Professional Documents
Culture Documents
Bin so n: Tr n Th Dung
Ch
ng 1. Sinh h c - khoa h c v s
s ng
1. Khi ni m
S s ng l d ng ho t v t ang t n t i ng v t ch t c trong m i sinh
TH GI I SINH H C
Khi ni m
S s ng hi n di n cch y h n 3.5 t n m Sinh v t (living things) S s ng ch c trn tri u tin l t bo n
Cc sinh v t ti n ha theo th i gian Sinh v t m i pht sinh t loi c ( hng tri u loi)
2.
c tr ng c a s s ng
C u trc v ch c n ng t bo (Cell structure and function) S n nh v cn b ng t nhin (Stability and homeostasis) S sinh s n v di truy n (Reproduction and inheritance) S ti n ha (Evolution) M i t ng quan gi a cc sinh v t (Interdependence of organisms) V t ch t, n ng l ng v t ch c (Matter, energy, and organization)
2.1 C u trc v ch c n ng t bo
T bo l
n v c b n c a s s ng c hnh thnh v
T bo
T t c cc sinh v t c c u t o b i t bo H u h t cc sinh v t c c u t o a bo (multicellular) Cc t bo khc bi t nhau qua qu trnh bi t ha T bo c kch th c nh . Kch th c c a sinh v t a bo khng ty thu c theo kch th c t bo m theo s l ng t bo T bo c t ch c cao (highly organized)
T bo
T bo ch a cc bo quan (organelles) th c hi n ti n trnh s ng c a t bo C nhi u lo i t bo khc nhau T t c t bo c bao b c b i mng t bo (membrane) T bo ch a cc thng tin di truy n (genetic information)
DNA (Deoxyribonucleic Acid) ch a thng tin di truy n DNA mang y u t di truy n (genes) c a cc tnh tr ng (traits) DNA t o c u trc v ph c h p c n thi t cho s s ng DNA trong t bo sinh d l gi ng nhau ng (somatic)
Thng tin di truy n t 2 ph n c a cng sinh v t hay 2 sinh v t khc nhau k t h p Tr ng (egg) v tinh trng h p t (zygote) (sperm) (fertilized egg) H p t mang thng tin di truy n c a c 2 cha m
Thng tin di truy n t cc sinh v t khng c s k t h p Cc t bo mang thng tin di truy n gi ng nhau di truy n t 1 cha m (single parent)
2.4 S ti n ha
Qu n th sinh v t ti n ha qua cc th h Kh n ng thch ng v i mi tr ng c a sinh v t qua qu trnh ti n ha Nh ng tnh tr ng thu n l i c ch n l c qua i con chu T cc loi sinh v t khc nhau hi n h u Cc sinh v t hi n t i c m i quan h v i sinh v t c x a Cc sinh v t c x theo cch c a chng T o ra s pht tri n m i quan h gi a cc nhm khc nhau c a sinh v t
Ch n l c t ti n ha
nhin c tc
ng m nh m trong s
Sinh v t c cc tnh tr ng thu n l i (favorable traits) sinh s n thnh cng h n cc sinh v t khng c tnh tr ng S s ng st c a sinh v t c tnh tr ng thu n l i gy ra s thay i d n d n trong qu n th qua nhi u th h
H u h t n ng l ng n t m t tr i (tr c ti p ho c gin ti p) M t s sinh v t nh n n ng l ng t m t tr i v bi n thnh n ng l ng ha h c s d ng (Photosynthesis) N ng l ng s d ng trong qu trnh bi n d ng Yu c u n ng l ng duy tr t ch c t bo v phn t , sinh tr ng v pht tri n
T d
ng (Autotrophs)
D d
ng (Heterotrophs)
Cc sinh v t ph i l y th c n p ng nhu c u n ng l ng c a chng g i l d d ng Tiu th autotrophs (herbivores), hay heterotrophs (carnivores) ho c c 2 (omnivores) cho nhu c u n ng l ng c a chng Cc ph c h p b ph v v ti h p thnh ch t ha h c v c u trc c n thi t cho sinh v t
T ch c (Organization) Sinh v t c t ch c 2 m c phn t v t bo Cc c u trc t bo chuyn bi t (organelles) th c hi n ch c n ng ring bi t Trong sinh v t a bo, t bo (cells) v m t bo (tissues) c t ch c theo ch c n ng c a chng Cells tissues Tissues organs Organs systems
T boC th Qu n th Loi-
nv c s c as nv t nt i
s ng s ng
cl pc as
n v c s c a ti n ha
Qu n x- s nh t nh H sinh thi-
3. Ph
Scientific Method
Ph
Quan st (Observation) t cu h i (Asking a Question) a ra gi thuy t (Hypothesizing) Hnh thnh gi thuy t (Forming a Hypothesis) Tin on k t qu (Predicting) Lm th nghi m (Experimenting) Thu th p d li u (Collecting Data)
Ph
T ng h p s li u (Organizing Data) Phn tch d li u (Analyzing Data) Suy ra k t lu n (Inferring) Hnh thnh l thuy t (Forming a Theory) Cng b k t qu (Communication)
Ch
ng 2. C s ha h c c a s
s ng
CC CH T V C N c Cc ch t v c khc
Cc kh ha tan
CC CH T H U C Carbohydrat Acid amin Lipid Nucleotide CC I PHN T SINH H C Protein Acid nucleic
1. CC CH T V C
1phn t n c (H2O): 1 oxygen v 2 hydrogen phn t n c phn c c (polarity) v cc i n t phn b khng i x ng Do s phn c c, 2 phn t n c g n nhau c th t o thnh lin k t hydro
N N
Cc ch t v c khc: Acid, base, mu i v c v cc nguyn t kim lo i Cc ch t v c th ng g p l: NaCl, KCl, NaHCO3, CaCl2, CaCO3, MgSO4, NaH2PO4
Cc kh ha tan: O2 ha tan kh nhi u trong t bo, tham gia vo cc ph n ng oxy ha t o n ng l ng c n thi t cho h at ng c a sinh v t CO2 h uc c th c v t s d ng t ng h p cc ch t
2. CC CH T H U C Cc carbohydrat hay glucid: G m carbon, hydrogen & oxygen Ngu n cung c p n ng l ng ch y u c a sinh v t Cc ng n (monosaccharide) c cng th c chung (CH2O)n ; n = 3,5,6 Glucose, fructose, ribose c vai tr quan tr ng trong h at ng s ng c a t bo Glucose cn l ngu n nguyn li u t ng h p cc ch t khc
cc ut ot
cc
c a t bo th c v t ng v t
Cc ch t lipid
-C u t o b i Carbon, Hydrogen v Oxygen, c th ch a P hay N. T l H:O l n h n 2:1 -G m fats, oils, phospholipids v cholesterol -Phospholipid l thnh ph n ch y u c a mng t bo -Glycerid l ngu n d tr n ng l ng c a sinh v t
Cc amino acid C 2 nhm ch c: amin v acid C 20 amino acid khc nhau b i nhm R, tham gia trong s t ng h p protein Trong nh a nguyn v nh a luy n, d ng m h u c c v n chuy n th ng l: asparagin, glutamin, acid aspartic v acid glutamic
nhm ki m: mang i n tch + (lysine, arginine, histidine) nhm acid: mang i n tch (acid aspartic, acid glutamic) nhm trung tnh k n c: nhnh bn mang nhm k n c (alanine, valine, leucine) nhm trung tnh phn c c: nhnh bn mang nhm OH, t o n i hydro v i n c
Cc nucleotide Cc nucleotide n i v i nhau t o ra nucleic acid Cc nucleotide tham gia vo thnh NH 2 ph n c a nhi u coenzym gi vai tr N N quan tr ng trong trao i ch t n v c u trc c a DNA v RNA g m base c N, ng 5C v nhm phosphat
O HO - P - O O
phosphoric acid OH OH ribose (sugar)
adenine (N-base)
CC
I PHN T
SINH H C
Protein Cc amino acid n i nhau b ng lin k t peptide t o thnh m ch polypeptide Cc phn t protein c nhi u h n 1 m ch polypeptide v g n v i nhau nh cc lin k t y u C u trc: b c 1: l trnh t s p x p cc amino acid trong chu i polypeptide b c 2: u n chu i polypeptide thnh c u trc u n trong khng gian b c 3: k t h p chu i thnh d ng 3 chi u trong khng gian b c 4: t ch c nhi u chu i thnh 1 phn t protein
Protein c ch c n ng sinh h c a d ng: -ch t xc tc (enzym) -ch t c ho t tnh sinh h c (hormone) -protein c u trc (protein tham gia c u trc mng) -protein v n chuy n (hemoglobin) -protein v n ng (myosin-protein) -protein b o v (antibodies)
Cc nucleic acid
2 lo i nucleic acids DNA v RNA
4 bases: guanine (G), cytosine (C), adenine (A), thymine (T) G-C A-T ng deoxyribose M ch i Ch y u trong nhn t bo 4 bases: guanine (G), cytosine (C), adenine (A), uracil (U) G-C A-U ng ribose M ch n rRNA, mRNA, tRNA T ng h p trong nhn, th c hi n ch c n ng trong t bo ch t
DNA ch a thng tin di truy n RNA c vai tr trung gian trong t ng h p protein
Ch
ng 3. C u trc c a t bo
T bo n v c b n c a sinh v t T bo prokaryote & eukaryote C u t o t bo Mng t bo T bo ch t Cc bo quan: th golgi, tiu th , nhn, ti u h ch, m ng n i ch t, ty th T bo TV: l c l p, vch t bo, khng bo T bo V: trung t T bo TV & V
1. T bo -
n v c b n c a sinh v t
T bo
ng v t
T bo th c v t
T bo vi khu n
2. T bo c a Eukaryote v prokaryote
Prokaryotes: - vi khu n (bacteria), vi khu n lam (cyanobacteria) - kch th c nh (1-10 m) - khng c nucleus v c u trc mng bao cc bo quan Eukaryotes: - h u h t cc t bo khc (fungi, plants & animals) - c nucleus v mng bao cc bo quan
Prokaryotes
Vng nhn (Nucleoid region) ch a DNA Mng t bo (cell membrane) & vch t bo (cell wall) Ribosomes (khng c membrane) t ng h p protein trong t bo ch t
Eukaryotic Cell
C 3 c u trc c b n: Nhn (Nucleus) Mng t bo (Cell Membrane) T bo ch t v i cc bo quan (Cytoplasm with organelles)
Prokaryote 1-10 m khng 1 vng trn, khng c histone khng khng khng khng nh Khng
3. C u trc t bo
Mng t bo l p t bo s ng n m ngay st vch t bo TV c u t o b i protein v phospholipids tnh th m ch n l c (Selectively permeable) ki m sot s v n chuy n cc ch t ra vo t bo
Mng t bo
Mng n i ch t
Mng n i ch t tr n (Smooth ER) khng mang cc h t ribosomes, lin quan trong s bi n d ng lipid Mng n i ch t nhm (Rough ER) c nhi u h t ribosomes m t ngoi, n i t ng h p protein
Ty th
ng v t, t bo ho t ty th
ng nh
c (muscles) c nhi u
Th Golgi
H th ng ti d p (flattened sacs) x p ch ng ln nhau Ti p nh n v bi n i ti p t c proteins t ng h p t ER Nhi u b t trn nh c mng bao (vesicles) n m r i rc xung quanh cc ti d p
Nhn (nucleus)
ng c a t bo
Cc bo quan t bo TV L c l p (Chloroplast) - Bao b c b i 1 bao v i 2 mng n v , ch t c n b n bn trong bao l stroma - ch a di p l c t (chlorophyll) v cc s c t quang h p khc - ch a DNA - thu nh n n ng l ng m t tr i t ng h p nn ch t h u c t CO2 v H2O- photosynthesis (quang t ng h p)
Khng bo
- trung tm t bo - bao b c b i tonoplast (mng trong t bo ch t) - ch a nh a cy (cell sap): n c v cc ch t tan ( ng, acid h u c , protein, ch t khong) - ch a ch t th i v s c t (wastes & pigments)
Vch t bo l p t bo ch t kho ng khng r ng hi n di n gi a cc s i cellulose tnh th m t do (Freely permeable) -b o v v ch ng cho cc ch t bn trong t bo -ng n c n l ng n c d th a vo t bo -t o hnh d ng cho t bo
T bo
ng v t
Khng c vch t bo v l cl p D tr glycogen trong t bo ch t lm ngu n n ng l ng Trung t n m g n nhn, c u trc c p, gip t bo phn chia
Ch
ng 4. S
trao
i ch t qua mng t bo
C u trc v ch c n ng mng t bo S th m th u v khu ch tn S v n chuy n qua mng t bo V n chuy n th ng V n chuy n tch c c Nh p bo & xu t bo
1. C U TRC V CH C N NG MNG T BO C U TRC MNG T BO Cc mng t bo u c l p i phospholipid v i cc protein ngo i vi hay xen trong l p i Phospholipids c u phn c c a n c v i nhm phosphat v 2 ui k n c l cc acid bo
Phospholipids u phn c c
u an c
an
c v i nhm phosphat
u an c
-2 ui k n
c l cc acid bo
Vng acid bo k n
M hnh kh m l ng
L ng- phospholipids v proteins c th di chuy n t do trong mng, gi ng nh ch t l ng Kh m- cc phn t protein n m r i rc trong mng t bo
Mng bn th m (Semipermeable Membrane) Phn t nh v phn t k n d dng e.g. O2, CO2, H2O c di chuy n qua mng
proteins
2. S Khuy ch tn
TH M TH U V KHU CH TN n gi n
S S
3. S
L p i phospholipid cho n c v cc phn t nh khng tch i n khuy ch tn qua mng, nh ng ng n c n cc ch t ha tan c kch th c l n v cc ch t tch i n, c bi t l cc ion
v n chuy n th
ng (Passive transport):
+Khuy ch tn
n gi n (simple diffusion)
- c n n ng l
-Th v n chuy n (carrier protein): ho t ng b ng cch g n v tch r i v i phn t ha tan v tr chuyn bi t v chuy n qua mng Cc knh v th v n chuy n c a mng ki m sot s qua l i c a cc phn t qua mng
V n chuy n th
ng
V n chuy n ch
ng
Ex: Oxygen hay n c khuy ch tn vo t bo v carbon dioxide khuy ch tn ra Khuy ch tn c ch n l c (Facilitated diffusion) Khng c n n ng l ng di chuy n t n ng S d ng transport proteins cao t i th p
khu ch tn c ch n l c
Cc knh c a mng m ra cho cc ch t i qua 1 cch c a ch t ch n l c khi c s chnh l ch n ng trong v ngoi t bo. Mng cho ch t khuy ch tn v pha n ng th p h n
khu ch tn c ch n l c
Knh: tr ng thi m , knh cho ion khu ch tn qua mng v i v n t c r t cao (knh K+, Ca 2+, Cl-) Th v n chuy n: nh n bi t, c nh v v n chuy n ch t tan qua mng theo nhi u cch khc nhau (v n chuy n cc h p ch t h u c : glucid, acid amin, anion v c : H2PO4-, NO3-)
Channel protein
Carrier protein
v n chuy n tch c c
S v n chuy n tch c c c p 1: s d ng n ng l ng tr c ti p t s th y gi i ATP. Cc carrier protein l cc ATPase mng hay cc b m (pump) -ATPase-H+: b m H+ t cytosol ra mi tr ng ngoi
-ATPase-Ca2+, ATPase-Na+: b m Ca2+ v Na+ ra kh i t bo -Cc b m anion Cl-, NO3- v H2PO4- gip s ion ny vo cytosol -ATPase-Ca2+/2H+ gip s trao th m cc
Cc b m c a mng th c hi n s v n chuy n tch c c nh n ng l ng ATP do t bo tch l y, gip a vo t bo cc ch t c kch th c l n v khng tan trong mng
B m Na-K l 1 protein c hi u c a mng sinh ch t, s d ng ATP a ion Na+ ra ngoi v b m ion K+ vo trong t bo 3 Na+ i ra v 2 K+ i vo t o ra th mng
ng
S b m proton ra kh i t bo t o gradient H+, hnh thnh l c d n proton, gip H+ tr l i t bo qua cc carrier protein Nh l c d n proton c s (cotransport) v i H+: ion ng ng v n chuy n ng c a 2 ng c a 2
Nh p bo v xu t bo Endocytosis and exocytosis Nh p bo: qu trnh thu nh n tch c c cc ch t khng qua mng t bo c. T bo bao cc ch t vo 1 ti tch bi t v i mng sinh ch t - m bo (Pinocytosis): bao cc ch t l ng hay h t nh . Gi t l ng bm vo mng, mng lm d n vo hnh thnh ti ch a ch t l ng -Th c bo (Phagocytosis): bao cc h t hay v t r n vo t bo Xu t bo: Nh ng ti bn trong t bo ch a ch t th i di chuy n ra ngoi v nh p v i mng sinh ch t r i v ra a cc ch t kh i t bo
Ch
ng 5. N ng l
ng v s
trao
i ch t
1.
nh ngh a
N ng l ng sinh h c nghin c u n ng l ng trong h th ng s ng (mi tr ng) v cc sinh v t (TV v V) s d ng chng
2. Ph n
ng n ng l
ng
ng
Ph n ng thu n ng l
Ph n ng th i n ng l
ng
Ph n ng thu n ng l
ng
Th c v t xanh v cc vi khu n quang h p c kh n ng thu nh n nh sng m t tr i qua qu trnh quang h p (photosynthesis): n ng l ng l ng t c a nh sng c chuy n thnh n ng l ng c a cc lin k t ha h c Ph n ng th i n ng l ng
3. Ph n
ng bi n d
ng c a t bo
ng ha h c
4. Ph n ng oxyd ha-kh
S ch 1. 2. chuy n 1 hay nhi u i n t t khc Oxidation (oxyd ha) Reduction (kh ) Oxy ha -thm oxygen -chuy n hydrogen -chuy n i n t -gi i phng n ng l ng t 1 ch t ny sang
5. N ng l
ng t bo
Adenosine Triphosphate (ATP) gi vai tr ch ch t trong qu trnh chuy n ha n ng l ng c a cc ho t ng s ng Enzyme th y gi i ATP (ATP-ase) c th ph v lin k t PO4 gi i phng n ng l ng v PO4 t do Enzyme t ng h p ATP (ATP synthetase) g n thm nhm phosphate tch tr n ng l ng
Sinh v t s d ng enzymes phn h y cc h p ch t carbohydrate giu n ng l ng nh glucose, lipid gi i phng n ng l ng d tr c a chng N ng l ng ny c thu nh n v tch tr d i d ng ATP S th y phn ATP gi i phng n ng l ng cho t bo s d ng sinh t ng h p cc ch t, v n chuy n qua mng S t ng h p ATP tch tr n ng l ng
Ch
ng 6. H h p t bo
nh ngh a Chu trnh ng phn S ln men H h p oxy ha -S oxy ha -Chu trnh Krebs -H th ng chuy n i n t
1.
nh ngh a
H h p (respiration): S phn h y ch t h u c trong i u ki n hi u kh (aerobic) v t o ra n ng l ng (ATP)
3 giai o n c a h h p: -s tiu ha (digestion) -s phn h y trong t bo ch t ( ng phn) -s bi n i n ng l ng trong ty th (chu trnh Krebs v h th ng chuy n i n t )
2. Chu trnh
ng phn
1 glucose b phn c t thnh 2 pyruvate (3C) 2 ATP v 2 NADH ct o thnh Khng s d ng O2 X y ra trong t bo ch t
3. S ln men
S chuy n ha y m kh acid pyruvic thnh acid lactic hay r u ethanol V, acid lactic t o ra do Ln men Lactic Acid: s bi n i y m kh khi co c nhi u thi u O2 (2ATP-2 Acid lactic) Ln men Alcohol: ln men bia, r u (2ATP, 2CO2, 2 ethanol)
4. H h p oxy ha
S oxy ha pyruvate thnh acetyl-CoA tham gia vo chu trnh acid citric (Krebs), h chuy n i n t v t ng h p ATP
oxy ha pyruvate thnh acetyl-CoA S oxy ha hi u kh pyruvate c t pyruvate 3C thnh CO2 v acetic acid 2C. Acetic acid g n v i CoA thnh acetyl-CoA
Th c hi n trong d ch ty th T ng h p Citrate: Acetyl CoA (2C) g n v i Oxaloacetic acid (4C - OAA) t o thnh Citrate (6C). C n 2 vng c a chu trnh Krebs t glucose oxy ha 1 phn
1 chu k Krebs: 3NADH, 1FADH2, 2CO2 v 1ATP 1 glucose / chu k Krebs: 6NADH, 2FADH2, 4CO2 v 2ATP
Chu i chuy n i n t S
v s phosphoryl oxy ha
oxy ha NADH do chuy n i n t n Oxy c th c hi n mng trong ty th N ng l ng t o ra qua chu i chuy n i n t c tch tr vo ATP Qu trnh tch tr n ng l ng ATP v i s c m t c a O2 g i l phosphoryl oxy ha Trong qu trnh i n t di chuy n theo chu i, n ng l ng gi i phng ra c dng b m proton t ty th qua mng trong vo kho ng gi a 2 mng ty th (ha th m th u)
Ch
ng 6. Quang h p
1.
nh ngh a
Quang t ng h p x y ra trong di p l p c a t bo l Di p l p c 2 mng: mng ngoi r t th m, mng trong t th m v bao quanh stroma. Di p l p ch a cc ch ng ti g i l granum. Cc ti d p trong m i granum l thylakoid c 1 mng bao b c
Di p l c t n m trong mng thylakoid, g m nhn porphyrin v nguyn t Mg gi a Di p l c t h p th n ng l ng b c sng xanh l (420 nm) v (660 nm), khng h p th b c sng xanh l c Quang h th ng Quang h th ng c hnh thnh b i cc phn t chlorophyll Quang h th ng n m mng thylakoid C 2 quang h th ng: Photosystem I Photosystem II
Chlorophyll a Tm th y trong TV, t o, khu n lam T o thnh qu trnh quang h p Tham gia tr c ti p trong ph n ng sng C th nh n n ng l ng t chlorophyll b Chlorophyll b Chlorophyll b ho t ng gin ti p trong quang h p (chuy n nh sng h p th c t i chlorophyll a) Gi ng chlorophyll a, chlorophyll b h p thu nh sng & xanh v ph n chi u nh sng xanh l c
c tnh quang ha c a di p l c t : Qu trnh chuy n i n ng l ng trong di p l p b t u c 1 quang t kch ho t khi 1 phn t di p l c t chuy n 1 e- t qu o phn t ny t i qu o khc c n ng l ng cao h n Cc h th ng quang h p (Photosystem): M i quang h th ng g m chlorophyll a (ho t ng chuyn bi t nh trung tm ph n ng) v cc s c t khc (thu nh n n ng l ng nh sng nh cc antenna)
3. Cc giai o n quang h p
Ph n ng sng S n xu t n ng l ng ATP v NAPDH t nh sng m t tr i -Quang phosphoryl ha vng (cyclic photophosphorylation) -Quang phosphoryl ha khng vng (non-cyclic photophosphorylation) + Quang phn gi i n c + Quang h th ng I + Quang h th ng II + Ha th m th u t o ATP
Ph n
ng sng
X y ra mng thylakoid S d ng n ng l ng nh sng S n xu t Oxygen t n c Chuy n ADP thnh ATP Chuy n NADP+ thnh NAPDH Trong ph n ng sng, c 2 con ng chuy n i n t : vng (cyclic) v khng vng (noncyclic)
Ph n S
ng t i
c nh Carbon Chu trnh Calvin (S d ng n ng l ng t ph n ng sng thnh glucose) X y ra trong stroma ATP v NADPH t lm n ng l ng CO2 c a khng kh glucose v fructose ng 6 C ph n cs ng sng d ng t o
t o
c s
d ng ng nh