You are on page 1of 77

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

LI M U
Xc Sut Thng K l lnh vc Ton hc ng dng, n i hi mt c s ton hc su sc. Ngy nay cc m hnh Xc Sut thc s c ng dng rng ri trong Khoa Hc T Nhin cng nh Khoa Hc X Hi. Trong lun vn ny, nghin cu v khai trin trc giao ca hm ngu nhin. V mt l thuyt chng c nhiu tnh cht th v lin h vi cc qu trnh ngu nhin khc. V mt ng dng chng tr thnh cng c ton hc c hiu lc cho nhiu vn trong cc lnh vc khc nhau nh ton hc, vt l, sinh hc, c hc, khoa hc tri t, kinh t Lun vn ny gm 3 chng : Chng 1 : MT S KIN THC C BN Trong chng ny nghin cu v nhc li kin thc c bn cn cho lun vn ny, cn c k cc khi nim v nm vng cc kt qu nh c m u bng vic gii thiu khng gian Hilbert gm cc bin ngu nhin bnh phng kh tch vi v hng l hip phng sai ca hai bin ngu nhin, dng php chiu trc giao xy dng php xp x tuyn tnh v lp phng trnh d on, tip theo nu khi nim k vng c iu kin v chng t rng k vng c iu kin l d on tt nht. Khai trin chnh tc ca qu trnh ngu nhin cng c nghin cu trong chng ny. Ngoi ra cn nghin cu qu trnh Wiener v tch phn Ito l hai khi nim quan trng khi nghin cu v qu trnh ngu nhin. y l nhng khi nim c bn v l c s nghin cu nhng vn tip theo. Chng 2 : A THC HERMITE V KHAI TRIN FOURIER HERMITE

2 Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

Chng ny nghin cu cc nh ngha, cc tnh cht v b ca a thc Hermite v tnh cht ca khai trin Fourier Hermite. Mt vi b ng dng c chng minh trong chng ny l cng c chnh ta s dng tip cho chng sau. Chng 3 : QU TRNH NGU NHIN DNG HERMITE Chng ny m rng a thc Hermite ca chng 2 l nghin cu qu trnh ngu nhin dng Hermite. Bt u khi nim v qu trnh ngu nhin dng Hermite. Sau m rng khi nim l xc nh hm Hermite chun suy rng, s dng chng thu c tp trc chun y trong L2 ( R ) v L2 ( R n ) . Cui cng nghin cu v nu c mt s c tnh ca vi phn ngu nhin i vi qu trnh ngu nhin dng Hermite.

3 Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

MC LC
Trang

Li cm n . Li ni u . Mc lc ... CHNG I MT S KIN THC C BN.

1 2 4 7 7 7 7 8 9

1.1 Khng gian L2 ( , F , P) .. 1.1.1 Bin ngu nhin 1.1.2 nh ngha 1.1.3 nh ngha .... 1.1.4 Tnh cht

1.1.5 nh l (nh l v php chiu trong khng gian Hilbert) 9 1.1.6 Tnh cht ca php chiu ... 12 1.1.7 Php xp x tuyn tnh trong L2 12 1.1.8 Phng trnh d on . 13 1.1.9 K vng c iu kin v d on tt nht trong L2 14 1.2 Khai trin chnh tc ca qu trnh ngu nhin .16 1.2.1 Qu trnh ngu nhin biu din di dng tng cc hm ngu nhin c bn 16 1.2.2 Khai trin chnh tc qu trnh ngu nhin 18 1.2.3 a qu trnh ngu nhin v dng chnh tc 20 1.2.4 Mt s khai trin chnh tc c bit 22 1.3 C s trc giao v trc chun trong khng gian Hilbert 25

4 Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin 1.3.1 nh ngha (Trc giao v trc chun) 25 1.3.2 nh ngha ( C s ) 25 1.3.3 nh ngha ( C s trc giao v trc chun ) 1.4 Qu trnh Wiener 26 27 1.3.4 nh ngha ( Php chiu trc giao ) 26 1.4.1 nh ngha ( Qu trnh Wiener ) 27 1.4.2 Cc tnh cht qu trnh Wiener v o 27 1.4.3 Qu trnh Wiener n - chiu 37 1.5 Tch phn Ito 39 1.5.1 nh ngha .. 39 1.5.2 Cc tnh cht c bn ca tch phn Ito 40 1.5.3 Tch phn Ito nhiu chiu 43 1.5.4 Vi phn ngu nhin ca hm hp, cng thc Ito ......... 44

CHNG 2

A THC HERMITE V KHAI TRIN FOURIER HERMITE

2.1 a thc Hermite ..48 2.1.1 nh ngha ..48 2.1.2 Lin h gia a thc trc giao v a thc Hermite 49 2.1.3 o hm ca a thc Hermite 50 2.1.4 Cc b ca a thc Hermite 53 2.2 Khai trin Fourier Hermite ca hm bin ngu nhin Gauss 57 2.2.1 Khai trin Fourier Hermite 57 2.2.2 Tnh cht CHNG 3 3.1 QU TRNH NGU NHIN DNG HERMITE 58 60

Khi nim v qu trnh ngu nhin dng Hermite 60 3.1.1 nh ngha ..60

5 Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin 3.1.2 Cc v d 60 3.2 Tp trc chun y trong L2 ( R ) v L2 ( R n ) ... 62

3.2.1 nh ngha 62 3.2.2 Cc tnh cht 62 3.2.3 nh ngha . 64 3.2.4 Tnh cht 65 3.3 Mt s c tnh ca vi phn ngu nhin 66 3.3.1 nh ngha ..66 3.3.2 nh l 67 3.3.3 B 67 3.3.4 H qu 69 3.3.5 Cc tnh cht ca qu trnh dng Hermite 70 KT LUN 74 TI LIU THAM KHO.. 75

6 Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

CHNG 1 MT S KIN THC C BN


1.1 KHNG GIAN L2 ( , F , P)

Phn ny gii thiu khng gian cc bin ngu nhin bnh phng kh tch L2( , F , P ) 1.1.1 BIN NGU NHIN

Bin ngu nhin l i lng m gi tr ca n ph thuc vo kt qu ca th nghim . Ta nh ngha chnh xc bin ngu nhin l : Xt php th ngu nhin vi tp v - i s F cc bin c Bin ngu nhin l nh x X : R = ( , + ) sao cho:

( X ( ) x ) ={ \ X ( ) x } F,
hoc :
X 1 ( B ) = { \ X ( ) B} F ,

x R

B B

vi B l tp cc tp Borel trong R . Ta ch xt nhng tp B sao cho X 1 ( B ) l bin c, tc F, khi lp tt c cc bin c X 1 ( B ) l lp bin c cm sinh bi bin s ngu nhin X ( ) .

1.1.2 NH NGHA

Ta xt khng gian xc sut ( , F , P ) v lp cc bin ngu nhin bnh phng kh tch c nh ngha trn v tha mn iu kin :

7 Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti
EX 2 =

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

( ) P(d ) <

Khi , ta c :
E ( cX ) = c 2 EX 2 ,
2

c R, X

Mt khc:

(X +Y)
Nn , ta cng c :

2 X 2 + 2Y 2 <

E ( X + Y ) 2 EX 2 + 2 EY 2 < , X , Y
2

K hiu L2 ( , F , P ) l khng gian Hilbert cc i lng ngu nhin X sao cho EX 2 < . Vi hai phn t X , Y ta nh ngha tch v hng trong L2 ( , F , P ) l
< X , Y > : = E ( X .Y ) = X ( ) Y ( ) P( d ) .

(1.1)

Khng gian L2 (, F , P) l tp cc lp tng ng vi tch v hng c nh ngha theo cng thc (1.1), mt khc v mi lp tng ng c xc nh duy nht bng cch ly mt phn t bt k no ca lp lm i din nn ta vn dng k hiu X, Y ch cc phn t ca L2 ( , F , P ) , ta c th dng ngn gn L2 v vn gi l nhng bin ngu nhin bnh phng kh tch v ta ch rng nu ch c X th hiu rng X l i din cho c mt lp cc bin ngu nhin tng ng vi X.
1.1.3 NH NGHA
L S hi t trong L2 l s hi t bnh phng trung bnh vit l X n X
2

ngha l, dy cc phn t { X n } , { X n } L2 c gi l hi t n X nu v ch nu :

8
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti
Xn X
2

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin


: = E Xn X
2

khi n

xy dng tnh y ca L2 l khng gian Hilbert ta cn phi xy dng tnh y ca L2 ngha l nu X m X n


L cho: X n X
2

0 khi m, n th tn ti X L2 sao

Ta xt tnh cht :
1.1.4 TNH CHT

Nu X n L2 v

X n +1 X n 2 n ; n = 1, 2, 3 th tn ti mt bin
2

L ngu nhin X trn (, F , P ) sao cho X n X .

Chng minh:

Chn X 0 = 0 t Xn : =

j =1

X j X j 1 , khi theo bt ng thc Cauchy Schward, ta c :


< X ,Y > X . Y

E ( X j X j 1 ) =
j =1

j =1

E X j X j 1
j =1

X j X j 1

j =1

2 j <

T , suy ra tn ti lim
n j =1

X j X j 1 v gii hn hu hn.

Nh th
lim ( X j X j 1 ) = lim X n tn ti.
n j =1 n n

1.1.5 NH L (nh l v php chiu trong khng gian Hilbert)

Nu A l mt khng gian con ng ca khng gian Hilbert H v x H th: a) Tn ti duy nht mt phn t x ' A sao cho x x ' = inf x y
yA

9
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti
y A

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

b) x ' A v x x ' = inf x y

nu v ch nu x ' A v ( x x ' ) A

x c gi l chiu (trc giao) ca x ln A, vit l x ' : = PA x nh l ny c gi l nh l v php chiu trc giao.


Chng minh:

a) Nu d : = inf x y
yA

th tn ti mt dy

{ yn } ,

yn A sao cho

yn x 2 0 .

Hn na, vi k, l bt k thuc khng gian Hilbert, theo quy tc ng cho hnh bnh hnh ta c :
k l
2 2

+ k+l

= 2 k

+ l

Do , xt ym x A, Ta c:

yn x A

ym x + yn x + ym x + x yn

= 2 ym x +
2 2 + yn x

2 yn x

tc l:
ym + yn 2 x + y m yn
2 2

= 2 ym x

Mt khc, v:

( ym yn ) A,
2

0 ym yn

y yn = 4 m x 2

+2

ym x

+ yn x

4 d + 2 ( ym x

+ yn x

)0

khi m, n

10
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

T theo tiu chun Cauchy, x' H sao cho yn x ' 0 v v A ng nn


x' A v v tnh lin tc ca tch v hng nn :
2

x x'

= lim x yn
n

=d

chng minh tnh duy nht ca x ta gi s c y ' A sao cho:


2 2

x y'

= x x'

=d

khi dng tnh cht hnh bnh hnh ta c :


2

0 x ' y '

x' + y' x = 4 2 4 d + 4d = 0 y' = x'

+ 2 x ' x

+ y ' x

b) Nu x ' A v ( x x ') A th x l phn t duy nht ca A c nh ngha trong a) v vi bt k y A c :


2

x y

= x x ' + x ' y, x x ' + x ' y

= x x ' + x ' y

x x'

du = t c khi v ch khi y = x ' . Ngc li, nu x ' A v ( x x ') A th x khng l phn t ca A v c phn t x :

11
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin


x '' = x ' + ay y 2

vi x gn x hn x, vi y l phn t bt k ca A sao cho:


< x x '', y > 0 v a = < x x ', y >

Tht vy,
x x '' = < x x ' + x ' x '', x x ' + x ' x '' >
a y
2 2

= xx

' 2

2 2

+ 2 < x x ' , x ' x '' >

= x x'

a y

x x'

1.1.6 TNH CHT CA PHP CHIU

i) ii)

PA ( x + y ) = PA x + PA y . x
2

= PA x

( I PA ) x

trong I l php ng nht. iii)


x H tn ti duy nht mt biu din:

x = PA x + ( I PA ) x PA x Ai ;

( I PA ) x A

iv) v) vi) vii)

PA xn PA x khi v ch khi xn x 0
x A khi v ch khi PA x = x .
x A nu v ch nu PA x = 0 .

A1 A2 nu v ch nu PA1 PA 2 x = PA1 x, x H .

1.1.7 PHP XP X TUYN TNH TRONG L2

12
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

Gi s X1, X2 v Y l nhng bin ngu nhin trong L2, nu ch c th quan st c X1, X2 m ta c lng gi tr ca Y bng cch dng t hp tuyn tnh: Y ' = 1 X 1 + 2 X 2 , 1 , 2 R sao cho sai st M di y c trung bnh bnh phng t gi tr nh nht, ngha l sao cho:
M : = E Y Y ' = E Y ( 1 X 1 + 2 X 2 ) = Y 1 X 1 2 X 2
2 2 2

min

Ta c th vit :
2 M = EY 2 + 12 EX 12 + 2 EX 2 2 21 E (YX 1 ) 2 2 E (YX 2 ) + 1 2 E ( X 1 X 2 ) .

Ly o hm ring ca M ln lt i vi 1 , 2 , dn n h phng trnh cho nghim ti u 1 , 2


1 E ( X 12 ) + 2 E ( X 1 X 2 ) = E (YX 1 ) 2 1 E ( X 2 X 1 ) + 2 E ( X 2 ) = E ( YX 2 )

(1.4)

Ngoi ra, ta c th dng nh l hnh chiu trong khng gian Hilbert L2 . Ta t vn tm phn t Y trong tp ng A :
A : = { X L2 \ X : = a1 X 1 + a2 X 2 }

vi a1 , a2 R ,

sao cho :
Y Y ' = inf
X A

X Y

vi X A .

Nh vy, theo nh l chiu trong khng gian Hilbert Y ' A v Y tha iu kin trn khi v ch khi Y ' A v Y Y ' A v do
< Y 1 X 1 2 X 2 , X > = 0 ,

tc l :

< Y 1 X 1 2 X 2 , X 1 > = 0 < Y 1 X 1 2 X 2 , X 2 > = 0

p dng tnh cht ca tch v hng nh ngha trn ta suy ra (1.4).


1.1.8 PHNG TRNH D ON

13
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

Cho khng gian Hilbert L2 , mt tp con ng A L2 v mt phn t


X L2 , nh l chiu trong khng gian Hilbert khng nh rng tn ti duy nht

mt phn t X ' A sao cho:


< X X ', Y > = 0, Y A

(1.5) l d

Phng trnh (1.5 ) gi l phng trnh d on v phn t X ' : = PA X chiu ca X trong A.

on tt nht ca X trong A. Hay ta c th ni d on tt nht ca X trong A l

1.1.9 K VNG C IU KIN V D ON TT NHT TRONG L2


L Nh ta ni trn, nu X n L2 , X L2 th X n X khi v ch khi:
2

Xn X

= E Xn X

0 khi n

Mt s tnh cht ca s hi t theo ngha bnh phng trung bnh


L Nu X n X th khi n
2

i)

L EX n = < X n ,1 > < X ,1 > = EX


2
2

L ii) E X n = < X n , X n > X , X > = E X <


2

L iii) E ( X n , Yn ) = < X n , Yn > < X , Y > = E < X , Y >

nh ngha 1: ( D on bnh phng trung bnh tt nht ca Y)

Nu A l mt khng gian con ng ca L2 th d on bnh phng tt nht ca Y trong A c nh ngha l phn t Y ' A sao cho :
Y Y'
2

: = inf Y Z = inf E Y Z
Z A Z A

nh ngha 2: ( K vng c iu kin E A X )

14
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

Nu A l mt khng gian con ng trong L2 v cha cc hm hng, nu


X L2 th ta nh ngha k vng c iu kin ca X vi A cho trc l php

chiu

E A X = PA X

Mt khc, v ton t E A X l ton t chiu trn L2 nn E A c cc tnh cht php chiu :


i)
E A ( aX + bY ) = a E A X + b E AY , a, b R
2

L ii) E A X n E A X

L nu X n X

iii) E A1 ( E A 2 X ) = E A1 X nu A1 = A2

1.1 1.2 1.3 1.4 1.5 1.6 1.7 1.8

15
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

1.2 KHAI TRIN CHNH TC CA QU TRNH NGU NHIN


1.2.1 QU TRNH NGU NHIN BIU DIN DI DNG TNG CC HM NGU NHIN C BN nh ngha ( Hm ngu nhin c bn )

Hm ngu nhin c bn l hm c dng :

( t ) = C. ( t )
trong : C l mt i lng ngu nhin

(1.6)

( t ) l hm khng ngu nhin ca bin s t T


Cc c trng ca hm ngu nhin c bn

i) trong :

K vng : E ( t ) = EC . ( t ) = ( t ) . EC
EC l k vng ca i lng ngu nhin C

* Nu EC = 0 th E ( t ) = 0 * Khi xt cc hm ngu nhin c bn c k vng bng khng , ta k hiu l ( t )


=> E ( t ) = 0
0

ii)

Hm t tng quan ca hm ngu nhin c bn ( t ) :


2 K t , t ' = E ( t ) . t ' = ( t ) . t ' . E ( C ) = ( t ) . t ' . DC

( )

( )

( )

( )

trong :
DC l phng sai ca i lng ngu nhin C

iii)

i vi cc hm ngu nhin c bn, ta c cc php bin i tuyn tnh


'

+ Php ton o hm : ' ( t ) = C. ( t )

16
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti + Php ton tch phn xc nh :

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin


T

( t ) dt = C. ( t ) dt
0 0

iv)

Nu G l mt ton t tuyn tnh , ta c : G { ( t )} = C G { ( t )}

nh ngha ( Qu trnh ngu nhin theo cc hm c bn)

Cho qu trnh ngu nhin :

( t ) = E ( t ) + Ci .i ( t )
i =1

(1.7)

trong : Ci l cc i lng ngu nhin c k vng bng 0, i =1, n


E ( t ) l k vng ca ( t ) .

Biu thc (1.7) c gi l khai trin ca qu trnh ngu nhin ( t ) theo cc hm c bn. vi : + cc i lng ngu nhin Ci ( t ) , i =1, n c gi l h s khai trin. + cc hm khng ngu nhin i ( t ) , i =1, n c gi l cc hm ta .
c trng ca qu trnh ngu nhin theo cc hm c bn

Gi s ( t ) biu din c di dng (1.7) , khi : Xt mt ton t tuyn tnh G tc ng ln ( t ) , ta s c : `

( t ) = G { ( t )} = G { E ( t )} + Ci G {i ( t )}
i =1

t G { E ( t )} = EG ( t ) v G {i ( t )} = i ( t ) Khi :

( t ) = EG ( t ) + Ci i ( t )
i =1

17
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

Ta thu c ( t ) theo cc hm c bn vi cc h s C1 , C2 ,...., Cn . Nh vy, nu qu trnh ngu nhin ( t ) khai trin di dng tng cc hm c bn, qua php bin i tuyn tnh G th cc h s khai trin khng thay i, cn k vng v cc hm ta b tc ng theo php bin i tuyn tnh.
1.2.2 KHAI TRIN CHNH TC CA QU TRNH NGU NHIN

Gi s qu trnh ngu nhin khai trin di dng :

( t ) = E ( t ) + Ci .i ( t ) ,
i =1

trong : Ci , i =1, n l cc i lng ngu nhin c k vng bng 0 v ma trn tng quan ki j . Xt hm t tng quan v phng sai ca ( t )
0 0 K t, t ' = E (t ) , t '

( )

( )

trong :

( t ) = Cii ( t )
i =1 n

t = Cii t '
' i =1

( )

( )
()
' = E CiC j i ( t ) j t ij

Khi :
K

( )

n t , t ' = E Ci .C ji ( t ), j t ' ij=11 =


2

()

vi :
E ( Ci Ci ) = E [Ci ] = Di ( Di c gi l phng sai ca Ci )

E Ci C j = kij , i j , i, j = 1, n

)
Trn Th Vn Anh

18
Lun vn thc s ton hc

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

Nh vy :
K t , t ' = i ( t )i t ' Di +
i =1

( )

( )

i ( t ) j ( t ' ) .ki j
i j

(1.8)

t t = t ta c phng sai ca ( t ) :
D ( t ) = i ( t ) Di + i ( t ) j ( t ) ki j
i =1 i j n 2

(1.9)

* Ch : Nu cc h s Ci i = 1, n khng tng quan vi nhau , ngha l ki j = 0 ( i j ) . Khi ta ni (1.7) l khai trin chnh tc ca hm ngu nhin ( t )
Nhn xt

* Khai trin chnh tc ca qu trnh ngu nhin ( t ) l khai trin c dng :

( t ) = E ( t ) + Ci .i ( t )
i =1

trong :
E ( t ) l k vng ca qu trnh ngu nhin ( t )

i ( t ) i =1, n l cc hm ta
Ci i =1, n l cc i lng ngu nhin khng tng quan vi nhau v u

c k vng bng 0 * Nu ( t ) c khai trin chnh tc th hm t tng quan ca n c dng l


K t , t ' = i ( t )i t ' Di
i =1

( )

( )

* Nu ( t ) c khai trin chnh tc th phng sai ca ( t ) c dng l :


D ( t ) = (i ( t ) ) Di
i =1 n 2

19
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

1.2.3 A QU TRNH NGU NHIN V DNG CHNH TC

Cho qu trnh ngu nhin ( t ) biu din di dng :

( t ) = M i . i ( t )
i =1

(1.10)

trong :

i ( t ) i =1, n l cc hm khng ngu nhin


M i l cc i lng ngu nhin tng quan c ma trn tng quan :

D1 .... k12 .... k1n D2 .... k2 n KM = .... Dn

vi :
ki j = E ( M i Ei ) M j E j 0, i, j = 1, n, i j

v EM i = Ei 0 Biu thc dng (1.10) ca ( t ) cha phi l dng chnh tc , do ta cn a n v dng chnh tc. Ta vit biu thc(1.10) di dng :
n n

( t ) = Ei i ( t ) + ( M i Ei ) i ( t )
i =1 i =1

t : Khi :

M i = M i Ei , E ( t ) = Ei . i ( t ) , i =1, n

( t ) = E ( t ) + M i i ( t )
i =1

Biu thc trn cn c th vit di dng :

20
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti
*

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

( t ) = M . ( t )
*

* T

(1.11)

vi : ( t ) = ( t ) E ( t ) v M , ( t ) l cc ma trn ct v T biu din php chuyn v ca ma trn Ma trn tng quan c vit di dng :
* * KM = E M M T

Chn ma trn A sao cho vect : C = A. M c cc thnh phn Ci , i =1, n l cc i

lng ngu nhin khng tng quan


* * * * C.C T = E A M M T AT = AE M M T AT KC = E = A K M AT = DC

(1.12)

vi :
DC l ma trn ng cho m cc phn t trn ng cho l phng sai

ca Ci , i =1, n
DC1 0 ... DC2 ... 0 DC = ... .... ... 0 0 0 0 0 ... DCn

Biu thc ( 1.12) ta thy ma trn A chuyn ma trn tng quan K C v dng ng cho Ma trn K M l i xng v thc , v vy tn ti ma trn trc giao A tha :
A = ai j
n n

Ta c :

21
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti
* * T T

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin


* * ( t ) = M ( t ) = A1 A M ( t ) = A M T

(A )

1 T

(t ) = CT (t )

vi :

C = AM

( t ) = A1 ( t ) = AT

( )

( )

( t ) = A ( t )

(do A l ma trn trc giao nn A1 = AT )

Nh vy ta c qu trnh ngu nhin c a v dng chnh tc :

( t ) = E ( t ) + Ci .i ( t )
i =1

1.2.4 MT S KHAI TRIN CHNH TC C BIT Khai trin Karhunen Love

Qu trnh Wiener {W ( t ) ,0 t 1} khai trin theo cng thc :


Wt ( ) = X i ( )i ( t )
i =0

trong : X i l cc i lng ngu nhin c lp c phn phi chun :


EX i = 0 , DX i = 1 ( 2i +1)2 2 , i = 0,1, 2,..., n

i ( t ) l cc hm khng ngu nhin xc nh bi :

i ( t ) = 2 sin
* vi :

( 2i +1) t , i = 0,1, 2.... 2

Dy hm {i ( t )} c th xem nh mt h trc chun y trong L2 [ 0,1]

22
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti
1

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

(i , j ) = i ( t ) j ( t ) dt = 0 ,
0
i =0

i j

i ( s ) j ( t ) = min( s, t )

Mt khc, dy hm {i ( t )} c th xem nh hm ring ca ton t B c

xc nh bi cng thc:
B ( t ) = B ( s, t ) ( t ) ds
0 1

vi B ( s, t ) = min( s, t ) Cc gi tr ring ca ton t B l :

i =

( 2i +1 ) 2

, i = 0, 1, 2 .

Khai trin theo cc hm Schauder

Xc nh cc hm Haar bi cc biu thc sau :


I1 ( t ) =1 0 t1

1 I2 (t ) = 1

khi 0 t < khi

1 2

1 t <1 2

23
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti
n 2 2 n I 2n + 1 = 2 2 0
n +1 khi 0 t < 2 ( ) n +1 khi 2 ( ) t < 2 n

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

khi 2 n t < 1

i 1 I 2n + i ( t ) = I 2n +1 t n i =1, 2,,...., 2n 2

Cc hm Haar { I n ( t )} to nn mt h trc chun y trong L2 [ 0,1] . Tch phn cc hm Haar ta c cc hm Schauder


Z k ( t ) = I k ( x ) dx
0 T

Cho 1 , 2 .... n l dy cc i lng ngu nhin c lp c cng phn phi chun


N ( 0,1) . Khi qu trnh ngu nhin xc nh bi Wt = i Z i ( t ) s l mt
i =1

chuyn ng Brown tiu chun vi 0 t 1

24
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

1.3 C S TRC GIAO V TRC CHUN TRONG KHNG GIAN HILBERT


1.3.1 NH NGHA ( Trc giao, trc chun )

Hai phn t x, y ca khng gian Hilbert c gi l trc giao, x y nu:


x, y = 0 .

Cho tp hp S H ta vit x S nu mi y S , x y . Phn b trc giao cho tp S trong H, k hiu S , l tp tt c x H sao cho x S . Tch v hng trn khng gian Hilbert H c xc nh:
x = x, x

Tp hp hm

{ k } k K

trong khng gian H l tp trc giao nu mi phn t l


i j , i, j K N

trc giao. Chng hn, i , j = 0,

Nu hm c chun ha sao cho k = 1, k khi tp hp c gi l tp trc chun.


1.3.2 NH NGHA (C s)

Nu tp hp { k }k K bao gm cc hm c lp tuyn tnh trong H c gi l c s ca H. S nhng phn t c s c gi l chiu ca H. Cho c s B = { k }k K ca khng gian Hilbert H, tn ti vi bt k
x H mt tp duy nht h s

{ xk }k K
kK

sao cho : (1.13)

x xk k = 0

H s ny c gi l h s khai trin ca x i vi c s B. T (1.13 ) vit n gin l:

25
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

x=

k K

x
k

(1.14)

1.3.3 NH NGHA (C s trc giao v trc chun)

C s trc giao ca khng gian Hilbert H l tp trc giao { k } k K trong H. Nu trong hm cng tnh k l chun, chng hn k = 1, k , khi n l c s trc chun. Tnh cht ca c s trc chun l khai trin h s xk bi tch v hng ca x vi hm c s trc chun k :
xk = x, k

(1.15)

Bt k tp hp ca hm c lp trong khng gian Hilbert H c th bin i thnh tp trc chun. Hin nhin bt k tp trc giao c th thnh trc chun do c chun ha n gin. Do , hu nh ta xt trc chun hn tp trc giao v c s khng mt tnh tng qut. Xt khng gian con S ca khng gian Hilbert H. Khi ta xc nh php chiu trc giao trn S nh sau:
1.3.4 NH NGHA ( Php chiu trc giao )

Xt c s trc chun

{ k }kK

ca khng gian con S ca H. Php chiu

trc giao ca x H trn S, k hiu: PS x , c cho:


PS x = < x, k > k
kK

26
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

1.4 QU TRNH WIENER


Qu trnh Wiener l mt v d rt quan trng i vi l thuyt xc sut thng k. Qua th nghim ca Brown qu trnh ngu nhin ny c dng lm m hnh chuyn ng ca ht di tc ng va chm hn lon ca cc phn t .
1.4.1 NH NGHA ( Qu trnh Wiener )

Ta gi qu trnh W ( t ) l qu trnh Wiener tha mn cc iu kin sau: i) W(0) = 0 ( h.c ) ii) Vi mi 0 t0 < t1 < ... < tn cc i lng ngu nhin
W (t1 ) W ( t0 ) ,W ( t2 ) W (t1 ),...,W (tn ) W (tn 1 ) l i lng c lp

iii) W(t) c phn phi chun vi k vng bng 0 v phng sai t

1 P {W(t) ( a,b )} = 2 t

e a

u 2 2t

du

iv) W ( t ) l qu trnh lin tc, tc hu ht cc qu o ca W ( t ) l hm lin tc. * Mt qu trnh Wiener W ( t ) vi tham s phng sai bng 1 c gi l qu trnh Wiener tiu chun ( hay chuyn ng Brown tiu chun ). * Nu ta thay W(0) = 0 bi W(0) = x ta s c qu trnh Wiener xut pht t x
1.4.2 CC TNH CHT QU TRNH WIENER V O WIENER Tnh cht 1:

Nu W ( t ) l qu trnh Wiener khi :


E {W ( t ) W ( h )} = t h

27
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin


t h = min (t , h)

trong :

Chng minh:

Gi s, h t 0 , ta s c :
E W ( t )W ( h ) = E (W ( h ) + W ( t ) W ( h ) )W ( h ) = h + E (W ( t ) W ( h ) ) E W ( h ) = h = ht = E W 2 ( h ) + E (W ( t ) W ( h ) )W ( h )

Do W ( h ) c phn phi chun N ( 0, h ) v W ( t ) W ( h ) l c lp vi W ( h ) .


Tnh cht 2 :

Cho X = [ a, b ] v Y = [ c, d ] , trong a < b v c < d xc nh :


W(X) = W(b) - W(a) W(Y) = W(d) - W(c)

Khi :
E {W(X)W(Y)} = ( X Y )

trong : l o Lebesgue
Chng minh:

Khng mt tnh tng qut, gi s vi a c , khi :


0 ( X Y ) = b c d c khi b c khi c < b d khi d < b

(1.16)

Ta c:
E {W ( X ) W (Y )} = E ( W ( b ) W(a) ) ( W ( d ) W ( c ) )

= E {W ( b ) W ( d )} E {W ( b ) W ( c )} E {W ( a ) W ( d )} + E {W ( a ) W ( c )} Khi theo tnh cht 1 ta c :

28
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin


0 E {W ( X ) W ( Y )} = b c d c khi b c khi c < b d khi d < b

Kt hp (1.16) ta c :
E {W ( X ) W ( Y )} = ( X Y )

Tnh cht 3:

Vi j R v t j 0 , trong j = 1, 2, , n :
n 1 E exp i j W( t j ) = exp j =1 2

j , k =1

j k ( t j tk )

Chng minh :

Khng mt tnh tng qut gi s vi 0 t1 t2 ... tn Ta chng minh tnh cht ny bng php quy np trn n. Vi trng hp n =1 , ta thy rng :

E { exp ( i 1W ( t1 ) ) } = exp - 12 t1

1 2

(1.17)

Tht vy ,v tri (1.17) =

1 - x2 exp ( i1 x ) exp ( ) dx 2 t1 2 t1

x = y t1

Khi v tri (1.17)

=
=

y2 exp i1 y t1 exp - dy 2 t1 2 t1

2 1 exp - 12 t1 2 2

1 = exp 12 t1 2

29
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

Vy (1.17) tha mn. Bng phng php quy np ta gi thit :


k-1 1 E exp i j W ( t j ) = exp j=1 2 tl )

j ,l = 1

(t
j l

k 1

(1.18)

vi mi s k, ta ch ra rng tnh cht ny ng vi n = k Ta xt :


i j W ( t j ) = i
j =1 k

W ( t ) + i W ( t )
j =1 j j k k k 1 j =1

k 1

= i j W ( t j ) + i k W ( t k -1 ) i k W ( t k -1 ) + i k W ( t k ) = i k W ( t k ) W ( t k -1 ) + i 'j W ( t j ) j =1
k 1

trong : 'j = j vi j =1, 2,..., k 2 v k' 1 = k 1 + k . Nh vy:


k E exp i j W ( t j ) j =1 k -1 W ( tk ) W ( t k -1 ) exp i j' W ( t j ) = E exp i k j=1

Do tnh cht s gia c lp ca W ( t ) , khi t j t j + 1 ta c W ( t k ) W ( t k -1 ) c lp vi mi W ( t j ) vi j k 1 Bi vy :


k E exp i j W ( t j ) j=1 k -1 W ( t k ) W ( t k -1 ) E exp i j' W ( t j ) = E exp i k j=1

{ (

)}

30
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin


1 = E exp i k W ( t k ) W ( t k -1 ) exp 2

{ (

)}

j ,l = 1

(t
' j ' l

k 1

tl )

do gi thit (1.18). Khi W ( t k ) W ( t k 1 ) c cng phn phi vi W ( t k tk 1 ) Ta c :


E exp i k W ( t k ) W ( t k -1 ) = E exp i k W ( t k tk 1 )

{ (

)}

{ (

)}

1 = exp - k2 ( tk tk 1 ) 2 t c s trn ta c cng thc (1.17) Nh vy ta c:


1 k 1 E exp i j W ( t j ) = exp - k2 ( tk tk 1 ) 2 2 j=1

j , l =1

'j l' ( t j tl ) (1.19)

k 1

m :

1 2 1 k ( t k t k 1 ) + 2 2

i , l =1

k 1

' j

l' ( t j tl )

k 2 1 k 2 ' ' 1 ' 2 1 2 1 2 ' = j l (t j tl ) + k 1 'j t j + ( k 1 ) tk 1 + k tk k tk 1 2 j , l =1 2 2 2 j =1

1 k (t t ) 2 j1 j l j l ,l =

(1.20)

thay (1.20) vo (1.19) ta c:


k 1 E exp i j W ( t j ) = exp - j l ( t j tl ) . 2 j=1

Bng php quy np ta suy ra iu phi chng minh.


o Wiener :

Cho 0 < t1 < t2 < ... < tn v xc nh :

31
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

A = { : ( t1 ) B1 , ( t2 ) B2 ,..., ( tn ) Bn } .

trong : Bi l tp hp Borel ca ng thng thc vi i =1, 2,..., n Khi :

( A) =

1 2 t1

1 1 ... 2 ( t2 t1 ) 2 ( tn tn 1 )
2 (x n xn 1 ) 2 x1 ( x 2 x1 )2 ... exp exp ... exp 2( tn tn 1 ) Bn 2 t1 2(t2 t1 )

B1 B2

dx1dx2 ...dxn

Chng minh :

Ta c:

( A) = P { (t1 ) B1 , (t2 ) B2 ,..., (tn ) Bn }


= P {W ( t1 ) B1 , W ( t 2 ) W ( t1 ) + W ( t1 ) B2 ,..., W ( t n ) W t n -1 + W t n -1 Bn

( )

( )

= P {W ( t1 ) dx1 , W ( t2 ) W ( t1 ) + W ( t1 ) B2 ,...,
B1

W ( t n ) W ( t n - 1 ) + W ( t n -1 ) Bn

= ... P {W ( t1 )dx1 , W ( t 2 ) W ( t ) + x1 dx2 ,...,


1

B1 B2

Bn

W ( tn ) W ( tn 1 ) + xn 1 dxn

}.

Hn na, W ( ti ) W ( ti 1 ) c cng phn phi vi W ( ti ti 1 ) . Nh vy :

( A) = ... P { W ( t1 )dx1 , W ( t 2 t1 )dx2 ,..., W ( t n tn1 ) + xn 1 dxn }


B1 B2 Bn

Wx ( t ) k hiu l qu trnh Wiener ti x, khi :

32
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

( A) = ... P {W ( t1 )dx1 , Wx ( t2 t1 )dx2 ,..., Wx


1

n-1

(t

tn 1 dxn

B1 B2

Bn

Khi , do tnh cht ca s gia c lp, ta c :

( A) = ... P {W ( t1 )dx1} P {Wx ( t2 t1 )dx2 } ,....,


1

B1 B2

Bn

P Wx n -1 t n tn 1 dxn
Nh vy :
1 2 t1 1 2 ( t2 t1 ) 1 2 ( tn tn 1 )

( A) =

...

2 ( x2 x1 )2 ( xn xn 1 ) x12 B ... B exp 2t1 .exp 2 ( t2 t1 ) ... 2 ( t t ) dx1dx2 ... dxn B1 2 n n 1 n

Tnh cht 4 :

Tng bnh phng cc gia s ca qu trnh Wiener ng vi phn hoch


a = t0 < t1 < ... < tn = b ca on t a n b hi t n b a theo bnh phng trung

bnh khi lm mn phn hoch :


max ( t i+1 ti ) 0

lim

( X
n 1 i=0

ti + 1

X ti

=b a

Chng minh:

Ta c :
E X ti +1 X ti
i=0 n 1

E(X
n 1 i=0 n 1 i=0 i +1

ti + 1

X ti

D( X
n 1 i=0

ti + 1

X ti

) = (t

ti ) = b a

Do tnh c lp ca X ti +1 X ti ( i = 0,1,, n 1 )

33
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti
n 1 D X ti + 1 X ti i=0

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

n 1 = D X ti + 1 X ti i=0

= E X ti + 1 X ti i=0
n 1

E X ti + 1 X ti
n 1

2 2 2 3 ( ti +1 ti ) ( ti +1 t i ) = 2 ( ti +1 ti ) i =0 i=0 n 1

n1

2 max ( t i +1 ti ) ( ti + 1 ti ) = 2 ( b a ) max ( t i +1 ti )
i=0

n 1 Vy : khi max ( t i +1 ti ) 0 th D X ti +1 X ti i =0

) )

T :
E

(X
n 1 i =0

ti + 1

X ti

(b a ) = D

(X
n 1 i =0

ti + 1

X ti

khi max ( t i +1 ti ) 0
n 1 hay E X ti +1 X ti i =0

( b a)

khi lm mn phn hoch

Tnh cht 5:

Cho W(t) l qu trnh Wiener tiu chun, khi qu trnh :


1 K (t ) = t W( ) ; t > 0, t K (0) = 0,

cng s l qu trnh Wiener tiu chun.


Chng minh:

chng minh tnh cht ny ta dng phng php hm c trng Khi t > u ta xt :

34
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

1 1 E exp i ( K ( t ) K ( u ) ) = E exp i tW uW t u

1 1 1 = E exp i W ( t u ) u W W t u t
2 2 2 1 21 u 1 = exp ( t u ) t 2 u t 2

2 = exp - ( t u ) 2 Nh vy K ( t ) K ( u ) c phn phi chun N (0, t -u ).

(1.21)

Tnh c lp ca cc s gia ca qu trnh K(u) , c suy ra t h thc sau:


E ( K (u ) K (0) )( K (t ) K (u ) = E K ( u ) ( K ( t ) K ( u ) ) 1 1 1 = E uW tW uW u t u 1 1 1 = E u W t W u 2 W 2 t u u

= uu =0 T (1.21) v (1.22) ta suy ra K(u) l mt qu trnh Wiener tiu chun.


Tnh cht 6

(1.22)

Cc qu o ca qu trnh Wiener hu ht khng u kh vi, cho d chng lin tc hu chc chn : P { : Wt ( ) l kh vi } = 0


Tnh cht 7 :

Hu chc chn hm W ( t ) khng c bin phn b chn trn bt k khong hu hn no :

35
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin


n 1 P : W ( ti +1 ) W ( t i ) > A 1 i =0 A > 0

Tnh cht 8:

W(t) tun theo lut lga lp, ngha l :


W(t) P limsup =1 = 1 t 2t ln lnt P liminf t = 1 = 1 2t ln lnt W(t)

Lut lga lp a phng ca qu trnh Wiener :


W(t) P limsup = 1 = 1 t 0 1 2t ln ln t P liminf t 0 W(t) = 1 = 1 1 2t ln ln t

Tnh cht 9:
W ( t ) l mt Mactingan i vi Ft W

Tnh cht 10 : (c trng Levy ca qu trnh Wiener )


W ( t ) l qu trnh Wiener khi v ch khi :

+ W ( t ) l mt mactingan , W ( 0 ) = 0 hu chc chn. + W ( t ) t l mt mactingan ( i vi Ft W )


2

36
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

1.4.3 QU TRNH WIENER n - CHIU

Mt qu trnh Wiener n - chiu l vect W ( t ) sao cho :


W ( t ) = ( W1 ( t ) , W2 ( t ) ,..., Wn ( t ) )

trong : Wi ( t ) l qu trnh Wiener mt chiu v, vi i j , qu trnh Wi ( t ) v


Wj ( t ) c lp.

Tnh cht 1:

Nu W ( t ) l qu trnh Wiener n - chiu :


E {Wi ( h ) Wj ( t )} = i , j ( h t )

Chng minh :

R rng nu i j khi Wi ( h ) ) v Wj ( t ) c lp v bi vy :
E {Wi ( h ) Wj ( t )} = E {Wi ( h )} E {Wj ( t )} = 0

Hn na, nu i = j ta d dng c tnh cht 1.


Tnh cht 2 :

Vi j = ( j 1 , j 2 ,..., jn ) R n v t j 0 trong j = 1, 2,..., m :


m 1 E exp i j .W ( t j ) = exp j =1 2

j ,k = 1

j . k ( t j tk )

Chng minh :

Theo tnh cht 3 trn , khi s dng tnh c lp ca thnh phn qu trnh Wiener W ( t ) ta c :
m m n E exp i j .W ( t j ) = E exp i jk Wk ( t j ) j=1 j =1 k =1

37
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti
n

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin


m E exp i jk .Wk ( t j ) = k =1 j=1 1 m = exp - j k l k ( t j tl ) k =1 2 j ,l = 1
n

1 = exp 2 1 = exp 2

j ,l = 1 k = 1 m


j l

jk

lk ( t j tl )
tl )

j , l =1

(t

38
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

1.5 TCH PHN ITO


1.5.1 NH NGHA

Gi s trn khng gian ( , F , P ) cho h hm tng cc - i s


Ft F , t 0 v qu trnh Wiener W ( t ) , t 0 , W(0) = 0 vi qu o lin tc

tng thch vi h Ft sao cho s gia W ( h ) W ( t ) sau thi im t c lp vi


- i s Ft .

Cho T l mt s khng m , ta xt NT l lp cc hm ngu nhin


f :[ 0, T ] R tha cc iu kin sau :
T

i)

E f (t ) 0

dt <

ii) f( t ) l hm o c iii) ft l tng thch i vi Ft , ngha l f t l Ft o c xy dng khi nim tch phn Ito ca hm ngu nhin thuc lp NT trc ht ta xt cc hm s cp, ngha l hm c dng :
f (t ) =
n 1

k =0

f (tk )

tk , tk +1

(t )

(1.23)

trong : 0 = t0 < t1 < t2 < ... < tn = T l mt phn hoch ca [ 0,T ] , f (tk) l cc bin ngu nhin o c i vi Ft , vi k = 0, 1, 2, , n ;
I l hm ch tiu

Vi cc hm s cp c dng (1.23) ta xc nh tch phn Ito ca hm ngu nhin c bn bi :


T

f (t ) dW(t) =

k=0

f ( tk ) ( W ( t k + 1 ) W ( t ) )
n -1
k

Vi f NT s tn ti dy hm s cp f n (t ) b chn sao cho : 39


Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti
lim E
n T n

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

( f (t ) f (t ))

dt = 0

T ta nh ngha tch phn Ito cho hm ngu nhin thuc lp NT theo h thc sau
T T

f (t ) dW(t) : = lim
n

f n (t ) dW(t)

1.5.2 CC TNH CHT C BN CA TCH PHN ITO Tnh cht 1: ( tuyn tnh )
T T T

( f (t ) + g (t ) ) dW(t) = f (t ) dW(t) + g (t) dW (t) ,


0 0 0

trong :

, : l nhng hng s

Chng minh:

Ta gi s :
f (t ) =

k =0

n 1

f (tk ) t

,t k k +1

(t ) (t )

g (t ) =

k =0

g (tk ) t ,t
n 1

n 1

k k +1

Do nh ngha
T

( f (t ) + g (t ) ) dW (t) =
0

k =0

( f (t ) + g (t ) ) ( W (t
k k
n 1
k

k +1

) W (t k ) )

k =0

f ( t ) ( W ( t ) W ( t ) ) + g (t ) ( W ( t ) W ( t ) )
k
k +1

n 1

k =0

k +1

= f (t ) dW(t) + g (t ) dW(t)
0 0

Tnh cht 2:

40
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin


T E f (t ) dW(t) = 0 0

Chng minh:
f ( tk ) v W ( t k+1 ) W ( t k ) c lp vi nhau

Bi vy:

E f ( tk ) W ( tk + 1 ) W ( t k )
Khi theo nh ngha :
T E f (t ) dW (t) = 0

= E { f ( tk ) } E W ( t k +1 ) W ( t k )

1 E { f (tk ) W ( t k +1 ) W (tk ) } k=
n 1

E { f ( t )} E { W ( t ) W ( t ) }
n 1 k =1 k k +1 k

= 0
Tnh cht 3: (ng c Ito )
T T T E f ( t ) dW ( t ) g ( t ) dW ( t ) = E f ( t ) g ( t ) dt 0 0 0

Khi f ( t ) g ( t ) ta s c :
T T 2 E f ( t ) dW ( t ) = E f ( t ) dt 0 0
2

Chng minh:

Do nh ngha

E f ( t ) dW ( t ) g ( t ) dW ( t )
0
0

41
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin


n 1 = E f ( t i ) W ( t i +1 ) W ( t i ) g ( tk ) W ( t k +1 ) W ( t k ) i , k = 0

Nu i < k khi do tnh cht c lp Ta c :

E f ( ti ) W ( t i +1 ) W ( t i ) g ( tk ) W ( t k +1 ) W ( t k )

}
}

= E f ( ti ) W ( t i +1 ) W ( t i ) E g ( tk ) W ( t k +1 ) W ( t k ) = 0 Nh vy,

} {

T 2 T n 1 E f (t ) dW(t) g (t) dW(t) = E f ( tk ) g ( tk ) W ( t k +1 ) W ( t k ) 0 k = 0 0

= =

E { f ( t ) g ( t )} E
k =0 k k n 1 k =0 k k

n 1

{ E { f ( t ) g ( t )} E { W ( t

W ( t k +1 ) W ( t k ) tk )
2

k +1

k =0
T

E { f ( tk ) g ( tk )} ( tk +1 tk )

n 1

E { f (t ) g (t )} dt
0

Tnh cht 4 :
T

f (t ) dW(t)
0 T

l hm o c i vi Ft

Chng minh:

Khi

f (t ) d W(t) =

k =0

f (t ) ( W ( t ) W ( t ))
k k +1 k

n 1

V do nh ngha f ( s ) v W ( s ) o c i vi Ft , nn:

42
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

f (t )dW(t)
0

o c i vi Ft

Tnh cht 5
X (T ) = f (t ) dW(t) l mt martingale i vi Ft
0 T

Chng minh :

Vi s < T , do tnh cht 2 , tnh cht 4 v tnh cht s gia c lp Ta c :


E {X ( T ) \ Fs } = X ( s ) + E { X (T ) X ( s ) \ Fs } = X ( s ) + E { X (T ) X ( s )} = X ( s )

Tnh cht 6 :

Vi 0 s < u T
T

f (t )dW =
t

f (t )dWt + f (t ) dWt
u

Tnh cht 7:
T

f .I[
0

t1 ,t2 ]

dWt = f . W ( t 2 ) W ( t1 ) .

trong : f l bin ngu nhin ty o c i vi Ft1 ( t1 t2 ) v bnh phng kh tch


1.5.3 TCH PHN ITO NHIU CHIU

Vect ngu nhin


W ( t ) = ( W1t ,...., W n t )

43
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

c gi l qu trnh Wiener n - chiu nu : + Mi thnh phn Wtk (k = 1, 2,...n) l qu trnh Wiener 1 chiu + Cc thnh phn Wtk , k = 1,..., n l nhng qu trnh ngu nhin c lp

Gi s a = aij ( t ) l ma trn m n sao cho mi aij (t ) thuc NT . Khi ta nh ngha :


X = a dW ( t )
0

l ma trn m 1 ( hay vect ct m - chiu ) m thnh phn th i ca n l : X i = aij dWtj ,


j =1 0 n T

i = 1,..., m

1.5.4 VI PHN NGU NHIN CA HM HP, CNG THC ITO

Trong php tnh vi phn thng thng c vi phn ca o hm hp nh sau : Gi s X t l hm kh vi sao cho :
dX ( t ) = a dt

Gi s g (t, x) l hm hai bin kh vi. Khi cng thc tnh vi phn ca hm s hp Y = g ( t , X ( t ) ) dng :
dY ( t ) = g ( t , X ( t ) ) dt + g ( t , X ( t ) ) dX ( t ) t t g g = ( t , X ( t ) ) + ( t , X ( t ) ) a dt x t

Ta xt vi phn ngu nhin Ito , ta c :


Cng thc Ito 1- chiu : nh ngha:

Tch phn ngu nhin Ito hay qu trnh Ito (1chiu ) l qu trnh ngu nhin lin tc X ( t ) trong L2 c dng :

44
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin


dX ( t ) = a ( t ) dt + b ( t ) dWt

nu:

X (t ) = X (0) + a ( s ) ds + b( s ) dWs ,0 t T
0 0

trong : a ( t ) v b ( t ) l cc qu trnh ngu nhin tng thch i vi F ( t ) o c sao cho :


T P a ( t ) dt < =1 0 T 2 P b ( t ) dt < =1 0

Cng thc Ito :

Nu X(t) l qu trnh Ito dng : dX ( t ) = a ( t ) dt + b ( t ) dWt v g ( t , x ) l mt hm mt ln kh vi lin tc theo t, hai ln kh vi lin tc theo x. Khi qu trnh ngu nhin Y ( t ) = g ( t , X ( t ) ) c vi phn tnh theo cng thc sau :
dY (t ) = g g 1 2 g t , X (t ) ) .b 2 (t ) dt ( t , X (t ) ) dt + ( t , X (t ) ) dX (t ) + 2 ( t x 2 x

hay c th vit cch khc :


g 1 2 g g dY (t ) = ( t , X (t ) ) + a ( t ) ( t , X (t ) ) + ( t , X (t ) ) .b 2 ( t ) dt x 2 x 2 t

+ b (t )

g ( t , X (t ) ) dW(t) x

Cng thc Ito nhiu chiu :

Gi s {W(t), t [ 0,T ]} l qu trnh Wiener nhiu chiu, tc l, cc thnh phn ca n c lp vi nhau, v mi thnh phn ca n : {Wi (t ), t [ 0, T ]} l mt qu trnh Wiener mt chiu ( i = 1,,n)

45
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

nh ngha:

Tch phn ngu nhin Ito hay qu trnh Ito n - chiu l qu trnh ngu nhin vect lin tc X ( t ) = ( X 1 (t ),..., X n (t ) ) sao cho mi thnh phn ca n l qu trnh Ito:
X i (t ) = X i (0) + ai (t ) dt + bij dWi (t ), 0 t T
0 0 j =1

trong : {ai (t )} , i = 1,..., n v tng thch i vi Ft sao cho :


P
T

{b (t )} , i, j =1,..., n
ij

l cc qu trnh ngu nhin

a (t ) dt < = 1
i 0

T 2 P bij (t ) dt < =1 0

Trong trng hp nh th ta ni X t c vi phn ngu nhin v ta vit :


dX t = Adt + B dWt

Cng thc Ito nhiu chiu:

Cho qu trnh ngu nhin Wiener n - chiu


W(t) = ( Wt1 , Wt2 ,..., Wtn )

V mt qu trnh ngu nhin k - chiu

(t ) = ( 1 (t ), 2 (t ),..., k (t ) )
C vi phn ngu nhin:
dX (t ) = A(t ) dt + B (t ) dW(t)

(1.24)

trong A(t) l hm vect


A(t ) = ( a1 (t ), a 2 (t ),..., a k (t ) )

46
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin


i = 1, 2,..., k j =1, 2,..., m

v B (t ) l ma trn cc hm o c bi j (t ) Ta c th vit di dng ta nh sau :

1 1 dX t1 = a1 dt + b1 dWt1 + ... + bm dWtm 2 2 2 2 2 m dX t = a dt + b1 dWt + ... + bm dWt ............................... dX k = a k dt + b k dW k + ... + b k dW m m 1 t t t

Cng thc vi phn Ito m rng c dng :

Vi qu trnh ngu nhin k- chiu , c vi phn ngu nhin (1.21) v Y(t) l hm kh vi lin tc mt ln theo t , hai ln theo xi v xj ng thi cc o hm ring

Y b chn x i

Ta c:
n k Y dY (t ) = i (t ).bij (t ) dWi j + j =1 i =1 x
k n Y 1 k 2Y Y (t ) + i (t )a i (t ) + i j (t ) bli (t )bl j (t ) dt 2 i , j =1 x x i =1 x l =1 t

47
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

CHNG 2 A THC HERMITE V KHAI TRIN FOURIER HERMITE


2.1 A THC HERMITE
Trn trc thc R = ( , + ) vi o Gauss :

(dx) = ( x) dx ,
trong
( x) =

(2.1) .

1 x2 e 2

2.1.1
l :

NH NGHA

Ta nh ngha khng gian cc hm bnh phng kh tch vi o Gauss


+ L ( R, ) = f ( x), f ( x)2 (dx) <
2

Tch v hng trong khng gian ny c xc nh l : < f , g > =


+

f ( x) g ( x) (dx) =

f ( x) g ( x) ( x) dx

Gi s, l bin ngu nhin Gauss chun vi phn phi N ( 0,1) ,khi :


< f , g > = E [f ( ) g( )]

vi E l ton t k vng Ta k hiu khng gian Hilbert trong nh ngha trn l L2 ( R, )

48
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

2.1.2 LIN H GIA A THC TRC GIAO V A THC HERMITE

a thc Hermite c xc nh l:
Pn ( x ) = ( 1)
n

x2 e2

x d n 2 e , n = 0,1, 2... dx n

(2.2)

Pn ( x ) l a thc trc giao i vi o Gauss

n , m N ,

< Pn , Pm > = E Pn ( ) Pm ( ) = n ! ( n, m ) 0 , n m = n! , n = m

Do a thc Hermite chun ha c xc nh :


1 x n Pn ( x) 2 ( 1) n e 2 d 2 ) Hn ( x) = = (n!) n (e dx n!
x2
2

(2.3)
2

{H n ( x ) , n = 0,1,...} l c s trc chun trong khng gian Hilbert L ( R, ) .


Khi H 0 ( x ) =1 , ta c:
E H n ( ) = H n ( x) d ( x) = ( H n ,1) = 0, nu n 0
+

(2.4)

Bi vy a thc Hermite ca bin ngu nhin Gauss chun c k vng bng 0 Cng nh hu ht nhng a thc trc giao, a thc Hermite c hm sinh
z2 + z x ( x, z ) = e 2

(2.5)

Khai trin ( x, z ) thnh chui Taylor ca bin z ( x c xem nh mt tham s) Ta c:

n ( x, z ) ( x, z ) = z n n=0

zn ) z =0 ( n!

49
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

Mt khc,

( x, z ) = e
=e

z2 + zx 2

= e e
n

x2 2

( z x )2
2

x2 2

( 1)

n=0

dn . n ! dx n

x e 2

n z

n=0

Pn ( x ) n z n!

(2.6)

Bi vy h s khai trin Taylor ( x, z ) l a thc Hermite


n ( x, z ) Pn ( x ) = z n
z =0

(2.7)

Hm sinh (2.5) l hm ly tha trong tnh cht ca a thc Hermite


2.1.3 O HM CA A THC HERMITE

o hm 2 v cng thc (2.2) i vi x ta c :


x x dn x d n + 1 x2 2 2 2 P ( x ) = ( 1) x e e e e dx n dx n + 1
2 2 2 2

' n

=> Pn' ( x ) = x Pn ( x ) Pn + 1 ( x )

(2.8)

Mt khc, o hm 2 v (2.6) i vi x ta c :
( x , z ) = z ( x , z ) = x =


n=0

Pn ( x ) n! Pn' ( x ) n!

z n +1 zn

n=0

S chuyn ly ch s tch phn trong

n=0

Pn ( x ) n!

n +1

=
n=0

Pn' ( x ) n!

zn

50
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

n =1

Pn 1 ( x )

Pn' ( x ) n z = z ( n 1)! n n! =0
n

So snh h s z n ta c : Pn' ( x ) = n Pn 1 ( x )

( n 1)

(2.9)

H thc quy ca a thc Hermite :

Ta c th s dng h thc quy o hm php ton Hermite Kt hp cng thc (2.8) v (2.9) trn
Pn' ( x ) = x Pn ( x ) Pn + 1 ( x ) Pn' ( x ) = n Pn 1 ( x )

Ta suy ra c :
x Pn ( x ) Pn + 1 ( x ) = n Pn 1 ( x )

Hay
Pn + 1 ( x ) = x Pn ( x ) n Pn 1 ( x ) , n =1, 2,...,

T cng thc (2.8) ta c :


Pn + 1 ( x ) = x Pn ( x ) Pn' ( x ) , n =1, 2,...

(2.10)

o hm i vi x ta c :
Pn' + 1 ( x ) = Pn ( x ) + x Pn' ( x ) Pn'' ( x ) (n +1) Pn ( x ) = Pn ( x ) + x Pn' ( x ) Pn'' ( x )

hay

Pn'' ( x ) x Pn' ( x ) + n Pn ( x ) = 0

(2.11)

y l php ton a thc Hermite S dng h thc quy (2.10)


Pn + 1 ( x ) = x Pn ( x ) n Pn 1 ( x ) , n =1, 2,...,

51
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

vi P1 ( x ) = 0, P0 ( x ) = 1 Ta c th d dng c cc a thc Hermite l :


P ( x ) = x P0 ( x ) = x.1 = x 1 P2 ( x ) = x P ( x ) P0 ( x ) = x. x 1= x 2 1 1 P3 ( x ) = x P2 ( x ) 2 P ( x ) = x ( x 2 1) 2 x = x3 x 2 x = x3 3 x 1 P4 ( x ) = x P3 ( x ) 3 P2 ( x ) = x ( x3 3 x ) 3 ( x 2 1) = x 4 3 x 2 3 x 2 + 3 = x 4 6 x 2 + 3 P5 ( x ) = x P4 ( x ) 4 P3 ( x ) = x5 10 x3 + 15 x

H thc quy ca a thc Hermite chun:

Ta c :
H n ( x ) = ( n !)

1 2

( 1)

x2 2

dn dx n

x e 2

o hm 2 v ta c :
' H n ( x ) = ( n !) 1 2

x2 d n x2 ( 1) x e 2 n e 2 dx
n

x x d n +1 2 2 e + e dx n + 1
2

' H n ( x ) = x H n ( x ) + H n + 1 ( 1) n + 1

(2.12)

S chuyn ly ch s tch phn v so snh h s zn ta c :


' H n ( x ) = n H n 1 ( x )

(2.13)

Vi a thc Hermite chun, kt hp (2.12) v (2.13) h thc quy tr thnh


x H n ( x ) n + 1 H n + 1 ( x ) = n H n 1 ( x )

n + 1 H n + 1 ( x ) x H n ( x ) + n H n 1 ( x ) = 0

(2.14)

vi H 1 ( x ) = 0,

H 0 ( x ) =1

Vy theo quy tc o hm ta c

52
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin


' H n ( x ) = n H n 1 ( x )

2.1.4 CC B CA A THC HERMITE B 1 :

( x ) H n +1 ( x ) =

d ( x ) H n ( x ) , n + 1 dx

(2.15)

trong ( x) l mt Gauss (2.1)


Chng minh :

Do php tch phn v h thc quy (2.14) ta c:


d [ ( x) H n ( x)] = '( x) H n ( x) + ( x) H 'n ( x) dx

Theo cng thc (2.13) : nn :

' H n ( x ) = n H n 1 ( x )

d ( x ) H n ( x ) = x ( x) H n ( x) + n ( x) H n1 ( x) dx = ( x ) x H n ( x ) + n H n 1 ( x ) = do cng thc (2.14) Chia 2 v cho


B 2:
n + 1 , ta c (2.15)

n + 1 ( x) H

n +1

( x)

Vi bt k s nguyn k v l khng m , k hiu k l = min {k , l} Ta c:

53
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

H k ( x) H l ( x) =
trong :

h k l

Z ( k , l , h) H k + l 2 h ( x )

(2.16)

k Z ( k , l , h ) = ( k )( l )( k +lh2h) h h

1/ 2

(2.17)

Chng minh:

T cng thc (2.6) ta c :

( x, z ) ( x, ) =
k =0 l =0

Pk ( x ) Pl ( x ) k l z k !l !

(2.18)

Mt khc:

( x, z ) ( x, ) = e
=e

z2 + zx 2

.e

2
2

+ x

z2 + 2 + ( z + ) x 2
x2 2

= e z e e =
=

( z + x )2
2

h=0

( z )
h!

v=0

Pv ( x ) v!

( z + )

h =0 v =0

Pv ( x) 1 ( z ) h ( z + )v h! v!

h =0 v =0

Pv ( x)

h!

0 u v

1 u u + h v+ hu z v! v

Cho v = u + s khi u v th tng ng s 0 . Cng thc trn c th vit:

( x, z ) ( x, ) =
h = 0 u = 0 s =0

Pu + s ( x ) h !u !s !

z u + h s + h

54
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

k hiu u + h = k , s + h = l Khi u = k h 0, s = l h 0 , ta c h k l Thay i tng trn ta c:


Pu + s ( x ) k l ( x, z ) ( x, ) = z k = 0 l = 0 u + h = k h !u ! s ! s + h=l

k =0 l = 0 h k l

h !( k h )!( l h )! Pk + l 2 h ( x )

Pk + l 2 h ( x )

z k l

Bi vy , ta c:

( x, z ) ( x, ) =

k =0 l =0 hk l

h !( k h )!( l h )!

z k l

(2.19)

So snh cng thc trn vi (2.18) ta c:

Pk ( x ) Pl ( x ) =
m Pn ( x ) = ( n !)
1/ 2

hk l

h!( k h )!( l h )! P

h k l

k !l !

k + l 2h

( x)

(2.20)

H n ( x ) nn :
H k ( x ) Hl ( x ) =

k + l 2h

( x ) Z ( k , l , h) .

B 3:

Gi s Hn(x) l a thc Hermite chun v l bin ngu nhin Gauss chun. Khi : trong : a l hng s ty .
Chng minh:

E [ H n ( + a)] =

an n!

T hm sinh (2.6) ta c:

55
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

( x + a , z) =
Mt khc:

Pn ( x + a) n z n! n=0

z2 + z ( x + a) 2 z2 +xz az 2

( x + a, z ) = e

=e

a i i Pj ( x ) j = z z i =0 i ! j = 0 j ! a i Pn i ( x ) n = z n = 0 i = 0 i ! ( n i )!

So snh 2 cng thc trn ta c:


Pn ( x + a ) n a i Pni ( x) n n! z = i ! (n i)! z n=0 n=0 i =0

Pn ( x + a ) = a
i =0

n! Pn i ( x ) i ! ( n i )!

Ly k vng 2 v :

E [ P( n i ) ( )] => E Pn ( + a ) = i = 0 i ! ( n i )!
= a n E P0 ( ) vi i = n

ai

n!

*** Ch :

E[ Pk( ) ] = k ,0 =

0 khi k 0 1 khi k = 0

Nh vy ,ta c :

E H n ( + p) =

E [ Pn ( + a)] n!

an n!

56
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

2.2 KHAI TRIN FOURIER - HERMITE CA HM BIN NGU NHIN GAUSS


2.2.1 KHAI TRIN FOURIER - HERMITE

Khi a thc Hermite l c s trc giao trong L2 ( R, ) , vi bt k hm


f ( x) L2 ( R, ) tn ti khai trin Fourier - Hermite f ( x ) = f n H n ( x)
n =0

trong

f n = f ( x ) H n ( x ) ( dx )

Mt khc, ta xem f L2 ( R, ) nh mt hm ca bin ngu nhin n v Gauss vi E f 2 ( ) < + . Bi vy hm ngu nhin f ( ) c khai trin Fourier - Hermite :

f ( ) = f n H n ( )
n =0

f n = E f ( ) H n ( )
iu ny nht qun vi khai trin Fourier Hermite (2.21) v rng : E H n ( ) = 0 , vi n > 0 T nh l Parseval, ta c: E[f2( )]=
2

(2.21)

n=0

fn

(2.22)

Thng thng khai trin Fourier - Hermite l cng thc cho hm tt nh trong khng gian u L2(R) vi o Lebesgue. Xc nh hm Hermite l:

n ( x ) = 1/ 2 ( x ) H n ( x )
trong ( x) l phn phi Gauss (2.1)

57
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

Dng hm Hermite { n ( x )} l c s trc chun trong L2(R). Vi bt k hm g ( x ) L2 ( R ) , c khai trin:


g ( x) = g n n ( x)
n

(2.23) (2.24)

f n = g ( x) n ( x) dx
R

Lin quan khai trin (2.21) n (2.24) , vi bt k hm f ( x ) L2 ( R, ) , ta c


F ( x) = f ( x) 2 ( x)
1

Khi khai trin (2.21) l tng ng

F ( x ) = Fn n ( x )
n

Fn = F ( x ) n ( x ) dx
R

2.2.2 TNH CHT

Gi s f ( x ) B k ( R ) , khi h s Fourier - Hermite f n = ( f , H n ) l:


( 1)n n E f ( ) ( ) , n! fn = k ( 1) E f k , n... n k + 1 ( ) ( ) nk

(2.25)
n>k

trong :

E l k vng i vi o Gauss n v .

Chng minh:

Da vo cng thc (2.15) ta c


f n = f ( x )H n ( x ) ( x ) dx
+

58
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

1 d = f ( x) [ H n1 ( x) (dx)] dx n 1 = f '( x) H n1 ( x ) ( x)dx n


do php quy np ta d dng c cng thc (2.25) Khai trin Fourier Hermite (2.21) c th m rng thnh a chiu. Vi ch s hu hn = ( 1 , 2 ,..., d ) vi thnh phn s nguyn khng m, xc nh a thc Hermite nhiu bin bng tch v hng
H ( x ) = H i ( xi )
i =1 d

Khi { H ( x ) } l c s trc giao trong khng gian Hilbert L2 ( R d , d ) , trong d l o Gauss d chiu trn R d . K hiu = (1 , 2 ,..., d ) l vect ngu nhin vi nhng thnh phn c lp. Gi s l hm ca bin ngu nhin vi E q 2 ( ) < khi

q (.) L2 ( R d , d ) v tn ti khai trin Fourier Hermite : q ( ) = q H ( )

vi q = E q ( ) H ( ) Mt khc, ta c :
E q ( ) = q0 , E q 2 ( ) = q

Khai trin ph hp vi khng gian hu hn chiu L2 ( R d , d ) vi d <

59
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

CHNG 3 QU TRNH NGU NHIN DNG HERMITE


T khi nim v qu trnh ngu nhin Wiener kt hp vi cc a thc Hermite ta s xy dng c qu trnh ngu nhin dng Hermite . Chng s tr thnh c s trc giao ca khng gian cc qu trnh ngu nhin. V vy trong chng ny ta tp trung nghin cu v nu c mt s c tnh ca vi ngu nhin i vi qu trnh ngu nhin dng Hermite. V mt l thuyt chng c nhng tnh cht l th v cng c nhiu ng dng quan trng. T a thc Hermite mt bin chng 2 ta m rng a thc Hermite hai bin chng 3. Ta bt u khi nim v qu trnh ngu nhin dng Hermite

3.1 KHI NIM V QU TRNH NGU NHIN DNG HERMITE


3.1.1 NH NGHA

a thc Hermite bc n l a thc xc nh bi :


u2 2t

H n ( u, t )

(t ) =
n!

u2 d n 2 t e , n du

n = 0,1, 2....

(3.1)

3.1.2 CC V D

Theo nh ngha trn, ta c :

60
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

Khi n = 0 : Khi n = 1 : Khi n = 2 : Khi n = 3: Khi n = 4 :

H 0 ( u , t ) =1 H 1 ( u, t ) = u u2 t H 2 ( u, t ) = 2 2
*

u 3 tu H 3 ( u, t ) = 6 2
*

H 4 ( u, t ) =

u 4 tu 2 t 2 + 24 4 8

..

61
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

3.2 TP TRC CHUN Y TRONG L2 ( R ) V L2 ( R n )


Trong phn ny ta xc nh hm Hermite chun suy rng.
3.2.1 NH NGHA

Vi m = 0, 1, 2, v t [ 0, T ] , ta xc nh a thc Hermite suy rng trong


v a (t ) b (t )

bc m l
( v a ( t ) )2 d m ( v a ( t ) )2 exp m exp 2b(t ) 2b(t ) dv

Qm ( v, t ) = ( 1)

(b (t ))

m 2

(3.2)

Cng thc (3.2) c gi l a thc Hermite suy rng vi hai bin (v, t) Theo nh ngha t (3.2) ta s thu c Khi m = 0 : Khi m = 1 :
Q0 ( v, t ) =1 Q1 ( v, t ) = v a (t ) b (t )
2

Khi m = 2:

v a (t ) Q2 ( v, t ) = 1+ b (t )

3.2.2 CC TNH CHT Tnh cht 1:


Q 'm (v, t ) = m Qm1 (v, t ) b(t )

(3.3)

Ch :

Vi m = 0, 1, v t [ 0, T ]

62
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

o hm 2 v biu thc (3.2) theo bin v ta c :


1 v a (t ) Qm+1 (v; t ) = Qm (v; t ) ( b(t ) ) 2 Q 'm (v; t ) b(t )

(3.3)

Vi m = 1,2, v t [ 0, T ] t (3.3) v ( 3.3) Ta c


v a (t ) Qm+1 (v, t ) .Q (v, t ) + mQm1 (v, t ) = 0 b(t ) m

Tnh cht 2:

Vi bt k s nguyn m v k khng m ,
( v - a (t) )2 I = exp Qk (v; t )Qm (v; t )dv 2 b(t ) R k m 0, = k =m k ! 2 b(t ),

(3.4)

Chng minh :

Gi s vi m k Cho
Khi :
( v -a ( t ) )2 k k exp Qk ( v, t ) = ( 1) ( b ( t ) ) 2 k ( v, t ) 2b ( t )

( v - a( t ) )2 (v; t ) = exp 2 b( t )

S dng cng thc trn thay vo cng thc (3.4) ta c :


I ( 1) ( b(t ) ) 2 ( k ) (v, t )Qm (v, t )dv
k R k

63
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

p dng cng thc tnh tch phn tng phn ta c :


k k k 1 I ( 1) ( b(t ) ) 2 ( ) (v; t )Qm (v; t )

(
R

k 1)

' (v; t ) Qm (v; t ) dv

= ( 1)

k +1

' ( b(t ) ) 2 ( k 1) (v; t ) Qm (v; t ) dv

Tip tc cch ny ta c
( I = ( 1) k + m ( b(t ) ) 2 ( k m ) (v; t ) Qmm ) (v, t ) dv

Ta xt 2 trng hp : + Trng hp 1: Nu m < k th I = 0 +Trng hp 2: Nu m = k , s dng cng thc (3.3) trn


I = ( 1)
2k 2 ( v - a (t) ) exp du k 2 b(t ) b(t ) 2

( b(t ) )
R

k 2

k!

( v - a (t) )2 = k ! exp du 2 b(t) R

= k ! 2 b ( t ) Vy tnh cht 2 chng minh xong.


3.2.3 NH NGHA

Vi m = 0,1.. v t [ 0, T ] ta xc nh hm Hermite suy rng bc m l :


( v - a (t) )2 hm (v; t ) = Qm (v; t ) exp 4 b(t )

64
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

V ta xc nh hm Hermite chun suy rng bc m l


K m (v; t ) = m ! 2 b(t )

1 2

hm (v; t )

(3.5)

3.2.4 TNH CHT

Tp hp hm { K m }m=0 xc nh bi (3.16) l tp hp c s trc giao L2 ( R )

Chng minh:

S dng cng thc (3. 5) trn vi mi s nguyn k v m khng m

(v; t ) K m (v; t )dv 2 b(t )

(k!

1 2

hk ( v; t ) m! 2 b(t ) 2 b(t )

1 2

hm ( v ; t ) dv

= k ! 2 b(t ) = k ,m W

) ( m!

1 2

1 2

( v - a (t) )2 Qk (v, t )Qm (v, t )exp - 2b(t ) dv R

65
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

3.3 MT S C TNH CA VI PHN NGU NHIN I VI QU TRNH NGU NHIN DNG HERMITE
3.3.1 NH NGHA

Cho { Wt :t 0 } l qu trnh Wiener tiu chun mt chiu (chuyn ng Brown ), khi ta xc inh cng thc Hermite bi cng thc truy hi sau :
H 0 ( Wt , t ) : =1 H 1 ( Wt , t ) : = Wt Wt2 t 2 2 * W 3 tW H 3 ( Wt , t ) : = t t 6 2 4 * Wt t Wt2 t 2 H 4 ( Wt , t ) : = + 24 4 8 H 2 ( Wt , t ) : =
* * *

---------------------------------------- * * 1 H n ( Wt , t ) : = Wt H n 1 ( Wt , t ) t H n 2 ( Wt , t ) , n
*

n = 2,3...

Hoc ta c th xc nh cch khc bi cng thc truy hi sau :


H n ( Wt , t ) : =
*

( t )

x2 exp n! 2t

dn n dx

x 2 exp - 2t

x = Wt

Vy

H n ( Wt , t ) , n N

l qu trnh ngu nhin v ta gi chng l qu trnh

ngu nhin dng Hermite.

66
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

3.3.2 NH L

Cho H n = H n ( Wt , t ) l qu trnh ngu nhin dng Hermite. Khi vi m nguyn v ln hn 1 ta s c vi phn ngu nhin
* m 1 * m ( m 1) * m 2 * 2 * m d H n =mH n d H n + H n H n 1 dt 2

(3.6)

chng minh nh l trn ta cn chng minh b sau


3.3.3 B :

i vi qu trnh ngu nhin dng Hermite ta s c


d H n ( Wt , t ) = H n 1 ( Wt , t ) dWt
* *

(3.7)

Chng minh:

Trc ht ta nhn xt :
u2 exp 2t dn n d dn 2t = n exp u 2 d =0 = ( t )
n

( u - t )2 exp 2t

= 0

u 2 dn exp - du n 2t

suy ra :
dn d n
n u2 u2 2t n d = exp exp u exp ( t ) 2 du n 2t 2t =0

(***)

M theo (3.1)
H n ( u, t )
*

( t ) =

u2 d n u2 exp n exp - n! 2t du 2t

n * u2 u2 n d => exp ( t ) exp - = n ! H n ( u , t ) du n 2t 2t

67
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

Thay vo (***) ta c :
* dn 2t = n ! H n ( u, t ) exp u 2 dn =0

2t Vy theo khai trin Taylor i vi hm exp u ti = 0 ta s c : 2 2t exp u = 2

H ( u, t )
n n=0

Mt khc , nu ta p dng cng thc It cho hm

t = exp Wt

2t

= 2

H n ( Wt , t ). n
n=0

(3.8)

Ta s c t li l nghim ca phng trnh vi phn ngu nhin


dt = t dWt ( 0 ) =1 t =1 + s dWs
0
t

T , ta c:

n H n =1+ n H n dWs =1+ n H n 1 dWs


n=0

(3.9)

0 n =0

n =1

H n ( Wt , t ) = H n 1 ( Ws , s ) dWs
0

Vy

d H n ( Wt , t ) = H n 1 ( Wt , t ) dWt

Vy b chng minh xong.

68
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

* Chng minh nh l 3.3.2 p dng cng thc It cho hm Y ( X t , t ) = X tm vi m nguyn , ln hn 1 v


X t H n ( Wt , t )
*

T cng thc Ito


Y Y 1 2Y dY (t ) = t , X (t ) ) .b 2 (t )dt ( t , X (t ) ) dt + ( t , X (t ) ) dX (t ) + 2 ( t x 2 x

V (3.7) ta suy ra c (3.6) Vy nh l 3.3.2 chng minh xong.


V d :

Vi m = 2 t cng thc (3.6) ta c :


* * * 2 * 2 d H n = 2 H n d H n + H n 1 dt

(3.10)

Ch :

Cng thc (3.8) cn c th thu c t nhn xt sau: Gi s X 1 v X 2 c vi phn ngu nhin tng ng l: dX 1 = a1dt + b1dWt dX 2 = a2 dt + b2 dWt Khi :
d ( X 1 . X 2 ) = X 1dX 2 + X 2 dX 1 + b1b2 dt

Vi X 1 X 2 H n ( Wt , t ) S dng cng thc (3.7) ta c c cng thc (3.10)


3.3.4 H QU:

Cho H n ( Wt , t ) l cc qu trnh ngu nhin dng Hermite, ta s c :

69
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

*
n

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

H (W ,t ) = e
n=0

t 2

exp ( Wt )

(3.11)

Tht vy khi s dng cng thc (3.8) vi = 1 ta s c c (3.11)


3.3.5 CC TNH CHT CA QU TRNH DNG HERMITE
*

Cho H n ( Wt , t ) , n =1, 2,3..., t 0 l cc qu trnh ngu nhin dng Hermite , ta s c:

a) E H n ( Wt , t ) = 0 .
t * 2 tn *2 b) E H n ( Wt , t ) = E H n 1 ( Ws , s ) ds = . 0 n!
* t * c) E H n ( Ws , s ) H n 1 ( Ws , s ) dWs = 0 . 0

(3.12)

(3.13)

(3.14) (3.15)

d) d H n + 1 ( Wt , t ) = H n ( Wt , t ) dWt .

t * t * * * t E H n ( Ws , s ) dWs H m ( Ws , s ) dWs = E H n1 ( Ws , s ) H m1 ( Ws , s ) ds = 0, 0 e) 0 0

n, m N , n m

(3.16)

Chng minh:

Chng minh tnh cht (a) v (b)

Ta c :

70
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti
H n ( Wt , t ) L2 ( 0, t )
*

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin


n =1, 2,3,...; t > 0

v t (3.7) ta c :
H n ( Wt , t ) = H n 1 ( Ws , s ) dWS
0 * * t *

(3.17)

Ta chng minh (a) v (b) i vi cc hm bc nhy, H n 1 ( Ws , s ) v gi s rng H n 1 ( Ws , s ) = H n 1


* * (k )

khi sk s sk + 1 ; H n 1 l

* (k )

F ( sk ) - o c v

F ( sk ) c lp vi - trng sinh bi chuyn ng Brown trong tng lai sau

thi im sk a) Ly k vng 2 v (3.17)


* t * E H n ( Wt , t ) = E H n 1 ( Ws , s ) dWS 0

* (k ) = E H n 1 W ( s k +1 ) W ( s k ) k =0
n 1

=
* (k )

* (k ) E H n1 k =0
n 1

E W ( s k +1 ) W ( s k ) = 0

do H n 1 v W ( s k +1 ) W ( s k ) c lp vi nhau Vy E H n ( Wt , t ) = 0 b) =>
2 t * n 1 ( (j E H n 1 dWS = E H nk)1 H n )1 W ( s k +1 ) W ( s k ) W ( s j +1 ) W ( s j ) 0 k, j =0

)(

)}

Vi j < k

71
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin


* (k ) *

khi W ( s k +1 ) W ( s k ) c lp vi H n 1 H n 1 W ( s j+1 ) W ( s j ) Ta c :
* (k ) * ( j) E H n 1 H n 1 W ( s k +1 ) W ( s k ) W ( s j+1 ) W ( s j ) = (k ) * ( j) * E H n 1 H n 1 W ( s j +1 ) W ( s j ) E W ( s k +1 ) W ( s k ) = 0

( j)

( (

)(

) (

(do E W ( s k +1 ) W ( s k ) = 0 ) Do :
2 t * E H n 1dWs = 0

* ( k ) 2 2 E H n 1 W ( s k +1 ) W ( s k ) 0 k= * ( k ) 2 n 1 2 = E H n 1 E W ( s k +1 ) W ( s k ) k =0
n 1

* ( k ) 2 = E H n 1 ( s k +1 s k ) k =0 t * 2 = E H n 1 dt 0
n 1

Vy

t * 2 *2 E H n ( Wt , t ) = E H n 1 ( Ws , s ) ds 0

Chng minh (c )
t t * 2

T h thc (3.10) ta c :
H
2 n

( W t ) = 2 H ( W , s ) H ( W , s ) dW + H ( W , s ) ds
t, n s n 1 s s n 1 s 0 0

Ly k vng 2 v

72
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

* t * t * 2 *2 => E H n ( Wt, t ) = 2 E H n ( Ws , s ) H n 1 ( Ws , s ) dWs + E H n 1 ( Ws , s ) ds 0 0

Theo tnh cht (b)


*2 t * E H n ( Wt , t ) = E H n21 ( Ws , s ) ds 0

nn
* t * 2 t * t * 2 E H n 1 ( Ws , s ) ds = 2 E H n ( Ws , s ) H n 1 ( Ws , s ) dWs + E H n 1 ( Ws , s ) ds 0 0 0

Vy

H n ( Ws , s ) H n 1 ( Ws , s ) dWs = 0

Vy tnh cht (c) chng minh xong Chng minh tnh cht (d) : ng thc (3.15) chnh l ng thc (3.7) m ta chng minh Chng minh tnh cht (e) : da vo tnh ng c Ito ca tch phn ngu nhin.

73
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

KT LUN
Khai trin trc giao ca hm ngu nhin c nhiu vn hp dn, th v cng nh nhng ng dng thc t ca chng trong cuc sng ca chng ta. Ti rt mun nghin cu thm v a ng dng thc t ca chng vo lun vn ny c c nhng kt qu tt p v mt l thuyt cng nh ng dng vo thc tin. Khi nghin cu v nhng vn v lun vn chng ta nu c mi lin h gia a thc Hermite, qu trnh ngu nhin dng Hermite, a thc Hermite suy rng bc m v mt s c tnh vi phn ngu nhin i vi qu trnh ngu nhin dng Hermite. Hng pht trin tip theo s nghin cu su v h s Fourier Hermite suy rng v hm Fourier Hermite suy rng. Khi c c tp trc chun y trong L2 ( Ca ,b [ 0, T ]) . Ngoi ra cng c th nghin cu tip php bin i khng gian hm Fourier Wiener suy rng.

74
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

TI LIU THAM KHO


TING VIT
[1] A .D. VENTXEL

Gio Trnh L Thuyt Qu Trnh Ngu Nhin NXB Mir Maxcova, 1987 ( Bn dch t ting Nga sang ting Vit ca Nguyn Vit Ph v Nguyn Duy Tin)
[2] DNG TN M

Qu Trnh Ngu Nhin Phn M u NXB i Hc Quc Gia Thnh Ph H Ch Minh, 2006
[3] DNG TN M

Qu Trnh Ngu Nhin Phn I : Tch Phn v Phng Trnh Vi Phn Ngu Nhin NXB i Hc Quc Gia Thnh Ph H Ch Minh, 2007
[4] INH VN GNG

L Thuyt Xc Sut V Thng K NXB Gio Dc, 2000


[5] NGUYN BC VN

Xc Sut V X L S Liu Thng K NXB Gio Dc, 2000

75
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

[6]

NGUYN DUY TIN, NG HNG THNG

Cc M Hnh Xc Sut V ng Dng Phn I : - Xch Markov V ng Dng Phn II: - Qu Trnh Dng V ng Dng Phn III: - Gii Tch Ngu Nhin NXB i Hc Quc Gia H Ni, 2000 2001
[7] NGUYN DUY TIN, NGUYN VIT PH

C S L Thuyt Xc Sut NXB i Hc V Trung Hc Chuyn Nghip H Ni, 1983


[8] NGUYN DUY TIN, NGUYN VIT PH

L Thuyt Xc Sut NXB Gio Dc H Ni, 2000


[9] NGUYN H QUNH

Chui Thi Gian : Phn Tch V Nhn Dng NXB Khoa Hc V K Thut H Ni, 2004
[10] TRN HNG THAO

Tch Phn Ngu Nhin V Phng Trnh Vi Phn Ngu Nhin NXB Khoa Hc K Thut H Ni, 2000

76
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

TING ANH
[1] A. J. CHORIN

Hermite Expansion In Monte Carlo Simulations J. Comput Phys, 8 : 472 482, 1971
[2] BERNT OKSENDAL

Stochastic Differential Equation An Introduction With Application 6th edition, Springer, 2005
[3] DEBNATH. L AND MIKUSINSKI

Introduction To Hilbert Spaces With Application Academic Press ,1990


[4] F. H. MALTZ AND D . L . HITZL

Variance Reduction In Monte Carls Computations Using Multi Dimensional Hermite Polynimals. J. Comput Phys, 32 : 345 376, 1979
[5] R . H. CAMERON

The Orthogonal Development Of Non Linear Functionals In Series Of Fourier Hermite Functionals. Ann Of Math, 48 (1947), 385 392,
[6] R . H. CAMERON

Some Examples Of Fourier Wiener Transforms Of Analytic Functionals. Duke Math. J. 12 (1945), 485 488

77
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

ti

Khai trin trc giao ca hm ngu nhin

[7]

R . H . CAMERON AND W. T. MARTIN

Fourier Wiener Transforms Of Analytic Functionals Duke Math. J. 12 (1945), 489 507
[8] SEUNG JUN CHANG AND HYUN SOO CHUNG

Generalized Fourier Wiener Function Space Transforms J. Korean Math. Soc. 46 (2009), No 2, 327 345
[9] WUAN LUO

Wiener Chaos Expansion And Numerical Solutions Of Stochastic Partial Differential Equations Californial Institute Of Technology Pasadena , California Defended May 2, 2006

78
Lun vn thc s ton hc Trn Th Vn Anh

You might also like