Chng 1 DAN LUAN VAO PHNG PHAP NGHIEN CU KHOA HOC 1.

Khai niem phng phap va phng phap nghien cu khoa hoc 1.1.Phng phap la g? Thuat ng phng phap co nguon goc t thuat ng methodos trong tieng Hy Lap co; thuat ng nay co nhieu ngha khac nhau: tm kiem, cach lam viec, khao sat, chu ngha, cong cu en the 13, khai niem phng phap c trng phai Port- Royal nh ngha la cach thc sap xep cac yeu cau e at c muc ch nhat nh. Ngay nay, khai niem phng phap c nh ngha la mot he thong nhng yeu to c sap xep theo nhng nguyen tac nhat nh e at c muc ch nhanh nhat, hieu qua nhat va t ton kem nhat. Tren c s nh ngha ve khai niem phng phap, ngi ta nh ngha phng phap nghien cu khoa hoc la mot he thong nhng nguyen tac, nhng yeu cau, nhng thao tac ma chu the nghien cu phai tuan thu, van dung e at c muc ch nhat nh trong nghien cu khoa hoc. 1.2.Phan loai phng phap Neu lay tieu ch la pham vi ng dung cua phng phap, chung ta co the chia phng phap thanh ba loai c ban la phng phap nganh, phng phap chung va phng phap pho bien. - Phng phap nganh Moi mot nganh khoa hoc co oi tng, van e, muc ch nghien cu rieng v vay moi khoa hoc eu co nhng phng phap tiep can va giai quyet van e cua chuyen nganh. Vay, phng phap nganh la nhng phng phap ac thu c ng dung e tiep can va giai quyet van e trong tng lnh vc, khoa hoc cu the. V du: trong y hoc co cac phng phap ac trng cua y hoc nh xet nghiem, sieu am, chan oan lam sang, S hoc co cac phng phap cua ac thu cua s hoc nh phng phap lch s, phng phap th nghiem cac bon, xa hoi hoc co phng phap phong van sau, phong van anketCo the noi phng phap nganh la cong cu mem khong the thieu cua bat c moi nganh khoa hoc. - Phng phap chung Moi mot khoa hoc co phng phap ac thu, nhng cac phng phap ac thu ay bao gi cung c xay dng tren c s nguyen ly cua cac

phng c ban. Vay, phng phap chung la nhng phng phap c ban c cac khoa hoc lay lam nen tang e xay dng cac phng phap cu the. Cac phng phap chung pho bien la phan tch, tong hp, dien dch, quy nap, loai suy, mo hnh hoa, t tru tng en cu the, he thong- cau trucV du: hoa hoc co phng phap phan tch hoa hoc c xay dng tren nguyen ly cua phng phap phan tch, phng phap tong hp hoa hoc c xay dng tren nguyen ly cua phng phap tong hp; xa hoi hoc co phng phap thong ke xa hoi hoc c xay dng tren nguyen ly cua phng phap quy nap - Phng phap pho bien Phng phap pho bien la nhng phng phap triet hoc mang tnh chat nh hng cho cac hoat ong nhan thc cung nh thc tien cuoc song. Cho en nay, trong lch s phat trien cua phng phap luan co hai phng phap c goi la phng phap pho bien o la phng phap bien chng va phng phap sieu hnh. + Phng phap bien chng la phng phap xem xet the gii s vat, hien tng vi nhieu moi quan he rang buoc va tac ong qua lai lan nhau, xem xet s vat hien tng trong trang thai van ong, bien oi va phat trien. Phng phap bien chng c cau truc thanh hai nguyen ly, ba quy luat va sau cap pham tru. Thong qua cau truc o, chung ta hieu bat ky mot nganh khoa hoc nao du muon du khong eu phai van dung en phng phap bien chng lam nguyen tac phng phap luan e tiep can oi tng. V bat c khoa hoc nao cung i tm hieu qua trnh van ong cua the gii hien thc khach quan, tm hieu moi quan he cua cac s vat hien tng nh ban chat va hien tng, nhan qua, cai chung cai rieng + Phng phap sieu hnh la phng phap xem xet s vat hien tng trong trang thai tnh tai, co lap. The gii hien thc khach quan khong ngng van ong va bien oi, the nhng trong nhng khong- thi gian nhat nh, moi quan he cu the, mot oi tng co tnh chat ng im, oc lap tng oi; hn na, ngi nghien cu phai tnh tai, co lap, tru tng hoa oi tng th mi co the i sau vao tng thuoc tnh cua oi tng e kham pha oi tng. V vay, trong nghien cu khong the khong van dung phng phap sieu hnh nh mot nguyen tac can thiet e tiep can oi tng. Phng phap sieu hnh ch b phe phan khi ngi ta tuyet oi 2

hoa no, xem no nh mot th chu ngha hay nh mot phng phap luan toi hau e xem xet anh gia the gii hien thc khach quan. Trong nghien cu, khong the ch van dung phng phap bien chng ma con phai van dung ca phng phap sieu hnh, khi xem xet oi tng tam nhn tong quan va anh gia oi tng, van dung phng phap luan bien chng la toi u; nhng khi i sau phan tch tng chi tiet cua oi tng th phng phap sieu hnh chiem u the. V vay, trong nghien cu khoa hoc, hai phng phap nay khong loai tr nhau ma ho tng nhau trong tng giai oan nghien cu. Phng phap bien chng giup ngi nghien cu co cai nhn toan dien, khach quan, phat trien ve oi tng. Phng phap sieu hnh giup ngi nghien cu i sau vao tng mat, tng bo phan, tng thuoc tnh cua oi tng. 1.3.Vai tro cua phng phap trong nghien cu khoa hoc Ban ve vai tro cua phng phap trong nghien cu cung co nhieu quan iem khac nhau. Co nhng nha nghien cu cho rang phng phap la yeu to quyet nh trong nghien cu khoa hoc, ngc lai co nhng nha nghien cu cho rang phng phap ch ong vai tro phu, yeu to quyet nh trong nghien cu la tr thong thong minh bam sinh. R. Descartes cho rang, phng phap la yeu to quyet nh trong nghien cu, ong noi: Tha ng nghien cu con hn nghien cu ma khong co phng phap; ong cung cho rang lng tri (bon sens) c chia eu cho moi ngi, the nhng nhan loai co ngi tr thanh thien tai, co ngi tr thanh nhng ke vo tch s la do khong biet van dung phng phap. V vay, trong nghien cu khoa hoc, thanh cong hay that bai he tai cho biet van dung phng phap hay khong. F. Bacon cung ong quan iem vi Descartes, ong cho rang co phng phap ngi ta co the kham phap c moi chan ly, biet van dung phng phap la co the tr thanh thien tai cua nhan loai. C. Bernarde, mot nha sinh ly hoc than kinh th co quan iem trai ngc vi vi hai nha phng phap luan tren ay. Ong cho rang phng phap khong phai la yeu to quyet nh trong nghien cu khoa hoc, phng phap khong em lai y tng cho ngi khong co y tng; phng phap ch ong mot vai tro rat phu, no ch co vai tro sap xep y tng. Ong khang nh: y tng la hat giong cua thien tai, phng phap t no khong lam c g. 3

Phng phap ong vai tro quan trong trong nghien cu khoa hoc, no co the giup ch cho tr tue nhanh chong kham pha chan ly va kiem chng chan ly, no tap cho tr tue vao khuon phep e at muc ch, giup tr tue khoi nhng sai lam, mo mam vo ch mat thi gian. Tuy nhien, t phng phap khong quyet nh thanh cong trong nghien cu khoa hoc, no khong the em lai cho oc sang kien, tr sang tao cho ngi khong co kha nang nhan thc, no khong the thay the cho tr tue. Tuy nhien, no cung ch la yeu to tr giup tr tue ch khong phai la yeu to quyet nh thanh bai trong nghien cu khoa hoc. V vay, neu biet van dung no ung luc, ung cho, linh hoat th no se a en li ch toi u trong nghien cu, nhng neu lam dung no se co the ri vao tnh trang may moc, x cng, bao thu ve cach tiep can oi tng. Trong nghien cu, chung toi cho rang e thanh cong hoi u ba yeu to: phai co kha nang nhan thc, phai co phng phap hp ly va phai co y ch kien tr e vt qua kho khan; thieu mot trong ba yeu to o kho at c ket qua. 2. Khai niem phng phap luan Phng phap luan la khoa hoc nghien cu hau nghiem cac phng phap khoa hoc, ngha la cach thc suy ngh, ly luan, khao cu, quan sat, th nghiem, at gia thuyet, kiem chng gia thuyet, kham pha nh luat cua cac nha khoa hoc. Khoa hoc nay khong i nghien cu ve t nhien, xa hoi, con ngi ma oi tng cua no chnh la cac phng phap. Muc ch cua phng phap luan la uc ket cac phng phap, cac quy luat logch nghien cu khoa hoc trong qua trnh kham pha chan ly. Mot trong nghng bc au tien trong nghien cu la ngi nghien cu phai co thao tac phng phap luan, ngha la phai chon la phng phap thch hp e tiep can va giai quyet van e. Cac nha phng phap luan co nhiem vu xay dng, he thong hoa, phan tch, so sanh e xac nh mat manh, mat yeu cua tng phng phap trong qua trnh tiep can nhng oi tng nhat nh. 3. Khai niem khoa hoc 3.1.Khoa hoc la g? Khai niem khoa hoc la mot trong nhng khai niem co nhieu nh ngha nhat, tren the gii hien nay co khoang bon tram nh ngha khac nhau ve khai niem khoa hoc. Aristote nh ngha: Khoa hoc la tri thc pho 4

bien va tat yeu1, Cultiver th nh ngha: Khoa hoc la he thong nhan thc va nghien cu co phng phap nham muc ch kham pha ra nhng nh luat tong quat ve cac hien tng2. Dc vao nhng ac trng cua tri thc khoa hoc, co th inh nghia: Khoa hoc la mot he thong tri thc khach quan, pho bien, tat yeu va phi giai cap cua nhan loai ve the gii t nhien, xa hoi va ve chnh con ngi. Tri thc khoa hoc la tri thc he thong, ngha la cac luan iem khoa hoc bao gii cung co moi lien he chat che vi cac luan c, cac luan iem khac. S ung an cua mot luan iem la s ung an cua mot vong khau trong he thong ly luan chat che va chnh xac. Tri thc khoa hoc la tri thc khach quan, ngha la tri thc ay mac du c mot hoac mot nhom ngi kham pha ra, tuy nhien no van ton tai khong phu thuoc vao cam giac chu quan cua bat c ai. Tri thc khoa hoc la tri thc pho bien, ngha la tri thc ay co ga tr nh nhau, c con ngi nhan thc va van dung tng oi giong nhau trong moi khong gian va trong moi thi gian. Tri thc khoa hoc la tri thc tat yeu, ngha la tri thc co luan c va c luan chng. y la mt trong nhng c trng phn bit khoa hoc vi cac hinh thai tinh thn khac cua y thc xa hi. Tri thc khoa hoc co tnh chat phi giai cap, ve nguyen tac moi ngi, moi tang lp trong xa hoi eu co quyen nhan thc va van dung tri thc khoa hoc nh nhau, khong phan biet giai cap nay c nhan thc khoa hoc, con giai cap khac th khong. 3.2. Phan loai khoa hoc Ve van e phan loai khoa hoc cung co nhieu quan iem va nhieu cach phan chia khac nhau. Tuy nhien, ngay nay xet theo oi tng va muc ch, khai niem khoa hoc c phan chia thanh hai loai: - Khoa hoc c ban: Khoa hoc c ban la khoa nghien cu ve t nhien, ve xa hoi va ve chnh con ngi nham muc ch kham pha ra cac tnh chat, cac quy luat e nhan thc ngay cang chnh xac hn ve the gi hien thc khach quan. Khoa hoc c ban c chia ra thanh: khoa hoc t nhien va khoa hoc xa hoi - nhan van. + Khoa hoc t nhien: nghien cu ve cac quy luat, cac tnh chat va cac dang ton tai cua the gii t nhien nham muc ch kham pha ra quy luat

1 2

Aristote, Organon, Volume II, p.223 Cultiver, Epistegne, p. 23.

va cac vat the, cac thuoc tnh ton tai trong the gii t nhien e giup con ngi nhan thc ung ve the gii t nhien. + Khoa hoc xa hoi - nhan van: khoa hoc xa hoi va nhan van la khoa hoc nghien cu ve cac quy luat, cac hnh thc bieu hien, cac tnh chat, cac nguyen taccua xa hoi va cua con ngi nham muc ch kham pha ra cac quy luat, cac tnh chat, cac yeu to cua con ngi va cua xa hoi e giup con ngi nhan thc ung va ieu chnh s phat trien cua xa hoi cua con ngi ung hng. - Khoa hoc ng dung: nghien cu ve cac nguyen ly, nguyen tac ky thuat, phng thc, cong nghe nham muc ch xay dng nguyen ly, giai phap, cong thc...e sang tao ra nhng oi tng mi cha tng ton tai va thiet lap nhng giai phap hu ch e giai quyet nhng van e cua xa hoi va t nhien ang at ra nham ap ng nhu cau i song vat chat va tinh than cua con ngi ngay cang cao. Cach phan chia tren cung ch mang tnh tng oi, v ngay nay s lien ket va giao thoa cua cac khoa hoc ngay cang ro net va can thiet. Khoa hoc c ban cung phai hng en ng dung va khoa hoc ng dung cung giup con ngi ngay cang nhan thc sau sac hn va chnh xac hn. 4. Khai niem nghien cu khoa hoc 4.1. Nghien cu khoa hoc la g? Nghien cu khoa hoc la qua trnh tm kiem quy luat, tnh chat, nguyen ly va nhng ieu ma nhan loai cha biet, phat hien ra nhng giai phap u viet e giai quyet van e ang ton tai, nham muc ch giup con ngi nhan thc ung va cai tao the gii hien thc, ap ng cho nhu cau cuoc song cua con ngi. Qua nh ngha chung ta nhan thay nghien cu khoa hoc co mot so tnh chat: th nhat, kham pha quy luat cua t nhien hoac xa hoi; th hai, kham pha ra cai mi ma nhan loai cha biet; th ba, xac nh c thc trang va nguyen nhan cua van e; th t, a ra c hng giai quyet van e; th nam, sang che ra nguyen ly, cong thc e tao ra mot oi tng mi ( vat, con, cay mi ve tnh nang co li cho xa hoi 4.2. Phan loai nghien cu khoa hoc Xet ve oi tng va muc ch nghien cu, co the chia nghien cu khoa hoc thanh nam loai: Mo ta, giai thch, d bao, sang tao va tong hp. 6

- Nghien cu mo ta: hnh thc nghien cu xac nh oi tng ve quy mo, tnh chat ac trng cua mot oi tng e phan biet oi tng nay vi oi tng khac. V du: Nghien cu ve ket cau cua hat hardron; Nghien cu ve Hoang thanh Thang long; Nghien cu ve chien lc kinh doanh cua cong ty Sinh li; Nghin cu v thc trang tht nghip Tp.H Chi Minh. - Nghien cu giai thch: la hnh thc nghien cu giai thch thc trang va nguyen nhan cua mot van e, e biet c nguyen nhan ton tai va nguyen nhan tac thanh cua oi tng. V du: Nghien cu ve nguyn nhn cua bnh dich Sars; Nghien cu ve nhng yu t tac ng n qua trinh hinh thanh nhn cach; Nghin cu v nguyn nhan cua van e ach tac giao thong Thanh pho Ho Ch Minh hien nay. - Nghien cu d bao: la nghien cu van dung nhng s hieu biet qua trnh phat sinh phat trien cua oi tng nham muc ch nhan dang qua trnh hoat ong cua mot oi tng trong tng lai. Ket qua cua nghien cu d bao bao gi cung phai chap nhan sai so, v nhieu ly do ket qua khong hoan toan xay ra nh d bao. Tuy nhien, nghien cu d bao khac vi chiem tinh, boi toan khong can c tren nhng luan c khach quan, khoa hoc. Nghien cu d bao phai da tren nhng luan c khach quan, khoa hoc va phai c luan chng hp logic. V du: Xu hng va ac iem cua toan cau hoa trong na au cua the ky 21; C hi va thach thc cho doanh nghip Vit Nam khi gia nhp WTO... - Nghien cu sang tao: la hnh thc nghien cu e tm ra nguyen ly, cong thc, giai phap e tao ra nhng oi tng mi nham phuc vu li ch cho cuoc song con ngi. V du e tai: Xay dng nguyen ly va cong thc cho be tong sieu nhe; Nghien cu che tao tay may cho ngi tan tat hai tay. - Nghien cu tong hp: la hnh thc nghien cu gan nh bao gom tat ca nhng loai nghien cu tren ay; no va xac nh thc trang, va tm nguyen nhan va d bao va va a ra giai phap. V du e tai: Thc trang, nguyen nhan, xu hng va giai phap giai quyet van e rac thai thanh pho Ho Ch Minh. Thc trang, nguyen nhan, va giai phap ngan chan bang a lau nc ta hien nay, Van e tieu cc trong giao duc pho thong Viet Nam hien nay...

5. Phan biet khai niem phat minh, phat hien, sang che va sang tao 5.1. Khai niem phat minh (decouvert) Khai niem phat minh dung e ch qua trnh con ngi kham pha ra cac quy luat, cac thuoc tnh cua the gii t nhien. Phat minh co ac iem: + Khong trc tiep ap ng nhu cau vat chat cua con ngi ma ch ap ng nhu cau nhan thc cua con ngi ve the gii t nhien. + Cac phat minh khong co gia tr thng mai: khong the mua va cung khong the ban. + Ban than cac phat minh khong c bao ho phap ly. + Cac phat minh thong thng ton tai lau dai trong lch s. + Khong c cap bang. Cac nha phat minh co the c hoi ong khoa hoc quoc gia hoac the gii trao tang nhng danh hieu, phan thng e anh gia va ton vinh cong lao cua ho nhng khong cap bang phat minh. 5.2. Khai niem phat hien ( decouvert ) Khai niem phat hien dung e ch qua trnh con ngi tm ra cac quy luat xa hoi, cac yeu to va cac vat the a ton tai trong the gii t nhien. Khai niem phat hien co cac tnh chat nh khai niem phat minh. Hai thuat ng phat minh va phat hien Viet Nam co s phan biet, nhng that ra, tuy nhin co the ong nhat hai thuat ng nay v trong tieng La tinh ch co mot t la decuverte, tieng Anh discovery, va tieng Phap la decouverte e ch tat ca nhng ket qua ma con ngi kham pha trong t nhien cung nh trong xa hoi va trong chnh con ngi. 5.3. Khai niem sang che (invention) Khai niem sang che dung e ch qua trnh con ngi tm ra nguyen ly, cong thc, phng phap e tao ra nhng oi tng mi cha tang co trong the gii hien thc. Khai niem sang che co nhng ac iem: - ap ng nhu cau cuoc song cua con ngi - c cap bang sang che ( patent ). - Co gia tr thng mai: ngi ta co the mua ban sang che hoac nhng quyen san xuat. - c bao ho phap ly: thng goi la quyen s hu cong nghiep. 5.4. Khai niem sang tao ( creation ) 8

Khai niem sang tao c dung e ch qua trnh con ngi tao ra mot san pham mi. Gia sang che va sang tao co moi quan he vi nhau, thong thng sang che ra nguyen ly trc va sau o ap dung nguyen ly e sang tao, tuy nhien, co nhng trng hp sang tao trc sang che. Khai niem sang tao con dung e ch kha nang bien tau cua y tng trc nhng tnh huong nhat nh. Chng 2 CAC NGUYEN TAC C BAN TRONG NGHIEN CU KHOA HOC 1. Nguyen tac thong nhat gia ly luan va thc tien trong nghien cu 1.1. Khai niem ly luan Ly luan la he thong tri thc cua con ngi khai quat t hien thc va c xay dng tren c s khai niem, phan oan va suy luan va tng. T duy tru tng gom co khai niem, phan oan va suy luan. Trong o khai niem c tao thanh t qua trnh phan tch tong hp, tru tng hoa, khai quat hoa. Phan oan c tao thanh t viec lien ket cac khai niem. Suy luan c hnh thanh t cac hnh thc ket cau cua cac phan oan. Va en lt mnh cac suy luan lien ket vi nhau e tao thanh cac he thong ly luan, cac hoc thuyet, cac luan iem khoa hoc - Cac ac iem cua ly luan: th nhat, ly luan co tnh chat gian tiep; th hai, ly luan co tnh tru tng, khai quat; th ba, ly luan co gia tr tng oi: co the ung va cung co the sai. - Vai tro cua ly luan: ly luan ong vai tro cc ky quan trong, no nh hng cho hoat ong cua con ngi noi chung. V ly luan co tnh chat tng oi nen vai tro nh hng cua ly luan bao gii cung co hai kha nang trai ngc nhau. Neu he thong ly luan la tri thc ung th no ong vai tro thuc ay s phat trien cua xa hoi. Ngc lai, neu he thong ly luan la tri thc sai lam th no km ham s phat trien cua xa hoi. ieu nay rat de nhan thay, tren the gii nc nao co he thong ly luan ung th nc o phat trien, con nc nao co he thong ly luan sai, hoac yeu kem th nc o cham phat trien. V vay, viec hoc tap, nghien cu khong ngoai muc ch nang cao ly luan, chuan xac hoa ly luan e nh hng ung an cho hoat ong thc tien. 1.2. Khai niem thc tien 9

Thc tien la toan bo nhng hoat ong vat chat co muc ch, co tnh lch s xa hoi nham muc ch cai tao t nhien va xa hoi. Hoat ong thc tien la nhng hoat ong vat chat, khong bao gom moi hoat ong cua con ngi. Hoat ong thc tien la hoat ong c ban cua con ngi trong qua trnh phat trien cua xa hoi. V vay, xet theo noi dung va phng thc thc hien, hoat ong thc tien mang tnh chat xa hoi, la phng thc can ban cua s ton tai xa hoi loai ngi. - Nhng bieu hien cu the cua thc tien: th nhat, hoat ong san xuat cua cai vat chat; th hai, hoat ong chnh tr cai tao xa hoi; th ba, hoat ong thc nghiem khoa hoc. - ac iem cua thc tien: cu the: thay c, o lng c chnh xac, co gia tr trc tiep oi vi cuoc song con ngi. - Vai tro cua thc tien oi vi ly luan: + Thc tien ong vai tro la muc ch cua ly luan. Con ngi hoat ong ly luan bao gii cung lay thc tien lam ch en, v suy cho en cung moi nghien cu ly luan cung e ap ng nhu cau vat chat va nhu cau nhan thc cua con ngi. + Thc tien ong vai tro la c s va ong lc cua ly luan Con ngi nghien cu bao gi cung xuat phat t nhng van e cua thc tien va cung chnh thc tien thuc ay con ngi ngay cang hoan thien, chuan xac hoa ly luan. V vay, thc tien ong vai tro la c s va ong lc cua ly luan. + Thc tien ong vai tro la tieu chuan cua ly luan e anh gia mot he thong ly luan la ung hay sai, ch co thong qua hoat ong thc tien th he thong ly luan ay mi c chng minh mot cach thuyet phuc la ung hay sai, ung mc o nao va sai mc o nao. V vay, thc tien la tieu chuan cua ly luan, ch co thc tien mi la thc o cua ly luan. Chung ta biet, thc tien co the la tieu chuan trc tiep cua ly luan, nhng cung co the la tieu chuan gian tiep cua ly luan. Co nhng trng hp, ngi ta co the chng minh s ung an hoac sai lam cua mot he thong ly luan bang mot he thong ly luan khac; tuy nhien, he thong ly luan khac ay a c thc tien kiem nghiem la chan ly trc o roi th no mi tr thanh luan c xac thc ang tin cay. 1.3. Yeu cau cua nguyen tac thong nhat gia ly luan va thc tien 10

Th nhat, nghien cu khoa hoc phai bat au t nhng van e cua thc tien cuoc song; qua trnh nghien cu phai bam sat thc tien cuoc song va ket qua cua nghien cu phai co ga tr cho thc tien cuoc song. Neu nghien cu khong lay thc tien lam c s, ong lc, muc ch va tieu chuan th nghien cu o ch la nghien cu suong, vo bo. Th hai, con ngi phai biet tran trong nhng gia tr nghien cu, phai bien tri thc thanh hanh ong, ngha la phai manh dan ap dung nhng tri thc khoa hoc vao thc tien cuoc song, khong nen tach ri nghien cu nh la mot hoat ong thuan tuy cua tr tue, hay e tri thc ly luan khoa hoc nh hng cho hoat ong thc tien. Neu thc tien khong c nh hng bi tri thc ly luan khoa hoc th thc tien ay la thc tien mu quang, kem hieu qua. V vay, ly luan va thc tien phai thong nhat vi nhau nh mot nguyen tac c ban trong nghien cu khoa hoc noi rieng va trong moi hoat ong cua con ngi noi chung. Th ba, ngi nghien cu phai tranh hai thai cc: chu ngha kinh nghiem va chu ngha giao ieu. Tc la khng c xem thng cac nguyn tc, phng phap, quy cach va cung khng qua may moc, x cng, rp khun theo sach v. 2. Nguyen tac khach quan trong nghien cu khoa hoc 2.1. C s cua nguyen tac khach quan trong nghien cu The gii hien thc khach quan ton tai khong phu thuoc vao nhan thc chu quan cua bat c ai. The gii khach quan co the la t nhien, la xa hoi, la con ngi, la khong gian, thi gian, la qua trnh, la cac quy luattat ca eu thuoc ve the gi vat chat, tat ca eu co chung thuoc tnh ton tai khach quan. 2.2. Yeu cau cua nguyen tac khach quan trong nghien cu Nguyen tac khach quan yeu cau ngi nghien cu phai xuat phat t s that, t thc te khach quan, nghien cu oi tng nh no von co, von ton tai, khong ap at cho oi tng nhng thuoc tnh ma no khong co, khong co tnh che ay nhng thuoc tnh von co cua oi tng. e tuan thu nguyen tac khach quan trong nghien cu, chu the nghien cu can tam thi bo qua lap trng giai cap, quan iem ang phai, niem tin ton giao, thanh kien, li ch ca nhan Chung ta khong phu nhan nhng yeu to ay co vai tro nhat nh trong cuoc song; tuy nhien, trong nghien cu khoa hoc, neu chung ta khong tam thi bo qua 11

chung th chung se tr thanh nhng vat can vo cung ln trong qua trnh tiep can oi tng nghien cu. V du: Nghien cu ve vai tro cua chu ngha t ban trong gian oan hien nay. Neu c kh kh gi lap trng quan iem cu cua chung ta, e rang chung ta khong the thay het nhng vai tro quan trong cua chu ngha t ban. Hay, nghien cu ve quy luat phat trien cua xa hoi loai ngi. Neu chung ta gi nguyen lap trng, quan iem Mac xt, e rang chung ta se x cng trong qua trnh tiep can va giai thch van e. Neu chung ta m rong tam nhn ve cach tiep can, chung ta se co c cac cach tiep can va giai thch khac nh quan iem Nen van minh cua Toffler. ieu o khong co ngha ngi nghien cu i ngc lai he t tng, lap trng quan iem cua ang, cua Nha nc ma thc chat lam phong phu hoa he t tng, co van cho ang cho Nha nc nhng luan iem khoa hoc e bo sung vao he thong ly luan cua ang va cua Nha nc trong qua trnh hoat ong thc tien. Ngi nghien cu, ac biet tren lnh vc khoa hoc xa hoi, nhan van, kinh t, quan ly xa hiphai dung cam i trc e vach ng, c vn cho ang, cho Nha nc chin lc, giai phap mi, hiu qua hn, ch khong phai ch i sau nghien cu giai thich, c vu nhng quan iem, ng loi cua ang va cua Nha nc a co. 3. Nguyen tac toan dien va lch s cu the trong nghien cu 3.1. C s cua nguyen tac toan dien va lch s cu the Nguyen tac toan dien c xay dng tren c s nguyen ly toan dien cua phep bien chng. Nguyen ly toan dien phat bieu: s vat hien tng khong ton tai co lap ma ton tai trong moi quan he vi muon ngan s vat hien tng khac. Moi quan he co tnh pho bien, a dang, rieng biet. Bat c s vat hien tn nao cung co qua trnh ra i phat trien va diet vong, trong nhng khong thi gian nhat nh, s vat, hien tng co nhng thuoc tnh ac trng nhat nh, nhng trong khong gian khac, thi gian khac cung s vat hien tng ay se co the co nhng thuoc tnh khac ma trc o no cha co. 3.2. Yeu cau cua nguyen tac toan dien va lch s cu the trong nghien cu Th nhat, nguyen tac toan dien yeu cau ngi nghien cu xem xet, tiep can oi tng nhieu mat, nhieu moi quan he khac nhau. Tranh 12

cach tiep can mot chieu, phien dien, thay cay ma khong thay rng, ng nh thay boi xem voi. Th hai, nguyen tac toan dien yeu cau ngi nghien cu trong muon ngan moi quan he cua oi tng, phai xac nh c nhng moi quan he c ban, quyet nh ban chat cua van e can nghien cu. Tranh cach tiep can thieu trong iem, lan man, khong giai quyet c van e nghien cu. Th ba, trong nghien cu khoa hoc, ngi nghien cu phai khai quat c boi canh, van e nghien cu. Tc la xac nh nghien cu oi tng, khach the trong khong gian nao va trong thi gian nao, neu khong, e tai nghien cu se tr nen m ho va luan iem khoa hoc cua e tai cung tr nen lan man, khong co gia tr. 4. Nguyen tac hoai nghi trong nghien cu khoa hoc 4.1. Khai niem hoai nghi khoa hoc Hoai nghi khoa hoc la nhng hoai nghi xuat hien, phat sinh khi chu the nghien cu nghi ng, khong tuyet oi tin tng vao nhng luan iem, hoc thuyet, chan ly a co. No la khi iem cua qua trnh truy tm, tai tao, bo sung hoan thien chan ly. Trong khoa hoc, hoai nghi c nang len thanh mot nguyen tac c ban: Khong hoai nghi khong the tm thay chan ly. R.Decartes a tng noi: Cai quy trong khoa hoc la phai biet hoai nghi, hoai nghi t kham pha t, hoai nghi nhieu, kham pha nhieu, khong hoai nghi khong kham pha c ieu g3. Cong tac nghien cu khoa hoc ch phat trien va tien len trong qua trnh giai ap nhng van e hoai nghi. Hoai nghi trong khoa hoc khong phai e choi bo chan ly ma thc chat la e i tm kiem mot chan ly ch thc. Ngi nghien cu khong hoai nghi, khong biet at lai van e th chac chan chang bao gi tm thay chan ly mi va hoan thien tri thc cu. Nguyen tac hoai nghi giup ngi nghien cu tranh tuyet oi hoa chan ly khoa hoc a co san, kch thch y tng mi e kham pha chan ly khoa hoc, bo sung, hoan thien tri thc ang co, khac phuc nhng cho khiem khuyet cua cua tri thc nhan loai. 4.3. Mot so cach thiet lap hoai nghi trong khoa hoc
3

R. Decartes, La Pensee, p. 248.

13

Trc mot luan iem, co the at nhng van e nh: Luan iem nay c rut ra t au? Luan iem nay a c chng minh bang thc tien cha? Cac luan c e chng minh luan iem nay a u cha? Luan iem nay cua ai a ra? Ngi a ra luan iem nay ng tren lap trng quan iem nao? Luan iem nay co mau thuan vi luan iem nao ang ton tai hay khong? Mau thuan vi hien thc khach quan hay khong? 4.4. Yeu cau cua nguyen tac hoai nghi trong nghien cu khoa hoc Th nhat, trong nghien cu khong tuyet oi tin tng bat c mot luan iem nao, cho du o la nhng luan iem cua nhng ngi noi tieng nhat, uy tn nhat. Th hai, khong chap nhan bat c luan iem nao khi khong ay u luan c, khong hien nhien ung. Th ba, phai biet at lai van e, phat hien mau thuan cua mot luan iem ang ton tai. 5. Nguyen tac ao c trong nghien cu Moi hoat ong cua con ngi eu phai hng en nguon chan, thien my, v li ch cua cong ong, cua nhan loai. V vay, nganh nghe g trong xa hoi cung can phai tuan thu ao c nghe nghiep: nganh y th phai co y c, nganh kinh doanh co ao c kinh doanh, nganh giao duc co ao c trong giao duc Nghien cu khoa hoc cung la mot hoat ong xa hoi, v vay nghien cu khoa hoc cung can phai tuan thu nhng nguyen tac ao c nhat nh. Trong nghien cu khoa hoc ngi nghien cu can tuan thu mot so yeu cau c ban sau ay: Th nhat, ngi nghien cu phai trung thc trong qua trnh nghien cu: Phai nghiem tuc vi chnh mnh va vi ong nghiep trong nghien cu, khiem ton hoc hoi, tran trong ke tha thanh qua cua hng ngi i trc. Cu the la khong c ao van, ao y, ao so lieu, ao t tng cua ngi khac. Trong nghien cu, chung ta c quyen ke tha thanh qua cua ngi i trc, tuy nhien, ke tha phai hp ly; ngha la khi trch dan bat c t lieu nao eu phai cc chu ro rang ( ghi ro nguon goc xuat x ): tac gia, tac pham, nha xuat ban, ni xuat ban, nam xuat ban,, ng co tnh lap liem, an cap cua ngi khac lam cua mnh, o la hanh vi: lu manh gia danh tr thc rat ang che trong nghien cu. 14

Trung thc trong nghien cu con co ngha cac so lieu phai trung thc, tranh nhng trng hp v ly do nay, ly do kia khong lay u so lieu thc te nen ba ra d lieu, so lieu e chng to luan iem cua mnh co c s. Nhng so lieu sai lech ay se rat nguy hiem khi no c a ng dung thc te. Nhng luan iem c chng minh bang nhng so lieu ao ay se vo cung tai hai neu luan iem ay c nang len thanh mot chnh sach xa hoi. Th hai, nguyen tac ao c yeu cau ngi nghien cu phai co muc ch tch cc trong qua trnh nghien cu. Ngi nghien cu phai hng en nhng muc ch lam cho con ngi ngay cang sung sng, hanh phuc, xa hoi ngay mot phat trien, the gii phon vinh; tranh nhng nghien cu v muc ch tieu cc, muc ch xau. Chang han nghien cu e tao bom vi trung, tao vi rut xam nhap va pha cac thong tin d lieu cua ngi khacnghien cu giai phap tron thue gia tr gia tang. Chng 3 CAC PHNG PHAP C BAN TRONG NGHIEN CU KHOA HOC Nh phan nhap mon chung toi a trnh bay, moi khoa hoc co oi tng rieng, muc tieu rieng, yeu cau rieng, v vay moi khoa hoc co cac phng phap rieng e tiep can va giai quyet cac van e nhat nh. chng nay, chung toi ch trnh bay nhng phng phap c ban ma hau het cac khoa hoc eu t hay nhieu van dung cac nguyen ly cua no. 1. Phng phap phan tch 1.1. Khai niem phan tch Phan tch la thao tac tach mot chnh the thanh cac yeu to, cac thanh phan e xac nh v tr va vai tro cua tng yeu to trong chnh the o. Th du: phan tch muoi an thanh Na va Cl; phan tch mot menh e thanh chu t, ong t, tuc t, trang t; phan tch mot d an ra thanh cac hang mucKhai niem phan tch (analyser) khac vi khai niem phan chia (deviser). Tuy phan tch va phan chia eu co ngha la tach ra, nhng hai thao tac nay rat khac nhau: Phan tch la tach toan khoi thanh cac yeu to co cac tnh chat khac nhau. Chang han, phan tch hp chat NaCl thanh hai nguyen to Cl va Na. Thao tac phan tch cho ta biet c s khac nhau ve chat gia cai chnh the va cai bo phan. Con phan chia la tach mot khoi ln thanh nhng phan nho hn: khac nhau ve khoi lng 15

nhng tnh chat giong nhau. Chang han, chia mot kilogram ng thanh hai phan, moi phan 5 lang. Vay, thao tac phan chia cho ta s khac nhau ve lng gia oi tng ban au va cac thanh phan c phan chia nhng tnh chat cua cai ban au va thanh phan c phan chia hoan toan giong nhau. Trong s phan tch, cac yeu to n gian hn toan khoi: Cl va Na la nhng chat n th n gian hn NaCl la mot hp chat. Tral lai, trong s phan chia, cac phan van phc tap nh la toan khoi: mot hat muoi cung co ay u tnh chat nh mot khoi muoi. V s phan tch i t phc tap en n gian, t chnh the en cac yeu to, nen no co cong dung giai thch. No giup xac nh c v tr, vai tro, iem manh, iem yeu cua tng yeu to trong chnh the. T o, muon phat trien mot oi tng ch can tac ong vao nhng yeu to, nhng khau quyet nh nhat, ong thi muon ngan chan s banh trng, lan rong mot oi tng ch can tac ong km ham yeu to, nguyen nhan quyet nh nhat cua oi tng o. 1.2. Cac loai phan tch Can c vao ban chat cua cac s vat phan tch va cac ket qau at c, ngi ta phan biet cac loai phan tch sau: + Phan tch thc nghiem ( Analyse experimentale) Phan tch thc nghiem la loai phan tch ap dung vao cac the thuoc gii vat chat nh ru, dam, nc hay cac hien tng ngoai gii nh kh nong, anh sang. V s phan tch nay c ap dung cho cac thc tai vat ly hay vat chat, nen ngi ta con goi la phan tch hien thc hay vat chat. + Phan tch y tng (Analyse ideale) Loai phan tch nay ap dung trc tiep cho cac y tng (idees) va cac y niem ( concepts). o la mot loai phan tch rat thong dung. Phan biet cac kha canh cua mot van e, xet cac phng tien e at mot muc ch, thc hien mot d nh, xet tam ly mot nhan vat, phe bnh mot oan van, mot tac pham, tm hieu mot bien co, mot giai oan lch s, phan biet cac ieu kien quyet nh cua cac hien tng tat ca cac cong viec o eu la phan tch y tng. + Phan tch thuan ly (Analyse rationnelle) 16

Phan tch thuan ly la s tm kiem cac ly do cua mot s kien, mot menh e, la s i t ket qua len en nguyen nhan, nguyen ly. Loai phan tch nay thng dung trong toan hoc, nen goi la phan tch toan hoc. Chng minh toan theo loi phan tch la i t mot menh e can chng minh len en nhng menh e khac a biet ma no phu thuoc. Nhng menh e a biet o la nhng nguyen ly toan hoc ( cong ly, nh e, nh ngha) va nh ly a chng minh. Th du: chng minh rang: tong so cac goc cua mot hnh tam giac bang tong hai goc vuong ngi ta tm en menh e cac goc bu nhau bang hai goc vuong ( nh ly a chng minh) vi s trung gian cua menh e tong so cac goc trong mot tam giac la nhng goc bu nhau ( Xem: chng minh toan hoc). + Phan tch phan tnh ( Analyse reflexive) S suy tng triet ly e cap en tat ca moi s vat, v moi s eu thuoc ve hoat ong cua tinh than con ngi. Nhng khi ngi ta xet ve chnh hoat ong tinh than ay th goi la phan tnh. Phan tch phan tnh la s phan tch ma tinh than ap dung cho chnh hoat ong cua no. o la mot trong nhng phng phap can ban cua luan ly hoc va tam ly hoc: phng phap noi quan ( introspection). Nha luan ly hoc xet en toan hoc chang han, khong phai v chnh toan hoc, ma v muon biet tr tue hoat ong the nao e tao ra toan hoc. Trong cong viec ay, tr tue nha luan ly i t khach the ( objet) ve chu the ( sujet ), t ieu t tng (pense) ve ngi t tng ( pensant): o la phan tch phan tnh. Nha tam ly hoc cung vay, khi xet mot tnh cam chang han, chnh la a phan biet mnh ra lam khach the va chu the: mnh buon, mnh lai xet noi buon cua mnh. 1.3.Y nghia cua phan tch Phan tch la phng phap i t ket qua len en nguyen nhan, nguyen ly, nen no la phng phap nghien cu ( recherche), ieu tra ( investigation). Ngi ta dung phng phap nay e kham pha nguyen nhan va nh luat cua cac s kien e giai quyet mot van e hoac ly luan hoac thc hanh. No la linh hon an giau cua qui nap.4 Noi rang khoa hoc co muc ch cat ngha cai hu hnh phc tap bang cai vo hnh n gian chnh la nh ngha khoa hoc bang s phan tch vay. Cung co nhng tac gia nh Bachelard, Bergson,... nghi ng cong dung
4

F. Bacon, New Organon, p. 232.

17

giai thch khoa hoc cua phng phap phan tch. S cat ngha cai phc tap bang cai n gian theo thuyet Descartes da vao mot nh e ong c ky thuat ( mecaniste) la: toan the c giai thch bang tong so cac thanh phan. nh e nay khong c cong nhan trong sinh vat hoc va cac khoa hoc nhan van. Trong sinh vat hoc, ngi ta giai thch cac van hanh thanh phan (fonctionnements partiels) bang van hanh toan the (fonctionnement global) cua c the. Trong tam ly, mot thai o hay c ch la mot s phan ng toan the oi vi mot canh huong toan the ch khong phai la mot tong so cac phan xa do cac vat kch thch gay ra. Trong xa hoi hoc, ngi ta ch tm hieu toan the mot nh che, ch khong the cat ngha no bang cach phan tch. That ra nhng nhan xet tren ch neu ra nhng s kho khan cua phng phap phan tch, ch khong phu nhan c cong dung giai thch cua no. Phng phap phan tch c thc hanh mot cach ung an van la cong cu ac biet cua khoa hoc.5 2. Phng phap tong hp 2.1. Phng phap tong hp la g ? Phng phap tong hp la phng phap lien ket cac yeu to, cac thanh phan thanh mot chnh the co tnh chat ln hn tong cac tnh chat cua cac yeu to ban au. V du : tong hp mot nguyen t natri va mot nguyen t clo se co c mot hp chat la muoi an. Lien ket bay not nhac theo nhng nguyen tac nhat nh se tao ra c cac ban nhac... Neu cac yeu to la ket qua cua s phan tch mot tong hp san co, th s hp cac yeu to o la mot s tong hp tai tao (reconstruction). Tong hp H va O thanh nc di tac ong cua tia ien la mot s tai tao, v H va O la nhng yeu to c phan tch nc ra. Trong trng hp ngi ta hp cac yeu to thanh mot tong hp mi, th s tong hp ay la mot s sang tao (creation). Phng phap nay thng c dung trong hoa hoc t khi Marcelin Berthelot1 tong hp chat Aldehyde formique. 2.2. Cac loai tong hp + Tong hp thc nghiem

Xem Tran Trong San, Luan Ly Hoc, tr. 77

18

Tong hp thc nghem la loai tong hp ap dung thc tai vat ly hay vat chat, cung goi la tong hp thc s hay vat chat. Th du: hp H va O thanh nc; rap cac banh xe, cac truc xe lai thanh bo may + Tong hp y tng o la s tong hp cac y tng, cac y niem. Th du: nha van xep at y tng e lam mot bai van, nha s hoc thu thap tai lieu e lap lai mot giai oan lch s, nha triet hoc thiet lap mot he thong e giai thch moi s, nha bac hoc at ra thuyet ly e cat ngha cac hien tng + Tong hp thuan ly Tong hop thuan ly i t cac nguyen ly n gian en cac ket qua phc tap. o chnh la suy luan dien dch thng dung trong chng minh toan hoc. Th du: T nh ngha hnh bnh hanh, ngi ta suy ra nh ly: Trong mot hnh bnh hanh, cac ng cheo cat nhau iem gia cua chung. V vay, tong hp thuan ly cung goi la tong hp toan hoc. + Tong hp bien chng Luan ly hoc nh gia cua Aristote ch cong nhan co hai gia tr ung va Sai, va coi s mau thuan la iem vo ly tuyet oi, khong the vt noi. Trai lai, theo Bien chng phap cua Hegel ( 1770 1831) mau thuan chnh la ieu kien cua s tien bo. S mau thuan gia chnh e (these) va phan e (antithese) a en ket qua la hp e (synthese), mot menh e mi phong phu hn, gi lai c tat ca nhng g hp thc trong cac menh e tren. Th du: Louis de Broglie 1 a tao ra thuet c hoc ba ong can c vao hai thuyet mau thuan nhau ve anh sang: thuyet anh sang truyen i bang cac hat cc nho (cua Newton)1, va thuyet anh sang truyen i bang ba ong (cua Huyghens)2. 2.3. Gia tr cua tong hp Bang phng phap tong hp, ngi ta hp cac y tng, cac s kien thanh mot toan th; ngi ta i t cac nguyen ly, nguyen nhan xuong en cac ket qua. Trong s hoc, sau khi thiet lap cac s kien lch s bang cach phe bnh s lieu, nha s hoc lam cong viec tong hp: tm s lien lac gia cac bien co lch s, xay dng lai mot giai oan lch s trong qua kh. Khi ta trnh bay mot viec g bang cach neu ra cac hau qua cua no, o la ta dung phng phap tong hp. 19

Ngoai cong dung chnh la trnh bay, chng minh, tong hp con c dung trong viec phat hien va sang che khoa hoc: ngi ta co the kham pha ra c cac hp chat mi bang cach tong hp cac chat n gian (tong hp sang tao); s phan loai cac sinh vat, s he thong hoa cac nh luat rieng re thanh nguyen ly cung em lai cho nha bac hoc nhng ieu hieu biet mi. Khi noi ve gia tr cua s phan tch, ta a biet viec phan tch khong the tien hanh vo cung vo tan, v co nhng cai tr tue khong the phan tch, giai thch c. Tong hp cung the, no khong the nao ay u hoan toan. Tr tue con ngi kho at c en mot tong the tuyet oi ma moi s co the t o suy ra mot cach tat nhien. Bi v ta khong nam c chan ly hoan toan, nhat nh va kien thc cua ta bao gi cung con thieu sot. 2.4. Moi quan he bien chng gia phan tch va tong hp Noi ve cong dung cua phan tch va tong hp trong khoa hoc, Claude Bernard viet: Khi nghien cu khoa hoc, ngi ta phan tch; khi trnh bay, giang day cho ngi khac, th dung tong hp. Khi nao cha the trnh bay khoa hoc bang tong hp, th tc la khoa hoc ay cha c thanh lap thc s. Khoa hoc ch c thanh lap thc s khi nao c tong hp thc s. Nhng ngi lam cho khoa hoc thanh tong hp la nhng bac v nhan. Nh Newton oi vi vat ly va Lavoisier oi vi hoa hoc. o cung chnh la quan niem co ien cua Decardtes va Newton phan biet phan tch va tong hp: phan tch la phng phap nghien cu, phat minh, con tong hp la phng phap trnh bay, chng minh. Quan niem ngay nay khong con can c vao cong dung e nhan nh gii han cho phan tch va tong hp nh tren. Bi v ta a biet rang phan tch cung co the dung trong viec trnh bay, chng minh, va tong hp cung co the giup cho viec phat minh va kham pha. S khac nhau gia phan tch va tong hp o la hai thao tac ngc chieu nhau: Phan tch la mmot s lui ve, t ket qua lui ve nguyen ly, t phc tap ve n gian. Tong hp la mot s tien len t nguyen ly en ket qua, t n gian en phc tap.

20

Mac du co s khac nhau ve chieu hng cua thao tac, tuy nhien phan tch va tong hp bo tuc cho nhau; chung co tam quan trong ngang nhau va luon luon cong tac trong hoat ong cua t tng. Condillac1 noi rang: Tong hp gom ca s hp lai va s tach ra. Phan tch gom ca s tach ra va s hp lai. Theo Condillac Tong hp ma khong phan tch la tri thc sai lam, phan tch ma khong co tong hp la tri thc thieu sot. Tong hp va phan tch luon luon bo tuc cho nhau, ieu o ta thay ro trong cac loai phan tch va tong hp. Khi ot kh hydro ma ong goi la kh de bat la co chat nc ( air inflammable aqueux), Lavoisier quan sat s cau tao cua nc; nc la tong hp cua ocxy va hydro. Chnh v a quan sat cau tao tong hp cua nc ma Lovoisier a ngh en viec phan tch hp chat nay. Lai na, s phan tch toan khoi thanh cac yeu to gia thiet rang khi tong hp cac yeu to o, ta lai co c toan khoi luc trc; ngc lai, khi tong hp cac yeu to thanh toan khoi, ta a phai ngh rang neu phan tch toan khoi va hp thanh, ta se lai co c cac yeu to o. Lay ( H20) lam th du. S phan tch H20 thanh H va O gia thiet rang s tong hp H va O se em lai H 20. Khi tong hp H va O thanh H20, viec ay ngu y la neu em H20 ra phan tch, ta lai c H va O. o la moi lien he mat thiet gia phan tch va tong hp thc nghiem. Do o, ung nh li Cousin noi, phan tch can phai c tiep theo bang tong hp, va ngc lai. Neu khong, ta khong the nao at c mot tri thc ung va u ve moi oi tng ma ta muon biet. Trong hoat ong cua t tng, ta cung thay phan tch va tong hp luon luon ke tiep nhau. Du ngi ta ly luan kheo hay vung, tr tue van khi th truy tm nguyen nhan, luc th tr ve ket qua, luc hp cac y tng lai, luc tach cac y tng ta. Suy luan chnh la mot chuoi cac tong hp va phan tch. Renan6 noi rang: Moi nhan thc eu la mot qua trnh phan tch gia hai ln tong hp. Tong hp th nhat con lon xon, cha ang goi la tong hp, phai nh en phan tch e mo xe ra thanh nhng yeu to can ban, sau cung tong hp th hai en lam sang ro ca van e.7 2.4. Khuynh hng t duy phan tch va t duy tong hp
6

Ernest Renan (1823-1892 ), Nha van, nha khoa hoc ngi Phap, tac gia cua tac pham noi tieng: Avenir de la sience
7

21

Phan tch va tong hp cung ch li va can thiet. ieu can thiet la phai s dung the nao cho hai thao tac o hoa hp nhau, khong qua nghieng ve ben no hay ben kia. Trong thc te, s hoa hp o t khi at c: co ngi chuong phan tch hn, co ngi lai coi trong tong hp hn. Do o, ngi ta phan biet hai loai tr tue: t duy phan tch va t duy tong hp. Viec nhan biet hai khuynh hng co y ngha nhat nh trong nghien cu, no giup phat huy het s trng e at ket qua toi u vi mc chi ph toi thieu. + T duy co khuynh hng phan tch : co the biet c nhng ngi nao la ngi co t duy phan tch khi da vao mot so bieu hien nh : Th nhat, chu y en nhng cai cu the hn la nhng cai tru tng.Th hai, hay tm nhng nguyen nhan trc tiep. Th ba, thng xet cac kha canh nho nhat cua oi tng. Th t khong thch suy tng ly luan, ch muon thc hanh nham at c ket qua gan. Ngi co khuynh hng t duy phan tch co cai nhn sang to, ro ret, minh bach oi vi cac van e, nhng cung thng mac khuyet iem la thien can, hep hoi va thch rm ra, t m. + T duy co khuynh hng tong hp : co the nhan thay nhng ngi co khuynh hng tong hp la nhng ngi co nhng bieu hien : Th nhat, chu y en nhng khai niem va nhng quan he tru tng. Th hai, hay tm nhng nguyen nhan sau xa. Th ba, thng lu tam en nhng nguyen tac tong quat, nhng quan niem toan the. Th t, thch ly thuyet hn s kien. u iem cua ngi co oc tong hp la co cai nhn bao quat toan the, tao nen c cac he thong chat che, mach lac. Nhng nhng ngi qua thien ve tong hp thng co nhng nhan xet thieu sot, sai lam, va thai o t man, ngoan co. 3. Phng phap lch s Phng phap lch s la phng phap dien lai tien trnh phat trien cua cac hien tng va cac s kien lch s vi moi tnh chat cu the cua chung8. Phng phap lch s co nhng yeu cau c ban sau ay : Th nhat, phai i sau vao tnh muon mau, muon ve cua lch s, tm cai ac thu, cai ca biet trong cai pho bien. Va, tren c s nam
8

22

c nhng ac thu, ca biet o ma trnh bay the hien cai pho bien cua lch s. Th hai, phng phap lch s con yeu cau chung ta phai tm hieu cai khong lap lai ben cai lap lai. Cac hien tng lch s thng hay tai dien, nhng khong bao gi dien lai hoan toan nh cu. Phng phap lch s phai chu y tm ra cai khac trc, cai khong lap lai e thay nhng net ac thu lch s. Th ba, phng phap lch s lai yeu cau chung ta phai theo doi nhng bc ng quanh co, thut lui tam thi cua phat trien lch s. Bi v lch s phat trien muon mau muon ve, co khi cai cu cha that tan ta, cai mi a nay sinh. Hoac co khi cai mi tuy a chiem u the, nhng cai cu hay con co ieu kien va nhu cau ton tai trong mot chng mc nhat nh. Phng phap lch s la phai i sau vaop nhng uan khuc o. Th t, phng phap lch s yeu cau chung ta i sau vao ngo ngach cua lch s, i sau vao tam ly, tnh cam cua quan chung, hieu lch s ca ve iem lan ve dien, hieu t ca nhan, s kien, hien tng en toan bo xa hoi. Th nam, phng phap lch s phai chu y en nhng ten ngi, ten at, khong gian, thi gian cu the, nham dng lai qua trnh lch s ung nh no a dien bien. Vay, phng phap lch s la nham dien lai tien trnh phat trien lch s vi tnh muon mau muon ve cua no, nham the hien cai lch s vi tnh cu the, tnh hien thc, tnh sinh ong cua no. No giup chung ta nam vng c cai lch s e co c s nam cai logch c sau sac, ung an hn. 4. Phng phap logic 4.1. Khai nim phng phap logic Phng phap logic la phng phap nghien cu oi tng bang cach noi ket cac s kien, cac van e, cac bien co...e vach ra ban chat va quy luat phat sinh, phat trien va diet vong cua oi tng. Phng phap logch khac phng phap lch s cho no khong nham dien lai toan bo tien trnh cua lch s, ma la nham nghien cu qua trnh phat trien lch s, nghien cu cac hien tng lch s trong hnh thc tong quat, nham vach ra ban chat quy luat, khuynh hng chung trong s van ong cua chung. 23

4.2. ac iem cua phng phap logic : Th nhat, phng phap logch nham i sau tm hieu cai ban chat, cai pho bien, cai lap lai cua cac hien tng. Muon vay, no phai i vao nhieu hien tng, phan tch, so sanh, tong hp, v.v e tm ra ban chat cua nhng hien tng. Th hai, neu phng phap lch s i sau vao ca nhng bc ng quanh co, thut lui tam thi cua lch s, th phng phap logic lai co the bo qua nhng bc ng o, ma ch nam lay bc phat trien tat yeu cua no, nam lay cai xng song phat trien cua no, tc nam lay cai quy luat cua no. Logch khong phai la s phan anh lch s mot cach n thuan, ma la s phan anh a c uon nan lai, nhng uon ann theo quy luat ma ban than qua trnh lch s em lai9 Th ba, khac phng phap lch s la phai nam lay tng s viec cu the, nam lay khong gian, thi gian, ten ngi, ten at, so lieu... cu the, phng phap Logch lai ch can i sau nam lay nhng nhan vat, s kien, giai oan ien hnh va nam qua nhng pham tru, quy luat nhat nh. Th t, trong khi trnh bay th phng phap logch can van dung nhng khai niem, pham tru, quy luat hn la trnh bay nhng nhan vat, s viec cu the. Nh nhng ac iem o ma phng phap logch co nhng kha nang rieng la: giup chung ta nhn nhan ra cai mi. Bi v logch la s phan anh cua the gii khach quan vao y thc ngi ta, ma the gii khach quan th khong ngng phat trien, cai mi luon luon nay sinh. Do luon luon chu y en cai pho bien, cai ban chat ma t duy logch de nhn thay nhng bc phat trien nhay vot va thay cai mi ang nay sinh va phat trien nh the nao. Phng phap Logch co the giup ta thay trc c hng i cua lch s, nham ch ao thc tien, cai tao the gii. Phng phap logch con co u iem la giup chung ta tac ong tch cc vao hien thc, nham tai san sinh ra lch s mot trnh o cao hn, ngha la chu ong cai tao, cai bien lch s, nh nam c nhng quy luat khach quan o. 4.3.Moi quan he cua phng phap lch s va phng phap logic Khong bao gi co phng phap lch s hay phng phap logch thuan tuy tach ri nhau, ma la trong cai no co cai kia, hai cai tham nhap vao nhau, anh hng lan nhau. Gii han gia chung ch la tng oi va co
9

C. Mac va Angghen, toan tap, t. 13, tr. 614.

24

ieu kien. Giai thch ve tnh thong nhat gia hai phng phap o. Angghen viet : Ve ban chat, phng phap logic khong phai la g khac, ma cung la phng thc lch s, ch co khac la a thoat khoi nhng hnh thc lch s cua no va khoi nhng hien tng ngau nhien co tac dung pha hoai no
10

. Bi v phng phap logch khong phai ch phan anh

mot cach thu ong, co tnh chat chup anh hien thc khach quan, ma la nham nhan thc hien thc theo s phat trien hp vi quy luat cua no. Tuy vay, v logch khong phai ch la cai pho bien tru tng, ma la cai pho bien t no bao ham s phong phu cua cai ac thu, cai ca the, cai ca biet nen muon nam c cai pho bien, cai quy luat th khong the khong dung phng phap lch s i sau vao cai ac thu cai ca biet Ca trong phng phap trnh bay, phng phap logch hoan toan khong nhat nh phai ong khung trong vi pham tru tng thuan tuy. Trai lai, no oi hoi phai co s minh hoa lch s, phai thng xuyen tiep xuc vi hien thc11. V vay, co the noi la trong phng phap logch a co phng phap lch s. Ngc lai, phng phap lch s cung khong phai la nham mieu ta lch s mot cach gian n, ma la phai qua mieu ta lam noi bat len si day logch chu yeu cua s phat trien lch s, hay noi mot cach hnh anh la : phng phap lch s phai khoac len si day logch can ban mau va tht cua nhng hien tng cu the, bang cach theo sat tng bc nhng hien tng ay, bang cach phan anh toan bo tnh lien tuc lch s ve s phat sinh, phat trien cua nhng hien tng ay. Muon nam c va lam noi bat len si day logch cua lch s th khong the khong dung phng phap logic. Do o, cung co the noi, trong phng phap lch s a co phng phap logch. Phng phap lch s tuy phai theo sat tien trnh phat trien cua lch s, dien lai mot bc ng quanh co, ngau nhien, thut lui tam thi cua qua trnh phat trien hien thc, nhng khong phai la mieu ta lch s mot cach kinh nghiem chu ngha, chat ong tai lieu, ma la mieu ta theo mot si day logch nhat nh cua s phat trien lch s; khong phai mieu ta lch s phat trien mot cach mu quang, ma la phat trien mot cach co quy luat.

10 11

Sd, tr. 616. Sd, tr. 617.

25

Cung vay, phng phap logch tuy khong noi en nhng bc ng quanh co, ngau nhien cua lch s, nhng khong phai v the ma no bo qua viec nghien cu lch s cu the, ch a ra nhng khai quat ly luan vo can c, nhng quy luat, pham tru tru tng khong co mot noi dung lch s, thc te nao. Phng phap logch khong phai la mot s chup anh dan en mot s phan anh khong sinh ong ve hien thc, ma s phan anh biet rut ra t trong lch s cai chu yeu ay the hien c ban chat cua qua trnh lch s. Neu tr lai nguon goc cua hai phng phap nay la cai lch s va cai logch th chung ta thng noi: Neu khong co cai logic, cai lch s ch la mu quang, ma khong co cai lch s th cai logic ch la rong tuech.12 S thong nhat gia phng phap lch s va phng phap logch cung vay. Khong co cai no th khong the co cai kia mot cach hoan chnh. Ch co quan triet ca hai phng phap va biet van dung chung vao cong tac nghien cu th chung ta mi nam that vng c chan ly khach quan. Bi v tieu chuan cua chan ly la ly luan an khp vi thc tien, cung tc la cai logch phai phan anh ung ban chat cua lch s. V phng phap lch s va phng phap logic co tnh thong nhat va cung co muc ch thong nhat la cung nham phi bay ro chan ly khach quan cua s phat trien lch s, nen trong cong tac nghien cu, tong ket khoa hoc, chung ta khong the ch van dung mot phng phap rieng re nao, v thc ra chung ch la hai mat bieu hien khac nhau ma thoi.13 5. Phng phap phan tch ma tran SWOT (Matrix SWOT) 5.1..Khai niem phng phap ma tran SWOT Phng phap ma tran Swot la phng phap c s dung e phan tch anh gia cac kha canh c ban cua mot oi tng nham muc ch e xuat cac giai phap co tnh kha thi cho mot chien lc nhat nh. 5.2. Lc s ve phng phap phan tch ma tran SWOT Phng phap phan tch ma tran SWOT ra i t nhng nam 60-70 cua the k XX tai vien nghien cu Stanford (My) vi qua trnh tm hieu nguyen nhan that bai trong viec lap ke hoach cua tren 500 cong ty co doanh thu cao nhat nc My luc o. Nhom nghien cu gom 5 ngi la Marion Dosher, tien s Otis Bennepe, Albert Humphrey Va Birger Lie.
12 13

Sd, tr. 619 Xem Van Tao, Phng phap lch s va Phng phap logic, nxb. Vien s hoc Viet Nam, 1995, tr.37-50.

26

Tuy nhien nhng y tng manh nha ve mo hnh SWOT a xuat hien t nam 1949 tai cong ty Du Pont (My). Nh a phan tch tren, SWOT la tap hp cua 4 ch viet tat trong tieng Anh. o la: S = Strengths (nhng iem manh) W = Weaknesses (nhng iem yeu) O = Oportunities (nhng c hoi) T = Threats (nhng nguy c) Thong qua phoi hp cac yeu to S, W, O, T, Du Pont tien hanh xay dng ke hoach dai han cho toan bo hoat ong cua cong ty. Ket qua la Du Pont a vn len tr thanh mot oi thu ang gm tai My luc o. Tam gng Du Pont a khi mao cho mot loat cac phong trao tao dng ke hoach soi noi tren khap nc My. Cho ti nam 1960 th mo hnh SWOT cua Du Pont a xuat hien 500 cong ty ln nhat nc My. Lan song nay con tiep tuc lan rong va anh hng ti mot so nc cong nghiep mi Chau My va cac quoc gia phat trien Chau Au nh Anh, Phap, c, Thu S, an Mach va Nauy. Mac du mo hnh do Du Pont a ra em lai nhng khoan li nhuan kech xu cho cac tap oan kinh te ln nhnh viec ap dung mo hnh SWOT do Du Pont a ra di hnh thc la cac ke hoach dai han lai bieu hien nhieu bat on, au t ton kem ma t hieu qua. Cac nha nghien nhan thay th trng canh tranh luon bien ong va dien tien phc tap do o can phai tien hanh ra soat va phan tch SWOT bang cac chien lc ngan han, phu hp vi tng hoan canh cu the ma tat ca oi ngu quan l cung co the a ra mot chng trnh hanh ong thong nhat. e khac phuc nhc iem nay, Robert Stewart thuoc vien nghien cu Stanford (My) cung vi nhom nghien cu cua mnh tai SRI Menlo Park California a tm cach tao ra mot mo hnh mi thay cho mo hnh Tao dng ke hoach cua Du Pont. Cong trnh nghien cu cua Robert Stewart keo dai 9 nam (1960-1969) vi hn 50 nhan vien lam viec cat lc e hoan thanh viec phong van tren 1100 cong ty va to chc kinh te thong qua bang hoi gom 250 e muc. Cuoi cung nhom nghien cu a ra ket luan: Trong mot cong ty, e viec kinh doanh at c hieu qua cao nhat th giam oc ieu hanh phai la trng nhom ke hoach va cac trng phong chc nang phai thuoc nhom lap ke hoach. ieu nay mot lan na khang nh

27

gia giam oc ieu hanh va nhan vien di quyen luon phai co s phoi hp nhp nhang e a ra mot ke hoach thong nhat. Ngoai ra, tien s Otis Bennepe thuoc nhom nghien cu con a ra mo hnh chuoi logic gom tuan t 7 yeu to ma sau nay tr thanh hat nhan cua he thong SWOT c thiet ke: - Gia tr (values) - anh gia (appraise) - ong lc (motivation) -Tm kiem (search) -La chon (select) -Len chng trnh (program) -Hanh ong (act) -Giam sat va lap lai cac bc 1,2,3. Gia s trong viec anh gia qua trnh kinh doanh cua cong ty dau la A, e thu c khoan li nhuan B theo ch tieu e ra, cong ty A trc het phai xac nh c gia tr cua dau la tren th trng. Sau o tien hanh anh gia tiem nang kinh doanh dau la cua cong ty vi so von, nguon nhan cong va trang thiet b hien co. T o ma nha lanh ao mi co the xac ng c ong c kinh doanh cua mnh va tm kiem cac ke hoach co the em lai khoan li nhuan B nh a e ra.Tuy nhien sau khi a tm kiem c roi th nha lanh ao can phai la chon mot ke hoach thch hp pham...) Cong ty cung can lap ra oi ngu nhan vien chuyen giam sat tnh hnh hoat ong cua cong ty (3 khau au cua chuan gia tr) e kp thi bao cao nhng thay oi va giai phap cu the. Nh vay mo hnh chuoi logic cua Otis Bennepe t nhieu a co nhng vai tro nhat nh trong qua trnh hnh thanh mot mo hnh SWOT hoan chnh. Sau mo hnh nay, cac nha khoa hoc va chuyen gia kinh te phat hien ra rang: muon xay dng chien lc on nh cho cong ty th bc au tien phai anh gia c nhng g tot, nhng g xau trong hoat ong hien tai va tng lai. Nhng ieu tot hien tai la nhng ieu hai long (satis factory) va nhng ieu tot trong tng lai c goi la nhng 28 nhat e lap chng trnh hoat ong cho cong ty (quang ba thng hieu, maketing, san xuat, lu thong, phan phoi san

c hoi (opportunities). Nhng ieu xau trong hien tai la nhng sai lam (faults) va nhng ieu xau trong tng lai goi la nhng nguy c (threats). Toan bo qua trnh nay c goi la phan tch SOFT. Sau o, vao nam 1964, tai hoi thao ve lap ke hoach dai han tai Zurich (Thu S), nhom nghien cu quyet nh oi ch F thanh ch W (Weak=iem yeu) va t o SOFT a chnh thc c oi thang SWOT. Phien ban mo hnh SWOT au tien c th nghiem vao nam 1966 cho toan bo hoat ong cua cong ty Erie Technological Corp (My). Sau nhng thanh cong ban au nam 1973, SWOT c pho bien sang Anh mot lan na va c nhieu cac cong ty ln on nhan nh W.H.Smith & Sons PLC, cong ty C.W.S, J.W French Ltd,... Tiep o mo hnh chien lc SWOT c s dung thanh cong rat nhieu doanh nghiep, to chc va tap oan thuoc cac lnh vc khac nhau. Hien nay SWOT a c pho bien tren khap the gii va a chng minh c kha nang giai quyet cac van e cua doanh nghiep hang nam ma khong can da vao t van hay cac nguon lc ton kem khac. 5.3. Quy trnh cua phng phap SWOT Bc 1. Phan tch cac iem manh cua oi tng. Bc 2. Phan tch cac iem yeu cua oi tng Bc 3. Phan tch cac c hoi cua oi tng Bc 4. Phan tch nhng thach thc cua oi tng Bc 5. Ket hp cac ac iem theo nhng nhom cap ac iem nhat nh. Bc 6. a ra chien lc phat trien cho oi tng. 5.4. Cach ng dung phng phap phan tch ma tran SWOT + Phan tch SWOT Phan tch SWOT la thao tac phan tch, nhan nh va anh gia ve tnh hnh cua mot oi tng lien quan en 4 yeu to: mat manh, mat yeu, c hoi va thach thc. Ngi ta cung co the hieu phan tch SWOT la viec anh gia mot cach chu quan cac d lieu c sap xep theo nh dang SWOT di mot trat t logic de hieu, de trnh bay, de thao luan va a ra quyet nh co the s dung trong moi qua trnh ra quyet nh.

29

S d phng phap nay c ng dung rong rai chnh la do no co the sap xep nhng thong tin phc tap vao trong hien thc c trat t, gon ghe, lam noi bat mot so khau mau chot can chu y trong o. Mat khac, k thuat phan tch SWOT la k thuat phan tch va x l ket qua nghien cu ve moi trng canh tranh giup doanh nghiep e ra chien lc mot cach khoa hoc1. Tham ch, SWOT con buoc nha quan l chu y en nhng mat bat li cua doanh nghiep hoac ca nhan trong m thong tin o, cung nh nhng khiem khuyet cha u cua ban than chung ta. Hay noi cach khac: phng phap nay li dung thu oan cng bc nhan biet ve mat tam l hoc, lam cho t duy cua chung ta n gian hn nhieu2 Khi phan tch ma tran SWOT, chung ta nen nh en cac yeu to: chnh sach, kinh te, xa hoi, cong nghe, phap luat va moi trng ( PESTLE ) cua oi tng c phan tch. V mot oi tng nhat nh thng b chi phoi bi cac moi quan he c ban ay. Bang liet ke cac yeu to SWOT

1 2

Pham Xuan Lan , Quan tr hoc, ai hoc kinh te thanh pho Ho Ch Minh, 2000, tr.31 Ly Than Tung, Co Tung Dng (2004), Tm lay c hoi canh tranh tren thng trngHoach nh sach lc phan tch SWOT, Nxb.Lao ong- Xa hoi, Ha Noi, tr.143

30

NHNG IEM MANH (S) Liet ke nhng iem manh _ _ _ _ NHNG C HOI (O) Liet ke nhng c hoi _ _ _ _

NHNG IEM YEU (W) Liet ke nhng iem yeu _ _ _ _ NHNG THACH THC (T) Liet ke nhng thach thc _ _ _ _ thuoc moi Tuy vao oi

tng cu the

c phan tch ban co the s dung linh hoat bang liet ke cac yeu to SWOT e at c hieu qua cao nhat. Bang liet ke nh hnh 1 la mo hnh n gian ma a so moi ngi co the hnh dung c. Sau khi lap bang liet ke cac yeu to SWOT, nha quan l tien hanh phan tch, phoi hp cac yeu to SWOT va e ra giai phap cho chien lc phat trien cua cong ty. Thc chat cua qua trnh nay la viec tao dng mot ma tran SWOT giup nha quan l phat trien 4 loai hnh chien lc c ban.o la: cac chien lc iem manh-c hoi (SO), chien lc iem manhnguy c (ST), iem yeu-c hoi (WO), iem yeu-nguy c(WT). e thc hien mot cach hieu qua cac chien lc neu tren buoc nha quan l phai tuan theo cac phng phap phoi hp nh: oi vi iem manh (S) th doanh nghiep can tm cach phat huy tch cc. oi vi iem yeu (W) th doanh nghiep can phai biet khac phuc. oi vi c hoi (O) th doanh nghiep can biet khai thac, phat huy, tan dung. oi vi cac yeu to nguy c (T) th doanh nghiep can tm cach han che hay giam bt. 31

Nh vay s ket hp cac yeu to SWOT la nhiem vu kho khan nhat cua viec phat trien mot ma tran SWOT hieu qua. No oi hoi ngi phan tch phai co s phan oan tot. Mat khac, nha quan l cung can co quan iem bien chng khi xay dng cac chien lc v se khong co mot ket hp nao la tot nhat, nha quan l can phoi hp nhieu chien lc vi nhau, t o giup cong ty phat trien mot cach ben vng.

cac to

yeu NHG IEM MANH (S) NHNG IEM YEU (W)

ben trong cac yeu to ben ngoai NHNG C HOI (O)

CHIEN LC WO CHIEN LC SO S dung cac mat Tranh thu cac c manh e khai thac hoi e khac phuc c hoi CHIEN LC ST cac iem yeu CHIEN LC WT thieu iem tranh hoa yeu khoi

NHG THACH THC (T)

S vi thc

dung cac

diem Toi thach va

manh e oi pho nhng

nhng thach thc

Hnh 3: Bang ma tran SWOT Trong o, cac chien lc SO la cac chien lc giup cong ty tang trng nhanh bang cach s dung nhng iem manh ben trong cua cong ty e tan dung nhng c hoi ben ngoai. Bat c mot cong ty hay to chc kinh te nao cung mong muon to chc cua ho vao v tr ma nhng iem manh ben trong co the s dung e li dung nhng xu hng thuan li t ben ngoai. Chang han ch cong ty Mercedes Benz, vi b quyet k thuat va s noi tieng ve chat lng cua no (iem manh ben trong). Ket hp vi viec tan dung s gia tang cua nhu cau ve loai xe hi xa x (c hoi ben ngoai) ho a cho xay dng them cac nha may san xuat mi (chien lc SO) e chiem lnh th trng. Cac chien lc WO nham cai thien nhng iem yeu ben trong bang cach tan dung nhng c hoi ben ngoai. oi khi nhng c hoi ln ben 32

ngoai ang ton tai nhng cong ty co nhng iem yeu ben trong ngan can viec khai thac nhng c hoi nay. V vay, trc het muon trien khai chien lc SO hieu qua th phai tien hanh khac phuc nhng iem yeu noi tai cua cong ty. o la nguyen tac chien lc. Cac chien lc ST s dung cac iem manh cua mot cong ty e tranh khoi hay giam thieu nhng anh hng va thach thc t ben ngoai. ay la mot trong nhng van e ma a so cong ty phai oi mat trong thi buoi canh tranh khoc liet nh hien nay. Cac chien lc WT la cac chien thuat phong thu nham lam giam inhng iem yeu ben trong va tranh khoi nhng e doa t moi trng ben ngoai. Mot to chc oi au vi vo so nhng moi e doa ben ngoai va nhng iem yeu ben trong co the b lam vao tnh trang het sc kho khan. Hau qua ln nhat co the xay en la cong ty b pha san hay chu v n. Trong trng hp o th cac chien lc WT can c ket hp vi cac chien lc khac nh lien ket, sat nhap, han che chi tieu hay giam bt nhan cong pho thong,... Nh vay ma tran SWOT la mot cong cu het sc hu dung cho viec nam bat, ra quyet nh va xay dng cac chien luc cho bat c mot d an nao. Tuy nhien chat lung phan tch mot ma tran SWOT phu thuoc vao chat lng thong tin thu c (bang liet ke cac yeu to SWOT). Do o thong tin can tranh cach nhn chu quan t mot pha, nen tm kiem thong tin t moi pha: ieu kien t nhien, xa hoi, van hoa, chnh tr, nhan lc, vat lc, oi tac, cac moi quan he, SWOT cung co phan han che khi sap xep cac thong tin vi xu hng gian lc. ieu nay lam cho nhieu thong tin co the b go ep vao v tr khong phu hp vi ban chat van e. Nhieu e muc co the b trung hoa hoac nham lan gia hai thai cc S-T va O-T do quan iem cua nha phan tch. 6. Phng phap oi tng tieu iem (Method of focal objects) 6.1. Khai niem phng phap oi tng tieu iem Phng phap oi tng teu iem la phng phap tch cc hoa t duy, a dang hoa y tng bang cach ket hp tnh c nhng thuoc tnh cua cac oi tng ang ton tai trong the gii hien thc e co y tng sang tao mi. 33

Phng phap oi tng tieu iem c giao s F.Kunze, ai hoc Berlin xay dng (1926), au tien co ten la phng phap danh muc (Method of catalogue). Vao nhng nam 50, phng phap nay c giao s bac hoc ngi My C.Waiting bo sung va hoan thien them. Ngay nay, ngi ta cung goi la phng phap tch hp, phng phap dan nhap 6.2.Quy trnh cua phng phap oi tng tieu iem + Bc mot, xac nh oi tng can nghien cu, can sang tao V du: Tao mot mu bao hiem tien li + Bc hai, lay mot so oi tng ang ton tai trong the gii hien thc V du: Cai nem hi, cai bm o huyet ap, trai bong, non la + Bc 3: liet ke tat ca nhng dau hieu, thuoc tnh, chc nang cua cac oi tng a lay bc 2. V du: Bang hi, tien li, nhe, bm hi, che ma, che nang, bang da, bang vai, co lo kim, co kim bm, co chu lc tot + Bc 4, tap hp tat ca nhng thuoc tnh, dau hieu cua bc 3 vao trong oi tng a c xac nh t bc 1. V du: Mu bao hiem tien li co cac yeu to bang hi, gap c, nhe, bm hi, che ma, che nang, bang da, bang vai, co lo kim, co kim bm, co the chu lc tot + Bc 5, da vao nhng t lieu a co bc bon, lien tng t do va phat y tng mi. (Chu y, neu nhieu ngi tham gia phat y tng th ngi ieu hanh phai tao ra khong kh than thien, thoai mai e tao c s hng phan cho moi thanh vien, bc nay can y tng mi cang nhieu cang tot v vay, moi y tng phat ra eu c tran trong va khch le; tuyet oi khong phe bnh, phan bien bc nay) + Bc 6, th ky oc ln tieng nhng y tng a co bc name moi ngi phan bien. Y tng nao hay, oc ao, co tnh kha thi, c nhieu ngi ong tnh ung ho nhat th cho iem cao nhat e u tien a vao xay dng nguyen ly sang che ng dung. Phng phap oi tng tieu iem giup t duy tch cc hn trong van e 34

phat y tng, giup con ngi sang tao khong ngng. Nha khoa hoc My G.Berman cho rang, khoa hoc cong nghe hien ai la ket qua cua viec ng dung phng phap oi tng tieu iem, nh van dung phng phap nay ma cong nghe phat trien ngay cang nhanh va hu ch hn cho cuoc song con ngi. Tuy nhien, phng phap oi tng tieu iem cung co nhng nhng han che nhat nh. No ch manh trong nghien cu sang tao, con cac loai nghien cu khac th hau nh no khong ng dung c. 7. Phng phap phan tch hnh thai (Method of Morphological Analysis ) 7.1. Khai niem phng phap phan tch hnh thai Phng phap phan tch hnh thai la phng phap tch cc hoa t duy bang cach tach oi tng ra tng yeu to, roi a dang hoa hnh thai cac yeu to va sau o ket hp chung lai e tao nen nhng giai phap bat ng. Phng phap phan tch hnh thai c nha truyen giao Tay Ban Nha, linh muc Raimund Lulli (1235 1315) thiet lap, va lan au tien c trnh bay trong tac pham Nghe thuat v ai. Nam 1942 c mot nha thien van hoc ngi My, goc Thuy Sy F.Zwicky hoan thien va at cho no mot cai ten mi la Phng phap phan tch hnh thai. 7.2. Quy trnh cua phng phap phan tch hnh thai Bc 1. Xac nh oi tng nghien cu mot cach chnh xac V du: Tao mot cai viet Bc 2. Tach het tat ca cac yeu to co the co cua cai viet. V du: A. Ngoi viet; B. Ruot viet; C. Than viet; D.Nap viet Bc 3. a dang hoa hnh thai cua cac thong so bc 2. V du: A 1. Ngoi bi; A 2. Ngoi long; A 3. Ngoi li ruoi; A 4. Ngoi ch; A 5. Ngoi than. B1. Nha; B2. Cao su; B3. Nhom; B4. Kem; Bc 4. Lap bang ma tran cho cac thong so va cac hnh thai cua bc 2 va 3. Bc 5. Rut cong thc va phat y tng Bc 6. Nhan xet anh gia va la chon cong thc y tng toi u. 8. Phng phap nao cong (Brainstorming method ) 8.1. Khai niem phng phap nao cong 35

Phng phap nao cong c A. Osborn, ngi My a ra nam 1938. Phng phap nay co muc ch thu c that nhieu y tng giai bai toan cho trc bang cach lam viec tap the. A. Osborn nhan thay, nhieu ngi giau tr tng tng co kha nang phat nhieu y tng hn nhng ngi khac nhng lai yeu ve mat phan tch, phe phan. Ngc lai, co nhng ngi gioi phan tch, phe bnh cac y tng co san hn la t mnh e ra nhng y tng mi. Neu e hai loai ngi nay lam viec chung vi nhau th ho thng ngang chan nhau A. Osborn e ngh tach thanh hai qua trnh rieng re: phat y tng va anh gia y tng, do hai nhom ngi khac nhau thc hien. Nhom phat y tng gom nhng ngi co gom co tr tng tng phong phu, co kha nang suy ngh tru tng, co kha nang lien tng xa, co au oc khai quat hoa cao Nhom th hai gom cac chuyen vien gioi phan tch, gioi phe bnh, se anh gia nhng y tng thu c t nhom th nhat. Phng phap nao cong, khong loai tr nhng phep th vo trat t, trai lai, no con lam cho cac phep th mat trat t hn vi hy vong se co nhng phep th dan en li giai manh. Bang cach nay, ngi ta cung khac phuc phan nao tnh tam ly. 8.2. Quy trnh cua phng phap nao cong: Bc 1. Chon 4 en 15 ngi co khuynh hng sang tao, thuoc nhieu nganh nghe, chuyen mon khac nhau, tham ch kha xa vi lnh vc chuyen mon cua cua van e can nghien cu. Chu tr buoi nao cong noi cho ho nghe van e nghien cu mot cach ro rang va chnh xac. Nhng ngi hay phe bnh, che bai ngi khac khong c chon vao nhom nay. Viec phat y tng can tien hanh mot cach that t do, thoai mai, hoan toan khong co s han che nao ve noi dung a ra, khong can phai chng minh tnh chat ung cua nhng y tng va khong can biet chung co thc hien c hay khong va thc hien nh the nao. Moi lan phat bieu y tng khong qua hai phut, thi gian cho mot buoi nao cong co the t 15 phut en mot gi. Cac phat bieu o phai c ghi lai bang toc ky hoac bang t. Tren thc te, tat nhien, co nhng y tng sai, buon ci hoac khong tng nhng khong v the ma han che qua trnh a ra y kien. Trong khi phat y tng, tuyet oi cam moi hnh thc phe phan, ch trch, ke ca nhng cai nhun vai, bu moi vu v, nhng nu ci khong tin tng, che nhao. ay, can tao khong kh than thien gia nhng ngi 36

tham gia va khuyen khch

viec y tng

cua mot ngi

a ra, c

nhng ngi khac phat trien tiep. Noi chung, khong kh than thien can co trc va co sau cac buoi nao cong. Vai tro cua nhng lanh ao nao cong the hien cho, ngi o can phat bieu bai toan bang cac khai niem chung, n gian va ro rang, khuyen khch e ra nhng y tng khong quen thuoc, co the at cac cau hoi gi y hoac lam cho ro e tranh chet thi gian. ay nhng hng dan nao cong co the dung cac thu thuat, cac cau hoi kiem tra va cac kinh nghiem rieng. Bc 2. Chon 4 en 15 ngi co khuynh hng phe bnh, ch trch cho ho phan bien cac y tng cua nhom th nhat. Trong khi phan tch, phe phan, cac chuyen vien, phai het sc chu y, suy ngh can than tng y tng, ke ca oi vi nhng y tng thay khong nghiem chnh hoac phi ly. Khi anh gia y tng phai tra li cau hoi tai sao y tng o toi va cho iem theo thang 10. Neu cac iem cua cac chuyen vien qua chenh lech (v vu, hau het cho iem 2, mot ngi cho iem 9 ) th phai tm hieu nguyen nhan chenh lech o. Bc 3. Cho nhng ngi phat y tng c bao ve y tng cua mnh trc nhng ngi phan bien va ong thi cho nhng ngi phan bien tiep tuc phan bien nham muc ch y tng cang ngay cang c sang to va kha thi hn. Bc 4. Chu nao cong va cac cong s tap hp, la chon, anh gia va xay dng nguyen ly ng dung cho cac y tng. Sau khi ra i, trong vong 10 15 nam phng phap nao cong c ca ngi, tham ch c coi la phng phap van nang e giai cac van e ve ky thuat va xa hoi. Nhng thc te s dung, cho thay, phng phap nao cong cung nh cac phng phap tch cc hoa t duy khac co nhng han che nhat nh va khong the dung no giai cac bai toan kho, oi hoi kien thc chuyen mon sau. Ngi ta tm cach cai tien phng phap nao cong. en nay co hang chuc bien the cua phng phap nao cong, nh nao cong ngc, nao cong ca nhan, nao cong hai ngi, nao cong hai ky, nao cong theo giai oan, nao cong ngam Mot khuynh hng khac phat trien nao cong thanh cac phng phap do cac nhom chuyen

37

nghiep, c day, luyen tap va thng xuyen rut kinh nghiem, thc hien Hien nay phng phap nao cong c s dung e giai cac bai

toan khong oi hoi o chnh xac cao hoac kha sau ve chuyen mon, thuoc cac van e d an, thiet ke, cac van e phap luat, kinh te, chnh tr, quang cao

9. Phng phap Synectics 9.1. Khai niem phng phap Synectics Tren c s phng phap nao cong, ngi ta xay dng phng phap Synectics. T Synectics theo goc Hy Lap co co ngha la ket hp cac yeu to khac nhau, khong dch dang g en nhau . Trong bang gii thieu cong ty Synectics, co nh ngha sau: Nhng nhom Synectics la nhom co nhng nganh nghe khac nhau c tap hp nhau lai vi muc ch co gang giai mot cach sang tao cac bai toan bang viec luyen tap khong han che tr tng tng va ket hp nhng yeu to khong lien he vi nhau .14 Cac nhom Synectics khac vi nhom nao cong cho, chung la

nhng nhom chuyen nghiep, c huan luyen ac biet va dan dan tch luy cac kinh nghiem, c huan luyen cac kinh nghiem can thiet ve phng phap luan giai cac van e chuyen mon. Nam 1952 W.Gordon thanh lap nhom Synectics au tien e giai cac bai toan sang che. Nam 1960 nhom nay tr thanh cong ty Synectics Incorporated co tru s tai Cambridge, bang Massachusetts (My ), nhan n at hang cua cac cong ty khac e giai cac bai toan sang che va ao tao cac nhom sang tao chuyen nghiep. Gordon cho rang qua trnh sang tao la qua trnh nhan thc c va co the hoan thien bang cach rut kinh nghiem sau moi lan giai (thong qua viec nghien cu lai cac ghi chep qua trnh giai va luyen tap thng xuyen tren nhng bai toan kha nhau. Theo Gordon co hai c che sang tao: 1: khong ieu khien c nh linh tnh, trc giac, ngau hng va 2: ieu khien c s dung cac thu thuat , cac phep tng t. Gordon nhan manh s can thiet day va hoc c che ieu khien c, ieu

14

38

nay nang cao hien qua sang tao va tao ieu kien thuan li cho c khong ieu khien c phat huy tac dung. Cac nhom Synectics la tap hp co nh nhng ngi tuyen chon

theo cac tieu chuan: phai co au oc linh hoat, kien thc rong, kinh nghiem thc te doi dao, co cac chuyen mon khac nhau (ngi co nhieu chuyen mon cang tot ), moi ngi co t nhieu phai co lien quan en mot bo mon nghe thuat nao o va cac ngi nay phai co s tng phan ve mat tam ly. Nhom Synectics c cung cap ay u cac phng tien can thiet nh nha xng,phong th nghiem, e thiet ke, th nghiem, san xuat th, ap dung th. La nhng nhom co nh, thng xuyen lam viec vi nhau, cung co chung muc ch, quyen li, lai c khuyen khch tao s than thien, hieu biet lam nhau, nen khac vi cac nhom phat y tng trong phng phap nao cong, ay co quyen phe bnh, ch trch ma khong s mat long hay cham t ai ngi khac. Tuoi cua nhom t 25 en 40. 9.2. Quy trnh cua phng phap Synectics Bc 1. Thanh lap nhom Synectics. Cac nhom Synectics la tap hp co nh nhng ngi tuyen chon theo cac tieu chuan: phai co au oc linh hoat, kien thc rong, kinh nghiem thc te doi dao, co cac chuyen mon khac nhau (ngi co nhieu chuyen mon cang tot ), moi ngi co t nhieu phai co lien quan en mot bo mon nghe thuat nghe thuat o va cac ngi nay phai co s tng phan ve mat tam ly. Nhom Synectics c cung cap ay u cac phng tien can thiet nh nha xng,phong th nghiem, e thiet ke, th nghiem, san xuat th, ap

dung th. La nhng nhom co nh, thng xuyen lam viec vi nhau, cung co chung muc ch, quyen li, lai c khuyen khch tao s than thien, hieu biet lam nhau, nen khac vi cac nhom phat y tng trong phng phap nao cong, ay co quyen phe bnh, ch trch ma khong s mat long hay cham t ai ngi khac. Bc 2. Cho nhom Synectics luyen tap s dung cac phep tng t nham nh hng t duy t phat, khac phuc tnh tam ly va nhn van e cho trc di nhng cach xem xet mi. Cac phep tng t o la: - Tng t trc tiep Direct Analogy ( tng t thc ) : oi tng ky

39

thuat c so sanh vi oi tng giong no nh mc nhat nh t cac lnh vc ky thuat khac. - Tng t ca nhan - Personal Analogy (tng t chu quan hay phep nhap than ). Ngi giai t biet mnh thanh oi tng co trong bai toan e t goc o o tm cac y tng giai bai toan. Tng t tng trng Symboli c Analogy (tng t tru tng ):

ay can co s tng t ve ac trng, tnh chat gia hai oi tng mang tnh bieu tng van hoc, nghe thuat c khai quat hoa cao va ham cha nghch ly cua bai toan.

- Tng t vien tng (Jantasy Analogy): ngi ta a vao bai toan

nhng nhan vat than thoai, co tch, cac phep mau nhiem, thc hien c nhng yeu cau bai toan oi hoi. oi tng luc nay, c hnh dung trong oc ngi giai, khong phai la oi tng co that trong thc te, ma la oi tng ngi giai mong muon. Bc 3. Giao cho cac nhom Synectics cac van e phc tap do cac cong ty khac at hang. Bc 4. Cac ket qua thu c cua cac nhom Synectics giao tr lai cho cac cong ty at hang e ho anh gia va quyet nh ap dung. Cac buoi Synectics thng keo dai vai tieng ong ho. Thi gian con lai cac Synectics danh cho cac vien khac nh vien nghien cu, tm thong tin, thao luan, i xin cac y kien tham khao, lam th nghiem cac buoi Synectics c ghi lai, sau o c nghien cu can than e hoan thien chien thuat giai cac van e tng lai, e xac nh quyen u tien va e khong bo qua bat ky y tng co gia tr nao. Ngi lanh ao nhom Synectics phai la ao dien tai nang, kheo leo biet khai thac kha nang tng ngi, hng luong suy ngh tng ngi tap trung vao van toan va tao cac hieu ng tng tac gia cac Synectics trong nhom. Con ban than cac Synectics sau nhng buoi tap luyen, co c cac thoi quen co ch cho s sang tao nh biet tap trung cao o, co tnh nhay ben, co cach nhn rong rai khi tiep can van e, biet cach lam viec tap the vi hieu suat cao. 40

Phng phap Synectics dung e giai cac van toan thiet ke, sang che va ca cac van e hanh chnh, xa hoi. Gordon that co ly khi cho rang can tap trung s chu y len cac bien ban, ghi lai qua trnh giai cac van toan e rut kinh nghiem cho nhng lan sau. Tuy vay, s chu y nay la phiem dien, chu quan v cac he thong phat trien theo nhng quy luat khach quan, khong phu thuoc vao nhng ap at ngi giai. 10. Phng phap six thinking hats 10.1. Lc s ve phng phap six thinking hats Phng phap six thinking hats c Edward de Bono, tien s tam ly, giao s trng ai Harvard thiet lap. Phng phap nay co chc nang giup t duy ong thuan giup tap trung t duy cua nhieu ngi trong mot khong gian co nh, cung hng en s ong nhat y kien xung quanh mot van e c at ra ma oi hoi ngi tham d cung giai quyet. Hay noi cach khac, ay la mot phng phap a ra cho chung ta nhng cong cu e xem xet nhng quyet nh t cac kha canh khac nhau. Vi phng thc t duy sau chiec mu, chung ta xem xet s viec lan lt theo tng hng: trung lap vao s dung thong tin ( mu trang); da tren cam giac ma khong can chng minh ( mu o); xem xet nhng s phe bnh, ch trch, hiem hoa( mu en); suy ngh tch cc va logic ( mu vang); tm kiem nhng t tng mi ( mu xanh la cay); va cuoi cung, chung ta can chiec mu xanh da tri e ieu chnh qua trnh hop va khai quat a ra phng hng giai quyet cuoi cung. e kham pha phng phap t duy Sau chiec mu do Edward De Bono a ra, chung ta hay bat au bang khai niem t duy tranh luan. Chung ta hop v cac van e can phai giai quyet, trong au moi ngi eu co mot phng phap giai quyet rieng. Hien nhien la nh vay, bi v moi con ngi la mot thc the rieng biet, khong ai giong ai. Trong cuoc hop, moi ngi a ra phng phap cua mnh, nhng phng phap c chap nhan ch co mot, va the la tranh luan bung no. e chng minh cach giai quyet cua mnh ung, moi ngi co khuynh hng ap at t duy cac ly luan cua ngi khac. e chng to s thong minh, s rieng biet cua mnh, muc ch cua cuoc hop tham ch b ay xuong hang th yeu. Co the minh hoa mot cach nh sau: Gia s ieu chung ta can at c la X, ngi th nhat, da tren xuat phat iem A 1 a a ra phng hng giai quyet nh sau: 41 duy y ch cua

Xuat phat A 1 ( ta co the lam dc) B 1 ( Ta co the lam c) C 1 Thu c ket qua X Ngi th hai da tren xuat phat iem A2, a ra phng hng giai quyet nh sau: Xuat phat A 2 ( Ta co the lam c) B 2 ( Ta co the lam c) C 2 Thu c ket qua X Ket qua: Y kien A 1 Y kien A 2 C nh the oi vi nhng ngi tiep theo. Mac du, muc ch at c cuoi cung eu la X, nhng iem xuat phat cua chung ta lai khac nhau, dan en cach giai quyet khac nhau va ai cung cho mnh la ung. Con neu ap dung kieu t duy sau chiec mu chung ta se cung xem xet tat ca nhng iem xuat phat A 1, A 2, va cung nhau tm ra phng an giai quyet toi u nhat. Kieu t duy nay trai ngc vi kieu t duy tranh luan, oi au va xung ot khi moi ngi eu a ra nhng cai nhn trai ngc nhau. Phng phap t duy sau chiec mu cho phep bo nao cua chung ta toi a hoa s nhay cam theo tng hng theo tng thi iem. T duy tranh luan mang lai nhieu li ch nhng co the thay o la phng thc t duy mang tnh xung ot, ca nhan va khong co tnh xay dng. Do o t duy ong thuan la phng thc c a so moi ngi ap dung trong moi cong viec. Thay v tao ra nhng phng an co san, hay cung nhau xem xet s viec, cung suy ngh a ra hng giai quyet nh the nao? Thay v ket luan no la g? 42

Theo kieu t duy tranh luan truyen thong th khi hai quan iem bat ong, ngi ta se tranh luan e phan dung sai va bao ve bang c bat ke no ung hay sai hoac phu hp vi tnh xac thc cua van e, nhieu khi at tnh cam len tren ca ly tr va chan ly ung an cua s viec. Va s viec se thay oi neu ta cung s dung t duy ong thuan e giai quyet van e. Va neu can thiet phai a ra ket luan th moi ngi se a ra quyet nh sau khi a ban bac ky. Neu khong the la chon c mot trong hai phng an th ho se cung giai quyet da tren quan iem tong hp cua hai ngi. Nh vay, cach t duy sau chiec mu no luon m ra cho chung ta cach giai quyet cong viec mot cach hieu qua va tiet kiem, tan dung toi a cac kha nang cua con ngi ve t duy nh tnh sang tao, chu ong va luon co cam giac t tin khi a ra y kien cua mnh ma luon c moi ngi quan tam. Hien nay phng phap six thinking hats a xam nhap va phat huy tac dung rat ln trong cac tap oan kinh te, tai chnh... tren toan the gii. Chang han, tap oan vien thong cua c Siemen, la mot trong nhng tap oan ln nhat Chau Au ve vien thong vi li nhuan hang nam len ti 60 ty ola vi hn 400.000 nhan vien, co gan ti 40 ch dan vien phng phap six thing hats. Chnh nhng ch dan vien nay giup cho cong ty co the trieu tap cac cuoc hop mot cach nhanh nhat, tiet kiem nhat va hieu qua cao nhat. Tai Newzilan, hieu trng trng Wellessey, mot trong nhng trng hang au ni ay, a ap dung phng phap six thing hats cho nhng hoc sinh t bac tieu hoc. Hay trng Clayfield cua Anh, th phng phap nay c s dung pho bien va kha hieu qua. Cac cong ty, to chc hang au tren the gii nh NASA, IBM, DUPONT, NITT, Shell, BP, Statoil, Marzotto cung s dung rat thanh cong phng phap nay va mang lai hieu qua rat ln. Khi s dung phng phap nay, ngi ta nhan thay phng phap nay co nhng u iem sau ay : Th nhat, phat huy sc manh tap the : Kinh nghiem va kien thc cua moi ca nhan, nhom c phat huy thanh sc manh tap the. No hnh thanh thong qua viec tat ca moi ngi cung xem xet va giai quyet s viec theo cung mot hng. Khong giong nh viec moi ngi cung tranh luan nh cac toa an, e gianh c phan thang. 43

Th hai, tiet kiem thi gian: Vi loi t duy ong thuan, moi ngi luon hng ve mot hng, nhng quan iem c at tng ong, s viec se nhanh chong c giai quyet. Neu tap oan Optus (Uc) trai qua bon tieng ong ho e i en quyet nh trong mot cuoc hop quan trong va khi ap dung phng phap six thing hats, thi gian rut i con 45 phut. Tat ca moi ngi khi ap dung phng phap t duy nay eu thong bao rang ho tiet kiem c rat nhieu thi gian ban bac. Co nhng buoi thao luan rut ngan xuong con 1/2 1/3,1/5, tham ch 1/15. Theo kieu t duy truyen thong hoac tranh luan, ban se phan bac lai nhng quan niem khac ban, oi khi gay ra nhng hieu lam ang tiec. Mot nghien cu vien lam viec tai phong th nghiem hang au cua tap oan IBM a noi rang khi ho s dung phng phap nay a rut ngan c thi gian hoi hop va thao luan, theo o tien chi ph cho no cung giam c ang ke. Tap oan Statoil cua Na Uy gap phai kho khan trong mot thiet b khoan dau e a no xuong. Va ho ton en 100.000 ola moi ngay khi phai tap hp moi ngi cung a ra phng an giai quyet. Khi Jens Arup, mot chuyen vien ve phng thc t duy sau chiec mu, gii thieu phng phap va ng dung phng phap nay th van e a c giai quyet trong vong 12 phut va chi ph trc kia gi ch bang 0. Theo ieu tra tai My, lanh ao ton mat gan 40% thi gian cho cac cuoc thao luan. Neu ap dung phng phap t duy sau chiec mu, ho co the giam ti 75% thi gian hoi hop, do o tang them 30% thi gian lam viec ma chang ton mot ong chi ph nao.15 Th ba, loai tr c anh hng ca nhan: con ngi co khuynh hng ap at t duy ca nhan len ngi khac, ho co gang chng to s thong minh va s rieng biet cua mnh. Co mot so ngi chon cach bat ong quan iem vi ngi khac nham the hien ban than mnh ma khong he xem xet ung sai. Ho lai khong nhan thc c anh hng cua ieu nay en hieu qua cong viec. Ban cang co nhu cau the hien ca nhan, khang nh ban than mnh th moi cong viec eu khong at hieu qua. Vi viec ap dung phng phap t duy sau chiec mu se khong co cho cho nhng quan iem nh vay, ban se pho bay c ky nang va kien thc, kinh nghiem cua mnh trc moi ngi.

15

Theo Edward De Bono,(2005), Tuan Anh Bien dch, t duy la ton tai, NXB Van hoa thong tin, Ha Noi, tr. 26

44

Th t, chu tam vao s viec: S om om se khong giup ta s ly tot c cong viec, cho nen vi phng phap six thing hats giup chung ta co gang xem xet s viec theo tng hng, chung ta chia thi gian e lan lt xem xet nguy c, nhng y tng mi hay tap trung vao viec x ly thong tin. ieu nay cung giong nh mot dien vien xiec, ho tung hng tng qua bong se de dang hn tung nhieu qua bong cung mot luc. Ngoai ra phng phap six thing hats ngoai nhng u iem tren th no co rat nhieu cac ng dung cu the nh: nang cao kha nang ve t duy sang tao, ieu phoi cuoc hop va quan ly cuoc hop, t hoc trong viec trao oi theo nhom, cai tien san pham va qua trnh quan ly d an, t duy phan tch, giai quyet van e va ra quyet nh. Nh vay, vi vic oi chic m nay hay m khac, moi ngi co th thay oi c kiu suy ngh, t duy ca mnh. Phng phap six thinking hats s giup gim thiu thi gian ca cac cuc hp va nang cao kt qu, v no am bo rng ti cung mt thi im tt c mi ngi tham gia trong cuc hp nhn cung mt "bc tranh" t cung mot goc o. Ap dng li t duy nay chung ta co th xem xet t m cac vn e hay nhng kho khn t o co th tm ra c nhng gii phap ma bnh thng khong th co c. Noi n gin, chung ta s c trang b nhng cong c e phan tch c s sang to t cac thong tin, cm xuc t logic, tch cc t tieu cc v.v.. tc la loai bo c anh hng ca nhan trong qua trnh hoat ong chung. 10.2. quy trnh cua phng phap Phng phap t duy six thinking hats bao gom sau chiec mu vi sau sac thai khac nhau la bieu hien nhng hnh thc t duy khac nhau. Va moi chiec mu lai gan vi nhng chc nang nhat nh. Bc1. Chiec mu t duy mau trang Chiec mu bieu th s trung lap va khach quan. Mu trang da vao so lieu thc te e xem xet s viec. Tc nhng d lieu chi tiet cho chung ta nam bat c thong tin cua van e. Hay hnh dung qua trnh hoat ong cua chiec mu trang nh la chiec may tnh. No cung cap nhung s kien va so lieu ma ban yeu cau. Chiec may tnh cung cap thong tin mot cach trung lap va hng ve muc ch cu the. Va khi s dung chiec mu trang nay chung ta xem mnh nh mot chiec mu trang. Nhng ngi ng au ch ao buoi thao luan thng at ra nhng cau hoi co trong tam e cho c nhng thong tin chnh xac. 45

Tren thc te, luon ton tai hai he thong thong tin. Luong thong tin th nhat bao gom nhng s kien a c kiem chng va chng minh. Luong thong tin th hai la thong tin da tren niem tin, cha c kiem chng ay u. Co mot chuoi t ng e dien ta o tin cay cua thong tin, t nhng t nhng t luon ung en nhng t khong bao gi ung, hay la nhng t chung chung nh hau het, oi khi , thng thoang. Va chnh nhng thong tin c dien ra bang nhng t nh vay luon c chap nhan vi loi t duy cua chiec mu trang. Bi chiec mu trang la ni tap trung thong tin mot cach trung lap e moi ngi cung hng en van e cua s viec ma khong at nang tnh cam cua mnh vao. Hay noi cach de hieu nhat la chiec mu trang bieu hien cho thai o trung lap, khi a ra thong tin. e the hien c chiec mu trang moi ngi phai thu thap c nhng d lieu, thong tin xung quanh van e. Bi neu khong chuan b thong tin th ngi trong buoi hoi thao se khong nam bat c van e va ket qua la se khong hieu qua tham ch no chuyen ca hng nghien cu va lam mat nhieu thi gian. S dung chiec mu trang chnh la cach tien li e ban hay ngi cam trch yeu cau moi ngi cung cap nhng s kien va so lieu e xem xet chung mot cach trung lap va co chu ch. Tap oan may tnh hang au cua IBM b cao buoc la oc quyen, nhng cuoi cung khong co li luan toi nao c a ra. V sao vay? V khong co mot toa an nao lai co u sc am ng vu kien khi tap oan nay cung cap mot lng tai lieu khong lo ( c chng 7 trieu trang d lieu) e lam can c giai quyet vu viec. Bi v, theo luat neu v quan toa chet khi ang xem xet vu kien, th vu kien se phai c bat au xem xet lai t au. Nhng thng th ch co nhng v co tuoi mi c ch nh lam quan toa e am bao s sang suot va kinh nghiem. Do vay, kha nang quan toa chet khi ang thu l vu kien tren la rat ln. V vay, vu kien khong the thu l tr khi ngi ta bo nhiem mot v quan toa tre tuoi danh thi gian ca i mnh e nghien cu vu viec tren. V vay, e tranh chet chm trong nhng thong tin, khi s dung chiec mu trang e yeu cau thong tin, chung ta nen at nhng cau hoi co trong tam e co c nhng thong tin can thiet . Khi ban s dung chiec mu trang t duy, ro rang la khong co cho cho nhng linh cam, cam nhan trc giac, s xet oan da tren kinh 46

nghiem, cam xuc, an tng va chnh kien ca nhan. Bi v, muc ch cua chiec mu trang la e hoi thong tin. Chiec mu trang t duy co nhng nguyen tac va phng hng ap dung nhat nh. No yeu cau ngi s dung hay co gang to ra trung lap va hng en nhng thong tin cho buoi hop. Bc2. Chiec mu t duy mau o Mau o the hien tnh cam gian d, thnh no va cam xuc manh. Khi s dung chiec mu o la c hoi e ban boc lo cam xuc, tnh cam va trc giac ma khong can phai giai thch cung nh khong can nhng dan chng cu the. Thong thng neu chung ta e y, a so cac cuoc hop, hoi thao moi ngi cho rang khong nen e tnh cam chen vao nhng quyet nh quan trong. Tuy nhien, chnh nhng tnh cam o van luon c the hien di vo boc cua lap luan logic. Do o, chnh nh oi chiec mu o nay ma ban van co the a ra nhng cam xuc, trc giac cua mnh ve van e ang xem xet. Ma kha nang trc giac cua con ngi lai la nh phan ln nhng kinh nghiem tch luy c. ay la mot kha nang neu phat huy se em lai nhng ket qua rat tot. V du : ...Theo y toi th anh ta phu hp vi congviec o... ...Trc giac cua toi mach bao rang chung ta au t vao o se thu lai ket qua rat ln... ...Theo linh cam cua em th nhng thong tin thay cung cap cho chung em cha that ay u va lam ro noi dung ma chung ta ang ban en... Bang cach s dung chiec mu o, ban co the boc lo cam xuc bao gom: say me, yeu thch, trung lap, cha xac nh, nghi ng, lan lonno chnh la c hoi e moi ngi a ra nhng nhan nh cua mnh mot cach tr tue. Muc ch cua chiec mu o chnh la tao c hoi duy nhat e moi ngi boc lo cam xuc ma khong b ep buoc, phai giai thch, hay bien minh cho cam xuc o. Va no cung cho phep chung ta bieu lo cam xuc ngay. Chung ta oi chiec mu o len, xong viec chung ta ha mu xuong. Nhng cam xuc c the hien thong qua chiec mu o dng nh mang tnh ca nhan hn cach boc lo t nhien bi v moi a quy c vi nhau t trc. Li ch ma chiec mu o nay mang lai la tranh c tranh cai, khong ai cam thay kho chu moi khi phai s dung chiec mu o. No 47

cung em en mot phng phap thuan tien khien moi ngi co the de dang thay oi trang thai cam xuc, ma neu khong co chiec mu o th moi ngi khong the lam c ieu nay. Va chiec mu o cung phan t duy cam xuc thanh hai nhanh chnh. au tien, o la nhng cam xuc c ban nh s s hai va khong thch ti nhng cam xuc phc tap hn nh s nghi ng. Th hai, o la nhng suy oan phc tap dan ti nhng cam xuc nh la linh cam, tnh cam, cam nhan, cam giac ve mui v, cam giac ve tham my va cac loai cam giac khong de thay khac. Va khi mot y kien co the nay sinh nhng cam xuc loai nay, chiec mu o la phng tien the hien tot nhat. Bc 3. Chiec mu t duy mau en Chiec mu en la cong cu the hien loi t duy thng c s dung nhieu nhat trong mot buoi thao luan hay thuyet trnh. Do o, no la chiec mu quan trong nhat. Chiec mu en la chiec mu cua s can trong. No yeu cau chung ta hay can than suy xet moi viec. Chiec mu en cung ngan chung ta i en ket luan sai, va gay ra nhng cach x s bat li khac. Chiec mu en c hnh thanh da tren t duy phe phan. Nen tang cua tranh luan truyen thong la ch ra ieu g trai ngc va mau thuan vi nhau. No ch ra ieu g o mang tnh chat chien lc, nguyen tac, nhng g la sai, la bat li, la khong phu hp vi nhng g se xay ra. No giup chung ta tranh c lang ph tien bac va cong sc. ay chnh la loi t duy logic ma moi ngi can en. Tat ca nhng l le a ra e phe phan eu phai da tren nen tang logic, tc la tri thc phai co luan c va luan chng, neu nhng nhan xet cua chung ta n thuan ch la nhng cam xuc, th luc o chung ta ang s dung chiec mu o ch khong phai chiec mu en. V du : Toi khong thch y tng ha gia thanh pham. Y kien o khong phai la mu en ma la mu o. Luc o, ngi ieu khien buoi thao luan phai nhac nh: Toi muon ban s dung chiec mu en e a ra nhng nhan xet co logic. Chang han y kien sau ay la mu en: Chung em nhan thay phng hng hoat ong trong thang ti co mot vai iem cha hp l, can thay oi khoan 2, 5, 7 Hoac xin cho phep toi oi chiec mu en e phan tch nhng nguy c trong d an mi cua tap oan chung ta, Hoac qua bai phat bieu cua ban A toi thay mot van e cha c lam ro va cha 48

cho ra c nhng tac hai cua viec x l nc thai tai cac khu cong nghiep, cu the la Khi s dung chiec mu en, bo nao cua chung ta se nhay cam e tm ra nhng nguy hiem, nhng van e nay sinh, tr ngai tiem tang co the phat sinh. Moi ngi se tap trung phan tch tai sao ieu o lai khong xay ra hoac xay ra khong ung nh le thng. S dung chiec mu en, moi ngi c khuyen khch hay the hien het kha nang than trong cua mnh, a ra nhng rui ro hoac tng lai cua van e sap ti. Va khi s dung chiec mu en nay moi ngi cung de dang lam dung no, ngi ta de dang a ra li ch trch hn la a ra nhng nhan xet co tnh xay dng. Chang han, that kho e co the co mot y tng thiet ke mot chiec ghe co cho da, a ra nhng li che ve no th that de dang nh: neu no la chiec ghe n gian th ban se che no la n ieu, loi mot, con neu no la chiec ghe phc tap th ban lai a ngay nhan xet rang ngi thiet ke o thieu oc tham m, hon on. Mot y tng a ra hp l ti 95% nhng moi ngi lai co xu hng chu y en 5 % con lai. Lam dung chiec mu en khong em lai ket qua tot ep, oi khi la nhu cau lan at e the hien cai toi ca nhanco ngi khong u kha nang a ra nhng nhan xet mang tnh ong gop ma ch luon i ch trch y tng ngi khac. Mac du co nhng kho khan nhat nh khi s dung chiec mu en, nhng khong phai v the ma lam giam vai tro cua chiec mu en; cung giong nh ban co the gap nguy hiem neu ban ieu khien chiec oto khong tap trung khong co ngha la chiec o to gay nguy hiem cho ban. Bc4. Chiec mu t duy mau vang Loi t duy chiec mu vang la loi t duy tch cc va xay dng. Mau vang chnh la tng trng cho s lac quan, giong nh mat tri chieu roi xuong cho muon sinh tren trai at. Cac cap o suy ngh cua loi t duy chiec mu vang bao gom suy ngh logic va thc te cho en nhng kha nang nhn nhan va hi vong. oi vi mot so ngi, ho luon co suy ngh tch cc ve moi cong viec va mot ieu de dang nhan thay na la khi lien quan en li ch ca nhan cua ho th ho luon phat trien no len mot cach lac quan. Do o, ta nhan thay ngay li ch ca nhan chnh la nen tang quan trong e hnh thanh nen nhng suy ngh tch cc. Nhng oi vi chiec mu vang th khac, 49

khi moi ngi cung oi chiec mu nay len th moi ngi khong b rang buoc bi li ch o ma cung hng en mot loi t duy tch cc, no chnh la cong cu t duy ma moi ngi cung lam theo. Nhng suy ngh tch cc khong phai la ket qua cua cong viec nhn thay nhng li ch. V du: ...Trc khi anh lam bat c ieu g khac toi muon anh s dung chiec mu vang va noi cho toi biet suy ngh g cua anh va cach tiep can mi oi vi khach hang... ...Nhn t loi t duy chiec mu vang, lieu anh co thay c gia tr nao cua viec s dung vat lieu nha e lam o trang tr nay thay v s dung loai ma gia tr hai loai vat lieu nay la nh nhau... ...Chiec mu en ch ra rang van e ma ban at ra la khong phu hp vi hien thc va cang khong phu hp vi nhu cau tham my cua moi ngi. Nh vay, ta thay chung mot ieu rang chiec mu vang khao sat va kham pha mat gia tr va li ch cua cac y tng. Loi t duy mu vang co gang e tm ra nhng tr giup logc oi vi nhng gia tr va li ch c tm ra va thien ve s lac quan va no cung la cach t duy e tm hieu cac c hoi va kha nang. Bc 5. Chiec mu t duy mau xanh la cay ( xanh luc) ay la chiec mu cua nang lng cua s sinh trng va s phat trien. Ban c tng tng cay xanh vi nhng choi non xanh ang vn mnh phat trien. ay la chiec mu cua s sang tao. Gia tr cua chiec mu xanh la cay chnh la c hoi e moi ngi no lc mot cach sang tao, cua nhng y tng mi. Khong phai ngi chu tr hoac ngi a ra y tng mi can t duy sang tao ma can tat ca moi ngi, hay thanh vien e can no lc a ra nhng y tng mi s sang tao mi. S dung chiec mu xanh la cay, ban c phep neu ra nhng y tng rieng cua mnh, mac o la nhng y tng cha hoan toan la mi hay la nhng y tng tao bao ma moi ngi eu cong nhan va khuyen khch phat trien ma khong s b che ci. oi vi hau het moi ngi th loi t duy sang tao la mot ieu kho khan. Bi v no trai ngc vi thoi quen t duy chap nhan, phan xet va ch trch cua bo nao con ngi. Bo nao cua chung ta c thiet ke e sap xep theo nhng khuon mau, e phu nhan tat ca nhng g khong 50

phu hp vi khuon mau o. S sang tao lien quan en s th nghiem cua t duy cho nen moi mot y tng hay s sang tao nao o a ra th rat la kho khan trong viec khi gi va thiet ke y tng, t tao ra no. Khong ai thch la mnh nam phan sai, v s sang tao bao gom s khch ong, s kham pha va ca nhng rui ro. Ban than chiec mu xanh la cay khong the lam cho moi ngi co them s sang tao. Tuy nhien, no co the danh ra mot thi gian trong cac buoi hop e moi ngi no lc, phat trien cac y tng sang tao cua mnh. V du: ...Moi ngi lu y rang toi ang s dung chiec mu xanh t duy, do o toi c phep trnh bay nhng y tng tren... ...Toi cho rang chung ta ang s dung chiec mu xanh t duy. Tuy nhien, nhung suy ngh cua chung ta lai qua can trong. Lieu co phai la loi t duy chiec mu en... ...Vi chiec mu xanh, toi e xuat chung ta nen tr cap mot khoan tien phu hp cho nhng tu nhan tr cap mot khoan tien phu hp cho nhng tu nhan chu an dai khi ho het han phat. Hanh ong nay co the giup ho tr lai vi cong ong, giup ho hoa nhap va ngan nga ho quay lai con ng pham toi nh cu... ...Di chiec mu xanh la cay toi co the e xuat la chung ta nen sa thai bo phan ban hang... ...Qua phan tch nhng yeu iem cua mot sinh vien hoc ai hoc toi co mot y tng mi o la nen co khoang thi gian nhieu tren lp e cac sinh vien o t chu nghien cu. ong thi, ho tr- mot khoan chi ph nho e ho co the t len tra cu thong tin tren internet... Chiec mu t duy xanh la cay a thay loi t duy xet oan bang loi t duy phat trien, va bieu tng cua no chnh la s sang tao va kch thch bo nao t duy. T duy sang tao, mi la se tao nen mot cach nhn nhan s viec mot cach khoa hoc hn, chung khien chung ta nhanh chong mat i t duy thong thng nh vao he thong khuon mau bat oi sng oi vi moi ca nhan. Chnh chiec mu xanh la cay giup chung ta xay dng ra nhng khai niem, cach nhan thc va y tng mi . Bc 6. Chiec mu t duy mau xanh da tri Chiec mu xanh da tri bieu th viec he thong va kiem soat qua trnh t duy va viec ap dung. Chiec mu xanh da tri nay giong nh ngi 51

nhac trng trong mot dan nhac giao hng. Ngi nhac trng nay giup dan nhac trnh bay tac pham mot cach tot nhat bi v anh ta biet chnh xac vao thi iem nao th can g. Chiec mu xanh da tri la chiec mu ma ta co the hieu la chiec mu ieu khien t duy, to chc cac y tng va kiem soat t duy. Khi ta s dung no vao au buoi hop la e xac nh tnh huong, ch ra nhng nh ngha co the la chon van e can giai quyet, muc ch cua t duyva ch en cua chung ta. Va cung cho ta ke hoach hoac cac chuoi t duy khac c s dung nh the nao trong cuoc hop. Chiec mu xanh da tri at ra nhng chien lc t duy va bao am cuoc hop luon dien ra theo chieu hng tch cc. Thong thng ngi lanh ao, ngi chu tr, ngi chu toa hoac ngi cam trch trong cac cuoc hop, oi mu nay va keo dai no en het cuoc hop . Khi chiec mu xanh da tri c s dung vao thi iem ket thuc buoi hop, no ch ra cho chung ta ket qua at c ay la g?. o cung co the la mot s tom tat, mot ket luan, mot quyet nh hay mot giai phap.va no cung ch cho chung ta thay rang, chung ta at c qua t s tien bo V du : ...Bay gi chung ta can nhng e xuat, ieu nay co ngha la chung ta can s dung chiec mu vang t duy. Xin hay a ra nhng e xuat chnh... ...Hay cat chiec mu en cua ban trong giay lat bi toi khong thoa man vi nhng y tng chung ta ang co. Hay danh thi gian e s dung chiec mu xanh la cay tai thi iem nay... ...Toi khong thch cac y kien cung nh e xuat cua anh. Toi muon co vai phut e s dung chiec mu trang. Nhng d lieu va nhng con so khong kem theo bnh luan... ...Toi ngh rang chung ta can dng lai va s dung chiec mu xanh da tri, hay quen chu e trong giay lat. Hay ngh xem lam the nao e chung ta co the to chc c t duy... Ngi oi chiec mu nay can co mot au oc to chc va ac biet la x l tnh huong va at cac cau hoi hay chuyen chu e mot cach trong tam. 10.3. Cach thc tien hanh cua phng phap six thinking hats 52

 tren, chung ta a c lam quen vi nhng chiec mu t duy, vi nhng sac thai mau sac t duy khac nhau. Sau ay la cach tien hanh va mot so v du tieu bieu. Vi sau chiec mu t duy th chung ta co the s dung theo hai cach chnh. S dung rieng le tng chiec mu, nh o ban co the co c nhng y kien cu the. S dung lan lt cac chiec mu, nh o ban kham pha ra s viec hoac a ra cach giai quyet van e. - Cach s dung tng chiec mu rieng le Nhng chiec mu c s dung nh nhng bieu tng e trng cau nhng suy ngh cu the. Trong nhng cuoc noi chuyen hoac ban thao, khi moi ngi a ra nhng y tng mi, ban noi: a en luc chung ta can oi chiec mu xanh va khi ban can moi ngi can nhac can trong van e, ban noi : gi chung ta hay cung oi chiec mu en. Nhng chiec mu vo hnh o ong mot vai tro quan trong trong viec t duy. Neu khongs dung chiec mu o ban noi: toi can cac ban t duy sang tao hoac cac ban ng co cai nhn can trong nh vay v.v Tuy nhien, cung khong can thiet ap dung phng phap nay trong moi tnh huong giao tiep. Ban hay s dung no khi ban can biet quan iem cu the cua ngi khac. - Cach ap dung lan lt Vi cach nay ban co the ket hp s dung tng chiec mu nhat nh. Chang han, ta co the ket hp nhng chiec mu theo hai cach chnh. Cach m rong Ban chon chiec mu au tien, va moi ngi cung ban bac. Tiep theo ,ban lai s dung chiec mu khac. Cach nay s dung khi chung ta a s dung nhng chiec mu nay mot cach nhuan nhuyen. Bi neu khong se ton nhieu thi gian e la chon xem bc tiep theo nen chon mu nao. Cach nh san Moi ngi c nh san trat t va so lng mu oi trc khi ban bac s viec, ma chiec mu au tien la chiec mu mau xanh da tri. Sau o moi ngi se oi chiec mu tiep theo. Moi ngi s dung phng phap t duy nay cung phai tuan theo mot k luat nhat nh v k luat hay la nhng quy nh nay rat quan trong, moi ngi trong nhom bat buoc phai mang cung mot chiec mu. Khong c 53

phep tuy tien yeu cau nh : bay gi toi muon oi chiec mu en. Viec thay oi chiec mu la do ngi trng nhom quyet nh. Do vay, vai tro cua ngi trng nhom hay ngi to chc la rat quan trong. Khi ap dung lan au th co the ta thay kho tuan theo, nhat la oi vi ngi A ong chung ta, nhng khi ap dung nhieu lan th chung ta se quen dan. Thi gian danh cho moi chiec mu t duy cung la ieu quan trong. Do o, thi gian thao luan cho tng chiec mu can c ieu chnh cho phu hp ma tot nhat la thi gian cang ngan cang tot phu thuoc vao tnh chat cung nh yeu cau cua qua trnh thao luan. Vi moi chiec mu , moi ngi ch co t 1 en 2 phut e xem xet. Neu het gi ma van co quan iem mang tnh chat xay dng th co the tang them thi gian. V du : Khi moi ngi oi chiec mu en va thi gian a het nhng ai o cha trnh bay het nhng lo lang chnh ang th ngi nay co the tiep tuc. Thi gian an nh oi vi chiec mu o cung nen ngan hn so vi thi gian ap dung nhng chiec mu khac. Cam xuc cua moi ngi nen c boc lo mot cach ro rang, ngan gon va co ong. Mot ban khoan ma moi ngi khi oc en ay la vi viec ap dung phng phap t duy sau chiec mu nay th no se mat i tnh tranh luan soi noi va the hien c ca nhan, e the hien s hieu biet va thong thai cua mnh. e tra li cau hoi nay ta co the da tren t duy bien chng th thay, thc chat van e muon the hien ca nhan ch la muon the hien ban than ch khong phai la t duy mang tnh xay dng ma moi ngi thng hay lam tng. Con phng phap t duy sau chiec mu, chu yeu da tren t duy ong thuan th moi ngi co the boc lo hieu biet ca nhan cua mnh mot cach xay dng. Ban cung co the khang nh c tam hieu biet rong cua mnh bang cach a ra nhng y kien kha thi hn ngi khac. Nhng y kien ong gop mang tnh xay dng ch khong con la viec chng minh ai ung, ai sai... V du: Ngay trong thi gian dien ra buoi thao luan, ngi cam trch hay ngi hng dan at ra nhng cau hoi e tham khao y kien ca nhan . Va ngi cam trch chnh la ngi sap at nhng khoang thi gian phu hp cho ngi t duy va bay to suy ngh. Chang han: 54

Bay gi chung ta se chuyen sang chiec mu vang, toi muon cac ban suy ngh hai phut trc khi chung ta bat au thao luan... Neu muon biet quan iem ca nhan cua mot ai o, ngay trong khi s dung chiec mu nao o, ngi cam trch cung co the danh vai phut e lam ieu nay: ...Gi toi muon biet quan iem cua anh theo chiec mu en hoac theo nha th vi cong viec cua ngi giang vien co can thiet nh ngi giao duc cho hoc tro ca tr thc lan giao duc pham chat. Nh vay, viec the hien quan iem ca nhan rieng la co the de dang thc hien khi ban the hien phng phap nay. Sau ay la, mo hnh tien hanh to chc thao luan theo phng phap sau chiec mu: Bc mot : Ngi ieu khien cuoc hop oi chiec mu xanh da tri khai quat van e can phai giai quyet, sau o e ngh moi ngi hay oi chiec mu trang. V du : Trong mot cuoc hop cua cong ty che bien tht ga tay, ngi ta ang thao luan van e nhu cau tht ga tay tang nhanh trong thi gian gan ay va cach oi pho vi tnh hnh o. Ngi ieu hanh: chung ta co mat ay e cung nhau ban ve tnh hnh lng san xuat ga tay trong nam nay. Nh cac ban thay ay, nhu cau tieu thu tht ga tay cua khach hang chung ta mot thang tr lai ay la rat ln, toi muon cac ban cung oi chiec mu trang e cung cap thong tin mot cach chnh xac nhat ve hien tng nay. Bc hai : Sau khi oi mu chiec mu trang moi ngi ch tap trung duy nhat vao thong tin. Cac cau hoi c at ra nh sau: e giai quyet van e , chung ta hien ang co trong tay nhng thong tin g ?. trong so o, thong tin nao can thiet?. Chang han, ta con thieu nhng thong tin g ? lam sao chung ta co the lay c nhng thong tin can thiet con thieu . Lu y at ra bc nay la oi hoi ngi ieu hanh phai co k nang x l thong tin. Thanh vien cuoc hop: Tai my, nam trc lng tieu thu tht ga tay tang 25% do so ngi thch an kieng tang len, cung vi nhng lo lang ve mat sc khoe. Ga tay c xem nh mot loai tht t am. Ngi ieu hanh: Xin loi, toi va yeu cau anh/ch oi chiec mu trang. Thc chat van e ay ch la lng tieu thu tht ga tay tang len 25%, con nhng kien thc khac ch la cach nhan nh cua anh/ ch. 55

Thanh vien cuoc hop: Khong, tha ngai. Nhng ngi nghien cu th trng cho thay moi ngi chon mua tht ga tay la do loai tht nay cha ham lng cholesterol thap. Ngi ieu hanh: Vay, ay co hai thong tin. Lng tieu thu tht ga tay tang 25 % va theo nghien cu moi ngi chon mua tht ga tay la do, loai tht nay cha ham lng cholesterol thap. Bc ba : Ngi ieu khien e ngh moi ngi oi chiec mu xanh la cay, ay la chiec mu cua nang lng va sang tao. Moi ngi a ra cac phng an giai quyet van e da tren d lieu thong tin thu c t bc hai. bc nay ngi ieu hanh phai biet cach khuay ong can nhac e kch thch moi ngi sang tao. Ngi dieu hanh phai biet cach at ky vong vao tang thanh vien cuoc hop. kha canhky vong rat quan trong oi vi chiec mu xanh t duy. Bi v, moi ngi thng the hien tot nhng g ma ngi khac k vong vao ho. Ngi ieu hanh: Nh vay vi nhng thong tin tren, toi muon cac ban oi chiec mu xanh la cay e a ra cach giai quyet hien tng tren, toi muon cac ban them vao nhng y tng mi e cung cap cho khach hang lng ga tay ay u va chat lng. Thanh vien cuoc hop: Tha moi ngi, vi tat ca nhng thong tin tren cho chung ta thay nhng nhu cau cua th trng ve tht ga tay la rat ln, tng lai no la loai tht c a chuong nhat, nh vay chung ta co the tang so lng von au t cho nong dan e hoc m rong trang trai ong thi cung cap cho ho nhng giong ga tot nhat. Thanh vien cuoc hop: Vang toi cung ong y vi cach tren, toi xin a them la: Th nhat, chung ta can trang b them mot so thiet b mi cho khau che bien e bao am chat lng cua san pham. Th hai, la m rong quang cao ve li ch cua tht ga tay en ong ao khach hang. Bc bon: bc nay moi ngi oi chiec mu mau vang, anh gia nhng u iem cua cac phng an a a ra bc ba. u iem cua chiec mu vang nam cho no buoc moi ngi phai danh thi gian e nhan biet cac gia tr. Co nhng phng an thoat au khong co g thu v, sau khi xem xet quan iem chiec mu vang lai boc lo nhieu u iem. Mot vai lu y bc nay: 56

Th nhat, chiec mu vang la chiec mu cua xet oan, da tren loi t duy logic ch khong phai s tng tng. no tra li cho nhng cau hoi: Gia tr cua phng an giai quyet nam au, no mang li ch cho ai va trong hoan canh nao? Th hai, moi ngi thng s dung chiec mu vang rat kho khan, oi nghch vi chiec mu en- phe phan va ch trch. e s dung tot chiec mu vang chung ta phai tao cho mnh c che nhay cam t nhien vi cac gia tr. o chnh la thoi quen ma moi ngi can phat trien. Ngi ieu hanh: Xin cam n tat ca nhng y kien ong gop tren, gi toi muon cac ban oi chiec mu vang. Hay s dung nhng kien thc a biet cac ban co the xet oan nhng van at ra hien nay ma cong ty ta phai oi mat. Thanh vien cuoc hop: Vang! theo toi thay th vi tnh hnh nh hien nay chung ta thay gia tr cua nhng giai phap ma moi ngi a neu la rat kha quan. Cho nen, ta can khai thac triet e nguon nguyen lieu sach t trong cac trai chan nuoi cua nong dan, ong thi au t cho ngi nong dan ca ve ky thuat lan von Bc nam: Ngi ieu khien e ngh moi ngi oi chiec mu en, ay la chiec mu quan trong nhat. oi chiec mu nay moi ngi ch ra nhng g la sai, la khong phu hp trong cac phng an a c neu ra bc th ba. Chiec mu en la chiec mu cua s can trong, chung cho chung ta khong lang ph tien bac va cong sc. Nh a noi phan trc th loi t duy chiec mu en la loi t duy logic. Tat ca nhng ly le a ra e phe phan eu phai da tren nen tang logic ch khong phai cam xuc, loi suy ngh cua chiec mu o. Ngi ieu khien cuoc hop phai chang e nhng y kien neu ra phai la lap luan co ngha ch khong phai la nhng ly le c chap nhan bi ngi tai gioi thuyet phuc. Ngi ieu hanh: Bay gi toi muon moi ngi oi chiec mu en e nhan dien van e mot cach can trong hn. Thanh vien cuoc hop: Toi thay van e can thay ay la chung ta at qua nhieu ky vong vao ngi nong dan, v du ngi nong dan trang b ay u kien thc nhng v li ch rieng ho co the ban hang ni khac gia cao hn. Thanh vien khac: Toi thay van e kha kho khan na la: viec au t them trang thiet b cung nen can co mot chuyen gia that gioi e 57

nam bat ky thuat va s dung thanh thao may moc e co the at c hieu qua cao nhat Bc sau: Moi ngi oi chiec mu o va phat bieu nhng cam nhan cua mnh ve cac phng an c a ra. Cac thanh vien can a ra cac lap luan hoac chng minh cac cam xuc cua mnh. a la nhng linh cam, nhng kha nang trc giac ve an tng. Lu y, thong thng trong mot cuoc hop kinh doanh, moi ngi cho rang khong nen e tnh cam chen vao nhng quyet nh quan trong. Tuy nhien, nhng tnh cam o van luon c the hien di vo boc la nhng lap luan logic. Chiec mu o la cong cu oc nhat va ac biet e moi ngi co the boc lo cam xuc. Va chiec mu o quan trong cho, kha nang trc giac phan ln la nh nhng kinh nghiem c tch luy, nen co nhng ieu khi c noi ra tat ca moi ngi eu thay co ly nhng tren thc te th khong the chng minh c va oi khi dung t duy logic co the con a ra ket qua ngc lai. Ngi ieu hanh: Vang! rat hay, cac ban a ra nhng y kien that tuyet vi. Nao bay gi toi muon biet cam giac cua cac ban nh the nao khi phai oi mat vi nhu cau qua ln cua th trng ve tht ga tay. Thanh vien: Toi co cam giac nh la nhu cau ve lng ga tay ch la theo phong trao ch khong n thuan la theo nhu cau thc cua th trng. Bi ngi ta kha lo ngai vi benh beo ph nen can thc an cha nhieu am. Thanh vien khac: Toi lai thay dng nh co s kch cau t chnh phu e lam tang tuoi tho cua dan so va bao am sc khoe cho moi ngi nen can co mot au t chien lc lau dai vi loai thc pham nay. Bc cuoi cung: Moi ngi oi chiec mu xanh da tri e tong ket va ket thuc buoi lam. Chiec mu xanh da tri ch cho chung ta thay ket qua at c trong cuoc hop nay la g. Neu tat ca cac bc tien hanh c thc hien nghiem tuc va hieu qua th phng an giai quyet cho van e at ra au cuoc hop gan nh t ong m ra trc mat chung ta. Ngi chu tr cuoc hop la ngi oi chiec mu xanh da tri trong suot cuoc hop. Chiec mu xanh da tri la chiec mu at van e, ieu khien t duy moi ngi trong ca cuoc hop, e tat ca phai s dung chiec mu o 58

vao ung luc can thiet va cuoi cung cung ket thuc cuoc hop vi chiec mu xanh da tri. Ngi ieu khien cuoc hop: Xin cam n tat ca nhng y kien, hng giai quyet ma cac ban cung cap. Nh ta thay ay, vi lng tieu thu tht ga tay nh hien nay th chung ta gan nh nam chac c c hoi kinh doanh va phat trien. V vay, vi nhng giai phap tren chung ta hy vong cong ty chung ta se i ung hng va gat hai nhieu thanh cong hn na. Phng phap sau chiec mu la phng phap s dung sau chiec mu t duy khac nhau e phan chia thi gian tranh luan, ban thao. Mu trang bieu th cong cap thong tin mot cach khach quan, chnh xac. Mu o the hien tnh cam, va nhng cam xuc xuat hien ngay trong luc thao luan. Mu en la chiec mu t duy cua s phe phan can trong. Mu vang la chiec mu cua cai nhn lac quan tch cc cua van e. Mu xanh la cay la chiec mu cua s sang tao con chiec mu t duy xanh dng chnh la chiec mu cua to chc ieu khien t duy va chuyen oi tng chiec mu. Co the s dung s dung phng phap sau chiec mu theo hai cach khac nhau la cach s dung rieng le va s dung lan lt (trong cach nay lai phan chia theo hai cach na la m rong va cach nh san). Tuy nhien vi sau chiec mu t duy ta co the linh hoat s dung theo tng cach khac nhau phu hp vi tng ieu kien hoan canh cung nh trong cac tnh huong khi seminar. Phng phap t duy sau chiec mu giup moi ngi co the ong thuan, xem xet van e mot cach sau sac hn trong thao luan. No cung giup moi ngi the hien c tnh cam, s sang tao va quan iem rieng cua mnh ma khong s b phe phan. Chng 4 QUY TRNH THC HIEN E TAI NGHIEN CU KHOA HOC Quy trnh thc hien mot e tai nghien cu khoa hc gom bay bc:Th nhat, chon e tai. Th hai, xay dng e cng nghien cu. Th ba, lap chng trnh nghien cu. Th t, thu thap va x ly t lieu cho cong trnh nghien cu. Th nam, trnh bay cong trnh nghien cu. Th sau, tom tat, bao cao, nghiem thu cong trnh nghien cu. Th bay, cong bo cong trnh nghien cu. 1. Chon e tai nghien cu 1.1. Khai niem e tai nghien cu khoa hoc 59

e tai nghien cu la ten cua mot cong trnh nghien cu c ac trng bi muc ch va nhiem vu nghien cu nhat nh. Co the nhan thay e tai nghien cu khoa hoc co hai ac trng c ban: Th nhat, e tai khong phai la cai ngi nghien cu t ngh ra, nhng la cai chu the nghien cu phat hien ra thc tai, tnh huong co van e va tim cach giai quyet. tai khong phai la cai t tren tri ri xuong, ma xuat phat t hien tng, tnh huong, thc tai co van e can c ly giai16. Th hai, thc tai co van e ay can c nghien cu e ap ng nhu cau thc tien va nhu cau nhan thc khoa hoc. a. Da tren tieu ch muc ch nghien cu - e tai nghien cu c ban: la loai e tai c thc hien nham muc ch khoa hoc, ly giai, bo sung them tri thc ung cho van e nhan thc hien thc khach quan. Noi cach khac, e tai nghien cu khoa hoc c ban hng en muc ch giai thch, tm hieu nhng tnh chat, nhng nguyen ly, nhng quy luat cua thc tai khach quan. V vay, e tai nhien cu khoa hoc c ban thng nham en nhng muc ch nh: Giai thch mot van e nhat nh ma tri thc cua nhan loai ve lnh vc ay cha co. Th du, nghien cu ve hien tng than giao cach cam cua mot so ngi ac biet hien nay, e ly giai tai sao mot so ngi co kha nang ac biet nh vay, ket cau bo nao cua ho nh the nao, yeu to g quyet nh en kha nang sieu viet ay Giai thch, bo sung them luan c e chng minh mot ly thuyet a co nhng cha thuyet phuc. Hoac cung co the nghien cu e tm ra c nhng luan c mi oi lap vi ly thuyet cu, nham bac bo ly thuyet ang ton tai. - e tai nghien cu ng dung e tai nghien cu ng dung la loai e tai hng en viec cung cap nhng giai phap e giai quyet cac van e cua thc te cua cuoc song. Th du, nghien cu ve thc trang va hng giai quyet van e un tac giao thong thanh pho Ho Ch Minh hien nay. Tuy nhien, trong thc te cac e tai nghien cu trong lnh vc khoa hoc xa hoi va nhan van, tuyet ai a so mang tnh chat tong hp, va co tnh ly luan khoa hoc va co tnh chat ap ng nhu cau cua thc tien. b. Da tren muc tieu va muc ch nghien cu
16

Douverger, M. Methodes des Sciences sociales, Paris, Presses Universitaires de France, 1964.

60

Co the co nhieu cach phan loai nghien cu khoa hoc khac nhau, ay xin c phan chia theo oi tng va muc ch nghien cu khoa hoc: - e tai nghien cu mo ta Nghien cu mo ta la hnh thc nghien cu xac nh oi tng ve quy mo tnh chat ac trng cua mot oi tng e phan biet oi tng nay vi oi tng khac. V du: Nghien cu ve ket cau cua hat hardron hay nghien cu ve Hoang thanh Thang long - e tai nghien cu giai thch Nghien cu giai thch la hnh thc nghien cu giai thch thc trang va nguyen nhan cua mot van e e biet c nguyen nhan ton tai va nguyen nhan tac thanh cua oi tng. V du: nghien cu ve benh cum gia cam, hay nghien cu ve van e ton tai cua cac ong thuoc lac hien nay Thanh pho Ho Ch Minh - e tai nghien cu d bao Nghien cu d bao la nghien cu van dung nhng s hieu biet qua trnh phat sinh phat trien cua oi tng nham muc ch nhan dang qua trnh hoat ong cua mot oi tng trong tng lai. Ket qua cua nghien cu d bao bao gi cung phai chap nhan sai so, v nhieu ly do ket qua khong hoan toan xay ra nh d bao. Tuy nhien, nghien cu d bao khac vi chiem tinh, boi toan khong can c tren nhng luan c khach quan, khoa hoc. Nghien cu d bao phai da tren nhng luan c khach quan, khoa hoc va phai c luan chng hp logic. V du de tai: Xu hng va ac iem cua toan cau hoa trong na au cua the ky 21. - e tai nghien cu sang tao Nghien cu sang tao la hnh thc nghien cu e tm ra nguyen ly, cong thc, giai phap e tao ra nhng oi tng mi nham phuc vu li ch cho cuoc song con ngi. V du e tai: Xay dng nguyen ly che tao be tong sieu nhe. - e tai nghien cu tong hp Nghien cu tong hp la hnh thc nghien cu gan nh bao gom tat ca nhng loai nghien cu tren ay; no va xac nh thc trang, va tm nguyen nhan va d bao va va a ra giai phap. V du e tai: Thc trang, nguyen nhan, xu hng va giai phap giai quyet van e rac thai thanh pho Ho Ch Minh. 61

1.2. Mot so phng phap phat hien e tai nghien cu khoa hoc - oc cac cong trnh nghien cu oc cac cong trnh nghien cu va phat hien nhng noi dung cha c giai quyet, hoac giai quyet cha thoa ang. T o, chon mot e tai thch hp e giai quyet van e mnh a phat hien. - So sanh mot ly thuyet a co vi thc tien So sanh mot ly thuyet a co vi thc tien, neu thay co mau thuan, tc la ly thuyet ang ton tai phan anh sai lam oi tng hien thc khach quan, hoac phan anh oi tng, ve c ban, la ung nhng cha chnh xac. T o, ngi nghien cu co the chon e tai e bo sung hoac phu nh ly thuyet cu. - Quan sat thc tai va lang nghe Quan sat thc tai va lang nghe y kien, nguyen vong, li phan nan cua nhng ngi thng xuyen tiep xuc vi thc tai o. T o, tm mot e tai thch hp e giai quyet van e. V du, quan sat mot oan ng A thng xuyen b ket xe, tham do y kien cua nhng ngi thng xuyen i tren oan ng A, tham do y kien cua nhng ngi gan ben oan ngA T o, co the chon c e tai: Thc trang, nguyen nhan va hng giai quyet van e un tac giao thong oan ng A - Quan sat thc te va phat hien mau thuan Quan sat thc te va phat hien mau thuan trong chnh thc tai can giai quyet hoac mau thuan gia thc tai vi tri thc hien co cua con ngi ve thc tai o. T o chon mot e tai e giai quyet mau thuan o. Th du, quan sat hien tng tre em lang thang thanh pho ngay cang tang, chu trng cua thanh pho la thu gom cac em ve cac trung tam, mau thuan ay la cang thu gom bao nhieu tre em lang thang cang tang bay nhieu. Trc hien tng nh vay, chung ta co the co e tai: Thc trang, nguyen nhan va hng giai quyet van e tre lang thang thanh pho hien nay. 1.3. Mot so yeu cau trong qua trnh chon e tai 1.3.1. Xac nh cac yeu to c ban cua e tai a. oi tng nghien cu 62

b. Xac nh muc tieu nghien cu Muc tieu nghien cu la oi tng trc tiep ma chu the nghien cu hng ti e tm hieu. e xac nh muc tieu nghien cu, yeu cau ngi nghien cu phai tra li c cau hoi: Nghien cu cai g? Cai ma chu the phai giai quyet la cai g? Trong trng hp nay, khai niem muc tieu nghien cu ong ngha vi van e nghien cu. Noi cach khac, muc tieu cua e tai thc chat la luan iem khoa hoc ma chu the nghien cu can chng minh. c. Xac nh muc ch nghien cu. Muc ch nghien cu la yeu to cung ch cua e tai nghien cu khoa hoc. e xac nh muc ch nghien cu, yeu cau chu the nghien cu phai tra li c cau hoi: Nghien cu e tai e lam g? Giai quyet van e, at c muc tieu a at ra se a lai li ch g cho thc tien cuoc song? Trong trng hp nay, muc ch nghien cu ong ngha vi khai niem y ngha cua e tai. c. Xac nh khach the nghien cu. Khach the nghien cu la thc tai cha muc tieu nghien cu. e xac nh khach the nghien cu, yeu cau ngi nghien cu tra li cau hoi: Thc tai nao cha muc tieu nghien cu? V du, e tai: Thc trang va giai phap giai quyet van e that nghiep cua sinh vien tot nghiep ai hoc quoc gia TpHCM. Khach the nghien cu la sinh vien a tot nghiep, cac khoa ao tao, cac c s co nhu cau tuyen dung phu hp chuyen nganh cua ai hoc quoc gia e. Xac nh pham tru va pham vi nghien cu e xac nh pham vi nghien cu, yeu cau ngi nghien cu xac nh oi tng nghien cu trong khoang thi gian bao lau va khong gian ton tai nao? Neu oi tng nghien cu la s vat, hien tng th phai xac nh mot quang thi gian nhat nh, u e quan sat qua trnh chuyen bien oi tng. Pham tru nghien cu la oi tng nghien cu thuoc ve lnh vc nao? f. Xac nh van e nghien cu Van e nghien cu la nhan to quan trong cua e tai. e tai cha oi tng nghien cu, oi tng nghien cu cha van e nghien cu. V du: Tm hieu van e chay chc quyen trong xa hoi Viet Nam trong thi ky oi mi . oi tng nghien cu ay la nan chay chc quyen. Van e nghien cu ay la: trong xa hoi Viet Nam co tnh trang chay 63

chu quyen hay khong? Neu co, vay nguyen nhan cua chay chc quyen do au? Cach thc chay chc quyen nh the nao? Khi chon mot e tai, ngi nghien cu phai t hoi co van e nghien cu hay khong? Neu co van e th nghien cu, neu khong co van e tat nhien khong the nghien cu. ong thi ngi nghien cu cung phai xac nh van e nghien cu con mi hay khong? Van e nghien cu co va tam va ung chuyen mon cua mnh e giai quyet hay khong? Neu van e nghien cu co lien quan en nhng chuyen mon khac th mi them ngi cong tac co chuyen mon tren lnh vc ay, hoac gi y chuyen giao e tai cho ngi nghien cu khac; con mnh co the thay oi e tai khac, hoac thu hep e tai lai cho va vi ieu kien va kha nang chuyen mon cua mnh. Neu xac nh c van e nghien cu ro rang se nam vng c nhiem vu, muc tieu va muc ch nghien cu, giup ngi nghien cu biet can phai lam g e at c muc ch, thu nhap t lieu au, thu thap t lieu nao can thiet cho e tai? T o, giup ngi nghien cu tranh trng hp thu thap t lieu nhieu nhng khong co gia tr luan c, khong sat vi van e ca e ta, va ph cong sc va kho x ly. Xac ng c van e can nghien cu con giup ngi nghien cu hnh thanh nen gia thuyet nghien cu ung hng. g. at gia thuyet cho e tai Gia thuyet la nhng phan oan c s dung e giai thch tam thi mot van e cha co luan c va cha c luan chng. Thc hien mot e nghien cu la qua trnh i chng minh mot hoac mot so luan em khoa hoc, gia thuyet c coi la bc khi au trong qua trnh o. Mot e tai co the co nhieu gia thuyet, tuy nhien ngi nghien cu phai van dung kha nang phan oan, suy luan va trc giac nhay ben e chon gia thuyet nao la gia thuyet co the chng minh e xay dng c luan iem khoa hoc. Cung nen nh rang, gia thuyet co the sai, v vay se b bac bo; tuy nhien, khi bac bo mot gia thuyet cung la khi mot luan iem khoa hoc c chng minh. V vay, ngi ta van thng noi noi: cai chet cua mot gia thuyet la cai chet vinh quang. V du, e tai: Van e kinh te th trng va s suy thoai nhng gia tr truyen thong Viet Nam hien nay. Van e nghien cu cua e tai la: Co hay khong s tac ong cua van e kinh te th trng oi vi s suy thoai cua van hoa truyen thong? Kinh te th trng at ra nhng 64

thach thc g cho van hoa truyen thong?Con gia thuyet cho e tai co the la: kinh te th trng tac ong tieu cc en nhng gia tr truyen thong; kinh te th trng va tac ong tch cc va tac ong tieu cc en cac gia tr truyen thong; kinh te th trng c nh hng xa hoi chu ngha v vay khong tac ong tieu cc en cac gia tr truyen thongTrong o, ngi nghien cu nen chon mot gia thuyet e thc hien viec chng minh luan iem khoa hoc cua mnh. 1.3.2. Xac nh tnh kha thi cua e tai e xac nh tnh kha thi mot e tai, ve c ban xet cac yeu to sau ay: a. Xet kha nang ve chuyen mon cua chu the nghien cu Nghien cu mot e tai khoa hoc khong phai la mot hoat ong ngau hng ma la hoat ong lao ong cc ky kho khan, phc tap; v vay, oi hoi ngi nghien cu phai co kha nang chuyen mon oi vi e tai th mi hi vong mi at c ket qua. Neu chon mot e tai ma chnh chu the khong co chuyen mon cung nh cha co kinh nghiem th e tai khong co tnh kha thi. Nhieu ngi mi bc vao nghien cu (thung la sinh vien nam nhat, nam hai) hay chon nhng e tai vt kha nang chuyen mon cua mnh. Neu chon e tai theo cam hng nhat thi ma khong co kha nang chuyen mon th se khong lng trc c nhng kho khan, v vay,se khong at c ket qua nh mong muon. b. Xet kha nang tai chnh e giai quyet van e cua e tai at ra, ngi nghien cu phai d tru kinh ph trc. Neu khong u tai chnh, ngi nghien cu co the thu hep, hoac gii han e tai cho phu hp vi kha nang kinh ph cho phep. c. Xet ve phng phap luan va phng phap tiep can, giai quyet van e cua e tai Ngi nghien cu phai d kien trc se s dung c s ly luan va phng phap nghien cu nao. Lieu co u phng phap va thiet b, cong cu e tiep can va giai quyet van e hay khong. Neu nhng van e cua e tai qua kho, oi hoi phai co nhng phng phap va thiet b ngoai tam cua ngi nghien cu th tnh kha thi cua e tai cung rat thap. d. Xet quy thi gian Tuy theo tng e tai vi nhng muc tieu va muc ch nhat nh e xet quy thi gian co u e hoan tat e tai hay khong. Nhat la nhng 65

e tai lam theo n at hang, tc la nhng e tai c e ngh va cap kinh ph nghien cu, th viec xet quy thi gian la cc ky quan trong. Neu e tai ln, kho ma quy thi gian eo hep qua th khong co tnh kha thi. 2. XAY NG E CNG NGHIEN CU e cng nghien cu la qua trnh ngi nghien cu xay dng cac bc, chi tiet hoa cac muc tieu va nhiem vu e chng minh luan iem khoa hoc cua e tai. 2.1. Mot so yeu cau trong qua trnh xay dng e cng 1.1. e cng phai phu hp ve e tai can oi ve ngoai dien Ngoai dien cua e tai en au th e cng c xay dng en o. Ngha la tong cac muc tieu cua e cng phai bang muc tieu cua e tai. Pham vi nghien cu cua b. Phu hp ve noi ham Noi dung cua van e nghien cu cua e tai nh the nao th noi dung cua e cng cung nh vay. e cng thc chat la qua trnh chi tiet hoa e tai, v vay noi dung cua e cng khong c khac vi e tai. Trong van hoc nghe thuat, ten cua e tai va noi dung cua e tai co the la khong nhat thiet phu hp vi nhau, trong nghe thuat c quyen lam ieu o, nhng trong nghien cu khoa hoc, noi dung cua e cng phai tuyet oi phu hp vi e tai. 2.2. Thuyet minh e cng nghien cu a. Thuyet minh ten e tai Ngi nghien cu co nhiem vu lam ro ten e tai, tc la xac nh c muc ch, nhiem vu cua e tai. e tai bao gi cung c ac dang mot cau tran thuat, ro rang, ngan gon. Ten e tai phai phan anh c khach the, muc ch, van e nghien cu. Ten e tai khong c dung cau hoi, cau cam than, khong dung t ng ham ngon, a ngha b. Thuyet minh tnh hnh nghien cu e cng phai lc khao c nhng cong trng a nghien cu lien quan en e tai. anh gia ket qua va nhng han che ma nhng cong trng trc a thc hien. e tai co the ke tha c nhng iem nao, ong thi vach ra c cach thc nao e vt qua c nhng han che cua nhng cong trnh a c cong bo trc kia. 66 e tai en au th xay dng e cng nghien cu en o, khong rong hn hoac hep hn e tai.

c. Thuyet minh ve van e muc ch va nhiem vu nghien cu e cng phai neu c van e c ban cua e tai. Cac van e o co the giai quyet c en mc o nao. e cng phai neu c muc ch nghien cu : xac nh e tai nghien cu nham en muc ch g? Tc la nghien cu e lam g? e cng phai neu c muc tieu nghien cu: xac nh e tai nghien cu cai g?.Thong thng co mot hoac hai muc tieu ln, muc tieu c ban; t o xac nh muc tieu nho. e cng phai xac nh nhiem vu e at c tieu a xac nh. Xac nh cach thc tiep can va giai quyet van e e at c muc tieu. d. Thuyet minh phng phap luan va phng phap nghien cu Ngi nghien cu phai d kien va thuyet minh ve c s ly luan va phng phap luan nghien cu, tc la da tren c s the gii quan nao, he thong ly luan nao, va c s phng phap luan nao e tiep can va giai quyet van e; ong thi ngi nghien cu cung phai thuyet minh mot cach khai quat ve cac phng phap chung va cac phng phap cu the se s dung trong qua trnh thc hien e tai. 2.3. Noi dung e cng nghien cu Theo nguyen tac chung, e cng cua e tai phu thuoc vao muc tieu c ban va cac muc tieu nho e xay dng. Neu e tai co 3 muc tieu c ban th e cng se chia thanh 3 chng. V du, nhng e tai nghien cu ve nhng van e thc tai thuoc lnh vc kinh t , chnh tr, x hi thng c ket cau nh sau: Chng 1. Thc trang 1.1 1.2 .. 1.3 .. Chng 2.Nguyen nhan

.. 2.1 67

2.2 2.3 Chng 3. Giai phap va khuyen ngh 3.1 .. 3.2 .. 3.3 .. Ket luan V d nhng ti va c tnh l lun va c tnh thc tin th thng c kt cu: Chng 1. C s l lun v xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx 1.1. xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx 1.2. xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx 1.3. xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx Chng 2. Thc trng v nguyn nhn ca vn xxxxxxxxxx 2.1. xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx 2.2. xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx 2.3. xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx Chng 3. Giai phap va khuyen ngh 3.1. xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx 3.2. xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx 3.3. xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx Ket luan

3. THIET LAP TRNG TRNH NGHIEN CU 3.1. Phan bo thi gian nghien cu e am bao tien o cong viec, ngi nghien cu phai thiet lap mot bang bieu thi gian nghien cu. D kien thi gian i thu thap va x ly t lieu, thi gian bat au va ket thuc cua tng chng, thi gian bat au va ket thuc cong trnhNen lu y, phai co quy thi gian d tr e e phong nhng bat trac co the xay ra ngoai d tnh. 68

3.2.Phan bo ngi phu trach oi vi nhng cong trnh nghien cu co nhieu ngi tham gia, chu nhiem e tai phai phan cong viec cho moi thanh vien; xac nh muc tieu, nhiem vu cua tng cong viec mot cach cu the, e cac thanh vien thc hien cong viec cua mnh mot cach tch cc, co hieu qua, va tranh c s chong cheo trong cong viec. 4. THU THAP VA X LY T LIEU 4.1.Thu thap t lieu Thu thap t lieu la qua trnh ngi nghien cu i thu thap luan c e chng minh luan iem khoa hoc cua e tai. Co the khai quat thanh hai loa t lieu : T lieu t tai lieu: sach, tap ch, hoi ky, nien giam (t lieu gian tiep) va t lieu t thc tai ( t lieu trc tiep ). 4.1.1. Thu thap t lieu t tai lieu Thu thap t lieu t tai lieu la qua trnh ngi nghien cu su tam quan iem, quan niem, t tng, so lieu cua nhng cong trnh nghien cu trc o e gop phan lam luan c cho e tai cua mnh. Ngi ta cung goi ay la t lieu gian tiep v ngi nghien cu khong trc tiep lay c t oi tng nghien cu ma thong qua nhng cong trnh khac. Trc khi i thu thap t lieu, ngi nghien cu phai xac nh ro pham tru nghien cu la pham tru g: Van hoa, kinh te , xa hoi, chnh tr, t o ngi nghien cu t biet mnh phai tm nhng loai tai lieu nao lien quan, thiet thc cho e tai cua mnh. Thong thng, moi tai lieu ch cha mot phan nho t lieu can thiet cho e tai ang nghien cu, v vay, ngi nghien cu phai biet cach oc tai lieu nhanh e lay t lieu can thiet. Trc khi oc tai lieu, ngi nghien cu phai chuan b nhng mau phieu hoac so ghi chep. Nhng tai lieu co dung lng ln, khong nen oc t au en cuoi, ngi nghien cu nen xem muc luc cua tai lieu e biet t lieu can tm nam chng, tiet, muc nao. Ngoai ra ngi nghien cu nen oc phan m au v kt lun cua tai lieu. V hu ht phan m au cho biet muc ch, muc tieu cua tai lieu o, nhng van e c ban g ma tai lieu o co, ket luan cua nhng tai lieu la nhng t tng cua tai lieu, v vay, oc ket luan se giup ngi nghien cu biet 69

c tai lieu o gii quyt c nhng ieu g, con ieu g cha giai quyet c Trong qua trnh thu thap t lieu, ngi nghien cu cung nen phan loai tai lieu: tai lieu goc, cp I (thu ban), tai lieu cap II, tai lieu cap III e phan luong o tin cay cua cac t lieu ngay t au. Nhng t lieu lay c t thu ban (ban goc) bao gi cung co gia tr hn. V du: nghien cu ve T tng cua Khong T tai lieu goc la Luan ng; con nhng sach chu giai, bnh pham ve Luan ng c xem la tai lieu cap II. Trong qua trng thu thap, ngi nghien cu nen thu thap tng phan mot e lam luan c cho tng chng, tng muc. Mot so ngi nghien cu cho rang, khong nhat thiet phai thu thap u so lieu mi x ly va viet cong trng ma co the va thu thap va x ly, va vit bn tho trnh cong trnh. Chng ti cng ng , tuy nhien o la cch lm ca nhng cong trnh nho, hoac cong trnh cua mot ca nhan nghien cu t do, con nhng cong trnh co quy mo ln th tach hai bc hp ly hn, am bao c tnh thong suot, chat che, nhat quan trong qua trnh chng minh luan iem khoa hoc. Mot ieu can lu y, khi lay t lieu t tai lieu bao gi cung phai ghi ro nguon goc cua t lieu. Muc ch cua viec ghi ro nguon goc xuat x giup ngi nghien cu a t lieu vao e tai co c s e viet cc chu. 4.1.2. Thu thap t lieu t thc tai Thu thap t lieu t thc ti hay cn gi thu thp t liu trc tiep la qua trnh ngi nghien cu trc tiep i tiep xuc vi khach the va nhng yeu to lien quan en e tai e quan sat, phong van, ieu tra nham muc ch lay t lieu e lam luan c cho e tai. Sau ay la mot so phng phap thu thap t lieu trc tiep. a. Quan sat e lay t lieu Quan sat la qua trnh tri giac trc tiep cua chu the trc khach the e thu nhan nhng bieu hien cua khach the nham muc ch xac nh thc trang van e cua khach the. Thong thng, cac nha nghien cu chia quan sat thanh hai kieu: quan sat dc c cau hoa va quan sat khong c c cau hoa. Quan sat c c cau hoa la kieu quan sat ma ngi nghien cu a len ke hoach, muc ch, muc tieu ro rang. Cac bc tiep can quan sat, thi gian a iem, nhan s cong tac a c ke hoach hoa hoan chnh. 70

Quan sat khong c c cau hoa la kieu quan sat ma ngi nghien cu khong len san muc tieu, hay chuan b mot chng trnh chi tiet cu the ma ch tiep can khach the e quan sat va thu nhan nhng bieu hien cua khach the. + Quan sat co s tham d cua chu the nghien cu. ay la hnh thc quan sat ma trc tiep chu the nghien cu tham gia vao trong qua trnh hoat ong cua khach the trong mot gia oan vi nhng mc o nhat nh. V du: e quan sat hien tng cau c trong ky tuc xa Tan Phu hien nay, chu the nghien cu co the tham d vao nhng nhom sinh vien cau c, thong qua o co the hieu c thc trang cua hien tng nay. Trong v du tren ay, neu chu the nghien cu dau muc ch cua mnh (muc ch quan sat) th goi la quan sat tham d b mat. Ben canh nhng kho khan cua nhng phng phap tham d b mat, th hnh thc quan sat nay cho ngi nghien cu lay c nhng so lieu that nhat cua khach the bieu hien. Neu chu the nghien cu cong khai vi khach the ve muc ch tham d cua mnh th goi la quan sat tham d cong khai. Quan sat tham d cong khai, thong thng khach the khong hoan toan boc lo nhng bieu hien that, v vay, ngi nghien cu co the van dung nhieu phng phap khac, nh phng phap noi quan tam ly, phong van, trc giac e xac nh ro hn nhng bieu hien cua khach the. + Quan sat khong co s tham d cua chu the: chu the nghien cu khong tham gia vao trong qua trnh cua khach the ma ng ben ngoai quan sat va ghi lai tat ca hien tng cua khach the. V du: Quan sat hien tng vi pham luat giao thong cua ngi tham gia giao thong tren mot oan ng A. Chu the nghien cu chu y quan sat va thu nhan nhng ngi tham gia giao thong vi pham nhng loi nao, mc o vi pham nh the nao b. Phong van e lay t lieu. Phong van la cach thu thap thong tin thong qua qua trnh hoi, ap cua chu the vi khach the. Co nhieu hnh thc phong van: th t. - Phong van trc tiep 71 phong van trc tiep mat oi mat, phong van qua ien thoai, phong van qua mang internet va phong van qua

e phong van trc tiep, tuy theo oi tng phong van va noi dung phong van, ngi nghien cu nen xac nh mot trong hai cach phong van trc tiep. + Phong van theo lap trnh hoa: ay la hnh thc phong van ma cac cau hoi a c chuan b san sang bang van ban, ngi thc hien phong van khong thay oi th t cac cau hoi hay them bt cac cau hoi. Thong thng, khi can lay y kien cua am ong, ngi nghien cu nen s dung cach phong van nay hoac s dung bang hoi anket. + Phong van khong theo lap trnh trc: ay la cach phong van e lay t lieu nhng khong thiet lap hay gii han cac cau hoi trc. Ngi at cau hoi, tuy tng trng hp, e sap xep cac cau hoi cho phu hp va so lng cau hoi cung vay, co the hoi nhieu, hoi ch tuy tng ngi. Ngi ta cung goi cach phong van khong theo lap trnh la cach phong van t do, cach phong van sau, phong van linh hoat. c.Thu thap t lieu bang ban ieu tra Anket Bang ieu tra anket la hnh thc chuan b san nhng cau hoi theo noi dung can thiet cho e tai. ay la hnh thc lay thong tin nhanh nhat va t ton kem nhat. Tuy nhien, so lieu ieu tra t bang anket, o tin cay khong cao. Tam ly cua nhieu ngi ch tra li cho qua chuyen, v cho rang khong lien quan trc tiep en li ch cua ho. Trong nhng cuoc nghien cu can en y kien cua ong ngi th bat buoc phai s dung phieu anket. - Cach thiet lap bang Anket + Bang Anket vi cau hoi ong Dang cau hoi ong la cau hoi ma cac phng an tra li a co, ngi c hoi ch can anh dau vao mot phng an gi y a co. Trong o, co the co cac loai cau hoi ong n gian, tc la cau hoi se c ngi tra li khang nh hoac phu nh. V du: Anh (ch) co thch i xe buyt khong? Co khong Cung co the co cau hoi ong phc tap, tc la co nhieu ap an gi y, nhng ch chon mot ap an. Yeu cau thiet lap cac ap an gi y cho cau hoi khong c giong nhau, giao nhau ve ngoai dien, e ngi c hoi khong chon hai ap an. V du: Ban cho biet y kien ve mon Phng phap nghien cu khoa hoc ma ban a hoc: 72

a. Mon hoc qua nang ve ly thuyet b. Mon hoc qua nang ve thc hanh c. Mon hoc can oi ve ly thuyet va thc hanh Cau hoi ong co nhng han che nhat nh; tuy nhien, so lieu lay c t bang anket ong giup ngi nghien cu x ly de dang hn. + Bang anket vi cau hoi m: Cau hoi m la cau hoi c at ra nhng khong co phng an tra li gi y, ma ngi c hoi tra li theo y cua ho. V du: Ban ngh g ve nan tham nhung Viet Nam hien nay? Cau hoi m cung cap cho ngi nghien cu nhieu y kien hay, mi la, co gia tr, tuy nhien, e x ly t lieu t cau hoi mi rat kho, no oi hoi ngi nghien cu phai co kha nang tong hp cao e nh lng trc khi nh tnh c van e. + Bang anket vi cac cau hoi ket hp ay la dang bang hoi co ca nhng cau hoi ong va ca nhng cau hoi m. Ngha la co nhng cau hoi a co phng an tra li va cung co nhng cau hoi mnh. 4.2. X ly t lieu X ly t lieu la qua trnh ket hp, lien ket cac luan iem, cac quan niem, cac so lieu theo mot he thong nhat nh e lam luan c cho e tai, bien cac so lieu thanh nhng con so biet noi e nh lng va nh tnh, lam c s e khang nh mot luan iem khoa hoc nhat nh. e x ly so lieu can ap dung cac phng phap c ban va phng phap chuyen nganh e x ly. 4.2.1. X ly t lieu t tai lieu T lieu thu thap c t tai lieu phai c phan loai, xac nh gia tr t lieu. Da theo e cng chi tiet, nen anh dau t lieu nao nam chng nao, e trong qua trnh viet e tai, ngi nghien cu s dung tai lieu o mot cach cu the, ung ni, ung cho. 4.2.2. X ly t lieu t nguon trc tiep Nguon t lieu lay trc tiep phai phan loai: loai t lieu x ly bang phng phap nh lng va loai t lieu x ly bang phng phap nh tnh. e x ly loai t lieu nh lng, ngi nghien cu nen ngi nghien cu co the s dung phng phap thong ke truyen thong ket hp phng phap x ly t lieu bang chng trnh spss cua windows. Sau o co the 73 e t y ngi c hoi tra li theo y cua

dien at cac thong so bang bieu o hoac s o e nh lng va nh tnh oi tng. 5. TRNH BAY CONG TRNH NGHIEN CU KHOA HOC 5.1. Nguyen tac trnh bay cong trnh nghien cu khoa hoc 5.1.1. Mot so yeu cau trnh bay cong trnh nghien cu Th nhat, th t cac phan, cac trang phai c at theo ung trat t nhat nh: Phn khai tp, phn ni dung, phn ph nh. Th hai, bng m, phong ch, dong, l, phai ung quy nh: Co ch la: size 13 hoac 14; bng m: Unicode, phong ch: Times New Roman, dng: 1.5 line; l trn: 3,5cm; l di: 3cm; l phi 2cm; l tri 3,5 cm. Th ba, hnh thc cc chu, cach sap xep th muc tai lieu tham khao phai ung quy cach. Th t, khong t y a nhng bieu tng, hnh anh khong lien quan B TI CHNH

TRNG I HC BN CNG cu. en e tai vao trong cong trnh nghienMARKETTING

Th nam, van phong phai ro rang, han lam, khong dung t long, thng dng cu th th ng. 5.2. Ket cau tongNGUYEN THANH CONG nghien cu khoa hoc quat mot cong trnh Mot cong trnh nghien cu khoa hoc c ket cau thanh ba phan c ban: phan khai tap, phan noi dung va phan phu nh. 5.2.1. Phan khai tap Trang ba chnh PHNG PHP Ten tac gia TEN E TAI Loai e tai KHA LUN TT NGHIP I HC Ni va nam thc hien V du: Ba chnh cua mot cong trnh nghien cu khoa hoc

THM NH GI MY MC THIT B Ten c quan chu quan CHO MC CH HOT NG KINH DOANH

Thanh pho Ho Ch Minh nam 2005

74

Trang ba lot V du: Trang ba lot cua mot e tai nghien cu khoa hoc

Trang ghi n Trang ghi n khong bat buoc, nhng neu co cung la ieu hp ly, v ay la s the hien long biet n cua ngi nghien cu oi vi nhng ca nhan, nhng tap the a co nhng ong gop cho cong trnh nghien cu khoa hoc c hoan thanh. Trang cam oan Trang cam oan ch can ghi ngan gon, theo noi dung c ban sau ay: Toi xin cam oan ay la cong trnh nghien cu cua , cha c cong bo trong bat ky cong trnh nao khac. Cac so lieu, ket qua c the hien trong luan van la trung thc Tac gia cong trnh Ky ten Trang muc luc

75

Trang muc luc la trang ghi lai tieu e cua cac chng, cac muc, cac tiet va cac trang phu trong cong trnh. Ghi ro so trang cua moi chng, moi tiet, moi muc. 5.2.2. Phan noi dung M au Phan m au cua mot cong trnh nghien cu khoa hoc bat buoc lan lt trnh bay u cac muc sau ay. 1. Ly do chon e tai 2. Tnh hnh nghien cu e tai 3. Muc ch va nhiem vu cua e tai 4. C s ly luan va phng phap nghien cu 5. Y ngha cua cong trnh nghien cu 6. Ket cau cua cong trnh nghien cu Noi dung chnh Noi dung chnh cua cong trnh la phan c trnh bay chi tiet di hnh thc cac chng, cac tiet, ca muc. Hnh thc trnh bay ve c ban nh sau: Chng 1. XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX 1.1. Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx .. .. . 1.2. Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx 1.2.1 Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx .. Chng 2. XXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXXX 2.1. Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx . 76

 . 2.1.1.Xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx . Ket luan Phan ket luan cua cong trnh c trnh bay cac y co ong ve nhng luan iem a chng minh trong e tai. V du: T viec nghien cu xin c rut ra mot so ket luan sau ay: Th . Th hai .. Th ba ------------------------------------------------------------------------5.2.3. Phan phu nh Tuy theo tng cong trnh nghien cu cu the, so trang cua phan phu nh co the nhieu t, khac nhau. Tuy nhien, phan nay khong c tnh vao dung lng e tai, v vay, phan phu nh khong anh so trang theo ch so Arap., ma anh so trang theo ch so Lama. Thong thng co cac trang sau ay: Trang tai lieu tham khao Trang phu luc Trang tranh anh minh hoa Trang ch dan Trang ng ien Trong phan phu nh, cac trang khac co the co, co the khong tuy theo tng e tai, nhng trang tai lieu tham khao bat buoc phai co oi vi nhng cong trnh nghien cu tren tai lieu hoac ban tai lieu. 77 nhat

5.3. Trch dan va cc chu 5.3.1. Trch dan Trch dan la hnh thc ngi nghien cu trch lai y, t tng, quan iem, so lieu cua ngi khac e a vao cong trnh nghien cu cua mnh. a. Cac hnh thc trch dan - Trch dan nguyen van Trch dan nguyen van la hnh thc dan lai nguyen van cua mot tac gia khac. Trch nguyen van phai gi nguyen cau van cua tac gia c trch, du cau o sai loi ng phap hoac s kien van phai gi nguyen. Phai at cau c trch dan vao trong ngoac kep, va phai in nghieng. - Trch dan y Trch dan y la hnh thc trch lai y tng cua tac gia khac, con van phong dien at la cua ngi nghien cu; y tng c trch dan phai c in nghien, khong bo trong ngoac kep b. Muc ch trch dan - Trch dan e lam luan c Trch dan e lam luan c cho luan iem khoa hoc ma ngi nghien cu can chng minh. Tc la lay y tng cua ngi khac e lam c s, lam ro them cho luan iem cua mnh. - Trch dan e phan tch Trch dan e phan tch la trch dan y tng, quan iem cua ngi khac e phan tch, lam ro them t tng cua ngi c trch, nham muc ch phat hien them nhng gia tr cha ng trong nhng t tng ay. - Trch dan e phe bnh Trch dan e phe bnh la hnh thc trch dan nhng quan iem, nhng t tng cua ngi khac vi muc ch phe bnh nhng sai trai, nhng bat hp ly, nham muc ch bao ve nhng luan iem ung an, nhng gia tr pho bien. 5.3.2. Cc chu Cc chu la hnh thc ghi lai nguon goc xut x cua cau, cua t tng, cua so lieu c trch dan trong cong trnh nghien cu. a. Cach at cc chu - at cc chu cuoi trang 78

at cc chu cuoi trang la hnh thc at cc chu thong dung nhat, khong ch trong cong trnh nghien cu ma ca trong nhieu loai tai lieu khoa hoc khac cung at theo cach nay. Hien nay, ap dung che o t ong cua may vi tnh, ngi ta cc chu cuoi trang theo che o t ong. Tc la vao ung chng trnh th may vi tnh se t ong nhay so cc chu va ngi nghien cu ch can anh noi dung cua tng cc chu cuoi trang. Hnh thc cc chu nay co nhieu u iem: ngi oc co the kiem tra cac cau trch dan mot cach de dang, ch can nhn xuong cuoi trang. Trong qua trnh viet cong trinh co the bo sung hoac bo i mot so cau trch dan ma khong can ieu chnh lai so th t cac cc chu khac. Qua trnh dan trang c may t ong ieu chnh ma khong s b lac cc chu t cau trch dan nay sang cau trch dan khac. V du: trch dan cau: Trong tnh hien thc, ban chat con ngi la tong hoa cac moi quan he xa hoi17. Chung ta at con cho ngay sau ngoac kep cua cau trch dan tren, chung ta re con chuot vao bieu tng insert tren thanh cong cu cua man hnh, nhap vao insert va chon bieu tng footnotes, chon automatic, chon ok th may se t ong anh so th t ngay sau cau trch, ong thi con tro nhay xuong cuoi trang gach mot oan ngan va anh so ung nh so va anh tren cau trch dan, chung ta ch viec anh xuat x cau trch o. - at cc chu cuoi cong trnh ay la hnh thc at cc chu bat buoc cua Bo giao duc va ao tao oi vi luan van, luan an, va cac cong trnh nghien cu khoa hoc cac cap. e at cc chu cuoi cong trnh, ngi nghien cu trc khi bat tay vao viet phai co san danh sach tai lieu tham khao c sap xep ung th t ten tac gia theo mau t Alphabet. Cac tai lieu phai c anh so th t t nho en ln. Cc chu bang cach anh dau ngoac vuong sau cau trch dan va ghi so tai lieu va trang tai lieu ang trch dan. V du: [5, 25 ] ngha la cau trch dan nam tai lieu so 5 trong danh muc tai lieu tham khao, trang 25. b. Cach ghi cc chu - Cach ghi cc chu oi vi loai sach thong thng

17

C.Mac va Ph. Angghen, Toan tap, Nxb. Chnh tr quoc gia, Ha Noi, 1995, t.3, tr.11.

79

Sach thong thng ay c hieu la loai sach co tac gia, co nha xuat ban, ni xuat ban. + Neu tac pham ch mot tap, c ghi nh sau: Ho ten tac gia, Ten sach, Ten nha xuat ban, Ni xuat ban, nam xuat ban, trang. V du, chung ta trch mot cau: Anova cho phep chung ta anh gia c nhng mc y ngha thong ke cua nhng khac biet gia nhieu gia tr trung bnh
18

+ Neu loai sach nhieu tap th ghi nh sau: Ten tac gia, Ten tac pham, Nxb, nam xb, tap.., tr V du, trch va cc chu cau: Van ong la phng thc ton tai cua vat chat 19 - Cach ghi cc chu oi vi loai sach ac biet + Cach ghi cc chu Kinh thanh Kinh thanh Kito giao tron bo Cu va Tan c co 72 sach, trong o, 45 sach Cu c va 27 sach Tan c. Cac sach eu co ten, co chng va cac cau cua moi chng eu c anh so. V vay, cach ghi cc chu thong nhat tren toan the gii. Hnh thc ghi nh sau: Kinh thanh, Ten sach, chng, cau V du, trch mot cau: Thien Chua a tao ra ngi an ba bang cach rut mot xng sn cua ngi an ong va ap tht vao 20 V du, trch dan va cc chu cau Nghe ngi khon mang, con hn nghe lu dai hat ca21 + Cach ghi cc chu kinh ien Phat giao Kinh ien Phat giao hnh thc khong nhat quan, co nhng kinh co chng ma khong co tiet, co nhng sach co tiet ma khong co chng, co nhng kinh co co van ma khong co chngV vay, khi cc chu ngi nghien cu nen xem xet ket cau cu the cua tng kinh.

18

Le Minh Tien, Phng phap thong ke trong nghien cu xa hoi hoc, Nxb.Tre, Tp. Ho Ch

Minh, 2003, tr.152.

19

C.Mac va Ph. Angghen, Toan tap, Nxb.Chnh tr quoc gia, Ha Noi, 1994,
5. Kinh thanh,

t.20, tr.89.
20
21

Khi nguyen, 2, 22.

80

Kinh thanh, Giang vien, 7, 5.

V du: trch va cc chu cau: Thien phap la con ng thap thien nghiep: hay t bo sat sinh, trom cap, ta hanh, vong ng, hai li, ac khau, y ng, tham duc, san khue va ta kien22 V du: trch va cc chu cau, Phat day rang: Chung sinh lay mi viec lam ieu thien, cung lay mi viec lam ieu acNeu dt c mi ieu ac th c goi la thc hien c mi ieu thien23 + Cach ghi cc chu kinh ien Nho gia va cac trng phai triet hoc co ai Trung Quoc. Kinh ien Nho gia c ket cau theo thien, chng, tiet. Tuy nhien co mot so sach ch co chng, co tiet ma khong co thien; co sach ch co thien ma khong co chng co tiet; co sach co thien, co chng ma khong co tiet V vay khi trch dan va cc chu phai xem ket cau cu the cua tng sach. V du, trch va cc chu cau: Ngi co c nhan c moi ngi chung quanh knh yeu goi la thien 24 V du: trch va cc chu cau: Bac quan t co ch hoc ao, mien co an th thoi, chang cau cao lng my v 25 Cach ghi cc chu kinh ien cua cac trng phai triet hoc Trung Quoc co ai cung tng t nh cach ghi kinh ien Nho gia. V du, trch va cc chu kinh ien ao gia Mat ao roi mi co c. Mat c roi mi co nhan. Mat nhan roi mi co ngha. Mat ngha roi mi co le. Le ch la cai vo mong manh cua long trung tn; no ch la au moi cua s hon loan26 + Cach ghi cc chu kinh ien An o giao Kinh An o giao c ket cau thong nhat, v vay khi cc chu ghi nh sau: Ten kinh, chng, tiet. V du, trch va cc chu cau Neu biet dung hoa cac nhu cau an, chi, hanh ong, ngu ngh th kho au se khong con na hn cai v ai nhat, la cai sau kn trong moi sinh linh28
22 23 24

27

V du, trch va cc chu cau: Atman la cai nho hn cai nho nhat, v ai

Kinh Phat, Kinh Thap thien, bai 7. Kinh Phat, Kinh t thap nh chng, chng 4. Manh T, Chng Tan tam, tiet 25. Luan ng, Thien Hoc nhi, chng 14. ao c kinh, chng 38. Bagavad Gita, chng 6, tiet 17. Chandogya Upanishad, chng 3, tiet 14.

25
26 27 28

81

+ Cach ghi cc chu Kinh Coran Kinh Coran ket cau thong nhat thanh cac chng, cac oan va cac cau. Kh cc chu Kinh Coran chung ta ghi: Kinh Coran, chng, oan, cau V du, chung ta trch va cc chu cau: Cac ngi hay tin tng Alah va S gia cua Ngai; cac ngi hay chien au cho chnh ngha cua Allah, hay hy sinh ca tai san va tnh mang cua cac ngi v o la ieu tot cho cac ngi29 - Cach ghi cc chu oi vi bao, tap ch Ten tac gia, ten bai bao, ten t bao, hoac tap ch, so, ngay thang nam, trang. V du, trch va cc chu: Sai pham trong au thau la do c che xin cho 30 Le Sn.Nhieu sai pham trong au thau, bao Phap luat,13.7.2005, tr.5 V du, trch va cc chu: T tng tieu nong, lam an manh mun khien chung ta kho theo kp nhng oi hoi cua kinh te th trng31 - Cach ghi cc chu internet Ten tac gia, ten bai bao, a ch trang web, muc tra cu, ngay tra cu. V du, trch dan va cc chu: T duy sang tao la thc o cong nghe cua moi nc32 Phan Dung, T duy sang tao la g?, http://www.hcmuns.edu.vn, khoa hoc, 5.6.2005 - Cach ghi cc chu cong trnh nghien cu (luan van, luan an) Ten tac gia, ten cong trnh, loai cong trnh, ni bao ve, nam bao ve, trang. V du, trch va cc chu: Ca dao, tuc ng Viet Nam the hien triet ly ve the gii quan va nhan thc luan sau sac33 - Cach ghi cc chu phong van
29

Kinh Coran, chng 61, oan 2, cau 11. Le Sn, Nhieu sai pham trong au thau, bao Phap luat, 13.7.2005, tr.5.

30
31

Nguyen Van Minh, Nhng han che cua ngi Viet Nam trong qua trnh phat trien kinh te th trng, tap ch Kinh te, so 15, ngay 10.6.2003, tr.12.
32 33

Phan Dung, T duy sang tao la g?, http:// www.hcmuns.edu.vn, khoa hoc, 5.6.2005.

Nguyen Lien Phng, T tng triet ly nhan sinh cua ngi

Viet Nam trong tuc ng ca dao, luan an tien sy, H.KHXH&NV. Ha Noi, 1999, tr.104
82

Ho ten ngi c phong van, chc vu, ch phong van, ni phong van, thi gian thc hien phong van. V du, trch va cc chu phong van: Cong nhan cua cong ty Tien Giang co mc lng toi thieu mot trieu ong mot thang34 Chu y Neu trch dan nhieu lan trong mot tac pham, lan trch dan sau khong can ghi ay u nguon goc xuat x nh lan au tien ma c phep cc chu tat. Neu gia lan cc chu trc en lan cc chu nay khong co tai lieu nao xen vao th ch can ghi: Sd, tr hoac Ibid., p (Neu e tai c viet bang tieng Anh, tieng Phap hoac mot ngon ng nao trong ng he La tinh). V . Sd, tr.27 Ibid, p.27 Neu gia hai lan cc chu o co nhng cc chu tai lieu khac th ghi lai ten tac gia, sd., tr. Hoac op.cit, p. V 35 Hurley, op.cit, p.45. 5.4. Cach ghi va sap at tai lieu tham khao Tai lieu tham khao c at cuoi cong trnh. Th t cua cac tai lieu c at theo Alphabet ten cua tac gia. Neu tai lieu nao khong co ten tac gia th a ten cua tai lieu len ngang hang vi ten cua cac tac gia khac. Khong phan biet tac gia trong va ngoai nc. Neu tac gia la ngi Au My th a ho len trc ten. V du: Mars Karl Cach ghi: Ten tac gia, ten tac pham, nha xuat ban, ni xuat ban, nam xuat ban. V du: Descartes R., Le Pense, Hachette, Paris, 1993. 6. Tom tat, bao cao va nghiem thu cong trnh nghien cu
34

du:

du:

19. Trng Th Xuan Hoa, Giam oc cong ty det may Tien Giang, Phong van, Tien giang, 13.10.2005

35

.
83

6.1. Tom tat cong trnh Dung lng cong trnh nghien cu co the len en hang tram trang va khong phai bat cu ai quan tam en e tai cung co u thi gian e oc ay u cong trnh. V vay, muc ch cua tom tat la e cung cap cho nhng ngi quan tam en e tai co the hieu c noi dung c ban cua cong trnh nghien cu. Ban tom tat phai am bao nhat quan, phu hp ve noi dung cua cong trnh. Hnh thc trnh bay: cac phan, cac trang, cac muc tng t ban chnh cua cong trnh. e ban tom tat c gon hn, co ch co the thu nho lai size 11 hoac 12, line 1.0, in trang oi, kho ban phan giay A4. Thong thng ban tom tat theo ty le 1/10. V du dung lng ban chnh 100 trang th ban tom tat khoang 10 trang. 6.2. Bao cao va bao ve cong trnh Hau het cac e tai khi bao cao eu b khong che thi gian nhat nh v vay ngi bao cao phai co s chuan b noi dung bao cao sao cho am bao ve thi gian. Nguyen tac cua bao cao la noi, noi va noi mot cach song ong va t tin, khong nen oc giay, hay oc tren man chieu. Phai tap trung lam sang to nhng luan iem chnh cua e tai a chng minh c. Khi nghe ngi phan bien va cac thanh vien trong hoi ong nghiem thu anh gia, can phai het sc gi bnh tnh ghi nhanh cac y kien phan bien va cac cau hoi. Khi tra li cac cau hoi cung can gi bnh tnh

84