Kinh Te VI Mo

Kinh t vi m
Khoa Cng ngh thng tin- HTN
CHNG 1: TNG QUAN V KINH T HC VI M

1.1. Gii thiu v kinh t hc 1.1.1. Mt s khi nim c bn v kinh t hc Th gii chng kin s pht trin v cng mnh m ca nn kinh t th gii trong sut nhng th k qua. Gi tr ca ci v s phong ph ca hng ho v dch v tng ln rt nhiu. C rt nhiu cc quc gia tr nn giu c, tuy nhin bn cnh li cn rt nhiu cc quc gia ngho nn v lc hu. Nhng, d giu hay ngho th cc quc gia lun phi i mt vi mt thc t kinh t tn ti mi ni mi lc l s khan him. S khan him l vic x hi vi cc ngun lc hu hn khng th tha mn nhu cu v hn v ngy cng gia tng ca con ngi. Hay ni trong phm vi nh hn: vic con ngi tht bi trong vic tha mn mi mong mun c gi l khan him. Trong x hi c ngi giu v ngi ngho phi i mt vi khan him. V d: mt ngi c mc thu nhp thp h s gp phi kh khn trong vic chi tiu cho cc hng xa x th l khan him, hoc nh t ph va mun i k kt hp ng vo cui tun li va mun i chi Tennis cng vo cui tun , nh vy lc ny nh t ph gp phi vn khan him l thi gian. Kinh t hc s gip chng ta hiu v cch gii quyt vn khan him trong cc c ch kinh t khc nhau. Kinh t hc l mt mn khoa hc x hi gip cho con ngi hiu c cch thc vn hnh ca nn kinh t ni chung v cch thc ng x ca cc thnh vin ni ring tham gia vo nn kinh t. Nn kinh t l mt c ch phn b cc ngun lc khan him, phc v cho mc ch s dng khc nhau nhm gii quyt ba vn : Sn xut ci g? Sn xut nh th no? Sn xut cho ai? hiu c c ch hot ng ca nn kinh t chng ta s tru tng ho thc t v xy dng mt m hnh n gin ho v nn kinh t. Nn kinh t bao gm cc 1
Kinh t vi m
b phn hp thnh v s tng tc gia chng vi nhau. Cc b phn hp thnh nn kinh t l ngi ra quyt nh bao gm: h gia nh, doanh nghip v chnh ph. Cc thnh vin ny tng tc vi nhau theo cc c ch phi hp khc nhau.
Hnh 1.1: M hnh nn kinh t - M hnh dng lun chuyn
Hng ho dch v Tin (Chi tiu) H gia nh
Th trng sn phm
Hng ho dch v Tin (Doanh thu)
Thu
Chnh ph
Thu
Doanh nghip Yu t SX
Yu t SX
Tr cp Tin
(Thu nhp)
Tr cp Tin
(Chi ph)
Th trng yu t
Trong m hnh kinh t ny, cc thnh vin kinh t tng tc vi nhau trn hai th trng l th trng sn phm v th trng yu t sn xut. Tham gia vo th trng sn phm, cc h gia nh chi tiu thu nhp ca mnh i ly hng ho hoc dch v cn thit do cc doanh nghip sn xut. Tham gia vo th trng yu t sn xut, cc h gia nh cung cp cc ngun lc nh lao ng, t ai v vn cho cc doanh nghip i ly thu nhp m cc doanh nghip tr cho vic s dng cc ngun lc . Cn cc doanh nghip tham gia vo hai th trng mua hoc thu cc yu t sn xut cn thit to ra cc hng ho v dch v m ngi tiu dng mong mun. Chnh ph tham gia vo hai th trng ny cung cp cc hng ho, dch v m x hi mong mun khi th trng khng sn xut mt cch hiu qu. thng l cc hng ha cng cng v cc hng ha lin quan n an ninh quc phng Ngoi ra, Chnh ph cn iu tit thu nhp thng 2
Kinh t vi m
qua thu v cc chng trnh tr cp. Mi thnh vin tham gia nn kinh t u c nhng mc tiu v hn ch khc nhau. H gia nh mong mun ti a ho li ch da trn lng thu nhp ca mnh, doanh nghip ti a ho li nhun cn c trn ngun lc sn xut v Chnh ph ti a ha phc li x hi da trn ngn sch m mnh c. C ch phi hp l s sp xp lm cho s la chn ca cc thnh vin kinh t kt hp vi nhau. Chng ta bit cc loi c ch c bn l: C ch mnh lnh, c ch th trng, c ch hn hp. Ngi ra quyt nh: cc h gia nh, cc doanh nghip, chnh ph. - H gia nh l nhng nhm ngi c cng huyt thng, sng chung di mt mi nh. Trong nn kinh t hin nay th h gia nh l mt n v, c quyn ra quyt nh. - Doanh nghip: l mt n v, mt t chc mua hoc thu cc yu t sn xut v t chc phi hp cc yu t to ra sn phm hng ho, dch v. - Chnh ph thc hin ba chc nng c bn: + Th nht: Sn xut v cung cp cc hng ho v dch v, c bit l cc hng ho cng cng theo nhu cu ca x hi. + Th hai: phn phi li thu nhp. + Th ba: cung cp h thng lut php cc c nhn v cc t chc c iu kin pht trin theo ng mc tiu v nh hng chung. 1.1.2. Cc b phn ca kinh t hc 1.1.2.1. Kinh t hc vi m - Kinh t hc vi m l mt b phn ca kinh t hc nghin cu v hnh vi ca cc thc th kinh t n l; ngi sn xut, ngi tiu dng. Cc thc th kinh t ny c vai tr nht nh trong s vn hnh ca nn kinh t. Kinh t hc vi m a ra nhng l thuyt gii thch v d on hnh vi ca cc thc th kinh t n l. V d: Ngi tiu dng s s dng thu nhp hu hn ca mnh nh th no? Ti sao h li thch hng ho ny hn hng ha khc? Hoc nh doanh nghip s 3
Kinh t vi m
sn xut bao nhiu sn phm t c mc tiu ti a ha li nhun? Nu gi u vo tng ln doanh nghip s phi lm g? Chnh ph s phn b ngn sch hu hn ca mnh cho cc mc tiu ca gio dc, y t nh th no? - Kinh t hc vi m cn quan tm nghin cu s tng tc gia cc vt th n l hnh thnh nn cc thc th kinh t ln hn l cc th trng v cc ngnh. - Tc dng v hn ch ca kinh t hc vi m: + Tc dng: Gip chng ta c th d on v gii thch cc hin tng kinh t c th quan st c bng cch a ra cc l thuyt, quy lut, cng thc. + Hn ch: V n l l thuyt c xy dng trn s tp hp cc m hnh gi nh nn nu nm ngoi gi nh th n khng cn ng na. L thuyt kinh t vi m c s dng lm c s, lm cn c ch yu gii thch cc hin tng nhng l thuyt ny li c xy dng da trn nhng m hnh v gi nh. V th, khi p dng vo thc tin vi nhng iu kin, hon cnh khc vi gi nh th l thuyt t ra khng cn ng na. Tnh hu dng v gi thit ca mt l thuyt ph thuc vo l thuyt c gii thch thnh cng hay khng mt hin tng m n nh gii thch. Vi mc ch ny, cc l thuyt lun lun c kim nh bng thc t. Nh c kt qu ca qu trnh kim nh m cc l thuyt c iu chnh, ci tin hoc loi b. V th cc qu trnh kim nh cc l thuyt ng mt vai tr quan trng trong s pht trin ca kinh t hc vi t cch nh mt ngnh khoa hc. - Ti sao phi nghin cu Kinh t hc vi m? Nghin cu Kinh t vi m v Kinh t vi m c nhng u im cn thit cho s pht rin ca mi doanh nghip, mi nn kinh t. Nh c Kinh t vi m m c th nm bt c nhng vn c bn c lin quan n qu trnh sn xut, kinh doanh. + Th hiu ca khch hng: mu m, tnh nng, gi bn, xu hng tiu dng, ca sn phm. + Chi ph ca sn phm hng ho, dch v. + Chin lc nh gi v cnh tranh. + Mi quan h ca doanh nghip vi Chnh ph, doanh nghip chu s tc 4
Kinh t vi m
ng rt ln t Chnh ph. 1.1.2.2. Kinh t hc v m Kinh t hc v m l mt b phn ca Kinh t hc nghin cu cc vn kinh t tng hp nh tng trng, tht nghip, lm pht, u t, li sut, Mi quan h gia Kinh t hc vi m v Kinh t hc v m: - y l hai b phn quan trng ca Kinh t hc chng khng th chia ct m chng b sung cho nhau to thnh mt h thng kinh t ca kinh t th trng c s iu tit ca Nh nc.Thc t chng minh, kt qu ca Kinh t hc v m ph thuc vo cc hnh vi ca Kinh t hc vi m, kinh t quc dn ph thuc vo s pht trin ca doanh nghip, ca cc t bo kinh t trong s tc ng nh hng ca nn kinh t. - Kinh t v m to hnh lang, to mi trng, to iu kin cho Kinh t vi m pht trin. V d: nu chng ta hnh dung nn kinh t nh l mt bc tranh ln th kinh t hc v m nghin cu cc vn chung ca bc tranh ln . Trong bc tranh ln , cc thnh vin kinh t: h gia nh, doanh nghip v chnh ph l nhng t bo, nhng chi tit ca bc tranh v l i tng nghin cu ca kinh t hc vi m. V vy, hiu c hot ng ca nn kinh t, chng ta va phi nghin cu tng th va phi nghin cu tng chi tit ca mt nn kinh t. Trong nhng nm gn y, ranh gii gia Kinh t hc vi m v Kinh t hc v m ngy cng thu hp. L do l Kinh t v m cng tham gia vo phn tch, gii thch nhng vn thuc phm vi Kinh t hc vi m: phn tch th trng, ngnh, h gia nh, 1.1.3. i tng, ni dung v phng php nghin cu Kinh t vi m 1.1.3.1. i tng nghin cu i tng nghin cu l cc quy lut, xu th vn ng ca cc hot ng Kinh t vi m, nhng c im cu th trng, cc m hnh kinh t, nhng khuyt tt ca th trng, vai tr ca Chnh ph trong vic khc phc nhng khuyt tt .
Kinh t vi m
1.1.3.2. Ni dung nghin cu Kinh t hc vi m nghin cu cc ni dung ch yu sau: Chng 1: Tng quan v Kinh t hc vi m Chng 2: Cung cu Chng 3: L thuyt hnh vi ngi tiu dng Chng 4: L thuyt hnh vi ngi sn xut Chng 5: Mt s loi hnh th trng Chng 6: Th trng cc yu t sn xut Chng 7: Vai tr ca Chnh ph trong nn kinh t th trng 1.1.3.3. Phng php nghin cu - Nhm phng php chung: + Phng php duy vt bin chng: ngi ta s dng cc lun im, lun c, lun chng v Kinh t chnh tr,Trit hc d on cc hin tng. + Kt hp l lun vi thc tin, l thuyt i i vi thc hnh. - Nhm phng php ring: + p dng phng php cn bng b phn: xem xt tng n v, tng yu t trong iu kin cc yu t khc khng thay i. + n gin ho cc mi quan h phc tp + Phng php th, ton hc m t, tnh ton, lng ho cc mi quan h kinh t. nghin cu Kinh t hc vi m c hiu qu phi kt hp cc phng php chung v phng php ring.
Kinh t vi m
1.2. Cc m hnh kinh t 1.2.1. M hnh kinh t k hoch ho tp trung M hnh kinh t k hoch ha tp trung l m hnh kinh t m Nh nc nm quyn, Nh nc giao ch tiu k hoch cng nhc t trung ng n a phng n c s. - c im: ba vn c bn ca nn kinh t do Chnh ph v Nh nc quyt nh. - u im: + Cc ngun lc c tp trung thun tin cho vic qun l v phn phi. + Hn ch c s phn ho giu ngho. + C th tp trung c ngun lc gii quyt nhng tnh hung khn cp: thin tai, lt li, - Hn ch: + Khng kch thch sn xut pht trin + Sn xut v phn phi khng xut pht t nhu cu x hi v cu th trng. Ngi tiu dng khng c s la chn. + Phn b v s dng cc ngun lc km hiu qu, cc doanh nghip b ng, lun c t tng trng ch, li, km sng to + S can thip trc tip v qu su ca Nh nc vo doanh nghip lm tng thm gnh nng cho Nh nc, trit tiu tnh ch ng sng to ca doanh nghip. 1.2.2. M hnh kinh t t do (kinh t th trng) M hnh kinh t th trng l m hnh kinh t hot ng theo c ch th trng, nn kinh t chu s tc ng mnh m ca cc quy lut thi trng nh quy lut gi c, quy lut cnh tranh, quy lut cung cu, quy lut gi tr. - c im: C ba vn kinh t c bn ca doanh nghip sn xut ci g? sn xut nh th no? sn xut cho ai ? u do th trng quyt nh. - u im: + Xut pht t mc tiu li nhun ca doanh nghip do m hnh kinh t ny thc y cc doanh nghip i mi v pht trin, c ngi sn xut v ngi tiu dng u c quyn t do la chn trong vic sn xut kinh doanh v tiu dng. 7
Kinh t vi m
+ Thng qua qu trnh cnh tranh cc doanh nghip lun tm mi cch phn phi, s dng cc ngun lc mt cch c hiu qu. ng thi, do cnh tranh m n kch thch s sng to, nng cao nng lc ca mi hot ng sn xut. - Nhc im: + Cng xut pht t li nhun dn n s nhim, hu hoi mi trng, s phn ho giu ngho v s bt cng trong x hi. + Nn tht nghip, lm pht, mt cn bng x hi gia tng + Trong m hnh kinh t ny, s la chn ch thc s l s t do la chn ca nhng hng sn xut ln, nhng doanh nghip ln. 1.2.3. M hnh kinh t hn hp M hnh kinh t hn hp l m hnh kinh t cho nn kinh t t hot ng theo c ch th trng nhng Nh nc ch can thip khi no cn thit. - c im: Cc vn kinh t c bn do th trng quyt nh nhng chnh ph v Nh nc iu tit th trng. Pht trin cc quy lut ca th trng, ly li nhun l mc tiu phn u. Tng cng vai tr v s iu tit ca Nh nc nhm pht huy nhng u im ca th trng v khc phc mt tri ca th trng. L mt m hnh kinh t ph hp v c hu ht cc nc trn th gii p dng. M hnh kinh t ny pht huy c cc yu t ch quan, tn trng cc yu t khch quan. 1.3. La chn kinh t ti u 1.3.1. Nhng vn c bn ca l thuyt la chn - Ni dung: L thuyt la chn tm cch l gii cch thc cc nhn vt khc nhau s dng a ra quyt nh ca mnh. L thuyt ny gii thch v sao h li a ra s la chn v cch a ra s la chn. - C s ca s la chn l chi ph c hi, v quy lut chi ph c hi + Chi ph c hi l c hi tt nht b b qua khi a ra s la chn v kinh t. Hay chi ph c hi l s tin b mt i khi mt c hi lm mt vic g . 8
Kinh t vi m
V d: Chi ph c hi ca vic gi tin trong nh l s tin li m chng ta c th thu c khi gi s tin vo ngn hng. Hoc chi ph ca lao ng l thi gian ngh ngi b mt. Hoc ngi nng dn quyt nh trng hoa trn mnh vn ca mnh thay cho vic trng cy n qu hin c, th chi ph c hi ca vic trng hoa l lng hoa qu b mt i. + Quy lut chi ph c hi ngy cng tng th thu c nhiu hn mt loi hng ho no th phi hy sinh mt lng ln hn cc mt hng ho khc. - Ti sao phi la chn? v ti sao chng ta c th la chn? Phi tin hnh s la chn v cc ngun lc c hn, v cc ngun lc c th s dng vo nhiu mc ch khc nhau, nu s dng vo vic ny th khng c s dng vo vic khc, cng cc yu t u vo c th to ra cc u ra khc nhau. - Bng cch no c th a ra la chn ti u? Chng ta s dng hm sn xut v chi ph la chn - Mc tiu ca s la chn: + H thp chi ph, ti a ho li nhun i vi ngi sn xut. + Ti a ho li ch, tho dng i vi ngi tiu dng. - Li ch t c khi la chn ng: + t c li ch v kinh t, x hi, mi trng, em n s an ton, an ninh quc gia. - Nh vy, bn cht ca s la chn l cn c vo nhu cu v hn ca con ngi, x hi v ca th trng a ra cc quyt nh ti u i vi vn sn xut ci g, sn xut nh th no, sn xut cho ai trong gii hn ngun lc hin c. - Phng php la chn ti u: + Cch 1: S dng bi ton ti u + Cch 2: S dng ng gii hn kh nng sn xut (PPF) ng gii hn kh nng sn xut (ng nng lc sn xut) l mt ng biu th lng hng ha ti a m nn kinh t c th t c bng ngun lc hin c. Cc im nm trn ng gii hn kh nng sn xut u coi l c hiu qu 9
Kinh t vi m
v s dng ht ngun lc. Nhng im ti u phi tha mn hai iu kin sau: - Nm trn ng gii hn kh nng sn xut. - Tho mn ti a nhu cu ca x hi v ca th trng. Cc im nm trong ng gii hn sn xut l cc im khng hiu qu v cha tn dng ht cc ngun lc hin c. Cc im nm ngoi ng gii hn sn xut l cc im khng kh thi v n vt qu ngun lc hin c. im no l im ti u ph thuc vo tnh hnh thc t ca doanh nghip, tng quc gia v cu th trng, mc tiu ca doanh nghip trong tng giai on khc nhau. - S thay i cng ngh s lm cho ng PPF dch chuyn ra ngoi. C th minh ha ng nng lc sn xut qua v d sau: V d: Kh nng sn xut c th thay th nhau (lng thc v qun o). Biu 1.1: Gii hn nng lc sn xut Phng n A B C D E Lng thc (tn) 0 1 2 3 4 Qun o (triu ng) 4 3,5 3 2 0
Hnh 1.2. ng gii hn kh nng sn xut Lng 4 thc G (SX khng hiu qu) 0 ng PPF M (khng t ti) C 4 Qun o
10
Kinh t vi m
Qua ng nng lc sn xut ny ta thy, im hiu qu nht l im C v n nm trn ng gii hn kh nng sn xut va tho mn ti a nhu cu lng thc v qun o. im M l im khng kh thi v n vt qu ngun lc hin c. im G l im khng hiu qu v cha tn dng ht cc ngun lc hin c. Cn im A l im ch c lng qun o ti a cn lng lng thc li bng 0, im E c lng lng thc ti a cn qun o li bng 0. ng gii hn kh nng sn xut c chi ph c hi khng thay i ti mi kh nng. V d: Kh nng sn xut c th thay th nhau (lng thc v qun o). Biu 1.2. Kh nng sn xut c th thay th nhau Phng n A B C D E Lng thc (tn) 0 1 2 3 4 Qun o (triu ng 4 3 2 1 0
Hnh 1.3: ng gii hn kh nng sn xut Lng thc 4
4 Qun o
11
Kinh t vi m
1.3.2. nh hng ca mt s quy lut n s la chn ti u ca doanh nghip 1.3.2.1. Quy lut khan him Ni dung: Mi hot ng ca con ngi trong c hot ng kinh t u s dng cc ngun lc. Cc ngun lc u khan him, c gii hn c bit l cc ngun lc t nhin kh hoc khng th ti sinh. S khan him cc ngun lc l do: - Dn s tng dn ti nhu cu s dng ngun lc tng - Do cnh tranh p ng nhu cu mi, cc tc nhn trong hot ng kinh t phi ci tin, thay i phng thc hnh ng, v vy nhu cu s dng ngun lc tng ln. Trong thc t, gi cc sn phm th hin s khan him. Nhu cu ca x hi v cu ca con ngi ngy cng tng trong khi cc ngun lc c hn v cc ngun ti nguyn thin nhin ngy cng cn kit. Bi vy, s la chn t ra nh mt vn tt yu khi quyt nh sn xut ci g, nh th no, cho ai? doanh nghip phi cn c vo kh nng hin c phn b, s dng ngun lc mt cch c hiu qu v tho mn c ti a cu ca th trng, li phi m bo li nhun cao nht. iu chng t quy lut khan him c nh hng n s la chn ca cc doanh nghip cng nh cc tc nhn khc trong nn kinh t. 1.3.2.2. Quy lut chi ph c hi ngy cng tng Ni dung: Chi ph c hi to ra cc sn phm hng ho dch v ngy cng tng thm, iu c ngha: sn xut ra thm nhng lng hng ho dch v nht nh ta phi hy sinh ngy cng nhiu cc dch v hng ho khc bi v: - Ngun lc trong x hi ngy cng khan him - X hi cng pht trin, cng ngh k thut ngy cng cao th cc cch thc sn xut ra hng ho dch v ngy cng pht trin, bi vy m chi ph c hi ngy cng cao. Tuy nhin, trong nn kinh t khi m cc ngun lc khng c s dng ht, th chi ph c hi ca x hi sn xut ra thm sn phm c th gn nh bng 0. 12
Kinh t vi m
Tc ng ca quy lut: Quy lut ny gip cho chng ta tnh ton v la chn sn xut ci g, nh th no l c li nht. 1.3.2.3. Quy lut li sut gim dn Ni dung: Nu ta lin tc tng thm mt u vo bin i trong khi tt c cc u vo khc l c nh trong mt iu kin trnh k thut nht nh dn ti tng sn lng tng ln trong giai on nht nh, nhng n mt ngng no th sn lng tng thm v tng sn lng s gim i. Cn phn bit vi hai trng hp sau y: - Li sut khng i theo quy m: Tnh hung ny c dng ch s tng thm cn i v quy m sn xut - khi tt c cc u vo u tng theo cng mt t l cng mt lc th u ra cng tng theo t l . - Li sut tng theo quy m: Ngha l tng tt c cc u vo cng mt lc v cng mt t l. Trong qu trnh sn xut c th lm cho hot ng sn xut c hiu qu hn v do sn lng c th tng hn t l tng ca u vo, hin tng ny c gi l li sut tng theo quy m. Tc ng ca quy lut: Nghin cu quy lut gip cho cc doanh nghip tnh ton la chn cc u vo ca qu trnh sn xut mt cch ti u hn.
13
Kinh t vi m
CHNG 2: CUNG - CU
2.1. Cu ( Demand ) 2.1.1. Cc khi nim Ngi tiu dng quyt nh mua bao nhiu hng ho hoc dch v cn c vo nhiu yu t nh gi ca hng ho hoc dch v , th hiu ca h, gi ca hng ho dch v lin quan, thu nhp, thng tin v cc chnh sch ca chnh ph hiu r hnh vi ca ngi tiu dng chng ta s dng mt khi nim c bn ca kinh t hc l cu. - Cu l s lng hng ho hoc dch v m ngi mua c kh nng v sn sng mua cc mc gi khc nhau trong mt thi gian nht nh (khi cc yu khc khng i). Cc iu kin khc: thu nhp, gi hng ho lin quan (hng ho thay th, hng ha b sung), th hiu v k vng ca ngi tiu dng. Nh vy, khi ni n cu chng ta phi hiu hai yu t c bn l kh nng mua v s sn sng mua hng ha hoc dch v c th : + Kh nng mua: kh nng chi tr tin ca ngi tiu dng cho hng ho hoc dch v . + S sn sng mua: c ngha ngi mua s tht s sn sng tr tin cho lng cu nu n l c sn. y l iu quan trng phn bit s lng cu v s lng hng ho thc mua. Nu bn rt mun mua mt chic o mi nhng bn khng c tin mua o (khng c kh nng mua) th cu ca bn i vi chic o bng khng. Ngc li, nu bn c rt nhiu tin (kh nng mua ca bn lc ny c) nhng bn li khng mun mua chic o bi vy m cu ca bn s khng tn ti. Do , cu i vi hng ho hoc dch v ch tn ti khi ngi tiu dng mun mua hng ho v sn sng chi tr tin cho hng ho . Lng cu l lng hng ho v dch v m ngi mua sn sng mua mt mc gi xc nh trong khong thi gian nht nh. V d: Nu gi cam l 8.000/kg th lng cu ca bn l 2kg khi gi tng ln 14
Kinh t vi m
1n 10.000/kg lng cu ca bn l 1kg. Nh vy, lng cu th xc nh ti mt mc gi cn cu l tng lng cu ca cc mc gi. Lng cu i vi mt hng ho hoc dch v no c th ln hn lng thc t bn ra. Bi s lng sn sng mua ch ph thuc vo s thch v kh nng thanh ton ca ngi mua. Cn s lng thc mua ph thuc vo s thch v kh nng ca c ngi bn v ngi mua. lm sng t vn ny ta ly v d c th: V d: thu ht khch hng, mi thng ca hng a ht CD bn khuyn mi mt ln vo ngy u ca cc thng 40 a ca nhc vi gi khuyn mi l 4000/a. Ti mc gi , ngi tiu dng mun v sn sng mua 50 a CD, nhng v ca hng ch bn 40 a CD vi gi nn ngi tiu dng ch mua c 40 a CD. Vy lng cu l 50 a CD l lng m ngi tiu dng mun mua nhng thc t ca hng bn ra ch l 40 a, v s lng thc mua ph thuc vo s thch v kh nng ca c ngi mua v ngi bn a CD, do m lng cu lc ny ln hn lng thc t bn ra. - Cu khc vi nhu cu: Nhu cu l s mong mun v nguyn vng v hn ca con ngi trong vic tiu dng sn phm v trong cc hot ng din ra hng ngy. Nu nhu cu c p ng th n tr thnh cu ca th trng. S khan him lm cho hu ht cc nhu cu khng c tho mn. l s i hi khch quan ny sinh mi ngi, khng ph thuc vo kh nng tho mn chng, bi nhu cu ca con ngi l v hn m cu th c hn v cu ph thuc vo kh nng chi tr ca con ngi. V d: Trong lp ca bn c rt nhiu bn i hc bng xe my, bn cng c g mnh cng c mt chic xe tay ga tht p i hc - l nhu cu ca bn, n khng lin quan n vic bn c th mua c n hay khng, - Quan h ca cu v nhu cu Trong nn kinh t th trng, cc mi quan h kinh t din ra trn c s thu nhp ch khng phi trn c s nhu cu. Thu nhp l ngun gc to ra sc cu hay cu. N cng biu hin cho lng mong mun ca con ngi v cc loi hng ho 15
Kinh t vi m
c th; nhng lng mong mun ny b gii hn kh nng thc hin, v vy phi xut pht t nhu cu m mi c cu hay chng ta c th ni cu l nhu cu c kh nng thanh ton v kh nng thanh ton ny da trn c s l thu nhp. V d: Thu nhp hng thng ca bn l 800.000 ng (gi s rng: cc chi ph cho sinh hot hng ngy khng thay i, tin tit kim coi nh bng khng), thng ny bn mun mua mt chic ti vi th gin vi s tin 2 triu ng. Ta thy, s tin thu nhp ca bn rt nh so vi s tin mua c chic ti vi, do nhu cu ca bn khng th thc hin c (kh nng thc hin khng c). Nhng nu trong thng ny bn nhn c mt s tin ln ca ngi thn gi biu l 4.000.000 , lc ny bn sn sng cho vic mua chic ti vi v v vy, mong mun ca bn c thc hin. Nh vy, chng ta c th ni cu l nhu cu c kh nng thanh ton m kh nng thanh ton ny li da trn c s thu nhp. Trong nn kinh t th trng, lng hng ho ngi ta mun mua ph thuc vo ga c ca n. Gi c mt mt hng cng cao, trong nhng iu kin khc khng i (thu nhp, gi hng ho lin quan, th hiu v k vng), th lng hng ho m khch hng mun mua cng t i v ngc li. iu ny xc nh mi quan h gia gi th trng ca hng ho v lng cu hng ho (trong cc iu kin khc khng i). Mi quan h gia ga hng ho v lng cu hng ho sn sng c mua biu th bi biu cu v ng cu. - Biu cu: Biu cu l mt bng m t mi quan h gia s lng hng ho m ngi mua c kh nng mua v sn sng mua cc mc gi khc nhau trong thi gian nht nh (cc yu t khc khng i). V d: Biu cu v kem ca mt anh sinh vin A nh sau:
16
Kinh t vi m
Biu 2.1 Biu cu v hng ho Gi kem (ng/cc) (P) 500 1000 1500 2000 2500 Lng cu (cc) (Q) 10 8 6 4 2
Biu ny cho thy cch ng s ca anh sinh vin A s khc nhau khi gi kem trn th trng thay i. Nu gi kem thp mc 500ng/cc th sinh vin A c th n 10 cc cn mc gi cao hn 2500ng/cc th sinh vin A n t kem i v ch c th n 2 cc kem. Do , cu ch tn ti nu ai sn sng v c kh nng tr tin mua kem. i vi anh sinh vin iu ny ph thuc vo 2 yu t: Lng tin ca sinh vin A c v gi kem trn th trng. - ng cu: T cc s liu biu cu, khi biu din trn mt th vi trc tung l gi c trc honh l lng cu chng ta s c ng cu. Vy, ng cu l ng m t mi quan h gia gi c v s lng hng ho c mua. Chng ta minh ha biu cu v kem ca sinh vin A nh sau: Hnh 2.1 ng cu v hng ho P 3 2 1 0 4 8 12 Q Khi bit gi kem trn th trng nhn vo ng cu chng ta bit c sinh vin A s tr bao nhiu tin cho vic n kem. Tu thuc vo hm cu m ng cu c hai dng ch yu sau: D
17
Kinh t vi m
+ ng cu cong (ng cu phi tuyn): khi gi v lng cu quan h vi nhau khng theo mt t l nht nh. + ng cu thng (ng cu tuyn tnh): khi gi v lng cu quan h vi nhau theo mt t l nht nh. Hm cu ca n c dng tng qut sau: QD = a - bP (1) Trong : QD: Lng cu a: H s biu th lng cu khi P = 0 b: H s biu th mi quan h gia gi v lng cu V d: Vit phng trnh hm cu qua hai im: P1 = 10, Q1 = 6 v P2 = 12, Q2 = 4 Q = 16 - P - T (1) ta c hm cu ngc: P = a - bQD (2)
Hnh 2.2 M t ng cu P D P D
Hnh 2.2.a ng cu tuyn tnh - Lut cu:
Hnh 2.2.a ng cu phi tuyn
Cc ng cu c mt im chung l chng nghing xung di v pha phi, n biu th mi quan h t l nghch gia gi c hng ho v lng cu v hng ho. Mi quan h t l nghch ny c phn nh thnh lut cu. 18
Kinh t vi m
Khi gi c hng ho tng ln th lng cu hng ho hoc dch v gim xung v ngc li, vi iu kin cc yu t nh hng n cu l khng i. C hai l do cho thy lng cu c xu hng gim xung khi gi c tng ln: + Th nht l hiu ng thay th. Khi gi c ca mt hng ho tng ln, ngi tiu dng s thay th n bng mt hng ho khc tng t. V d: Khi gi kem tng ln sinh vin A c th s mua nhiu sa chua ng lnh hn, v sa chua v kem l hai hng ho thay th cho nhau. + Th hai l hiu ng thu nhp. iu ny xy ra v khi gi tng ln ngi tiu dng thy mnh ngho hn trc. V vy ngi tiu dng t ng ct gim vic tiu th hng ho . V d: Nu gi xng du tng ln gp i, s nh hng lm thu nhp thc t t i, v vy ngi tiu dng s t ng ct gim tiu dng xng du bng cch i cc phng tin giao thng cng cng: xe bus - y l mt loi phng tin giao thng ang c hin hnh vi gi r, nhng ngi i n khng c ch ng v vy cn khc phc bng cch iu chnh qu thi gian ca mnh cho hp l. Ch : Trn thc t c mt s loi hng ho c bit khng tun theo lut cu, chng ta gi l trng hp ngoi l ca lut cu. V d: Hng ho theo mt; gi cao th lng cu s cao, khi ht mt gi gim lng cu gim (do s thch, v thu nhp ca ngi tiu dng). Qut in bn vo ma ng, qun o rt bn vo ma h, Hng xa x: Gi cao ngi tiu dng mua nhiu hn (nc hoa cao cp). 2.1.2. Cu c nhn v cu th trng - Cu hng ho ca c nhn l cu v hng ho ca tng c nhn. - Cu th trng l tng hp tt ca cc cu c nhn. QD = Qi
19
Kinh t vi m
n gin ho vn chng ta hy gi thit rng th trng ch c hai ngi tiu dng A v B trong th trng vi, biu cu v vi c th hin nh sau: Biu 2.2: Cu v vi trn th trng (P) (1000/m2) 35 40 45 50 55 qA (m2) 10 8 6 4 2 qB (m2) 7 4 2 1 0 Q (m2) 17 12 8 5 2
Biu ny cho thy cch ng x ca hai sinh vin khi gi vi trn th trng thay i. Biu cu ca ngi A cho bit lng vi m ngi A mun mua v biu cu ca ngi B cho bit lng vi m ngi B mun mua. Cu th trng lc ny l tng cu ca hai ngi A v B mi mc gi (nu cu hi tng lng cu ca hai ngi A v B mc gi 35.000 ng l bao nhiu m 2 vi?). Cu th tng lc ny l tng cu ca hai c nhn A v B 30+14 = 44 m2 V d: Hai c nhn A v B tiu dng cng mt hng ha v mi c nhn c hm cu nh sau: QA = 10 0,2P QB = 5 0,5P Cu th trng l: Q = QA + QB = 15 0,7P
20
Kinh t vi m
2.1.3. Cc yu nh hng ti cu tit trc cc chng ta cng nhau cc khi nim lin quan n cu hng ho qua bit c cu c nhn v cu th trng, cng nh cch biu din ng cu. Vy cu b nh hng bi nhng nhn t no v iu g s xy ra khi cc nhn t thay i. Tit ny chng ta cng nghin cu cc vn : Chng ta c th thy: ci g xc nh cu th trng v mt loi hng ho no ? Mt loi cc yu t nh hng n lng cu ti mi mc gi cho trc: thu nhp, dn s, gi c v tnh sn c ca mt hng lin quan, th hiu cng nh cc yu t c th khc. bit c cc yu t chng ta cng nhau xem xt tng yu t c th: - Gi ca chnh hng ho c mua (PX) Theo lut cu: Khi gi ca mt hng ho tng th lng cu v hng ho y gim xung v ngc li. Tr li vi v d v kem ca anh sinh vin. Khi gi kem tng ln sinh vin A mua t kem i; khi gi kem l 500 ng th cu l 10 cc nhng khi gi kem tng ln 2500ng th cu lc ny ch l 2 cc kem. C th ni khi gi c thay i s lm thay i lng cu. V vy, gi l yu t quyt nh lng cu. ng cu minh ha tc ng ca gi ti lng cu Hnh 2.3: S tc ng ca gi ti lng cu P PA P
B
D A B
Q
A
Q
B
21
Kinh t vi m
Khi gi gim t PA xung PB th lng cu tng ln t QA n QB. - Thu nhp ca ngi tiu dng (I) Thu nhp l mt trong nhng yu t quan trng nht quyt nh kh nng mua g v bao nhiu i vi ngi tiu dng. Do vy m thu nhp l yu t c bn xc nh cu. Da vo mi quan h gia thu nhp v cu i vi hng ho v dch v m nh thng k hc ngi c Ernst Engel chia cc loi hng ho c cu theo thu nhp nh sau: + i vi a s hng ho v dch v khi thu nhp tng ln th cu i vi chng tng ln v khi thu nhp gim xung th cu i vi hng ho v dch v cng gim xung, cc hng ho c coi l hng ho thng thng. Trong hng ho thng thng c hng ho thit yu v hng ho xa x: Hng ho thit yu l cc hng ho c cu nhiu hn khi thu nhp tng ln nhng s tng cu l tng i nh hoc xp x nh s tng thu nhp. V d: Cc hng ho nh lng thc, thc phm c coi l hng ho thit yu. Khi thu nhp ca bn tng ln, lc ny ngi tiu dng khng ch mua s lng h cn m h cn quan tm n cht lng nhiu hn, ngon hn, p hn nhng s gia tng cu ny s khng ln hn s gia tng v thu nhp. (Thu nhp tng ln 4 ln th chc chn rng lng tht b gia tng s nh hn s gia tng thu nhp ca bn). Hng ha xa x l cc hng ho c cu tng i nhiu khi thu nhp tng. V d: Khi thu nhp tng ln mi ngi s c nhu cu i du lch v mua bo him nhiu hn, lm tng cu cc lnh vc ny. Nu nh bn l mt sinh vin, trong thng ny ngoi khon tr cp t gia nh 600.000 , vi s tin ny bn phi chi tr cc khon nh n ung, sch v, k tc... nn bn khng th ngh n mt chuyn du lch i tham quan u . Nhng v c gng hc tp nn bn c hc bng mc 180.000 , v vy vi khon thu nhp tng thm ny bn m ngy ngh cui tun 22

Kinh t vi m
bn quyt nh i du lch h ni cc. Hoc i vi nhng ngi c thu nhp cao h sn sng b ra thm ch l hng ngn la i du lch hoc mua cc loi bo him c gi tr ln. + i vi mt s hng ho v dch v, khi thu nhp tng ln ngi tiu dng mua t i v ngc li, cc hng ha gi l hng ho th cp. V d: Sn, khoai, ng tr li nhiu nm v trc khi nn kinh t nc ta cn nhiu kh khn th ng, khoai, sn l cc hng ho thit yu. Nhng vi cuc sng ngy cng pht trin th ngy nay chng c coi l hng ho th cp, bi vy khi thu nhp tng ln ngi tiu dng s mua nhiu tht, c, hoa qu m mua t sn, khoai i. - Gi c ca hng ho c lin quan (PY) L hng ho c mi quan h no i vi hng ho ang xem xt. Gi c ca hng ho c lin quan cng tc ng n quyt nh mua ca ngi tiu dng. Mi hng ho c hai loi hng ho lin quan l: hng ho thay th v hng ho b sung. Hng ho thay th l hng ho c th s dng thay cho hng ho khc. V d: Th trng nc gii kht hin nay c v s loi nc gii kht nh bia, nc ngt,.. nu bn khng ung bia th bn s ung nc nc ngt, vy bia v nc ngt l hai hng ho thay th cho nhau. Cu hi t ra y l ti sao li c s thay th v s thay th ny c tc ng ti cu nh th no? C rt nhiu l do nh chng c chc nng ging nhau v gi c ca hng ho thay th gim; nu nh gi hng ho ang xem xt s tng ln th cu i vi hng ho thay th s tng ln.
23
Kinh t vi m
Cu hi: Nu nh gi kh t nhin tng ln th n s lm tng hay gim v cu ca xng du? Khi xng du v kh t t nhin l hai hng ho thay th cho nhau. Hng ho b sung l hng ho c s dng ng thi vi hng ho khc. V d: Xe my khi khi ng cn c xng, xng v xe my c s dng ng thi do vy m chng l hng ho b sung. Vy chng tc ng n cu nh th no? iu g xy ra khi gi xe my tng cao chng ta c th thy cu v xng s gim xung, bi theo lut cu gi xe my tng th cu v xe my s gim, bn cnh xe my l mt trong nhng ng c chy bng xng nn khi lng xe my gim xung th n s ko theo lng xng tiu th s gim xung. Vy chng ta c th ni: Nu A v B l hai hng ho b sung th khi gi ca hng ho A tng ln lm cho lng cu hng ho B gim xung v ngc li. - Th hiu ngi tiu dng (T) + Th hiu l thch hay s u tin ca con ngi i vi hng ho v dch v. Th hiu xc nh chng loi hng ho m ngi tiu dng mun mua. Th hiu rt kh quan st nn cc nh kinh t thng gi nh l th hiu khng ph thuc vo gi c ca hng ho v thu nhp ca ngi tiu dng. Th hiu ph thuc cc nhn t nh tp qun tiu dng, tm l la tui, gii tnh, tn gio Th hiu cng c th thay i theo thi gian v chu nh hng ln ca qung co. Ngi tiu dng sn sng b ra nhiu tin mua cc hng ha c nhng nhn mc ni ting v c qung co nhiu. V d: Vic mua hiu hin nay y l mt s thch i vi nhng ngi c thu nhp cao. Thch ci p l iu m ai cng mong mun. Ngi ta sn sng tr hng ngn la cho mt b vy o c nhn mc ni ting. 24
Kinh t vi m
- S lng ngi tiu dng (N) + S lng ngi tiu dng hay quy m th trng l mt trong nhng nhn t quan trng xc nh lng tiu dng tim nng. Th trng tim nng cng nhiu ngi tiu dng th lng cu cng ln. V d: Hy so snh lng cu v qun o ca hai lp A v B. Tng s sinh vin lp A l 70, tng s sinh vin lp B l 50 sinh vin. Do mi mc gi, lng cu i vi qun o lp A s ln hn lp B. Mc d th hiu, thu nhp v cc yu t khc l nh nhau n vn s ng vi bi tng sinh vin A ln hn tng sinh vin B. r hn ta xt v d rng hn. Th trng Trung Quc vi hn 1 t ngi ta so snh vi th trng Vit Nam cu v go ca hai th trng ny. R rng mi mc gi cu v go Trung Quc ln hn cu v go Vit Nam cho d th hiu, thu nhp v cc yu t khc l nh nhau. iu ny s vn ng, bi v Trung Quc c qu nhiu ngi tiu dng trong th trng go. - Cc k vng (E) K vng l mong i v s thay i gi c ca hng ho, gi ca cc yu t sn xut, chnh sch thu u c nh hng n cu ca hng ho v dch v. Cu i vi hng ha hoc dch v s thay i ph thuc vo cc k vng (s mong i) ca ngi tiu dng. Nu ngi tiu dng k vng rng gi ca hng ho s tng ln trong tng lai th h s mua nhiu hng ho ngay by gi v ngc li, nu ngi tiu dng k vng rng gi ca hng ho s gim xung trong tng lai th cu hin ti i vi hng ho ca h s gim xung. 25
Kinh t vi m
V d: Nu d kin thng ti thu nhp ca bn kim c nhiu hn t 1.000.000 /thng ln n 2.000.000 /thng, bn c th sn sng hn trong vic chi tiu mt phn tit kim hin ti 200.000 i mua sm. Hoc mt v d khc: Nu d kin gi my tnh trong tng lai s gim t 15.000.000 /chic xung cn 12.000.000 /chic bn c th khng sn sng mua my tnh thi im hin ti. Nh vy, do k vng gi gim m thi im hin ti cu v my tnh s gim xung. Nh vy, chng ta c th tm tt cc nhn t nh hng n cu di dng ton hc nh sau: Q
X D
= f(PX, I, PY, T, N, E)
Trong : Q D: Lng cu hng ha X PX: Gi ca hng ha X I: Thu nhp ca ngi tiu dng PY: Gi c ca hng ha lin quan N: S lng ngi tiu dng T: Th hiu ca ngi tiu dng E: Cc k vng 2.1.4. S vn ng dc theo ng cu s dch chuyn ca ng cu 2.1.4.1. S vn ng dc theo ng cu
X
26
Kinh t vi m
- Khi cc yu t: Gi ca hng ho lin quan, thu nhp, dn s, th hiu, k vng khng thay i th s thay i gi ca chnh hng ho lm cho lng cu thay i. Ngi tiu dng c khuynh hng mua nhiu hng ho no hn khi gi bn r i, nhng kt qu ca s gia tng ny khng phi do tng cu m do gi gim. iu ny c ngha l c s trt dc theo ng cu v ngi ta gi l s di chuyn trn ng cu. C th: + Nu gi ca hng ho gim xung (cc yu t khc khng i) th s c hin tng tng ln ca lng cu i vi hng ho (vn ng xung pha di ca ng cu Do tc t im A n im B). + Nu gi c ca hng ho tng ln v cc yu t khc khng i th s c hin tng lng cu gim xung i vi hng ho (vn ng ln pha trn ca ng cu Do tc t im A n im C).
27
Kinh t vi m
Hnh 2.4. S vn ng dc theo ng cu P PC PA PB 0 QC QA QB 2.1.4.2. S dch chuyn ng cu Khi i sng kinh t pht trin th cu thay i lin tc. Cn ng cu lc ny vn trong sch v m thi. Ti sao ng cu li dch chuyn? S dch chuyn ny do cc yu t khc ch khng phi do s thay i gi mt hng . Ta xt v d: Th trng t nc M nhng nm 1950 - 1990: cu v t tng vt, iu ny c gi thch bi nhiu l do nh sau: Thu nhp thc t bnh qun ca ngi dn M tng ln gp i, s ngi trng thnh tng thm hn mt na, c s gim st v tnh sn c ca cc phng tin giao thng cng cng (xe bus, xe in, xe la). Tng hp tt c cc s thay i ny lm cho lng cu tng v ng cu v t dch chuyn sang phi. Tc mi mc gi t c mua nhiu hn. Khi dch cm gia cm c cng b ti pht, cng b ny nh hng n th trng g nh th no? Cng b lm thay i th hiu ca ngi tiu dng: ai cng s dch cm ny ly lan v n rt r gy t vong, v vy lm gim cu v g tt c cc nc. Lc ny, ti mi mc gi ngi mua khng mun mua g, iu lm cho ng cu v g s dch chuyn sang tri. T cc v d trn chng ta c kt lun nh sau: - Bt k s thay i no lm tng lng hng m ngi mua mun mua ti mt mc gi nht nh cng lm cho ng cu dch chuyn sang phi (DD'). 28 C A B Q
Kinh t vi m
- Bt k s thay i no lm gim lng hng m ngi mua mun mua ti mt mc gi nht nh cng lm cho ng cu dch chuyn sang tri (DD'' ). Chng ta c th m t trn th nh sau: Hnh 2.5. S dch chuyn ng cu P
D" D
D'
T cc nghin cu trn ta c th tm tt nh sau: Biu 2.2: S di chuyn v dch chuyn ng cu Cc bin s 1. Gi c hng ha 2. Thu nhp 3. Gi c hng ho c lin quan 4. Th hiu 5. Dn s 6. K vng Tc ng n di chuyn hay dch chuyn Biu th s di chuyn dc theo ng cu Lm dch chuyn ng cu Lm dch chuyn ng cu Lm dch chuyn ng cu Lm dch chuyn ng cu Lm dch chuyn ng cu
Tm li: ng cu cho thy iu g xy ra vi lng cu v mt hng ho khi gi c ca n thay i trong iu kin cc yu t khc khng i. Khi mt trong cc yu t khc ngoi gi thay i, ng cu s dch chuyn.
29
Kinh t vi m
2.2. Cung ( Supply ) phn I chng ta nghin cu vn chung v cu. Khi nghin cu v cu chng ta mi bit mc ch mua sm ca ngi tiu dng ch khng cho ta bit v cc qu trnh mua bn trn thc t. hiu bit c qu trnh ny chng ta nghin cu mt th hai ca th trng l cung. 2.2.1. Cc khi nim Hiu c ngi tiu dng mun bao nhiu hng ha l mt iu rt quan trng nhng vn cha bit c gi v sn lng hng ho trn th trng l bao nhiu. tr li c vn , chng ta cn cn phi hiu ngi sn xut hay cc hng mun bn bao nhiu hng ha. Hnh vi ca cc hng c gii thch qua khi nim kinh t l cung. Cung l s lng hng ho hoc dch v m ngi bn c kh nng v sn sng bn cc mc gi khc nhau trong mt khong thi gian nht nh. Cng ging nh khi nim cu, cung bao gm hai yu t c bn l kh nng v mun sn sng bn hng ho hoc dch v ca ngi bn. + mun sn sng bn c ngha l ngi bn sn sng cung cp s lng cung nu c ngi mua ht s hng ho v n thng gn lin vi li nhun ca ngi sn xut. + Kh nng bn: s lng hng ho v dch v tht s c cung ra th trng. V d: Bn l ngi cung ng xe my Trung Quc ti th trng Vit Nam: lc ny bn c th cung ng 500 chic xe ra th trng vi mc gi l 10.500.000 ng/chic ( l kh nng ca ngi bn), nhng v gi xung qu r nn bn khng mun bn loi xe ra th trng ( mun bn ca bn khng c), v vy cung ca bn v loi xe bng khng. Ngc li, nu nh cu v xe my Trung Quc tng ln gi xe lc ny mc gi cao hn trc, do bn rt mun bn loi xe ( mun bn) c th thu c nhiu li nhun. Gi s thi im bn li khng c xe bn (khng c kh nng bn) v vy m cung ca bn khng tn 30
Kinh t vi m
ti. Vy, cung hng ho lun gn lin vi hai yu t: mun bn v kh nng bn ca ngi sn xut. Lng cung l lng hng ho hoc dch v m ngi bn sn sng v c kh nng bn mc gi cho trong mt thi gian nht nh. V d: Mc gi cho thu phng l 200.000 ng, mt ch nh cho thu ht s phng mnh c l 4 phng. Vy lng cung phng tr l 4 phng. Trn thc t, s lng sn sng bn ch ph thuc vo s thch v kh nng cung ng ca ngi bn. S lng thc bn ph thuc vo s thch v kh nng ca c ngi mua v ngi bn. V d: Ti mt ca hng bn o s mi nam vi kh nng cung l 25 chic vi mc gi 110.000ng/ chic. Nhng trn thc t lc ny lng cu i vi loi o l 15 chic tc ngi tiu dng lc ny ch c nhu cu v sn sng chi tr tin mua 15 chic o. Nh vy, s lng sn sng bn l 25 chic, nhng s lng thc bn ch l 15 chic o. V vy m s lng thc bn ph thuc vo kh nng v s thch ca c ngi mua v ngi bn. - Biu cung Nu nh cu th hin mc mua sm ca ngi tiu dng th cung li th hin mc ch bn hng ho ca ngi sn xut. Biu cung l bng miu t s lng hng ha hoc dch v m ngi bn sn sng v c kh nng bn cc mc gi khc nhau trong mt khong thi gian nht nh. V d: Tr li v d v ca hng bn kem cho anh sinh vin. Ca hng bn kem cung ti cc mc gi khc nhau c tng hp thnh biu sau:
31
Kinh t vi m
Biu 2.3: Biu cung v th trng kem Gi kem () 500 1000 1500 2000 2500 3000 Lng kem (cc) 0 1 2 3 4 5
Biu cung ch ra lng cung mi mc gi. Nhng s liu trn biu cung cho thy ti mc gi 500/cc th khng c cc kem no c sn xut. Ti mc gi nh vy ngi sn xut s s dng my mc thit b ca h sn xut hng ha khc vi mc thu li nhun cao hn. Khi gi kem tng ln, lng kem s c sn xut ra nhiu hn. Ti mc gi cao hn nh sn xut s thu c li nhun nhiu hn, nu h tuyn thm lao ng v my mc, trang thit b sn xut, thm ch h c th xy dng thm xng sn xut mi. Tt c nhng hot ng s lm tng lng kem trn th trng ti cc mc gi cao hn. - ng cung + Khi miu t biu cung trn mt th vi trc tung biu th v gi, trc honh biu th v lng, th ng biu din ny gi l ng cung. ng cung l ng m t mi quan h gia lng hng ha hoc dch v m ngi bn sn sng v c kh nng bn cc mc gi khc nhau trong mt khong thi gian nht nh. V d: M t biu cung v th trng kem (biu 2.3) nh sau Hnh 2.6: ng cung P D 32
Kinh t vi m
0.5
Nh vy, ng cung gip chng ta tr li cu hi: cc hng s bn bao nhiu hng ho cc mc gi khc nhau. Ch : Mi khi biu din ng cung trn th, chng ta cn nh rng n c v cho trng hp nhiu bin s khc khng thay i: Cng ngh sn xut, gi c cc yu t u vo, s lng ngi sn xut, ...V vy, khi c nh cc nhn t tc ng n cung li chng ta c hm cung theo gi dng tng qut nh sau: Q = g(P). Tu thuc vo hm cung m ng cung c hai dng ch yu sau: + ng cung cong (ng cung phi tuyn): khi gi v lng cung quan h vi nhau khng theo mt t l nht nh. + ng cung thng (ng cung tuyn tnh): khi gi v lng cung quan h vi nhau theo mt t l nht nh. Hm cung ca n c dng tng qut sau: QS = c + dP Trong : QS: Lng cung P: Gi hng ho c: H s biu th lng cung khi gi bng khng d: H s biu th mi quan h gia gi v lng cung Hm cung ngc c dng: P= c + dQS V d: Vit phng trnh ng cung qua hai im P1 = 4, Q1 = 10 v P2 = 6, Q2 = 20 33
Kinh t vi m
Ta tm c phng trnh hm cung: QS = - 10 + 5P Hnh 2.7: Hnh dng ng cung P S P S
Hnh 2.7.a: ng cung tuyn tnh
Hnh 2.7.b ng cung phi tuyn
- ng cung c chiu i ln tc n biu th mi quan h t l thun gia gi c hng ho v lng cung hng ho .V vy cc nh kinh t khi qut thnh lut cung hng ho nh sau: Lut cung: Khi gi c hng ho tng ln th lng cung i vi hng ho tng ln v ngc li vi iu kin cc nhn t nh hng n cung l khng i. y cu hi t ra: Ti sao gi cao hn li dn n lng cung cao hn? Cu tr li y l li nhun. Nu nh gi ca cc yu t u vo dng sn xut ra hng ho c gi c nh, th khi gi hng ho tng ln, doanh thu ca doanh nghip s tng ln iu c ngha c ngha l li nhun cao hn so vi trc. Lc , h s sn xut nhiu hng ho v dch v hn v s li ko thm nhiu doanh nghip vo sn xut. Q khi P Q khi P (Khi cc yu t khc khng i) (Khi cc yu t khc khng i)
V d: Khi gi tht ln tng cao s khuyn khch ngi chn nui nui nhiu ln hn trong iu kin cc yu t tc ng n n l khng i: gi thc n chn nui, cc chnh sch ca chnh ph,...
34
Kinh t vi m
2.2.2. Cung c nhn v cung th trng - Cung c nhn l cung hng ho hoc dch v ca tng c nhn - Cung th trng l tng hp cc mc cung ca tng c nhn vi nhau. QS =
n
Q
i =1
(i = 1,n)
n gin ho vn chng ta gi thit th trng c hai ngi bn th trng kem: V d: Biu cung th trng v kem mi thng ca 2 nh sn xut A v B c m t trong bng sau: Biu 2.4: Biu cung v kem P () 500 1000 1500 2000 2500 3000 qA (cc) 0 1 2 3 4 5 qB (cc) 0 0 2 5 7 10 Q (cc) 0 1 4 8 11 15
- Bng ny ch ra lng cung v kem ti mi mc gi m ngi sn xut kem mun sn xut v bn ra. Ta nhn thy: gi cng cao, th lng cung ng sn lng kem ra th trng ngy cng nhiu. Lng cung trn th trng lc ny l tng cung ca hai nh sn xut A v B. Ti mc gi th trng 2000/cc, ngi sn xut A cung ng 3 cc kem v ngi sn xut B cung ng 5 cc kem, lng cung trn th trng ti mc gi 2000 l 8 cc kem. V d: Mt hng ha c bn trn hai th trng c hm cung nh sau: Q1 = 5 + 2P v Q2 = 7 + P. Vy, cung th trng ca hng ho: QS = 12 + 3P
35
Kinh t vi m
2.2.3. Cc yu t xc nh cung Trc khi xem xt mt yu t tc ng c th ta im qua cc yu t nh hng n cung: l gi ca chnh hng ha, cng ngh sn xut, gi ca cc yu t u vo, chnh sch thu, s lng ngi sn xut, k vng. - Gi ca chnh hng ha bn ra (PX) Theo lut cung: khi gi ca hng ha hay dch v bn ra tng ln th s lng hng ho hoc dch v c cung trn th trng tng ln trong iu kin cc yu t khc khng i. Gi l mt yu t quyt nh lng cung. Gi bn ca hng ha hoc dch v cao s lm cho vic bn sn phm c li v v vy lng cung s ln. L ngi sn xut hng ha bn s lm vic nhiu hn, mua nhiu my mc v thu nhiu cng nhn hn. Ngc li, khi gi hng ho hoc dch v thp vic kinh doanh ca bn c li nhun km hn v lc bn sn xut t hng ha i. Khi gi c thp hn na, bn c th quyt nh ngng kinh doanh hon ton v lng cung ca bn gim xung ti khng. V d: Khi gi bnh m tng cao trong cc iu kin cc yu t khc tc ng n cung bnh m l khng i, lc ny vic bn bnh m s c li cao bi vy m cc nh sn xut s sn xut nhiu hn, lng cung bnh m s tng ln. - Cng ngh sn xut (C) + Cng ngh chuyn cc u vo thnh sn phm l mt yu t khc quyt nh cung. N c nh hng trc tip n s lng hng ho sn xut ra. Cng ngh sn xut tin tin bao nhiu th chi ph u vo cng gim, tit kim c thi gian v ngun lc. Do , nng sut lao ng tng ln, hng ho c sn xut ra nhiu hn do ng cung s dch chuyn sang phi (lng cung tng) v cc nh sn xut c kh nng cung ng nhiu hn mi mc gi, v vy li nhun thu c cng tng ln.
36
Kinh t vi m
V d: may mt chic o. Nu may bng tay th phi mt 8h mi xong, cn lm bng my ch mt c 2h, nh vy c th tit kim c 6h may thm c 3 chic o na. - Gi c ca yu t u vo (Pi) Gi c ca cc yu t u vo tc ng trc tip n chi ph sn xut v do nh hng n lng hng ho m cc hng mun bn. Nu nh gi ca cc yu t u vo gim s lm cho chi ph sn xut s gim v v vy hng s mun cung nhiu hn v li nhun s cao hn. Cn khi gi cc yu t u vo tng ln, chi ph sn xut s tng v vy vic sn xut ny t c li hn, n khi gi u vo tng mnh, bn c th quyt nh ng ca doanh nghip v khng cung ng sn phm na v lc ny li nhun bng khng hoc nh hn khng (tc l l). - S lng ngi sn xut (NS) S lng ngi sn xut c nh hng trc tip n s lng hng ha c bn ra trong th trng. Cng nhiu nh sn xut th lng hng ha bn ra trn th trng cng nhiu v ngc li khi nh sn xut t i th s lng hng ha bn ra trn th trng cng gim i. - Chnh sch ca nh nc (T) + Chnh sch ti chnh: thu v li vay; Chnh sch ny ca Chnh ph c nh hng quan trng n quyt nh sn xut ca hng, do nh hng n vic cung sn phm. Mc thu v li vay cao s lm cho phn thu nhp cn li ca ngi sn xut t i bi i vi cc nh sn xut thu v li vay l chi ph v vy h s khng c mun cung hng ho na, v ngc li mc thu v li vay thp s khuyn khch cc hng m rng sn xut ca mnh. V d: Thu thu nhp ca M trong chin tranh th gii hai thu thu nhp 94%, sau 1965 cn 70% n i tng thng Bill Clintn: gim cn 40%). Vit Nam nhng ngi c thu nhp t 5 triu ng/thng n 15 triu ng/thng th phi chu mc thu sut l 10%, s thu phi np = 0 + 10% s thu nhp vt qu 37
Kinh t vi m
5 triu ng, 15 25 triu ng thu sut l 20%, t 25 40 triu ng thu sut 30%, trn 40 triu ng thu sut l 40% v s thu phi np tnh tng t trong trng hp thu nhp t 5 15 triu ng. + Tr cp hoc min thu: y l chnh sch ca nh nc nhm khuyn khch cc nh sn xut m rng quy m sn xut, bi vy m lm cho lng cung hng ho hoc dch v s tng ln ng cung s dch chuyn sang phi (tng cung). + Chnh sch ca Nh nc v x hi v mi trng: Nhng quy nh ca nh nc v vn x hi v mi trng thng p t cc chi ph cho doanh nghip, cc doanh nghip s phi hn ch s dng ti nguyn... dn n lng cung hng ho trn th trng gim, ng cung dch chuyn sang tri (gim cung). - Cc k vng (E) S mong i v s thay i gi c hng ha, gi ca cc yu t sn xut, chnh sch thu u c nh hng n cung hng ho. Nu cc k vng thun li i vi nh sn xut th cung s m rng v ngc li, nu cc k vng khng thun i vi sn xut th cung s b thu hp v lng cung s gim. Nh vy, chng ta c th tm tt cc nhn t nh hng n cung di dng ton hc nh sau: Q S = g(PX, C, Pi N, T, E) Trong : Q S: Lng cung hng ha X Px: Gi ca hng ha X C: Cng ngh Pi: Gi ca cc yu t u vo N: S lng nh sn xut T: Chnh sch ca nh nc 38
X X
Kinh t vi m
E: Cc k vng 2.2.4. S vn ng dc theo ng cung v s dch chuyn ca ng cung Lng cung ti mt mc gi cho c biu din bng mt im trn ng cung. Ton b ng cung cho ta bit lng cung v hng ho v dch v c th no . T chng ta phn bit hai vn c bn l s thay i ca cung v s thay i ca lng cung. 2.2.4.1. S vn ng dc theo ng cung Khi cc yu t khc l c nh (gi ca u vo, cng ngh sn xut, quy m sn xut, chnh sch, k vng), gi ca hng ho gim dn n lng cung ca hng ho gim (lut cung) lc ny c s di chuyn dc trn ng cung c th trt t pha trn xung (t im A n im C). Cn khi gi bn ca hng ha tng ln, lng cung ca hng ha tng ln (lut cung), lc ny c s di chuyn dc trn ng cung i t di ln trn c th t im A n im B. M t hnh 2.8 Hnh 2.8: S di chuyn dc theo ng cung P PB PA PC 0 QC C Q QBQ A B
Vy, khi gi ca hng ho thay i s lm di chuyn dc theo ng cung. 2.2.4.2. S dch chuyn ng cung Khi gi ca hng ha thay i s lm di chuyn dc theo ng cung. Vy cn cc yu t khc thay i th sao? Ta xt v d sau: 39
Kinh t vi m
V d: Gi s gi ng gim. S thay i ny nh hng ti cung v kem nh th no? V ng l mt u vo cho sn xut kem, nn s gim gi ca n s lm cho chi ph u vo gim, do vy m vic bn mt lng kem ln s c li. iu ny lm cho cung v kem tng ln: ti bt k gi bn no, gi y ngi bn cng sn sng sn xut lng kem ln hn nn lng cung v kem s tng ln. Do lm cho ng cung v kem s dch chuyn sang phi, v ngc li, nu gi ng tng cao (khi gi bn khng i) li nhun bn kem gim i, lc ngi sn xut s t ng ct gim sn xut, lng cung kem gim lm cho ng cung v kem s dch chuyn sang tri. Hnh 2.9: S dch chuyn ng cung P S2 S S1
0 T v d c th ta c th kt lun:
- Bt k s thay i no lm tng lng hng m ngi bn mun sn xut ti mt mc gi nht nh cng lm dch chuyn ng cung sang phi (t S n S1). - Bt k s thay i no lm gim lng hng m ngi bn mun sn xut ti mt mc gi nht nh cng lm dch chuyn ng cung sang tri (t S n S2). T s phn tch trn ta c bng tng kt sau: Bng 2.3 S di chuyn v dch chuyn ng cung
Cc bin s tc ng ti lng cung Gi c Gi u vo Cng ngh K vng S ngi bn S thay i trong bin s ny Biu th s di chuyn dc theo ng cung Lm dch chuyn ng cung Lm dch chuyn ng cung Lm dch chuyn ng cung Lm dch chuyn ng cung
40
Kinh t vi m
Tm li, ng cung cho ta bit iu g xy ra vi lng cung khi gi c hng ha thay i trong iu kin cc yu t khc khng i. Khi mt trong cc yu t khc ngoi gi thay i, ng cung s dch chuyn. 2.3. Mi quan h gia cung v cu Nh vy, cc phn trc chng ta nghin cu xong nhng vn chung ca cung v cu. Cu cho chng ta bit mc ch mua sm, cung cho chng ta bit mun v kh nng ca nh sn xut. Vy qu trnh mua bn thc t din ra trn th trng nh th no? tr li cu hi chng ta xc nh mi quan h cung cu trn thc t. 2.3.1. Trng thi cn bng th trng Tc ng qua li gia cung v cu xc nh gi v sn lng hng ha, dch v c mua v bn trn th trng. ng cu cho ta bit lng hng ha m ngi tiu dng mun mua ti cc mc gi khc nhau v ng cung cho ta bit lng hng ha m cc hng mun bn ti cc mc gi khc nhau. Khi c ngi mua v ngi bn tham gia vo th trng c th mua hoc c th bn mt lng hng ha bt k m h mong mun, chng ta ni rng th trng trong trng thi cn bng. Trng thi cn bng cung cu i vi mt hng ha hoc dch v no l trng thi khi vic cung hng ha tho mn cu i vi hng ha trong mt thi k nht nh. - im cn bng (E) l im giao nhau gia ng cung v ng cu. Ti im cn bng E ta c: Gi cn bng = Gi cung = Gi cu. Hay P* = PS = PD Lng cn bng = Lng cung = Lng cu (Q* = QS = QD)
41
Kinh t vi m
c im quan trng ca mc gi cn bng ny l n khng xc nh bi tng c nhn ring l m n c hnh thnh bi hot ng tp th ca ton b ngi mua v ngi bn. C hai cch xc nh trng thi cn bng th trng l: - Phng php ton hc: Gii phng trnh QD = QS s tm c gi v lng cn bng. - Phng php th: biu din ng cung v ng cu trn cng mt th, ti giao im gia ng cung v ng cu ta xc nh c gi v lng cn bng. V d: Chng ta xt v d sau: Biu 2.5 Biu cung - cu nh cho sinh vin P (1000 /phng) QD (phng)
QS (phng) 18 14 12 9
Tng quan cung - cu D cung D cung Cn bng D cu
iu chnh gi Gim gi Gim gi Khng Tng gi
300 250 200 150
8 10 12 14
Hnh 2.13: Cn bng cung - cu trn th trng P 300 200 150 100 0 Thiu ht 9 12 14 18 Q 42 E D D tha
Kinh t vi m
Nhn biu ta thy mc gi 200.000/phng th lng cu cn bng vi lng cung l 12phng. Nh vy, mc gi 200.000/phng l mc gi cn bng trn th trng, v 12 phng l mc sn lng cn bng. Trn th lc ny ta thy; mc cn bng c xc nh bi giao im ca hai ng cung v cu i vi nh , l im (12phng; 200.000/phng). 2.3.2. Trng thi d tha v thiu ht ca th trng Khi gi c khng bng vi mc gi cn bng, chng c th s ln hn hoc nh hn mc gi cn bng . - Vi mc gi nh hn mc gi cn bng trn th trng, mc thu li nhun i vi nh sn xut s gim xung v cc nh sn xut s t c mong mun cung cp hng ho cho th trng (theo lut cung). ng thi, khi gi thp hn gi cn bng cng nhiu s to iu kin cho ngi tiu dng c kh nng mua nhiu hng ho (theo lut cu) v do khong cch gia cung v cu cng ln, gy nn s thiu ht trn th trng. Thiu ht ca th trng l kt qu ca vic cu ln hn cung mt mc gi no . Ni mt cch khc l s thng d ca cu. v d trn ta thy mc gi 100.000/phng th lng cung l 5 phng cn lng cu l 16 phng, nh vy lng thiu ht l 16 - 6 = 11(phng) - Vi mc gi cao hn gi cn bng trn th trng, ngi sn xut s mong mun cung nhiu hng ho hn (theo lut cung). Tuy nhin, ngi tiu dng s gim bt cu ca mnh (theo lut cu). V nh vy, khong cch gia cung v cu cng ln, lc s xut hin d tha trn th trng. S d tha ca th trng l kt qu ca vic cung ln hn cu mt mc gi no . Ni cch khc l s thng d ca cung. v d trn ta thy: mc gi 250.000/phng, lng cu l 10phng, lng cung l 14phng, nh vy lng d tha cung l 14 - 10 = 4(phng) 43
Kinh t vi m
Nh vy, iu m chng ta quan st thy l bt c lc no gi c th trng cao hn hoc thp hn gi cn bng th s xut hin d tha hoc thiu ht. khc phc hin tng d tha v thiu ht ny, ngi bn v ngi mua phi thay i hnh vi ca h t ti mc gi cn bng. * S iu chnh ca th trng Nu gi khc vi mc gi cn bng th ngi tiu dng v ngi sn xut s c ng c thay i hnh vi ca h a gi quay tr li trng thi cn bng. C th minh ha bi hnh 2.14. Tr li vi v d v cung- cu nh cho sinh vin, ta thy: Nu gi ban u thp hn gi cn bng, ngi thu nh s mun thu nhiu hn lng m cc ch nh cho thu. Khi gi l 100.000/phng nhng ngi cho thu nh ch mun cung mt lng l 5phng trong khi ngi thu mun thu 16phng. , th trng trng thi mt cn bng (thiu ht cung do lng cung nh hn lng cu). Thiu ht mt lng l 16 - 5 = 11phng. .Cng mc gi 100.000/phng mt s ngi may mn s thu c nh vi gi . Nhiu ngi khc khng th tm c ngi cho thu vi mc gi y, h c th s lm g? Mt vi ngi trong s h c th sn sng tr mc gi cao hn mc gi 100.000/phng c thu nh . Tng t nh vy, nhng ch nh nhn ra nhng thu c th s tr gi cao ln, nn gi s c xu hng tng ln cao hn mc gi 100.000/phng. Nhng hnh ng nh vy ca ngi thu nh v ngi cho thu nh s lm cho gi th trng tng ln. Khi gi th trng tng ln, lng nh cho thu cng tng ln (theo lut cung), v lng ngi thu nh s gim xung (theo lut cu). Sc p tng gi ny s tip tc ti khi gi t mc cn bng l 200.000/phng. Ti s khng cn tnh trng thng d cu. Hnh 2.14: iu chnh gi v im cn bng th trng P D 44 S
Kinh t vi m
300 0 12
E Q
Ngc li, nu lc u gi cao hn gi cn bng th ch nh s mun cho thu nhiu hn lng ngi tiu dng mun thu. Hnh 2.13 khi gi l 300.000 /phng th ngi cho thu s cung cho th trng 18 phng nhng ngi thu li ch thu mt lng 8 phng. Ti , th trng mt trng thi cn bng, cung vt ta gi y l thng d cung. Tt nhin, trong trng hp ny khng phi tt c cc ch nh u cho thu c ht s lng nh nh mong mun. Thay v phi chi thm cc khon chi ph trng coi, cc ch nh s gim gi thu thu ht thm khch hng. Gi s gim dn xung ti mc cn bng 200.000 /phng. Khi gi gim ngi tiu dng s thu nhiu hn v ti d tha s mt i v khng cn sc p gim gi na. Vy: - Khi th trng xut hin tnh trng d cung, gi c hng ho c xu hng gim xung. Khi gi gim c hai tc ng ngc chiu: lng cu v hng ho tng ln v lng cung v hng ho gim, lng d cung gim dn. - Khi th trng xut hin tnh trng d cu, gi c hng ho c xu hng tng ln. Khi gi tng c hai tc ng ngc chiu: lng cu v hng ho gim xung v lng cung v hng ho tng , lng d cu gim dn. - Gi c hng ho tng, gim v c xu hng vn ng ti im cn bng xc nh gi cn bng trn th trng. Khi gi th trng bng vi gi cn bng ngi bn s khng cn l do thay i gi v h bn c s lng hng ha m h mun, ngi mua ang mua vi s lng h cn, v th khng c p lc no t pha ngi mua thay i gi c. Tm li, ti bt c mc gi no khc gi cn bng, hoc ngi tiu dng hoc ngi bn s khng th mua hoc bn mt lng hng ho m h mong mun. H s 45

Kinh t vi m
hnh ng thay i gi, lm cho gi tr v trng thi cn bng. Mc gi cn bng l do th trng xc nh, ti s khng c hin tng thng d cung hoc thng d cu. 2.3.3. S thay i trng thi cn bng Cn bng th trng khng phi l mt trng thi vnh cu m n c th thay i khi cc yu t ca cung v cu thay i. Cc yu t thay i s lm dch chuyn ng cung v ng cu. Kt qu l trng thi cn bng mi c thit lp. Chng ta xt v d v th trng tht ln v xem cc tnh hung c th sau: - Tc ng ca s dch chuyn ca cu Gi s gi tht b tng ln t 80.000 /kg n 90.000 / kg, lc ngi tiu dng s mua nhiu tht ln hn v tht ln l hng ho thay th cho tht b. Kt qu l cu ca tht ln dch chuyn t D1 n D2. Ti mi mc gi ngi tiu dng mun mua nhiu tht ln hn trc. C th, gi cn bng ban u ca tht ln l P1 v lng cn bng l Q2. By gi gi cn bng mi s l P2 v lng cn bng mi l Q2. Kt qu ca s tng cu l gi v sn lng u tng. y, gi tht b tng lm dch chuyn ng cu v s vn ng dc theo ng cung. Nh vy: Khi tng cu s dn n tng c gi cn bng v lng cn bng v ngc li, khi gim cu s dn n gim c gi cn bng v lng cn bng. Hnh 2.15. C ch hnh thnh gi khi cu thay i P P2 P1 0 Q1 Q2 Q E2 S

- Tc ng ca s dch chuyn ng cung 46
Kinh t vi m
Lc ny, chng ta li gi s gi tht b khng thay i, cn gi thc n cho ln tng ln. Vic chn nui ln s c chi ph cao hn trc do u vo tng ln v vy m ngi sn xut c xu hng ct gim sn xut lm cho lng cung gim. Kt qu, ng cung tht ln s dch chuyn ln trn t S n S1 (hnh 2.16). Ti mi mc gi, cc hng by gi u mun cung t hn so vi khi gi cm cha tng. Ti mc gi cn bng ban u ca tht ln l P 0 v ngi tiu dng vn mun mua Q0, nhng khi gi cm t ln, cc hng ch mun cung mt lng Q 1. Do , lng cung d s l Q0 - Q1. Sc p th trng s lm cho gi tng ln n trng thi cn bng mi l P1 v lc sn lng cn bng mi s l Q1. Nh vy, s tng gi ca thc n cho ln lm cho gi cn bng tng ln t P0 n P1 nhng li lm gim lng cn bng t Q0 n Q1. Trong trng hp ny ng cung dch chuyn gy ra s vn ng dc theo ng cu. Hnh 2.16. C ch hnh thnh gi khi cung thay i P P1 P0 E1 S1 S E D 0 Q1 Q0 Q
Tm li: S tng cung lm sn lng cn bng tng nhng gi cn bng gim. Khi gim cung dn n gi cn bng tng nhng lng cn bng li gim. l s dch chuyn ca ng cung v ng cu, vy cn s thay i ca c ng cung v ng cu th sao? - S thay i ca c cung v cu Trong thc t cc nhn t ca c cung v cu u c th thay i v do trng thi cn bng ca th trng cng lun thay i.
47
Kinh t vi m
Hnh 2.17 C ch hnh thnh gi khi c cung v cu thay i P P1 P2 D1 D2 E1 E2 S1 S2
Q1
Q2
V d: Th trng my tnh; Thc tin cho thy trong nhng nm qua, cu i vi my tnh tng ln rt nhiu, iu c th minh ha bng s dch chuyn ng cu t D1 n D2. Tuy nhin, gi ca my tnh li gim xung rt nhanh v cung cng tng t S1 n S2. Nguyn nhn ch yu ca cung tng l do cng ngh sn xut my tnh c hon thin rt nhiu v ngy cng nhiu hng sn xut my tnh ra i. Kt qu l gi cn bng ca my tnh gim v lng cn bng tng ln. Tm li, mt s thay i ca mt yu t no ca cu hoc ca cung hoc s thay i ca cc yu t ng thi s lm dch chuyn ng cu, ng cung. Kt qu ca s dch chuyn l s thay i ca trng thi cn bng. m t s tc ng ca s thay i cc yu t chng ta so snh gi v sn lng cn bng ban u vi gi v sn lng cn bng mi. 2.3.4. Kim sot gi i khi chng ta thy khi gi c hng ho qu cao hoc qu thp Chnh ph thng c gng kim sot v iu tit gi c th trng. Cc chnh sch can thip trc tip vo gi lm cho lng cung v lng cu khc nhau. Chnh ph iu tit gi c th trng bng cch t gi trn v gi sn i vi hng ha hoc dch v. 2.3.4.1. Gi trn (Price ceiling) Gi trn l mc gi cao nht i vi mt hng ha hoc dch v c php mua bn trn th trng do Chnh ph n nh. c im gi trn: Gi trn nh hn gi cn bng, khi gi th trng qu cao 48
Kinh t vi m
chnh ph t gi trn, nh gi trn l bo h cho ngi tiu dng, nhng li gy ra hin tng thiu ht hng ha trn th trng. - Trc khi Chnh ph can thip, th trng cn bng ti im E, gi cn bng PE, lng cn bng QE. - Gi s Chnh ph quy nh mc gi trn P c, gi trn nh hn gi th trng lc lng cung gim theo lut cung, cn lng cu c xu hng tng ln theo lut cu v v vy m n to ra cho th trng thiu ht mt lng: QD - QS Nh vy, gi trn lm cho ngi bn v mt php l khng c bn gi cao hn mc gi . Gi trn thng c a ra khi thiu ht hng ho (hay cung khan him) hn ch khng cho gi tng ln mt mc ng k.
49
Kinh t vi m
Hnh 2.18 Quy nh gi trn (gi ti a) P S
PE Pc 0
E Thiu ht QS QE D QD
V d: Khi t gi trn (tin thu nh ti a), Chnh ph mun bo m li ch cho cc h gia nh c thu nhp thp nh sinh vin, ngi c n... Song thng thng gi trn thng nh hn gi th trng (P < PE) lm cho lng cu tng ln ln hn lng cung nh (QD > QS), v vy, gy ra hin tng thiu ht trn th trng nh cho thu.Vi mc gi kim sot l P lng cu ti s vt qu lng cung gy ra hin tng thiu ht trn th trng mt lng l QD - QS. Cng vi iu do tin thu nh thp m cht lng nh s b gim st do kinh ph qu hn hp. Vy, vic Chnh ph p t gi trn khin cho mt s ngi mua c hng ha vi gi r, mt s ngi li khng mua c hng ha vi mc gi trn . cho vic p t gi trn c hiu qu, Chnh ph phi c chnh sch h tr cho ngi sn xut v cung ng phn thiu ht cn li. 2.3.4.2. Gi sn (Price floor) Gi sn l mc gi nh nht i vi mt hng ho hoc dch v c php mua bn trn th trng do Chnh ph n nh. c im: Gi sn ln hn gi th trng, khi gi trn th trng qu thp chnh ph p t gi sn, t gi sn l bo h cho ngi sn xut, nhng li gy ra hin tng d tha hng ha.
50
Kinh t vi m
Trc khi Chnh ph p t gi sn, th trng cn bng ti E, gi v lng cn bng tng ng l PE, QE. Khi Chnh ph p t gi sn, do gi sn cao hn gi cn bng ban u nn lng cung tng (theo lut cung) cn lng cu gim (theo lut cu), lng cung trn th trng lc ny l QS, lng cu l QD. Th trng c s d tha hng ha mt lng QS - QD. Vic Chnh ph p t gi sn lm cho mt s nh sn xut tiu th ht hng ha vi gi cao trong th trng trong khi th mt s nh sn xut li khng bn c hng ha vi mc gi . Nh vy, bin php gi sn pht huy hiu qu, th Chnh ph phi c k hoch thu mua ht lng d cung (kho cha) hay cn gi l tn kho m. V d: Gi thu mua nng sn, gi thu lao ng... Sau y chng ta s xem xt vic t mc gi tin cng ti thiu. Ti tt c cc nc, Chnh ph t mc gi tin cng ti thiu bo v li ch ca ngi lao ng. Rt thng thng mc tin cng ti thiu ny cao hn mc tin cng do th trng xc nh v dn n d tha lao ng. n gin ho, gi s rng mt th trng lao ng duy nht v tt c cc lao ng c tr mt mc tin cng. Ta c ng cung v ng cu i vi lao ng. Cc hng cu lao ng - thu cng nhn, cn cng nhn th cung dch v lao ng. Trc honh biu din lng dch v lao ng (s gi) cn trc tung biu din gi ca lao ng. Nu Chnh ph khng can thip th th trng lao ng cn bng ti E vi mc tin cng l PE v s gi lao ng l QE. Khi Chnh ph t mc tin cng ti thiu l P s xy ra d tha lao ng v ti mc tin cng ny lng cung lao ng l Q S cn lng cu lao ng l QD, lc lng lao ng d tha s l QS - QD, lng d tha l phn lao ng tht nghip ca x hi.Vy, vic quyt nh mc tin cng ti thiu ca Chnh ph mang li li ch cho mt s ngi lao ng c vic lm, song mt khc, n li lm hi n nhng ngi lao ng b tht nghip. 51
Kinh t vi m
Hnh 2.19. Quy nh gi sn (gi ti thiu)
P Pf PE 0
D D cung
E Q
D
Q (s gi lao ng)
52
Kinh t vi m
CHNG 3: L THUYT HNH VI NGI TIU DNG

3.1. L thuyt v li ch 3.1.1. Cc khi nim C th ni ng c u tin a ngi tiu dng n quyt nh mua sm mt hng ho dch v no chnh l s thch v hng ho v dch v . Nu mt hng ho no ph hp vi s thch ngi tiu dng th h s sn sng tr gi cao mua cho c. Cn ngc li, nu hng ho khng ph hp vi s thch ca h th cho d gi r hoc h gi h cng khng sn sng mua, thm ch cho khng h cng khng quan tm ti. Nh vy, c th thy c mi quan h thun chiu gia s thch v s sn sng chi tr cho mt hng ha no v l i tng nghin cu ca cc nh kinh t. Ni cch khc, khc vi cc nh tm l hc v x hi hc, cc nh kinh t khng quan tm ti nhiu n vic pht hin ra ngun gc ca s thch, m ch xem xt s thch nh hng nh th no ti quyt nh tiu dng. Li ch (U- Utility) l s tho mn hay s hi lng c c khi tiu dng hng ha hoc dch v mang li. V d: Ma h nng bc bn c ngi bn cnh mt chic iu ha. Li ch bn thu c lc ny l s thoi mi, cn nng bc ht i thay vo l cm gic mt m. Tng li ch ( TU ) c hiu l ton b s tho mn hay s hi lng khi tiu dng mt s lng nht nh hng ha v dch v mang li. V d: Khi chng ta n bnh trng, to v ung ru... li ch lc ny l tng li ch ca bnh trng, to v ru mang li. Trong nh ngha li ch v tng li ch s tha mn c ngi tiu dng cm nhn khi tiu dng hng ho bao hm s nh gi c tnh cch c nhn v ch quan. Ngha l cng mt hng ha c th mang li li ch cho ngi tiu dng ny v c th khng mang li li ch cho ngi tiu dng khc. V vy, li ch v tng li ch l nhng khi nim tru tng. Tt nhin, cc khi nim v li ch 53
Kinh t vi m
c nu ra y lin quan n vic tiu dng cc hng ho v dch v l tt (em li li ch); ngi tiu dng theo ui li ch c nhn v cha tho mn hon ton. Li ch cn bin (MU) l l mc tho mn v hi lng do tiu dng mt n v hng ha hoc dch v cui cng mang li. (Hay MU l li ch tng thm khi tiu dng thm mt n v hng ho hoc dch v no vi iu kin gi nguyn mc tiu dng cc hng ho khc). Thay i trong tng li ch Li ch cn bin = Thay i v lng hng ho
Hay: MU =
U T Q
Nu c gi thit v tnh o c ca tng li ch, th s gia tng ny ca li ch c ngha bng mt con s chnh xc, v c biu th bng mt s n v li ch. - V ngha ton hc: Nu hm tng li ch l mt hm lin tc th li ch cn bin ca hng ho l o hm bc nht ca hm tng li ch TU. Chng ta c th vit cng thc xc nh li ch cn bin nh sau: MU = TU/ Q = (TU)'Q V d: Nu bit cc hm li ch ca mt ngi tiu dng i vi tng hng ho X v Y nh sau (gi s rng ngi ny ch tiu dng hai loi hng ho): TUX = 26QX - Q2X TUY = 58QY - 2,5Q2Y Th li ch cn bin ca mi hng ho s l: MUX = (TU)'X = 26 - 2QX v MUY = (TU)'Y = 58 - 5QY 54
Kinh t vi m
c bit khi vic tiu dng hng ho l ri rc hay Q = 1 tc l mi ln tiu dng thm ng mt n v hng ho th s c cng thc n gin tnh li ch cn bin (ly s liu dng di tr s liu dng trn trong ct tng li ch). V d: Tiu dng nc cam ca c nhn A nh sau: Biu 3.1 Tng li ch v li ch cn bin khi tiu dng hng ho Lng tiu Tng li Li ch cn dng (Q) 0 1 2 3 4 5 6 ch (TU) bin (MU) 0 4 7 9 10 10 9 4 3 2 1 0 -1 MU = 0; tiu dng ti hn Q* t TUMAX MU < 0; tng tiu dng Q th TU gim MU>0; tng tiu dng Q th TU tng
Nhn biu ta thy: tng li ch tng dn n mt gi tr no ri gim dn, li ch cn bin gim dn cng vi s ra tng ca khi lng hng ho c tiu dng thm. Chnh v vy m chng ta c quy lut li ch cn bin gim dn. 3.1.2. Quy lut li ch cn bin gim dn Hy xem xt mt v d tiu dng thc t l khi bn i ung nc cam sau gi hc tp. Cc nc cam th nht c th mang li cho bn s hi lng ln nht bi v ngon mt ca n. Song cc nc th hai mang li cho bn t s tho mn hn v c nh vy, mi cc nc cam tiu dng b sung mc d c cng cht lng song cm gic thch th ca bn mt dn i thay vo l cm gic y bng v kh chu. Nh vy, chng ta li ch cn bin ca cc nc cam th nht cao hn cc nc cam th hai v cc nc cam th su c th lm gim tng li ch t vic gii kht ca bn hay ni mt cch khc li ch cn bin ca n l mt 55
Kinh t vi m
s m. Cc nh kinh t hc khi qut hin tng thnh quy lut li ch cn bin gim dn c pht biu: Li ch cn bin ca mt hng ho hoc mt dch v c xu hng gim xung mt im no , khi hng ho hoc dch v c tiu dng nhiu hn trong mt thi gian nht nh trong iu kin gi nguyn mc tiu dng hng ho khc. V d: Cng mt lc n 5 bt ph th li ch tng thm ca bt th hai nh hn bt th nht, bt th ba nh hn bt th hai,... c nh vy li ch tng thm ca bt th 5 nh hn li ch tng thm ca bt th 4 mang li c khi cn l mt s m. V sao li ch cn bin ngy cng gim? Chng ta c th thy li ch cn bin ngy cng gim l do khi ta tiu dng thm ngy cng nhiu hn mt mt hng no th s hi lng hay tho mn ca chng ta i vi mt hng ngy cng gim, h mt dn i cm gic thch th i vi mt hng . Nh khi ta ung n cc nc cam th 6 v d trn lc ny cm gic ngon mt khng cn m thay vo l cm gic y bng v kh chu. Quy lut li ch cn bin c m t bng hnh v sau: Hnh 3.1 Tng li ch v li ch cn bin TU MU
0 1
2 3 4 5 6
0 1 2 3
4 5
Hnh 3.1.a Tng li ch
Hnh 3.1.b Li ch cn bin
Hnh 3.1.a th hin tng li ch quan h vi mc tiu dng. Ch rng li ch tip tc tng ln khi tiu dng 5 cc nc cam u tin. Nhng tng li ch tng 56
Kinh t vi m
vi mc gia tng ngy cng nh. Mi mc gia tng tip theo ca ng tng li ch li nh i mt t. Chiu cao ca mi bc gia tng ca ng tng li ch trong hnh 3.1.a i din cho li ch cn bin. Phn gia tng ca tng li ch s cn gim dn. Tng li ch s cn tng khi no li ch cn l s dng. Li ch cn bin cng c minh ha hnh 3.1.b. Khi ung n cc nc cam th 6 cm gic mt ngon hon ton bin mt, thay vo l cm gic y bng v kh chu (phn li ch). Khi li ch cn bin m th tng li ch gim xung. Tng li ch ln nht khi li ch cn bin bng 0. Tuy nhin trn thc t khng phi vic tiu dng mi hng ho u dn n li ch cn bin m. Quy lut li ch cn bin gim dn c hu ht cc nh kinh t tha nhn, nhng ch l quy lut tru tng. Trong tiu dng chng ta tha nhn c quy lut li ch cn bin gim dn nhng ch l cm nhn nh tnh v s tho mn hay s hi lng rt kh o lng. n v o li ch chnh l gi nh quan trng ca cc l thuyt khc nhau v hnh vi ngi tiu dng. Ngoi ra yu t thi gian cng c ngha quan trng i vi quy lut ny. Ni mt cch khc quy lut li ch cn bin gim dn ch thch hp trong thi hn ngn. - iu kin vn dng quy lut: S lng tiu dng sn phm hay cc hng ho khc c gi nguyn Quy lut ch vn dng trong thi gian ngn. - Quan h gia li ch cn bin v tng li ch: MU > 0 th TU tng MU < 0 th TU gim MU = 0 th TU t cc i - ngha ca quy lut: 57
Kinh t vi m
Quy lut ny gii thch ti sao ngi tiu dng ch mua mt lng hng ho nht nh. Quy lut ny ch l nh tnh nhng c cc nh kinh t tha nhn v coi l mt cng c hu ch gii thch cho hin tng v hnh vi ca ngi tiu dng. Quy lut gii thch cho nghing xung ca ng cu. Ta thy mi quan h gia li ch cn bin v gi c. Li ch cn bin ca vic tiu dng hng ho cng ln th ngi tiu dng sn sng tr gi cao hn cho n v khi li ch cn bin gim th s sn sng chi tr cng gim i. Nh vy c th dng gi o li ch cn bin ca vic tiu dng mt hng ho. Nu so snh, chng ta thy c s tng t v dng ng cu v dng ca ng li ch cn bin. N th hin mt iu l ng sau ng cu cha ng li ch cn bin gim dn ca ngi tiu dng, hay do quy lut li ch cn bin gim dn ng cu nghing xung di. n y ta c (MU = D) nh th hin hnh 3.2. Nu cc n v tiu dng l ri rc, ta s c ng cu gp khc tng on. Nu nh cc n v tiu dng l v cng nh cng c ngha, hay cc n v tiu dng l lin tc, ng cu s c th hin bng cc ng lin). Hnh 3.2 Li ch cn bin v ng cu P = MU D = MU
0 3.1.3. Thng d ngi tiu dng
Cc khi nim li ch (U), li ch cn bin (MU) v quy lut li ch cn bin gim dn ng vai tr rt quan trng trong phn tch ca chng ta v hnh vi ngi tiu dng, n khng ch gii thch v sao ngi ta li mua mt hng ho, dch v 58
Kinh t vi m
cng nh khi no thi mua chng vo thi im no , m cn gip chng ta hiu r thm khi nim, ngha v phng php xc nh thng d ngi tiu dng (CS). Ngi tiu dng t trng thi cn bng bng cch gia tng mua mt sn phm cho n khi gi tr li ch m h gn cho mt n v sn phm cui cng bng vi mc gi sn phm . Do , ngi tiu dng s c li khi h gi, khon li ny c gi l thng d ca ngi tiu dng. Thng d ca ngi tiu dng l khon chnh lch gia gi m ngi tiu dng sn sng tr vi gi th trng. V d: Bn i n kem, gi th trng l 1.000 ng th hin l ng nm ngang (P*), n phn nh chi ph cn bin ca ngi tiu dng. Trong trng thi rt kht nc, bn sn sng tr 4.000 ng cho cc kem th nht, vi 3.000 ng phn nh li ch cn bin ca ngi tiu dng khi tiu dng cc kem th nht v c th hin bng ton b ch nht ng vi cc kem th nht. Nhng trn thc t ngi tiu dng ch phi tr 1.000 ng/cc theo gi th trng c th hin bng ch nht trng ng vi cc kem th nht. Do vy, ngi tiu dng s c hng khon thng d l 3.000 ng/cc. Ngi tiu dng s mua n cc kem th ba, khng mua cc th t v i vi bn n ch ng gi 500 ng. Thng d ngi tiu dng xut hin do ngi tiu dng hng li nhiu hn mc h phi tr. Ngi tiu dng l ngi ti a ha li ch, nn anh ta s mua nc cho n khi li ch cn bin ca cc nc cui cng bng vi chi ph cn bin ca n (gi th trng). l thng d ca mt ngi tiu dng, v ng cu ca th trng l tng cng ca cc ng cu c nhn nn chng ta c th p dng khi nim thng d tiu dng cho ton b th trng.
59
Kinh t vi m
Hnh 3.3a: ng cu v thng d tiu dng ca ngi tiu dng P 4.000 3.000 2.000 1.000 0 1 2 3 4 P* Cc kem D = MU
Trn th thng d ngi tiu dng (CS) c biu din bng khong din tch nm bn di ng cu v trn mc gi. Cng thc tnh: CS =
1 2
[(PMAX - P*)*Q*]
Hnh 3.3b: ng cu v thng d tiu dng ca th trng P PMax P* P = MU 0 trng l P* = 5 (nghn ng/sn phm). Tnh lng cn bng bng cch thay gi tr P = 5 vo phng trnh hm cu ta c: Q = 8 Xc nh Pmax bng cch: cho QD = 0 th Pmax= 25 Thay cc gi tr va tm c vo cng thc: CS = 2 [(PMAX - P*)*Q*] ta c: CS =
1 2 1
V d: Tnh thng d tiu dng khi c hm cu QD = 10 0,4P v gi th
(25-5)8 = 80 (nghn ng).
60
Kinh t vi m
3.2. La chn sn phm tiu dng ti u 3.2.1. Ti a ho li ch ngi tiu dng Mc ch ngi tiu dng l t c s tho mn ti a vi thu nhp hn ch. Vic chi mua ca h phi u phi chp nhn mt chi ph c hi, v vic mua hng ho ny ng thi s lm gim c hi mua nhiu hng ho khc. V vy cn phi quyt nh nh th no t c s tho mn ti a. R rng, la chn sn phm ca ngi tiu dng b rng buc bi nhn t ch quan l s thch ca h v nhn t khch quan l thu nhp v gi sn phm. C s la chn tiu dng l l thuyt v li ch v quy lut cu. Theo l thuyt ny ngi tiu dng s ginh u tin cho s la chn sn phm c li ch ln hn. Theo quy lut cu, vic la chn cn phi xt ti gi th trng ca hng ho m ta cn. Nh vy l phi so snh li ch thy trc ca mi s tiu dng vi chi ph ca n v la chn sn phm phi ph hp nht vi lng thu nhp hin c. Nguyn tc: Mun ti a ha li ch, ngi tiu dng phi chn hng ha cho li ch cn bin ti a trn mt ng chi mua. iu kin la chn tiu dng ti u: li ch cn bin tnh trn mt ng chi mua ca hng ha ny phi bng li ch cn bin tnh trn mt ng chi mua ca hng ha khc.
MU X MU MU = P = P = ... PX
Trong : X, Y, Z,... l cc hng ho khc nhau PX, PY, PZ,....l gi c hng ho X, Y, Z... MUX, MUY, MUZ,... li ch cn bin ca hng ho X, Y, Z... hiu nguyn tc ny chng ta xt v d sau: Mt ngi c 150$ chi mua hai hng ha X v Y, PX = 50$, PY = 25$. Tm X* v Y* ngi tiu dng ti a ha li ch:
61
Kinh t vi m
Bng 3.4 Li ch cn bin trn mt ng chi mua X 1 2 3 4 5 Chng TUX MUX MUX/PX Y TUY MUY MUY/PY 25 25 0,5 1 10 10 0,4 43 18 0,36 2 19 9 0,36 53 10 0,2 3 26 7 0,28 53 0 0 4 31 5 0,2 47 -6 - 0,12 5 34 3 0,08 ta thy: nu ch xt n tng li ch th s la chn tiu dng dng
nh hin nhin bt u bng hng ha X v li ch ca n v hng ha X u tin l ln nht vi li ch l 25, tip theo vn l tiu dng hng ha X,Tuy nhin, chng ta phi ch n gi ca hng ha X v Y. Mun ti a ha li ch ngi tiu dng phi chn hng ha cho li ch cn bin ti a trn mt n v tin t, hay ni cch khc mi ln mua h s chn hng ha no c li ch b sung nhiu nht khi b ra mt n v tin t chi mua. Theo nguyn tc, iu kin tiu la chn tiu dng ti u vi thu nhp l 150$, th tp hp 2X v 2Y l tp hp tiu dng ti u, ta c MU/P = 0,36 l ln nht v
MU X MU = P = 0,36 v tha mn iu kin 2X + 2Y = 150. PX MU X MU = P = 0,2 khng PX
y chng ta cng c tp hp 3X v 4Y c
tha mn s tin cho ban u l 150 v 3X + 4Y = 250. V vy m tp hp 2X v 2Y khng th em li li ch ti a cho ngi tiu dng ny. Nh vy, tng li ch ti a ca ngi tiu dng ny l TUmax = 18 +19 =37 Khi: MUX/PX = MUY/PY th c ngha l khng th tng tng li ch c na (Tng li ch t mc ti a) bng cch chn hng ho ny m khng chn hng ho kia. Cc bc tin hnh la chn ti u - Bc 1: Tm li ch cn bin ca hng ho MU - Bc 2: Tm li ch cn bin trn mt ng chi mua (MUX/PX , MUY/PY ,...) - Bc 3: Chn hng ha tiu dng ti u: + Chn hng ho no c MU/P l ln nht n khi no tho mn MUX/PX = 62
Kinh t vi m
MUY/PY th dng li. Ngha l c X* v Y* c TUMAX. 3.2.2. ng ngn sch v ng bng quan La chn ti u ca ngi tiu dng, c th gii thch bng ng ngn sch v ng bng quan. 3.2.2.1. ng ngn sch (ng gii hn kh nng tiu dng) Ngn sch l nhng d tnh v chi tiu v nhng khon trang tri cho vic chi tiu y ca h gia nh, ca mt doanh nghip hay ca mt quc gia. S la chn ca ngi tiu dng c quyt nh bi nhn t khch quan l thu nhp v gi c: v nhn t ch quan l s thch ca ngi tiu dng. ng ngn sch th hin s rng buc vo ngn sch v gi c ca ngi tiu dng hng ho. N chia khng gian la chn thnh hai min: Tp hp c th t c v tp hp khng th t c; v th hin tt c cc s kt hp c th c la chn hai hng ho X v Y. ng ngn sch l ng biu din cc phng n kt hp ti a v hng ho m ngi tiu dng c th mua c vi mc thu nhp v mc gi c nht nh. Gi s mt ngi tiu dng c thu nhp l 80$/thng chi tiu cho vic mua qun o (X) v mua go (Y). Gi ca X = 2$/V, gi ca Y l1$/V, gi s khng tit kim khng i vay.Ta c s liu sau: Bng 3.5 C hi ca ngi tiu dng Phng n A B C D E Qun o (X) (V) 40 30 20 10 0 Lng thc (Y) (V) 0 20 40 60 80 Tng chi ($) 80 80 80 80 80
Nhn bng ta thy: dng cui cng nu ngi ny chi tiu ton b thu nhp ca mnh cho lng thc th ngi c th mua 80V nhng li khng c bt k kh nng no c th mua mt V qun o. Dng th hai, mt kt hp tiu dng khc c th xy ra: 30V qun o v 20V lng thc. V tng t nh vy, mi 63
Kinh t vi m
phng n tiu dng u c chi ph l 80$. Th hin cc kh nng la chn trn th chng ta c ng ngn sch: Hnh 3.4 ng ngn sch Y 80 ng ngn sch
40
Da vo mi quan h gia thu nhp, gi c hng ho v s lng hng ho chng ta c th xy dng phng trnh ng ngn sch c dng: NS = x*Px + y*PY Hay: y = NS/ PY - (PX/ PY)*x Trong : NS: ngn sch tiu dng PX: gi c hng ho X PY: Gi c hng ho Y x: s lng hng ho X y: s lng hng ho Y - c im ca ng ngn sch: + ng ngn sch lun lun ct hai trc to : ct trc tung ti to (0; NS/PY) v ct trc honh ti im (NS/PX,0). + ng ngn sch chia khng gian la chn ca ngi tiu dng thnh hai min, min c th thc hin c v min khng th thc hin c. + Nhng im nm trn ng ngn sch cho php ngi tiu dng la chn nhng tp hp hng ho em li tho dng ti a.
64
Kinh t vi m
+ Dc theo ng ngn sch phn nh s nh i gia cc hng ho theo mt t l c nh v n chnh l dc ca ng ngn sch bng - PX/PY (do ng gii hn ngn sch dc xung nn dc ca n l mt s m). - Tc ng ca thu nhp i vi s thay i ca ng NS Khi thu nhp tng ln lm cho ng ngn sch dch chuyn ra ngoi song song vi ng ngn sch ban u vi iu kin cc yu t khc khng i: gi c, s thch v ngc li. 3.2.2.2. ng bng quan (ng ng li ch) Chng ta thy s thch ca ngi tiu dng c tnh cht hon chnh: ngi tiu dng c th sp xp v xp loi cc hng ha. V d: C hai hng ha A v B, khi la chn th c ba kh nng xy ra: - Ngi tiu dng thch hng ha A hn hng ha B - Ngi tiu dng thch hng ha B hn hng ha A. - Ngi tiu dng coi hng ha A v B l nh nhau. Tc l lc ny, ngi tiu dng bng quan vi hng ha A v B. ng bng quan l ng th hin nhng kt hp trong vic la chn hai loi hng ha v tt c nhng s kt hp u mang li mt s li ch nh nhau i vi ngi tiu dng. Hay: ng bng quan l ng tp hp tt c im c cng tho dng. V d: Gi s c cc gi hng ho l qun o v lng thc khc nhau c tp hp trong biu 3.6 sau:
65
Kinh t vi m
Gi A B C D
Qun o (v) - X 1 2 3 4
Lng thc (v) - Y 6 3 2 1,5
C bn gi hng ha: A, B, C, D: Qun o v lng thc cng to ra mt mc tha mn cho ngi tiu dng, tc l cc gi hng ha u tt nh nhau lc ny bn hon ton c th nhn gi hng no cng c trong s 4 gi hng nh vy l bn hon ton bng quan vi n. Th hin s phi hp ny trn th, vi trc tung l lng thc, trc honh l qun o ta c ng bng quan U0. Hnh: 3.5 th ng bng quan Y
U1 U0 0 X S thch ca ngi tiu dng c m t bng mt tp hp cc ng bng quan tng ng vi cc mc tho mn khc nhau (v d cc ng U0, U1...). Chng ta c t l thay th cn bin hng ha y cho hng ho x l lng ti a hng ha X mt i c thm mt n v hng ha Y: MRSx/y = - y/ x = MUX/MUY ( MRS > 0 th c du (-) v y v x ngc du). * Cc c tnh ca ng bng quan - ng bng quan biu din s thch ca ngi tiu dng 66
Kinh t vi m
- Dc theo ng bng quan tho dng i vi ngi tiu dng khng i. - ng bng quan c dng hypebol dc xung th hin s nh i gia hai hng ho (Trong hu ht cc trng hp, ngi tiu dng thch c hai hng ho. Do vy, nu lng hng ho ny gim th lng hng ho kia phi tng ln nhm lm cho mc tho dng ca ngi tiu dng khng thay i. V l do ny m hu ht cc ng bng quan u dc xung). - dc ca ng bng quan c gi tr bng MRSx/y = - y/ x = MUX/MUY - Cc ng bng quan cao hn (xa gc ta hn) c a thch hn nhng ng bng quan thp hn (gn gc to hn): Ngi tiu dng thng a thch hng ho nhiu hn so vi mt hng ho t hn. S a thch ny i vi lng hng ho ln hn c biu th bng ng bng quan nh hnh 3.5 cho thy, cc ng bng quan cao hn biu th lng hng ho ln hn so vi nhng ng bng quan thp hn. Do vy, ngi tiu dng thch trn nhng ng bng quan cao hn). - Cc ng bng quan khng ct nhau: (Ti sao khng ct nhau?: Gi s hai ng bng quan ct nhau nh trong hnh 3.6 Do im A nm cng trn mt ng bng quan vi im B nn hai im ny em li mc tho dng nh nhau. Hn na, im B cng cng nm trn ng bng quan vi im C, nn hai im ny lm cho ngi tiu dng tho mn nh nhau. Song kt lun ny li hm im A v im C c tho dng nh nhau, mc d ti im C c hai loi hng ho cng nhiu hn. iu ny mu thun vi gi thit ngi tiu dng lun a thch nhiu hng ho hn so vi t hng ho. Do vy, cc ng bng quan khng ct nhau).
67
Kinh t vi m
Hnh 3.6 Gi s hai ng bng quan ct nhau Y C A B 0 Kt lun: - im tiu dng ti u m ngi tiu dng la chn cho hai hng ho l tip im ca hai ng bng quan v ng ngn sch v n tho mn h phng trnh:
M x U Px
U1 U2 X
My U P y
NS = x*PX + y*PY 3.3. co dn ca cu 3.3.1. Khi nim co dn ca cu L thuyt ca cu nhng phn trc mang tnh nh tnh, cho ta thy bn cht trong hnh vi ca ngi tiu dng. Trn thc t, cc nh kinh doanh rt mun bit mc bn ca h s thay i nh th no khi gi c ca hng ha hay thu nhp hoc gi c ca hng ho khc thay i. Cc nh hoch nh chnh sch ca chnh ph, khi a ra chnh sch thu rt mun bit cung cu thay i nh th no di tc ng ca thu nhp v gi c. Trong phn ny chng ta nghin cu phng php v mt lng, nh hng ca gi c hng ha, thu nhp v gi c hng ha khc lin quan n lng cu bng cng c h s co dn ca cu. Khi nim co dn ca cu: co dn ca cu l s thay i phn trm ca lng cu so vi s thay i phn trm ca cc nhn t nh hng n cu (gi c hng ha , thu nhp hoc 68
Kinh t vi m
gi c hng ha khc lin quan) vi iu kin cc yu t khc khng i. Tu theo dng ca bin nh hng m c cc loi co dn ca cu i vi gi c ca hng ha , co dn cho ca cu i vi hng ha khc v co dn ca cu i vi thu nhp. Gi lng cu ca hng ha X l QDx, mc thay i tuyt i ca lng cu l QDx v mc thay i phn trm l % QDx, gi c hng ho Y l PY... v thu nhp l I. Ty theo cc yu t nh hng n cu m ta c cc loi co dn ca cu v hng ha l khc nhau. 3.3.2. Mt s loi co dn 3.3.2.1. co dn ca cu i vi chnh gi co dn ca cu i vi chnh gi l t s gia mc thay i phn trm ca lng cu chia cho s thay i phn trm ca gi c, cc nhn t khc nh hng n cu l khng i. Cng thc tnh: EP = % P = X
% QDx
Q Q
P P
Trong : EP: co dn ca cu theo chnh gi P: Gi ca hng ha Q: Lng hng ha % Q: Mc thay i phn trm ca lng % P: Mc thay i phn trm ca gi Q: Mc thay i tuyt i ca lng cu P: Mc thay i tuyt i ca gi ngha: co dn ca cu i vi gi cho bit khi gi thay i 1% th lng cu thay i bao nhiu %.
69
Kinh t vi m
Chng ta thy rng EP < 0 bi v theo lut cu gi tng lng cu gim v ngc li phn nh nghing xung ca ng cu v vy khi tnh ton chng ta phi dng tr tuyt i ca E. 3.3.2.2. co dn ca cu i vi thu nhp co dn ca cu i vi thu nhp l t s gia mc thay i phn trm ca lng cu chia cho mc thay i phn trm ca thu nhp. Cng thc tnh: % = Q Mc thay i % ca thu nhp % I Trong : EI: co dn ca cu i vi thu nhp EI = Q: Lng cu v hng ho I: Thu nhp ca ngi tiu dng ngha: co dn ca cu theo thu nhp cho bit khi thu nhp thay i 1% th lng cu v mt mt hng thay i bao nhiu %. - Nu EI < 0 th hng ha l hng ha th cp: khi thu nhp tng ln ngi tiu dng s mua t hng ho th cp i. V d: Khi thu nhp tng ln ngi tiu dng s mua t sn, khoai i thay vo l c v tht... - Nu EI > 0 hng ha thng thng: + Nu 0 < EI < 1 hng ha thit yu: khi thu nhp tng ln ngi tiu dng s mua nhiu hng ha thit yu hn. V d nh thc phm, qun o,... + EI > 1 hng ha xa x phm: khi thu nhp tng ln ngi tiu dng s mua nhiu hn lc ny s gia tng mua hng ha ln hn s gia tng ca thu nhp: v d nh du lch v bo him,... 3.3.2.3. co dn cho ca cu Mc thay i % ca lng cu
70
Kinh t vi m
co dn cho ca cu gia hai mt hng ho X v Y l t s gia mc thay i % lng cu ca hng ha X chia cho mc thay i % gi c hng ha Y, trong iu kin cc nhn t khc khng i. Cng thc tnh:
X,Y
Mc thay i % lng cu hng ho X = Mc thay i % gi c hng ho Y =
% Q
X
% P
Y
Trong : QX: lng cu hng ho X PY: gi c hng ho Y ngha: co dn cho ca cu cho bit khi gi c hng ha Y thay i 1% th lng cu hng ha X thay i bao nhiu %. Nu EX,Y < 0 hai hng ha b sung (khi gi hng ha ny tng ln s lm cho lng cu hng ha b sung kia gim xung v vy chng c du m. V d: xng v xe my l hai hng ha b sung khi gi xe my tng ln cao th lng tiu th xng i vi loi xe ny s gim xung). Nu EX,Y > 0 l hai hng ha thay th, bi v khi gi hng ha ny tng ln th n s lm cho lng cu v hng ha thay th tng ln. V d: khi gi tht b tng ln cao th ngi tiu dng s n nhiu tht ln hn v vy m lm cho lng cu tht ln tng ln. Nu EX,Y = 0 hai hng ha c lp khng lin quan n nhau tc l khi gi c hng ho ny tng hay gim cng khng nh hng n cu i vi hng ha khc. V d: Gi xe my c tng hay gim th cng khng nh hng n cu v tht ln. 3.3.3. Cch tnh h s co dn 3.3.3.1. Phng php on cu (Co dn khong) Phng php on cu l phng php tnh co dn ca cu i vi gi trn mt khong hu hn no ca ng cu. 71
Kinh t vi m
Phng php ny c s dng trong trng hp hm cu l mt hm ri rc. Cng thc: E =

% Q % P
Khi tnh co dn khong AB trn ng cu, nu tnh t im A n im B th kt qu s khc vi kt qu tnh t im B n im A. khc phc nhc im ny ngi ta a ra cch tnh trung im ca on AB: Vi: Q = Q2 - Q1 % Q = (Q2 - Q1)/ [(Q2 + Q1)/2] P = P 2 - P1 % P = (P2 - P1)/ [(P2 + P1)/2] Vy: E = Q + Q * P P 2 1 2 1
Q2 Q1 P2 + P 1
V d: Tnh co gin ca cu v go hai mc gi sau: P1 = 4000/kg lng cu l Q1 = 200 tn/thng P2 = 4500/kg lng cu l Q2 = 150 tn/thng Ta c EP =
150 200 150 + 200
1
* 4500
4500 + 4000 4000
= - 7 *17 = - 2,43 Vy, khi gi tng 1% th lng cu gim 2,43% - i vi co gin ca cu theo thu nhp: E = Q +Q * I I 2 1 2 1
Q2 Q1 I 2 + I1
V d: C hai nhm dn c c mc thu nhp l: Nhm I: 1,5 triu ng/thng c cu v my git l 20 chic Nhm II: 4 triu ng/thng c cu v my git l 80 chic. Tm co gin? T nhng s liu cho trn ta c co gin ca cu theo thu nhp l: EI =
80 20 80 + 20
* 4 1,5 =
4 +1,5
33 11
=1,32 72
Kinh t vi m
Vy, khi thu nhp thay i 1% th lng cu v my git thay i 1,32%. Nh vy, my git l hng ha xa x vi mc thu nhp t 1,5 n 4 triu ng. - Co gin ca cu theo gi cho:
Q2 Q1 PY 2 + PY 1 E = Q +Q * 2 1 PY 2 PY 1
V d: Gi tht ln PY = 30.000/kg th lng cu v c l QX = 40 nghn tn Gi tht ln tng ln PY = 35.000/kg th lng cu v c l QX = 60 nghn tn Tnh co gin ca cu theo gi tht ln? T cc s liu cho ta c: EXY =
60 40 60 + 40
* 35 30 = 3
35 + 30
Nh vy, khi gi tht ln tng ln 1% th lm cho lng cu v c tng ln 3%. C v tht l hai hng ho thay th. 3.3.3.2. Phng php im cu (co gin im) Co gin im l co gin trn mt im ca ng cu. Phng php ny c s dng tnh co gin ca cu i vi gi trong trng hp chng ta c mt hm cu (QD = a - bP) Cng thc tnh: EP = % Q/% P Vi % Q = Q/Q; % P = P/P nn EP = Q/Q * P/P Hay EP =
Q
Q Q Q
= Q'P *
= 1/P'Q *
V d: Cho bit ng cu Q = 250 - 5P. Tm co gin ca cu ti mc gi P = 30? Ta c khi P = 30 th lng cu l Q = 250 - 5*30 = 100. Do co gin ca cu ti im P = 30 v Q = 100 l: 73
Kinh t vi m
EP = Q'P*P/Q = - 5* 30/100 = - 1,5 Nh vy, khi gi thay i 1 % th lng cu thay i 1,5 %. 3.3.4. Mc co dn co dn ca cu i vi gi lun mang gi tr m (theo lut cu, gi tng th lng gim v ngc li). V vy, trong phn tch kinh t cc nh kinh t thng s dng tr s tuyt i tnh ton. Nu >1 th cu l co dn v ngi tiu dng nhy cm trc s thay i ca E gi c hng ho. Ngi bn mun tng doanh thu phi gim gi (% Q > % P). Nu <1, cu t co dn, ngi tiu dng t phn ng trc s thay i gi. E Ngi bn mun tng doanh thu phi tng gi (% Q < % P). Nu = 1, cu co dn n v, ngi bn c tng doanh thu ln nht (% Q E = % P). Nu = 0 cu hon ton khng co dn (% Q = 0). V d: cu v thuc cha E bnh ca bnh nhn phi chy thn nhn to, gi tng bao nhiu th vn chy nh k thng mt ln. Nu = cu co dn v cng (% P = 0). V d: hiu vng A no ni; E c bao nhiu vng mua ht vi gi 1 triu ng mt ch. Hnh 3.8 Cc loi co dn ca cu theo gi P P>1 E P P<1 E
0 a, Cu rt co dn
0 b, Cu t co dn
74
Kinh t vi m
P D P= 1 E D P E =
D P 0 E =
0 Q 0 Q 0 Q c, Cu co dn n v d, Cu co dn hon ton e, Cu hon ton khng co dn 3.3.5. Mi quan h gia co dn, mc chi v doanh thu Tng doanh thu ca ngi cung ng l lng tin thu c do bn sn phm, n c xc nh bng tch gia lng sn phm bn ra v gi bn sn phm . Tng doanh thu = Gi c * Lng sn phm bn ra Hay: TR = P*Q Chng ta thy r rng tng doanh thu ca ngi sn xut bng vi tng chi mua hng ho ca ngi tiu dng. Do vy, vic tng hay gim gi u nh hng ti tng doanh thu. Chng ta nghin cu v d: ng cu v nh cho sinh vin nh sau: Hnh 3.9. S co dn v tng doanh thu P 300 A B 200 D 0 2 4 Q
75
Kinh t vi m
Nhn hnh 3.9 ta thy: Nu gi nh l 200 (nghn ng/phng) th cu l 4 phng v tng doanh thu = 200*4 = 800 (nghn ng). V mt hnh hc, chng ta biu din bng hnh ch nht c chiu cao l 200 v chiu rng l 4. Khi gi tng ln 300 (nghn ng/phng), tng doanh thu 300*2 = 600 (nghn ng) c biu din bng hnh ch nht c chiu cao l 300 v chiu rng l 2. Nh chng ta bit vic tng gi s lm gim lng cu, vy tng doanh thu s tng hay gim khi ta tng gi. S thay i ca tng doanh thu s ph thuc vo tc gim cu so vi tc d tng gi hay ph thuc vo s co gin ca cu i vi gi c. v d trn khi gi tng t 200 ln 300 th doanh thu gim mt lng (800 600 = 200). Trong trng hp ny vic tng gi s lm gim tng doanh thu. Vy chng ta c th khi qut li nh sau: - Gi tng s lm cho doanh thu tng khi cu khng co gin (h s co gin < 1) gi v doanh thu vn ng cng chiu. E = % Q/% P, E < 1 ngha l % Q < % P cu t co gin trong min gi. Ngha l gi gim nh th cu s tng nhanh v ngc li, khi nu gi gim th doanh thu s gim, khi gi tng tng doanh thu s tng ( do % Q < % P) - Gi tng s lm cho tng doanh thu gim khi cu co gin (E > 1) gi v doanh thu vn ng ngc chiu. E = % Q/% P, E > 1 ngha l % Q > % P cu tng i co gin trong min gi. Ngha l: gi gim nh cu s tng nhanh v ngc li, khi nu gi gim th doanh thu tng nhanh v gi tng nh th doanh thu gim. - Gi tng s khng lm cho thay i tng doanh thu nu nh cu co gin n v (E = 1). E = % Q/% P, E = 1 ngha l % Q = % P, cu co gin n v, gi tng cu tng nhng mc tng ny l nh nhau do vy m gi thay i khng lm cho tng doanh thu thay i. 76
Kinh t vi m
Ta c bng tm tt sau: Mi quan h gia co dn ca cu i vi gi c v tng doanh thu Nu cu l Co gin (E>1) Khng co gin (E<1) Co gin n v (E = 1) Gi c tng tng doanh thu s Gim Tng Khng thay i Gi c gim tng doanh thu s Tng Gim Khng thay i
77
Kinh t vi m
CHNG 4: L THUYT HNH VI NGI SN XUT

Trong cc chng trc, chng ta nghin cu cc vn lin quan n cu th trng, s a thch, thi , hnh vi ngi tiu dng. chng ny chng ta nghin cu cc kha cnh ca cung v kho st thi , hnh vi ca ngi sn xut. Chng ta xem xt cc doanh nghip t chc sn xut nh th no c hiu qu, chi ph sn xut thay i ra sao khi gi c v u vo thay i. Nhng chng ta khng i su phn tch nhng c im kinh t, nhng hnh thc php l ca doanh nghip m ch nghin cu hnh vi sn xut kinh doanh ca doanh nghip nhm gii quyt mi quan h gia sn lng, chi ph v li nhun, doanh nghip quyt nh nh th no v tnh ton cc chi ph ra sao c li nhun ti a. 4.1. Nhng vn chung v doanh nghip 4.1.1. Khi nim doanh nghip T cc gc nghin cu khc nhau c th a ra cc khi nim khc nhau. Quan im ca kinh t hc vi m: Doanh nghip l mt n v kinh doanh hng ho - dch v theo nhu cu ca th trng v x hi t li nhun ti a v t hiu qu kinh t x h cao nht. Trong giai on hin nay cc doanh nghip hot ng a mc tiu: - Mc tiu kinh t: ti a ha li nhun, ti thiu ha chi ph - Mc tiu x hi: Hn ch tht nghip, tt nht l mc tht nghip t nhin nn khi phc cc lng ngh truyn thng khc phc nn tht nghip cc vng nng thn. - Mc tiu mi trng: t khi nh nc ta thc hin chnh sch m ca nn kinh t, mt thi gian di ngu nhin b qua mc tiu ny m ch ch n mc tiu kinh t nn gy nn nhim mi trng: t kh thi, nc thi cng nghip, thin tai l lt Hin nay, nhn thc c mc nghim trng ca vn bo v mi trng nn nh nc c nhng chnh sch bo v mi trng nh: cc nh my phi c h thng x l nc thi, - Ngoi ra cn c mt s mc tiu nh: An ninh, quc phng, nhiu phng 78
Kinh t vi m
n c li nhun cao cho nh sn xut nhng li khng an ton cho an ninh quc phng v vy m cc d n s khng c cc c quan thm quyn ph duyt. Mt doanh nghip hot ng c hiu qu phi c hai iu kin: - p ng ti u nhu cu ca x hi v ca th trng trong iu kin ngun lc hin c. - em li li nhun cao nht, v em li hiu qu kinh t x hi cao nht. Bn cnh cn c cc khi nim khc v doanh nghip: Theo INSEE: Doanh nghip l mt t chc kinh t m chc nng ch yu ca n l sn xut ra cc hng ho hoc dch v. Theo lut doanh nghip: Doanh nghip l mt t chc c tn ring, c ti sn, tr s giao dch n nh, c ng k kinh doanh theo quy nh ca php lut nhm mc ch thc hin cc hot ng kinh doanh. 4.1.2. Phn loi doanh nghip Tu theo tiu ch phn loi m c cc loi hnh doanh nghip sau: - Theo ngnh kinh t k thut: Doanh nghip nng nghip, cng nghip, nng lm. Thng mi dch v, vn ti, du lch, kinh doanh tin t. - Theo cp qun l: Doanh nghip do trung ng qun l, doanh nghip do a phng qun l. - Theo hnh thc s hu t liu sn xut: doanh nghip Nh nc, doanh nghip tp th (hp tc x), doanh nghip t nhn (DNTNHH mt thnh vin, doanh nghip lin doanh (lin doanh gia Nh nc vi nh nc, nh nc vi t nhn, nh nc vi t nhn nc ngoi). - Theo quy m sn xut kinh doanh: doanh nghip ln, va v nh da trn cc c s nh: tng gi tr sn phm, lng lao ng, s vn, tng li/nm. Hin nay doanh nghip va v nh l loi hnh ph bin v n ph hp vi quy m, cng ngh s dng lao ng cha qua o to. - Theo trnh k thut ca doanh nghip: doanh nghip th cng, c kh, bn c kh, bn t ng. Nu tng hp cc cn c th mt doanh nghip c th va loi hnh danh nghip ny ng thi cng c th loi hnh doanh nghip khc. 79
Kinh t vi m
* Cc doanh nghip u c cc c im chung nh sau: - Thnh lp, hot ng, ph sn theo quy nh ca lut doanh nghip - C quyn bnh ng trc php lut Nh nc trong sn xut kinh doanh: t do quyt nh ba vn : sn xut ci g? sn xut nh th no? sn xut cho ai? - c qun l theo c ch th trng c s iu tit ca Nh nc. - Nhim v v quyn li ca doanh nghip lun gn lin vi nhau. 4.1.3. Qu trnh kinh doanh ca doanh nghip Qu trnh kinh doanh ca doanh nghip ph thuc vo c im kinh t k thut, x hi ca tng loi hnh doanh nghip, chng ta c th khi qut qu trnh kinh doanh ca mt vi loi hnh doanh nghip nh sau: i vi cc doanh nghip sn xut ra ca ci vt cht th qu trnh kinh doanh c gi l qu trnh sn xut kinh doanh. i vi cc doanh nghip thng mi- dch v th qu trnh kinh doanh ch c gi l qu trnh kinh doanh. * Qu trnh kinh doanh ca doanh nghip sn xut kinh doanh + Nghin cu th trng: Tm hiu cu th trng; th trng cn g? + Xem xt kh nng cung cp ca doanh nghip: bit mnh bit ta trm trn trm thng; + Chun b mt cch ng b cc yu t u vo thc hin quyt nh sn xut: Lao ng, ti nguyn, my mc, k thut cng ngh, vt t V d: Mt doanh nghip mua mt dy truyn sn xut cn mt bng l 50m2 trong khi mt bng ca doanh nghip ch c 30m2, nh vy v phi ct i hay sao? iu khng th c. Hoc mt dy truyn hin i li s dng lao ng cha qua o to dn n s bt hp l. Bi vy, doanh nghip phi chun b ng b cc yu t u vo. + T chc tt qu trnh phi hp cc yu t u vo to ra hng ho v dch v. Trong cc yu t u vo th lao ng l yu t quyt nh. Phn cng lao ng: Lao ng sn xut trc tip, lao ng gin tip. V d: mt ngi c chuyn mn k ton li phn cng h vo nu bp cn ngi nu bp th li lm k ton th khng ph hp va khng ng chuyn mn 80
Kinh t vi m
li va lng ph ngun nhn lc. i hi ch doanh nghip phi c s t chc v phi hp tt. + T chc tt qu trnh tiu th hng ho dch v v thu tin v cho doanh nghip. Cho hng, qung co, gii thiu sn phm. Thu tin v cho doanh nghip l mt vn ht sc quan trng i vi qu trnh kinh doanh ca doanh nghip v ng vn lun quay vng v doanh nghip hot ng khng ch vi vn t c m n cn pha cng vi vn vay. Bi vy nu qu trnh thu tin v chm th h s quay vng vn lu nh hng n doanh thu l li nhun ca doanh nghip. * Qu trnh kinh doanh ca doanh nghip thng mi - dch v + Nghin cu th trng quyt nh mua bn hng ho theo nhu cu ca th trng. + Xem xt kh nng cung cp ca doanh nghip + Mua hng ho v dch v cung cp (nhp): mua u, gi no, phng thc vn chuyn, thanh ton, cht lng, cam kt khc: hng xu hng c tr li c khng. Cc dch v chm sc trc trong v sau bn hng. + Bo qun, ch bin, ng gi, lm p sn phm. V d: C hai b hoa mt th trang tr, mt th khng, b hoa trang tr th gi tr b hoa c nng cao v ng nhin gi bn b hoa cng s cao hn mang li li nhun cao cho DN. V vy lm p sn phm l mt cng vic kh quan trong i vi DN thng mi dch v. + T chc tt vic bn hng v thu tin v cho doanh nghip * Qu trnh kinh doanh ca doanh nghip kinh doanh tin t + Nghin cu th trng, xem nhu cu, kh nng tiu th, vay gi ni t v ngoi t t quyt nh lng tin mua bn v cho vay, quyt nh v thi hn cho vay. + Quy nh cc th tc cn thit v vic mua bn, vay gi m bo tuyt i an ton v hn ch ri ro n mc thp nht c th xy ra. + T chc vic mua bn, vay gi theo thi gian quy nh, cp nht thng tin, tnh ton li sut theo quy nh. + Phi bo qun an ton tuyt i s tin mua, bn, gi, thng xuyn kim 81
Kinh t vi m
tra vic thc hin cc quy nh ca khch hng. + Pht hin v x l kp thi cc ri ro trong kinh doanh. Nh vy, qu trnh kinh doanh ca doanh nghip chu nh hng tng hp ca rt nhiu nhn t; chnh tr, kinh t, k thut, t chc tm l x hi. Mun cho qu trnh kinh doanh t hiu qu cao phi gii quyt ng b cc bin php t kt qu cao vi chi ph thp nht, trong nhn t c vai tr quyt nh trong nn kinh t th trng, nhng khng c coi nh cc nhn t x hi, c bit l cc nhn t theo nh hng x hi ch ngha. 4.1.4. Doanh nghip vi nhng vn kinh t c bn - Sn xut ci g? bao gm mt s vn c th nh: sn xut dch v, hng ho no, s lng mi loi l bao nhiu, cht lng nh th no v thi gian c th no s sn xut. gii quyt tt vn ny, cc doanh nghip phi lm tt cng tc iu tra nhu cu th trng. T nhu cu v cng phong ph v a dng, cc doanh nghip phi xc nh c cc nhu cu c kh nng thanh ton xy dng k hoch sn xut kinh doanh sao cho em li li nhun ti da cho doanh nghip. S tng tc ca cung v cu, cnh tranh trn th trng s hnh thnh nn gi c hng ha v dch v. Gi l mt tn hiu tt i vi vic phn b cc ngun lc. - Sn xut nh th no? + Sn xut vi k thut v cng ngh g? Nguyn vt liu v cc yu t u vo no? Sn xut u? Ai sn xut? Cc doanh nghip luon phi quan tm sn xut ra hng ho nhanh, c chi ph thp cnh tranh thng li trn th trng. Cc bin php c bn ca doanh nghip p dng l thng xuyn i mi k thut v cng ngh, nng cao trnh cng nhn v lao ng qun l nhm tng hm lng cht xm trong hng ho v dch v. - Sn xut cho ai? + Ai l ngi s dng nhng mt hng ny? Ai l ngi c hng li t nhng hng ho v dch v c sn xut ra. Vn mu cht y l vic phn phi c tc dng va kch thch sn xut va m bo cng bng x hi. Vn 82
Kinh t vi m
ny lin quan trc tip n vic phn phi thu nhp v cc chnh sch ca nh nc i vi vn . Qu trnh pht trin kinh t mi nc, mi ngnh, mi a phng v mi doanh nghip chnh l qu trnh la chn ti u ba vn c bn. Nhng qu trnh li ph thuc vo trnh pht trin kinh t x hi, kh nng v iu kin, ph thuc vo h thng kinh t pht trin, ph thuc vo vai tr, trnh v s can thip ca cc chnh ph, ph thuc vo ch chnh tr x hi ca mi nc. 4.2. L thuyt v sn xut 4.2.1. Sn xut v mc ch sn xut 4.2.1.1. Sn xut Sn xut l vic dng nhng cng ngh thch hp chuyn ho cc yu t u vo thnh nhng u ra. - Cc yu t u vo l nhng ngun lc s dng trong vic sn xut ra hng ha, dch v. Ngi ta chia yu t sn xut ra thnh ba nhm l lao ng (bao gm c kh nng qun l), t bn v t ai hoc ti nguyn thin nhin. Khi xy dng m hnh hnh vi ngi sn xut, chng ta gi nh ch c hai u vo l lao ng v t bn - b qua u vo khc. iu thun tin cho vic s dng cng c ton hc c bit l cc cng c i s. xy dng m hnh sn xut cn c hai gi nh n gin ha na: th nht, gi nh rng tt c nhng ngi lao ng u cung cp nhng dch v lao ng ging nhau. Ngha l chng ta b qua s khc nhau trong thc t gia mt mt qun c vi mt k s ch to my vi mt bc s, Nh vy mi c th cng c cc cng vic ca h vi nhau c s lng lao ng. Tng t, i vi u vo t bn chng ta cng phi gi nh nh vy. Th hai, khi phn tch hnh vi ca ngi sn xut, chng ta ngm gi nh rng cc doanh nghip c hnh vi l ti a ha li nhun trong nn kinh t th trng. - Cng ngh: l cch thc hoc phng php (cc k thut) kt hp u vo to ra u ra. 83
Kinh t vi m
n gin ha trong nghin cu chng ta gi nh qu trnh sn xut c thc hin vi mt trnh cng ngh nht nh tc coi n l khng i trong qu trnh sn xut. Cng ngh c th n gin, c th phc tp. - Cc u ra: Hng ho hoc dch v (gi chung l sn phm). Sn phm c th l hng ho cui cng: cc hng ho c a vo s dng m khng qua qu trnh sn xut no na: V d nh mt l bnh m s dng nhng u vo nh lao ng, bt m, ng, vn u t vo cc l; my trn v cc thit b khc sn sut u ra nh bnh m, bnh ngt... Sn phm c th l sn phm trung gian: cc sn phm ny s cn tip tc qua ch bin: v d; vi l sn phm cui cng ca nh my dt song i vi cc doanh nghip may mc th vi li l nguyn liu. 4.2.1.2. Mc ch ca sn xut - Bt k ngi sn xut no khi tham gia th trng cng mun t mt h thng cc mc tiu nh: li nhun, tng trng, pht trin, an ton, ko di tui th, bo m v khng ngng nng cao thu nhp cho cc thnh vin... Nhng trong mc tiu tng hp v quan trng nht l ti a ho li nhun cho doanh nghip mnh. V vy, mc ch ca ngi sn xut l ti a ho li nhun. 4.2.2. Hm sn xut Mt doanh nghip c th sn xut ra mt sn phm hoc c th sn xut nhiu loi sn phm khc nhau. Quan h gia u vo u ra ca qu trnh sn xut ca doanh nghip c th hin bng mt hm sn xut. Hm sn xut din t cch thc kt hp cc yu t u vo to ra khi lng sn phm u ra ti a. (Hay ni cch khc: hm sn xut l mi quan h k thut biu hin lng hng ha ti a m hng c th sn xut c t cc tp hp khc nhau ca cc yu t u vo (lao ng, vn...) vi mt trnh cng ngh nht nh). - Dng tng qut ca hm sn xut: 84
Kinh t vi m
Q = f (X1, X2, ..., Xn), trong : Q l sn lng (u ra), X1,,,, Xn l cc yu t sn xut (u vo), f: l mt hm s din t cch thc kt hp cc yu t u vo. Khi cc u vo bin i v cht hay ni cch khc khi doanh nghip i mi v thit b, p dng cng ngh hin i th tt yu hm sn xut s thay i v u ra s ln hn. n gin ho trong vic nghin cu cc nh kinh t quy cc yu t u vo li thnh hai yu t l lao ng (L) v vn (K). Hm sn xut lc ny s l: Q = f (K, L). - Hm sn xut ph bin v hu dng nht l hm sn xut Cobb- Douglas: Q = A.K L . Trong : A: hng s tu thuc vo n v o lng u vo v u ra. , : l nhng h s phn nh nhy ca lao ng v vn. Hai nh kinh t hc ny nghin cu nn kinh t M t nm 1899 n nm 1912 a ra hm sn xut Q = K0,75L0,25 i vi hm sn xut Cobb - Douglas tng s h s v c th cho chng ta bit hiu sut kinh t theo quy m: Nu + > 1 gi l hm sn xut c hiu sut tng dn theo quy m (c ngha tng u vo 1% th u ra tng ln hn 1%) Nu + < 1 gi l hm sn xut c hiu sut gim dn theo quy m (c ngha tng u vo 1% th u ra tng nh hn 1%) Nu + = 1 gi l hm sn xut c hiu sut khng i theo quy m c ngha tng u vo 1% th u ra tng ng bng 1%)

85
Kinh t vi m
Khi nghin cu hm sn xut v cch thc s dng cc yu t u vo ca cc doanh nghip cc nh kinh t phn bit hai thi k: sn xut trong ngn hn v sn xut trong di hn: - Sn xut trong ngn hn: sn xut khi c mt hoc mt s u vo l c nh. Ngn hn l khong thi gian trong c t nht mt u vo ca doanh nghip l c nh (khng th thay i c trong qu trnh sn xut ang xem xt). Chng hn trong ngn hn, thng s nhn cng c th thay i nhng quy m nh my v s my mc th khng th. - Sn xut trong di hn: sn xut khi tt c cc yu t u vo u bin i. Di hn l khong thi gian trong doanh nghip c th thay i tt c cc u vo s dng trong qu trnh sn xut. 4.2.3. Sn xut vi mt u vo bin i ( lao ng) - Trong qu trnh sn xut vi mt yu t u vo thay i ngi ta thng hay nghin cu cc trng hp: vn c nh lao ng thay i hoc ngc li. - Trong qu trnh sn xut vi mt yu t u vo thay i, doanh nghip cn phi quan tm n nng sut bnh qun v nng sut cn bin ca chnh yu t thay i ra cc quyt nh s dng lng yu t u vo thay i mt cch c hiu qu nht, bi v mi qu trnh sn xut u chu s tc ng ca quy lut hiu sut gim dn. Sn xut vi mt u vo bin i cho bit nh hng ca s thay i mt yu t u vo i vi s thay i mc sn lng u ra trong iu kin cc yu t khc khng i. Nng sut bnh qun (sn phm bnh qun) (AP) Nng xut bnh qun (sn phm bnh qun) l s lng sn phm tnh trn mt n v yu t sn xut to ra: AP = Q/f(K,L) Nng sut bnh qun ca lao ng (APL) l s lng sn phm bnh qun ca mt n v lao ng to ra.
86
Kinh t vi m
S u ra APL = S lao ng u vo =
Q L
V d: C 5 lao ng to ra 15 chic o trong mt ngy. Vy, nng sut lao ng bnh qun l 15/5 = 3 ( chic o). Nng sut (sn phm) cn bin (MP) Khi nghin cu nng sut bin chng ta coi cc yu t sn xut khc chng hn nh my mc, thit b l c nh v xem xt mi quan h gia s lng lao ng v sn lng hng ha c sn xut ra. Nng sut cn bin ca mt yu t sn xut (MP) l s lng sn phm c sn xut thm khi tng thm mt n v yu t u vo:
Thay i ca tng sn lng
MP =
Thay i ca lng u vo
Sn phm bin ca lao ng (MPL) l s u ra c sn xut thm khi s lao ng u vo tng mt n v.

S thay i u ra
MPL =
S thay i ca lao ng
Q L
Trong : MPL: nng sut cn bin ca lao ng Q: thay i ca tng sn lng L: thay i ca lng lao ng V d: Gi nh mt doanh nghip s dng lao ng v vn c tng hp theo bng 4.1 sau: 87
Kinh t vi m
Biu 4.1: Sn xut vi mt u vo bin i (lao ng). L 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 K 10 10 10 10 10 10 10 10 10 10 Q 0 10 30 60 80 95 108 112 112 108 AP(Q/L) 10 15 20 20 19 18 16 14 12 MPL ( Q/ L) 10 20 30 20 15 13 4 0 -4
Ta thy, tng s u ra c th sn xut c vi nhng tng s lao ng khc nhau v vi mt s vn c nh l 10 n v (ct th nht cho thy tng s lao ng, ct th hai cho thy tng s vn c nh v ct th ba cho thy u ra). Khi s lao ng u vo l 0, s u ra cng l 0. Sau , cho n khi s lao ng u vo tng ti mc l 8 n v, s u ra tng v s lao ng c gia tng. Vt qu im y, tng s u ra gim st: trong khi lc u mi n v lao ng c th li dng c li th ln hn ca my mc v thit b hin c, th sau mt im no , s lng lao ng tng thm khng cn c ch na v c th l phn tc dng (nm ngi c th vn dng mt dy truyn sn xut tt hn hai ngi, nhng mi ngi c th i theo cc phng cch khc nhau). Nng sut cn bin ca lao ng ty thuc vo tng s vn c s dng. Nu s vn u vo tng th nng sut cn bin ca lao ng cng s tng ln. Nhng cng nh nng sut bnh qun, nng sut cn bin ch tng trong thi gian u, ri sau gim dn, v trong v d ny n bt u gim t n v lao ng th t. Chng ta th hin chng qua th hnh 4.1. Hnh 4.1 ta thy s u ra tng cho ti khi mc u ra l 112 mc 8 n v lao ng, ri sau gim. Vt qua mc 8 n v lao ng th khng cn hiu qu na. M t ng nng sut bnh qun v nng sut cn bin ca lao ng lun l dng khi s u ra tng dn v 88
Kinh t vi m
m khi s u ra gim dn. ng nng sut bnh qun v nng sut cn bin ca lao ng c lin quan cht ch vi nhau. - Mi quan h gia APL v MPL + Khi APL > MPL th APL tng dn + Khi APL < MPL th APL gim dn + Khi APL = MPL th APL t cc i - Mi quan h gia MP v Q + Khi MP > 0 th Q tng dn + Khi MP < 0 th Q gim dn + Khi MP = 0 th Q t cc i Hnh 4.1 Quan h gia APL, MPL, v Q Q 112 80 60 Q* ng tng sn phm
0 1 2 3 4 6 8 9 Q 30 APL 20 10 MPL
0 1 2 3 4 6 8 L S gia tng sn lng u ra theo quy lut quy lut nng sut bin gim dn:
89
Kinh t vi m
Nng sut cn bin ca bt c mt yu t sn xut no cng s bt u gim xung ti mt im no , khi m ngy cng c nhiu yu t c s dng trong qu trnh sn sut c. Quy lut c gii thch: ngy cng nhiu n v u vo bin i (chng hn nh lao ng c s dng) th cc yu t c nh nh vn, t ai, nh xng, khng gian kt hp vi lao ng s gim xung. Thc t ng nh vy, nu cc yu t u vo khc c nh, m s lao ng s dng lao ng cng tng ln th thi gian ch i, thi gian cht s nhiu hn v do s sn phm cn bin ca lao ng s gim i. iu ny xy ra v vic a thm mt n v lao ng na vo dy truyn n thi im nht nh s lm cn tr vic sn xut (V d: 5 ngi c th vn hnh mt dy truyn tt hn 2 ngi, nhng nu 10 ngi th ch lm vng chn nhau) do n v lao ng b sung y phi chia s cc u vo vo c nh vi cc n v lao ng trc kt hp to ra sn phm, nu tip tc tng thm lao ng c th s lm gim tng sn lng, cng c ngha l nng sut cn bin ca lao ng l m. Quy lut nng sut cn bin gim dn l quy lut c bn ca k thut v cng ngh cng c th hiu rng: mi mt n v u vo bin i tng thm c s dng trong qu trnh sn xut s em li lng sn phm b sung (sn phm cn bin) t hn n v u vo trc . Quy lut nng sut cn bin gim dn c ngha vi c lao ng v vn. N cho thy cch ng s ca ngi kinh doanh trong vic ra quyt nh s dng cc yu t u vo no, s lng bao nhiu ti thiu ha chi ph. V mt hnh hc sn phm cn bin biu hin dc ca ng tip tuyn vi hm sn xut ti tng im c th.
90
Kinh t vi m
Hnh 4.2. Xc nh nng sut cn bin ca lao ng trn th Q Q0 Tip tuyn ti M M
Lao ng
- iu kin tn ti ca quy lut: + C t nht mt u vo l c nh + Tt c cc u vo u c cht lng nh nhau + Thng p dng trong thi gian ngn 4.2.4. Sn xut vi hai u vo bin i Nu nh tt c cc yu t u vo c quy thnh hai yu t l lao ng v vn th khi thay i c hai yu t cho bit doanh nghip ang sn xut trong di hn. Hm sn xut trong trng hp ny c dng: Q = f(K; L) ng ng lng ( Isoquant ) ng ng lng l ng biu th tt c nhng s kt hp cc u vo khc nhau sn xut mt lng u ra nht nh. V d: Gi s c s liu v s dng lao ng, vn ca mt doanh nghip nh sau:
91
Kinh t vi m
Biu 4.2: Sn xut vi 2 u vo bin i L K 1 2 3 1 15 20 30 2 20 40 50 3 30 50 79 4 49 79 82
Mi s ghi trong biu l s u ra ti a m doanh nghip c th sn xut c vi cch kt hp cc u vo lao ng v vn. ng ng lng Q1 (hnh 4.2) o lng tt c nhng s kt hp cc u vo sn xut c 20 n v u ra. V d 2 n v vn v 1 n v lao ng to ra 20 n v sn phm, cng vi s sn phm chng ta li c cch kt hp th hai l 2 n v lao ng kt hp vi 1 n v vn. Mi dy s theo hng ngang l s u ra tng khi u vo ca lao ng tng (vi u vo vn l c nh). Cng tng t nh vy mi dy s theo ct dc l s u ra tng khi u vo vn tng (vi u vo lao ng l c nh). Hnh 4.2 ng ng lng K 3 2 1 0 1 2 3 Q1 = 20 L Q2 = 50
- ngha ng ng lng: Cc ng ng lng cho thy s linh hot m cc doanh nghip c c khi ra quyt nh sn xut. Trong nhiu trng hp, cc doanh nghip c th t c mt u ra c bit bng cch s dng nhng cch kt hp khc nhau ca cc u vo. ng trn cng v ca ngi qun l doanh nghip, phi bit bn cht ca s linh hot y trong vic la chn nhng yu t u vo, ti thiu ha chi ph v ti a ha li nhun, ng thi phi ch n quy lut nng sut cn bin gim dn. 92
Kinh t vi m
- c im cc ng ng lng: + Cc ng ng lng khng ct nhau + Dc xung v bn phi n cho thy c th dng mt lng u vo ny thay th cho mt lng u vo khc nh th no, trong khi gi u ra khng i. T l thay th ny gi l t l thay th cn bin. T l thay th k thut cn bin (MRTS) T l thay th cn bin ca vn v lao ng: mun gim i 1 n v lao ng th cn c bao nhiu n v vn vi iu kin Q khng i v ngc li: mun gim i mt n v vn (K) th cn c bao nhiu dn v lao ng (L) vi iu kin Q khng i. T l thay th k thut cn bin c gi l dc ca ng ng lng v c tnh theo cng thc: MRTSL/K = - ( K/ L) Hay: MRTSL/K = - ( K/ L) = MPL/ MPK (1)
Du (-) cho php t c mt biu thc lun dng. - Chng ta c th chng minh mi quan h gia MRTS v MP (chng minh cng thc 1): Chng ta c: MRTS c lin quan cht ch vi cc sn phm lao ng bin MPL v ca vn MPK. thy c mi quan h cht ch , chng ta hy hnh dung c mt s lao ng c a thm vo v mt s vn gim bt i gi cho u ra khng thay i. - S u ra c thm do tng cng s dng lao ng bng s u ra c thm tnh theo tng n v lao ng c a thm vo (sn phm bin ca lao ng) nhn vi s lng lao ng c s dng thm. QL = MPL * L (Xut pht t cng thc MPL =
Q L
) 93
Kinh t vi m
Tng t, s gim trong u ra do gim vn l s u ra mt i tnh theo mt n v gim trong vn (sn phm bin ca vn) nhn vi s lng cc n v vn c gim bt: QK = MPK * K (Xut pht t cng thc MPK =
Q K
V chng ta gi cho u ra l khng thay i bng cch di chuyn dc theo ng ng lng, nn tng s thay i trong sn lng phi bng 0. Hay ta c: MPL * L + MPK * K = 0 Suy ra: MPL/MPK = - ( K/ L) Nh vy, t l thay th k thut cn bin cng chnh l t s gia sn phm cn bin ca lao ng v sn phm cn bin ca vn. Phng trnh ny ch ra rng: khi chng ta di chuyn dc theo ng ng lng v lin tc thay th vn bng lao ng trong qu trnh sn xut, sn phm cn bin ca vn s tng v sn phm cn bin ca lao ng s gim. Hiu qu tng hp ca nhng thay i ny l MRTS gim dn khi ng ng lng tr nn thoi hn. Hai trng hp c bit ca ng ng lng Trng hp 1: Khi cc u vo hon ton thay th cho nhau. Khi cc u vo hon ton thay th cho nhau th ng ng lng l ng thng, MRTS khng thay i ti mi im trn ng ng lng. Ngha l cng mt u ra c th ch c sn xut bng lao ng hay ch bng vn, hoc bng s kt hp lao ng v vn. V d v iu hnh mt trm thu ph cu
94
Kinh t vi m
Hnh 4.3 ng ng lng khi cc u vo thay th hon ton K A B
Vi cng mt mc sn lng c th c sn xut hu ht ch dng vn - s dng bng my mc t ng thu ph (im A); ch dng lao ng (dng con ngi thu ph - im C); hoc bng c vn v lao ng (cng mt lc dng c vn v lao ng thu ph - im B). Vy, im A v im C vn v lao ng thay th hon ton cho nhau. Trng hp 2: T l kt hp u vo khng i. Trng hp ny khng th thay th bt k u vo ny bng u vo kia. Mi mc sn lng i hi mt phng n kt hp c bit gia vn v lao ng. Khng th to thm sn lng nu nh khng a thm c vn v lao ng theo mt t l c th. Do , cc ng ng lng c dng hnh ch L. V d v sn xut chng trnh truyn hnh mt i truyn hnh Hnh 4.4 ng ng lng vi hai u vo b sung hon ton K C B A 0 Q1 L ng pht trin sn xut Q3 Q2
95
Kinh t vi m
Ta thy, vic sn xut mt chng trnh truyn hnh c th i hi mt s kt hp nht nh gia vn (Camera, thit b m thanh, ...) v s lao ng (cc din vin, nh qun l,...) lm c nhiu chng trnh truyn hnh hn cn phi tng theo t l thun tt c cc u vo ca sn xut. c bit: Kh c th tng vn thay th lao ng v cc din vin l u vo khng th thiu cho sn xut (tr phim hot hnh); ng thi cng kh c th thay vn bng lao ng v sn xut phim ngy nay i hi nhng thit b lm phim rt tinh vi. im A, B, C l im sn xut hiu qu nht ca cc yu t u vo. Nu c nh vn K1 th c tng thm lao ng u ra vn khng thay i (ng Q lc ny vi L) hoc ngc li. 4.3. L thuyt v chi ph sn xut Trong nn sn xut hng ha c s tham gia ca nhiu thnh phn kinh t v vn ng theo c ch th trng c s qun l ca Nh nc, cc doanh nghip lun phi i mt vi cnh tranh. Mun thng li trong cnh tranh khi tham gia th trng, vn quan trng m bt k doanh nghip no cng u phi quan tm l gim chi ph sn xut v gim mt ng chi ph c ngha l tng mt ng li nhun. Hn na, cc nh sn xut s quyt nh sn xut v tiu th mt hng ha no ty thuc vo chi ph v gi bn hng ha . Vy, vn chi ph khng ch cn l mi quan tm ca cc nh sn xut m n cn l mi quan tm ca c ngi tiu dng, ca c x hi ni chung. Vy chi ph sn xut ra hng ho v dch v l g? N s thay i nh th no khi mc sn lng thay i? Quy m nng sut ca doanh nghip c nh hng n chi ph hay khng? Nhng vn ny chng ta s lm r trong phn l thuyt v chi ph sn xut. 4.3.1. Mt s loi chi ph Theo nh kinh t hc N. Gregory Mankiw: Chi ph ca mt th l ci m bn phi b ra c c th . Trong doanh nghip: Chi ph sn xut l ton b ph tn m doanh nghip phi b ra sn xut sn phm trong mt thi k nht nh. 96
Kinh t vi m
Chi ph sn xut l thc o trnh t chc qun l sn xut, l cng c cnh tranh hu hiu v l c s a ra quyt nh nhm thc hin mc tiu li nhun ca doanh nghip. Khi nghin cu v chi ph sn xut ca cc doanh nghip cc nh kinh t tnh n c chi ph c hi pht sinh trong qu trnh sn xut ra hng ha hoc dch v. - Chi ph k ton (chi ph hin): y chnh l cc khon chi ph thc t pht sinh trong qu trnh sn xut kinh doanh ca doanh nghip: chi mua nguyn vt liu, tr li tin vay, tr cng cho ngi lao ng, mua bn my mc v cc khon khc theo quy nh ca B ti chnh v c quan thu. - Nh kinh t li nhn nhn chi ph khc mt k ton vin. i vi nh kinh t th: Chi ph kinh t bao gm chi ph k ton v chi ph c hi. + Chi ph c hi (chi ph n): Chi ph c hi ca mt vt l tt c nhng vt khc phi b qua c c n. V d: Mt ng ch doanh nghip t nhn s dng 10.000 USD tin tit kim ca mnh mua mt c s sn xut c ca mt ng ch khc. Nu khng quyt nh nh vy, ng ch ny s c th dng s tin ny gi vo ngn hng ly li vi li sut 10% v ng ta nhn c 10.000 USD thu nhp. iu ny c ngha l c th s hu c s sn xut ny ng ta phi t b 10.000 USD thu nhp mi nm, 10.000USD mt i mi nm l mt trong nhng chi ph n trong hot ng kinh doanh ca ng ch ny. Nh kinh t v nh k ton c cch s l khcnhau v chi ph v iu ny hon ton ng trong vic x l chi ph v vn. Nh kinh t coi 10.000USD thu nhp v li sut m ng ch t b mi nm l chi ph cho vic kinh doanh ca ng, d l chi ph n. Song cc nh k ton li khng coi nh vy, 10.000USD khng phi l chi ph v khng c khon tin no chy ra khi c s sn xut thanh ton cho cc chi ph . Nh vy, s khc bit quan trng trong phn tch kinh t ca cc nh k ton 97
Kinh t vi m
v cc nh kinh t l: Cc nh kinh t th quan tm c chi ph k ton v chi ph c hi khi tnh chi ph sn xut ca doanh nghip. Cn cc nh k ton lm cng vic theo di lung tin chy vo v lung tin chy ra doanh nghip th h ch tnh n chi ph hin m thng b qua chi ph n (chi ph c hi). hiu r hn ta nghin cu v d sau: V d: Mt sinh vin sau khi tt nghip khoa Kinh t v Qun tr kinh doanh khng xin vo c quan Nh nc m ng ra thnh lp mt tim may qun o. may c 15 b qun o/ ngy phi chi tr 2,5 triu ng, bao gm tin thu a im, khu hao my mc, tr cng lao ng v tin mua vi. Ta gi l chi ph k ton. Ta thy: vic tnh ton ny cha tnh n tin cng cho anh sinh vin ny. Chng ta gi s rng anh khng m tim may m i lm mt c quan Nh nc, tin lng ca anh ta mi ngy l 30 nghn ng, m 30 ngn ng ny chng trc chng ta gi chng l chi ph c hi, y c th xem nh l chi ph n. Nh vy, chi ph kinh t; ngoi chi ph tnh ton ra n gm c chi ph c hi. v d ny chi ph kinh t cho 15 b qun o l: 2,5 + 0,03 = 2,503 triu ng. Ngoi ra, chng ta cn phn bit chi ph chm: l khon chi tiu thc hin v khng th thu hi c. Chi ph chm khng th thu hi c, v vy khng nn nhng chi ph chm ny nh hng n quyt nh ca doanh nghip. V d: Mt doanh ngip ang cn nhc vic di chuyn a im ca h sang mt a im khc mt thnh ph mi. Nm ngoi, doanh nghip chi 500.000 USD c quyn mua mt ta nh thnh ph . Giy php ny cho php doanh nghip c php mua ta nh tr gi 5.000.000 USD v tng chi ph s l: 5.500.000 USD nu nh doanh nghip thc s mua ngi nh . Nm nay, doanh nghip pht hin ra rng cng thnh ph c mt ngi nh tng ng vi gi tr 5.250.000 USD. Vy doanh nghip s quyt nh mua ngi nh no? Cu tr li l ngi nh ban u. Khon chi 500.000 USD c quyn mua ngi nh b chm v v th khng nn n nh hng n quyt nh hin thi ca doanh 98
Kinh t vi m
nghip. Chi ph kinh t cho ta nh ban u i vi doanh nghip l 5.000.000 USD (v khon 500.000 USD chm ny ch c nht quyn mua nh khng th dng vo vic g khc, nn chi ph c hi ca khon chi ph ny = 0, v th n khng phi l chi ph kinh t), trong khi chi ph kinh t ca ngi nh th hai bng 5.250.000 USD. ng nhin nu ngi nh th hai c gi l 4.750.000 USD nn mua n v b qua quyn mua ca mnh. S khc bit gia chi ph chm v chi ph c hi: chi ph c hi l ci m chng ta t b n khi quyt nh lm mt vic thay v lm cc vic khc. Trong khi chi ph chm khng th trnh c, cho d s la chn ca chng ta l g i na. V khng th trnh c nn chng ta b qua n khi a ra quyt nh v nhng phng din khc nhau trong cuc sng, bao gm c chin lc kinh doanh. - Chi ph ngn hn l chi ph gn vi qu trnh sn xut kinh doanh ngn hn. - Chi ph di hn l chi ph gn vi qu trnh sn xut kinh doanh di hn 4.3.2. Chi ph ngn hn - Tng chi ph (TC): l ton b gi th trng ca cc yu t u vo s dng sn xut ra sn phm. V d v vic sn xut qun o tr em. cho n gin chng ta ch xt cc ngun ti nguyn sau: Nh my, my khu, vi v lao ng. Gi s sn xut 15 b qun o tr em mi ngy cn 1 my khu, mt lao ng v 75m vi. Nh my c doanh nghip thu theo hp ng, gi th trng ca tng yu t c xc nh nh sau: u vo Thu nh my Khu hao my khu Lao ng Vi Gi (1000 ng) 100 20 10 115 99
Kinh t vi m
- Tng chi ph
245
Nh vy, sn xut 15 b qun o tr em mi ngy, doanh nghip phi chi ra 245.000. Tuy nhin, tng chi ph ny s thay i mt khi mc sn lng thay i. Song khng phi mi chi ph u tng theo sn lng. Ngi ta phn bit hai loi chi ph: Chi ph c nh (FC) v chi ph bin i (VC). + Chi ph c nh (FC): nhng chi ph khng thay i khi sn lng thay i. Trong v d trn: tin thu nh my, tin khu hao my khu l chi ph c nh. Theo v d trn: FC = 100 + 20 = 120 (ngn ng) Suy rng ra chi ph c nh l chi ph m doanh nghip phi thanh ton d khng sn xut mt sn phm no. V d: Mt ngi bn hng thu mt quy hng ti ch vi thi gian l 5 nm, d c bn c hng hay khng th ngi vn phi tr s tin thu quy hng . ng tng chi ph c nh c biu din trn th l ng nm ngang, song song vi trc honh (hnh 4.5). + Chi ph bin i (VC): L chi ph thay i theo mc thay i ca sn lng. Chng hn nh tin mua nguyn, nhin vt liu, tin lng cng nhn. v d trn ta c: VC = Tin cng + Tin vi = 10 + 115 = 125.000 ng. Nh vy, tng chi ph tng ph thuc vo chi ph bin i. Vy: TC = FC + VC Cc ng tng chi ph, chi ph bin i v chi ph c nh c minh ha bng th nh sau:
100
Kinh t vi m
Hnh 4.5 Tng chi ph, chi ph bin i v chi ph c nh Chi ph TC VC FC
0 gi tr ca FC.
Sn lng
Nhn hnh 4.5 ta thy ng TC cch ng VC mt khong ng bng vi
- Chi ph bnh qun (ATC): l chi ph sn xut tnh trn mt n v sn phm. Cng thc tnh: ATC = TC/Q =
F C Q
V C Q
= AFC + AVC
AFC: chi ph c nh bnh qun l chi ph c nh tnh trn mt n v sn phm. AVC: chi ph bin i bnh qun l chi ph bin i tnh trn mt n v sn phm. Chi ph sn xut bnh qun l iu quan tm c bn ca bt k ngi sn xut no v n lin quan n chnh sch gi bn sn phm doanh nghip. - ng chi ph bnh qun c dng ch U: Ti sao ng AC li c hnh ch U? Chng ta c cng thc tnh AC = AFC + AVC. Trong AFC lin tc gim khi sn lng tng, v FC c phn b cho sn lng ngy mt ln. AVC tng khi sn lng tng v nhn chung sn phm cn bin c xu hng gim dn. AC phn nh hnh dng ca c AFC v AVC. Ti mc sn lng thp, AC cao v chi ph c nh phn b cho s t sn phm. AC gim n mt mc no , th n li tng khi chi ph bin i bnh qun tng mnh. y ca ng AC dng hnh ch U nm mc sn lng ti thiu ha chi ph bnh qun (ACmin). 101
Kinh t vi m
T v d trn ta thy ti mc sn lng thp (15 b qun o mi ngy) chi ph c nh bnh qun (AFC) kh cao 8.000 ng, gn bng 1/2 tng chi ph bnh qun. R rng l mun gim chi ph bnh qun, doanh nghip phi s dng trit nh my v thit b. Khi mc sn lng tng ln th cc chi ph bnh qun s gim xung do mc sn lng tng ln.V d ta c bng tng hp t vic sn xut qun o tr em nh sau: Biu 4.3 S bin ng chi ph cc mc sn lng Q 0 10 15 20 30 FC 120 120 120 120 120 VC 0 86 125 150 240 TC 120 205 245 270 360 AFC AVC 12 8 6 4 8.5 8.33 7.5 8 ATC 20.5 16.330 13.5 12
Nhn biu 4.3 chng ta thy khi mc sn lng tng ln th chi ph bnh qun gim xung: t mc sn lng 15 b tng ln mc sn lng l 30 b mc gim ny rt r AC t 16.330 ng cn 12.000 ng trong : AFC gim t 8.000 ng xung cn 4000 ng cn AVC t 8.330 ng gim xung cn 8.000 ng. Khi mc sn lng tng ln th AFC tt yu gim v t s l khng i, cn mu s tng do sn lng tng. Tuy nhin, AVC li c xu hng tng ln do quy lut nng sut cn bin gim dn. - Chi ph cn bin (MC): s thay i ca tng chi ph khi sn xut thm mt n v sn phm. S thay i tng chi ph MC = S thay i sn lng =
C T Q
102
Kinh t vi m
- Khi TC v VC l hm s, chi ph cn bin c th tnh tng ng bng cch ly o hm bc nht ca hm tng chi ph hoc hm tng chi ph bin i. MC = (FC + VC)'Q = (VC)'Q Do sn xut thm mt sn phm hay bt sn xut i mt sn phm th chi ph c nh vn khng i m ch c chi ph bin i thay i. V vy, chng ta cng c th ni: chi ph cn bin l s thay i ca chi ph bin i khi sn xut thm mt n v sn phm. Cng thc: MC = TC/ Q = VC/ Q Hnh 4.6. Hnh dng cc ng chi ph Chi ph MC AC ACMIN AVC AVCmin MCmin AFC 0 Sn lng - ng chi ph cn bin c hnh ch U: ng chi ph cn bin lc u dc xung l do trong khong bin thin ca sn lng ny, doanh nghip c sn phm cn bin tng dn. Sau ng chi ph cn bin tng ln cng vi sn lng sn xut, iu ny phn nh quy lut sn phm bin gim dn. Khi mt doanh nghip ang sn xut vi mt lng nh sn phm, doanh nghip ny thu t lao ng v nhiu thit b sn xut khng c s dng. Ti sao vy? Do doanh nghip c th d s dng nhng ngun lc nhn ri ny, nn sn phm cn bin ca mi lao ng tng thm ln v chi ph bin cho sn phm tng thm ny s nh. Ngc li, khi doanh nghip sn xut mt lng ln sn phm, trong doanh nghip c qu nhiu lao ng v hu ht cc thit b c s dng ht. Doanh nghip c th sn xut nhiu sn phm bng cch thu thm lao ng. Tuy nhin, trong iu kin lm vic rt trt tri, cng nhn c th phi ch c s dng ht thit b. Chnh v
103
Kinh t vi m
vy, khi s lng sn phm c sn xut ra nhiu, sn phm cn bin ca mi lao ng tng thm thp v chi ph cn bin ca mi sn phm ln. Mi quan h gia chi ph cn bin v chi ph bnh qun: + Nu MC < AC, chi ph bnh qun AC gim xung, ng AC dc xung + Nu MC > AC, chi ph bnh qun AC tng ln, ng AC dc ln + Nu MC = AC, chi ph bnh qun AC t gi tr cc tiu (ACmin) - Cc yu t nh hng n chi ph ngn hn: + Gi cc yu t u vo + Mc sn lng + Mt s quy lut: quy lut khan him, quy lut hiu sut gim dn. 4.4. L thuyt li nhun 4.4.1. Khi nim, ngha li nhun - Khi nim cung cp hng ho v dch v cho th trng cc nh sn xut phi b tin vn trong qu trnh sn xut v kinh doanh. H mong mun cho cc chi ph u vo thp nht v bn hng ho vi gi cao nht sau khi tr i cc chi ph cn s d di khng ch sn xut gin n m cn ti sn xut m rng, khng ngng tch ly pht trin sn xut, cng c v tng cng v tr ca mnh trn th trng. Phn d di ra cc nh kinh t hc gi l li nhun. Li nhun l phn chnh lch gia doanh thu v chi ph. Tng li nhun = Tng doanh thu - Tng chi ph. Hay = TR - TC = P*Q - ATC*Q = (P - ATC)*Q Trong : : Tng li nhun P: Gi bn 104
Kinh t vi m
ATC: Ch ph n v sn phm Q: Khi lng sn phm bn ra P - ATC: Li nhun mt n v sn phm - Li nhun l mc tiu kinh t cao nht, l iu kin tn ti v pht trin ca doanh nghip. Cn ti a ho li nhun hoc cc tiu ho chi ph sn xut l hnh vi v hot ng lm tng li nhun hoc gim chi ph sn xut, tc l phi lm g t c li nhun cc i cho doanh nghip. Tng doanh thu ca doanh nghip l s tin m doanh nghip kim c nh bn hng ho v dch v trong mt thi k nht nh. ng c li nhun l mt b phn hp thnh quyt nh to ra s hot ng thng li ca th trng hng ho. - ngha: Li nhun l ch tiu tng hp phn nh kt qu v hiu qu ca qu trnh sn xut kinh doanh. Ch tiu ny phn nh c v mt cht v mt lng ca qu trnh kinh doanh. Li nhun cng l cn c, l c s cc doanh nghip nh gi, nhn nhn v s pht trin v v tr ca mnh trn th trng. 4.4.2. Cc yu t nh hng n li nhun Li nhun l ch tiu kinh t tng hp, phn nh ton b kt qu ca qu trnh kinh doanh k t khi bt u xc nh nhu cu th trng, chun b v t chc qu trnh sn xut kinh doanh, n khu t chc bn hng v dch v cho th trng. N phn nh c v mt lng v mt cht ca qu trnh kinh doanh. Li nhun l ng lc thc y cc doanh nghip pht trin sn xut kinh doanh. Li nhun ca cc doanh nghip chu tc ng ca nhiu nhn t nh: - Quy m sn xut hng ho v dch v (Q). Quan h cung cu v hng ha thay i s lm cho gi c thay i. iu nh hng trc tip ti vic quyt nh quy m sn xut v tc ng trc tip ti li nhun ca doanh nghip. - Gi c v cht lng ca cc u vo (lao ng, nguyn vt liu, thit b cng ngh) v phng php kt hp cc u vo trong qu trnh sn xut kinh 105
Kinh t vi m
doanh. Nhng vn ny tc ng trc tip n chi ph sn xut v ng nhin l tc ng ti li nhun ca doanh nghip. - Gi bn hng ho, dch v cng ton b cc hot ng nhm thc y nhanh qu trnh tiu th v thu hi vn, c bit l hot ng Marketing v cng tc ti chnh ca doanh nghip. Tm li, do tnh cht tng hp ca li nhun nn doanh nghip lun phi c chin lc v phng n kinh doanh tng hp v ng b khng ngng tng li nhun. 4.4.3. Ti a ho li nhun iu kin ti a ho li nhun nghin cu vn ti a ha li nhun trc ht cn xem xt mi quan h gia chi ph bin v doanh thu cn bin. Doanh thu cn bin (MR) l mc thay i tng doanh thu do tiu th thm mt n v sn lng. Cng thc tnh MR = TR/ Q = (TR)'Q Quy tc ti a ho li nhun: Tng sn lng chng no doanh thu cn bin cn vt qu chi ph cn bin (MR > MC) cho n khi MR = MC th dng li. y chnh l mc sn lng (Q*) ti u ti a ho li nhun. Vy iu kin doanh nghip ti a ho li nhun: doanh thu cn bin bng chi ph cn bin: MR = MC
Chng minh cng thc: MR = MC Li nhun = TR - TC c li nhun ln nht th o hm bc nht theo Q phi bng 0. Hay ta c:
' Q
= 0 hay (TR - TC)' = 0
(TR)'Q - (TC)'Q = 0 m MC = TC/ Q = (TC)'Q MR = TR/ Q = (TR)'Q Do : MR - MC = 0 MR = MC
* Mi quan h gia doanh thu bin v chi ph bin: - Nu MC < MR th doanh nghip quyt nh tng sn lng sn xut - Nu MC > MR th doanh nghip quyt nh gim sn lng sn xut - Nu MC = MR th doanh nghip xc nh c mc sn lng t li nhun ti a. 106
Kinh t vi m
* Ti a ha li nhun trong ngn hn Trong sn xut ngn hn c hai loi chi ph: chi ph c nh v chi ph bin i. Doanh nghip phi quyt nh: c nn tip tc sn xut hay tm ngng sn xut v nu tip tc sn xut th sn lng cn xc nh l bao nhiu? Theo quy tc chung trnh by trn: doanh nghip tip tc tng sn lng khi doanh thu cn bin ln hn chi ph cn bin. Hnh 4.12 Quyt nh cung ng sn lng ca doanh nghip trong ngn hn Chi ph P* P1 P2 P3 0 C
MC A
B
AC MR1 MR2 AVC MR3 MR4 Sn lng
D Q3 Q2 Q1Q* - Ti mc gi P*, doanh thu bin v ng cu MR1 v D1, doanh nghip c th sn xut ra Q* n v hng ho ti im A. Do AC nh hn gi c nn doanh nghip thu c li nhun. Nh vy, doanh nghip ti a ho li nhun ti im A (MR1 = MC). Doanh nghip tip tc sn xut mc sn lng Q*. - Ti mc gi P1, MC v MR gp nhau ti im B. im B l im ti thiu ca AC. Nu doanh nghip sn xut sn lng Q2 tng ng vi im B, doanh nghip s ho vn, khng c li v cng cha b l. im B cng l im gp nhau gia AC v gi bn (P = ATCMIN). Sn lng ho vn c xc nh theo cng thc: Q=
FC P AVC
Trong : Q: sn lng im ho vn FC: chi ph c nh 107
Kinh t vi m
P: gi bn AVC: chi ph bin i bnh qun - Ti mc gi P2 , MC v MR gp nhau ti im C, tng mg vi mc sn lng Q2. Do ATC >P nn tng doanh thu khng b p tng chi ph, doanh nghip s b l vn, doanh nghip c nguy c ph sn. Trong trng hp ny nu doanh nghip ngng sn xut (Q = 0), tng doanh thu cng bng 0, lc ny mc l vn s l ton b chi ph c nh. Nhng tt nht y doanh nghip nn tng sn lng v tng gi bn v AVCmin < P < ATCmin do vy m vn cn phn chnh lch gia P2 v AVCmin b p cho khon chi ph c nh (FC). Nh vy, nu khng ngng sn xut m vn tip tc sn xut vi s lng Q2, doanh nghip c th gim bt s l vn bng cch ly khon chnh lch gia gi bn v chi ph bin i bnh qun b p chi ph c nh. Nu ng trn gc ton x hi m suy xt th nh vy rt c li ch va m bo cng n vic lm cho ngi lao ng, va c hng ha p ng cho nhu cu tiu dng. - Ti mc gi P3, ng MR gp MC ti im D. Ti im ny nu doanh nghip gim sn lng ti mc Q4 th doanh nghip tip tc b l vn v gi bn thp hn c AC v AVC, doanh nghip nn ng ca ti (P = AVCmin) Tm li, trong ngn hn doanh nghip s quyt nh ti mc sn lng c chi ph bin bng doanh thu bin, vi iu kin gi bn phi ln hn bin ph bnh qun ti mc sn lng ny th doanh nghip ti a ha li nhun. - Trong di hn khng cn chi ph c nh, doanh nghip c th quyt nh nn xy dng mt nng lc sn xut n mc no l ti u, tc l xc nh lng chi ph c nh ti u. Doanh nghip coi gi th trng l cho trc v l doanh thu cn bin ca doanh nghip. Doanh nghip s tng sn lng chng no doanh thu cn bin cn ln hn chi ph cn bin. 108
Kinh t vi m
Doanh nghip s gim sn lng khi chi ph cn bin vt doanh thu cn bin (MR > MC). V d: Cho hm cu P = 100 0,01Q v hm tng chi ph TC = 30.000 +50Q Q: tnh bng sn phm, P tnh bng $/sn phm. a, Tm khi lng sn phm doanh nghip ti a ha li nhun? Xc nh li nhun ? b, Nu doanh nghip mun ti a ha doanh thu th phi sn xut bao nhiu sn phm? Doanh thu ti a bng bao nhiu? Bi gii a. Khi lng sn phm doanh nghip ti a ha li nhun: Doanh thu: TR = P*Q = 100Q 0,01Q2 MR = TRQ = 100 0,02Q MC = TCQ = 50 doanh nghip ti a ha li nhun th iu kin l MR = MC hay: 100 0,02Q = 50 Q = 2.500 (sn phm) Thay Q = 2.500 vo hm cu ta c: P = 100 0,01*2.500 = 75 ($/SP) Li nhun ti a: = TR TC Thay s ta c: = 32.500 ($) Vy vi Q = 2.500 (sp) th li nhun ti a ca doanh nghip l: = 32.500 ($) b. Xc nh Q v TR ti a ha doanh thu th TRQ = 0 hay MR = 0 100 0,02Q = 0 109
Kinh t vi m
Suy ra: Q = 5.000 (SP) Thay Q = 5.000 vo hm cu ta c P = 100 0,01*5.000 = 50 ($/SP) TRmax = P*Q = 5.000*50 = 250.000 ($) Vy, vi Q = 5.000 (sp) th TRmax = 250.000 $
110
Kinh t vi m
CHNG 5: MT S LOI HNH TH TRNG
5.1. Khi nim v phn loi th trng 5.1.1. Khi nim th trng Chng ta c th chia cc n v kinh t thnh hai nhm ln theo chc nng ngi mua v ngi bn: + Ngi mua gm c ngi tiu dng- tc ngi mua hng ha v dch v v cc doanh nghip tc ngi mua vn vt cht, nguyn vt liu v thu cng nhn sn xut hng ho v dch v. + Ngi bn gm cc doanh nghip bn hng ho v dch v ca h: cng nhn l nhng ngi cung ng dch v lao ng, nhng ngi cho thu t. Hu ht mi ngi mua v hu ht cc doanh nghip va l ngi mua va l ngi bn tc ng qua li to thnh th trng. C rt nhiu quan nim khc nhau v th trng, chng ta c th gp mt s quan nim ph bin sau: - Th trng l s biu th ngn gn ca qu trnh m nh cc quyt nh ca cc h gia nh v vic tiu dng cc hng ho khc nhau, cc quyt nh ca doanh nghip v sn xut ci g nh th no, cc quyt nh ca cng nhn v lm vic bao lu, cho ai c iu ho bi s iu chnh gi c. - Th trng l tp hp cc dn xp m thng qua ngi bn v ngi mua tip xc vi nhau trao i hng ho v dch v . - Th trng l mt khun kh v hnh trong ngi ny tip xc vi ngi kia trao i mt th g khan him v trong h cng xc nh gi v s lng trao i. Qua nhng khi nim trn chng ta c th thy rng; trong mt vi trng hp ngi mua v ngi bn c th gp g nhau trc tip ti cc a im c nh nh cc th trng hng ho tiu dng: qun o, rau qu... Hoc trong mt s trng hp khc nhau nh trong cc th trng chng khon mi cng vic giao 111
Kinh t vi m
dch c th din ra qua in thoi, qua v tuyn bng cch iu khin t xa... Nhng mt iu chung nht i vi cc thnh vin tham gia vo th trng l tm cch ti a ho li ch kinh t ca mnh. Ngi bn (thng l cc hng sn xut) mun bn c sn phm ca mnh thu li nhun ln nht, ngi mua (thng l ngi tiu dng) vi lng tin c hn ca mnh mun thu c s tho mn ln nht v sn phm m h mua. Nh vy, chnh s tc ng qua li gia ngi mua v ngi bn s xc nh c ga c ca tng loi hng ho, dch v c th ng thi cng xc nh c s lng, cht lng v chng loi sn phm cn sn xut ra v qua s xc nh c vic s dng cc ngun lc ti nguyn c hn ca x hi ni chung. y chnh l nguyn tc hot ng ca c ch th trng. Tuy nhin, hot ng thc t ca th trng rt phc tp, khc nhau ch yu ph thuc vo mt s yu t c bn nh: s lng, quy m sc mnh th trng ca cc nh sn xut v ngi mua. C ch th trng l xu hng cn bng cung cu (c ngha l gi s chuyn dch ti mc th trng n nh (gi cn bng), do s khng xy ra cung vt qu hoc cu vt qu. Tm li: Th trng l tp hp ngi mua v ngi bn c tc ng qua li ln nhau dn n kh nng trao i. - c im chung ca ngi mua v ngi bn khi tham gia vo th trng l lun tm cch ti a ha li ch ca mnh (ngi sn xut: li nhun, ngi tiu dng: li ch hay tha dng) khi tiu dng hng ha - dch v. 5.1.2. Phn loi th trng 5.1.2.1. Cc tiu thc phn loi th trng Khi phn loi th trng cc nh kinh t hc thng s dng cc tiu thc c bn sau: - S lng ngi bn v ngi mua: y l tiu thc quan trng xc nh c cu th trng. Trong cc th trng cnh tranh hon ho v cnh tranh c quyn c rt nhiu ngi bn, mi ngi trong s h ch sn xut mt phn nh lng 112
Kinh t vi m
cung trn th trng. Trong th trng c quyn th mt ngnh ch bao gm mt nh sn xut (ngi bn) duy nht, cn th trng c quyn tp on l mt trng hp trung gian c mt vi ngi bn kim sot hu ht lng cung trn th trng. - Chng loi sn phm: Cc nh sn xut trong th trng cnh tranh hon ho sn xut ra nhng sn phm ng nht (nh la, ng, trng...), cn trong ngnh cnh tranh c quyn cc hng sn xut ra cc sn phm khc nhau i cht. Th d cc x nghip may a ra th trng cc loi qun o khc nhau v kiu cch, cht lng. Trong mt ngnh c quyn tp on cc hng sn xut ra cc sn phm khc nhau cn trong ngnh c quyn th sn phm hon ton ging nhau. - Sc mnh th trng (kh nng thay i gi c th trng): Mt hng sn xut trong iu kin cnh tranh hon ho khng c c kh nng trc tip nh hng n gi ca th trng. Tri li mt nh c quyn s c kh nng kim sot gi rt ln. Mt hng sn xut trong iu kin cnh tranh c quyn v c quyn tp on s c mt mc kim sot no i vi gi c hng ho v dch v. - Cc tr ngi xm nhp th trng: Trong iu kin cnh tranh hon ho cc tr ngi i vi vic xm nhp th trng l rt thp. Ngc li, trong c quyn tp on s c nhng tr ngi ng k i vi vic gia nhp th trng. V d, Trong cc ngnh ngh ch to t, luyn kim vic xy dng cc nh my mi l rt tn km l tr ngi ln i vi vic gia nhp th trng. Cn trong iu kin c quyn th vic xm nhp th trng l cc k kh khn. Nh c quyn lun tm mi cch duy tr vai tr c quyn ca mnh. Bng sng ch l mt tr ngi ln i vi cc hng mun xm nhp th trng c quyn ny. - Hnh thc cnh tranh phi gi c: Trong cnh tranh hon ho khng c s cnh tranh phi gi c. Trong cnh tranh c quyn cc nh sn xut s dng cc hnh thc cnh tranh phi gi c nh qung co, phn bit sn phm ca h. V d, cc nh sn xut qun o thng cnh tranh bng vic a ra cc mt, mu m kiu cch khc nhau v qung co dy chuyn sn xut, sn phm ca h. Trong 113
Kinh t vi m
c quyn tp on cng s dng nhiu hnh thc cnh tranh phi gi c lm tng lng bn ca mnh. Cc nh c quyn cng s dng nhiu qung co i vi sn phm ca h. 5.1.2.2. Phn loi th trng Khi xem xt trn gc cnh tranh hay c quyn tc l xem xt hnh vi ca th trng, cc nh kinh t hc thng phn loi th trng nh sau: - Th trng cnh tranh hon ho - Th trng c quyn - Th trng cnh tranh khng hon ho: Th trng cnh tranh c quyn Th trng c quyn tp on Khi nim: Th trng canh tranh hon ho l mt th trng c rt nhiu ngi mua v ngi bn, khng c ngi mua hoc ngi bn no c nh hng i vi gi c. V d: Hng nghn nng dn sn xut la go v hng ngn ngi mua bn go. Do vy, khng c mt ngi mua n l no c nh hng ln i vi gi la go. - Khi nim: Th trng c quyn l th trng ch c mt ngi bn v ngi bn ny quyt nh gi c. Ngi bn ny gi l nh c quyn. Khi nim: Th trng cnh tranh c quyn l mt th trng trong c nhiu hng sn xut cc hng ho v dch v hi khc nhau, nhng mi hng ch c th kim sot c lp i vi gi c hng ho ca h. V d: Th trng phn mm my tnh. Nhiu chng trnh son tho vn bn cnh tranh vi nhau nhng khng c chng trnh no hon ton ging nhau v v vy chng c gi ring. Khi nim: Th trng c quyn tp on l mt th trng trong mt vi hng sn xut ton b hay hu ht mc cung ca th trng v mt loi sn phm 114
Kinh t vi m
hoc dch v no . Nu c quyn tp on sn xut ra sn phm ging nhau nh xi mng hay st thp th l c quyn tp on thun ty. Nu sn phm khc nhau nh t, my mc .... th l c quyn tp on phn bit. 5.2. Th trng cnh tranh hon ho 5.2.1. c trng c bn ca th trng cnh tranh hon ho Th trng canh tranh hon ho l mt th trng c rt nhiu ngi mua v ngi bn, khng c ngi mua hoc ngi bn no c nh hng i vi gi c. V d: Hng nghn nng dn sn xut la go v hng ngn ngi mua bn go. Do vy, khng c ngi mua n l no c nh hng ln i vi gi la go. Th trng cnh tranh hon ho c c trng c bn sau: - C v s ngi mua v ngi bn: Trong th trng ny phi c v s ngi mua v ngi bn. Sn lng ca h l tng i nh so vi lng cung trn th trng, chnh v vy m h khng c tc ng ti gi ca th trng c. Ni mt cch khc h khng c sc mnh th trng. Tham gia vo th trng ny cc doanh nghip sn xut l ngi chp nhn gi sn c trn th trng. Mi nh sn xut u c th bn ton b sn phm ca mnh mc gi chp nhn . Hay ni mt cch khc ng cu ca h l mt ng nm ngang. - Sn phm l ng nht v ngi tiu dng c y thng tin v sn phm: trong th trng cnh tranh hon ho sn phm ca cc nh sn xut phi ging nhau m bo cho vic ngi mua khng cn quan tm n vic h s mua sn phm ca doanh nghip no. V d nh: sn, ng, khoai, la... u ging nhau v mi ngi bn u phi bn theo gi th trng khng th nh gi ring cho sn phm ca mnh c. - Vic xm nhp v rt khi th trng l t do: Li nhun kinh t l ng lc, sc ht mnh m i vi nhng ai mun ra nhp th trng. Trong iu kin cnh tranh hon ho khng c tr ngi ng k i vi vic ny. V d: sn xut ra la ng, trng lng u t b ra rt t so vi vic m ra cc nh my sn xut t hay nh my luyn kim... Khi cng nhiu nh sn xut tham gia vo th trng, li 115
Kinh t vi m
nhun kinh t s gim xung v tin dn n con s khng v cc nh sn xut li c xu hng rt khi th trng ny. 5.2.2. Doanh nghip cnh tranh hon ho Doanh nghip tham gia th trng ny l mt doanh nghip khng c sc mnh th trng tc doanh nghip khng c kh nng lm thay i gi c th trng v loi sn phm no . 5.2.2.1. c trng c bn ca doanh nghip cnh tranh hon ho - L ngi chp nhn gi: sn lng ca doanh nghip bn ra rt nh so vi lng cung trn th trng nn doanh nghip khng c nh hng ng k n tng sn lng hoc gi trn th trng. Nu t gi cao hn th doanh ngip s khng bn c hng ha hoc dch v ca doanh nghip mnh. Do vy, m doanh nghip phi bn ton b hng ha hoc dch v theo gi th trng. Cng chnh v vy m doanh nghip cnh tranh hon ho ng trc ng cu nm ngang i vi sn lng ca mnh. y chng ta cn phn bit ng cu i vi mt doanh nghip cnh tranh hon ho v ng cu i vi ton b th trng. V mt doanh nghip cnh tranh hon ho c th bn c ton b sn lng ca mnh mc gi hin hnh trn th trng nn n c ng cu nm ngang. Cn ng cu th trng lun l ng nghing xung di v pha phi. Hnh 5.1 ng cu ca doanh nghip v th trng P P0 D 0 Q 0 Q S d
- Khng c sc mnh th trng: doanh nghip khng c kh nng kim sot gi c v sn lng ca doanh nghip sn xut ra rt nh so vi mc sn lng ca c th trng. V th, hot ng ca doanh nghip khng c nh hng ng k n gi v lng trn th trng. 116
Kinh t vi m
- Sn lng sn xut rt nh so vi lng cung trn th trng, v th hot ng ca doanh nghip khng c nh hng n gi c v s lng hng ha trn th trng. 5.2.2.2. Sn lng ca doanh nghip cnh tranh hon ho Mc ch ca bt c mt nh sn xut no l xc nh c sn lng mang li li nhun ti a. Quyt nh sn xut ca mt doanh nghip l s la chn mc sn lng m ti doanh nghip t li nhun ln nht. Nh chng ta bit, mi hng sn xut u tm kim mc sn lng ti doanh thu bin bng chi ph bin (MR = MC). Mt doanh nghip cnh tranh hon ho c th bn ht s sn phm ca mnh ti mc gi hin hnh, do ta c doanh thu ca doanh nghip TR = PQ. Doanh thu bin MR = (TR)Q = P v ng cu nm ngang nn gi bn khng i vy MR = P ti a ha li nhun, doanh nghip s chn sn lng mc chnh lch gia doanh thu v chi ph l ln nht. = TR TC Li nhun t cc i im m mt n v sn lng gia tng lm cho li nhun khng thay i, ngha l: / Q = 0 hay TRQ TCQ = 0 suy ra: MR = MC iu kin ti a ha li nhun l MR = MC m MR = P Vy, iu kin doanh nghip tranh hon ho ti a ha li nhun l MC = P * La chn sn lng trong ngn hn - Ti mc gi P = MC vi P > AC min. Do AC nh hn gi c nn doanh nghip thu c li nhun. Nh vy, doanh nghip ti a ho li nhun. Doanh nghip tip tc sn xut mc sn lng c li nhun l ln nht. - Nu P = ACmin th lc ny li nhun bng 0 v lc doanh nghip trng thi ha vn doanh nghip quyt nh tip tc sn xut v nu khng sn xut th doanh nghip s phi chu mc thua l l tng chi ph c nh. 117
R T Q
C T Q
=0
Kinh t vi m
Sn lng ho vn: QHV =
FC P AVC
- Nu AVCmin < P < ACmin doanh nghip c du hiu ng ca, doanh thu ca doanh nghip khng th b p c chi ph sn xut ra sn phm . Doanh thu ca doanh nghip ch b p c chi ph bin i v mt phn chi ph c nh. Nu tip tc sn xut th s t thua l hn ngng sn xut. Do doanh nghip vn tip tc sn xut. - Nu P AVCmin doanh nghip ng ca v doanh thu khng hoc ch b p chi ph bin i. Nh chng ta bit, ng cung ca doanh nghip cho bit doanh nghip s sn xut lng no mi mc gi. Chng ta thy, bt u t im c mc gi P = AVCmin th sn lng tng cng vi s tng gi bn sn phm. Nh vy, ng cung ca doanh nghip trong th trng cnh tranh hon ho chnh l mt phn ca ng chi ph cn bin bt u tnh t im AVCmin. Hnh 5.3: Quyt nh sn lng ca doanh nghip cnh tranh hon ho AC P MC AVC P = MR
0 Q * u, nhc im ca th trng cnh tranh hon ho: - u im: + Kch thch ci tin k thut, cnh tranh l ng c s dng ngun lc c hiu qu, tit kim chi ph, gim gi, khuyn khch ci tin thay i mu m, cht lng, tnh nng sn phm, ngi tiu dng c li. + Cc c nhn tham gia vo th trng d dng tm kim c li nhun. - Hn ch: 118
Kinh t vi m
+ D dn ti ph sn, ng ca sn xut ca hng lot cc doanh nghip. 5.2.2.3. Thng d sn xut trong ngn hn Mt khi nim tng t thng d tiu dng c p dng cho cc doanh nghip. Nu chi ph cn bin tng dn th gi ca sn phm s cao hn chi ph bin i vi mi n v sn phm sn xut ra tr n v cui cng. Nh vy, doanh nghip thu c thng d t tt c cc n v sn phm, tr n v sn phm cui cng. Thng d sn xut l ton b phn chnh lch gia mc gi m nh sn xut nhn c vi mc gi m h sn sng cung ng hng ha hoc dch v trn th trng. Trn th, thng d sn xut l phn din tch nm trn ng cung v nm di ng gi. Hnh 5.4: Thng d sn xut P S P* PS 0 Q
V d: Mt hng cnh tranh hon ho c hm chi ph TC = Q2 + Q + 4 Hng bn sn phm theo gi th trng P = 7 (ng/sn phm). Tm sn lng c li nhun ln nht v hng phi bn bao nhiu sn phm ho vn, vi mc gi l bao nhiu hng phi ng ca? Vi sn lng tnh bng sn phm, gi l 1000 ng. Bi gii - mc sn lng Q* chng ta c: MR = MC MC = P MC = TCQ = 2Q + 1 m MC = P nn ta c 2Q + 1 = 7 Q = 3 Vy Q = 3 th hng t li nhun ti a: = 3*7 (32 + 3 + 4) = 5 (ngn ng) 119
Kinh t vi m
- Sn lng ha vn: Li nhun bng 0 khi P = ACmin ACmin khi AC = 0 Ta c AC = TC/Q = Q +1 + 4/Q AC = 1 4/Q2 AC = 0 Q = 2 (Q > 0) Vy vi mc sn lng bng 2 sn phm th hng t mc ho vn. - Gi ng ca; P = AVCmin khi AVC = 0 AVC = VC/Q = (Q2 + Q) /Q = Q + 1 P = (AVC)Q = 1 Nh vy, ti mc gi 1000/SP th hng phi ng ca. 5.3. c quyn 5.3.1. Khi nim, c im, nguyn nhn ca c quyn bn - Khi nim: c quyn l mt kiu th trng trong ch c duy nht mt hng sn xut hng ho hoc dch v n c th cung cp cho th trng. - c quyn bn c c im sau: + C mt ngi bn v c v s ngi mua. + Sn phm l duy nht + Ngi bn c sc mnh th trng n c th hin kh nng nh gi v mc sn lng ca mnh. - Nguyn nhn: Bn cnh nhng c im th nguyn nhn no dn n c quyn. Mt hng c th chim c v tr c quyn nh mt s nguyn nhn c bn: + C li th nh quy m: sn lng mc quy m ti thiu m c hiu qu so vi cu ca th trng. Quy m ti thiu c hiu qu l sn lng m ti ng chi ph bnh qun di hn ngng i xung. iu n chng t khi t li th nh quy m th vic m rng sn lng s loi b cc i th cnh tranh v cui cng s l ngi bn duy nht trn th trng. + Do quy nh ca Chnh ph m mt hng c th tr thnh c quyn nu n l hng duy nht c cp giy php sn xut. V d: ng st Vit Nam, bu in Vit Nam + Do c s tha nhn ca php lut (bn quyn): bng pht minh, sng ch Lut 120
Kinh t vi m
v bng pht minh sng ch cho php nh sn xut c c v tr c quyn v bn mt sn phm hoc mt quy trnh cng ngh mi trong mt khong thi gian nht nh. + Do kim sot c cc yu t u vo trong qu trnh sn xut. Mt doanh nghip c th chim v tr c quyn bn nh quyn s hu mt loi u vo (nguyn liu) sn xut ra mt loi sn phm no . 5.3.2. ng cu v ng doanh thu bin trong c quyn bn L ngi sn xut duy nht i vi mt loi sn phm, nh c quyn bn c v tr c nht trn th trng. Nh c quyn bn c s kim sot ton din i vi s lng sn phm bn ra. iu khng c ngha l t gi bao nhiu cng c v mc ch ca n l ti a ho li nhun. t gi cao s c t ngi mua v nh vy li nhun s t i theo lut cu. - ng cu c dc nghing xung do nh c quyn c sc mnh c quyn nn h c th bn tng n v sn phm ca mnh vi mc gi khc nhau. - ng doanh thu cn bin l ng nm pha di ng cu v c dc gp i ng cu (V l ngi duy nht bn mt hng ha hoc dch v c th trn th trng, nh c quyn bn ng trc cu th trng mt ng cu th trng dc xung v nghing v pha phi. ng cu th trng chnh l ng doanh thu bnh qun (AR) ca doanh nghip. Khi ng cu dc xung th gi v doanh thu bnh qun lun ln hn doanh thu cn bin, v tt c cc n v u c bn cng mt gi. Tng lng bn thm mt n v th gi bn phi gim xung, nh vy tt c cc n v bn ra u phi gim gi ch khng phi ch mt n v bn thm. ng donh thu cn bin v th lun nm di ng cu, tr im u tin. Hnh 5.5: ng cu v ng doanh thu cn bin P
D MR 0 Q Chng minh bng cng thc ton hc: ta c hm cu: P = a-bQ, doanh thu l 121
Kinh t vi m
TR = PQ = (a bQ)Q Do : MR = a 2bQ Chng ta cng xem xt v d sau: Gi s sn phm A l mt sn phm c quyn ngha l ch mt hng sn xut v tiu th trn th trng. Chng ta cng xem xt mi quan h gia gi bn v v lng sn phm A c bn ra theo s liu ca biu sau: Biu 5.3: Biu cu ca nh c quyn Q P (Triu ng) TR (Triu ng) MR (Triu ng) 1 13 13 13 2 12 24 11 3 11 33 9 4 10 40 7 5 9 45 5 6 8 48 3 7 7 49 1 8 6 48 -1 Ta thy, trong iu kin c quyn bn c s sn phm nhiu hn th gi bn s gim xung theo lut cu. iu ny nh hng trc tip n s thay i ca doanh thu bin. Doanh thu cn bin th hin s thay i ca tng doanh thu do lng bn tng thm mt n v sn phm. V lng hng c bn thm ch khi gi bn h nn doanh thu bin lun nh hn gi bn mi lng. Nhn th ta thy rng, ng doanh thu cn bin nm di ng cu mi im tr im u tin. 5.3.3. Sn lng, gi c v li nhun ca nh c quyn bn 5.3.3.1. Sn lng c quyn Cng nh bt k nh sn xut no, nh c quyn c gng sn xut ra sn lng mang li li nhun ti a da trn nguyn tc xc nh mc sn lng ti doanh thu cn bin bng chi ph cn bin (MR = MC). Nu nh trong cnh tranh hon ho ng doanh thu bin l ng cu th c quyn ng doanh thu cn bin khc vi ng cu ca hng (gi bn).
122
Kinh t vi m
Hnh 5.5: Xc nh sn lng v gi ca c quyn

P MC P* E D A C AC
Q1 Q*
Q2
Nhn hnh v ta thy: MR ct MC ti A, im ny cho bit mc sn lng cn sn xut l Q* v ngi tiu dng sn sng tr P* mua mi n v sn phm . - Ti sao Q* l mc sn lng ti a ha li nhun, r hn v vn ny chng ta hy xem gi nh nh sau: + Gi s doanh nghip ang sn xut mc sn lng Q1 < Q*. Trng hp ny ta thy: MR >MC, nu tng thm mt n v sn lng th doanh thu tng thm s ln hn chi ph tng thm v li nhun tng. Vy, khi MR > MC doanh nghip c th tng li nhun bng cch tng. Trng hp ny ta thy: MR >MC, nu tng thm mt n v sn lng th doanh thu tng thm s ln hn chi ph tng thm v li nhun tng. Vy, khi MR > MC doanh nghip c th tng li nhun bng cch tng sn xut nhiu n v sn lng. + Gi s doanh nghip ang sn xut ti mc sn lng Q2 > Q*. Trng hp ny MR < MC. Doanh nghip ct gim sn xut mt n v, chi ph tit kim c s ln hn phn doanh thu mt i. Vy, khi MR < MC th doanh nghip c th tng li nhun bng cch ct gim sn xut. + Cui cng mc sn lng ti a ha li nhun (Q*) c xc nh ti giao im ca ng MR v ng MC, c ngha l khi MR = MC. C g khc trong quy tc la chn sn lng ti a ha li nhun ca doanh nghip cnh tranh hon ho v doanh nghip c quyn: Thc cht ch l mi quan h gia mt bn l gi c, cn bn kia l MR v MC. C th: i vi doanh nghip cnh tranh hon ho: P = MR = MC 123
Kinh t vi m
i vi doanh nghip c quyn: P > MR = MC 5.3.3.2. Li nhun ca nh c quyn Tng li nhun = tng doanh thu tng chi ph Hay = TR TC = (P* AC)Q* Nh c quyn lun thu c li nhun cao hn bng hai bin php: - Gim lng cung lm cho th trng khan him do gi s tng. - Nng gi bn Li nhun l din tch hnh ch nht CEDP*. Tm li, ng doanh thu cn bin v chi ph cn bin gip nh c quyn xc nh c sn lng mang li li nhun ti a. Cn ng cu th trng cho bit gi m ngi tiu dng sn sng tr mua sn phm . Nh c quyn s cn c vo ng cu nh gi cho sn phm ca mnh. 5.3.3.3. Nguyn tc nh gi bn ca nh c quyn c li nhun ti a nh c quyn bn phi sn xut mc sn lng m ti MR = MC Ta c: MR = TR/ Q = (PQ)/ Q = (P Q +Q P)/ Q =P+Q
Q Q x Q
= P(1 +
) = P(1 + 1/ED)
MC
M MR = MC nn P(1 + 1/ED) = MC hay P = 1 + 1 ED - Gi c quyn ln hn chi ph bin (P > MC) 5.3.3.4. Sc mnh c quyn Trong iu kin c quyn, li nhun cng ln th lm cho nh c quyn cng c li hn nhng n li lm cho ngi tiu dng b thit hi. Phn thit hi do nh c quyn gy ra cho x hi gi l phn mt khng. y l hu qu ca vic thc hin sc mnh c quyn, n c o bng ch s Lernerr: L=
P MC P
vi 0 L 1
124
Kinh t vi m
5.3.3.5.Mt khng t sc mnh c quyn V sc mnh c quyn to ra gi cao hn v sn lng sn xut ra thp hn so vi cnh tranh hon ho nn ta d thy ngi tiu dng b thit hi cn nh sn xut th c li. Nhng nu coi phc li ca ngi tiu dng v ca ngi sn xut nh nhau th c ngi tiu dng v c ngi sn xut tnh thnh mt tng th s khng c li bng trong th trng cnh tranh hon ho. C th thy iu ny khi so snh thng d tiu dng v thng d sn xut c to ra trong th trng cnh tranh hon ho v trong ngnh c quyn bn. Hnh 5.6 Mt khng t sc mnh c quyn P D Pm Pc A B MC
0 Qm MR Qc Nhn hnh v ta thy: nu th trng l cnh tranh hon ho th gi v sn lng s l Pc v Qc. Nu th trng l c quyn bn th gi v sn lng l Pm v Qm. Nh vy, so vi th trng cnh tranh hon ho th th trng c quyn bn to ra phc li t hn mt phn thng d tiu dng (din tch A) v thng d sn xut (din tch B) b mt do ch sn xut mc sn lng Qm.. Phn phc li b mt gi l mt khng (Din tch A + din tch B) hay l tn tht x hi. i vi c quyn khng xc nh c ng cung v nh c quyn nh gi bn cho tng ngi l khc nhau. 5.4. Cnh tranh khng hon ho 5.4.1. Th trng cnh tranh mang tnh c quyn Th trng cnh tranh mang tnh c quyn l kiu th trng va c tnh cnh tranh va c tnh c quyn nhng tnh cnh tranh chim u th hn c quyn. 125
Kinh t vi m
- c im c bn: + S phn bit sn phm: Khc vi cnh tranh hon ho khi m tt c cc hng u bn sn phm ng nht th trong cnh tranh c quyn cc hng sn xut ra cc sn phm khc nhau. Ngi tiu dng phn bit c sn phm ca tng hng thng qua nhn hiu, qung co, ng gi v cc dch v khc. + S lng ngi sn xut tng i ln nhng vi quy m nh. Chnh v vy m mi nh sn xut s c nh hng tng i n cc quyt nh v sn xut, gi c ca ring mnh. + Hng ro ngn cn thp: cc hng d rng sm nhp vo th trng + ng cu ca hng l ng dc xung: khi hng nng gi bn ln i cht th hng s mt i mt lng khch hng ch khng phi l ton b v ngc li, nu hng gim gi i mt cht hng s c thm mt t khch hng ch khng phi l ton b khch hng ca i th. iu ny hon ton khc so vi cnh tranh hon ho khi ng cu i vi mt hng l ng nm ngang. + Vy gi v sn lng c xc nh nh th no? Cu tr li y l theo quy tc ti a ho li nhun. Mt hng cnh tranh c quyn s sn xut mc sn lng ti chi ph bin bng vi doanh thu cn bin (MR = MC) Hnh 5.7. Trng thi cn bng ngn hn ca hng cnh tranh c quyn P P* P1 C D D 0 A Q* MR Q
MC
AC
Trn hnh 5.7 ta thy mc sn lng mang li li nhun ti a l Q* c xc nh bng ng giao im ca ng MR v ng MC. Mc gi c xc nh l 0P* v li nhun l DC P1P*. 126
Kinh t vi m
Tuy nhin trong di hn, nhiu hng mi xm nhp vo th trng lm cho gi bn thp xung, li nhun s tin ti 0. iu ny c minh ho bng hnh sau: Hnh 5.8 Trng thi cn bng di hn ca hng cnh tranh c quyn P MC P D D 0 Q Q* MR Q AC
Khi nhiu hng mi xut hin, th phn ca hng b co hp li. iu ny c minh ho bng s dch chuyn ng cu D v pha tri n D. hng s sn xut ti mc Q v t gi bng P = AC. Li nhun kinh t ca hng s bin mt. Hnh v ny minh ho tnh trng d tha ca hng cnh tranh c quyn. l v hng sn xut ti mc Q thp hn mc Q* ng vi mc sn lng c AC thp nht. 5.4.2. c quyn thiu s ( c quyn nhm, c quyn tp on ) - c quyn thiu s l mt kiu th trng trong ch c mt vi hng khng ch v phn chia nhau ton b phn ln lng cung trn th trng v mt loi hng ho hay dch v no (mang tnh c quyn nhiu hn cnh tranh). - c im ca th trng c quyn thiu s: + S lng ngi bn t cho nn mi hng c phn th trng ln nhng li cnh tranh trc tip vi nhau. V d nh xi mng + Cc hng ph thuc nhau rt cht ch, cho nn cc hng u phi cn nhc rt cn thn hot ng ca mnh trc nhng i th cnh tranh. (Gi tng th lng tng nhng phi xem xt cc hng khc. Nh OPEC c mt nc tng gi du th cc nc khc phn ng nh th no?) + Hng ro ngn cn cao cho nn vic ra nhp th trng ca cc hng mi l cc k kh khn nh vn, cng ngh. + ng cu l ng gy khc 127
Kinh t vi m
Trong th trng c quyn tp on khi lng bn ca hng tng ln lp tc lng bn ca cc hng i th s gim xung v cc hng i th s nhn thc c ngay vn khng cn s dng tnh bo cng nghip. Vy cc hng i th s phn ng ra sao khi trc quyt nh ca mt hng c quyn nhm? Nu cc hng tng gi tt nhin cc hng i th s khng phn ng g v ng nhin hng s bn c t hng hn theo quy lut cu v khch hng ca hng s chuyn sang cc hng i th. Do ng cu s gy khc. Nh hnh 5.9 PA l gi hin hnh; nu hng tng gi sn phm ln mc PB th lng bn s gim t QA n QB, nu hng gim gi bn xung mc P nh lut cu mong i lng bn s tng ln QD. Tuy nhin, iu ny khng bao gi xy ra trong th trng c quyn nhm, cc hng i phng s phn ng bng cch cng lm gim gi xung lm cho ng cu ca hng gp khc v chy t A n C. P PB PA P MR 0 QB QA QC QD B A C D Hnh 5.9 ng cu gy khc
Nh chng ta bit, nu th trng l c quyn th khon li nhun thu c l ln nht v chnh v vy m nhim v ca cc nh c quyn tp on l phi lm sao t c n mc gi chung cho ton ngnh. iu ny l kh khn v n i hi cc hng phi c quan im chung v ng cu ca ngnh v phi tha mn vi t trng th trng nht nh cng nh phi c phi hp mt cch chnh xc. S phi hp: Vn lm th no cc nh c quyn tp on phi hp c cc quyt nh sn xut ca h vi nhau v hn ch c lng cung cho th trng. V mi hot ng nhm nng cao t trng th trng ca mt hng u b tr a nn h 128
Kinh t vi m
phi phi hp vi nhau : Li nhun ca ngnh l ti a v mi hng bng lng vi t trng th trng nht nh. Vic xc nh sn lng ca ngnh l tng i d theo quy tc ti a ha li nhun. Vic phn chia sn lng gia cc hng pc quyn tp on l vic h khn hn. iu ny ph thuc vo ln tng i ca cc cng ty v kh nng m phn ca h. Cc cng ty c th khng thng ng vi nhau. S thng ng l s tha thun thng thn gia cc nh sn xut hn ch s cnh tranh gia h vi nhau. Tuy nhin, iu ny c hi cho ngi tiu dng v chnh ph thng ra lut cm chuyn . Chnh v vy cc hng c quyn tp on s tm cch khc nh ch o gi. Ch o gi l mt cch nh gi ca th trng c quyn tp on cho php mt hng to ra gi th trng cho tt c cc hng khc ca ngnh. Thng thng cc cng ty c t trng th trng ln s l ngi ch o gi. Mi khi gi ny c hnh thnh n s duy tr trong mt thi gian nht nh v ng cu gy khc. Nh vy, gi v sn lng t li nhun ti a ca cc doanh nghip c quyn nhm tng i n nh v bn vng. Gi c v sn lng ph thuc vo hnh vi ca cc i th cnh tranh trong cng ngnh. * So snh c quyn tp on vi cnh tranh hon ho - Gi bn cao hn so vi th trng cnh tranh hon ho - Cc hng c quyn tp on s dng nhiu chi ph hn cho vic qung co, phn bit sn phm hn trong cnh tranh hon ho. - Li nhun ca hng c quyn tp on cao hn li nhun ca hng cnh tranh hon ho. tng c lng hng bn ra cc hng c th s dng cc bin php sau:
129
Kinh t vi m
- Thay i chin lc v marketing - Gim gi bn
130
Kinh t vi m
CHNG 6: TH TRNG CC YU T SN XUT

6.1. Th trng lao ng 6.1.1. Cu v lao ng ca doanh nghip Cu v lao ng l s cng nhn m doanh nghip c kh nng v sn sng thu ti cc mc tin cng khc nhau trong khong thi gian nht nh. Nh vy, cng nh cu trn th trng hng ho, cu trn th trng sc lao ng ph thuc vo hai yu t mun sn sng thu v kh nng thanh ton (kh nng thu) v mt yu t sn xut no . Nu n gi tin cng (tin lng) cao th hng c kh nng v sn sng thu t cng nhn, cn nu n gi tin lng thp th hng c kh nng v sn sng thu nhiu cng nhn hn, cu lao ng cng ging nh cu hng ha khc tc n tun theo lut cu hay ni cch khc cu i vi lao ng ph thuc vo gi c ca W lao ng. Hnh 6.1 ng cu lao ng A W1 W2 W2 L1
A B B L2 L
D D
0 L Trn hnh 6.1 ta thy: n gi tin lng W1 hng c kh nng v sn sng L thu s lng L1, n gi tin 1lng L2 2 hng c kh nng v sn sng thu s W lng L2. Nh vy, cu v lao ng ph thuc vo mc tin lng v tun theo lut cu trong th trng hng ho v dch v. ng cu lao ng v vy cng c chiu dc xung v pha phi. iu g quy nh mc tin cng m doanh nghip mun tr cho ngi lao ng, ng thi c bao nhiu lao ng c thu mc tin cng y. hiu r 131
Kinh t vi m
vn ny, chng ta hy xem xt mt s im khc nhau quan trng ca cu lao ng v cu v hng ha tiu dng: Cc yu t tc ng ti cu v lao ng: - Xut pht t nhng nhu cu v dch v v hng ho cui cng (cu th pht). Doanh nghip s thu mt lng lao ng ti a ha li nhun theo nguyn tc; nu th trng cn nhiu hng ha th doanh nghip s thu thm nhiu lao ng to ra nhiu hng ha v dch v trong iu kin cc yu t khc khng i. V d: Ch khi c nhu cu v qun o v cng ty may mun cung qun o th h mi c cu v cng nhn may. R rng, cu v cng nhn may ph thuc vo s lng qun o m cng ty may d tnh s bn c v n gi tin lng tr cho cng nhn may. - nh hng ph thuc trc tip vo tin cng; tin cng cng cao th thu cng t lao ng v ngc li. a ra quyt nh thu bao nhiu lao ng ngi ch phi xem xt mi lao ng mang li bao nhiu li nhun v chi ph b ra thu h l bao nhiu. Chi ph thu lao ng chnh l mc tin lng, phn li nhun lao ng mang li cho ngi ch s c xc nh da vo gi tr bng tin ca phn ng gp cho tng sn phm. Phn ng gp ca mt lao ng b sung c gi l sn phm hin vt cn bin ca lao ng (MPPL). l s thay i ca tng sn lng khi s dng thm mt gi lao ng. Sn phm hin vt cn bin ca lao ng <=> MPPL Thay i v tng sn lng = = Thay i v lng lao ng Q/ L
T ta c cng thc xc nh sn phm doanh thu cn bin ca lao ng: MRPL = MPPLxP 132
Kinh t vi m
Trong : MRPL: Sn phm doanh thu cn bin ca lao ng P : Gi bn sn phm MPPL: Sn phm hin vt cn bin ca lao ng Xt v d sau: Mt cng ty A sn xut hng ha X ang xem xt s thu bao nhiu lao ng t mc tiu ti a ho li nhun. Gi s tt c lao ng u ging nhau c v k nng v kh nng lm vic. S lng X sn xut hng ngy c tnh bng sn phm, gi ca 1sn phm l 2$. Cng ty c thu 1 lao ng, nhng cng c th thu 2 lao ng, 3 lao ng, bng cch xt s sn phm thay i nh th no khi thu thm lao ng. Biu 6.1 nh hng ca vic thu thm lao ng n sn lng v doanh thu L Q (ngi/ngy) (Sp/ngy) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 0 5 10 14 17 19 20 20 18 15 PX ($) 2 2 2 2 2 2 2 2 2 2 M PPL 0 5 5 4 3 2 1 0 -2 -3 MRP 0 10 10 8 6 4 2 0 -4 -6 TR 0 10 20 28 34 38 40 40 36 30
Nhn biu 6.1 ta thy: Nu khng c lao ng no th khng c sn phm no c sn xut ra, nhng nu thu lao ng th nht th s lng sn phm X c sn xut ra l 5sp, nh vy, MPPL ca ngi th khai thc than th nht l 5sp. Khi lao ng tng ln 2 th s X tng ln l 10, MPPL ca ngi th th hai l 5sp. i vi ngi th th nht v th hai s khng c tr cng ln hn 5sp, v nu tin lng ln hn ngi ch s b thit. 133
Kinh t vi m
Chng ta thy MPPL c xu hng ngy cng gim dn tc l s lng sn phm tng thm ngy cng gim xung khi s lng lao ng c thu tng thm vi s lng u vo khc c nh. MPPL c ly lm c s cho vic tr lng v c xem l gii hn trn cho vic tr lng bng hin vt. - Lao ng cn chu nh hng ca quy lut hiu sut gim dn: Sn phm hin vt cn bin ca mt yu t bin i gim xung khi yu t ny c tip nhn thm s lng u vo khc c nh. Chng ta thy: ngi lao ng cn tin cng ch khng cn sp. Gi s, cng ty bn sn phm trn th trng cnh tranh hon ho. Nu PX = 2$, th ngi th th hai lm tng thm 5 sn phm, nhng 10$ thm vo tng doanh thu. MPPL c th c chuyn i thnh sn phm doanh thu cn bin ca lao ng (MRPL). MRPL chnh l gii hn trn cho s tr lng bng tin. Nhng MRPL li c xu hng gim t ngi th th 3, xu hng ny lm gim dn vic ngi ch mun thu thm lao ng. Vy, ngi ch s thu bao nhiu lao ng? Nguyn tc thu lao ng l ngi ch so snh MRP L so anh ta to ra vi tin lng w. Nu MRPL > w th thu ngi th , nu MRPL < w th khng thu, ngi ch s tip tc thu cho n khi MRPL = w li nhun cc i. Tc l, ch doanh nghip mong mun thu nhng lao ng c sn phm doanh thu cn bin vt mc tin cng ca h. S tip tc thu lao ng cho n khi no sn phm doanh thu cn bin (MRPL) ca ngi lao ng tng thm gim xung ti mc tin cng th trng. Gi s: mc lng th trng l 2$. Nu thu lao ng th nht th anh ta to ra 10$ v ngi ch ch phi tr 3$, cho nn phn li nhun c thm t ngi th ny l 7$, ngi th 2 to ra 7$, ch thu lao ng rt phn khi bi ngha kinh t , n cho php ngi ch thu bt c ai vui lng lm vic mc gi 3$. Vy ti sao ngi ch khng thu cng nhiu lao ng c thm nhiu li nhun. Ngi ch kinh doanh khng lm nh vy do quy lut hiu sut gim dn chi phi. Bi v ti nguyn c hn, khi s lng lao ng tng ln s ko theo mi lao ng c t ti 134
Kinh t vi m
nguyn i. Vi mi mc tin lng ngi ch s xc nh c lng lao ng thu da vo sn phm doanh thu cn bin. Hay ng MRPL chnh l ng cu v lao ng. Tin cng cao th doanh nghip thu t lao ng v ngc li v vy m ng cu v lao ng l ng dc xung tun theo lut cu, n chnh l ng sn phm doanh thu cn bin. (khi mc tin cng thy i ch doanh nghip s di chuyn dc theo ng cu v lao ng ti im tng ng vi mc tin lng). Hnh 6.2: ng cu lao ng
w
(MRPL)
DL = MRPL L 0 - nh hng s thay i nng sut lao ng: nu nng sut lao ng tng th lng lao ng c thu s gim v ngc li khi chng ta xt mt yu t u vo khc l c nh. 6.1.2. Cung v lao ng Cung lao ng l lng thi gian m ngi lao ng sn sng v c kh nng lm vic tng ng vi cc mc tin lng khc nhau trong mt khong thi gian nht nh, cc yu t khc khng i. Nh vy, thi gian lm vic ca ngi lao ng ph thuc vo mc tin lng. Tuy nhin, mi cc nhn u c 24 gi mi ngy, khng i c th cung lao ng c 24 gi mi ngy. Mi ngi u c mc ch khc nhau ch khng ch mc ch bn cc dch v lao ng ca mnh trn th trng. Mc cung lao ng cng nh mc cung ca hng ho v dch v, thng thng s tng ln khi gi ca n tng ln.
135
Kinh t vi m
Hnh 6.3 Cung lao ng W (ng/gi) w1 w2 0 A Q1 Q2 L (gi/tun) B
Vi mc lng w1 lng cung ng lao ng l Q1 (im A), ti mc lng cao hn w2 cng nhn mun lm vic nhiu gi hn mi tun ngha l h mun cung mt lng nhiu hn Q2. Lng lao ng c cung cp l s gi m mi ngi lm vic v s tng ln khi mc lng tng ln. Nhng liu con ngi c mun ti a ho tng s tin cng ca h khng? Nu nh vy h s phi lm vic tng ca. Trn thc t l khng nh vy m n cn chu nhiu tc ng ca nhiu nhn t khc. Cc nhn t nh hng n cung lao ng: - So snh gia li ch ca lao ng v li ch ca vic ngh ngi: Nu nh li ch t lao ng ln hn li ch ca vic ngh ngi th ngi lao ng sn sng cung ng mt s gi lao ng nhiu hn v ngc li. Cung lao ng tng lm ng cung lao ng dch chuyn sang phi. V d: ngy ngh hai ch r em gi v qu nhng em gi thy vic v qu khng em li li ch kinh t bng vic li lm thm nn quyt nh chn lm vic vo ngy ngh. - p lc kinh t: tho mn nhu cu v vt cht v tinh thn tc con ngi tiu dng hng ha dch v i hi phi c thu nhp p ng, v vy con ngi
136
Kinh t vi m
c nhu cu lao ng thc s, thm ch thi gian ngh ngi ca chng ta cng thng c s dng rt c gi tr. - p lc tm l x hi: Cc kha cnh x hi ca lao ng gii thch ti sao phn ln lao ng yu thch cng vic ca h v c nhiu trng hp con ngi lm vic tnh nguyn ngay c khi h khng cn n thu nhp. - B rng buc bi thi gian: trong mt ngy ngi ta c th lm vic v ngh ngi. Khng ai lm vic ton b thi gian, thay vo ngi ta s dng mt phn thi gian cho ngh ngi. iu c ngha hot ng khng lm vic cng c gi tr, mt phn ngi ta cn ngh ngi phc hi kh nng lao ng, mt khc cng mun c thi gian gii tr, th gin, 6.1.3. Cn bng trn th trng lao ng im cn bng trn th trng lao ng do tc ng ca cung v cu v lao ng. Trng thi cn bng ny xc nh mc tin cng lao ng v lng lao ng c s dng trong mt ngnh hay mt th trng nht nh. Hnh 6.4 Cn bng trn th trng lao ng W SL W0 0 L0 Hnh 6.4 cho thy: s cn bng trn th trng lao ng i vi mt ngnh nht nh. ng cu v lao ng DL dc xung v ng cung lao ng SL dc ln. im E l im cn bng trn th trng lao ng xc nh mc thu cng nhn L0 v mc tin cng W0. Gi s gi c l c nh trong mi ngnh khc. S thay i mc tin cng ca ngnh chnh l yu t thu ht lao ng t ngnh khc: Vic tng tin cng trong mt ngnh s lan ra cc ngnh khc. Cng nhn b li ko do vic tng tin cng cc ni khc. Lm cho ng cung lao 137 E0 DL L
Kinh t vi m
ng ca ngnh dch chuyn sang tri khi tin cng tng trong cc ngnh khc. Qu trnh dch chuyn ng cung, ng cu v lao ng s to ra cc im cn bng mi. chnh l s iu chnh cn bng trn th trng lao ng. Hnh 6.4: S thay i im cn bng trn th trng lao ng
W
W2 W0 W1 E1 E2 E0
SL SL
DL DL 0 L1 L2 L0 L
Vic tng tin cng trong mt ngnh s lan ra cc ngnh khc. Cng nhn b li ko do vic tng tin cng cc ni khc, lm cho ng cung v lao ng ca ngnh dch chuyn sang tri. Qu trnh dch chuyn ng cung, ng cu v lao ng s to ra cc im cn bng mi. chnh l s iu chnh cn bng trn th trng lao ng. y chng ta cn quan tm n mc lng ti thiu: W Tin cng ti thiu ca mt yu t sn xut l tin tr ti thiu li cun yu A B SL t ny vo lm mt cng vic no . wmin w0 E0 Mc tin cng ti thiu c hiu qu thng cao hn tin cng cn bng trn th trng v gy ra mt b phn lao ng b tht nghip. 0 L1 L L2 L Hnh 6.5 Tin cng 0ti thiu trn th trng lao ng
138
Kinh t vi m
thu mt lng lao ng cn thit L0 cn a ra mc lng hp dn w0. Quy nh mc lng ti thiu wmin ln hn tin cng cn bng s lm cho th trng lao ng ca ngnh mt cn bng. Lng cung ng lao ng l L2 nhng lng cu lao ng l L1 s xut hin lng lao ng d tha L2 L1. Tnh trng ny ko di dn n mt lng lao ng khng c vic lm v buc phi tht nghip. Cc quyt nh v tin cng ti thiu c th gii thch c s tht nghip bt buc i vi nhng cng nhn lm vic gin n. y chnh l nhng hn ch ca quy nh tin cng ti thiu bn cnh vic m bo li ch cn thit cho ngi lao ng. 6.2. Th trng vn Vn l mt khi nim rt phc tp trong kinh t hc hin i. Cc doanh nghip c th s dng vn di nhiu hnh thc khc nhau s dng vo qu trnh u t: Vn hin vt (vn sn xut) l d tr cc hng ho sn xut c dng sn xut ra cc hng ho v dch v khc. N l mt yu t u vo ca qu trnh sn xut bao gm: my mc thit b, dy truyn sn xut, nh xng, hng tn kho (nguyn, nhin, vt liu cho sn xut, bn thnh phm, sn phm hon chnh ang chun b em bn ), nh cho thu, Vn ti chnh l ton b s tin v ti sn trn giy t m cc doanh nghip s hu. N khng phi l ti sn hu hnh m ch l phng tin s dng mua cc yu t sn xut, nhm to ra hng ho v dch v. Vn v t ai to nn ti sn hu hnh ca nn kinh t. Khc vi vn hin vt, l th m c ch to ra cn t ai l yu t sn xut do thin nhin cung ng. Cc ti sn hu hnh b hao mn trong qu trnh s dng chng ta phi tnh khu hao. 6.2.1. Tin thu, li sut v gi ca ti sn - Tin thu l chi ph cho vic s dng dch v vn V d: Tin thu xe cho mt chuyn du lch, tin thu nh xng, 139
Kinh t vi m
- Li sut chnh l gi ca vn bng tin hay gi l chi ph c hi ca vic gi tin v n lin quan cht ch vi gi ca vn. Li sut cho chng ta bit gi tr tng lai s thu c ca mt ng trong hin ti. Ta c X ng i gi ngn hng li sut ngn hng l i%/nm. Nm u ta thu c s tin l K = X + iX = X(i + 1) Nm th hai K = X(i + 1)2 Nm th n th ta c K = X(i + 1)n Nh vy; Nu k hiu FV l gi tr tng lai, PV l gi tr hin ti, i l li sut v n l s nm tnh li chng ta c th xc nh gi tr tng lai bng cng thc sau: FV = PV(1 + i)n Hay: PV =
FV (1 + i ) n
H s 1/(1 + i)n c gi l h s chit khu. V d 1: Vi li sut 10%/nm gi ngn hng trong hai nm th thu c 10.000 ng. Hi ban u ta phi gi ngn hng bao nhiu tin? PV = 10/(1 + 0,1)2 L thuyt v li sut v gi tr hin ti ca vn trong tng lai l c s xc nh gi tr ca mt ti sn. V d: Vi li sut l 10%/nm ta gi ngn hng trong 2 nm th thu c 10.000ng. Hi ta phi gi ngn hng bao nhiu tin? p dng cng thc: PV =
FV (1 + i ) n
Ta c: PV = 10000/(1+0,1)2 = 8264,5 ng. - Gi ca ti sn l tng s tin mua hn s ti sn . Khi mua hn s ti sn ngi mua s c quyn s hu v quyn s dng cc dch v vn trong tng lai. V d: Khi doanh nghip A b ra 500.000.000 ng mua mtdy truyn sn xut, th dy truyn sn xut lc ny tr thnh ti sn ca doanh nghip A v gi ca n l 500.000.000 ng. 140
Kinh t vi m
Trong nn kinh t th trng, vic mua ti sn v cho thu ti sn u tnh bng tin. Gi tr hin hnh ca ti sn v tin thu dch v ti sn u gn vi tin tr li sut v thi gian. 6.2.2. Cu v vn Cu v vn ca doanh nghip phi da trn c s cu v dch v vn ca doanh nghip . Cu v vn ca mt doanh nghip ph thuc vo nhng yu t sau: - Li sut: li sut cng cao th cu v vn ca doanh nghip gim v ngc li bi v li sut c tnh nh chi ph ca doanh nghip trong qu trnh sn xut, bi vy khi li sut cao th phn li nhun cn li ca doanh nghip s t i v vy m s lm cho cu v vn c xu hng gim. - Gi tr sn phm bin ca vn MPVK. i vi mi doanh nghip lng vn c tnh bng s gi cho thu. Vn trong trng hp ny vn chnh l vn hin vt m chng ta xem xt n sn phm bin ca vn MPK. Sn phm bin ca vn chnh l sn phm tng thm khi s dng thm mt n v vn. Theo quy lut li tc gim dn sn phm bin ca vn gim xung khi b sung lin tip cc n v vn trong iu kin cc nhn t khc khng i. Cng ging nh lao ng, gi tr sn phm bin ca vn chnh l gi tr tng thm khi s dng thm mt n v vn MPVK = MPK* P0 Trong : MPVK: Gi tr sn phm bin ca vn MPPK: Sn phm hin vt cn bin ca vn P0: Gi ca hng ho trn th trng Trong iu kin cnh tranh gi bn sn phm ca doanh nghip l khng i nhng do sn phm bin ca vn gim dn cho nn ng gi tr sn phm bin c nghing i xung. y chnh l ng cu v dch v vn ca doanh nghip khi cc yu t sn xut khc khng i. Cc doanh nghip s tnh ton lng cu v dch v vn ti cc mc tin thu khc nhau nhm mc ch ti a ho li nhun.
141
Kinh t vi m
Hnh 6.6: Cu v dch v vn Tin thu dch v vn R0 A MPVK K K0 Trn th ta thy: cc mc thu ca cc n v vn l R0 th doanh nghip c lng l K0 n v dch v vn. ng MPVK c th chuyn dch ln trn khi c yu t lm tng sn phm hin vt cn bin ca vn (MPK) nh cc yu t sau y: + Sn phm ca doanh nghip c tng gi, iu ny c lm cho gi tr sn phm bin tng cao hn (MPVK tng). + S tng mc s dng cc yu t kt hp vi vn, nh lao ng sn xut ra sn phm. + Tin b khoa hc k thut lm tng nng sut ca vn hin vt i vi cc yu t kt hp khc, cc u vo ca doanh nghip. Chng ta c th chuyn ng cu v dch v vn ca doanh nghip sang ng cu v dch v vn ca ngnh bng cch cng theo phng nm ngang sn phm doanh thu cn bin ca tng doanh nghip vi nhau. Nh vy, cc doanh nghip s ti a ho li nhun thu cc n v dch v vn m tin thu dch v vn ng bng gi tr sn phm bin ca dch v vn . 6.2.3. Cung v vn Trong ngn hn, tng cung ti sn nh my mc, nh ca, xe c, vi cc dch v m chng cung cp l c nh, v trong thi gian ngn khng th to ra cc my mc mi. Do vy, ng cung ca cc dch v vn trong ngn hn l ng thng
142
Kinh t vi m
ng. Tuy vy, trong mt vi ngnh c bit, do vic tng mc gi thu cao hn nh i vi xe ti, ng cung c th dc ln nh ng cung ca cc ngnh khc. Trong di hn, tng lng vn ca nn kinh t c th thay i. Nhiu thiy b v my mi c th c xy dng tng d tr vn do cc ti sn vn c th b hao mn v gim hiu sut. Vic cung ng ca th trng vn ph thuc vo gi cho thu m gi cho thu ph thuc vo ba yu t: gi tr ti sn, li sut thc t v t l khu hao. T l li sut thc t ph thuc vo cc yu t kinh t, cn t l khu hao th ph thuc vo mc s dng ti sn, thi gian v tin b cng ngh. Nhn chung, trong di hn, gi thu ti sn cng cao th lng cung cc dch v t liu cng nhiu hn v d tr vn thng xuyn nhiu hn, ng cung dch v vn trong di hn i vi nn kinh t quc dn dc ln phn nh quy lut cung thng thng nh trong th hnh 6.7. ng cung dch c vn c th dch chuyn do tc ng ca li sut thc t. Mi ng cung ng vi mt mc li sut thc t nht nh. Khi li sut thc t tng ln, ngi cung ng vn cng cn phi c li tc cao hn b p chi ph c hi cho nhng khon u t vo t liu. S gia tng li sut thc t to ra hiu ng s dch chuyn ng cung di hn i vi dch v vn t SS ln SS1. S dch chuyn ny lm cho gi tng ng ca cc dch v vn tng ln trong iu kin cc nhn t khc khng i s khuyn khch ch s hu cc ti sn vn ny tip tc cung ng cc dch v vn trn th trng.
143
Kinh t vi m
Hnh 6.7: ng cung dch v vn Tin thu vn
ng cung di hn ng cung ngn hn
SS1 SS
6.2.4. Cn bng trn th trng vn
K0
Mi ngnh trong nn kinh t c th nhn c s vn mong mun nu n tr c mc gi hin hnh. Gi s c mt ngnh nh c ng cung nm ngang ti mc
Lng cung gi thu hin hnh. S cn bng trn th trng vn c th c m t bng th:
Hnh 6.8: Cn bng trn th trng dch v vn Tin thu mt n v vn
R0
SS
K0
Lng dch v vn
im E l im cn bng ca ngnh trong di hn vi mc thu dch v vn K0 v tin thu mt n v dch v vn l R0. Trong qu trnh hot ng, cc doanh nghip v cc ngnh trong di hn v trong ngn hn u phi iu chnh lng cu ca mnh i vi dch v vn. Trong di hn, ton b yu t sn xut u c th thay i c. Khi mc tin cng cho yu t lao ng cao cc doanh nghip gim lng cu v lao ng v chuyn sang k thut s dng vn nhiu hn. iu s lm tng lng cu v 144
Kinh t vi m
vn bt c gi thu no. nh hng sn lng khi tng chi ph v chi ph bin tng ln s lm gim sn lng sn xut dn n lng cu v tt c cc yu t sn xut gim xung. Qu trnh chuyn dch s vn ng cho n khi t c s cn bng mi. Gi s mt ngnh nh c ng cung trong ngn hn thng ng SS0 v ng cung di hn nm ngang SS1. S tng tin cng lao ng lm dch chuyn ng cu v dch v vn t DD0 sang DD1 nh trong th sau: Hnh 6.9 S thay i im cn bng trn th trng vn Tin thu mt n v vn Cung c nh trong ngn hn (SS0)
R0 R1 0
E2 E1 K1
DD0 DD1 K0 K
Trong ngn hn ngnh s thu lng dch v vn l K0 vi gi thu l R0 v th trng vn cn bng im E. Khi ng cu dch chuyn t DD 0 n DD1 th trong ngn hn ng cung l SS0 nn th trng cn bng E1 vi lng cn bng K0 nhng gi thu dch v vn gim xung R1. iu ny khng khuyn khch cc ch s hu mua sm thit b mi v lng vn trong ngnh b gim dn do hao mn my. Trong di hn, lng cung ng vn s gim xung K1 m bo mc gi thu hin hnh R0. Th trng dch v vn trong di hn cn bng E2. Qu trnh t iu chnh ny din ra nhm m bo s cn bng trn th trng vn. 6.3. Th trng t ai 6.3.1. Cung v cu v t ai Nh chng ta bit, vn hin vt l nhng th m n c ch to ra nhng t ai l mt yu sn xut t do thin nhin cung ng. Do th trng t ai c 145
Kinh t vi m
mt s c im ch yu sau: + Ngun cung ng trn th trng t ai l c nh: ng tng cung t ai thng ng song song vi trc tung biu th gi tr thu t (cung hon ton khng co gin). + Cu t ai cng nh cu i vi cc yu t sn xut khc l cu dn xut. Mc cu ca th trng t ai l tng mc cu ca cc doanh nghip s dng t ai trn th trng tng ng vi mi mc gi thu. s dng t ai l mt yu t u vo ngi s dng phi tr mt khon tin gi l tin thu t. Tin thu t khc vi tin thu cc dch v khc ch tin thu t ch bin ng do nh hng ca nhn t cu trong khi cung l c nh v vy ngi ta gi tin thu t l t kinh t. Hnh 6.10. Cn bng trn th trng t ai
Gi thu t ng cung v t ai l c nh
r1
r0
E1
T kinh t
E0 DD1 DD0
Lng cung t ai
V t ai l ngun cung ng do thin nhin to ra nn chi ph ban u ca n bng khng. Bi vy, m gi ca mi n v t l thng d i vi ngi ch t. Ngi ch t sn sng cung ng mt s lng nh th vi gi thp hn, thm ch xung n mc s khng tu thuc vo quan h cung cu t ai trn th trng. Hnh trn m t cung v cu i vi t ai. ng cu dch chuyn t DD 0 n DD1 do cu v hng ho nng nghip trn th trng hng ho tng. iu ny dn n tin thu t tng t r0 n r1 v im cn bng trn th trng t ai thay i t E0 n E1.
146
Kinh t vi m
6.3.2. Tin thu t t ai c th c s dng vo nhiu mc ch khc nhau: xy nh, trng trt, lm ng Gi thu t ai s phn b tng mc cung c nh ca t ai cho cc mc ch s dng khc nhau. Vn c bn y l tin thu t ai c hnh thnh nh th no? Nh chng ta bit cu v t ai l cu dn xut do gi tr ca t ai bt ngun t gi tr ca sn phm. Gi t trng la cao nu gi go trn th trng cao v ngc li gi tr ca t ai s thp khi gi tr cc sn phm do t ai to ra thp. Nu ng cu v sn phm hng ho hay dch v ca mt ngnh cao th ng cu i vi t ai s tng, vi ng cung c nh th gi thu t ai trong ngnh ny s tng v cc ch s hu s chuyn sang cung ng cc dch v t ai cho ngnh ny.
147
Kinh t vi m
CHNG 7: VAI TR CA CHNH PH TRONG NN KINH T TH TRNG

7.1. Nguyn nhn dn ti tht bi th trng Nn kinh t th trng hot ng mt cch c hiu qu trn c s tng tc gia cc lc lng cung cu. S tng tc ny xc nh ba vn kinh t c bn l sn xut ci g? sn xut nh th no? V sn xut cho ai? Trong nn kinh t th trng, ngi tiu dng theo ui mc tiu ti a ha li ch v ngi sn xut theo ui mc tiu ti a ha li nhun. H tng tc vi nhau hnh thnh gi v sn lng cn bng i vi cc loi hng ha v dch v. Hnh 7.1: Cn bng cung cu P S = MC Pe E D = MB 0 Qe Q Hnh 7.1 minh ha hot ng ca th trng thng qua s tng tc ca hai lc lng cung cu. ng cung biu din chi ph cn bin ca ngi sn xut v ng cu minh ha li ch cn bin ca ngi tiu dng. Ti trng thi cn bng E, gi ca hng ha l Pe v lng hng ha l Qe. Mc gi cn bng cho bit li ch cn bin v chi ph cn bin bng nhau. Ngi tiu dng v ngi sn xut cng t c mc tiu ca h. Tuy nhin, khng phi lc no kt qu do th trng mang li cng l ti u nht i vi ton x hi. Khi th trng t do to ra cc kt qu m x hi khng mong mun, chng ta gi l tht bi ca th trng. Tiu chun nh gi hiu qu l s phn b c hiu qu cc ngun ti nguyn khan him ca x hi. Trong kinh t hc, chun mc chung v hiu qu phn b l hiu qu Pareto. Hu qu Pareto t c trong iu kin th trng cnh 148
Kinh t vi m
tranh hn ho. Mt s phn b t hiu qu Pareto khi chi ph cn bin ca sn xut ca mi hng ha bng vi li ch cn bin ca chng i vi ngi tiu dng. Khi th trng khng t c trng thi cn bng mang tnh hiu qu Pareto chng ta ni l tht bi ca th trng. 7.1.1. Tnh trng cnh tranh khng hon ho, c quyn v sc mnh th trng Trong th trng cnh tranh hon ho, vi ng cu doanh nghip nm ngang ti mc gi, cc quyt nh sn xut ca doanh nghip ti a ho li nhun ti mc sn lng m ti chi ph bin bng doanh thu bin. iu ny cho thy gi c lun ng bng chi ph bin sn xut v ng bng li ch cn bin ca ngi tiu dng. Trong cnh tranh khng hon ho, cc nh sn xut quyt nh sn xut ti mc sn lng ti doanh thu cn bin bng chi ph cn bin v nh gi trn ng cu. Do vy, gi c lun ln hn chi ph bin n v sn phm cui cng v to ra sc mnh c quyn. Vic ct gim sn lng s gy tn tht n li ch ca ngi tiu dng v x hi. Tn tht phc li b mt i do c quyn c th hin hnh 7.1. Hnh 7.2. Tn tht phc li x hi do c quyn
Gi c
H P1 P0 MC0 E A B
M C
C M R 0
Q1 Q0 D
Sn lng
im cn bng t hiu qu Pareto trong th trng cnh tranh hon ho l im B. Khi , tng thng d x hi l din tch EHB v thng d ca ngi tiu dng l phn din tch P0BH. Nu l th trng c quyn th A l im cn bng vi mc gi P1 v sn lng Q1. Tng thng d x hi khi xut hin c quyn l 149
Kinh t vi m
din tch EHAC v tn tht x hi l din tch tam gic ABC. 7.1.2. nh hng ca cc ngoi ng - Ngoi ng l tc ng ca qu trnh sn xut hoc tiu dng ti thnh vin th ba khng trc tip tham gia vo qu tnh sn xut hoc tiu dng . - Mt ngoi ng xut hin khi mt quyt nh sn xut hay tiu dng ca mt c nhn gy nh hng trc tip n quyt nh sn xut hay tiu dng ca mt c nhn khc m khng thng qua gi c th trng. Cc ngoi ng c th mang tnh tch cc hoc mang th tiu cc. Cc ngoi ng tiu cc gy ra chi ph i vi thnh vin th ba cn cc ngoi ng tch cc mang li li ch cho thnh vin th ba. Nhng thnh vin th ba ny khng nhn c s thanh ton hay phi tr chi ph thch hp. Ngoi ng c th pht sinh trong tiu dng hay trong sn xut. V d vic xy dng tu in ngm cc thnh ph ln khng ch mang li li ch cho nhng ngi trc tip tham gia vo loi hnh giao thng ny m h thng tu in ngm cn c nh hng tch cc i vi mi ngi trong khu vc v thoi gian tc nghn giao thng trn mt t s gim i ng k. Cn ngoi ng tiu cc ca sn xut nh nhim, cht thi: cc nh my ha cht thng gy nhim cc dng sng xung quanh v lm cht c nh hng ti nhng ngi lm ngh nh bt c. * nh hng ca ngoi ng tiu cc Hnh 7.3: nh hng ca ngoi ng tiu cc P MSC MPC P2 P1 E2 E1 D = MB 0 Q2 Q1 Q Xt ngoi ng tiu cc t sn xut ca doanh nghip sn xut ha cht. Trong , MPC chi ph cn bin c nhn ca doanh nghip sn xut ha cht. Nhng trn thc t, vic sn xut ha cht gy nhim mi trng do nc thi ra sng 150
Kinh t vi m
cha qua x l km cho dng sng b nhim. V phn mnh s nhim c th gy ra cc hu qu nh cht c, nh hng n ngun sng ca nhng ngi nh c - l cc thnh vin th ba khng tham gia vo qu trnh sn xut ny. Hoc nhim dng sng lm cho lng khch du lch n thm quan gim i ng k. C th ni mt cch tng qut l vic sn xut ha cht gy ra chi ph cho x hi. Nu tnh y cc chi ph ny cho doanh nghip ha cht th chi ph s c biu din bng ng chi ph cn bin x hi (MSC). Trong trng hp ny, chi ph cn bin x hi cao hn chi ph cn bin cc nhn ca doanh nghip. Nu ng cu i vi ha cht ny l D th trng thi cn bng E 1 vi mc sn lng Q1 ti chi ph cn bin c nhn bng gi. Tuy nhin, ti mc sn lng Q 1 chi ph cn bin ca x hi vt qu li ch cn bin (MB).Xt trn gic x hi, mc sn lng m x hi mong mun l mc sn lng Q2. Ti chi ph cn bin x hi bng li ch cn bin. Th trng t do khng t c mc sn lng m x hi mong mun. l tht bi ca th trng. * nh hng ca ngoi ng tch cc Hnh 7.4: nh hng ca ngoi ng tch cc P MC
P2 P1
E2 E1 D2 = MSB D1 = MPB
0 Q1 Q2 Q Mt ngoi ng tch cc do tiu dng c gn vi li ch cn bin c nhn (MPB) thp hn li ch x hi cn bin (MSB). Chng ta c th thy qua v d v tiu dng dch v gio dc. Trng thi cn bng E1 l kt qu ca quan h cung cu. ng cu D1 phn nh li ch c nhn cn bin ca tt c nhng ngi trc tip hng (tiu dng) dch v gio dc. Tuy nhin, li ch khng ch dng li m li ch gio dc cn m rng ra i vi x hi, ngha l i vi cc thnh vin th ba, nhng ngi 151
Kinh t vi m
khng c hng dch v gio dc. Li ch ny thy c khi cc tiu cc, t nn x hi t i v nhng ngi c hng dch v gio dc s sng tt hn... Nh vy, li ch thc s ca gio dc i vi x hi s ln hn li ch ca chnh nhng ngi c i hc. iu ny c minh ha bng ng D2 phn nh li ch cn bin ca x hi MSB. Nh vy, trng thi cn bng m x hi mong mun l E 2 vi mc sn lng v gi l Q2v P2. Th trng t do khng t c mc sn lng m x hi mong mun. l tht bi ca th trng. Nh vy, s chnh lch gia chi ph (li ch) x hi v c nhn dn n khi lng hng ha thc tc sn xut bi th trng khc vi khi lng ti u v mt x hi. Trong trng hp cc ngoi ng tch cc th c qu t hng ha c sn xut, cn ngoi ng tiu cc th li c qu nhiu hng ha c sn xut. Kt qu l th trng a ra mt gii php khng c hiu qu v cc nh sn xut v ngi tiu dng a ra cc quyt nh tiu dng v sn xut da trn chi ph v li ch cc nhn ca bn thn h, n khng phn nh chi ph v li ch ca ton x hi. 7.1.3. Vic bo m s cng bng x hi Cng bng gn lin vi s phn phi thu nhp. Th trng t do dn n s phn ho theo khu vc, thu nhp, gii tnh gia nhng ngi hot ng kinh t ging nhau, gy nn nhng bt bnh ng. Chnh ph can thip nhm phn phi li thu nhp bng cch nh thu. Nhng chnh cng c ny li gy ra nhng mo m trong vic phn b c hiu qu cc ngun lc. Mt mc thu s lm dch chuyn ng cung t S n S' dn n nhng thay i trong gi c v sn lng cn bng. Ngi tiu dng s phi tr mt mc gi cao hn trong khi mc sn lng gim i. iu ny gy nn nhng tn tht phc li i vi x hi.
152
Kinh t vi m
Hnh 7.5. Tn tht phc li do nh hng ca thu Gi c A B C 0 Q1 Q0 D Sn lng
S' S
P1 P0
7.2. Vai tr ca chnh ph trong nn kinh t th trng 7.2.1. Cc chc nng kinh t ch yu ca Chnh ph - Xy dng lut php, cc quy nh v quy ch iu tit: Nh nc ra h thng php lut, trn c s t ra nhng iu lut c bn v quyn s hu ti sn v hot ng ca th trng. Chnh ph, cng nh chnh quyn cc cp cn lp nn mt h thng quy nh chi tit, cc quy ch iu tit nhm to nn mi trng thun li v hnh lang an ton cho s pht trin c hiu qu ca cc hot ng kinh t, x hi. - n nh v ci thin cc hot ng trong nn kinh t: Chnh ph thng qua cc chnh sch kinh t v m nh: kim sot thu kho, kim sot s lng tin trong nn kinh t, m c gng lm du nhng dao ng ln xung trong chu k kinh doanh, hn ch tht nghip, lm pht, ph v s tr tr. - Tc ng n vic phn b cc ngun lc bng cch trc tip tc ng n sn xut ci g, qua s la chn ca chnh ph, qua h thng php lut, tc ng n khu phn phi cho ai qua thu v cc khon chuyn nhng. Chnh ph cng c th tc ng n s phn b cc ngun lc mt cch gin tip thng qua thu, tr cp i vi gi c v mc sn lng sn xut. - Quy hoch v t chc cc ngun vn u t ca cc t chc trong nc v quc t: Cc yu t kt cu h tng kinh t, x hi l iu kin quan trng pht trin kinh t x hi t nc. Tm quan trng, quy m ca n i hi Nh nc 153
Kinh t vi m
phi l ngi ng ra chm lo t khu quy hoch, n t chc phi hp u t xy dng v qun l s dng. Xy dng cc chnh sch, cc chng trnh tc ng n khu phn phi li thu nhp, nhm m bo cng bng x hi; thng thng l cc chng trnh kinh t x hi, chnh sch thu, tr cp, u t cho cc cng trnh phc li. 7.2.2. Cc cng c ch yu ca Chnh ph tc ng vo hot ng kinh t * Cng c tc ng vo nn kinh t: - Cng c ch yu: h thng php lut v b my thc thi php lut - Cc cng c ti chnh tin t: h thng kinh t nh nc + Chi tiu ca Chnh ph + Kim sot lng tin lu thng + nh ra chnh sch thu + T chc v s dng h thng kinh t nh nc * Cc phng php iu tit ca Chnh ph - iu tit gi + p t gi trn i vi cc hng c quyn. + Cho php cc doanh nghip c quyn p dng h thng gi hai phn. + Cho php cc doanh nghip c quyn nh gi ti chi ph bin bng li ch bin v Chnh ph phi b l khi mc gi ny nh hn chi ph bnh qun ti mc sn lng . - iu tit sn lng Cn c vo mc tiu, chnh sch m Chnh ph c th t ra mt mc sn lng ti thiu cho doanh nghip c quyn. Thng qua ng cu ngi tiu dng c th xc nh gi ng vi mc sn lng .
154
Kinh t vi m
TI LIU THAM KHO

(1) B GD& T, Kinh t hc Vi m, NXB Gio dc, 2008. (2) David Begg, Stanley Fischer, Rudiger Dornbush, Kinh t hc, NXB Thng k, 2007. (3) Ng nh Giao, Kinh t hc Vi m, NXB Gio dc, 1997. (4) Nguyn Vn Ngc, Bi ging nguyn l Kinh t v m, NXB i hc Kinh t Quc dn, 2007. ( 5) Nguyn Vn Cng, Bi ging v thc hnh kinh t v m, NXB Lao ng X hi 2005. (6) N. Gregory Mankiw, Nguyn l kinh t hc, NXB Thng k, 2003. ( 7) Paul A.Samuelson and William.Nordhaus, Kinh t hc, NXB Thng k, 1989. ( 8) PGS.TS Nguyn Vn Dn, Gio trnh Kinh t v m, NXB Lao ng X hi, 2007. (9) Trng Tun Linh, Th.s Mai Ngoc Anh, Bi ging Kinh t vi m, 2008. (10) V nh Bch, Kinh t hc v m, NXB Gio dc 1999.
155
Kinh t vi m
CHNG 1: TNG QUAN V KINH T HC VI M........................................1 1.1. Gii thiu v kinh t hc...................................................................................1 1.1.1. Mt s khi nim c bn v kinh t hc.........................................................1 1.1.2. Cc b phn ca kinh t hc............................................................................3 1.1.3. i tng, ni dung v phng php nghin cu Kinh t vi m....................5 1.2. Cc m hnh kinh t ...........................................................................................7 1.2.1. M hnh kinh t k hoch ho tp trung..........................................................7 1.2.2. M hnh kinh t t do (kinh t th trng)......................................................7 1.2.3. M hnh kinh t hn hp.................................................................................8 1.3. La chn kinh t ti u .....................................................................................8 1.3.1. Nhng vn c bn ca l thuyt la chn..................................................8 1.3.2. nh hng ca mt s quy lut n s la chn ti u ca doanh nghip...12 CHNG 2: CUNG - CU...................................................................................14 2.1. Cu ( Demand )................................................................................................14 2.1.1. Cc khi nim................................................................................................14 2.1.2. Cu c nhn v cu th trng.......................................................................19 2.1.3. Cc yu nh hng ti cu ...........................................................................21 2.1.4. S vn ng dc theo ng cu s dch chuyn ca ng cu.................26 2.2. Cung ( Supply ) ...........................................................................................30 2.2.1. Cc khi nim................................................................................................30 2.2.2. Cung c nhn v cung th trng...................................................................35 2.2.3. Cc yu t xc nh cung .............................................................................36 2.2.4. S vn ng dc theo ng cung v s dch chuyn ca ng cung........39 2.3. Mi quan h gia cung v cu ........................................................................41 2.3.1. Trng thi cn bng th trng......................................................................41 2.3.2. Trng thi d tha v thiu ht ca th trng..............................................43 2.3.3. S thay i trng thi cn bng.....................................................................46 2.3.4. Kim sot gi.................................................................................................48 CHNG 3: L THUYT HNH VI NGI TIU DNG.............................53 3.1. L thuyt v li ch .........................................................................................53 3.1.1. Cc khi nim................................................................................................53 3.1.2. Quy lut li ch cn bin gim dn................................................................55 3.1.3. Thng d ngi tiu dng.............................................................................58 3.2. La chn sn phm tiu dng ti u ..............................................................61 156
Kinh t vi m
3.2.1. Ti a ho li ch ngi tiu dng................................................................61 3.2.2. ng ngn sch v ng bng quan.........................................................63 3.3. co dn ca cu............................................................................................68 3.3.1. Khi nim co dn ca cu.........................................................................68 3.3.2. Mt s loi co dn.........................................................................................69 3.3.3. Cch tnh h s co dn...................................................................................71 3.3.4. Mc co dn...............................................................................................74 3.3.5. Mi quan h gia co dn, mc chi v doanh thu......................................75 CHNG 4: L THUYT HNH VI NGI SN XUT.............................78 4.1. Nhng vn chung v doanh nghip ............................................................78 4.1.1. Khi nim doanh nghip................................................................................78 4.1.2. Phn loi doanh nghip.................................................................................79 4.1.3. Qu trnh kinh doanh ca doanh nghip........................................................80 4.1.4. Doanh nghip vi nhng vn kinh t c bn............................................82 4.2. L thuyt v sn xut .......................................................................................83 4.2.1. Sn xut v mc ch sn xut......................................................................83 4.2.2. Hm sn xut.................................................................................................84 4.2.3. Sn xut vi mt u vo bin i ( lao ng)..............................................86 4.2.4. Sn xut vi hai u vo bin i.................................................................91 4.3. L thuyt v chi ph sn xut ...........................................................................96 4.3.1. Mt s loi chi ph.........................................................................................96 4.3.2. Chi ph ngn hn............................................................................................99 4.4. L thuyt li nhun ......................................................................................104 4.4.1. Khi nim, ngha li nhun......................................................................104 4.4.2. Cc yu t nh hng n li nhun...........................................................105 4.4.3. Ti a ho li nhun....................................................................................106 CHNG 5: MT S LOI HNH TH TRNG..........................................111 5.1. Khi nim v phn loi th trng..................................................................111 5.1.1. Khi nim th trng...................................................................................111 5.1.2. Phn loi th trng.....................................................................................112 5.2. Th trng cnh tranh hon ho.....................................................................115 5.2.1. c trng c bn ca th trng cnh tranh hon ho................................115 5.2.2. Doanh nghip cnh tranh hon ho.............................................................116 5.3. c quyn.......................................................................................................120 5.3.1. Khi nim, c im, nguyn nhn ca c quyn bn..............................120 5.3.2. ng cu v ng doanh thu bin trong c quyn bn.........................121 157
Kinh t vi m
5.3.3. Sn lng, gi c v li nhun ca nh c quyn bn...............................122 5.4. Cnh tranh khng hon ho............................................................................125 5.4.1. Th trng cnh tranh mang tnh c quyn...............................................125 5.4.2. c quyn thiu s ( c quyn nhm, c quyn tp on )....................127 CHNG 6: TH TRNG CC YU T SN XUT..................................131 6.1. Th trng lao ng........................................................................................131 6.1.1. Cu v lao ng ca doanh nghip..............................................................131 6.1.2. Cung v lao ng........................................................................................135 6.1.3. Cn bng trn th trng lao ng...............................................................137 6.2. Th trng vn................................................................................................139 6.2.1. Tin thu, li sut v gi ca ti sn............................................................139 6.2.2. Cu v vn...................................................................................................141 6.2.3. Cung v vn.................................................................................................142 6.2.4. Cn bng trn th trng vn.......................................................................144 6.3. Th trng t ai ..........................................................................................145 6.3.1. Cung v cu v t ai................................................................................145 6.3.2. Tin thu t................................................................................................147 CHNG 7: VAI TR CA CHNH PH TRONG NN KINH T TH TRNG..............................................................................................................148 7.1. Nguyn nhn dn ti tht bi th trng.........................................................148 7.1.1. Tnh trng cnh tranh khng hon ho, c quyn v sc mnh th trng ...............................................................................................................................149 7.1.2. nh hng ca cc ngoi ng ....................................................................150 7.1.3. Vic bo m s cng bng x hi .............................................................152 7.2. Vai tr ca chnh ph trong nn kinh t th trng .......................................153 7.2.1. Cc chc nng kinh t ch yu ca Chnh ph...........................................153 7.2.2. Cc cng c ch yu ca Chnh ph tc ng vo hot ng kinh t ........154
158

Kinh Te VI Mo

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Kinh Te VI Mo

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Kinh t vi m

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

CHNG 1: TNG QUAN V KINH T HC VI M

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Hnh 1.1: M hnh nn kinh t - M hnh dng lun chuyn

Hng ho dch v Tin (Chi tiu) H gia nh

Hng ho dch v Tin (Doanh thu)

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Hnh 1.3: ng gii hn kh nng sn xut Lng thc 4

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Hnh 2.2.a ng cu tuyn tnh - Lut cu:

Hnh 2.2.a ng cu phi tuyn

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Ta tm c phng trnh hm cung: QS = - 10 + 5P Hnh 2.7: Hnh dng ng cung P S P S

Hnh 2.7.a: ng cung tuyn tnh

Hnh 2.7.b ng cung phi tuyn

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Tng quan cung - cu D cung D cung Cn bng D cu

iu chnh gi Gim gi Gim gi Khng Tng gi

300 250 200 150

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

- Tc ng ca s dch chuyn ng cung 46

Khoa Cng ngh thng tin- HTN

Khoa Cng ngh thng tin- HTN