D tr bt buc - T l thuyt n thc tin

PGS.,TS.Nguyn Th Nhung1 c th thc hin mc tiu n nh v tng trng thng qua vic cung ng tin v iu tit khi lng tin trong lu thng, Ngn hng Trung ng (NHT) cc nc c th s dng cc cng c khc nhau: li sut, chnh sch chit khu, th trng m... Trong , d tr bt buc l cng c nhn c kh nhiu s quan tm ca cc nh nghin cu, cc nh hoch nh chnh sch - h tn khng t giy mc ni v d tr bt buc. Tuy nhin, trong bi vit ny, chng ta ch nghin cu mang tnh l thuyt cc gc cnh khc nhau ca d tr bt buc v t nhn nhn li thc t vi hy vng l ngun tham kho cho nhng ai quan tm n vn ny. Nh mt yu cu tt yu, d tr bt buc ra i: D tr bt buc l mt phn s d tin gi cc loi m cc ngn hng thng mi (NHTM) phi d tr di dng tin mt hoc tin gi ti NHT. Trong hot ng kinh doanh ca mnh, cc NHTM s dng cc khon tin gi ca khch hng cho vay hoc u t mt cch kh linh hot. Nu nh cc khon cho vay u c thi hn, mt ngy hay cho vay qua m cng u c thi hn, thm ch thi hn c th cn ko di hn d kin v n hn thu n, c th ngn hng vn khng thu c n - trong khi , i vi ngun tin gi ca khch hng th cc ngn hng li rt kh khn trong vic kim sot thi hn, ngay c khi gi tit kim c k hn th khch hng gi tin vn c th rt tin trc khi n hn; tnh trng tin cho vay ra cha thu hi v nhng khch hng gi tin li c nhu cu rt tin trc hn l hin tng lun c th... iu ny cho thy ri ro thanh khon lun l mi lo ca cc NHTM. Mt khc, trn thc t, thi hn cho vay cn di hn thi hn ca ngun tin gi, ni khc i l k hn gi tin ca mi loi tin gi khng phi lc no cng l c s xem xt v quyt nh thi hn cho vay, m ngn hng c th khai thc tnh n nh tng i ca tng s d tin gi khng k hn cho vay c thi hn, dng ngun tin gi thi hn ngn cho vay vi thi hn di hn... nn nguy c ri ro cao hn. Khi ri ro thanh khon xy ra, ngn hng mt kh nng thanh ton - cc khon tin gi cc ngn hng s nhanh chng bay hi, khng nhng th n cn lm bay hi gi tr ti sn v cc khon d tr ca ngn hng v theo phn ng dy chuyn th ri ro ny s lm chn ng ton h thng ngn hng. V th, nh mt kt qu cn phi c, cc nh phn tch ch ra rng cc NHTM phi d tr bt
1

i hc Ngn hng TP.H Ch Minh

buc v y chnh l kho d tr lng tr gip cho cc ngn hng trong thi k hong lon. Vic bt buc cc NHTM phi d tr ti thiu cn thit ln u tin c s dng M vo nm 1913, vi mc ch l nhm m bo kh nng thanh ton ca cc NHTM. Vo nhng nm 30 ca th k 20, sau nhng cuc khng hong kinh t ko di, t l d tr bt buc dn c s dng ph bin cc nc khc. V lc ny, ngi ta nhn nhn d tr bt buc trong mt vai tr khc - d tr bt buc l cng c NHT cc nc s dng iu tit tin t trong nn kinh t. Ni cch khc, d tr bt buc lm tng kh nng kim sot ca NHT i vi qu trnh cung ng tin. Thng qua vic thay i t l d tr bt buc, NHT c th tc ng vo ngun d tr, thay i vn kh dng ca cc ngn hng lm thay i tim nng tn dng ca cc ngn hng - nhng NHT khng phi l ngi quyt nh vic s dng cc tim nng y. Mc d lch s ra i ca d tr bt buc l t nhng nm u ca th k 20, song Vit Nam, h thng ngn hng Vit Nam mi ch lm quen vi khi nim ny vo nm 1990. Thng 5/1990, sau khi Php lnh Ngn hng Nh nc (NHNN) Vit Nam, Php lnh Ngn hng, cc hp tc x tn dng v cng ty ti chnh c ban hnh th cc NHTM Vit Nam mi bt u thc hin cc quy nh v d tr bt buc. Tc ng ca d tr bt buc D tr bt buc v tim nng tn dng ca cc ngn hng Khi t l d tr bt buc thay i, n trc tip tc ng n ngun vn kh dng ca mi ngn hng. Vi tng s ngun tin gi huy ng c, t l d tr bt buc cng thp th phn chnh lch cn li - vn kh dng ca bn thn ngn hng ny cng cao, kh nng cho vay ra ca ngn hng cng ln v ngc li. Bn cnh , mi ng tc cp tn dng cho mt i tng no thng qua chuyn khon ca ngn hng - hot ng ny m ra mt ngun vn mi cho mt ngn hng k tip, s tip tc ca qu trnh ny chnh l qu trnh to tin ca h thng ngn hng lm cho tng ngun c th cho vay ca ton h thng c nhn ln nhiu ln so vi s tin gi ban u, mc c nhn ln chnh l h s nhn tin. Qua cho thy, t l d tr bt buc c quan h cht ch vi ngun vn kh dng ca h thng ngn hng. Tuy nhin, vn kh dng ch th hin c tim nng tn dng, cn thc s n c lm cho khi lng tn dng tng ln hay khng li ph thuc vo thi sn sng cp tn dng ca cc ngn hng v nhu cu tn dng ca nn kinh t. D tr bt buc v li sut D tr bt buc c th tc ng n li sut bng hai cch:

Th nht, do d tr bt buc c th thu m rng hay thu hp tim nng tn dng cho nn li sut th trng cng v th m c th gim xung hoc tng ln. Th hai, hiu ng ca tc ng trn cng tng ln khi phn d tr bt buc ca cc ngn hng NHT khng c tnh li hoc mc li khng ng k. Khi d tr bt buc tng ln th li thu c t hot ng cho vay gim xung lm gim li nhun ca cc NHTM. iu ny c cc ngn hng khc phc bng cch iu chnh tng li sut cho vay trn th trng tn dng. D tr bt buc v khi lng tin cung ng Khi lng tin cung ng thay i l kt qu tt yu ca vic thay i tim nng tn dng, thay i li sut trn th trng, n cng l mc tiu cui cng m NHT mun t c khi iu chnh d tr bt buc. T l d tr bt buc s c nng ln nu NHT thc hin vic tht cht tin t, hng n mc tiu kim sot lm pht v ngc li, m rng tin t nhm khuyn khch u t, m rng sn xut, to thm cng n, vic lm cho ngi lao ng th NHT s h t l d tr bt buc. T l d tr bt buc tc ng ngc chiu n khi lng tin cung ng th hin qua cng thc tnh h s nhn tin:
1 H s to tin = T l d tr bt buc

C th ni s tc ng ca t l d tr bt buc i vi khi lng tin trong nn kinh t l kh ton din, n tc ng rt mnh m khng ch n quy m, khi lng tn dng m c i vi li sut tn dng. Mc tc ng khng n gin ch lm tng hay gim n thun m lm thay i theo s ln v tin trong lu thng. C s xc nh d tr bt buc NHT cc nc thng s dng t l d tr bt buc trong vai tr l cng c iu hnh chnh sch tin t, gip NHT kim sot h s nhn tin v trn c s kim sot khi lng tin cung ng, do , ty vo mc tiu chnh sch tin t trong tng thi k m t l d tr bt buc c quy nh khc nhau. iu ny c chng minh rt r nc ta trong thi gian qua:
Bng 01: T l d tr bt buc i vi cc TCTD Vit Nam t thng 01/2008- 01/2011 T l d tr bt bc (VND) Vn bn

11%1- 5%2 10%1- 4%2 8%1- 2%2 6%1- 2%2 5%1- 1%2 3%1 - 1%2

187/Q-NHNN ngy 16/1/2008 2560/Q-NHNN ngy 03/11/2008 2811/Q-NHNN ngy 20/11/2008 2951/Q-NHNN ngy 03/12/2008 3158/Q-NHNN ngy 19/12/2008 379/Q-NHNN ngy 24/02/2009

(1): i vi tin gi khng k hn v k hn di 12 thng (2): i vi tin gi k hn t 12 thng tr ln Ngun: http://www.sbv.gov.vn

Bng 01 cho thy t thng 01/2008 - 01/2011 n nay, t l d tr bt buc c iu chnh gim, vic iu chnh ny ca NHNN, mt mt, nhm a ra tn hiu ni lng tin t; mt khc, thng qua vic nng cao h s nhn tin chnh thc m rng kh nng cho vay, kch thch cc ngn hng thng mi y mnh hot ng tn dng, tch cc cung ng vn cho nn kinh t. Ngy nay, khi s dng cng c d tr bt buc, ngha l, NHT ang mun iu chnh h s nhn tin, mc d vy nhng mc tiu m bo kh nng thanh khon cho ngn hng ca d tr bt buc vn khng b mt i ngha ca n, khng nhng th, n cn l c s xc nh t l d tr bt buc. Nhng cn c c th sau thng c s dng a ra yu cu v t l d tr bt buc: - Tnh cht k hn ca mi loi tin gi - ty vo tnh cht k hn ca tin gi m ngha v d tr bt buc khc nhau; thng thng k hn cng di th mc n nh cng cao v ri ro thanh khon cng thp v v th, t l d tr bt buc i vi loi tin gi ny thng thp hn so vi loi tin gi c k hn ngn hn. - Mc ca cc khon n - quy m ca cc ngun tin gi. Thng thng quy m ca cc ngun tin gi cng cao th kh nng ri ro cng cao v v th, t l d tr bt buc s t l thun vi quy m ngun tin gi. V iu ny, ta c th tham kho yu cu t l d tr bt buc ca FED.

- Loi tin gi khc nhau cng cha ng kh nng an ton thanh khon khc nhau nn NHT c th quy nh t l khc nhau cho tin gi ca cc ng tin khc nhau (Xem bng 03).
Bng 02: T l d tr bt buc i vi cc TCTD M thng 12/2010

Yu cu d tr Yu cu Loi trch nhim Ti khon giao dch thun $ 0 n $ 10.700.000 Nhiu hn $ 10.700.000 n 58.800.000 $ Nhiu hn $ 58.800.000 Nonpersonal tin gi thi gian Eurocurrency n 0 3 10 0 0 30/12/2010 30/12/2010 30/12/2010 27/12/1990 27/12/2010 % Ca cc khon n Ngy c hiu lc

Ngun: http://www.federalreserve.gov

Bng 03: T l d tr bt buc theo Quyt nh 379 v Quyt nh 79 379/Q-NHNN 79Q-NHNN Tin gi Tin gi VND khng Tin gi ngoi t Tin gi k hn v VND t 12- khng k ngoi t t di 12 24 thng hn v di 12-24 thng thng 12 thng

Loi hnh t chc tn dng

1. NHTM nh nc, NHTMCP th, chi nhnh ngn hng nc ngoi, ngn 3% hng lin doanh, cng ty cho thu ti chnh. 2. Ngn hng Nng nghip v 1% Pht trin Nng thn Vit

1%

4%

2%

1%

3%

1%

Nam 3. NHTMCP nng thn, ngn hng hp tc, qu tn dng 1% nhn dn. 4. T chc tn dng khc. 0%

1% 0%

3%

1%

0% 0% Ngun: http://www.sbv.gov.vn

Ngoi ra, t l d tr bt buc cn c th quy nh ty theo quy m v mc an ton chung ca mi ngn hng... Khi quy nh t l d tr bt buc, NHT Trung Quc cng cn c vo quy m ca ngn hng, NHTM ln chu t l d tr bt buc cao hn NHTM c quy m nh. Ngy 27/11/2010, kim ch lm pht, NHT Trung Quc tng t l d tr bt buc t 17,5% p dng cho ngn hng ln ln 18%; v t 15,5% ln 16% p dng cho ngn hng nh. ng thi vi tng t l d tr bt buc, NHT Trung Quc cng tng li sut c bn t 5,56% ln 5,81%. (www.thesaigontimes.vn) nc ta, t l d tr bt buc cng c phn chia ty theo tnh cht k hn, loi tin gi v thng thng, loi tin gi k hn ngn, tin gi bng ngoi t phi duy tr mt t l d tr bt buc cao hn. Bn cnh , s khc bit v t l d tr bt buc gia cc ngn hng cng c quan tm. Theo quy nh ti Quyt nh s 379/Q-NHNN p dng t ngy 24/2/2009 (i vi VND) v Quyt nh 79/Q-NHNN p dng t 01/2/2010 (i vi ngoi t) th t l d tr bt buc c quy nh nh sau: khuyn khch mt s NHTM cho vay nng nghip v nng thn ngy 08/12/2010, NHNN ban hnh cc thng bo s 457; 458; 459; 460; 461 v vic p dng t l d tr bt buc i vi cc t chc tn dng c t trng cho vay nng nghip v nng thn cao theo Thng t 20/2010/TTNHNN ngy 29/9/2010 ca NHNN. Theo , Qu tn dng nhn dn Trung ng c p dng t l d tr bt buc bng 1/20 so vi t l d tr bt buc thng thng; Ngn hng Nng nghip v Pht trin nng thn Vit Nam, NHTM c phn Quc T Vit Nam, NHTM c phn Kin Long, NHTM c phn M Kng c p dng t l d tr bt buc bng 1/5 so vi t l d tr bt buc thng thng. (www.sbv.gov.vn). Vi quy nh ny NHNN b sung thm mt c s mi cho vic xc nh t l d tr bt buc, l t l d tr bt buc cn ty thuc vo i tng u t ca cc NHTM. Mt s gi khi s dng cng c d tr bt buc: Ngoi vic khai thc cc gc khc nhau ca t l d tr bt buc, thit ngh trong qu

trnh s dng cng c ny iu hnh chnh sch tin t NHT nn quan tm n mt s vn sau: D tr bt buc c th duy tr di dng tin mt ti qu cc NHTM. Theo iu 14 Lut NHNN Vit Nam ban hnh nm 2010 th D tr bt buc l s tin m t chc tn dng phi gi ti NHNN thc hin chnh sch tin t quc gia, vi khi nim ny, ton b d tr bt buc buc phi gi ti NHNN. Trn thc t, ngoi tin gi NHNN, cc NHTM lun phi c d tr tin di dng tin mt p ng nhu cu rt tin thng xuyn ca khch hng. Nht l trong thi k lm pht cao, mc d d tr bt buc theo quy nh thng cao hn bnh thng nhng ngoi d tr bt buc th i ph vi lm pht, bn thn cc ngn hng cn phi i ph vi tnh trng rt tin bt thng ca khch hng, cho nn cc ngn hng cn phi d tr tin mt nhiu hn. Thc ra tin mt ti cc NHTM cng l mt dng d tr v mc d tr tin mt cng c tc ng n h s nhn tin ca ton h thng ngn hng khng khc g tin d tr bt buc gi NHNN. Nu khi tnh ton h s nhn tin gi kim sot mc m rng quy m tin gi ch cn c vo t l d tr bt buc gi ti NHNN s khng phn nh ng thc t ang din ra - h s nhn tin thc t s lun nh hn h s nhn tin d bo v nh vy, khi lng tin cung ng thc t thp hn so vi mc mong mun. D tr bt buc ch l yu t quyt nh h s nhn tin t trong d bo, d tr thc ca cc NHTM mi thc s quyt nh h s nhn tin trong thc t. Trong tc ng ca d tr bt buc i vi khi lng tin cung ng c th d dng nhn ra rng vic gii hn c th lng tin mi ngn hng mun a vo lu thng khng phi l vic kh, bi v mi ngn hng n l ch c th cho vay trong phm vi d tr ca n m thi. Trong khi , i vi c h thng ngn hng th vic tn trng gii hn trn tr ln bp bnh, cho d NHT c th thc hin tt vai tr pht hnh nhng li kh c th kim sot c mt cch chnh xc mc to tin ca ton h thng, bi l, ngoi t l d tr bt buc ra th kh nng to tin cn ph thuc vo mt s yu t khc. Mi ngn hng c nhiu l do duy tr d tr ca mnh mc cao hay thp, l: p ng nhu cu rt tin ca khch hng trong tng thi k; l do v s an ton cn phi cn nhc mi khi quyt nh cho vay; l do qun l n lnh mnh... Ngoi nhng gii hn xut pht t chnh bn thn ngn hng th nhng rng buc bn ngoi tc ng n qu trnh to tin cng rt ng k nh: nhu cu tn dng ca khch hng c kh nng hon tr; nhu cu giao dch bng tin mt trong nn kinh t... Mt trong nhng biu hin ca vn ny l s vt tri qu mc v d tr cc ngn hng so vi d tr bt buc, vi tnh trng ny s gn nh v hiu ha kh

nng chi phi qu trnh cung ng tin ca NHT. V ngc li, trong trng hp nn kinh t c xu hng tng trng, cu v vn c xu hng tng, cc ngn hng tha mn nhu cu ny bng cch gim mc d tr hin hu v v th, khi cung tin t c m rng nm ngoi d kin ca NHT. V kh nng gy nh hng ca d tr bt buc l rt ln cho nn, mt mt, cn quan tm n nhng nhn t tc ng n qu trnh to tin c nhng ng x kp thi v hiu qu, bn cnh , cng cn quan tm v tm ra phng php thch hp qun l d tr ni chung ca cc NHTM. D tr bt buc - cng c kh hiu nghim trong vic kim sot lm pht D nhin l cc cng c d l li sut, t gi, th trng m hay t l d tr bt buc... th vic s dng chng u nhm t c mc tiu ca chnh sch tin t, song mi cng c c c im ring v v th, n c nhng mt mnh v mt yu ring. Khc vi cc cng c khc, d tr bt buc l cng c lun c khuyn co v mc tc ng cc mnh ca n - lm thay i s ln khi lng tin cung ng cho lu thng nn phi s dng mt cch thn trng. Thn trng ngha l khng thay i mt cch t ngt vi mt mc ln ch khng ng ngha vi khng s dng, chnh trong khi khai thc n mt cch thn trng th y li l mt im mnh ca d tr bt buc. Nu quan st din bin ca t l d tr bt buc trong qu trnh iu hnh chnh sch tin t ca Trung Quc s thy c mc quan tm ca NHT Trung Quc i vi cng c ny trong vic kim ch lm pht. Ch ring nm 2010, Trung Quc iu chnh t l d tr bt buc ti 6 ln, ln gn nht trong nm ny c iu chnh vo ngy 20/12/2010, t l d tr bt buc c iu chnh tng ln 0,5% t mc 18,5% i vi nhng ngn hng c quy m ln. Thng 01/2011, ln u tin trong nm t l d tr bt buc c nng thm 0,5% (vo ngy 15/01/2011); ngy 18/2/2011, t l d tr bt buc li mt ln na c nng 0,5% i ph vi lm pht hin ang l 4,9%, nng t l d tr bt buc ln 19,5%. (www.xaluan.com). nc ta, ngn nga s tng trng tn dng qu nng nhm kim sot lm pht, t l d tr bt buc c iu chnh kh mnh vo nm 2007 (t 5% ln 10%) v nm 2008 - khi tnh hnh dn bnh n tr li, t l d tr bt buc c iu gim dn mt cch linh hot. Tuy nhin, gn nh sut nm 2009 v 2010, k c nhng thng u nm 2011 - lm pht khng cn l ni lo m l thc t ang phi i mt th t l d tr bt buc i vi VND vn khng thay i (Xem bng 01). Nn chng khai thc cng c ny mt cch thn trng kim sot lm pht, nng cao hiu qu iu hnh chnh sch tin t - iu chnh tng t t, khng cn to s bt ng v nu cn, vn p dng vic tr li cho d tr bt buc.

TI LIU THAM KHO: - Nguyn Th Nhung: C th tr li cho d tr bt buc?, Tp ch Ngn hng s 29/2008 - www.sbv.gov.vn - www.federalreserve.gov - www.thesaigontimes.vn - www.xaluan.com