Waterhuishouding & WaterbouW

Rivierverruiming en afvoerverdeling geregeld

De werkzaamheden aan het project Rivierverruiming Hondsbroeksche Pleij zijn in volle gang. Het regelwerk dat bij hoogwater het water verdeelt over IJssel en Nederrijn, is onlangs feestelijk geopend en het eerste dijkvak is op hoogte.
Ir. H.a. vervoorn / Ir. W. de vos

rijkswaterstaat dienst oost-nederland heeft in maart 2006 opdracht verleend voor het project rivierverruiming Hondsbroeksche Pleij. binnen enkele maanden daarna is, als een van de eerste ruimte voor de rivier-projecten, daadwerkelijk met de uitvoering gestart. van den biggelaar aannemingsbedrijf en adviesbureau royal Haskoning besloten als combinatie in te schrijven op dit design & construct-werk. de Hondsbroeksche Pleij ligt op het splitsingspunt van de IJssel en de nederrijn. over een lengte van circa 2,5 kilometer wordt een nieuwe dijk aangelegd op 150 tot 250 meter landinwaarts van de huidige dijk. een zogenaamde hoogwatergeul vormt een nieuwe uiterwaard. In deze hoogwatergeul komt een regelwerk om de afvoerverdeling over beide riviertakken te beheersen. verder wordt er een brede kwelsloot met een gemaal aangelegd om grondwateroverlast te voorkomen. Het project is gegund op een combinatie van aanneemsom en enkele kwalitatieve aspecten, de zogeheten emvI-criteria (economisch meest voordelige inschrijving). naast een beperking in overlast (grondtransporten) scoorden de lage onderhoudskosten voor gemaal en regelwerk en een snelle bediening (de insteltijd) van het

Fotos: roYaL HasKonInG/van den bIGGeLaar aannemInGsbedrIJF

Regelwerk in aanbouw en de feestelijke opening op 25 september.

regelwerk goed. dat alleen een lage prijs niet voldoende is bij een dergelijke vorm van aanbesteden, blijkt uit het feit dat de combinatie niet de laagste prijs had en de partij met de hoogste prijs uiteindelijk de tweede positie kreeg.

Ontwerp
Het ontwerp van de hoogwatergeul en de nieuwe Pleijdijk maakten reeds onderdeel uit van het contract. Wel moest een uitvoeringsontwerp voor de dijk worden gemaakt met daarbij een kwelscherm in plaats van een pipingberm om aanvoer van grond te voorkomen (pipingbermen zijn bermen die de lengte van de weg die het grondwater onder de dijk moet gaan, vergroten zodat piping het meenemen van gronddeeltjes in de waterstroom wordt verhinderd). er is gekozen voor het toepassen van een

zogeheten mixed in place-wand, waarbij een cement-bentonietmengsel met de ondergrond wordt vermengd en zo een waterdicht scherm vormt. Het is de eerste keer dat deze techniek in een dijklichaam wordt toegepast in nederland en inmiddels is een tweede project elders gestart. Het regelwerk met een lengte van circa 160 meter kan bij maatgevend hoogwater (mHW) maximaal 660 m3/s doorlaten als deze volledig geopend is. Hierdoor wordt dan ongeveer 175 m3/s naar de IJssel gestuurd in plaats van naar de nederrijn. Het regelwerk wordt ingesteld op basis van de situatie in het riviersysteem voorafgaand aan het hoogwaterseizoen. om het beheer en onderhoud te minimaliseren is het hele regelwerk in beton ontworpen. de dertig openingen van 5 meter breed zijn elk

IN 't kORt - ONtWERP/UItVOERING Design & construct-project, samenwerking aannemer en adviesbureau Hondsbroeksche Pleij krijgt nieuwe dijk landinwaarts van 2,5 kilometer Kwelscherm in dijklichaam uitgevoerd met mixed in place-methode Regelwerk, aansluitend op dijk, heeft dertig openingen van 5 meter breed

POLDERGEMAAL
Bovenbouw van het nieuwe poldergemaal, ontworpen door een beeldend kunstenaar.

30

Land+Water nr. 11 - november 2008

lew011_30-31_Hondsbroeksche Plei30 30

05-11-2008 17:51:30

Regelwerk
Het regelwerk sluit op de dijk aan door een verankerde stalen damwand, die aan het einde overgaat in een grondkering van schanskorven. de damwand doet dienst als grondkering en achterloopsheidscherm. omdat er een flink verval over het regelwerk kan ontstaan wanneer deze gesloten is, moet de kwelweglengte voor de grondwaterstroming voldoende lang zijn. daarom is een damwand onder de vloer aangebracht als onderloopsheidscherm (voor de kwelweglengte onderlangs het regelwerk), die aansluit op de damwanden in de aansluiting op de dijk die als achterloopsheidschermen functioneren (voor de kwelweglengte achterlangs het regelwerk). de damwand heeft een voorzetwandje van schanskorven, zodat aan beide kanten een mooie doorgaande wand van schanskorven ontstaat over een lengte van ongeveer 50 en 150 meter. Hierdoor is zo effectief mogelijk gebruikgemaakt van de relatief dure damwand en is bovendien voor een goede landschappelijke inpassing gezorgd. Het gemaal kan bij hoogwater het kwelwater direct terugpompen in de rivier. Het bestaat uit een onderbouw met twee droog opgestelde pompen van 15.000 m3 per etmaal, waarvoor wordt samengewerkt met het bedrijf voPo Pompen. dergelijke pompen zijn goed inspecteerbaar en onderhoudsvriendelijk. de leidingen kruisen met de nieuwe primaire waterkering, zodat het ontwerp aan de relevante nen-normen moet voldoen. de bovenbouw moest een markante uitstraling krijgen. Hiervoor is een ontwerpwedstrijd voor beeldend kunstenaars georganiseerd en werd een winnend ontwerp geselecteerd. Het dak, bestaande uit ronde schijven geplaatst op een vierkant bedieningsgebouw, fungeert tevens als uitkijkpost.

HONDSBROEKSCHE PLEIJ
Artist impression van de uiteindelijke situatie bij Hondsbroeksche Pleij, waar de Rijn zich splitst in Nederrijn (links) en IJssel.

Het eerste dijkvak van 1,5 kilometer is inmiddels op hoogte en is volledig aangelegd met GPSmachinebesturing. door permanente survey heeft de uitvoerder snel feedback en kan hij snel bijsturen. ontwerpwijzigingen kunnen ook relatief eenvoudig direct de machines in.

Uitvoering
de toepassing van het kwelscherm maakte een pipingberm aan de nieuwe dijk overbodig. deze besparing maakt het mogelijk door werk met werk bijna het gehele project te realiseren met gebiedseigen grond. ondanks dit blijft het grondstromenplan een uitdaging; de benodigde klei zit bijvoorbeeld ook voor een deel dicht bij de bestaande dijk die nu nog in functie is. de puzzelstukjes vallen, door nauw overleg met het waterschap en een strakke fasering, inmiddels op hun plaats. Het mixed in place-scherm is uitgevoerd met de zogenaamde natte methode, waarbij het cement-bentonietmengsel als een slurry wordt ingebracht. de zogenaamde droge methode, waarbij een droog bindmiddel onder luchtdruk wordt ingebracht, is in het kader van Inside (Innovatieve dijkversterking) onderzocht door het adviesbureau en biedt voordelen voor andere toepassingen. Het ontwerp van het regelwerk kenmerkt zich door een groot aantal repeterende elementen van slechts enkele typen. Hierdoor lag prefab voor de hand. ook in de planning betekende dit winst; terwijl fundering en kwelscherm in uitvoering waren, werden de wanden en schotten in de fabriek geproduceerd. de wanden werden vervolgens op pootjes gezet, zodat de vloerwapening door kon lopen en het geheel na storten van de vloer n geheel vormt. op deze manier was het mogelijk het hoogwater-

seizoen op de rivier enigszins te omzeilen en bleef de bouwtijd beperkt tot een halfjaar. Het ontwerp van het nieuwe poldergemaal is inmiddels klaar, de uitvoering staat gepland voor het voorjaar van 2009. de bovenbouw, die door de beeldend kunstenaar is ontworpen, is van beton. In de komende tijd wordt de uitvoeringsmethode gekozen; gezien de goede ervaring met het regelwerk, zal tenminste een deel hiervan in prefab worden uitgevoerd.

Diverse disciplines
Het werken in combinatie functioneert uitstekend. Hoewel de beide bedrijven in de basis heel verschillend zijn (lees: complementair), is de samenwerking hier juist op gebaseerd en wordt de winst behaald op de raakvlakken. de uitvoerder schuift regelmatig aan bij de ontwerpers die, op hun beurt, ook regelmatig de laarzen aantrekken. naast systeemgerichte contractbeheersing komen diverse andere disciplines aan bod in het project. een ecoloog van het adviesbureau inspecteert in het broedseizoen maandelijks het projectgebied en geeft advies over de beheermaatregelen; mX-specialisten (die het ontwerp in een digitaal terrein model zetten) maken van het ontwerp digitale bestanden aan, waarmee de machines direct zijn aan te sturen. er wordt snel geschakeld, waardoor de d&Ccontractvorm goed uitvoerbaar is en het contact met de opdrachtgever en overige stakeholders zoals vergunningverleners doorgaans vlot en constructief verloopt. op 25 september is het regelwerk feestelijk geopend als onderdeel van het SdF-programma (Sustainable Floodplain development, een transnationale samenwerking tussen nederland en duitsland). Het gehele werk zal naar verwachting eind 2009 gereed zijn. Herald Vervoorn is werkzaam bij de divisie Kust & Rivieren van Royal Haskoning in Nijmegen. Willem-Jan de Vos is werkzaam bij Van den Biggelaar Aannemingsbedrijf.
Land+Water nr. 11 - november 2008 31

FotoS: roYaL HaSKonInG/van den bIGGeLaar aannemInGSbedrIJF

Mixed in place-scherm in aanbouw: een cementbentonietmengsel wordt vermengd met de ondergrond en vormt een waterdicht scherm.

lew011_30-31_Hondsbroeksche Plei31 31

05-11-2008 17:51:48

ILLUStratIe: rIJKSWaterStaat

voorzien van vier betonnen schotten van 1 meter hoog. als het regelwerk geopend is, staan de schotten boven op de vleugelwanden. Hierdoor is het instellen eenvoudig en kost dit weinig tijd, omdat aan- en afvoer niet nodig is. door de schotten een lengte te geven van 5 meter blijft het gewicht beperkt en kan men het regelwerk in elke gewenste stand instellen, van geheel gesloten tot geheel open in stapjes van 20 m3/s. om de schotten op de juiste plaats bovenop te zetten, zijn op de vleugelwanden rvS-profielen geplaatst; om ze goed door de sponningen te laten lopen, hebben de schotten kunststof geleidestrippen.

1. Nieuwe woonterpen 2. Kwelvenster 3. Rijndijk 4. Pleijkade 5. Nieuwe Pleijdijk 6. Hoogwatergeul 7. Regelwerk 8. Pleijpolder 9. Gemaal