Professional Documents
Culture Documents
d
d
D M M
C q
t
W
Vy
d
d
D
t
W 1
.
Tc ng vi dng xoay chiu
Khi c dng in xoay chiu i = I
m
sin t
i vo cun dy th mmen quay tc
ng ln khung dy cng bin thin hnh sin. M
q
=K
1
i =K
1
I
m
sin t
23
Hnh 2.6 C cu o t in
K hiu
Nguyn l lm vic
Phn ng c qun tnh nn khng th quay theo mmen ny c. V vy c
cu o t in khng o c dng xoay chiu.
c) c im v ng dng
-C cu o t in c nhy cao do c t trng trong khe h khng kh
mnh. Kt qu o khng b nh hng bi t trng ngoi. Cng sut tiu th
nh. C cu o t in c dng ch to dng c o c chnh xc cao (c
th t c cp chnh xc 0,5%). V gc quay tuyn tnh theo dng in nn
thang o c khong chia u.
- Nhc im: C cu c cu to phc tp nn gi thnh cao, kh nng chu
qu ti km do tit din dy nh. C cu khng o c dng in xoay chiu.
- ng dng : C cu ch th t in dng ch to ampemt mt chiu,
vnmt mt chiu v m mt vi chnh xc cao. Ngoi ra c th kt hp vi
cc b chnh lu o dng in xoay chiu. Hoc c th lm cc b ch th trong
cc mch o cc i lng khng in.
d) Lgmt t in
Trn c s ca c cu ch th t in ngi ta sng to ra mt loi c cu
ch th o t s gia hai dng in l lgmt t in
L gmt t in c cu to v nguyn l hot ng ging c cu o t in
Phn tnh ca n c khe h khng kh l khng u do khi st non gia c
hnh tr khuyt hoc ovan. Phn ng khng c l xo cn, thay vo c mt
khung dy th hai to ra mmen c hng chng li mmen quay ca khung dy
th nht (hnh 2.6)
Phn ng trong khe h mch t ca nam chm vnh cu gm hai khung dy
t lch nhau mt gc no
d
d
I M
1
1 1
;
d
d
I M
2
2 2
Khi c s cn bng ca hai mmen ny th phn ng
s dng
dt
d
I
d
d
I
2
2
1
1
Suy ra
) (
) (
) (
/
/
1
2
2
1
2
1
f
f
f
d d
d d
I
I
C th ly hm ngc ca hm trn nh sau:
) (
2
1
I
I
F
Gc lch ca t l k t in t l vi t s gia hai dng in. Nu hai
dng ny u o cng mt ngun in p to ra v u t l bc nht vi in p
th s khng ph thuc vo in p.
24
Hnh 2.7: Lgmt t in
I
1
I
2
3. C cu o in t
a) Cu to
C cu o in t lm vic da trn s tng tc v lc gia dng in trong
cun dy to ra vi vt st b t trng t ha hoc gia hai vt st t cng b
t trng ca cun dy t ha.
C cu o in t cng c chia thnh hai phn: phn tnh v phn ng.
Phn tnh gm cun dy v l thp c nh gn trong mt trong ca cun dy.
Phn ng gm l thp ng, trn trc quay c gn kim, l xo phn khng v c
cu cn du kiu khng kh
b) Nguyn l lm vic
Khi c dng in chy trong cun dy th c hai l thp b t ho cng cc nn
chng y nhau to nn mmen quay. Mmen quay do lc y gia hai l thp
lm cho phn ng quay, n l t s gia s gia ca nng lng t trng dW
t
tch
lu trong h thng vi gia s gc quay d ca phn ng.
2
2
t
2
2
W
I
d
dL
d
LI
d
d
d
M
q
Ngi ta thit k sao cho
1
2
K
d
dL
l hng s, nh vy:M
q
= K
1
I
2
Khi phn ng quay, l xo
xon li sinh ra mmen cn M
C
=D . Gc quay ca phn
ng c xc nh:
2 2 1
KI I
D
K
Nh vy gc quay t l
vi bnh phng ca cng
dng in. C cu o in t
tc ng c vi dng in mt
chiu v xoay chiu.
c) c im v ng dng
- C cu o in t tiu th nng lng nhiu hn c cu o t in. Gc quay
ca c cu t l vi bnh phng dng in nn thang o khng tuyn tnh.
nhy thp do in cm ca cun dy nh. C cu c chnh xc khng cao do c
hin tng t d trong l st non v chu nhiu nh hng ca t trng bn ngoi
- Tuy nhin c cu chu c qu ti cao, cng ngh ch to d hn c cu o
t in nn thng c dng ch to vnmt v ampemt o p v dng xoay
chiu tn s thp.
25
Hnh2.7: C cu o in t
K hiu
S cu to
Hnh 2.8: C cu o in t
k hiu
S cu to
4 C cu o in ng
a) Cu to
Phn tnh ca c cu o in ng gm cun dy A c chia thnh hai phn
on A
1
v A
2
c th mc ni tip hoc song song vi nhau to ra t trng
mnh tp trung tm cun dy khi c dng in chy qua.Trc quay chui qua khe
h gia hai cun tnh.
Phn ng: l cun dy B nm trong lng cun dy tnh. Cun dy ng
thng khng c li st non trnh c hin tng t tr v dng in xoy. Trn
trc cn c l xo phn khng, b phn cn du v kim ch th. C phn tnh v
ng u bc kn trong mt mn chn t c cu khng b nh hng bi t
trng bn ngoi.
Nu cun dy c nh qun trn li st t l c cu st in ng (hnh 2.9)
b) Nguyn l lm vic
Vi dng in mt chiu
Khi cho hai dng in mt chiu I
1
v I
2
i vo hai cun tnh v ng, nng
lng t trng tch lu trong hai cun dy s l:
2 1 12
2
2 2
2
1 1
2
1
2
1
I I M I L I L W
t
+ +
Vi L
1
, L
2
l in cm ca
cc cun dy tnh v ng
M
12
l h s h cm gia
cc cun dy. N ph thuc vo
v tr tng i gia cc cun
dy.
Mmen quay do cc dng
in tng tc vi nhau:
26
Cun
tnh
Cun ng Cun
tnh
Hnh 2.10: C cu st in ng
Cun
ng
L xo
Kim
L xo
Hnh 2.9 C cu in ng
Cun tnh
Thang o
Hnh 2.11 C cu o in ng
a) K hiu
b) S cu to
2 1
12 t
W
I I
d
dM
d
d
M
q
Ti v tr cn bng mmen quay bng mmen cn, nn ta c:
2 1
12
I I
d
dM
D
Vy
2 1
12
1
I I
d
dM
D
Vi dng in xoay chiu
Cho dng in i
1
= I
1m
sin t vo cun tnh A v dng in
i
2
= I
2m
sin( t+ )
vo cun ng B th mmen quay trung bnh tc ng ln phn ng l
cos ) sin( sin
1
2 1
12 12
)
2 1
I I
d
dM
dt
d
dM
t t I I
T
M
T
m m q
+
Khi cn bng ta c:
cos
1
2 1
12
I I
d
dM
D
c) c im v ng dng
C cu o in ng c u im v khuyt im ca c cu t in v in t.
u im:
- C cu o in ng c th dng lm dng c o trong mch mt chiu v
xoay chiu.
- C cu o in ng c chnh xc cao khi dng trong mch xoay chiu v
khng dng cht st t nn loi b c cc sai s do dng in xoy v t tr gy
ra.
Nhc im:
- Gc quay ca c cu ph thuc vo tch I
1
I
1
nn thang o khng u
- C cu o in ng c cng sut tiu th ln nn khng thch hp khi o
cc mch in cng sut nh. nhy thp do mmen quay khng ln v t
trng khp kn qua khng kh c t tr cao.
d) Lgmt in ng
T l k in ng c cu to phn tnh hon ton ging c cu ch th in
ng. Phn ng gm hai khung dy t cho nhau mt gc v gn trn trc
cng vi kim o. Ging nh t l k t in, t l k in ng khng c l xo cn
(hnh 2.10).
Khi cho dng in I i vo cun tnh A, cc dng in I
1
, I
2
i vo cc cun
ng B
1
, B
2
. Cun tnh s tc ng vi hai cun
ng to ra hai mmen quay M
1
v M
2
ngc chiu
nhau :
d
dM
II M
01
1 1 1
cos
27
Hnh 2.12: Lgmt in ng
d
dM
II M
02
2 2 2
cos
Trong
1
;
2
l gc lch pha gia I
1
, I
2
vi I.
M
01
, M
02
l h s h cm gia cc cun ng B
1
, B
2
vi cun tnh A. o hm
ca chng theo gc quay cng l cc hm ca gc quay ny.
) (
1
01
f
d
dM
; ) (
2
02
f
d
dM
Hiu ca hai mmen ny lm phn ng quay. Trong qu trnh quay khi chng
cn bng nhau th phn ng s dng li.
) ( cos ) ( cos
2 2 2 1 1 1
f II f II
1 1
2 2
2
1
cos
cos
) (
) (
) (
I
I
f
f
f
Ly hm ngc ta c
)
cos
cos
(
1 1
2 2
I
I
F
5. C cu o cm ng
C cu o cm ng hot ng da trn s
tng tc v lc gia cc t trng xoay chiu
ca hai hay nhiu cun dy vi cc dng in
xoy do cc t trng ny sinh ra trong mt a
kim loi.
1. Cu to
C cu o cm ng bao gm hai phn: tnh v
ng:
- Phn tnh gm hai nam chm in 1, 2
- Phn ng gm a nhm mng 3 gn trn trc quay 4. Trc ny c
bng gi 5.
Phn ng quay da trn s tng h gia t trng xoay chiu v dng in
xoy to ra trong a nhm. Do c cu o cm ng ch lm vic vi dng xoay
chiu.
2. Nguyn l lm vic
Khi cho cc dng in xoay chiu I
1
, I
2
chy vo cc
cun dy phn tnh s sinh ra cc t thng
1
,
2
. Cc
t thng ny cng lch nhau mt gc ging nh cc
dng in.
Cc t thng
1
,
2
xuyn qua a nhm lm xut
hin trong a nhm cc sc in ng cm ng E
1
, E
2
lch pha vi t thng ln lt mt gc /2.Tc dng
tng h gia t thng v cc dng in xoy trong a
28
3
4
5
1
2
\
2
\
Hnh 2.13: C cu o cm ng
2
I
1
I
2
2
E
1
E
2
Hnh 2.14: th vct
nhm l cc lc F
1
, F
2
tc ng ln a nhm. Tng hp hai lc ny to ra mmen
quay a nhm.
Mmen ny c xc nh theo biu thc: M
q
= Cf
1
,
2
sin .
3. c im v ng dng
- iu kin c mmen quay tc ng ln c cu cm ng l phi c t nht
hai t trng xoay chiu.
- Mmen quay t gi tr ln nht khi gc lch pha gia hai t trng t /2
M
qmax
= Cf
1
,
2
sin90
0
=Cf
1
,
2
- Mmen quay ph thuc vo tn s ca cc dng in to ra t trng
- C cu cm ng ch tc ng vi dng in xoay chiu
Bng 2-1
S
TT
Tn c cu K hiu Tn hiu
o
ng dng
1 T in I-
A, V, ,
G
2 T l k t in I
1
-/ I
2
-
M , dng
c o khng
in
3 in t I
2
A, V
4 in ng I
1
, I
2
A, V, W
5 T l k in ng I
1
/ I
2
cos
-mt, tn s k
6 Cm ng I
1
, I
2
Cng t -
mt
Bng 2.1 trn trnh by tm tt k hiu ca cc c cu o kiu c in, tn
hiu m chng o c v ng dng ca chng.
2.1.2. C CU CH TH T GHI
1 Nguyn l chung
29
Cc dng c t ghi nhm mc ch ghi li nhng tn hiu o thay i theo thi
gian. Ph thuc vo tc ghi m ta c th phn ra lm ba loi: C cu ch th t
ghi c tc thp, c cu ch th t ghi c tc cao, c cu ch th t ghi c tc
rt cao.
Khi tn hiu cn o c tn s thp (di 10Hz), ngi ta thng s dng cc
loi ch th t ghi c tc thp. l cc bt ghi vch ln bng giy chuyn
ng vi tc u. Cc c cu ch th s dng l c cu ch th t in v st
in ng.
Dng c t ghi c tc ln ( tn s di 100Hz) thng s dng cc ch th
t in hoc in t.
i vi cc loi dng c t ghi c tc ln (tn s trn 100Hz), ta c th s
dng c cu c in c tn s dao ng ring cao. Khi tn s tn hiu cn o rt
cao (trn 800Hz) ngi ta thng s dng c cu ch th in t nhm mc ch
quan st, nh v ghi li mt on tn hiu. Cc dng c l cc dao ng k in
t
Trong phm vi chng trnh ta ch xem xt n dao ng k in t, l mt
loi dng c o cc i lng bin i theo thi gian thng dng nht hay c s
dng trong ngnh. Hay cn c gi vi ci tn l my hin sng (Electronic
osiloscope)
2 ng phng tia in t (cathode ray tube-CRT): l b phn ch th ca dao
ng k in t (Hnh 2.13).
ng phng tia in t gm 1 bu thu tinh ht ht chn khng. Trong ng
c t mt cathode c si nung (tim n), cc anode A
1
, A
2
v li iu khin. Cc
chi tit ny to nn mt b phn c gi l sng phng tia in t. Bn cc gia
tc A
1
, A
2
c nhim v lm tng tc cho chm tia in t.
30
Tim n
Bn lch
dc X
Bn lch
Ngang Y
Mn hunh
quang
BU
A
1
Lp than
ch
Hnh 2.15: ng phng tia in t
A
2
Ngoi sng phng tia in t, trong bu thu tinh cn t hai bn cc phng l
bn lch dc v bn lch ngang: Khi chm tia in t i qua bn lch dc v
ngang, th in trng gia hai bn cc ny s li chm tia in t lch theo chiu
dc v chiu ngang bng lc tnh in. lch ca chm tia in t theo chiu
dc hoc ngang ph thuc vo in p gia hai bn cc.
Mn hunh quang mt trong ca mn nh ng CRT c ph mt lp pht
quang, ty theo vt liu ca lp pht quang ny m tia sng pht ra khi chm tia
n t p vo mn nh hunh quang c mu sc khc nhau.
Lp than ch xung quanh ng cnh mn nh thu nhn cc in t p vo mn
nh di tr li. Do in th m khng tch t li mn nh.
Nu ta t mt in p xoay chiu vo hai bn cc ngang Y, tia in t s di
chuyn ln xung theo chiu thng ng ta s nhn thy mt vch sng thng ng
nm gia mn hnh.
Nu ta t mt in p xoay chiu vo hai bn cc dc X, tia in t s di
chuyn sang phi sang tri s nhn thy mt vch sng nm ngang gia mn hnh.
Nu a ng thi hai tn hiu in p hnh sin cng tn s v bin vo cc
cp li tia ng v ngang, ta s nhn c trn mn hnh mt ng khp kn c
hnh dng tu theo lch pha gia hai tn hiu in p. ng cong nh vy gi
l Lissajous.
Dao ng k in t thng c ng dng quan st cc loi tn hiu khc
nhau c di tn rng. Ngoi ra c th s dng o in p, tn s v o gc lch
pha.
Dao ng k in t hin i c th c hai hoc nhiu tia in t c ci t b
vi x l nh li mt on tn hiu v c th iu khin a tn hiu ra my in
hoc ghi ra bng hay a t lu gi.
31
Hai tn hiu cng tn s, cng pha
Hai tn hiu cng tn s, lch pha
180
0
Hai tn hiu cng tn s, lch pha
90
0
Tn s ca tn hiu ngang = 2 ln
tn s tn hiu qut dc
Hnh 2.16: Hnh Lissajous o s lch gia hai tn hiu
2.1.3 C CU CH TH S
1 Nguyn l chung ca dng c ch th s
Cu trc chung ca mt dng c o k thut s c m t nh hnh 2. 17
Tn hiu vt l cn o c a vo
b chuyn i o lng s cp c bin
i thnh tn hiu in. Sau tn hiu
c s ho a vo b m ho x
l (chuyn gi tr thp phn sang nh
phn). Tip n tn hiu c a n b
gii m phc hi v dng tng t
ban u. Cui cng c a ra b hin
s.
2. Thit b hin s
Thit b hin th s ch th gi tr ca i lng cn o dng thp phn v
n v o hay khong o cng cc thng tin khc nhm em tin li cho ngi s
dng. Cn thit phi thc hin chuyn m t nh phn sang BCD v hin th bng
c ch in quang hoc ch th bng my tnh.
Ch th cho thit b o s c nhiu loi khc nhau nh:
- ch th s dng h thng c in, c in quang
- ch th s dng h n si nung cng sut nh
- ch th s dng n s loi c kh
- ch th s dng linh kin c hiu ng quang
- ch th s dng it pht quang (LED)
- ch th s dng linh kin l tinh th lng (LCD)
a) B ch th s dng h thng c in:
Cc i lng sau bin i ri rc (s) c tip tc bin i thng qua cc
thit b nh: ng c chp hnh, ng c bc, rle in t...m to ra cc lc
chuyn ng c hc lm quay cc trng s. Mi trng s c nh s t 0-9 c
vai tr mt hng trong h m 10
Nhc im ca b ch th ny l:
- Tc thip lp thp do c qun tnh ln khong 2-20km/s
32
Tn hiu o C s cp Bin i tn
hiu
HT s
Hnh 2.18: M ha tn hiu
Hnh 2.17: Cu trc chung ca mt dng c o k thut s
- Kch thc cng knh, ch s kh c
b) C cu ch th s bng LED 7 thanh dng it pht quang (LED)
L loi thit b s c s dng rt ph bin v nguyn l n gin, d s
dng, tin cy cao v gi thnh thp.
Cu to: Hnh 2.19 cho thy cu trc ca mt n
LED 7 thanh, gm 7 thanh mng ghp li thnh hnh
ch s 8 (k hiu t a g), Mi thanh l 1 it pht
quang (LED), tng ng c cc u ra cp tn
hiu cho tng it, cc it c th ni ant chung
hay catt chung. Khi c tn hiu cho php it no
hot ng th it s sng, phi hp s sng ti
ca cc it s cho ra cc con s: 0-9, cc k hiu,
cc k t
it pht quang (Light-emitting -
diode): L linh kin dng ch th s
thng dng hin nay. LED l cc
it bn dn pht x nh sng khi
c dng in chy qua (hnh
2.20).
LED c nhiu im vt tri
nh tn s hot ng cao, th tch
nh, cng sut tiu th b. c
nh sng mu, ngi ta dng cc loi
bn dn khc nhau.
Mt ch th s s dng LED 7 thanh c mt s cu trc sau:
in p thun ri trn mi it ca mi thanh khong 1,2V v dng thun qua
LED tng ng vi sng thch hp vo khong 20mA ty ln ca LED.
Nhc im chnh ca LED 7 thanh l yu cu dng ln.
Trong cc b hin th dng LED 7 thanh c th mc theo 2 cch anod chung
hoc cathode chung
33
Hnh 2.19 Hnh dng LED 7 thanh
Hnh 2.20: : it pht quang LED
Hnh 2.21: mt s dng ch th LED 7 thanh
V d: Mt b gii m dng cho
LED 7 thanh.
thc hin ch th s cho b
nh thp phn phi s dng mch
gii m (hnh 2.23). Cc u ra ca
b m c a ti mch gii m v
a ra iu khin cho LED 7 thanh
pht sng lin tc trong thi gian hin
th. y mch gii m s dng l vi
mch 4511 c dng iu khin
mt b ch th LED c chung
cathode. m bo dng mong
mun cn phi c thm 7 in tr bn
ngoi.
c) B ch th dng tinh th lng (LCD)
Tinh th lng l tn trng thi ca mt vi hp cht hu c c bit nh: matic,
stematic... cc cht lng ny nng chy hai trng thi: nht thp LCD
trng thi ng bng, nhit cao LCD trng thi ng hng. Pha trung gian
gia hai trng thi ny (0
0
C n 60
0
C) l trng thi tinh th lng (liquid crystal
display), n va c tnh cht lng va c tnh cht tinh th.
Cu trc ca mt ch th tinh th lng nh sau:
34
Cha c in p t
vo
Khi c in p t
vo
Hnh 2.24: Hin th s tinh th lng LCD
Hnh 2.23: Mch gii m dng cho LED 7 thanh
Hnh 2: 22: Cch mc LED 7 thanh
N bao gm mt lp thu tinh lng nm gia hai tm knh. Hai tm nha phn
cc dn trc v dn sau tm knh c s phn cc ng bng 90
0
. Nh vy nh
sng phn cc khi i qua lp tinh th b xoay i 90
0
.
Khi cha c in p xoay chiu t vo, mt ch th trong sut.
Khi c in p xoay chiu (khong vi vn) t vo, cc phn t tinh th nh
hng heo hng ca in trng. Nh th s xoay ca nh sng phn cc qua
tinh th lng b trit tiu, nh sng
khng th i qua mng lc phn cc
th hai. Nh th on tinh th lng
chu nh hng ca in trng ti
i. Vi hai mng lc c s phn cc
mt gc en. Nu hai mng lc phn
cc song song, ta c nn en v ch
s trong.
Mt ch th s s dng LCD c
mt s cu trc nh hnh 2.25.
u im ca thit b hin th tinh
th lng l tiu th dng rt nh, c 7 thanh
ca hin th tinh th lng loi nh ch yu cu dng khong 80A.
35
7
thanh
16
thanh
Ma trn
5x7
Hnh 2.25: Mt s hnh dng ch th LCD
$2.2 CHUYN I IN T HAY S DNG TRONG O LNG
2.2.1 Chun ha tn hiu.
a. chun ha v in p
0 5V ; 0 5V ; 0 10V
b. Chun ha v dng in
4 20mA
0 20mA
S khc nhau gia 4 20mA v 0 20mA th hin trong s ni dy ca
thit b o sau:
Hnh 2.26.a : chun dng 4
20mA
Hnh 2.26.b: chun dng 0 20mA
Thng cc thit b o cn s dng cng sut ln th c ngun cung cp ngoi
nh hnh 2.26.b. Khi ng tn hiu v c chun ha v 0 20mA. i vi
cc thit b o cng sut thp th s dng tn hiu s cng vi ngun cp, c th
hin nh hnh 2.26.a
V vy vic chun ha mt tn hiu o l cn thit nhm ghp ni cc thit
b vi nhau v nng cao chnh xc ca php o.Trong thc t ngi ta s dng
mt vi b chuyn i in t di y chun ha tn hiu o.
2.2.2 Mt s b chuyn i in t hay s dng trong o lng.
a. B OP.
Cc thng s c bn.
=
= = 0
>> ; <<
Thit
B o
DC
AC
R
4 20mA
Thit
B o
DC
AC
R
0 20mA
PS
36
Up
Un
V +
V -
Ip
In
2
3
6
Hnh 2.27 : S b OP
b. B lp li.
Chc nng: lp li tn hiu, tng dng tn hiu
Ta c :
c. B khuch i o.
Ta c : =
H s khuch i K =
d. B khuch i khng o.
Chc nng : tn hiu ra c khuch i ln
h s K ln v cng du vi tn hiu du vo.
Ta c :
= = =
c im ca h s k 1
Tn hiu ra lun ln hn tn hiu vo.
e. B cng o.
Chc nng : Tn hiu ra c khuch
i ln h s k ln ca tng cc tn hiu
vo.
Ta c:
f. B cng khng o.
Chc nng : Cng cc tn hiu u vo v tn
hin ra khng o du so vi tn hiu vo.
Ta c : 0
37
R2
R1
GND
Ura
Uv
3
2
6
Hnh 2.29 : B khuch i o
R1
GND
Ura
Uv = Up
Un
R2
2
3
6
Hnh 2.30: B khuch i khng o
U out
GND
R2
R1
R1
R1
U2
U3
3
2
6
U1
Hnh 2.31 : B cng o.
Ura
Uv
2
3
6
Hnh 2.28 : B lp li
g. B tr.
Chc nng: Tn hiu ra c tnh bng hiu
cc tn hiu vo u vo.
Ta c:
h. B khuch i o lng visai.
Ta c :
1+
1+
Trong o lng ngi ta hay s dng b khuch i o lng visal khuch
i tn hiu.
Trong thc t c IC : INA125; INA126
38
R2
R1
GND
R0
R0
R0
U ra
U1
U2
Um
Up
Un
2
3
6
U??
OP12GJ
Hnh 2.32: B cng khng o
R1
R2
R1
R2
GND
Ura
U2
U1 3
2
6
Hnh 2.33: B tr
R2
R3
R3
R2
R4
R4
R1
GND
U ra
3
2
6
3
2
6
2
3
6
Hnh 2.34: B khuch i o lng Visai
2.3 CC B CM BIN HAY S DNG TRONG O LNG
2.3.1. Khi nim chung
Cu trc c bn ca mt thit b o c minh ha trn hnh 2.35. Phn t ct
li ca mt thit b o l cm bin (sensor). Cm bin o thc hin chc nng
chuyn gi tr i lng cn o nh: nhit , p sut, lu lng dng chy, p
lc, vn tc, m v.v sang dng tn hiu khc thng l tn hiu in hoc kh
nn.
Tuy nhin trong nhiu trng hp tn hiu ra ca cm bin o cha th s
dng so snh vi tn hiu n v xc nh ch s o m phi chuyn i sang
dng tn hiu khc na. Phn t thc hin chc nng ny c gi l chuyn i
o chun (transmitter). Khi nghin cu mt h thng o khng in chng ta cn
phi nm c cc c im c bn ca cc phn t trong h thng.
1. nh ngha v phn loi cm bin
a) nh ngha
Cm bin o l thit b thu nhn gi tr i lng cn o v chuyn i sang
dng tn hiu khc da trn cc hin tng
xy ra trong lng n. M hnh cm bin o
c m t trong hnh 2.36.
b) Phn loi cc b cm bin
Phn loi theo i lng vo v ra:
- Cm bin in - in: trong cc i
lng vo v ra u l i lng in.
- Cm bin khng in - in: l cc
cm bin thc hin chc nng bin i cc i
lng khng in nh nhit , p sut thnh
cc i lng in nh in tr, in cm, in dung, dng in, in p v sc
in ng v.v
Thit b o
Cm bin
B chuyn
i o chun
Ch th
Hnh 2.35: Cu to ca mt thit b o
Sensor
Transducer
39
CB
x
y
Hnh 2.36 M hnh cm bin o
Transmitter
- Cm bin kh nn - in: l cc cm bin bin i cc i lng khng in
thnh tn hiu kh nn. Sau cc tn hiu kh nn ny c bin i thnh tn
hiu in.
Phn loi theo tnh cht vt l: Cm bin c phn thnh:
- Cm bin in tr.
- Cm bin in t.
- Cm bin tnh in.
- Cm bin nhit in.
- Cm bin in t -Ion.
- Cm bin ha in.
- Cm bin y sinh.
Phn loi theo tnh cht ngun in:
- Cm bin pht in (active)
- Cm bin th ng (passive).
2.Cc c trng c bn ca cm bin:
Hm truyn
c im c bn ca cm bin o l mi lin h gia tn hiu ra y ca n vi
gi tr i lng cn o Q. Mi lin h ny c th biu din bng bng s hoc
di dng cng thc y = f(x). Da vo mi lin h gia y v x m cc cm bin o
c phn thnh hai loi: cm bin o tuyn tnh v cm bin o phi tuyn tnh.
Cc cm bin o tuyn tnh c mi lin h y v x c m t di dng hm tuyn
tnh: y = a.x + b trong a, b l hng s.
Cc cm bin o no m mi lin h y v x khng c m t bng hm tuyn
tnh u c lit vo loi phi tuyn tnh.
Cm bin o tuyn tnh u vit hn cm bin o phi tuyn tnh bi v khi s
dng cm bin o tun tnh th vic gia cng s liu tip theo s n gin hn khi
s dng cm bin o phi tuyn tnh. V vy trong thc t nu c cm bin o tuyn
tnh v phi tuyn tnh cng c th s dng th nn chn cm bin tuyn tnh.
nhy
Mt c im th hai ca cm bin o m chng ta cn quan tm l nhy
ca cm bin o. nhy ca cm bin o l s thay i gi tr tn hiu ra ca
cm bin o khi i lng cn o thay i 1 n v. nhy ca cm bin o
thng c k hiu l . Nh vy i vi cm bin o tuyn tnh nhy l gi
tr khng i = a cn i vi cm bin o phi tuyn tnh nhy ca n thay
i. Nh vy i vi cm bin o phi tuyn tnh nu c tuyn ca cm bin o
c biu din di dng hm s lin tc y = f(x) th nhy ca n chnh l o
hm ca hm s = f
'
,
_
0
0
1 1
exp ) (
T T
B R T R
Trong :
R
0
- in tr ti nhit T
0
ca cht bn
dn, ph thuc vo tnh cht vt l ca cht
bn dn, kch thc v hnh dng ca nhit
in tr bn dn.
B hng s ph thuc vo tnh cht bn
dn.
T nhit ca cht bn dn tnh
theo Kenvin.
nhy vi nhit l:
2
1
T
B
R
x
dT
dR
T
T
u im c bn ca nhit in tr bn dn l c nhy cao, h s nhit in
tr ca n m c gi tr ln gp 6 10 ln h s nhit in tr ca kim loi. Nhit
in tr c ch to di dng thanh, vng m, a v ht.. Nhit in tr dng
thanh c ch to vi gi tr in tr ch mc 20
0
C thay i t 1000 n 200
000 m, nhit o trong khong t -100 n 120
0
C.Nhit in tr bn dn dng
ht nh c ch to o nhit nhng i tng c kch thc nh. Tr s
in tr nh mc 20
0
C l 2700 v 5000 vi phm vi nhit s dng t -60
n 120
0
C.
Nhc im c bn ca nhit in tr bn dn l c tuyn phi tuyn tnh,
in tr nh mc v c c tuyn ca cc nhit in tr bn dn rt khc nhau v
vy chng khng c kh nng thay th gia cc nhit in tr sn xut hng lot
cng chng loi.
2. Cp nhit in (Thermocouple)
Cp nhit in l loi cm bin nhit, nguyn l hot ng da trn hiu ng
Peltier, Thomson v Seebeck.
a) Hiu ng nhit in
- Hiu ng Thomson:
Trong mt vt dn ng nht, gia hai im t
1
v t
2
c nhit khc nhau s
sinh ra mt sc in ng nhit in. Sc in ng ny ch ph thuc vo bn
cht ca vt dn v nhit hai im t
1
v t
2
:
dt dE
A A
; vi
A
- h s Seebeck vi vt liu A
cho trc.
46
1 2
E
12
t
1
t
2
1
2
) , (
2 1
t
t
A A
dt t t E
Hay
) ( ) ( ) , (
2 1 2 1
t E t E t t E
A A A
- Hiu ng Peltier
Cn nu hai vt dn c bn cht khc nhau A v B
t tip xc th xut hin
sc in ng ph thuc bn cht ca hai vt dn
v nhit ca im tip xc:
1
2
) (
12
t
t
B A
dt E
- Hiu ng Seebeck:
Mt mch kn gm hai vt dn A v B c ni vi nhau ti hai im nhit
tng ng t1, t2 s to thnh mt cp nhit in. Khi nhit
hai u t1 v t2 khc nhau, cc in tch khuch tn sang
nhau to nn mt sc in ng do tc ng ca hiu ng
Peltier v Thomson v gi l sc in ng Seebeck.
[ ] [ ] ) ( ) ( ) ( ) ( ) , (
2 1 2 1 2 1
t E t E t E t E t t E
B B A A AB
Hoc
) , ( ) , ( ) , (
2 1 2 1 2 1
t t E t t E t t E
B A AB
Sc in ng ny ch ph thuc vo nhit t
1
v t
2
, c
th biu din di dng
) ( ) ( ) , (
2 1 2 1
t e t e t t E
BA AB AB
+
Mc khc ta c
) ( ) (
2 2
t e t e
AB BA
Nn
) ( ) ( ) , (
2 1 2 1
t e t e t t E
AB AB AB
V ta c
) , ( ) , (
2 1 2 1
t t f t t E
AB
Nu mt u tip xc c gi nhit n nh (v d t
2
=const) v u kia t
1
t
mi trng c nhit thay i, th sc in ng s ph thuc vo nhit t
1
E
AB
= e
AB
(t
1
) C = f(t
1
) vi C= e
AB
(t
2
) = const
y l phng trnh c bn ca cp nhit ngu
b) Cp nhit in (thermocouples)
Cu to ca mt cp nhit in c m t nh hnh 2.42. Bao gm 2 dy dn
c hn cht vi nhau ti mt u, c gi
l u lm vic c nhng vo mi trng
o nhit . Nhit ca u cn li phi gi
c nh, u ny c gi l u t do. Cc
dy dn c gi l cc dy in cc nhit
Phng trnh c bn ca cp nhit in
lm cm bin o nhit nh sau:
47
A B
u o
Dy in cc
u t do
Hnh 2.42: Cp nhit in
E = f(t) vi t
0
= const
iu kin chun khi chia cc cp nhit quy nh t
0
= 0
0
C. c tuyn ca cc
cp nhit in E = f(t) khi t
0
= 0
0
C thng c biu din di dng bng s liu.
Vt liu dng ch to cp nhit in cn m bo cc yu cu: quan h
gia sc in ng nhit in vi nhit l mt hm n tr, tnh cht nhit in
khng thay i, bn ha hc v c hc cao, dn in tt, c tr s sc in ng
nhit in ln.
Di y l mt s cp nhit in thng s dng (bng 2.)
Bng 2. 3
Loi in cc
+
in cc
-
nhy k
T
[V/
0
C]
Di o c tnh
K Chromel
Ni-Cr
Nickel 40.5 -270
+1370
Tuyn
tnh
S Platinum Pt-Rh10
90%Pt+10%Rh
6.4 -50
1760
Chinh
xc cao
J St Cu-Ni 51.7 -210
`1200
nhy
tt
T ng Cu-Ni 49 -200
400
nhy
tt
W
3
W-Re3
97%W+3%R
W-Re25
75%W+25%Re
18 0
2320
o nhit
cao
Hnh 2.43 l c tnh ca mt s
cp nhit in c bn
h
c) Cm bin cp nhit in
(thermocouple sensors)
Cu to in hnh ca mt cp nhit
in cng nghip c m t nh hnh 2.44
Trong cng nghip, cp nhit in
c s dng rt rng ri o nhit do
u im c bn ca n l chuyn i tn
hiu nhit sang tn hiu in p. ng
48
Hnh 2.43: c tnh ca mt s cp nhit in c bn
Mi ni
u ni
vt ni dy
V
bo v
S cch
in
u o
u o
u o
Dy in
cc
Hnh 2.44: Cm bin cp nhit in
thi n bo m to ra c nhng u o nh o nhit ca nhng khng
gian cht hp. Cp nhit in c rt nhiu loi vi nhng gii hn o khc nhau
p ng c yu cu ca cng nghip. Trong iu kin cng ngip khong cch
t im o n TB rt xa v khng th s dng bnh nc a ang tan to
nhit u t do cho cp nhit in m nhit ny lun lun khc 0
o
C. V vy,
thun tin cho ngi s dng cc cp nhit in c ch to sn di dng cc
can nhit in (CN) c chiu di ti a 2000 mm. ni can nhit in vi thit
b o phi s dng dy dn b (DDB). Nhit u t do ca can nhit in khc
0
o
C v vy phi c thit b b b nhit u t do. S mch o trong cng
nghip c m t trn hnh. u o ca can nhit in c cm vo mi trng
o. Cu to ca u o gm hai dy in cc 1 c mt u c hn cht li vi
nhau cn mt u t do ni vi DDB. Hai dy in cc c lng trong ng
cch in 2. Lp ngoi cng ca can nhit in l v bo v. Khi o nhit mi
trng khng n mn th v bo v khng bt kn u. Trong trng hp ny, u
o ca hai dy in cc tip xc trc tip vi mi trng o, bo m qun tnh
nhit nh nht. Khi o nhit ca mi trng n mn th v bo v c bt kn
u chng s xm thc ca mi trng lm hng dy in cc. Yu cu v bo
v phi dn nhit tt gim qun tnh nhit ca CN lm tng kh nng s dng
ca CN.
Hai dy in cc phi bo m ng cht. ng knh cc dy in cc phi
ln bo m bn c hc v bn nhit. Khi ch to can nhit in cn ch
sao cho mi hn u lm vic ca cc dy in cc nhit phi tht bn vng. Cc
in cc phi cch in tt, vt liu cch in khng c gy nh hng ln vt
liu in cc nhit trong gii hn nhit o. V bo v phi bn nhit bn c
hc, khng thm kh v khng chu nh hng ca cc xung nhit ln. Vt liu
ch to v bo v phi dn nhit tt.
Nh vy nhy ca cp nhit in khng phi l hng s m ph thuc vo
nhit . Do vy cc cp nhit in cng nghip thng cho trc mt bng
sc
in ng ng vi cc nhit khc nhau trong khong 1
0
C vi u t do
0
0
C.
- Cc nguyn nhn ch yu gy sai s i vi cp nhit in: sai s do nhit
u t do thay i; sai s do s thay i in tr ca ng dy, cp nhit v
ch th. Ngoi ra cn c sai s gy nn do t cp nhit in khng ng v tr cn
o,khng ng hng v din tch tip xc ca cp nhit vi i tng o qu
nh:
- Sai s do nhit u t do thay i v cch khc phc: khi khc cc cp
nhit in, u t do c t mi trng c nhit 0
0
C, nhng trong thc t
s dng, nhit u t do t trong mi trng khc 0
0
C.
49
Khc phc sai s trn thng dng phng php hiu chnh h s k trn tng
on ca ng cong c tnh ET = f(t) hoc dng thit b hiu chnh t ng nhit
u t do:
d) Dy dn b
Nh trn y trnh by, o c nhit th u t do ca cp nhit in
phi c nhit n nh, cch xa cc b mt c t nng. Thng thng u t
do ca cp nhit in phi a v phng iu khin trung tm ghp ni vi thit
b o. Nh vy phi ch to dy c bit ni can nhit in vi thit b o c
gi l dy dn b. Mi loi cp nhit in c dy dn b ring ca n. c tnh c
bn ca dy dn b l hai dy dn b cng hnh thnh mt cp nhit in (ngha l
cng c dy dng v dy m) v sc in ng sinh ra ca n trong khong nhit
t 0 -100
0
C bng sc in ng ca chnh bn thn cp nhit. ng thi dy
dn b phi mm do d lp t v phi c in tr nh. i vi mt s loi cp
nhit in r tin, dy dn b ca n c ch to t chnh vt liu ca dy cp
nhit in. Nhng i vi nhng cp nhit in t tin th khng th ch to nh
vy, v gi thnh php o qu cao khng th s dng c. Trong trng hp ny
phi nghin cu ch to vt
liu lm dy dn b p
ng c yu cu cn thit.
Khi ni dy dng ca
DDB phi c ni vi
dy dng ca dy cp
nhit v dy m ca DDB
c ni vi dy m ca
cp nhit in (hnh 2.45.)
2.3.3. Cm bin p sut
1. Khi nim chung
a) p sut v n v o
p sut l i lng vt l biu th nng lng c hc tch ly trong mi
trng cht kh hoc cht lng.
Gi tr p sut l lc tc ng vung gc ln mt n v din tch, c xc
nh:
dA
dF
P
Gi tr p sut o c phn ra ba loi: p sut tuyt i, p sut tng i v
p sut chn khng. Trong cng nghip hoc trong nghin cu khoa hc, gi tr p
sut c quan tm nhiu nht l p sut d v p sut m ( chn khng), ng
thi gi tr hiu p sut ca hai mi trng cng c ch n rt nhiu.
p sut ton phn P
t
l gi tr p sut tuyt i ca mi trng. N c gi tr
bng tng p sut d P
d
v p sut kh quyn P
k
:
P
t
= P
d
+ P
k
Hay P
d
= P
t
- P
k
50
Hnh 2.45: Ni cp nhit in vi DDB
TC
t
t
1
t
0
Ngha l p sut d l gi tr p sut mi trng ln hn p sut kh quyn.
p sut chn khng l lng p sut mi trng thp hn p sut kh quyn v
c xc nh bng hiu p sut kh quyn tr i p sut ton phn:
P
a
= P
k
P
t
Bng 2.4 trnh by cc n v o p sut v h s chuyn i gia chng
b) Nguyn l o p sut
Cm bin p sut ng vai tr quan trng trong cc h thng cht lng v cht
kh. Nguyn l ca cm bin p sut l chuyn i tn hiu cn o p sut thnh tn
hiu ra in, o p sut hoc lu lng ca cht lng v cht kh (hnh 2.).
Cc cm bin o p sut cng nghip c th c phn loi nh sau :
Cc cm bin n hi hai phn t : Phn t cm bin s cp bin i p sut
thnh dch chuyn da trn tnh cht n hi. Phn t th cp l mt cm bin dch
chuyn, chuyn i dch chuyn thnh mt tn hiu in, v d nh chit p,
cm bin lc cng (strain gauge), cm bin cm ng, cm bin t in, bip p vi
sai.
Cc cm bin piezo : Phn t cm bin s cp l tinh th thch anh c hiu
ng p tr (piezoresistive) hoc p in (piezoelectric). Khi tc ng mt lc ln
tinh th thch anh, hiu ng p tr gy nn s thay i in tr ca tinh th thch
anh cn hiu ng p in gy nn tch in khc du trn hai b mt tinh th thch
anh.
Di y trnh by mt s cm bin p sut hay c s dng :
1. Cm bin p sut n hi hai phn t.
Cm bin o p sut thng c s dng nht hin nay l cc cm bin n
hi. Nguyn l lm vic ca n l da vo tnh cht ca cc vt th n hi. Di
tc ng ca p sut cc vt th n hi bin dng sinh ra lc n hi chng li s
51
tc ng ca p lc p sut. Khi hai lc cn bng th qu trnh bin dng kt thc
hnh thnh mi lin h gia bin dng ca vt th n hi v p sut tc
ng ln n. y l mt trong nhng c trng c bn ca cm bin n hi. c
tnh tnh ca cm bin n hi = f(p) c th l tuyn tnh hoc phi tuyn tnh
ph thuc vo cu trc v hnh thc tc ng ln n. Thng thng th khi thit k
cc cm bin n hi c gng nhn c c tnh tuyn tnh ca n, hoc tm cc
bin php tuyn tnh ha nu gp phi c tnh phi tuyn tnh.
Thng s quan trng nht xc nh cht lng lm vic ca cm bin n hi
l cng ca n hay gi tr nghch o ca cng l nhy. Nu c tnh ca
cm bin n hi l tuyn tnh th cng ca n c xc nh theo cng thc:
K= P/ (Pa/m hay KG/cm
2
/mm)
Vv nhy ca cm bin n hi:
S = 1/K = /P ( m/Pa hay mm /KG/cm
2
)
Trong trng hp c tnh ca cm bin n hi l phi tuyn tnh th cng
v nhy ca n c xc nh theo cc cng thc:
P
S v
P
K
1 1
Trong
1
v t
Vi:
R
R
R
v
l
l
l
in tr ca dy dn c xc nh theo cng thc R = .l/S trong p l in
tr sut; l l chiu di; s l tit din ca dy. Nh vy khi c s bin dng th c l
v s cng thay i v bin thin ca in tr xc nh theo cng thc:
S
S
l
l
S
R
2
.
1
.
Bin thin tng i ca in tr:
S
S
l
l
R
R
R
Xt trng hp dy dn l dy trn S = .r
2
vi r l bn knh dy dn th:
S = 2 r.r Nh vy:
r
r
S
S
2
Nh vy
r
r
l
l
R
R
R
2
c trng c bn ca s bin dng vt rn trong vng bin dng dn hi l h
s poatxng c xc nh theo cng thc:
l l
r r
H s poatxng l gi tr khng i vi tng loi vt liu:
Ta c:
l
l
l
l
R
R
R
+
. 2
H s nhy cm tng i c xc nh theo cng thc:
2 1+
l l
R R
K
i vi kim loi h s poatxng nm trong khong 0,24 n 0,4 do h s
nhy tenzo K khng vt ra ngoi khong 1,48 n 1,8. Kt qu thc nghim
chng minh rng h s nhy tenzo vt ra ngoi gii hn ny c v hai pha. iu
ny chng t rng khi bin dng khng phi ch thay i kch thc hnh hc ca
56
dy dn m cn thay i c tnh cht ca vt liu dy dn tc l in tr sut cng
thay i. H s nhy tenzo c xc nh theo cng thc chung :
l l
K
+ +
2 1
Yu cu c bn ca vt liu ch to chuyn i tenzo l h s nhy cm
tenzo phi tng i ln. Cc vt liu thng dng lm in tr tenzo l
constanta (60% Cu + 40% Ni), Nicrom (80% Ni + 20% Ni), Niken v.v... Chuyn
i tenzo l loi ch s dng c mt ln, v vy ch s ca n c ly chun
theo chuyn i cng loi. Nh vy i hi khi ch to cc chuyn i cng loi
phi bo m hon ton ging nhau v mt iu khng km phm quan trng l
tnh cht ca vt liu phi n nh.
Chuyn i tenzo c ch to rt nhiu loi, hnh 2.50 m t cu trc cc loi
. Chng bao gm chuyn i loi dy, loi l mng v loi mng.
Chuyn i lc cng kiu l mng:c ch to t mt l kim loi mng vi
chiu dy 0,004 0,012mm. Nh phng php quang khc hnh dng ca
chuyn i c to thnh khc nhau nh hnh 2.50.
Chuyn i lc cng kiu mng mng: c ch to bng cch cho bc hi
kim loi ln mt khung vi hnh dng nh trc.
u im ca hai kiu chuyn i trn l in tr ln, tng c nhy,
kch. Chuyn i loi dy c dng ph bin nht c s c m t trong
hnh2.50a. Trn tm m bng giy mng 1 hoc mng sn, dn dy in tr tenzo
2 c ng knh 0,02 n 0,05 mm,theo hnh rng lc. u ca dy in tr
c ni hn vi dy ng lm dy dn ra 3 pha trn cng ca chuyn i ph lp
sn hoc dn giy mng. Chiu di ca chuyn i c tnh trong khong c dy
tenzo, khong 5 n 20mm vi gi tr in tr ban u 30 n 500 . C th ch
to in tr tenzo bng cch qun dy tenzo ln mt ng giy mng sau pht
keo dn ln ri rt ng giy ra, dp bt ng dy c keo ri gn cc u dy ra.
Hnh 2.50 b l chuyn i tenzo loi dy c cng sut ln. N bao gm 30 n
50 dy in tr tenzo 2 mc song song vi hai u ra 3 c dn ln tm m 1 v
pha trn ph sn hoc dn giy mng. Loi chuyn i ny thng c chiu di
150 n 200mm cho php dng i qua chuyn i ln.
Chuyn i l mng (hnh2.50c) c ch to t mt l mng vt liu in tr
tenzo. Mt ca l mng c ph lp chng n mn theo nhng hnh dng cn
thit (v d hnh rng lc nh trn hnh 2.50c4-44c) sau cho n mn nhng
phn cn li. Hnh in tr tenzo nhn c 2 c gn cc u dy ra 3 v dn
ln tm 1 bng mng sn hoc giy mng. Loi l mng ny c th ch to theo
nhiu hnh dng khc nhau. L mng c dy 4 n 12m.
Chuyn i tenzo loi mng mng c ch to theo nguyn l thng hoa. Vt
liu c nhy tenzo cn thit thng hoa trong chn khng v ngng kt trn tm
lt theo nhng hnh dng cn thit. Chuyn i loi ny c cng sut rt nh.
57
2. Cm bin t gio (Cm bin t n hi)
Vt liu st t c c trng bng hai tnh cht c th n l ngc nhau.
Tnh cht th nht c gi l tnh cht t n hi. Tnh cht ny ni ln s nh
hng ca ng sut c hc ln tnh cht t ca vt liu st t m c th l h s t
thm ca vt liu st t. Khi vt liu st t chu tc ng ca lc F lm xut hin
ng sut c hc trong vt, ng thi lm thay i h s t thm ca vt liu st t.
Hin tng ny c gi l hin tng t n hi (khi khng cn ng sut c hc
na th h s t thm tr v gi tr ban u). Hin tng t n hi c c trng
bng h s nhy cm t n hi S
S
Trong / l bin thin tng i ca h s t thm do ng sut c hc
gy ra. Nh vy h s nhy cm t n hi l bin thin tng i ca h s t
thm do mt n v ng sut c hc gy ra (= 1).
Hin tng th hai c th ni l ngc li hin tng th nht l: vt liu
st t t trong t trng th kch thc ca n s thay i. Ngha l t trng
ngoi gy ra bin dng c hc ca vt liu st t. Hin tng ny c gi l hin
tng t gio. c trng ca hin tng t gio l h s t gio . H s t gio l
s bin thin tng i = l/l ca chiu di vt st t do tc ng ca t trng
ngoi .
xc nh mi lin h l thuyt c bn ca chuyn i t n hi chng ta
da trn nh lut bo ton nng lng. Gi thit rng khi khng c lc tc ng
t bn ngoi, vt st t c kch t di tc dng ca t trng ngoi c cng
H v t c cm ng t B. Sau t lc F v t trng ngoi c cng
H ln vt st t th cm ng t trong vt th t n gi tr B
F
h s t thm s thay
i t = B/H n + = B
F
/H.
Nng lng t trn mt n v th tch khi khng c lc bng:
2 2
.
2
H H B
w
T
Cn khi c lc F tc ng th:
2
) (
2
.
2
H H B
w
F
TF
+
58
Hnh 2.50: Cu to ca chuyn i in tr lc cng
Kiu dy mng
Kiu l mng
Kiu mng mng
Nh vy s thay i ca nng lng t do lc F gy ra s bng:
2
2 2
2 2
.
B H
w w w
T TF T
Mt khc nng lng c hc o lc F truyn cho vt khi n tc ng ln vt
v gy ra bin dng l c xc nh theo cng thc: W
F
= l .F
Nh vy mi n v th tch ca vt s nhn c mt phn nng lng ca
W
F
v bng:
.
.
.
S l
F l
V
w
w
F
F
Vi V l th tch, S l tit din ngang, l l chiu di ca vt. = P/S l ng
sut c hc do lc F gy nn. = l/l bin dng tng i chiu di ca vt.
Theo nh lut bo ton nng lng, s thay i nng lng t w
T
do lc F
gy ra chnh l phn nng lng c hc do lc F truyn cho mi n v th tch vt
liu. Ngha l w
F
= w
T.
Suy ra:
2
2
2
.
B
Nh vy:
. . 2
2
B
S
v B
l nhng
gi tr ca v B khi bo ha. Xt trong phm vi tuyn tnh ca ng cong t
ha v i vi mch t kn (mch t ca cm bin t n hi) ta c:
2 2
B B
v nhy cm t n hi c xc nh theo cng thc:
. . 2
2
B
S
4.4.11 l cng thc c bn ca chuyn i t n hi o ng sut c hc
(o lc tc ng). Theo cng thc ny c nhy cm ln, chuyn i t n
hi phi ch to bng vt liu c t gio kt hp vi t thm ln v cm ng t
bo ha thp. Pecmali l vt liu ch to chuyn i t n hi tt nht.Tuy
nhin cng c th s dng thp silic ch to cm bin t n hi.Trong trng
hp ny nhy cm t n hi s thp hn Pecmali nhng hon ton bo
m vi yu cu thc t.
Cc chuyn i t n hi c dng o lc tc
dng ln hay o bin dng. Chuyn i t n hi lm
vic nh chuyn i in cm, di tc ng ca lc
c hc hoc bin dng c hc lm thay i h s t
thm ca li t dn n t tr ca khung t thay i.
59
F
Z
Hnh 2.51Cm bin
kiu cun cm
V vy in cm ca cun dy thay i. Hnh 2.51 m t cu trc ca chuyn i
t n hi tc ng theo nguyn l in cm.
in tr ca cun cm c xc nh theo cng thc:
Z = R + jL
Vi: R in tr ca cun dy;
L in cm ca cun dy;
- tn s gc ngun cung cp.
in cm ca cun dy c xc nh theo cng thc:
T
Z
n
L
2
thnh phn tc
dng ca t tr vi l v s l chiu di v tit
din ca mch t.
2
.
th
T
P
X
thnh phn phn
khng ca t tr vi l gi tr hiu dng ca
t thng. P
th
l cng sut tn hao do t tr v
dng xoay chiu.
Nh vy khi c lc F tc ng th in tr
ca khung dy thay i. o in tr ca khung
dy ta s bit c gi tr ca F.Gi tr in tr
ca khung dy c xc nh thng qua mch
cu cm ng khng cn bng c s nguyn
l cu to c m t trong hnh 2.52. Cu to
gm hai cun cm hon ton ging nhau c
mc trong mch cu vi hai cun th cp
ging nhau ca bin p ngun BAN. Khung t
ca cun cm I chu tc ng ca lc F. in
p ra U c ly trn in tr R. Khi khng c
lc F tc ng th Z
1
= Z
2
cu cn bng in p
ra U = 0. Khi c tc ng ca lc F th Z
1
Z
2
cu mt cn bng, xut hin in p U c gi
tr l hm ca lc F:
U = f (F)
u im ca mch cu m t, trong hnh 2.52l gim c nh hng ca
nhit mi trng ln kt qu o.
60
Hnh 2.52S nguyn l mch cu o
I II
F
Z
1
Z
2
R U
BAN
F
U
R
Hnh 2.53chuyn i
kiu bin p