 1,35 P
- §éng c¬ 1400-2000 cc
tÊn
x¨ng
1000 0,07 1,85 S 2,51 15,73 2,23 0,13 P
km 0,76 20 S 27,11 169,7 24,09 1,35 P
- §éng c¬ > 2000 cc
tÊn
x¨ng
BÞ chó: S - Hµm l−îng l−u huúnh trong x¨ng dÇu; P - Hµm l−îng ch× trong x¨ng dÇu

11
Khã kh¨n lín nhÊt trong viÖc tÝnh to¸n nguån th¶i tõ ho¹t ®éng giao th«ng cña thµnh
phè lµ thiÕu sè liÖu thèng kª vÒ l−îng x¨ng dÇu tiªu thô cho mçi lo¹i xe. Cã thÓ ®iÒu
tra gÇn ®óng tæng l−îng x¨ng dÇu tiªu thô mçi n¨m vµ sè l−îng xe « t«, xe m¸y ®¨ng
ký ë mçi thµnh phè. §Ó x¸c ®Þnh gÇn ®óng l−îng th¶i « nhiÔm tõ ho¹t ®éng giao
th«ng, chóng t«i ®Ò nghÞ thõa nhËn mét sè ®iÒu kiÖn gÇn ®óng nh− sau: (1) L−îng
x¨ng dÇu mµ xe cña thµnh phè sö dông ®i ra ngoµi ph¹m vi thµnh phè t−¬ng ®−¬ng
x¨ng dÇu cña c¸c xe tõ ngoµi thµnh phè ®i vµo ho¹t ®éng trong thµnh phè; (2) L−îng
x¨ng dÇu ph©n chia cho tõng lo¹i xe sö dông tû lÖ thuËn víi sè l−îng xe ®¨ng ký vµ
l−îng x¨ng dÇu tiªu hao khi ch¹y 100 km. ThÝ dô, ®èi víi thµnh phè Hµ Néi, chóng
t«i ®· ®−îc C«ng ty x¨ng dÇu khu vùc I cung cÊp l−îng x¨ng dÇu do c«ng ty cung cÊp
cho Hµ Néi n¨m 2003 nh− sau:

§¬n vÞ m3 ë 150C
X¨ng Mogas X¨ng Mogas DÇu Diesel DÇu Mazut
DÇu háa
83, 90 92 (DO) (FO)
57.230 152.700 129.987 8.489 61.716

L−îng x¨ng trªn chØ chiÕm kho¶ng 65-70% thÞ phÇn x¨ng dÇu tiªu thô cña Hµ Néi, v×
cßn nhiÒu nguån kh¸c cung cÊp. Chóng t«i cho r»ng dÇu háa chñ yÕu lµ d©n mua ®Ó
®un nÊu vµ sö dông trong mét sè xÝ nghiÖp, dÇu Mazut (FO) chñ yÕu dïng cho c«ng
nghiÖp, dÇu Diesel (DO) chñ yÕu lµ dïng cho c¸c xe buýt, xe t¶i vµ xe « t« ch¹y dÇu,
cßn x¨ng chñ yÕu dïng cho xe « t« ch¹y x¨ng vµ xe m¸y.

VËy l−îng x¨ng dïng cho « t« lµ:

Σ «t«. b
= GX x ------------------------------- , m3/n¨m
Σ «t« . a + Σ xe m¸y . b

Sè l−îng x¨ng dïng cho xe m¸y lµ:

Σ xe m¸y. b
= GX x ------------------------------- , m3/n¨m
Σ «t« . a + Σ xe m¸y . b

Trong ®ã:
a - sè lÝt x¨ng tiªu hao cña « t« ch¹y 100 km
b - sè lÝt x¨ng tiªu hao cña xe m¸y ch¹y 100 km.
GX - Tæng l−îng x¨ng cung cÊp cho «t« - xe m¸y trong 1 n¨m, ®èi víi Hµ Néi
(57.230 + 152.700).100
n¨m 2003 lµ .
70

Khi ®· biÕt l−îng x¨ng dÇu sö dông cña mçi lo¹i xe « t« vµ xe m¸y nh− trªn, cã thÓ
tÝnh ®−îc l−îng th¶i chÊt « nhiÔm do ho¹t ®éng giao th«ng b»ng c¸ch sö dông b¶ng hÖ
sè « nhiÔm, b¶ng 4.2.

c) X¸c ®Þnh l−îng th¶i chÊt « nhiÔm tõ sinh ho¹t ®« thÞ

Muèn x¸c ®Þnh ®−îc l−îng th¶i chÊt « nhiÔm tõ sinh ho¹t ®« thÞ, còng cÇn ph¶i ®iÒu
tra thèng kª trong 1 ngµy hay 1 n¨m nh©n d©n ®« thÞ ®· sö dông bao nhiªu tÊn than,

12
dÇu háa, khÝ gas ®Ó ®un nÊu, sau ®ã nh©n víi hÖ sè th¶i chÊt « nhiÔm ®Ó t×m ra l−îng
th¶i. C¸c ®Ò tµi khoa häc cÊp nhµ n−íc KT03.02 vµ KHCN 07.11 ®· tiÕn hµnh ®iÒu tra
l−îng nhiªn liÖu tiªu thô cho sinh ho¹t cña nh©n d©n mét sè ph−êng ®iÓn h×nh ë Hµ
Néi, cã thÓ tham kh¶o sè liÖu nµy ®Ó tÝnh gÇn ®óng tæng l−îng nhiªn liÖu dïng cho
sinh ho¹t cña nh©n d©n Hµ Néi. ë ®©y trë ng¹i cßn lµ kh«ng cã tµi liÖu tham kh¶o
quèc tÕ vÒ hÖ sè th¶i « nhiÔm ®èi víi ®un nÊu b»ng than tæ ong hay dÇu háa. ë n−íc
ta còng ch−a cã c¬ quan nµo nghiªn cøu ®Çy ®ñ vÒ hÖ sè th¶i « nhiÔm nµy.

3.2. Ph−¬ng ph¸p thiÕt lËp c¸c chØ thÞ vÒ tr¹ng th¸i chÊt l−îng kh«ng khÝ (State of
the air environment)
§èi víi ®iÒu kiÖn cña n−íc ta, chØ thÞ vÒ chÊt l−îng kh«ng khÝ cÇn ph©n biÖt ®èi víi
c¸c tØnh/thµnh cã hÖ thèng c¸c tr¹m quan tr¾c m«i tr−êng kh«ng khÝ tù ®éng (nh− lµ
Hµ Néi, TP. Hå ChÝ Minh) vµ c¸c tØnh/thµnh chØ cã quan tr¾c m«i tr−êng kh«ng khÝ
b»ng thiÕt bÞ x¸ch tay (nh− lµ c¸c tØnh Th¸i Nguyªn, Hµ Nam vµ Qu¶ng Nam).

§èi víi c¸c tØnh/thµnh cã hÖ thèng c¸c tr¹m quan tr¾c m«i tr−êng kh«ng khÝ tù ®éng
liªn tôc cã thÓ thiÕt lËp c¸c biÓu mÉu chØ thÞ (Indicator Fact Sheets) t−¬ng tù nh− c¸c
n−íc Céng ®ång Ch©u ¢u (EU), bao gåm c¸c biÓu mÉu chØ thÞ vÒ diÔn biÕn nång ®é
tõng chÊt « nhiÔm trung b×nh ngµy vµ trung b×nh n¨m vµ c¸c biÓu mÉu chØ thÞ vÒ sè
ngµy hay sè giê cã nång ®é chÊt « nhiÔm v−ît qu¸ trÞ sè cho phÐp.

Theo qui ®Þnh cña EU th×: BiÓu mÉu chØ thÞ diÔn biÕn nång ®é trung b×nh c¸c chÊt «
nhiÔm trong ngµy vµ trong n¨m ®−îc thiÕt lËp th«ng th−êng vµ so s¸nh víi c¸c trÞ sè
Tiªu chuÈn cho phÐp ®Ó ®¸nh gi¸ chÊt l−îng m«i tr−êng kh«ng khÝ tèt hay xÊu; BiÓu
mÉu chØ thÞ vÒ sè thêi gian cã nång ®é v−ît trÞ sè tiªu chuÈn cho phÐp ®èi víi « nhiÔm
bôi PM10 ph©n thµnh c¸c cÊp theo sè ngµy cã nång ®é trung b×nh v−ît qu¸ TCCP
(50µg/m3) lµ 0 ngµy, 1-35 ngµy, 36-45 ngµy vµ lín h¬n 45 ngµy; §èi víi « nhiÔm khÝ
SO2 ®−îc ph©n thµnh c¸c cÊp theo sè ngµy cã nång ®é trung b×nh v−ît qu¸ TCCP
(125µg/m3) lµ 0 ngµy, 1-3 ngµy, 4-9 ngµy vµ lín h¬n 9 ngµy; §èi víi « nhiÔm khÝ
NO2 ®−îc ph©n thµnh c¸c cÊp theo sè ngµy cã nång ®é trung b×nh giê v−ît qu¸ trÞ sè
TCCP (200 µg/m3) lµ 0 giê, 1-18 giê, 18-36 giê vµ lín h¬n 36 giê.

§èi víi c¸c tØnh/thµnh ch−a cã hÖ thèng quan tr¾c m«i tr−êng kh«ng khÝ tù ®éng liªn
tôc (®©y lµ tr−êng hîp phæ biÕn ë n−íc ta hiÖn nay vµ t−¬ng lai tíi n¨m 2020) th×
chóng ta chØ cã thÓ x©y dùng mét c¸ch gÇn ®óng c¸c biÓu mÉu vÒ diÔn biÕn nång ®é
trung b×nh ngµy cña c¸c chÊt « nhiÔm. C¸c biÓu mÉu ë ®©y chØ lµ gÇn ®óng, bëi v× viÖc
quan tr¾c m«i tr−êng ë nhiÒu ®Þa ph−¬ng kh«ng cã tÝnh hÖ thèng, ®Þnh kú vµ tÇn suÊt
®o rÊt th−a vµ còng chØ ®o ®−îc mét sè thêi ®iÓm (èp ®o) trong thêi gian ban ngµy
(kh«ng ®o liªn tôc 24 giê/24 giê).

3.3. Ph−¬ng ph¸p thiÕt lËp c¸c chØ thÞ vÒ t¸c ®éng m«i tr−êng kh«ng khÝ
(The Impact Indicator of Air Environment)
ë c¸c n−íc trong Céng ®ång Ch©u ¢u (EU) c¸c chØ thÞ t¸c ®éng m«i tr−êng bao gåm
chØ thÞ t¸c ®éng m«i tr−êng ®èi víi søc kháe céng ®ång vµ chØ thÞ t¸c ®éng ®èi víi hÖ
sinh th¸i n«ng nghiÖp. ë n−íc ta hiÖn nay ch−a cã c¬ së ®Ó thiÕt lËp chØ thÞ t¸c ®éng
®èi víi hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp, bëi v× ë n−íc ta ch−a cã hÖ thèng quan tr¾c m«i
tr−êng ®èi víi vïng n«ng th«n, mÆt kh¸c chóng ta còng ch−a cã chuÈn ®¸nh gi¸ thÕ
nµo lµ møc ®é « nhiÔm ®èi víi hÖ sinh th¸i n«ng nghiÖp.

13
V× vËy chóng t«i kiÕn nghÞ ë n−íc ta chØ thiÕt lËp chØ thÞ t¸c ®éng m«i tr−êng kh«ng
khÝ ®èi víi søc kháe céng ®ång. ChØ thÞ nµy ë c¸c n−íc EU ®−îc thÓ hiÖn b»ng tû lÖ
sè d©n ®« thÞ bÞ ph¬i « nhiÔm (pollution exposure) trªn tæng sè d©n ®« thÞ. §Ó x¸c
®Þnh mét c¸ch ®Þnh l−îng chØ thÞ nµy cÇn ph¶i thiÕt lËp ®−îc b¶n ®å ph©n bè « nhiÔm
kh«ng khÝ ë mçi ®« thÞ, x¸c ®Þnh râ gianh giíi ph¹m vi ®« thÞ bÞ « nhiÔm vµ tiÕn hµnh
thèng kª sè d©n sèng trong ph¹m vi bÞ « nhiÔm ®ã. §iÒu nµy thËt lµ khã kh¨n ®èi víi
n−íc ta.

Do ®ã chóng t«i kiÕn nghÞ chØ thÞ t¸c ®éng m«i tr−êng ë n−íc ta ®−îc x¸c ®Þnh b»ng
tû lÖ sè d©n ®« thÞ, hay tû lÖ sè ng−êi ®Õn kh¸m bÖnh vµ ®iÒu trÞ bÖnh bÞ c¸c bÖnh vÒ
®−êng h« hÊp (viªm mòi, viªm xoang, viªm häng, viªm cuèng phæi, bÖnh bôi phæi,
lao phæi v.v...) trªn tæng sè sè ng−êi ®Õn kh¸m vµ ®iÒu trÞ. §Ó cã sè liÖu tû lÖ sè ng−êi
m¾c c¸c bÖnh vÒ ®−êng h« hÊp trªn tæng sè d©n ®« thÞ cÇn ph¶i tiÕn hµnh ®iÒu tra dÞch
tÔ häc ®èi víi mçi ®« thÞ. §Ó cã sè liÖu tû lÖ sè ng−êi ®Õn kh¸m vµ ®iÒu trÞ bÞ c¸c
bÖnh vÒ ®−êng h« hÊp ë c¸c bÖnh viÖn cã thÓ tiÕn hµnh tæng hîp thèng kª sè liÖu nhËt
ký tõ c¸c bÖnh viÖn trong ®« thÞ.

3.4. Ph−¬ng ph¸p thiÕt lËp c¸c chØ thÞ m«i tr−êng kh«ng khÝ chung cho quèc gia
ChØ thÞ m«i tr−êng chung cña quèc gia ®−îc x¸c ®Þnh trªn c¬ së ®· x¸c ®Þnh ®−îc chØ
thÞ m«i tr−êng ë mçi ®Þa ph−¬ng tØnh/thµnh (®« thÞ)

ChØ thÞ m«i tr−êng kh«ng khÝ ®« thÞ chung cho quèc gia cã thÓ x¸c ®Þnh mét c¸ch ®¬n
gi¶n lµ chØ thÞ m«i tr−êng chung cho quèc gia sÏ b»ng trÞ sè trung b×nh cã träng l−îng
cña chØ thÞ m«i tr−êng cña tÊt c¶ c¸c ®« thÞ trong n−íc, cô thÓ lµ:

Σ IM,i x Ni
IM (quèc gia) = -------------------- ,
Σ Ni
Trong ®ã:
IM (quèc gia), IM,i - lµ chØ thÞ m«i tr−êng chung cña quèc gia vµ cña riªng
tõng tØnh/thµnh (tõng ®« thÞ)
Ni - lµ sè d©n ®« thÞ ë mçi tØnh/thµnh

Chóng t«i ®Ò nghÞ chØ cÇn thiÕt lËp chØ thÞ m«i tr−êng ë c¸c ®« thÞ sau ®©y: Hµ Néi,
TP. Hå ChÝ Minh, H¶i Phßng, §µ N½ng, CÇn Th¬. Bëi v× tæng sè d©n ®« thÞ cña c¸c
thµnh phè trªn ®· gÇn b»ng mét nöa tæng d©n sè ®« thÞ ë n−íc ta.

Iv. thö nghiÖm x©y dùng mét sè biÓu mÉu (Fact Sheet) chØ thÞ m«i
tr−êng kh«ng khÝ ®èi víi thµnh phè Hµ Néi

Trong phÇn phô lôc I vµ phô lôc II ®· tr×nh bµy ph−¬ng ph¸p thu thËp th«ng tin vµ
thiÕt lËp c¸c biÓu mÉu chØ thÞ m«i tr−êng kh«ng khÝ ®èi víi thµnh phè Hµ Néi, d−íi
®©y chØ giíi thiÖu c¸c kÕt qu¶ cuèi cïng lµ c¸c biÓu mÉu chØ thÞ cô thÓ :

14
 ChØ thÞ ¸p lùc
biÓu mÉu chØ thÞ : nguån th¶i TSP

tÊn/n¨m Tû lÖ %
14000 100%

12000
80%
10000
1996 60% 2010
8000
2003 2003
6000
40%
2010 1996
4000
2000 20%

0 0%
C«ng Giao Sinh Bôi C«ng Giao Sinh Bôi
nghiÖp th«ng ho¹t ®−êng nghiÖp th«ng ho¹t ®−êng

a) Nguån th¶i TSP b) Tû lÖ ®ãng gãp cña c¸c lÜnh vùc chÝnh
H×nh 4.1 - ChØ thÞ vÒ nguån th¶i TSP. Tæng l−îng th¶i vµ sù ®ãng gãp tõ mét sè lÜnh
vùc chñ yÕu ë Hµ Néi

Sè liÖu ®Ó thiÕt lËp biÓu ®å

1996 2003 2010

LÜnh vùc
tÊn % tÊn % tÊn %
C«ng nghiÖp 9.289 62,44 9.238 66,82 11.821 77,63
Giao th«ng vËn t¶i 251 1,69 482 3,48 752 5,22
Sinh ho¹t ®« thÞ 30 0,2 23 0,20 19 0,14
Do ®−êng bÈn 5.307 35,67 4.083 29,50 2.450 17,01
Tæng 14.877 13.826 14.402

KÕt qu¶ vµ ®¸nh gi¸

1. Quan hÖ cña chØ thÞ ®èi víi ph¸t triÓn m«i tr−êng
Nguån th¶i tæng bôi l¬ löng (TSP) lµ mét thµnh phÇn chÝnh g©y « nhiÔm m«i tr−êng
kh«ng khÝ xung quanh, nã cã t¸c h¹i m¹nh ®èi víi søc khoÎ cña con ng−êi, ®Æc biÖt lµ
ë c¸c ®« thÞ, n¬i mµ cã nång ®é bôi lín nhÊt.

2. §¸nh gi¸
ë thµnh phè Hµ Néi trong giai ®o¹n tõ 1996 ®Õn 2010 nh÷ng nguån th¶i bôi l¬ löng
chÝnh lµ ho¹t ®éng c«ng nghiÖp (chiÕm tíi 62 - 78%) vµ do giao th«ng cuèn bôi mÆt
®−êng bÞ bÈn (chiÕm tíi 36 - 47%). Tæng l−îng th¶i TSP trong n¨m 2003 gi¶m ®i
kho¶ng 7,1%, so víi n¨m 1996. Tæng l−îng th¶i TSP ®Õn n¨m 2010 sÏ gi¶m ®i
kho¶ng 4,2% so víi n¨m 2003.

15
 ChØ thÞ ¸p lùc
biÓu mÉu chØ thÞ : nguån th¶i SO2

tÊn/n¨m Tû lÖ %
12000 100%
90%
10000 80%
70%
8000
1996 60% 2010
6000 2003 50% 2003
40%
4000 2010 1996
30%
2000 20%
10%
0 0%
C«ng Giao th«ng Sinh ho¹t C«ng Giao Sinh ho¹t
nghiÖp nghiÖp th«ng

a) b)

H×nh 4.2 - ChØ thÞ vÒ nguån th¶i SO2. Tæng l−îng th¶i vµ sù ®ãng gãp tõ mét sè lÜnh
vùc chñ yÕu ë Hµ Néi

Sè liÖu ®Ó thiÕt lËp biÓu ®å

1996 2003 2010

LÜnh vùc
tÊn % tÊn % tÊn %
C«ng nghiÖp 7.169 99,91 8.003 99,9 10.675 99,89
Giao th«ng vËn t¶i 3 0,045 5,4 0,07 9 0,08
Sinh ho¹t ®« thÞ 3 0,045 2,3 0,03 2 0,03
Tæng 7.175 8.011 10.686

KÕt qu¶ vµ ®¸nh gi¸

1. Quan hÖ cña chØ thÞ ®èi víi ph¸t triÓn m«i tr−êng
Nguån th¶i SO2 lµ mét thµnh phÇn « nhiÔm g©y ra vÊn ®Ò l¾ng ®äng axit xuyªn biªn
giíi. §èi víi m«i tr−êng ®« thÞ nã g©y t¸c h¹i m¹nh ®Õn søc khoÎ con ng−êi vµ c¸c hÖ
sinh th¸i, ®Æc biÖt lµ ë n¬i cã nång ®é cao.

2. §¸nh gi¸
ë thµnh phè Hµ Néi trong giai ®o¹n tõ 1996 ®Õn 2010 nguån th¶i chÝnh SO2 lµ lÜnh
vùc ho¹t ®éng c«ng nghiÖp (chiÕm tíi 99,9%), nguån th¶i SO2 tõ giao th«ng vËn t¶i vµ
tõ sinh ho¹t cña ®« thÞ lµ kh«ng ®¸ng kÓ (Ýt h¬n 1%). Tæng l−îng th¶i SO2 trong n¨m
2003 t¨ng h¬n n¨m 1996 lµ 11,6%, tæng l−îng th¶i SO2 ®Õn n¨m 2010 sÏ t¨ng h¬n
n¨m 2003 kho¶ng 33,4%.

16
 ChØ thÞ ¸p lùc
biÓu mÉu chØ thÞ : nguån th¶i NO2

tÊn/n¨m Tû lÖ %
12000 100%
90%
10000 80%
70%
8000
1996 60% 2010
6000 2003 50% 2003
40%
4000 2010 1996
30%
2000 20%
10%
0 0%
C«ng Giao th«ng Sinh ho¹t C«ng Giao Sinh ho¹t
nghiÖp nghiÖp th«ng

a) b)

H×nh 4.3 - ChØ thÞ vÒ nguån th¶i NO2. Tæng l−îng th¶i vµ sù ®ãng gãp tõ mét sè lÜnh
vùc chñ yÕu ë Hµ Néi

Sè liÖu ®Ó thiÕt lËp biÓu ®å

1996 2003 2010

LÜnh vùc
tÊn % tÊn % tÊn %
C«ng nghiÖp 5.763 85,01 6.822 69,60 9.725 67,17
Giao th«ng vËn t¶i 773 11,40 2.784 28,40 4.599 31,76
Sinh ho¹t ®« thÞ 243 3,59 186 2,00 154 1,07
Tæng 6.779 9.792 14.478

KÕt qu¶ vµ ®¸nh gi¸

1. Quan hÖ cña chØ thÞ ®èi víi ph¸t triÓn m«i tr−êng
Nguån th¶i NO2 lµ mét thµnh phÇn « nhiÔm g©y ra vÊn ®Ò l¾ng ®äng axit xuyªn biªn
giíi. §èi víi m«i tr−êng ®« thÞ nã g©y t¸c h¹i m¹nh ®Õn søc khoÎ con ng−êi vµ c¸c hÖ
sinh th¸i, ®Æc biÖt lµ ë n¬i cã nång ®é cao.

2. §¸nh gi¸
ë thµnh phè Hµ Néi trong giai ®o¹n tõ 1996 ®Õn 2010 nguån th¶i chÝnh NO2 lµ c«ng
nghiÖp (chiÕm tû lÖ 67 - 85%), thø hai lµ th¶i tõ giao th«ng vËn t¶i (11 - 32%), tõ sinh
ho¹t cña ®« thÞ lµ rÊt nhá (1 - 4%). Tæng l−îng th¶i NO2 trong n¨m 2003 t¨ng h¬n
n¨m 1996 lµ 44,4% vµ tæng l−îng th¶i NO2 ®Õn n¨m 2010 sÏ t¨ng h¬n n¨m 2003 lµ
47,8%.

17
 ChØ thÞ ¸p lùc
biÓu mÉu chØ thÞ : nguån th¶i CO

tÊn/n¨m Tû lÖ %
140000 100%
90%
120000
80%
100000 70%
1996 60% 2010
80000
2003 50% 2003
60000
40%
2010 1996
40000 30%

20000 20%
10%
0 0%
C«ng Giao th«ng Sinh ho¹t C«ng Giao Sinh ho¹t
nghiÖp nghiÖp th«ng

a) b)

H×nh 4.4 - ChØ thÞ vÒ nguån th¶i CO. Tæng l−îng th¶i vµ sù ®ãng gãp tõ mét sè lÜnh
vùc chñ yÕu ë Hµ Néi

Sè liÖu ®Ó thiÕt lËp biÓu ®å

1996 2003 2010

LÜnh vùc
tÊn % tÊn % tÊn %
C«ng nghiÖp 577 1,42 715 0,82 1.110 0,84
Giao th«ng vËn t¶i 40.139 98,55 86.327 99,16 130.976 99,15
Sinh ho¹t ®« thÞ 14 0,03 11 0,02 10 0,01
Tæng 40.730 87.053 132.096

KÕt qu¶ vµ ®¸nh gi¸

1. Quan hÖ cña chØ thÞ ®èi víi ph¸t triÓn m«i tr−êng
Nguån th¶i CO lµ mét thµnh phÇn chÝnh g©y « nhiÔm m«i tr−êng kh«ng khÝ xung
quanh, nã cã t¸c h¹i m¹nh ®Õn søc khoÎ con ng−êi, ®Æc biÖt lµ ë c¸c ®« thÞ, n¬i mµ nã
cã nång ®é CO lín nhÊt.

2. §¸nh gi¸
ë thµnh phè Hµ Néi trong giai ®o¹n tõ 1996 ®Õn 2010 nguån th¶i chÝnh víi CO lµ tõ
ho¹t ®éng giao th«ng (98 - 99%), tõ ph¸t th¶i c«ng nghiÖp chØ chiÕm kho¶ng 1%, cßn
tõ sinh ho¹t cña ®« thÞ chiÕm tû lÖ kh«ng ®¸ng kÓ (0,01 - 0,03%).

Tæng l−îng th¶i CO trong n¨m 2003 t¨ng h¬n 2 lÇn n¨m 1996, tÝnh ®Õn n¨m 2010 nã
sÏ t¨ng h¬n n¨m 2003 kho¶ng 51,7%.

18
 ChØ thÞ ¸p lùc
biÓu mÉu chØ thÞ : nguån th¶i VOC

tÊn/n¨m Tû lÖ %
25000 100%
90%
20000 80%
70%
15000 1996 60% 2010
2003 50% 2003
10000 40%
2010 1996
30%
5000 20%
10%
0 0%
C«ng Giao th«ng Sinh ho¹t C«ng Giao Sinh ho¹t
nghiÖp nghiÖp th«ng

a) b)

H×nh 4.5 - ChØ thÞ vÒ nguån th¶i VOC. Tæng l−îng th¶i vµ sù ®ãng gãp tõ mét sè lÜnh
vùc chñ yÕu ë Hµ Néi

Sè liÖu ®Ó thiÕt lËp biÓu ®å

1996 2003 2010

LÜnh vùc
tÊn % tÊn % tÊn %
C«ng nghiÖp 340 5,24 465 3,42 603 2,94
Giao th«ng vËn t¶i 6.141 94,69 13.129 96,55 19.846 96,94
Sinh ho¹t ®« thÞ 5 0,07 4 0,03 4 0,02
Tæng 6.486 13.598 20.471

KÕt qu¶ vµ ®¸nh gi¸

1. Quan hÖ cña chØ thÞ ®èi víi ph¸t triÓn m«i tr−êng
Nguån th¶i VOC lµ mét thµnh phÇn chÝnh g©y « nhiÔm m«i tr−êng kh«ng khÝ xung
quanh, nã cã t¸c h¹i m¹nh ®Õn søc khoÎ con ng−êi, ®Æc biÖt lµ ë c¸c ®« thÞ, n¬i mµ nã
cã nång ®é VOC lín nhÊt.

2. §¸nh gi¸
ë thµnh phè Hµ Néi trong giai ®o¹n tõ 1996 ®Õn 2010 nguån th¶i chÝnh víi CO lµ tõ
ho¹t ®éng giao th«ng (94 - 97%), tõ ph¸t th¶i c«ng nghiÖp chØ chiÕm kho¶ng 3-5%, vµ
tõ sinh ho¹t cña ®« thÞ chiÕm tû lÖ rÊt nhá bÐ (0,02 - 0,07%).

Tæng l−îng th¶i VOC trong n¨m 2003 t¨ng h¬n 2 lÇn n¨m 1996, tÝnh ®Õn n¨m 2010
nã sÏ t¨ng h¬n n¨m 2003 kho¶ng 50,5%.

19
 ChØ thÞ vÒ hiÖn tr¹ng m«i tr−êng kh«ng khÝ
Sö dông tiªu chuÈn ViÖt Nam (TCVN) vµ tiªu chuÈn quèc tÕ (EEU, WHO) ®Ó ®¸nh
gi¸ møc ®é « nhiÔm cña m«i tr−êng kh«ng khÝ xung quanh cña Hµ Néi.

TrÞ sè giíi h¹n cho phÐp (µg/m3) cña nång ®é c¸c chÊt « nhiÔm trong m«i tr−êng
kh«ng khÝ xung quanh theo Tiªu chuÈn ViÖt Nam vµ Tiªu chuÈn quèc tÕ

Thêi gian
No ChÊt « nhiÔm trung TCVN EEU WHO
b×nh
1 Sulphur dioxide SO2 1 giê 500 350 300
24 giê 300 125 125
n¨m 20 50
2 Nitrogen dioxide NO2 1 giê 400 200 400
24 giê 100 40 150
n¨m 30
3 PM10 1 giê
24 giê 50 120
n¨m 40 50
4 SPM 1 giê 300
24 giê 200 120
n¨m 90
5 Ozone O3 1 giê 200 120
8 giê 120
24 giê 60
6 Carbon Monoxide CO 1 giê 40.103 30.103
8 giê 10.103 10.000
24 giê 5.103 10.103
n¨m
7 Benzene 1 giê 1500 5
24 giê 100 5
n¨m 5
8 Lead Pb 1 giê 5 1.5
24 giê 5
n¨m 5 0.5 0.5

20
 chØ thÞ vÒ hiÖn tr¹ng m«i tr−êng kh«ng khÝ
biÓu mÉu chØ thÞ : chÊt l−îng kh«ng khÝ ë hµ néi

mg/m3 mg/m3
1.2 0.3

1 0.25

0.8 0.2

TB TB
0.6 0.15
Max Max
0.4 0.1

0.2 0.05

0
0

1999 2000 2001 2002 2003 1999 2000 2001 2002 2003

H×nh 4.6a. DiÔn biÕn nång ®é bôi PM10 H×nh 4.6b. DiÔn biÕn nång ®é khÝ SO2
trung b×nh vµ cùc ®¹i theo c¸c n¨m t¹i trung b×nh vµ cùc ®¹i c¸c n¨m t¹i
tr¹m CEETIA tr¹m CEETIA

C¸c sè liÖu ®Ó thiÕt lËp biÓu ®å

TrÞ sè trung b×nh vµ cùc ®¹i trong n¨m cña nång ®é c¸c chÊt « nhiÔm trong kh«ng khÝ
t¹i tr¹m CEETIA (mg/m3)

CO NO2 SO2
N¨m
TB Max TB Max TB Max
1999 2.456 14.410 0.006 0.023 0.006 0.082
2000 2.209 11.060 0.009 0.117 0.008 0.150
2001 2.122 8.737 0.016 0.160 0.022 0.261
2002 2.468 12.391 0.029 0.173 0.038 0.208
2003 3.520 8.750 0.033 0.090 0.038 0.142
2004

O3 PM10 TSP
N¨m
TB Max TB Max TB Max
1999 0.014 0.057 0.155 0.97 0.330 0.350
2000 0.016 0.075 0.126 1.000 0.336 0.370
2001 0.021 0.086 0.122 0.997 0.310 0.430
2002 0.022 0.048 0.090 0.777 0.300 0.353
2003 0.019 0.042 0.122 0.589 0.342 0.405
2004
BÞ chó: Riªng sè liÖu TSP lµ tæng bôi l¬ löng ë phè Lý Quèc S− (1 lÇn /2 th¸ng)

KÕt qu¶ vµ ®¸nh gi¸

Liªn quan ®Õn chÝnh s¸ch

ChØ thÞ nµy cã liªn quan ®Õn th«ng tin chÝnh s¸ch vÒ Ch−¬ng tr×nh "Kh«ng khÝ s¹ch"

21
 Môc tiªu cña chÝnh s¸ch
Bôi mÞn PM10 vµ dioxit sulphur SO2 lµ hai chÊt « nhiÔm chÝnh trong m«i tr−êng kh«ng
khÝ xung quanh cña Hµ Néi. Theo ChiÕn l−îc B¶o vÖ m«i tr−êng Quèc gia ViÖt Nam
th× nång ®é c¸c chÊt PM10 vµ SO2 trong kh«ng khÝ xung quanh cña Hµ Néi cña Hµ
Néi ®Õn n¨m 2020 sÏ kh«ng v−ît qu¸ trÞ sè giíi h¹n cho phÐp theo tiªu chuÈn quèc tÕ.

§¸nh gi¸
M«i tr−êng kh«ng khÝ xung quanh bÞ « nhiÔm nång ®é bôi mÞn PM10 vµ khÝ dioxit
sulphur lµ hiÖn tr¹ng phæ biÕn ®èi víi thµnh phè Hµ Néi còng nh− tÊt c¶ c¸c ®« thÞ ë
ViÖt Nam, chóng g©y ra t¸c ®éng nguy h¹i ®èi víi søc khoÎ céng ®ång. Sù biÕn ®æi
nång ®é PM10 theo c¸c n¨m trong giai ®o¹n tõ 1999 ®Õn 2004 lµ kh«ng ®¸ng kÓ. Nång
®é trung b×nh n¨m cña khÝ SO2 trong giai ®o¹n tõ 1999 ®Õn 2004 t¨ng dÇn tõ n¨m nµy
®Õn n¨m sau. Nång ®é khÝ SO2 trung b×nh n¨m 2003 t¨ng h¬n trÞ sè trung b×nh n¨m
1999 lµ 6,3 lÇn, nh−ng tÊt c¶ c¸c trÞ sè trung b×nh n¨m ®ã ®Òu thÊp h¬n trÞ sè tiªu
chuÈn cho phÐp.

ChØ thÞ vÒ hiÖn tr¹ng m«i tr−êng kh«ng khÝ

BiÓu mÉu chØ thÞ : SO2 trong kh«ng khÝ ®« thÞ hµ néi

C¸c sè liÖu ®Ó thiÕt lËp biÓu ®å %

16 14.8

- Tæng sè ngµy ®o: 365 ngµy (100%) 14

12

- Tæng sè ngµy cã SO2 > 50 µg/m3 : 10

54 ngµy (14.8%) 8
6 5.2

- Tæng sè ngµy cã SO2 > 125 µg/m3: 4

19 ngµy (5.2%) 2
0
0

- Tæng sè ngµy cã SO2 > 300 µg/m3 : SO2>50 SO2>125 SO2>300

0 ngµy (0%) H×nh 4.7. Tû lÖ sè ngµy cã nång ®é SO2

(2003) v−ît tiªu chuÈn

B¶ng tæng kÕt gi¸ trÞ trung b×nh th¸ng cña n¨m 2003 víi khÝ SO2 (µg/m3)

Th¸ng 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
TB
115,9 71,7 32,7 197,1 35,9 36,6 29,5 29,4 29,3 33,41 36,75 34,8
SO2

KÕt qu¶ vµ ®¸nh gi¸

Liªn quan ®Õn chÝnh s¸ch
ChØ thÞ nµy cã liªn quan ®Õn th«ng tin chÝnh s¸ch vÒ Ch−¬ng tr×nh "Kh«ng khÝ s¹ch".

Môc tiªu cña chÝnh s¸ch

SO2 lµ mét chÊt « nhiÔm chÝnh trong m«i tr−êng kh«ng khÝ xung quanh cña Hµ Néi.
Theo ChiÕn l−îc B¶o vÖ M«i tr−êng Quèc gia th× nång ®é SO2 trong kh«ng khÝ xung
quanh ë Hµ Néi ®Õn n¨m 2020 sÏ kh«ng v−ît qu¸ trÞ sè 50 µg/m3 ®èi víi trÞ sè trung
b×nh n¨m vµ kh«ng v−ît qu¸ 125 µg/m3 ®èi víi trÞ sè trung b×nh ngµy.

22
 §¸nh gi¸
Tuy r»ng, SO2 cã t¸c ®éng nguy h¹i ®èi víi søc khoÎ céng ®ång, cã mét sè t¸c ®éng
®èi víi thùc vËt, vµ nã lµ mét trong c¸c chÊt g©y ra l¾ng ®äng axit, cã t¸c ®éng nguy
h¹i ®èi víi vËt liÖu, c«ngg tr×nh x©y dùng vµ c¸c c«ng tr×nh kû niÖm, nh−ng m«i
tr−êng kh«ng khÝ xung quanh cña Hµ Néi ch−a bÞ « nhiÔm khÝ SO2.

Tû lÖ sè ngµy cã nång ®é SO2 v−ît qua 50 µg/m3 trong n¨m 2003 lµ 14,8%, sè ngµy
cã SO2 v−ît qu¸ 125 µg/m3 lµ 5,2% vµ sè ngµy cã SO2 v−ît qu¸ 300 µg/m3 lµ 0%.

ChØ thÞ vÒ hiÖn tr¹ng m«i tr−êng kh«ng khÝ

BiÓu mÉu chØ thÞ : PM10 trong kh«ng khÝ ®« thÞ hµ néi

C¸c sè liÖu ®Ó thiÕt lËp biÓu ®å %

100 98.4
- Tæng sè ngµy ®o: 365 ngµy (100%)
97.8
98
96

- Tæng sè ngµy cã PM10 > 50 µg/m3: 94

359 ngµy (98,4%) 92

90
87.4
3
- Tæng sè ngµy cã PM10 > 120 µg/m :
88
86

357 ngµy (97,8%) 84

82

- Tæng sè ngµy cã PM10 > 200 µg/m3 : 80

359 ngµy (87,4%) PM10>50 PM10>120 PM10>200

H×nh 4.8. Tû lÖ sè ngµy cã nång ®é PM10

(2003) v−ît tiªu chuÈn

B¶ng tæng kÕt gi¸ trÞ trung b×nh th¸ng cña n¨m 2003 víi bôi PM10 (µg/m3)

Th¸ng 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
TB
115.9 71.7 32.7 197.1 35.9 36.6 29.5 29.4 29.3 33.41 36.75 34.8
SO2

KÕt qu¶ vµ ®¸nh gi¸

Liªn quan ®Õn chÝnh s¸ch
ChØ thÞ nµy cã liªn quan ®Õn th«ng tin chÝnh s¸ch vÒ Ch−¬ng tr×nh "Kh«ng khÝ s¹ch".

Môc tiªu cña chÝnh s¸ch

Bôi mÞn PM10 lµ mét chÊt « nhiÔm chÝnh trong m«i tr−êng kh«ng khÝ xung quanh cña
Hµ Néi. Theo ChiÕn l−îc B¶o vÖ M«i tr−êng Quèc gia th× nång ®é PM10 trong kh«ng
khÝ xung quanh ë Hµ Néi ®Õn n¨m 2020 sÏ kh«ng v−ît qu¸ trÞ sè 50 µg/m3 ®èi víi trÞ
sè trung b×nh n¨m vµ kh«ng v−ît qu¸ 120 µg/m3 ®èi víi trÞ sè trung b×nh ngµy.

§¸nh gi¸
M«i tr−êng kh«ng khÝ xung quanh ë Hµ Néi ®· bÞ « nhiÔm rÊt nÆng vÒ PM10, nã cã t¸c
®éng rÊt nguy h¹i ®èi víi søc khoÎ céng ®ång. Tû lÖ sè ngµy cã nång ®é PM10 lín h¬n
50 µg/m3 trong n¨m 2003 lµ 98,4%, tû lÖ sè ngµy cã nång ®é PM10 lín h¬n 120 µg/m3
lµ 97,8% vµ tû lÖ sè ngµy cã nång ®é PM10 lín h¬n 200 µg/m3 lµ 87,4%.

23
vI. KÕt luËn vµ kiÕn nghÞ

1. C¸c phÇn trªn ®· tr×nh bµy c¸c trë ng¹i khã kh¨n khi ¸p dông ph−¬ng ph¸p luËn x©y
dùng c¸c chØ thÞ m«i tr−êng kh«ng khÝ theo EU vµo ViÖt Nam; ®Ò xuÊt ph−¬ng ph¸p
luËn x¸c ®Þnh c¸c chØ thÞ m«i tr−êng kh«ng khÝ ë ViÖt Nam; vµ thö nghiÖm x©y dùng
mét sè biÓu mÉu chØ thÞ m«i tr−êng kh«ng khÝ ®èi víi thµnh phè Hµ Néi.

2. §Ó cã thÓ x©y dùng ®−îc c¸c chØ thÞ m«i tr−êng kh«ng khÝ ë n−íc ta cÇn ph¶i thùc
hiÖn mét sè viÖc sau ®©y:
a) TiÕn hµnh x©y dùng hÖ thèng c¸c tr¹m quan tr¾c m«i tr−êng kh«ng khÝ tù ®éng liªn
tôc ë c¸c thµnh phè lo¹i I trë lªn ë n−íc ta, bao gåm Hµ Néi, TP. Hå ChÝ Minh, H¶i
Phßng, §µ N½ng, CÇn Th¬; kh«ng nh÷ng lµ cÇn ph¶i ®Çu t− kinh phÝ x©y dùng tr¹m,
mµ ®iÒu quan träng h¬n lµ ®µo t¹o nh©n lùc vËn hµnh c¸c tr¹m ®ã. Rót kinh nghiÖm
viÖc ®Çu t− c¸c tr¹m quan tr¾c kh«ng khÝ tù ®éng liªn tôc ë Hµ Néi vµ TP. Hå ChÝ
Minh thÊy r»ng nguyªn nh©n chÝnh mµ c¸c tr¹m quan tr¾c ®· ®−îc ®Çu t− ch−a ho¹t
®éng tèt lµ do ®éi ngò nh©n lùc vËn hµnh c¸c tr¹m còng nh− hÖ thèng th«ng tin nèi
m¹ng c¸c tr¹m víi nhau vµ nèi m¹ng víi c¬ quan qu¶n lý m«i tr−êng Trung −¬ng cßn
rÊt thiÕu vÒ sè l−îng vµ yÕu vÒ tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt. Sè liÖu quan tr¾c m«i
tr−êng cña c¸c tr¹m, còng nh− cña mçi ®Þa ph−¬ng ph¶i ®−îc ph©n tÝch, tæng hîp,
thèng kª theo mét ph−¬ng ph¸p thèng nhÊt trong ph¹m vi toµn quèc vµ b¸o c¸o vÒ
Trung t©m ®iÒu hµnh quèc gia.

b) CÇn thiÕt lËp hÖ thèng kiÓm kª nguån th¶i g©y « nhiÔm m«i tr−êng quèc gia vµ ë
c¸c tØnh/thµnh lín vÒ c¸c lÜnh vùc sau:

- HÖ thèng kiÓm kª (®¨ng ký hoÆc thèng kª cËp nhËt) c¸c nguån th¶i « nhiÔm kh«ng
khÝ: c¸c nguån th¶i nhiÖt ®iÖn, c¸c nguån th¶i c«ng nghiÖp, c¸c nguån th¶i giao th«ng
vËn t¶i (sè l−îng c¸c lo¹i xe « t«, xe m¸y, sè l−îng nhiªn liÖu x¨ng dÇu tiªu thô cho
tõng lo¹i ph−¬ng tiÖn giao th«ng vËn t¶i), c¸c nguån th¶i sinh ho¹t vµ c¸c nguån th¶i
kh¸c (sè l−îng nhiªn liÖu than dÇu tiªu thô cho sinh ho¹t vµ c¸c ho¹t ®éng kh¸c). C¸c
sè liÖu trªn cã thÓ lÊy tõ Bé C«ng nghiÖp, Bé Giao th«ng, c¸c tæng c«ng ty s¶n xuÊt,
tæng c«ng ty than, tæng c«ng ty x¨ng dÇu vµ c¸c Së t−¬ng øng ë c¸c ®Þa ph−¬ng vµ c¸c
c«ng ty s¶n xuÊt, c¸c c«ng ty mua b¸n vµ cung cÊp nhiªn liÖu than, x¨ng, dÇu ë c¸c
®Þa ph−¬ng.

- HÖ thèng thèng kª vÒ y tÕ: thèng kª tû lÖ sè d©n cña mçi tØnh/thµnh bÞ c¸c bÖnh vÒ
®−êng h« hÊp, tû lÖ sè ng−êi lao ®éng bÞ c¸c bÖnh ®−êng h« hÊp vµ tû lÖ sè ng−êi ®Õn
kh¸m bÖnh vµ ®iÒu trÞ c¸c bÖnh vÒ ®−êng h« hÊp trªn tæng sè ng−êi ®Õn kh¸m vµ ®iÒu
trÞ ë c¸c bÖnh viÖn. Sè liÖu thèng kª nµy cã thÓ lÊy tõ c¸c Së y tÕ, Bé y tÕ.

c) CÇn c¶i tiÕn néi dung vµ yªu cÇu ®èi víi B¸o c¸o hiÖn tr¹ng m«i tr−êng cña c¸c ®Þa
ph−¬ng, cña c¸c Bé/ngµnh còng nh− cña quèc gia, sao cho c¸c b¸o c¸o nµy ph¶i cã
tr×nh bµy, ®¸nh gi¸ vÒ c¸c chØ thÞ m«i tr−êng theo biÓu mÉu thèng nhÊt cña quèc gia
(Bé Tµi nguyªn vµ M«i tr−êng qui ®Þnh).

24
Tµi liÖu tham kh¶o

1. Project Document. Environmental Information and Reporting. February 2003.

2. Hanne Back. Project Document. Draft description of methodologies and processes

for indicator development. August 2004.

3. European Environment Agency. Web-page on Indicator factsheets :

http://themes.eea.eu.int/indicators/all factsheets box.

4. Trung t©m M«ii tr−êng vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. B¸o c¸o vÒ x©y dùng bé phiÕu chØ
thÞ m«i tr−êng. Hµ Néi, 10/1997.

5. Ph¹m Ngäc §¨ng vµ nnk. B¸o c¸o §Ò tµi KHCN 07.11. Nghiªn cøu diÔn biÕn m«i
tr−êng vµ ®Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p BVMT ®èi víi thµnh phè Hµ Néi, Hµ Néi 1998.

6. Ph¹m Ngäc §¨ng, Lª Tr×nh, NguyÔn Quúnh H−¬ng. §¸nh gi¸ diÔn biÕn vµ dù b¸o
m«i tr−êng hai vïng kinh tÕ träng ®iÓm phÝa B¾c vµ phÝa Nam. §Ò xuÊt c¸c gi¶i ph¸p
BVMT. Nhµ xuÊt b¶n X©y dùng, Hµ Néi - 2004.

7. WHO, Geneva - 1993. Alexander P. Economoponlos - Assessment of sources of

Air, Water and Land Pollution. Part one : Rapid inventory techniques in
environmental Pollution.

25