You are on page 1of 7

CNG C PHP NGHCH O TRONG DY HC HNH HC PHNG (INVERSION TOOLS) Trong chng trnh ton chuyn THPT, php

nghch o l mt ni dung kh quan trng trong hnh hc. Php nghch o c nhiu ng dng trong cc bi ton chng minh hnh hc v dng hnh. Tuy nhin, cc bi ton ny thng hnh v kh phc tp m phn mm hnh hc phng tt nht nh GSP cng cha c gi cng c hu hiu no tin cho GV v HS s dng trong qu trnh dy v hc. Gn y tc gi c bit b cng c ca Kernel v php nghch o. Hng dn s dng gi cng c u c trong file *.gsp i km vi n, c v d minh ha r rng rt tin cho ngi dng. Trc ht xin nhc li nh ngha v mt s tnh cht ca php nghch o. 1. nh ngha php nghch o (inversion definition). Cho trc ng trn (C) tm O bn knh r. Php nghch o trong mt phng bin mi im P khc O thnh im P nm trn tia OP sao cho OP.OP ' = r 2 . (C) c gi l ng trn nghch o, O c gi l tm nghch o. 2. Tnh cht. Cc tnh cht sau c suy trc tip t nh ngha Nu P l nghch o ca P' th P' l nghch o ca P, Php nghch o bin mi im trong ng trn thnh mt im ngoi ng trn, bin mi im ngoi ng trn thnh mt im trong ng trn v bin mi im trn ng trn thnh chnh n, Nu P', Q' ln lt l nh ca P, Q qua php nghch o tm O th VP ' OQ ' : VQOP . Nghch o ca ng trn khng i qua tm l mt ng trn, Nghch o ca ng trn qua tm l mt ng thng (vung gc vi ng thng ni tm ng trn v tm nghch o), Nghch o ca ng thng khng i qua tm l mt ng trn, Nghch o ca ng thng qua tm l chnh n. 3. ng trn Apollonius (Apollonius circle): Cho trc 2 im A, B trn mt phng, tp hp cc im M tha mn
MA = k , vi k l mt s dng cho trc, l mt MB

ng trn, gi l ng trn Apollonius. 4. ng trn trc giao (Orthogonal circle): Cho hai ng trn (I), (J) ct nhau theo dy cung AB. Khi JAI c gi l gc gia hai ng trn. Khi gc gia hai ng trn bng 900 ta ni chng trc giao. 5. Tm v t ca hai ng trn (Dilation points of two circles): Nu c php v t tm O bin ng trn ny thnh ng trn kia th O c gi l tm v t ca hai ng trn . Nu php v t vi t s dng th O c gi l tm v t ngoi, nu php v t c t s m th O c gi l tm v t trong.

IAC A

EAC

IAB B

IBC

B
EBC

EAB

Hnh 1

Hnh 2
R' R' v php v t vi tm v t ngoi E t s ; xem Hnh 1. R R

Cho trc hai ng trn (A, R) v (B, R), c ng hai php v t bin (A) thnh (B) l php v t vi tm v t trong I, t s

Nhn xt 1. a) Hp thnh ca php v t tm A, t s k v php v t tm B, t s h l mt php v t vi


uu u r ur h 1 u u CA = CB . tm l C v t s l=k.h, trong C l im trn ng thng AB tha mn h(1 k ) b) Vi 3 ng trn cho trc, ly tm v t ca tng cp trong chng. C ti a 6 im

nh vy. Do hp thnh ca hai php v t c cng du l mt php v t t s dng nn 6 im ny thuc 4 ng thng. Ba ng trong qua 2 tm v t trong, mt tm v t ngoi v ng cn li qua ba tm v t ngoi. Cc ng thng ny gi l cc trc v t ca 3 ng trn; xem Hnh 2.
6. Cc ca ng thng v i cc ca mt im (pole of a line and polar of a

point): Cho trc ng trn (C) tm O bn knh r. Gi P l nh ca P qua php nghch o i vi (C), Cho trc im P, i cc (polar) ca P l ng thng vung gc vi OP ti P ' . Ngc li, vi ng thng p khng qua O cho trc, cc (pole) ca p l im P m i cc ca n l p. Sau y ta ch ra cch dng cc ca mt ng thng v i cc ca mt im. Nu P nm ngoi (C) th t P k cc tip tuyn n (C), gi X, Y l tip im. Khi , nghch o P ca P chnh l giao im ca on XY vi OP v ng thng XY chnh l i cc ca P. Ngc li, nu ng thng p khng qua tm O v ct (C) theo dy cung XY th cc ca p chnh l im P l giao im ca cc tip tuyn ti P v Q; xem Hnh 3. Trng hp im P nm trong (C) dng tng t.

Y p O r
y Y' O r X' x X

P'

Hnh 3

Hnh 4

7. nh l La Hire. Gi x, y ln lt l i cc ca X , Y . Khi , X y khi v ch khi


Y x.

Chng minh. Gi X, Y l cc im nghch o ca X, Y i vi ng trn (C). Khi , OX.OX= r2 = OY.OY. Suy ra X, Y, X, Y nm trn mt ng trn. Ta c, X y khi v ch khi ' Y = 900 ' Y = 900 khi v ch khi Y x ; xem Hnh 4. XY XX 8. Tm ng phng ca ba ng trn (radical center of three given circles): i vi 3 ng trn c tm khng thng hng th 3 trc ng phng (radical axis) ca tng cp trong chng ng quy ti mt im, im gi l tm ng phng ca 3 ng trn cho. Xem thm bi vi ng dng ca phng tch ca mt im i vi mt ng trn trn THTT s 327 (9-2004).

NG DNG CA PHP NGHCH O VO BI TON APOLLONIUS

Bi ton Apollonius: Dng ng trn tip xc vi ba ng trn cho trc, l mt trong nhng bi ton dng hnh y thch thc trong hnh hc phng. C rt nhiu nh ton hc thuc nhiu th h tip cn v a ra li gii theo nhiu cch khc nhau cho bi ton. Bi vit ny tp trung trnh by mt cch tng minh cch dng ca nh ton hc Joseph-Diaz Gergonne. Hnh 5 tin cho c gi, trc ht xin nhc li mt s kt qu trong hnh hc phng, cc kt qu ny c s dng v sau. Trong sut bi vit ny, ta lun gi s cc trng hp l dng c. i vi 2 ng trn. Trc ht ta xt trng hp n gin hn vi ch hai ng trn. Cho trc hai ng trn tm A v B, gi E l tm v t ngoi ca hai ng trn. T E dng mt ct tuyn i qua im P trn ng trn (A). Gi Q l giao im th hai ca EP v ng trn (A). EP ct (B) ti Q v P, nh ca Q v P qua php v t tm E. Gi N l giao im ca AP v BQ. Qua php v t ngoi tm E, VPAQ v VP ' BQ ' ng dng, do AQP = APQ = BQ ' P ' = BP ' Q ' . Suy ra,
NPQ ' = NQ ' P . Do NP = NQ ' v N l tm ca ng trn cn dng; xem Hnh 6.
R' S'
B A E Q P N Q' P'

R S E Q P Q' P'

Hnh 6

Hnh 7

Do P l tip im bt k nn khi P thay i, cch dng ny cho ta mt h cc ng trn nghim trn mt phng. Tt c chng cng tip xc ngoi vi hai ng trn cho. Trng hp gii hn trong h ny chnh l hai tip tuyn chung ngoi ca hai ng trn (nu chng tn ti). Mt tnh cht quan trng y l: im E c cng phng tch vi tt c cc ng trn trong h. Tht vy, gi s c hai ng trn trong h tip xc vi ng trn th nht ti P, Q v tip xc ngoi vi ng trn th hai ti R, S; xem Hnh 7. Qua php v t tm E hai gc tng ng bng nhau nn QPR = Q ' P ' R ' . Hn na, do t gic P ' Q ' S ' R ' ni tip nn
Q ' S ' R = Q ' P ' R ' . Suy ra, QPR = Q ' S ' R v t gic PQ ' S ' R ni tip. Do , EP.EQ ' = ER.ES '

nn im E c cng phng tch vi tt c cc ng trn trong h nghim trn v do im E thuc trc ng phng ca hai ng trn bt k trong h ny. Cch dng hon ton tng t cho tm v t trong I; xem Hnh 8. Mi ng trn trong h nghim dng c trong trng hp ny tip xc khng cng kiu vi hai ng trn cho (tip xc ngoi vi ng trn ny v tip xc trong vi ng trn kia) v I c cng phng tch i vi mi ng trn trong h v do cng thuc trc ng phng ca hai ng trn bt k trong h ny.

P' N I A P Q Q' B

Hnh 8 T , ta c nhn xt quan trng sau y: Nhn xt 2. C v s ng trn tip xc cng kiu (khc kiu) vi hai ng trn cho trc. Mi ng trn trong s u c cng phng tch vi tm v t ngoi (trong) ca hai ng trn cho. Hn na, tm v t ngoi (trong) v cc tip im thng hng. i vi 3 ng trn. By gi quay tr li bi ton Apollonius. Cho trc 3 ng trn tm A, B v C. C ti a 8 nghim hnh ca bi ton, cc nghim ny c chia lm hai loi: Loi I gm cc nghim tip xc cng kiu i vi ng hai trong ba ng trn. Loi ny c 6 nghim thuc mt trong 3 nhm: {TTN, NNT}, {NTN, TNT}, {NTT, TNN}. Loi II gm cc nghim tip xc cng kiu vi c 3 ng trn cho, loi ny c 2 nghim thuc nhm cn li {NNN, TTT}, ({TTN} ngha l tip xc trong vi (A), (B) v tip xc ngoi vi (C)). Sau y ta s thy rng, hai nghim trong mi nhm nh vy c lin quan n mt trc v t.

By gi, ta s ch ra cch dng cho 2 nghim thuc nhm I: {TTN, NNT}, cc nhm khc hon ton tng t. Gi s v t l hai ng trn tip xc cng kiu vi cp (A), (B) v tip xc khc kiu vi cp (A), (C) v cp (B), (C). Theo nhn xt 2, do t v s tip xc cng kiu vi cp (A), (B) nn tm v t ngoi EAB ca (A) v (B) thuc trc ng phng ca s v t. Tng t, do s v t tip xc khc kiu vi cc cp ng trn (A), (C) v (B), (C) nn tm v t trong IAC v IBC cng thuc trc ng phng ca s v t. Do , ng thng k to bi 3 im ny chnh l trc ng phng ca s v t. By gi, i vai tr, xem s v t l hai ng trn cho trc. Khi , (A), (B) v (C) phi thuc cng mt h gm cc ng trn tip xc khc kiu i vi s v t nn tm v t trong ca s v t phi thuc trc ng phng ca (A), (B), thuc trc ng phng ca (A), (C) v thuc trc ng phng ca (B), (C). Ngha l, tm ng phng R ca ba ng trn (A), (B), (C) chnh l tm v t trong ca s v t. T y, cng do nhn xt 2, im R v hai tip im trn mi ng trn ban u phi thng hng. Gi M v N l hai tip im trn ng trn (A). Tip tuyn vi (A) ti cc im ny ct nhau ti H. Khi , H chnh l cc (pole) ca ng thng MN. Do HM v HN bng nhau v l cc tip tuyn k t H n cc ng trn s v t nn H cng phng tch i vi s v t. Do , H cng thuc trc ng phng k. Nh vy, cc (pole) ca MN i vi (A) thuc k do theo nh l La Hire, cc K ca k phi thuc MN. Tm li, bn im R, K, M, N thng hng, trong R v K l c nh khi bit trc (A), (B) v (C) nn cc tip im M, N l dng c. Tip tc dng cc cc (pole) ca k i vi cc ng trn (B) v (C) ta cng s dng c cc tip im trn (B) v (C); xem Hnh 9. Sau khi c 6 tip im ta chia thnh 2 b ba, 2 ng trn i qua 2 b ba cc tip im ny chnh l hai ng trn cn dng. Vn l lm sao bit 3 tip im no nm trn mt ng trn. Mt mo nh y l, chng hn khi k (A), (B) v mt pha, (C) v pha cn li th hai ng trn nghim s tip xc cng kiu vi (A) v (B) v tip xc theo cch cn li i vi (C).

R A K N B M

IAC

IBC
s t

EAB
k H

Hnh 9 Nh vy, cch dng ca Gergonne khng nhng cho ta mt li gii p cho bi ton Apollonius m cn gip chng ta c ci nhn su hn v hnh hc phng.

You might also like