1

Qun L t Ngp Nc
******

D AN KIEM SOAT BAO TON TAI KHU BAO TON THIEN NHIEN XUAN THUY....... 2
TNH HNH QUAN LY BAO VE AT NGAP NC VN QUOC GIA TRAM CHIM
........................................................................................................................................................ 6
KET QUA BC AU QUAN LY VA BAO VE AT NGAP NC HUYEN TAN
PHC, TIEN GIANG ............................................................................................................. 12
AC IEM T NHIEN VA TNH A DANG SINH HOC VUNG AT NGAP NC
LANG SEN THUOC ONG THAP MI, TNH LONG AN............................................... 18
IEU TRA VA KHAO SAT VE ANH HNG CUA MUOI OI VI C DAN QUANH
KHU BAO TON TRAM CHIM VA LANG SEN..................................................................... 29
ANH GA TNH HNH SC KHOE CUA CONG ONG TRONG VUNG D AN......... 36
PHAT TRIEN HE THONG HO TR QUAN LY DA TREN S QUAN LY HE SINH
THAI AT NGAP NC VUNG NHIET I ...................................................................... 55
KET QUA QUAN LY BAO VE AT NGAP NC LUNG NGOC HOANG TNH CAN
TH............................................................................................................................................. 64
NHNG THACH THC VA C HOI CUA VIEC QUAN LY NGUON TAI NGUYEN
KHU BAO TON THIEN NHIEN U MINH THNG............................................................ 70
TONG QUAN VE CAC HE SINH THAI AT NGAP NC T NHIEN ONG BANG
SONG CU LONG..................................................................................................................... 77
ONG BANG SONG CU LONG VA CAC D AN LIEN QUAN HE SINH THAI AT
NGAP NC.............................................................................................................................. 82
VIEC BAO TON VA QUAN LY NHNG VUNG AT NGAP NC VIET NAM-
NHNG KINH NGHIEM VA TRIEN VONG T IUCN....................................................... 90
2


D AN KIEM SOAT BAO TON
TAI KHU BAO TON THIEN NHIEN XUAN THUY
V Th Minh Phng
Chng trnh BirdLife Quc t ti Vit Nam
Gii Thiu
BirdLife Quc t l mt hip hi ton cu bao gm cc T chc Phi Chnh ph hot
ng trong lnh vc bo tn hn 100 quc gia cng nhau n lc bo tn cc loi chim
trn tri t v sinh cnh ca chng, v qua , cng n lc hot ng v tnh a dng sinh
hc v vic s dng bn vng cc ngun ti nguyn thin nhin.
BirdLife Quc t bt u hot ng ti Vit Nam t nm 1988, v n nm 1997
l mt trong mt s t cc NGO c cp giy php m vn phng i din ti Vit
Nam. Chng trnh BirdLife Quc t ti Vit Nam l mt t chc phi li nhun.
Trong lnh vc bo tn t ngp nc, nm 1999 - 2000, Chng trnh BirdLife
Quc t ti Vit Nam thc hin mt d n do i s qun Vng quc H Lan ti tr
nhm xc nh cc cng t ngp nc quan trng ti ng bng sng Cu Long v
xut chin lc cho vic qun l chng. Trc , nm 1996, BirdLife cng thc hin
mt d n tng t do DANIDA ti tr nhm xc nh cc cng t ngp nc quan trng
ti ng bng Bc B v a ra cc xut cho cng tc qun l. Trong d n ny, Khu
Bo tn Thin nhin Xun Thy c xc nh l ni cn u tin cao nht cho cng tc
bo tn.
Thng tin chung v Xun Thy
Khu Bo tn Thin nhin Xun Thy nm huyn Giao Thy (20
o
17'B -
106
o
23'), tnh Nam nh trong vng ng bng Bc B. Khu bo tn nm trong vng
nhit i gi ma v kh hu c s khc nhau theo ma th hin r rt trong nhit v
lng ma. Trong khong gia thng By v thng Tm hng nm, vng ny thng b nh
hng ca bo v lc nhit i. Thng Tm nm 1988, Chnh ph Vit Nam chnh thc
c 12.000 ha ca vng ny tr thnh khu Ramsar u tin ca c nc theo Cng c v
t ngp nc (Cng c Ramsar). Thng Mt nm 1995, 5.640 ha ca vng ny c
quyt nh thnh lp khu bo tn thin nhin. Vng c ranh gii pha Bc l ca Ba Lt
(mt ca chnh ca sng Hng) v pha Ty l sng Vp. Ranh gii pha Nam v pha
ng ca khu bo tn khng tht s r rng do y l cc vng bi ngp triu. Khu bo
tn thin nhin bao gm hai cn ln l cn Ngn v cn Lu, v mt vi cn ct nh hn.
Khu Bo tn Thin nhin Xun Thy c a dng sinh hc cc loi chim rt cao.
Nhiu loi chim nc n tr ng vng, v rt nhiu loi chim ven bin s dng vng
ny l im dng chn trong cc chuyn di c ma xun v ma thu. C 9 loi ang hoc
sp b e da tuyt chng trn ton cu c c tr u n ti y l: C tha mt en
Platalea minor (Nguy cp - EN), C trng Trung Quc Egretta eulophotes (EN), Chot ln
m vng Tringa guttifer (EN), Mng b m ngn Larus saundersi (EN), Chng b chn
xm Pelecanus philippensis (Sp Nguy cp -VU), R m tha Calidris pygmeus (VU),
Giang sen Mycteria leucocephala (Gn b e da - NT), Chot chn mng ln
Limnodromus semipalmatus (NT) v Te vng Vanellus cinereus (NT). y l ni ghi nhn
3

s c mt ca khong 26% tng s qun th ton cu ca loi C tha mt en (vo thi
im cao nht) v 2% c tnh tng s qun th ton cu ca loi Mng b m ngn.
Cc kiu sinh cnh i din ti Khu Bo tn Thin nhin Xun Thy hin ang
c qun l theo nhng phng php c th e da lm suy gim cc gi tr i vi bo
tn a dng sinh hc. Khu bo tn c khong 800 ha din tch rng ngp mn (u th l
trang Kandelia candel) phn ln phn b ln trong cc ao nui trng thy sn. Ti cc ao
m , vic nui trng thy sn c tin hnh theo cc phng php truyn thng nui
hn canh c cua, tm v c. Tuy nhin, vic canh tc ny ang tr nn thm canh qua mc
dn n lm ngn chn s ti pht trin ca thm thc vt. Hn na, cc o ct nm trong
khu bo tn, ni c thm thc vt cn ct v thc vt vng nc mn ang c trng rng
bng phi lao Casuarina equisetifolia, mt loi cy c ngun gc ngoi lai, iu ny cng
s lm suy gim din tch ca cc sinh cnh t nhin. Do kt qu ca s lng ng trm
tch, b bin ca khu bo tn ang bi ln dn ra bin, hng lot cc o v bi bi ang
c hnh thnh pha Nam ca ca Ba Lt. Cc bi bn l sinh cnh l tng cho vic
kim n ca cc loi nh C tha mt en, Chot m tha v mt vi loi chim b e da
tuyt chng trn ton cu khc. Tuy nhin, ti mt s vng bi bn, vic trng mi cc loi
cy ngp mn (ch yu l trang Kandelia candel) ang din ra vi mc tiu ci to t v
bo v b bin. iu ny s lm thay i bn cht ca cht nn v e da lm cho cc bi
bn khng cn ph hp vi cc loi chim ang quan trng. Hn na, vic nh bt thy
sn v khai thc nghu, s khng bn vng cc bi ngp triu u trc tip hay gin tip
gy ra cc nh hng c hi n cc loi ang b e da trn ton cu.
C tha mt en Platalea minor ti khu BTTN Xun Thy
Trong khun kh ca bo co ny, chng ti xin ly C tha mt en Platalea
minor lm v d nh sinh vt ch th v nh hng ca quy hoch pht trin i vi tnh a
dng sinh hc ca mt vng t ngp nc.
C tha mt en l loi ch phn b vng ng , chng sinh sn ti bn o
Triu Tin v di c tr ng n Nht Bn, Trung Quc, Hng Kng, i Loan, Ma Cao
v ng bng Bc B Vit Nam. Ti Vit Nam, im tr ng quan trng nht ca chng
l Khu Bo tn Thin nhin Xun Thy. C tha tng b suy gim nghim trng ti tt
c cc vng sinh sn v tr ng v lit vo mc b e da "Ti nguy cp" (Critical) trn
ton cu. Tuy nhin, trong vi nm gn y, do hng lot cc n lc bo tn ca cng ng
quc t, s lng chng gia tng ng k v trong n phm mi xut bn ca BirdLife,
Cc loi chim b e da Chu (BirdLife International, 2001) loi ny c a
xung phn hng Nguy cp (Endangered). Tht ng tic l s lng c tha tr ng ti
Xun Thy ang gim trong khi ti cc vng tr ng chnh cc nc khc th s lng
u tng, iu ny cho thy cht lng sinh cnh ph hp i vi c tha ti y ang suy
gim. Hn na, cc vng phn b khc ca C tha khc ti ng bng Bc B (Ngha
Hng, Thi Thy...) u khng c ghi nhn no trong cc t m hng nm ca 3 nm
gn y. Vic mt cc bi bn trng do trng t cc rng trang Kandelia candel c l l
nguyn nhn chnh dn n s suy gim ny. Do cc vng rng ngp mn ang b ci to
thnh cc ao nui trng thy sn khng c tiu nc theo ch ph hp vi c tha (v
hng lot cc loi chim ph thuc vo cc vng t ngp nc nng khc), khng c ni
kim n thay th no c a ra vi cch qun l hin ti. Nhng im ngh chn ph hp
vi c tha ngy cng b thu hp, trong khi vic bt cua cy v cc loi nhuyn th lun gy
ra s nhiu lon khp ni trong vng. S lng ch nui qu ln ti y cng gp phn gy
nhiu lon ti cc ao thy sn.
Do , iu rt cn thit nht trong lc ny l phi xem xt li k hoch trng rng
ngp mn ti cc bi bn. Tin u t cho k hoch ny c th c c s dng mang
4

li nhiu li ch trc tip i vi ngi dn hn l qua vic ph hy cc bi ngp triu rt
c gi tr.
D n KNCF/BirdLife ti Xun Thy
Xun Thy tuy l khu Ramsar u tin ca Vit Nam nhng ngun vn u
t cho khu vc rt hn ch, cc cn b t c o to, c s vt cht h tng km v
rt thiu thn v trang thit b. Do nhng kh khn nh vy, cc cn b qun l
Xun Thy cha kh nng hoch nh v thc hin qun l t ngp nc hiu
qu. Kt qu ca nhng kh khn trn l cc sinh cnh quan trng ang b xung
cp do cc hot ng khng ph hp vi cng tc bo tn a dng sinh hc nh thm
canh nui trng thy sn do sc p ca th trng, vic nh bt thy sn v khai
thc nghu, s khng bn vng cc bi ngp triu, do mt dn s qu cao v
thiu t canh tc nng nghip ng bng Bc B. Cc qu trnh ny ang e da
s ton vn ca vng v, do , mt yu cu cp bch phi c t ra l h thng
ha v thc hin cc bin php qun l thc y vic khai thc bn vng cc ti
nguyn thin nhin ca vng theo cch ph hp vi cc mc tiu bo tn a dng
sinh hc.
T chc BirdLife Quc t tin tng rng cc loi chim c th s dng kim sot
nhng thay i v cht lng mi trng v cc thng tin s c th c s dng
hng dn v pht trin cc phng php qun l bo tn thch hp. Do , BirdLife
tin hnh ku gi ngun vn t Qu Bo tn Thin nhin Keidanren (KNCF) - Nht Bn,
xy dng mt d n c tn gi "Kim sot bo tn ti khu Bo tn Thin nhin Xun
Thy", d n nhm:
h tr cc n lc ca Chnh ph Vit Nam nhm thc y vic bo tn tnh a
dng sinh hc Khu Bo tn Thin nhin Xun Thy, khu Ramsar duy nht ca
Vit Nam.
Cc mc tiu c th ca d n bao gm:
1. Tng cng nng lc chuyn mn v kim sot v nghin cu loi ca cc cn
b khu bo tn.
2. Thit lp mt chng trnh kim sot i vi cc loi quan trng ti khu bo
tn.
3. Ci thin cng tc qun l khu bo tn thng qua ci thin mi trng lm vic
v cung cp trang thit b.
S lng ghi nhn c tng nm t 1994
n 2001 v phn trm so vi tng s qun
th th gii theo cc iu tra quc t v C
tha mt en
Nm S lng % theo iu
tra quc t
1994 25 7,4
1995 23 5,5
1996* 104 19,2
1997* 70 11,8
1988 59 9,6
1999 31 5,3
2000 42 6,3
2001 47 5,6
*S m ny khng cng lc vi t iu tra
quc t
0
100
200
300
400
1994 1996 1998 2000
Nm
S

n
g
Tsengwan, i Loan
Mai P, Hng Kng
Xun Thy, Vit Nam

S lng C tha mt en ti 3 im tr ng chnh theo
con s iu tra quc t
5


Cc mc tiu ny s c thc hin thng qua vic thit lp mt chng trnh kim
sot loi c kh nng cung cp cc d liu nh hng cng tc qun l khu bo tn. D
n cng c thit k m bo tng cng th ch v xy dng nng lc cho cc cn b
khu bo tn thng qua cung cp trang thit b v o to. D n s c thc hin qua mt
giai on hai nm, t thng Mi nm 2000 n thng Ba nm 2002 v s bao gm cc
hot ng sau:
1. Cung cp trang thit b v c s h tng thit yu (hot ng 1)
2. o to cho cn b khu bo tn (hot ng 2); v
3. Thit lp mt chng trnh nghin cu v kim sot sinh thi (hot ng 3)
Chng trnh kim sot tp trung vo hai loi l C tha mt en v Mong b m
ngn Larus saundersi bt u c tin hnh vi s tham gia tch cc ca cc cn b
khu bo tn. Cng vi cng tc tun tra thng xuyn cng nh tham gia vi cc chuyn
iu tra vi s hng dn ca cc chuyn gia t BirdLife, anh em tin hnh m, ghi
nhn v bo co s lng ca C tha v mt s loi chim n ven bin khc. Qua , nhn
thc cn b khu bo tn v ngha ca vic bo tn sinh cnh i vi cc loi chim
c nng cao. Cng vi cc hot ng d n, vic gii thch v nguyn nhn tng gim s
lng ca cc loi chim nc ti khu bo tn s dn dn c din gii, v ban qun l
cng nh ngi dn v cc cp chnh quyn ti Xun Thy s c nhn thc ng n hn
v nh hng ca cc hot ng pht trin n mi trng thin nhin, c bit l n tnh
a dng sinh hc, v t s c nhng tc ng tch cc vo cc quy hoch pht trin
trong vng.
Kt Lun
Qua qu trnh thc hin d n ti Khu BTTN Xun Thy, cng nh vi kinh
nghim hot ng ca BirdLife Vit Nam ti cc vng t ngp nc khc, chng ti a
ra mt s kin sau:
1. t ngp nc l kiu sinh cnh c gi tr cao v kinh t cng nh v a dng
sinh hc, vai tr ca chng trong i sng con ngi do cn c nhn thc
ng n v phi c trn trng.
2. t ngp nc l kiu sinh cnh rt nhy cm v d dng b ph hy bi cc
hot ng pht trin, nht l vic ci to t lm nng nghip v nui trng
thy sn, vic trng rng t thiu cn nhc v qu trnh th ha ang din
ra mt cch t khp Vit Nam. Do vic quy hoch qun l t ngp nc
cn phi c cn nhc mt cch k lng v mi hot ng pht trin ti cc
vng t ngp nc ch nn tin hnh sau khi c nh gi tc ng mi trng
thch hp.
3. Mi hot ng pht trin cc vng t ngp nc xy ra thiu cn nhc v
kha cnh mi trng, th hu qu ca n n a dng sinh hc v cuc sng
ca con ngi s rt lu di v cc vng t ngp nc nh vy s khng th
no xoay chuyn li hin trng ban u.

Chng trnh BirdLife Quc t ti Vit Nam v ang n lc hp tc vi mi c
nhn v t chc ca Vit Nam v quc t hnh ng bo tn cc vng t ngp nc.
Cc vng t ngp nc khng phi l t hoang v mi ngnh, mi cp cn c trch
nhim tham gia bo v chng.
6

TNH HNH QUAN LY BAO VE AT NGAP NC
VN QUOC GIA TRAM CHIM
Nguyen Van Lu
Vn Quoc Gia Tram Chim
I. Gii Thieu
Vn Quoc gia Tram Chim nam ha lu song Mekong va Trung tam ong
Thap Mi thuoc huyen Tam Nong, giap 05 xa Phu Hiep, Phu c, Phu Thanh B, Phu
Tho, Tan Cong Snh va th tran Tram Chim tnh ong Thap. Vn Quoc gia Tram
Chim vao khoang 10
0
37en 10
0
45 o v bac; 105
o
28 en 105
0
36 o kinh ong.
Cach song Mekong 25 km ve pha tay; gan bien gii Viet Nam Campuchia.
Tong dien tch t nhien la: 7588 ha. Trong o:
Phan khu bao ve nghiem ngat: 6.809ha.
Phan khu phuc hoi sinh thai: 653 ha.
Phan khu hanh chanh dch vu - du lch: 46ha.
Vn Quoc gia Tram Chim co he sinh thai at ngap nc iem hnh cua vung ha
lu song Mekong va vung ong Nam A, mot he sinh thai giau tnh a dang sinh hoc va
c Chnh phu cong nhan la Vn quoc gia theo quyet nh so 253/TTg, ngay
29/12/1998.
II. Tai Nguyen Cua Vn Quoc Gia Tram Chim
2.1. Thc vat
Co hn 130 loai thc vat ban a vi 06 kieu quan xa thc vat ac trng:
Quan xa sen
Quan xa lua ma
Quan xa co ong
Quan xa nan
Quan xa mom moc
Quan xa rng tram
2.2. ong vat
Co 198 loai chim, thuoc 25 chi, 49 ho, trong o 88% c tm thay vao mua kho.
So lng cac loai chim ay chiem tong so cac loai chim tm thay Viet Nam.
Trong so 198 loai chim co 16 loai qu hiem c ghi vao sach o the gii (tieu bieu la
loai seu au o va chim cong at (o tac) ang b e doa tuyet chung qui mo toan
cau).
7

- Ve moi trng song co:
42% loai s dung am lay nc ngot
10% s dung cac ong co
8% s dung rng ngap nc
2% s dung cac con kenh co cay bui, cay go
38 % con lai s dung tong hp cac moi trng song noi tren.
Thuy san co hn 55 loai ca a c thong ke. Trong o:
12 loai ca nc tnh (thng goi la ca ong)
Hn 40 loai ca a nc chay (thng goi la ca song).
Thuy sinh vat co:
185 loai thc vat noi
93 loai ong vat noi
90 loai ong vat ay.
2.3. Tai nguyen at
Co 02 nhom at chnh.
Nhom at xam tren nen phu sa co.
Nhom at phen: at phen tm tang va phen hoat ong.
III. Tnh Hnh Kinh Te - Xa Hoi Cua Cac Ho Dan C Song Xung
Quanh Vn Quoc Gia Tram Chim
Tong so dan thuoc 5 xa va th tran song xung quanh vung em la: 39.376 ngi,
bao gom 7950 ho. So vi so dan toan huyen Tam Nong la: 92.621 ngi, chiem 42,5%.
Trong o:
Ho ngheo, kho chiem 20%.
Ho khong co viec lam hoac i song khong on nh chiem 18%.
T le gia tang dan so t nhien khoang 1,6% lam cho tnh trang ngheo oi gia
tang do:
D tha lao ong.
Thieu von san xuat.
Ngi dan cang co t cong an viec lam.
Nhan thc kem.
Nguon tai nguyen thien nhien nh: nguon li thuy san b can kiet (do
anh bat vo toi va), rng tram b on
Trc ay, t nam 1999 tr ve trc, hang ngay co t 100 - 150 ngi xam pham
trai phep vao Vn Quoc gia. Tong so oi tng vi pham b bat qua tang la 500 ng
s.
Trong nhng nam gan ay, nha nc va chnh quyen cac cap, cac to chc phi
chnh phu, rat quan tam ho tr, au t cho vay von san xuat, chan nuoi Nhieu ho
a to chc san xuat at hieu qua, nang cao thu nhap va i song tng bc c cai
thien.
8

Mat khac do d an vung em cua Vn Quoc gia cha co nguon au t phat
trien c nen ngi dan da vao tai nguyen cua Vn ma xam pham. Thong ke nam
2000 cho thay co 550 vu vao vn trai phep:
X phat hanh chanh 15 vu.
Canh cao 13 vu.
Khi to 04 vu.
So con lai giao chnh quyen a phng giao duc.
IV. Qua Trnh Quan Ly
4.1. Quan ly tai nguyen thc vat
Quan xa sen:
Dien tch nam 1997 la: 63,8ha
Dien tch nam 2000 khoang 230ha.
Quan xa lua ma:
Dien tch nam 1997 la: 678,4ha.
Dien tch nam 2000 khoang 680ha.
Quan xa nan:
Dien tch nam 1997 la 898,8ha.
Dien tch nam 2000 khoang 500ha.
Quan xa mom moc:
Dien tch nam 1997 la 305,1ha.
Dien tch nam 2000 khoang 351ha.
Quan xa co ong:
Dien tch nam 1997 la 1965,9ha.
Dien tch nam 2000 khoang 2000ha.
Quan xa rng tram:
Dien tch nam 1997 la 3018,9ha.
Dien tch nam 2000 khoang 3100ha.
Tuy nhien ben canh s phat trien ngay mot rong ra cua cac quan xa th yeu to t
nhien cung anh hng rat ln en s phat trien o. Cn lu nam 2000 ngap lau va sau
kem theo lng phu sa nhieu cung lam cho mot so loai thc vat khong the phat trien
c, hoac chet i nh: Tram non, sen, sung, co nan
4.2. Quan ly tai nguyen ong vat:
4.2.1. Tai nguyen chim nc:
oi vi chim nc sinh song trong Vn Quoc gia.
Hang nam can bo chuyen mon cung vi nhan vien bao ve tien hanh giam sat,
quan ly va thong ke chim nc Vn Quoc gia nh sau:
oi vi can bo chuyen mon:
9

Quan ly, theo doi tap tnh sinh trng, sinh san cac loai chim.
To chc, hng dan, tong hp va ieu tra tat ca cac loai chim ang sinh
song Tram Chim.
Cuoi thang thong ke mot lan va bao cao cac nganh hu quan.
oi vi nhan vien bao ve:
Cung can bo ky thuat thong ke mot so loai chim hang ngay nh: Seu, gia
ay, co trang, giang sen, ien ien, cong coc, nhan, o tac (cong at), diec
(la, xam).
oi vi chim nc sinh song ngoai Vn Quoc gia:
- ieu tra cac bai an khac cua chim nc, ac biet la seu co trui, cong at tai
cac iem ngoai Vn Quoc gia Tram Chim nh: Kien Giang, Long An
Khu vc ong bang song Cu Long.
- Thi gian ieu tra t thang 1 en thang 12 hang nam se co khoang 12 t i
ieu tra.
- Bao cao ket qua sau moi t ieu tra.
4.2.2. Cac loai ong vat thuoc 2 lp bo sat va lng c nh: ran, ech, nhai, rai ca
- Bc au tm hieu ve tnh a dang loai sinh canh, chc nang cua cac loai bo
sat va lng c trong he sinh thai.
- Thu thap so lieu khao sat, thu mau ca the ien hnh cua cac loai tiep can co
nh mau formol trong lo thuy tinh, bang hnh anh.
4.2.3. Tai nguyen thuy san:
Quan ly nguon tai nguyen thuy san nham muc tieu:
Tai tao va bao ton tnh a dang sinh hoc cua khu he thuy sinh vat.
a dang hoa, nang cao va duy tr nang suat nguon li thuy san.
San lng ca hang nam khoang 195-210 tan, trong o:
Ca song c chiem 60% tong san lng ca trong Vn Quoc gia.
Ca ong c chiem 40% tong san lng ca trong Vn Quoc gia.
So vi nhng nam trc th san lng ca nam 2001 giam khoang 1/3 (ieu tra
thc te). Nguyen nhan:
ieu tiet nc e phuc hoi tham thc vat va cho tram phat trien
Nc nhiem phen nang.
Nc lu nam 2000 lam cho thuy san trong vn ra ngoai song dan anh
bat.
Nam 2000 Vn Quoc gia Tram Chim thc hien mo hnh nuoi ca sac ran, tha bo
xung vao vn hn 20kg ca giong.
4.2.4. Tai nguyen nc:
Muc tieu cua quan ly nc la:
10

Duy tr va tai tao nhng ac iem a mao thuy van va canh quan thien
nhien.
ieu tiet nc va chat lng nc cho phu hp vi ieu kien sinh song
cua cac quan xa thc vat.
Cao trnh mat at khu Tram Chim < 1,20m > 2,20m.
Cao o trung bnh toan vung khoang 1,5m. Trong o:
Khu C: 1,4-1,6m
Ni cao nhat: tren 2,0m.
Ni thap nhat:1,2-1,3m.
Mc nc cao nhat nam 2000 tai Tram Chim: 4,61m (ngay 25-09-2000).
Mc nc cao nhat nam 2001 tai Tram Chim: 4,27m (ngay 22-09-2001).
4.2.5. Cong tac trong rng va phong chong chay rng:
- Hang nam Vn Quoc gia eu to chc trong rng va cay phan tan ven cac
tuyen e bao (chng trnh 5 trieu ha rng).
- Xay dng c lc lng phong chong chay rng cac xa, th tran c 180
ngi, thng xuyen tap huan hang nam.
- Ve sinh rng, cham soc ta tha rng.
- ot co chu ong vao mua kho ( nhng iem de chay).
- Ket hp vi chnh quyen a phng xay dng ke hoach tuan tra quan ly va
phoi hp thc hien.
4.2.6. Cong tac tuyen truyen giao duc va nang cao i song nhan dan.
Thng xuyen c can bo chuyen trach ket hp cung cac nganh chc nang tnh,
huyen, xa i tap huan trong nhan dan e moi ngi hieu c vai tro, chc nang cua
Vn Quoc gia trong viec bao ve tai nguyen thien nhien, bao ve moi trng.
Vn Quoc gia Tram Chim phoi hp cung Hoi Lien Hiep Phu N huyen Tam
Nong, trng ai hoc Can Th cho vay von hai xa: Phu c, Phu Hiep, thc hien mo
hnh Lam-Ng do to chc Oxfam tai tr (39.000USD).
To chc nhan ao cua Phap tai tr cho Vn Quoc gia 9.000.000 ong e lam
tranh anh tuyen truyen.
Vn Quoc gia Tram Chim cung vi Hoi cac nganh sinh hoc Viet Nam va
chng trnh tai tr cac d an nho cua Quy moi trng toan cau to chc chien dch
truyen thong moi trng cong ong ky niem ngay lam nghiep Viet Nam 28-11 tai xa
Phu c.
Ngoai ra con co s tai tr (500.000.000 ong, von quay vong) cua ai s quan
Anh, ai s quan an Mach cho nhan dan cac xa Phu Tho, xa Tan Cong Snh vay t
nam 1996 en nay.
4.2.7. Cong tac nghien cu khoa hoc:
11

n v thng xuyen c can bo theo doi s bien ong cua cac loai thc vat nh:
Sen, lua tri, nan.. . Quan ly ieu tiet nc e co giai phap hu hieu phat trien va bao
ton cac loai tren.
Trong nhng nam va qua a va ang tien hanh mot so e tai nghien cu khoa
hoc nh:
Nghien cu mot so giai phap diet tr cay mai dng.
Nghien cu anh hng cua nc va la len s a dang sinh hoc.
Mo hnh nuoi ca sac ran.
V. Kien Ngh
Ben canh nhng thanh qua at c trong qua trnh xay dng va phat trien ben
vng Vn Quoc gia Tram Chim, chung toi cung gap nhieu kho khan. Do o chung toi
xin kien ngh mot so y kien nh sau:
- S xam lan cua loai ngoai lai (mai dng) ma cha co cach phong tr hu
hieu, can s can thiep cua cac nha khoa hoc, cac trng ai hoc. . .
- Can phat trien d an vung em gan vi phat trien du lch sinh thai, co s
tham gia cua cong ong dan c song quanh Vn Quoc gia. V i song nhan
dan on nh, th ap lc oi vi Vn Quoc gia mi giam va phat trien ben
vng.
- To chc nghien cu thng xuyen va lau dai ve che o thuy van cua khu
vc Vn Quoc gia Tram Chim va cac vung lan can trong moi quan he vi
viec bao ton nguon gien va bao ton a dang sinh hoc. Hien nay Vn Quoc
gia Tram Chim ang thieu can bo chuyen mon va trang thiet b ky thuat e
thc hien cong viec nay.
- Vn Quoc gia Tram Chim mi nh hnh nen con nhieu kho khan. T thc
te nay Vn Quoc gia Tram Chim e ngh cac Vien, cac trng ai hoc va
cac to chc quoc te quan tam giup e Vn Quoc gia Tram Chim co ieu
kien quan ly, thc hien tot nhiem vu.
12

KET QUA BC AU QUAN LY VA BAO VE AT NGAP NC
HUYEN TAN PHC, TNH TIEN GIANG
Nguyen Hoang Hanh
S Khoa Hoc - Cong Nghe va Moi trng Tien Giang
I. Gii Thieu
Huyen Tan Phc: la Huyen nam pha Bac trong vung ong Thap Mi cua
Tnh Tien Giang. Dien tch t nhien toan Huyen 32.862ha, dan so nam 1999 la 50.974
ngi, mat o bnh quan 155 ngi/km
2
(so vi Tnh 762ngi/km
2
thap nhat trong
Tnh). ac iem t nhien cua Huyen ang chu y la:
at ai: chu yeu la at phen, co 3 n v at chnh:
at phen hien tai tang phen nong: dien tch 20.150ha chiem 61,31% dien
tch t nhien.
at phen tiem tang co tang sinh phen sau va rat sau: dien tch 9.897ha
chiem ty le 30,11%.
at phu sa xam nau a phat trien co tang loang lo: 2.699ha chiem 8,21%.
Nguon nc, thuy van:
Nguon nc cho san xuat va sinh hoat phu thuoc vao che o nc cua 2
song: Song Tien va song Vam Co Tay. Mot ac iem quan trong: ay la
vung giap nc gia 2 song v vay viec lay nc va tieu thoat kho khan
la vung hien tai chat lng nc xau nhat cua ca vung ong Thap Mi.
Cac thang mua ma t thang 5 en thang 11 hau het nguon nc co pH:
3,5-4 cac thang mua kho t thang 12 en thang 4 khoang 30% dien tch
pha Tay co pH: 4-5,5 co the s dung cho san xuat nong nghiep.
Lu hang nam gay ngap toan bo khu vc t thang 9 en cuoi thang 11,
nh lu thng xuyen xuat hien na cuoi thang 11. Mc ngap trung bnh
mat ruong t 0,5-2m, khu vc pha Bac ngap sau hn pha nam.
Theo nh ngha ve at ngap nc theo Cong c Ram Sar (1971) co the xem
toan bo at Huyen Tan Phc (va ca Tnh Tien Giang) la vung at ngap nc bao gom
he thong kenh rach, rng Tram, ruong lua, cac trang co ngap nc theo mua va am
lay. . . vi 2 he sinh thai chnh la Rng Tram ngap nc noi a va he sinh thai Nong
nghiep.
II. Tai Nguyen va Tnh a Dang Sinh Hoc cua Huyen Tan Phc
He thc vat co en 540 loai (khong ke cay trong) thuoc 112 ho. Trong o, co
nhieu loai thc vat quy hiem ch ong Thap Mi mi co nh: Lua ma (Oryzaninuta),
Lua tri (Oryzarufipogon), Mai lieu, Lop bop, Ven ven, Lieu, Song vuong, Dui trong,
Mat quy, Cay bui, Mong ga, Ngoai moc cam, Trung hung nam, Com, An kch, Tram
13

nam, Nap bnh, May mien, Thuy cam, Kim nhu. . . Cac loai cay nay rat quan trong se la
nguon goc gen thuan chung e tao ra cac giong cay trong mi sau nay. ac biet la Lua
ma, Lua tri la giong gen quy can c bao ve tot e tao ra cac giong lua trong nc
trong tng lai co tnh thch nghi cao vi ong Thap Mi.
Ngoai Tram va cac loai cay dung lam vat lieu xay dng, nguyen lieu cho tieu
thu cong nghiep, nguon dc lieu ong Thap Mi rat phong phu vi 122 loai cay
thuoc nh: Nhau, Hac cu, Mop gai, Cam thao nam, Co bac, Co mc, Ke au nga, Ke
hoa ao, Lc, Thao quyet minh, Voi voi, Lo bnh, Li ran. . . chung cha c nhieu
loai benh khac nhau, co ca cay quy mi ghi them vao sach thuoc. ay la nguon tai
nguyen trong tng lai co the tao ra mat hang thuoc ma ch Vung ong Thap Mi mi
co.
Nhieu loai co chan nuoi moc t nhien ong Thap Mi c xep vao loai co
chan nuoi trau bo co chat lng tot: Co mat, Co ch, Co nc, Co uoi phung, Co
bap.v.v
Trong tong so 198 loai Ca nc ngot Tien Giang co 42 loai song trong vung
ong Thap Mi, hien nay ch gap 10-12 loai thuoc nhom ca en co nguon goc tai cho.
Cac loai ong vat pho bien ong Thap Mi co the phuc hoi nh: Heo rng, Kh,
Meo, Rai ca, cac loai Rua, Ran, Ga Rng, Tran, Ca sau
Ro rang a dang sinh hoc ong Thap mi rat phong phu va quy gia, neu bao
ton va khai thac tot se cho nguon li kinh te ln ma van gi c s on nh va can
bang sinh thai cho the he mai sau.
Tuy nhien, s a dang nay a b pha hoai va van ang b e doa bi hang loat
cac yeu to nh khai hoang, cai tao at nong nghiep, o nhiem, chay rng, s dung at
khong phu hp. . .Thc te ang suy ngh la viec khai thac cai tao at cac Tnh Long
An, ong Thap cho tang trng kinh te kha cao, nhng rieng Tan Phc khai thac cai
tao at va qua cho hieu qua va tang trng kinh te thap (v bat li cua ieu kien t
nhien, nhat la nguon nc).
oi vi he sinh thai Rng Tram (am lay noi a): sau nam 1975 vung Tan
Phc cay Tram van la cay chnh vi dien tch tren 13.000
ha
, con lai la Bang, ng,
Nang ngot, Co mom va cac loai cay khac (khong co lua). Rng Tram a b pha huy en
1990 ch con lai 875
ha
va khoi phuc en nay rat cham: Dien bien dien tch Rng Tram
t 1990 2000 nh sau:
Nam 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
Dien tch 875 875 1.105 1.395 2.225 2.638 1.867 1.764 1.952 1.987 2.296
oi vi he sinh thai Nong nghiep: at nong nghiep tang nhanh, t 11.562
ha

(35,18%) nam 1994 len 24.079
ha
(73%) nam 2000. Trong o at ruong lua 9.886
ha

(30%), trong cay lau nam 9.900
ha
(30%). Ket qua s dung at Nong nghiep cho thay
ngoai cay Khom co tnh thch nghi cao va kinh te, con lai cac cay trong khac cho hieu
qua kem hoac cha khang nh c nh: Lua, cay an qua, cay lng thc khac (m,
khoai lang).
14

Viec quan ly va khai thac vung at ngap nc Tan Phc (nhat la thi gian
1980-1990) khong em lai hieu qua kinh te cao, a dang sinh hoc b pha hoai nguye n
nhan chu yeu la do:
(1) Thieu hieu biet cac ieu kien t nhien c ban cua vung nay, nhat la at va
nc.
(2) Ap lc cua dan so (mat o dan so Tien Giang ong nhat ong Bang Song
Cu Long) va oi hoi phat trien kinh te, nhat la giai quyet lng thc
pham.
(3) T o cha co chnh sach quan ly, khai thac, bao ve vung at nay mot cach
khoa hoc.
(4) Thieu nguon von va can bo co nang lc.
III. Ket Qua Bc au Ve Quan Ly va Bao Ve at Ngap Nc
3.1. ieu chnh qui hoach s dung at
Trong qui hoach phat trien kinh te-xa hoi Huyen Tan Phc 2001-2010, qui
hoach s dung at a c ieu chnh hp ly tren c s nghien cu c ban ieu kien t
nhien va anh gia thc tien, trong o ang chu y la:
- Ve san xuat lua va lng thc: giam bt dien tch lua t 9.886ha nam 2000
xuong con 8.300ha, i vao tham canh vi viec ap dung cac bien phap ky
thuat phu hp vi ac iem cua vung, khong tang dien tch cay hang nam.
- Gi vng on nh cay cong nghiep dai ngay a co la Khom khoang 8.000ha
va tang dien tch cay an qua lau nam t 400ha len 980ha gan vi cai tao
vn tap trong tng ho gia nh va ap dung mo hnh tham canh vn gan vi
mo hnh VAC.
- Ve Lam Nghiep: Muc tieu at ra la bao ve vung at ngap phen, gia tang o
che phu, gop phan ieu tiet nc va chat lng nc, bao ton sinh thai, ong
thi tang thu nhap thong qua viec khai thac co quan ly, ta tha va mot san
pham phu t rng.
Ve dien tch: phuc hoi en 2010 co 5.620ha rng Tram. Trong o
4.320ha trong tap trung gom 1.700ha c xac nh thuoc khu bao ton va
vung em cua Khu bao ton sinh thai do Nha nc quan ly, 2.300ha Tram
kinh doanh. Co 1.300ha Tram trong theo he thong nong-lam ket hp.
Hien nay trong nh hng chuyen oi c cau dien tch cay trong 2001-
2005 cua Chnh phu, trong o d kien phuc hoi 100.000ha rng Tram
ong Bang Song Cu Long. D kien cua Tien Giang phat trien rng
Tram tang them khoang 4.000ha e at khoang 10.000ha nam 2010.
Cay Bach an c trong doc theo cac tuyen giao thong thuy li khoang
1.500ha. Khong phat trien m rong dien tch loai cay nay. San lng khai
thac, ta tha nam 2010 khoang 17.045m
3
go, va 40.382m
3
cui, trong o
rieng go Tram la 7.100m
3
va cui 26.459m
3
.
15

Gia tr san xuat lam nghiep nam 2010 c tnh 16.081 trieu ong tang
bnh quan 3,37% nam; gia tr tang them nam 2010 khoang 12.865 trieu
ong toc o tang bnh quan 3,77% nam (gia so sanh co nh 1994).
Nhu cau au t cho phat trien lam nghiep t 2001-2005 la 31.498 trieu
ong va giai oan 2006-2010 la 17.662 trieu ong (cha tnh ieu chnh
qui hoach theo chnh phu tang them 4.000 Tram).
Rieng trong 2 nam 2000 va 2001 Tnh a tang cng au t cho phuc hoi
bao ve rng sinh thai: nam 2000 ngan sach Tnh au t trong 400ha, nam
2001 trong 213ha Tram vung sinh thai, au t xay dng san chim va mua
tha nuoi dng mot so loai ong vat hoang da 1,4 ty ong. To chc
Oxfam America a au t cho 171 ho dan vay trong 121ha Tram 2 xa
Thanh Hoa, My Phc vi mc vay 8 trieu ong/ha, thi gian vay 7 nam,
lai suat 6%/nam (D an do S KH-CN & MT quan ly).Cung t nguon
von nay a tao ra phong trao trong Tram khu vc D an (dan t trong
them khoang 50ha). Nh vay en cuoi nam 2001, tong dien tch Tram
Tan Phc at khoang 2.700ha.
- Ve Thuy san: trong nh hng qui hoach 2001-2010 tang dien tch nuoi thuy
san t 36ha len 225ha dien tch nuoi bao gom trong ao a, mng vn va
ruong lua (trong mua lu). Phat trien hnh thc nuoi cac loai ca en trong rng
Tram. Han che khai thac thuy san tren dong chay va anh bat t nhien e
bao ve nguon giong.
nh hng thuy san tren gop phan bao ve nguon li thuy san vung at
ngap nc va co hieu qua kinh te cao hn. Theo nh hng tren san
lng nuoi trong 2010 at khoang 678 tan tren nam, toc o tang bnh
quan 17,96%/nam, san lng anh bat nam 2010 khoang 94 tan, tang
bnh quan 7,63%.
Gia tr san xuat thuy san 2010 at 8637 trieu ong tang trung bnh 16,2%
va gia tr tang them 5873 trieu ong tang trung bnh 16,2% (so gia co
nh 1994).
3.2. Xay dng va thc hien cac chnh sach ong bo e quan ly khai thac va phat
trien kinh te xa hoi
Gia tang mc au t kinh ph cho viec phuc hoi va bao ton rng Tram khu vc
do nha nc quan ly trong ke hoach hang nam. Tuy nhien mc gia tang nay cha at
yeu cau mc tieu at ra.
Ngan hang Nong nghiep tang cho ho nong dan vay von, chu yeu la von vay
ngan han nham giai quyet cuoc song, giam bt ap lc len viec pha huy va khai thac
rng, khai thac at hoang (Bang, Nang, ) mot cach hp ly. Von cho vay phuc hoi rng
oi hoi dai ngay (5 7 nam) va ln 7 8 trieu/ha cho rng Tram nen kha nang ap ng
cua Ngan hang rat t.
16

Tang au t ngan sach Nha nc cho c s ha tang nh: he thong kenh thuy li
e phan lo chong chay rng, ieu tiet nc, quan ly chat che vung em sinh thai, cai
thien ieu kien giao thong, Y te
Tap trung giao at va cap giay chng nhan quyen s dung at lau dai cho ho
nong dan (50 nam oi vi at rng). ay la van e quan trong e ngi dan an tam san
xuat, bao ve rng (mot nguyen nhan quan trong gay chay rng nhieu trc ay la rng
chung cua Nha nc khong phat huy c vai tro bao ve cua ngi dan).
Chu trong hn cong tac nghien cu khoa hoc nham quan ly, s dung va bao ve
tot hn vung at nay nh: Theo doi anh gia dien bien chat lng nc, giong thch
nghi (giong Tram, cay an qua); mo hnh nuoi thuy san mua lu trong ieu kien nc
phen, ky thuat canh tac
Khuyen khch moi thanh phan kinh te au t phuc hoi phat trien va khai thac
hp ly rng (ke ca du lch sinh thai). Mong muon hp tac vi cac to chc Quoc te e co
s ho tr ve von va ky thuat.
VI. Cac Van e Can Thiet e Quan Ly Bao Ve Vung at Ngap Nc
- Can tiep tuc nghien cu e co mot chien lc quan ly, Bao ve va khai thac
at ngap nc Tien Giang. Ngoai he sinh thai rng Tram noi a ac trng
Tan Phc, Tnh Tien Giang con co vung ca song ven bien vi 4 ca song
ln: Song Soi Rap, song Ca Tieu, song Ca Trung va Ca ai. ay la vung
co tnh a dang sinh hoc cao nhat ong Bang Song Cu Long ve rng
ngap man va thuy hai san vung ven b ca song. Hn 20 nam qua bai boi
vung ca song tang them hn 1.000ha, kha nang phat trien rng ngap man
len en 6.000ha. Trong khi o rng hien trang ch con 1.270ha, nguon li
thuy san giam suc nghiem trong (ca ve giong loai, san lng khai thac), o
nhiem nc vung ven bien ca song tang nhieu, tranh chap gia khoi phuc
bao ve rng vi nuoi thuy san tang them Do vay rat can xay dng mot D
an khoi phuc va Bao ton a dang sinh hoc rng ngap man vung ca song-ven
bien Tien Giang.
- Tm kiem cac nguon au t cho phuc hoi rng Tram va rng ngap man la
yeu cau can thiet, trong o nguon ho tr t cac To chc Quoc te la quan
trong. Bi v nhn vao thc lc cua nen kinh te Tnh va kha nang au t cua
Chnh phu thay ro rang von au t la rat kho khan.
- Can tang cng cong tac tuyen truyen e nang cao nhan thc cong ong va
cua gii lanh ao trong viec quan ly khai thac va bao ve at ngap nc.
- Chnh phu va Tnh can phai xay dng mot qui che e phan nh ro rang chc
nang, nhiem vu cu the cua cac nghanh trong viec quan ly bao ton a dang
sinh hoc at ngap nc. (Ve phap luat a giao nghanh KH CN & MT
nhng phoi hp quan ly nh the nao vi nghanh a chnh, Nong nghiep,
long ghep trong ke hoach phat trien kinh te - xa hoi va au t vi S Ke
hoach).
17

- ay manh ao tao va boi dng can bo di nhieu hnh thc: hoc dai han,
tap huan ngan han, tham quan nghien cu, Hoi thao, Thong tin khoa hoc
trong lnh vc khai thac, Bao ve at ngap nc.
Ket qua bc au ve Quan ly Bao ve at ngap nc Tien Giang con t va con
nhieu viec phai tiep tuc thc hien. S KH CN & MT Tien Giang mong muon co s
cong tac va giup cua cac Vien, Trng, C quan Nghien cu quan ly va cac Nha
Khoa hoc trong va ngoai nc, cac to chc Quoc te e viec quan ly, bao ve at ngap
nc cua Tnh co bc tien trien manh hn.
18

ac iem T Nhien va Tnh a Dang Sinh Hoc
Vung at Ngap Nc Lang Sen, Tnh Long An
Le Phat Qui
S Khoa Hoc - Cong Nghe va Moi Trng Long An
Tom tat
Lang Sen la mot bon trung noi a vung ong Thap Mi, tnh Long An.
Vi hnh thai a mao a dang va la vung sinh thai tieu bieu cho kieu am
lay ngap nc. S duy tr tham thc vat ven song, ong co t nhien va gia
tang dien tch tram trong a lam phong phu quan the ong thc vat. Ket
qua khao sat s bo tai ay cho thay hien dien 156 loai thc vat hoang da
thuoc 60 ho; 149 loai ong vat co xng song thuoc 46 ho, trong o co 13
loai nam trong sach o Viet Nam; cac loai thuy san tren song rach, ao
kha phong phu. Do han che thi gian nghien cu nen ch nghi nhan c
co 11 loai ong vat ay. Vi tnh a dang sinh hoc nh the, viec thanh lap
mot khu bao ton he sinh thai at ngap nc tieu bieu cho vung ong
Thap Mi la can thiet.
I. M au
Lang Sen c xem nh mot bon trung noi a thuoc vung trung rong ln ong
Thap Mi (Hnh 1), la vung sinh thai tieu bieu cho kieu am lay ngap nc vi nhieu
quan the ong thc vat phong phu mang tnh ac trng. Qua nhieu nam khai thac cho
muc ch san xuat nong nghiep a lam cho vung nay mat i cac ong thc vat tieu bieu
cua chung. Nhan thc c van e nay, vao nam 1994, UBND Tnh Long An a ra
quyet nh thanh lap khu bao ton t nhien Lang Sen. Tuy nhien, cho en nay, do nhieu
nguyen nhan, khu bao ton van cha hnh thanh.
Mot nghien cu s bo c tien hanh t nam 1999 2000 a c thc hien e
co the anh gia tong quan ve tai nguyen t nhien lam luan c khoa hoc cho viec thanh
lap khu bao ton t nhien Lang Sen.
Bao cao nay ch trnh bay tong quan ve ac iem t nhien va kha nang m rong
cua khu vc Lang Sen trong hng thanh lap khu bao ton t nhien tieu bieu cho vung
ong Thap Mi.
II. V Tr va Cac Yeu To T Nhien
2.1. V tr dien tch
Lang Sen nam trong pham vi toa o a ly: 10
o
45 - 11
o
50 V o Bac va
105
o
45-105
o
50 Kinh o ong. Dien tch t nhien cua Lang Sen khoang 5.000 ha, bao
gom phan ln dien tch thuoc xa Vnh Li va mot phan thuoc xa Vnh ai, huyen Tan
19

Hng tnh Long An (H.1). Trong o co mot gii han t nhien kha ac biet la mot cu
lao dien tch khoang 1.500 ha la mot vung am lay co nhieu habitat thch hp cho ong
thc vat a nc va ni de khoi phuc cac he sinh thai ong co, bai an cua nhieu loai
chim nc, c bao boc bi song Vam Co Tay.
2.2. Mot so ac iem t nhien
2.2.1. a hnh khu vc Lang Sen uc xem nh mot bon trung co cao o t 0.42
1.8 m (so vi mc nc chuan tai mui Nai Ha Tien). Vi a hnh nh the, khu vc
nay c xem nh mot vung am lay ngap nc chu anh hng trc tiep che o thuy
van cua song Cu Long.
2.2.2. a chat khu vc phan ln thuoc tram tch Holocene va nhng go
Pleistocene (hoac Pleistocene muon) noi len mot so ni trong vung. Ngoai ra, vai vat
trung thap la long song co vi lp at mat tch tu nhieu chat hu c (H.2)
2.2.3. Cac nhom at hien dien trong vung la ket qua t nhng qua trnh va yeu
to hnh thanh at, trong o tnh a dang cua vat lieu tram tch ong vai tro quan trong.
Cac nhom at chnh: at xam (Aeric Paleaquults, Aquic Arenic Paleustults, Typic
Plinthaquults ), at phen hoat ong (Typic Sulfaquepts, Umbric Sulfaquepts,
Hydraquentic Sulfaquepts), at phu sa co tang sinh phen trung bnh (Aquic sulfic
Tropaquepts), at phu sa co tang phen trung bnh (Sulfic Tropaquepts), , at phu sa phat
trien (Typic Tropaquepts).
Ten at Tram tch Cm PH SO
4
2-
(%)
1 Aeric Paleaquults Pleistocenee 0-30 5.6 0.06
30-50 5.4 0.04
50-100 4.3 0.09
2 Aquic Arenic Paleustults 0-25 5.2 0.10
25-50 5.1 0.12
50-100 4.4 0.10
3 Typic Plinthaquults 0-20 5.6 0.07
20-45 5.1 0.09
45-100 4.9 0.12
4 Typic Sulfaquepts Holoccene 0-27 4.6 0.17
27-55 3.4 0.24
55-84 3.9 0.23
5 Hydraquentic Sulfaquepts 0-22 5.4 0.14
22-45 3.7 0.21
45-95 4.2 0.25
6 Aquic sulfic Tropaquepts 0-25 5.4 0.16
25-64 4.9 0.15
64-82 3.8 0.27
7 Typic Tropaquepts 0-25 5.1 0.11
25-50 5.6 0.08
50-100 5.5 0.11
8 Umbric Sulfaquepts Holocene
Long song co
0-35 4.6 0.16
35-67 3.6 0.25
67-110 3.2 0.23
20

2.2.4. Che o thuy van tai ay chu anh hng trc tiep cua song Cu Long va
thay oi do anh hng bien oi ve che o dong chay trong toan vung Tan Hng Vnh
Hng. Mang li song rach t nhien trong khu vc Lang Sen va vung lan can kha day,
tuy nhien lu lng lu thong khong ln do lu vc nho. Lang Sen c tiep nc chu
yeu do cac kinh tao nguon ln t song Cu Long, nh: kinh Hong Ng Long An, kinh
79, kinh 28 va song Lo Gach. Nguon nc trc tiep ti khu vc Lang Sen i qua 2 tuyen
dan nc chnh la kinh 79 va rach Bong Sung. Anh hng cua thuy trieu bien ong
theo che o ban nhat trieu, va ln nhat vao mua kiet (mua kho). Tuy nhien bien o dao
ong mc nc ln nhat cung trong khoang < 0.5 m. bien o nay giam dan ti khi nh
lu xuat hien.
Ngap lu: vung ngap sau trung bnh vung t 2.5 en 3 met trong cac nam lu ln
(tng ng lu 1996, 2000). Thi gian ngap t 3 en 4 thang. Do mang li kinh
mng c phat trien va mo rong nen thi gian ngap hien nay la ngan hn khoang 1
thang so vi trc ay. Vung ngap sau va lau nhat van la nhng ni lung bau trung nh
Lang Sen, rach Ca He, rach Cai No.
Chat lng nguon nc thay oi theo mua va co s khac biet trong tng khu vc
(Bang 1 & 2). Tuyen kinh 79 i qua vung at phen nang nen nc b chua phen va o
uc thap, pH thng thap di 4.5. Chat lng nc ch c cai thien vao mua mua lu,
ong thi o uc cung tang len t nhieu. Tuyen song Bong Sung co chat lng nc tot
hn, lng phu sa tng oi on nh va cao hn.
Bang 1. pH nc vung Lang Sen vao au mua lu (30/8 2/9/1999)
V tr pH V tr pH
Kinh 79 (LT. Ly Hung) 5.42 Kinh 504 5.56
Rach Bong Sung 5.73 Ra rng tram cu lao 4.95 5.10
Ngon Ca Ga 5.40 Rng tram ra cu lao 5.18
au Lang Sen (*) 5.17 Ngon rach Cai He (*) 5.41
Vung gia Cai He (*) 5.92
Bang 2. o pH nc vung Lang Sen sau lu (28 29/1/2000)
V tr pH V tr pH
UB Tan Hng 5.89 Song Bong Sung 6.63
Rng tram ven r. Cai Sach 6.30 Kinh 504 4.64
Kinh Ngang kinh 79 4.18 Trung tam Lang Sen (*) 6.21
Ngon rach Cai He (*) 6.91
Ghi chu: (*) vung Lang Sen Cai He
2.2.5. Boi lang phu sa trong noi ong ch xay ra khi lng phu sa theo dong nc
lu a ve. Mot lng ln phu sa phu tren ong ruong a c ghi nhan vao cuoi tran lu
nam 2000. Vi lp tram tch phu sa kha day a gay ra hien tng nhng canh ong b
chet hang loat.
2.3. Canh quan t nhien va cac kieu ni song cua loai ong thc vat
2.3.1. Canh quan; mac du dien tch khu vc tng doi nho nhng chu chi phoi
bi tnh a dang cua tram tch - tho nh ng va he thong song rach nen Lang Sen mang
21

ay u ac tnh chung cua canh quan ong Thap Mi: canh quan tham thc vat than
go chu ngap ven song, bai lay ven song, cac lung, lang, long song co cac dang a
mao nay the hien tnh a dang ve sinh vat, a dang ve habitat cua chung.
2.3.2. Cac kieu ni song cua loai ong thc vat
a. Thuy vc nc chay; Gom he thong song rach t nhien va cac kenh ao.
Thanh phan thc vat cac kenh ao tha tht va t loai, cac song rach t
nhien thanh phan thc vat phong phu hn, gom cac loai: Sung (Nymphaea
sp), Rau trang (Nymphoides nouchali), Nh can vang (Utricularia aurea),
Rang gat nai (Ceratopteris thalictroides), Mom m (Hymenachne
acutigluma).
ay la ni song cua nhom ca a nc chay. Nhom nay gom cac loai ca chu
yeu song tai cac dong chay chnh, kenh hoac song ln va thng di c ngc
dong ve thng lu hoac di c en vung ngap lut theo mua e sinh san hoac
sinh trng. Chung thng c goi chung la nhom ca trang gom cac loai
phan ln thuoc ho ca Chep (Cyprinidae) nh ca Linh (Henycorhynchus
siamensis), ca Nga (Hampala spp), ca Me vinh (Barbodes gonionotus), ca
He (Barbodes spp), va cac loai trong ho ca Tra (Pangasiidae), ho cac
Nheo (Siluridae), ho ca That lat (Notopteridae) ay la nhom ca di c ra
vao trong khu vc theo s len xuong cua nc lu hang nam ong bang
song Cu Long.
b. ai rng t nhien hon loai ven song, rach; ngap nc thay oi t 3 thang
en gan quanh nam (tuy theo o cao cua tng a iem). Do qua trnh khai
pha, Lang Sen c tch ch con lai 15 - 20% so vi dien tch trc nam
1975. o rong bnh quan cua ai rng nay hien nay ch con khoang 10 - 15
m. Thanh phan thc vat co cau truc phc tap, phong phu ve loai va dang
song, trong o cac loai thng gap bao gom:
Nhom cay than go: Tram (Syzygium cinereum), Bun (Crateva nurvala),
Tram bau ba la (Combretum trifoliatum), Com hao am (Elaeocarpus
hygrophilus), Chiec khe (Barringtonia acutangula);
Nhom day leo: Bong bong leo (Lygodium scandens), Vac (Cayratia
trifolia), May nc (Flagellaria indica);
Nhom co, cay bui: Phen en (Phyllanthus reticulatus), Choc gai (Lasia
spinosa), nh lch (Hygrophila salicifolia), Choai co (Cyclosorus sp).
c. ong co ngap nc theo mua; thi gian ngap nc khoang 5 - 6 thang/nam
va de b chay vao mua kho. ong co ngap nc theo mua thng phan bo
ngay sau ai rng ven song. Trc ay, Lang Sen, kieu ni song nay co
dien tch ln nhat nhng hien nay ch con sot lai nhng am nho co dien tch
thng di 0,5 ha phan bo rai rac trong cac lo rng tram, ruong lua, nhng
lo co dien tch ln hn (2-3 ha) la nhng ong co mi c phuc hoi lai sau
khi khong trong lua na (do nang suat thap). To thanh thc vat cac ong co
hien nay thng bao gom nhieu loai than thao song chung vi nhau nh
22

Mom (Ischaemum sp), Nang ngot (Eleocharis dulcis), Lua hoang (Oryza
rufipogon), U du (Cyperus sp), Rau mac (Monochoria sp).
d. Lung, trap; ay la nhng vung at thap trung co thi gian ngap nc quanh
nam hoac gan nh quanh nam nen t chay vao mua kho. Thc vat cua cac
lung, trap bao gom cac loai thuy sinh nh Sen (Nelumbo nucifera), Sung
(Nymphaea sp), Nh can vang (Utricularia aurea) hoac chu ngap nc nh
Lua hoang (Oryza rifipogon), Lac hen (Scirpus grossus), Mom (Ischaemum
sp), Co ang tan (Fuirena umbellata). Vao cac thang mua kho, cac lung, trap
la ni tru an cua cac loai bo sat nh ran Ri ca, ran Bong sung, Rua, Cua inh
va cac loai ca thuoc nhom ca nc tnh nh Ln, cac loai thuoc ho ca Loc,
ho ca Tre, ho ca Ro ong.
e. Rng Tram; ay la kieu ni song nhan tao c phat trien manh sau t nam
1983 en nay. Rng tram thng c trong tren cac at trong lua kem hieu
qua kinh te. Ve mat a dang sinh hoc, c phan loai nh sau:
Rng tram t 1 - 3 tuoi: rng cha khep tan, mat at co s hien dien
cua nhieu loai cay than thao. Ngoai ra rng non con tao nen lp tan ram
rap, tiep xuc vi mat at, tao ieu kien tot cho cac loai ong vat sinh
song nh Chang nghch (Rallus aquaticus), Bm bp (Centropus sinensis
va C. bengalensis), Chim sau (Alcippe poioicephala), Trao trao
(Pycnonotus spp), Chim khach (Crypsirina temia), Quoc (Amaurornis
phoenicurus), Co ma (Nycticorax nycticorax), Co la.
Rng tram t 4 tuoi tr len: rng a khep tan, mat o thng tren 6.000
cay/ha. Di tan rng gan nh khong co cac loai thc vat than thao sinh
song. Ngoai ra, do di tan rng trong trai rng nen rng o tuoi nay
thng khong thch hp cho cac loai ong vat sinh song. Cac loai chim
thng gap nh Phng (Phaenicophaeus tristis), Co ma (Nycticorax
nycticorax), Tu hu (Eudynamys scolopacea), Chim sau (Alcippe
poioicephala), Trao trao (Pycnonotus spp), Chim khach (Crypsirina
temia).
f. Ruong lua; ay la kieu ni song nhan tao co dien tch ln nhat trong vung
ieu tra. Ruong lua (phan ln la 2 vu) thng c hnh thanh t nhng ni
trc ay la nhng ong co ngap nc theo mua, t b phen. [Phan Vien a
Ly TP Ho Ch Minh bo sung cac yeu to vat ly nh loai at, pH, o man ...].
Thc vat hoang dai thng gap ruong lua vao cac thang lu (cac thang
khong canh tac) bao gom Ngo nc (Limnophila heterophylla), Nh can
vang (Utricularia aurea), Sung (Nymphaea sp) ...
Cac loai chim thng gap ruong lua bao gom Mo nhac (Limosa
limosa), Se se (Passer montanus), Dong doc (Ploceus spp), Chim sau
(Alcippe indicus), Ca cuoc (Pseudibis gigantea).
g. e nhan tao; cac e nhan tao co kch thc ang chu y trong vung ieu tra
gom e rach Ca Sach va e kenh Ca No. Kieu ni song nay khong b ngap
23

nc. Thc vat hoang dai thng gap bao gom: Co ong (Panicum repens),
Bm vang (Merremia hederaceae), Co long tay (Brachiaria mutica).
Cac kieu ni song t (b) en (f) la moi trng song chnh cua nhom ca a nc
tnh. ay la cac loai ca co kha nang song trong ieu kien moi trng khac nghiet nh
nc can, oxy hoa tan thap, chua phen, t di c va thng c goi la chung la nhom ca
en. Nhom nay gom cac loai ca thuoc ho ca Loc (Channidae), cac loai thuoc ho ca Tre
(Clariidae), ho ca Ro ong (Anabantidae), ho ca Sac (Belontiidae) ... ay la nhom ca
chnh ac trng cua khu vc, chung co nguon goc tai cho va co kha nang ton tai quanh
nam trong khu vc.
III. Tnh a Dang Sinh Hoc
Tnh a dang sinh hoc trong khu vc Lang Sen c ghi nhan vi s hien dien
cua nhieu loai ong thc vat ac trng cua vung ong Thap Mi.
3.1. Tham thc vat:
Tai khu vc Lang Sen kha phong phu vi 156 loai thc vat hoang da trong o co
152 loai a xac nh c ten khoa hoc thuoc 60 ho c tm thay (Appendix 2), trong
o khuyet thc vat (Pteridophyta) 7 loai, song t diep (Dicotyledonae) 88 loai va n t
diep (Monocotyledonae) 57 loai. Cac ho co so loai nhieu nhat la Poaceae (24 loai),
Cyperaceae (19 loai), Rubiaceae (6 loai) va Papilionoideae (6 loai). Trong o co 4 loai
cha xac nh c ten. So loai va so chi nam trong cac ho cua 152 loai thc vat hoang
da Lang Sen tom tat Bang 3.
Bang 3: So loai cua 60 ho thc vat Lang Sen
Ho So chi So loai Ho So chi So loai
I. Khuyet thc vat 7 7 31. Loranthaceae 1 1
1. Schizeaceae 2 2 32. Euphorbiaceae 5 5
2. Pteridoideae 2 2 33. Balsaminaceae 1 1
3. Thelypteridaceae 1 1 34. Polygalaceae 1 1
4. Marsileaceae 1 1 35. Vitaceae 1 1
5. Salviniaceae 1 1 36. Moraceae 1 3
II. Song t diep 74 88 37. Urticaceae 1 1
6. Annonaceae 1 1 38. Asclepiadaceae 3 3
7. Nelumbonaceae 1 1 39. Convonvulaceae 4 5
8. Nympheaceae 1 2 40. Cuscutaceae 1 1
9. Ceratophyllaceae 1 1 41. Menyanthaceae 1 1
10. Dilleniaceae 1 1 42. Boraginaceae 2 2
11. Guttiferae 1 1 43. Lamiaceae 2 2
12. Eleocarpaceae 1 1 44. Scrophulariaceae 4 4
13. Tiliaceae 1 1 45. Acanthaceae 2 2
14. Malvaceae 1 1 46. Lentibulariaceae 1 2
15. Flacourtiaceae 1 1 47. Rubiaceae 6 6
16. Passifloraceae 1 1 48. Asteraceae 5 5
17. Cucurbitaceae 1 2 III. n t diep 40 57
24

18. Capparaceae 1 1 49. Hydrocharitaceae 2 2
19. Aizoaceae 1 1 50. Pandanaceae 1 1
20. Amaranthaceae 2 2 51. Araceae 1 1
21. Portulacaceae 1 1 52. Lemnaceae 1 1
22. Polygonaceae 1 3 53. Xyridaceae 1 1
23. Mimosoideae 1 2 54. Commelinaceae 1 2
24. Caesalpinioideae 1 2 55. Flagellariaceae 1 1
25. Papilionoideae 6 6 56. Palmeae 1 1
26. Haloragaceae 1 1 57. Marantaceae 1 1
27. Myrtaceae 2 3 58. Pontederiaceae 2 3
28. Onagraceae 1 2 59. Cyperaceae 7 19
29. Melastomataceae 1 1 60. Poaceae 21 24
30. Combretaceae 1 3
Tong cong 121 152
Da vao dang sinh trng, 152 loai thc vat hoang da Lang Sen c chia ra:
Cay than go: 26 loai
Cay bui: 15 loai
Cay than thao: 101 loai
Day leo hoac day bo: 8 loai
Ky sinh: 2 loai
3.2. Phieu sinh vat :
Theo ket qua nghien cu cho thay thanh phan phieu sinh trong vung khong
nhieu vi Cyanophyta: 2 loai, Chlorophyta: 14 loai, Bacillariophyta: 8 loai. Co the viec
gii han ve thi gian va so mau nghien cu nen cha the hien c so lieu chnh xac
thanh phan phieu sinh vat ang hien dien trong vung.
3.3. Nguon thuy san
Do trong t khao sat mc nc tren ong kha cao nen cha the tien hanh thu
mau, ket qua thu c do ieu tra cac ho tai a phng. Cac loai ieu tra c gom co:
ca trach, that lat, ca ro, ca linh, ca me, loc, lia thia ong, ca chot, ca lm km, ca tre,
ln, ech, ran (3 loai), rua, tom.
Ngoai ra, mot so loai thc vat thuy sinh khac a phat hien nh Marsilea
quadrifolia, Ceratopteris siliquosa, Salvinia cucullata, Lemna tenera, Eriocaulon sp.,
Limnophylla heterophylla, Najas sp., Blyxa sp., Valisneria gigantia, Rotala wallichii,
Myriophyllum tetandrum, Hydrilla verticilata
Thanh phan ong vat ay ch ghi nhan c 11 loai trong 3 nganh (Bang 4)
25

Bang 4: Thanh phan ong vat ay
Nganh Sinotaia lithophaga (Heude) Nganh Fluta alba (Zuiew)
Mollusca Bellamya filosa (Reeve) Vertebrata Trichopsis vittatus
Bithynia misella (Gredler) Labiobarbus siamensis (Sauvage)
Sermyla tornatella (Lea) Nganh Macrobrachium sp.
Gyraulus convexiusculus (Hutton) Arthropoda
Corbicula cyreniformis (Prime)
Limnoperna siamensis (Morelet)
3.4. ong vat:
e co the ghi nhan c nhieu thong tin ve ong vat, nhom nghien cu a dung
phng phap phong van dan a phng ket hp vi khao sat thc te (oi vi lp Chim,
phong van thong qua hnh anh), co 128 loai ong vat co xng song (khong ke lp Ca)
c ghi nhan co mat Lang Sen; trong o:
lp Lng the: 4 loai
lp Bo sat: 17 loai
lp Chim: 101 loai
lp Thu: 6 loai
So loai va so chi nam trong cac ho cua 128 loai ong vat ieu tra c Lang
Sen tom tat bang 5
Bang 5: So loai cua 46 ho ong vat Lang Sen
Ho So chi So loai Ho So chi So loai
I Lp Lng the 2 4 23. Scolopacidae 2 2
1. Ranidae 1 3 24. Columbidae 3 4
2. Microhylidae 1 1 25. Cuculidae 4 5
II Lp Bo sat 16 17 26. Tytonidae 2 2
3. Scincidae 1 1 27. Strigidae 1 1
4. Boidae 1 2 28. Alcedinidae 3 4
5. Aniliidae 1 1 29. Meropidae 1 2
6. Acrochordidae 1 1 30. Picidae 1 1
7. Colubridae 5 5 31. Alaudidae 1 1
8. Elapidae 2 2 32. Hirundinidae 2 3
9. Crotalidae 2 2 33. Chloropseidae 1 2
10. Trionychidae 1 1 34. Pynonotidae 3 7
11. Emydidae 1 1 35. Corvidae 2 2
12. Testudinidae 1 1 36. Timaliidae 1 1
III Lp Chim 71 101 37. Turdidae 1 1
13. Phalacrocoracidae 2 4 38. Sylviidae 1 2
14. Ardeidae 9 15 39. Muscicapidae 1 1
15. Threskiornithidae 2 2 40. Motacillidae 2 2
16. Anatidae 3 4 41. Sturnidae 1 1
17. Accippitridae 4 4 42. Nectariniidae 4 12
18. Phasianidae 1 1 43. Dicacidae 1 1
19. Turnicidae 1 1 44. Ploceidae 2 3
26

20. Rallidae 7 8 IV Lp Thu 4 6
21. Jacanidae 1 1 45. Mustelidae 1 1
22. Charadriidae 1 1 46. Muridae 3 5
Tong cong 93 128
Theo Buckton, Cu, Tu and Quynh (1999) th qua 2 t khao sat thc a trong
nam 1999, cac tac gia a phat hien c 61 loai chim Lang Sen. Trong 61 loai nay, co
21 loai khong nam trong danh sach 101 loai chim c trnh bay bang tren. Nh vay,
tong so cac loai chim phat hien c qua cac t ieu tra, bang cach ket hp cac
phng phap khac nhau, a len en 122 loai va tong so cac loai ong vat co xng song
(khong ke ca) len en 149 loai, trong o co 13 loai co trong Sach o Viet Nam trnh
bay Bang 6:
Bang 6: Nhng loai tm thay Lang Sen co trong Sach o Viet Nam
Stt Ten khoa hoc Ten a phng Tnh trang
I Lp Bo sat
1 Python molurus Tran at V
2 Python reticulatus Tran mac vong V
3 Ptyas mucosus Ran rao V
4 Naja naja Ran ho mang T
5 Bungarus fasciatus Ran mai gam T
6 Cuora amboiensis Rua nap V
7 Indotestudo elongata Rua vang V
II Lp Chim
8 Phalacrocorax carbo Bac ma R
9 Pseudibis gigantea Ca cuoc E
10 Phodilus badius Chim meo T
11 Pelargopsis capensis Sa sa trau T
12 Pica pica Ac la E
III Lp Thu
13 Lutra lutra Rai ca T
Ghi chu:
E (Endangered) = ang nguy cap, ang b e doa tuyet chung
V (Vulnerable) = se nguy cap, co the b e doa tuyet chung
R (Rare) = hiem, co the se nguy cap
T (Threatened) = ang b e doa
IV. S Dung va Bao Ve at Ngap Nc
Qua nhieu nam khai thac cho muc ch phat trien nong nghiep, at trong khu vc
a bien oi rat ln. Ke t nam 1978, dien tch tram va ong co b thu hep dan va c
thay the bang nhng canh ong lua.
Vao nam 1997, sau khi co s thong bao cua chnh quyen a phng ve viec
thanh lap khu bao ton t nhien Lang Sen cung vi gia lua thng mai thap, gia tr kinh
27

te cua tram kha cao th dien tch tram tai khu vc nay a tang ang ke nhat la tren
nhng vung at phen trong lua cho nang suat lua thap. e co the s dung tai nguyen
c9at ngap nc co hien qua hn, Huyen Tan Hng quy hoach dien tch at cho cay tram
la 9.150 ha, phan ln dien tch trong c tap trung tai nhng vung at phen, trung thap
cua khu vc Lang Sen. Mot so dien tch lung, lang trung thap c bo tr trong sen ket
hp vi viec tao ni song cho nguon thuy san.
Theo quyet nh mi nhat cua UBND Tnh Long An vao nam 2000, huyen tiep
tuc duy tr khu vc bao ton sinh thai rng tram ong Thap Mi vi dien tch 2.000 ha
trong khi ch i ke hoach ket hp khu vc nay vi khu vc Lang Sen e tr thanh
Khu bao ton he sinh thai at ngap nc ong Thap Mi vi dien tch ln hn (H. 3).
e co the thc hien ke hoach tren, ket hop vi chng trnh dan sinh vung lu,
Tnh va huyen a va ang tien hanh xay dng cum va tuyen dan c tap trung doc theo
kinh 79 e di di tai nh c cho nhng ho dan ang trong khu vc Lang Sen.
Vung Dien tch
(ha)
Tram
(ha)
Tram quy hoach
(ha)
Xa Vnh ai 7.456,5 2.913,7 4.831
Xa Vnh Li 5.301,8 3.319.0 4.319
Tuy nhien, d an quy hoach s dung at en nam 2010 cua huyen Tan Hng va
Vnh Hng a khong e cap en viec gi lai nhng trang co t nhien se la mot tr ngai
trong viec lam bai an cho cac loai chim.
V. Nhan Xet
Mac dau ch vi nhng so lieu khao sat ban au nhng cho thay Lang Sen la
mot vung at ngap nc vi he thong song rach t nhien va s a dang ve a mao so
vi cac vung ngap nc khac cua ong Thap Mi. ay la mot trong nhng yeu to t
nhien gop phan cho s a dang ve ni song, ve loai va ve canh quan t nhien. Neu
c quan ly va bao ve tot th Lang Sen se gop phan ang ke vao viec bao ton s a
dang sinh hoc cua vung noi a ha lu Me Kong.
ai rng t nhien ven song, du a b tan pha t nhieu, la mot kieu ni song tr
thanh hiem co hien nay cua vung ong Thap Mi. Thuy vc nc chay t nhien
(song, rach) la mot kieu sinh canh khong co nhieu cac khu bao ve at t nc ngot
khac cua vung ong Bang Song Cu Long.
Do o, viec e xuat va thc hien xay dng mot d an Khu bao ton he sinh thai
at ngap nc ong Thap Mi tai khu vc Lang Sen vi mot dien tch rong hn (bao
gom ca dien tch cua Khu bao ton sinh thai rng tram TM va lam trng Vnh Li) la
can thiet. Mot khu bao ton sinh thai nh vay se gop phan vao viec bao ton a dang sinh
hoc va canh quan thien nhien cua vung ong Thap Mi, phuc vu cong tac nghien cu
khoa hoc, hoat ong du lch sinh thai.
28

TAI LIEU THAM KHAO
1. Austin, M. P. and Margules, C. R.,1986. Assessing representativeness. Trong Usher,
M. B. (ed.). Wildlife conservation evaluation. Chapman and Hall, London.
2. Buckton, S. T., Nguyen Cu, Nguyen Duc Tu and Ha Quy Quynh, 1999. The
Conservation of Key Wetland Sites in the Mekong Delta - Conservation Report
Number 12. BirdLife International Vietnam Programme in collaboration with the
Institute of Ecology and Biological Resources.
3. Corrick, A. H. and Norman, F. I, 1980. Wetlands of Victoria. In National Parks
Service, Department of Natural Resources and Environment, Victoria. Manual of
Wetlands Management. Crown (State of Victoria), 1996.
4. Ho Chin, 1997. The Plain of Reeds - 10 years for Reclamation and Development
(1985 - 1995). Internal Paper.
5. Ho, Pham Hoang, 1991. Vegetation in Vietnam. Vol. I, II, III.
6. Kent, M. and Coker, P., 1992. Vegetation Description and Analysis-A Practical
Approach. Belhaven Press, London.
7. Larson, J. S., 1976. Models for evaluation for freshwater wetlands. in Manual of
Wetlands Management (National Parks Service, Department of Natural Resources
and Environment, Victoria, 1996), Crown (State of Victoria).
8. Magurran, A. E., 1998. Ecological Diversity. University Press, Cambridge.
9. MARK B. BUSH , 1997. Ecology of a Changing Planet.Prentice Hall, Inc.
10. Ministry of Foreign Affairs, 1995. Biological Diversity. Development Cooperation
Information Department, The Hague, Netherlands.
11. MOSTE, 1992. Vietnam Redbook , Part: Animal. Science and Technology
Publishhouse.
12. MOSTE, 1996. Vietnam Redbook , Part: Vegetation. Science and Technology
Publishhouse
13. Nilsson, C. (1986). Methods of selecting lake shorelines and nature reserves. Trong
Manual of Wetlands Management (National Parks Service, Department of Natural
Resources and Environment, Victoria, 1996), Crown (State of Victoria).
14. Peenen, Van. 1969. Preliminary identification Manual for mammals of South
Vietnam. UNM Washington.
15. Peterken, G. F., 1968. International selection of areas for reserves. Trong Manual of
Wetlands Management (National Parks Service, Department of Natural Resources
and Environment, Victoria, 1996), Crown (State of Victoria).
16. Pressey, R. L., 1984. A method for description and evaluation of coastal floodplain
wetland. Trong K. Myers, C. R. Margules and I. Musto (eds). Survey methods for
nature conservation Volume 1. SCIRO, Canberra.
17. Thoi, Duong Huu, 1998. Basis of Ecology. National University Publish House,
Hanoi.
18. Tien, Dao Van. 1977. Spine Animals. Vol. I, II. University and Technological
School , Publish House, Hanoi.
19. Tran, Nguyen Ngoc, 1990. The Mekong Delta: Resources -Environment
Development. Science and Technology Publish house. Hanoi.
20. VIE/91/G31, 1994. Biodiversity Action Plan for Vietnam. Hanoi
21. VIE/91/G31, 1994. Biodiversity Action Plan for Vietnam. Hanoi.
22. Vietnam GEF (UNDP - VIE/91/G31),1996. Guidelines of Biodiversity Surveys for
Natural Reserve Area. MARD, Hanoi.
29

IEU TRA VA KHAO SAT VE ANH HNG CUA MUOI OI VI
C DAN QUANH KHU BAO TON TRAM CHIM VA LANG SEN
Nguyn Vn Huynh va Trn Thanh Hai
B mn Bao V Thc Vt, Khoa Nng Nghip, ai Hoc Cn Th
Tom luoc
y la mt khao sat u tin v tha nh phn loai va mt cua mui cac
khu bao tn nay trong mua kh t thang 1 dn thang 8-2001, la thi gian
khng co lu, c coi la thch hp cho mui phat trin. Mui c iu tra
tai 4 a im khu bao tn Tram Chim va mt Lang Sen, bng cach thu
thp mu mui n cn ngi vao ban m (t luc 6 gi sang n 6 gi ti)
va mu lng qung sng trong nc t nhin bng cach muc 20 qung mi
a im (khng thu thp trong lu hu, chum vai).
Kt qua cho thy mui rt nhiu va tht s lam kho chu cho i sng cua
ngi dn chung quanh cac khu bao tn nay. Co mt lo ai mui on soc
(Anopheles nigerrimus) va t nht la 2 loai mui thng (Culex
bitoeniorynchus va C. tritoeniorynchus) a c phat hin va nh danh. C.
bitoeniorynchus la loai ph bin nht (gn 70% tng s), hoat ng sut
m, nho con va con c goi la mui vang Lang Sen. Loai A. nigerrimus
vi mt s kha cao (chim gn 30% tng s), hoat ng manh vao u hm,
cn rt au va c coi la co kha nng truyn bnh St Ret.
Rung lua xung quanh khu bao tn co nhiu lng qung sinh san (vao u
va cui vu lua sau khi va thu hoach xong), nhng trang co va rng tra m th
co th coi la khng thch hp cho mui sinh san do cht lng nc (rt
chua phen vao u mua ma, co nhiu ng vt la thin ch cua lng
qung sng trong nc vao u mua nng), mc du co rt nhiu mui trong
tan rng tra m cung nh khu nha chung quanh.
Cn co chng trnh phong tr mui bao v sc khoe cho c dn trong
vung.
I. Gioi Thiu
Tram Chim la khu bao tn (KBT) Su va vung sinh thai nhp nc c trng cua
ng Thap Mi trong vung chu th sng Cu Long. Muc tiu cua KBT la bao v phn
rng ngp nc con lai, tranh s ln chim va tan pha cua con ngi do ap lc dn s ngay
cang gia tng. Ngoai ra, khu vc Lang Sen tng t ln cn cung c coi la KBT cua
tnh Long An.
30

Mc sng cua c dn ni y rt thp v tr m t s t bam tru lu i con a s la
di dn tri ni kim sng bng anh bt ca, lam mn theo thi vu lua va thu ha i rau-ca-
cui trong rng tram. Do o, co th bao v KBT th cn co mt chng trnh phat trin
i sng cua dn chung ni y ho va sinh sng n nh va hp phap va bao v c
KBT. Va trong chng trnh nay, vn phat trin k hoach chm soc sc khoe cho c
dn la cn thit.
Qua thao lun vi bnh vin huyn Tam Nng, cng tac u tin hang u la anh
gia v hin trang y t va c bit la vn mui i v i i sng c dn. Do o, bai bao
cao nay trnh bay cac kt qua iu tra c v thanh phn loai, mt s, ni sinh san cua
mui trong mua khng ngp lu t thang 1 n 8/2001 va cho y kin v bin phap cn co
phong tr mui.
II. Phuong Tin va Phuong Phap
2.1. Chon dja dim.
Tram Chim, co 4 a im c chon nhm ai din cho cac kiu sinh canh nh
Nha khach cua KBT, UBND xa Phu c, Phu Tho va bn trong rng cua xa Phu Thanh B
(Hnh 1).
Lang Sen, ch co mt a im c chon la Vam Ca He thuc p Lang Sen
cua xa Vnh ai (Hnh 2), v hu ht cac ni khac t Lang Dai tr xu ng u khng con
tm c ca c khu vc t nhin ni ting la lung sen hay rng tram thu trc, khp ni
ang c vet va ao kinh mi cho giao thng thun tin.
2.2. Diu Tra Mui Cn Nguoi Vao Ban Dm.
V muc ch khao sat v y t nn trong vic iu tra ch thu thp mui cn ngi
ma thi. Cng tac c thc hin mi thang m t ln g m 2 m lin ti p, t thang 1 n
thang 8 nm 2001, v y la khoang thi gian co nhiu mui n cn ngi va nc lu
cung a rut nn co le thch hp cho mui sinh san trong rng va rung lua chung quanh.
Mui c bt trong khoang thi gian t 6 gi ti cho n 6 gi sang. Ngi bt mui ngi
mt ch bn ngoai tri cho mui n cn ri dung ng hut cn trung bt mu i va
chuyn mui vao gi m u trong chai nho co cha dung dch cn 70%. Mi gi thu th p t
20-50 con tuy theo thi im co nhiu hay t mui. Mui a c phn loai va ghi thanh
phn loai, c tnh mt s vao mi gi cua m. S liu c trnh bay di dang s bin
ng v thanh phn loai theo gi trong m, theo thang trong nm va theo a im iu
tra c.
2.3. Diu Tra u Trung Cua Mui Trong Nuoc
Nhm muc ch khao sat anh hng cua mt nc trong KBT n s phat trin cua
mui nn ch iu tra trn cac mt nc t nhin ch khng trong lu hu, ming da ong
nc ma hoc cha nc dung cho sinh hoat. iu tra cung c tin hanh ng thi vi
31

mui cn ngi noi trn. Lng qung c thu thp bng cach dung ca nha co can, vi
kch thc rng 15 cm va su 10cm, vt ly 20 mu tai mi a im. Tai cac a im
a chon trn, lng qung a c ly mu hoc la trong rng tram, trang co ngp nc,
rung lua ln cn va trong cac kinh mng cut co nc ong, nu co. Lng qung a c
gi trong chai nho cha dung dch cn 70% m mt s, phn loai va nh danh. S liu
cung c phn tch va trnh bay nh trn.
Mu mui va u trung a c nh danh da theo cac tai liu cua Borel (1930),
Belkin (1962) va Nguyn Cng Ty (1993). Ngoai ra, mu cung c gi cho Phn Vin
Nghin Cu St Re t va Ky Sinh Trung tp. H Ch Minh nh nh danh.
III. Kt Qua va Thao Lun
3.1. Su kho chju do mui gy ra cho cu dn o quanh KBT.
Mt phong vn nho c thc hin cho c dn quanh KBT Tram Chim vi 2 cu
hoi: y mui co nhiu d khng? va Ngu co mung khng?. Kt qua trnh bay trong
Bang 1 cho thy mu i tht s la v n i vi sc khoe cua dn tt ca 4 a im. Moi
ngi u tra li la ngu co mung va mt s t co ca mung cho tru. Hu ht u cho rng
mui nhiu la do sinh san trong rng, ch co mt ngi tai th trn Tam Nng thuc xa
Phu c th cho la mui sinh san trong rung lua la chnh.
Bang 1. Y kin cua c dn sng quanh KBT Tram Chim va Lang Sen v mc quan
trong cua mui i v i i sng. 2/2001*.
Mui nhiu va gy kho chu v sc khoe
Vng, do u ?
a im
Khng
Rng tram Rung lua
Nha khach cua KBT
Phu c
Phu Tho
Phu Thanh B
Lang Sen B
0
0
0
0
0
95
100
100
100
100
5
0
0
0
0
* Hoi 20 ngi m i a im : Mui co nhiu va gy kho chu khng?
3.2. Thanh phn loai va mt s cua mui cn nguoi vao ban dm
Nhn chung, mui rt nhiu vao ban m tt ca cac a im a khao sat. Mui
hoat ng t tri sp ti cho n khi tri sang, manh nht la luc du m t 6-8 gi ti.
Mui on soc co mt s t hn mui thng nhng chung rt hiu chin va co mt s cao
vao luc u m.
Kt qua trnh bay trong Hnh 3 va 4 cho thy cac loai mu i thuc 2 chi (genus) la
Culex (mui thng) va Anopheles (mui on soc), trong o Culex chim a s vi
32

khoang 70% v mt s noi chung t t ca ca c a im va cac thang iu tra t 1 n
8/2001. Xet cu th v a im va th i gian cho thy cac kt qua nh sau:
- Cac a im ngay ta i rng nh Phu Thanh B va Lang Sen co mt s mui
on soc cao hn ht va i khi chi m hn 30% mt s, chung cung hoat ng
manh ngay ca t luc 3 gi khuya cho n sang (Hnh 3).
- Theo cac thang trong nm th khng co my kha c bit v tha nh phn loai (Hnh
4). Nhng xet v mt s mui n cn ngi ngoai tri th rt khac bit:
1. Rt nhiu va hau oi trong cac thang t 1 n 5 hoc n u thang 6
khi tri con t ma va t gio.
2. Rt t khi a co ma nhiu, co gio Ty-Nam thi manh va nc a bt
u ln ng. Tuy nhin, nu trong nha hay ni kn gio th mt s
mui n cn ngi vn co kha nhiu vao luc nay.
Do o, cac yu t cua thi tit nh nhit , m khng kh va c bit la tc
cua gio Ty-Nam co anh hng n hoat ng ki m n cua mui vao ban m.
Cng tac phn loai va nh danh cho thy ch co mt loai mui on soc la
Anopheles nigerrimus va co t nh t la 3 loai mui thng la Culex bitoeniorynchus, C.
tritoeniorynchus and C. marquesensis. c im v hnh thai va phn loai cua chung c
trnh bay trong Bang 2 va Hnh 5:
- A. nigerrimus d nhn din do cach u khi cn cua loai mui on soc, kch
thc kha ln va kim chch co ve to v hai xuc bin mi mau en cung phat
trin dai doc theo kim chch.
- C. bitoeniorynchus la loai mui nho con, rt ph bin mo i ni va mt s rt
cao Tram Chim cung nh Lang Sen. Lang Sen, chung thng dc goi la
mui vang (v co mau vang), rt hng mau va chch rt au.
- C. tritoeniorynchus la loai mui ln con, mau en, mt s t hn nhiu so vi 2
loai trn, va C. marquesensis ch xut hin i luc v u trung cua chung ch
phat trin trong nc thui co nhiu cht hu c.
Tn cua cac loai mui na y khac vi tn cua cac loai mu i thng thng Vit Nam
a c cp n bi Nguyn Cng Ty (1993), nh A. maculipennis va C. fatigans (ng
ngha vi C. quinquefasciatus, theo Belkin, 1962). c bit, A.maculipennis c ghi
nhn la phn b nhng vung b nhim mn. Theo Trn Xun Mai (1994) va B mn Ky
sinh trung, ai Hoc Y Ha Ni (1997) th loai mui on soc ph bin nht t Phan Thit tr
vao la A. sundaicus sinh san trong nc mn. Mu gi cho Phn Vin St ret va Ky sinh
trung tp. H Ch Minh nh danh c la A. punctulatus, co th ch n nhom ma thi.
Do o, trong bao cao nay mui c nh danh theo Borel (1930) la chnh xac hn ht mc
du tai liu qua cu lam cho tn khoa hoc co th a c i khac sau nay. Mong nhn c
cac y kin va tai liu nh danh cp nht hn.
3.3. Thanh phn loai va mt s cua u trung mui trong nuoc
33

3.3.1. Mt s cua u trung
a. KBT Tram Chim, lng qung c ly mu trc tin la trong rung lua nm
ven KBT doc theo cac tuyn kinh, k o la trong trp co (ngay bn trong
va kinh bao), va sau cung la trong rng tram. Kt qua trnh bay trong Bang 3
cho thy co rt nhiu lng qung sng trong rung lua nhng rt t lng qung
trong trp co va trong rng tram. Vao ngay 9-10 thang 2/2001, rung lua ang
thi ky t ma cho n e nhanh va c gi nc, thch hp cho lng qung
phat trin, ca trong rung va ng nc phn chia ; trong khi o th trp co
va rng tram mc nc cao khoang 20 cm, pH nc cao hn 6.0 va co nhiu ca
tep hay ng vt nho khac sng trong nc, ong vai tro thin ch n lng
qung. Cung co cung ghi nhn nh vy vao thang 5/2001 cho u vu He-Thu
vi rt nhiu lng qung sng trong nc cua rung lua ang thi ky e nhanh.
Tuy nhin, luc ny th nc trong trp co va rng tram rt chua, do nc ma
ong lai va hoa tan rt nhiu phen, rt trong va co mau o, khng co con g
sng c.
Mt khac, mt s mu i lai rt cao tai khu nha ln trong rng tram vao ban
m t thang 1-5/2001. Nh vy, co th suy ra rng, rng tram khng thch hp
cho mui sinh san nhng hp dn chung (thanh trung), co le la do nhi u CO
2

cua tan la rng h hp thai ra vao ban m. Cn nghin cu su hn lam
sang to gia thuyt nay.
b. Lang Sen cung co cu ng ghi nhn nh trn i v i rung lua va rng tram,
mc du a s rng y la do dn trng va quan ly. c bit hn la a s
rung lua y khng co nc ong trong giai oan lua t ang e nhanh r
n khi co ong, v dn xa vao y lam rung nn ho ch n bm nc
ti 7 hoc 10 ngay m t ln. Do o, t co iu kin cho mui phat trin trong
giai oan nay.
3.3.2. Thanh phn loai cua u trung
Kt qua trnh bay trong Hnh 6 cho thy cung tng t nh thanh phn loai cua
mui t t ca cac a im, vi Culex chim hn 70% va Anopheles t hn 30%. Khng ghi
nhn co s hin din cua u trung C. marquesensis.
IV. Kt Lun va D Nghj
Mui rt nhiu va anh hng xu n i sng cu a c dn chung quanh cac KBT,
c bit la t thang 1 n thang 5 hang nm, nht la khi tri co t gio.
Mt loai cua Anopheles (A. nigerrimus) va t nh t la 2 loai cua Culex (C.
bitoeniorynchus va C. tritoeniorynchus) a c ghi nhn va nh danh. Loai C.
bitoeniorynchus la ph bin nht va hoat ng sut m, trong khi o lo ai A. nigerrimus,
co kha nng truyn bnh St Ret, th thng hoat ng manh vao u hm. Tuy nhin, t l
34

b bnh St Ret hang nm c bnh vin huyn ghi nhn la rt thp co th la do khng co
ngun bnh.
Trp co hay cac mt nc trong rng c ghi nhn la khng thch h p cho mui
sinh san, nhng rung lua chung quanh th co nhiu mui sinh san trong giai oan ma,
lua non hay sau thu hoach co mt nc trng hay co nhiu cht hu c ang phn huy.
Mt chng trnh ph i hp phong tr mu i th cn thi t n nh i sng cua
c dn va tranh bnh St Ret.
Tai liu tham khao
Belkin, J.N. 1962. The mosquitoes of the South Pacific (Diptera, Culicidae). University of
California Press, Berkley and Los Angeles, USA. 608 tr.
Borel, E. 1930. Les moustiques de la Cochinchine et du Sud-Annam. Masson & Cie, Paris.
423 tr.
B mn Ky Sinh Trung, ai Hoc Y Ha Ni. 1997. Ky sinh trung y hoc. NXB. Y Hoc, Ha
Ni. 302 tr.
Mai, T.X. 1994. Ky sinh trung y hoc. Giao trnh ai hoc. Trung Tm ao tao va Bi
dng Can b Y t tp. H Ch Minh. 460 tr.
Ty, Nguyn Cng. 1993. Cac bnh cua vung nhit i. Uy Ban Khoa Hoc & Ky Thut va
Bnh vin ng Y cua tnh Ty Ninh. 1.133 tr.
_____________________
35

Bang 2. Phn loai va m ta cac loai mui thu mu c cac KBT Tram Chim va Lang
Sen cua ng Thap Mi. 2001.
Ho Culicidae
Ho phu Culicinae
1. Tc Anophelini
Phc hp HYRCALUS
- Anopheles nigerrimus Giles
Mui cai co kch thc trung bnh n kha ln, vi bung dai 3 mm,
u-ngc 2 mm va kim chch 2 mm. Mi d i hoan toan en ngoai tr
u cui co mt vong ttrng. Xuc bi n mi mau en, vi 3 vo ng trng
cui mi t va mt cui cung.

2. Tc Culicini
2.1. Nhom PIPIENS :
- Culex bitoeniorynchus Giles
Mui cai co kch thc nho (bung dai 2,6 mm, kim chch 2 mm) vi
mt bng en ln cui m i t bu ng. u trung co ng th rt dai,
1,6-1,7 mm, hnh thon nhon (khac vi C. quinquefasciatus rt ngn
(0,9 mm) va C. fatigans ngn, hnh bu duc dai). Rt ph bin.
- Culex tritoeniorynchus Giles
Mui cai ln: canh dai 4 mm, kim chch 2,2 mm, bung 3 mm. Toan
thn mau en. Mi di mau m nhng t th 2 co mau nu lt va
rt ro. Cng va ban chn sau rt dai vi vong trng cui mi t. u
trung co ng th rt dai va nhon, 1,9 mm.
2.2. Nhom ATRICEPS :
- Culex marquesensis Stone & Rosen (?)
Mui rt l n: canh dai 4,1mm, kim chch 3,0 mm, bung 4,9 mm, ui
trc 1,8 mm. Toan thn mau en vi nhiu bng ngang mau trng
cui mi t cua thn mnh. Mi di hoan toan en va co mt vong
trng, chn khng co bng trng.

36

ANH GIA TNH HNH SC KHOE CUA CONG ONG
TRONG VUNG D AN
Trng Ba Nhan,
Khoa Y, Trng ai Hoc Can Th
Phan I: M au
1.1 Gii thieu
Tram Chim va Lang Sen la 2 khu vc ac biet nam trong vung nong thon sau cua tnh
ong Thap va Long An. Hai khu vc nay hien nay con gi lai 1 so net ac trng cua he sinh
thai ong Thap Mi vi at ngap nc va nhiem phen nang. Trong nhng nam qua, chu
trng khai thac ong Thap Mi va T giac Long Xuyen a mang lai hieu qua vo cung to ln.
San lng lng thc tang khong ngng. Tuy nhien, viec bao ton he sinh thai vung ong Thap
Mi e duy tr a dang sinh hoc va bao ton gien cua nhieu loai ong thc vat quy tr thanh
yeu cau quan trong. e giai quyet van e nay, vn quoc gia Tram Chim c thanh lap a
vao hoat ong t nhieu nam nay. Hien nay tnh Long An cung d nh thanh lap khu bao ton
Lang Sen cung nham muc ch nay. Tuy nhien do ap lc cua phat trien kinh te va s gia tang
dan so ma viec duy tr hoat cua vn quoc gia gap nhieu kho khan do ngi dan vung em
(lan can) vn quoc gia thnh thoang xam nhap vao vn quoc gia e on cui, anh bat ca va
chim. e giai quyet can ban van e nay can phai co chien lc quan ly, khai thac va phat trien
vn quoc gia hoan chnh e duy tr chc nang cua vn quoc gia. Ngoai ra cung can phai phat
trien he thong ho tr cho nhan dan song vung em phat trien san xuat va nang cao i song.
Mot trong nhng yeu to gop phan phat trien kinh te xa hoi la phai am bao cho ngi dan co
sc khoe tot e co the lao ong san xuat phuc vu cho cuoc song cua mnh. V vay can phai
anh gia ung mc tnh hnh sc khoe benh tat, cac yeu to nguy c co anh hng en sc khoe
cua nhan dan, cung nh cac dch vu sc khoe co san tai a phng. Thc hien c ieu nay
se ong gop cho viec duy tr chc nang bao ton a dang sinh hoc cua vn quoc gia.
1.2. Muc tieu nghien cu
1. Xac nh cac benh va cac van e sc khoe thng gap khu vc Tram Chim va Lang
Sen,
2. Tm hieu cac nguon nc c s dung khu vc nay va chat lng cua cac nguon
nc nay,
3. anh gia tnh hnh suy dinh dng tre em va cac yeu to anh hng en suy dinh
dng cua tre em.
Phan II: Benh Tat va Cac Dch Vu Y Te Tai Tram Chim va Lang Sen
2.1. Cac dch vu y te co san tai Tram Chim va Lang Sen
Cac xa trong khu vc vung em cua Tram Chim va cac xa Lang Sen eu co he thong
y te rong khap tng t nh cac xa khac trong khu vc ong Bang Song Cu Long. moi xa
co tram y te cung cap cac dch vu cham soc sc khoe cho nhan dan nh kham cha cac benh
37

thong thng, s cap cu ban au khi co benh nang. Ngoai ra moi ap con co cac to y te ap va
lc lng cong tac vien cham soc sc khoe ban au.
Ve dch vu y te, cac xa trong khu vc nay eu co cac dch vu y te tng oi phat trien.
Cac chng trnh y te quoc gia c thc hien trong cac xa trong khu vc nay bao gom: chng
trnh tiem chung m rong cho tre em, chng trnh bao ve ba me tre em va ke hoach hoa gia
nh, phong chong bu co va muoi iot, kiem soat benh lao, phong chong tieu chay Sau ay
la ket qua hoat ong cua mot so chng trnh y te quoc gia thc hien Tam Nong, ong Thap.
Bang 1. Ket qua hoat ong cua mot so chng trnh y te c thc hien tai huyen Tam Nong,
ong Thap trong nam 1998-1999.
Hoat ong 1998 1999
Ty le tiem chung at c cua chng trnh tiem chung m rong
BCG (%) 80.09 76.14
MD (%) 95.2 81.15
VAT 2 lan / phu n co thai (%) 64.3 87.92
So tre c chng trnh ARI bao phu
Tong so tre mac ARI 3329 3306
So tre b viem phoi / viem phoi nang 1022 1169
So tre b ARI t vong 0 2
So tre c chng trnh CDD bao phu:
Tong so tre mac tieu chay 1429 1316
T vong do tieu chay 0 0
So goi ORS s dung 3092 2274
So ca lao c chng trnh phong chong lao quan ly
So ca co BK (+) / tong so BN lao c quan ly 219 / 284 218 / 287
So ca co BK (+) / so ca lao mi 133 / 167 133 / 183
So ca co BK (+) / so ca lao c tr khoi 117 / 159 126 / 157
So ca co BK (+) / So ca t vong do benh lao 3 / 6 6 / 10
So BK (+) / So mau am xet nghiem 93 / 845 95 / 880
Chng trnh phong chong sot ret
So benh nhan b sot ret 0 4
So lam sot ret c thc hien
+ P falciparum (+)
+ P vivax (+)
1265
0
0
1435
3
1
So lng mung c tam permetrin 3100 2200
Phun thuoc diet muoi 25000 (m
2
) 0
So mung a cap cho cac xa vung sau 0 250
Chng trnh phong chong HIV / AIDS
So trng hp nhiem HIV/AIDS 18 33
So ca nhiem HIV/AIDS c t van 0 4
So ca t vong do nhiem HIV/AIDS 5 11
Chng trnh ve sinh moi trng va cung cap nc sach
So ho co ho x hp ve sinh 1074
7.28%
1520
10.40%
So ho co nc may hp ve sinh (nc gien khoan sa) 726
5.04%
823
5.64%
So ho co nha tam 5582
35.58%
5458
37.03
So bai cha rac c xay dng / so bai cha rac d kien 4/12
33.33%
5/12
41.66%
(Nguon: Bao cao tong ket hoat ong cua Trung Tam Y Te huyen Tam Nong)
38

Qua tong ket nay cho thay du vung nong thon sau nhng nganh y te a to chc thc
hien tot cac chng trnh y te quoc gia e cham soc sc khoe cho nhan dan.
2.2. Cac benh thung gap Tam Nong
Mo hnh benh tat Tam Nong cung tng t nh benh tat khu vc ong Bang Song
Cu Long. Cac benh pho bien ay bao gom nhieu nhat la benh nhiem trung nh viem ng
ho hap tre em, benh cum, benh lao phoi, tieu chay, thng han, hoi chng l. Ngoai ra cac
benh man tnh nh hoi chng da day ta trang, tang huyet ap, hen phe quan, cac tai nan, ngo
oc, t t cung gap kha pho bien. Hau het cac benh ly co tan suat mac cao thuoc ve cac benh
nhiem trung. ieu nay the hien tnh hnh kinh te xa hoi ay cha phat trien nhieu. Sau ay
la bang trnh bay 10 benh thng gap huyen Tam Nong trong hai nam 1998 va 1999.
Bang 2. Bang phan bo tan so mac cua mi benh thng gap trung tam y te va trong benh
vien Tam Nong.
1998 1999
Trung tam Benh vien Trung tam Benh vien
1/Cum 2499 1/Tai nan 227 1/Cum 2870 1/Tai nan 325
2/Tieu chay 1429 2/ Lao phoi 130 2/Viem phoi 1377 2/ Lao phoi 131
3/Viem phoi 833 3/Tieu chay 129 2/Tieu chay 1316 3/Tieu chay 130
4/Tai nan 654 4/TH 91 4/Tai nan 1010 4/Tang HA 98
5/ PQPV 554 5/Viem phoi 81 5/ PQPV 465 5/TH 93
6/ L 436 6/T t 80 6/ L 445 6/Viem phoi 90
7/TH 254 7/Tang HA 66 7/TH 205 7/ SXH 80
8/ Lao phoi 167 8/HC DDTT 52 8/ Lao phoi 183 8/B ng TH 52
9/ SXH 156 9/Cum 24 9/ SXH 113 9/T t 53
10/ Ngo oc 107 Viem hong 23 10/ Ngo oc 98 10/ Hen PQ 23
(Nguon: Bao cao tong ket hoat ong cua Trung Tam Y Te Tam Nong 1999)
Ngoai cac benh thng gap, cac benh thng nang a en t vong cung la nhng van
e sc khoe cong ong can c chu y. Sau ay la danh sach 10 benh gay t vong thng gap
nhat tai Tam Nong.
Bang 3. Bang phan bo tan so mac mi benh gay t vong cao nhat Tam Nong.
1998 1999
Trung tam Benh vien Trung tam Benh vien
1/ TBMMN 77 1/NMCT 4 1/ TBMMN 64 1/TBMMN 3
2/ Suy kiet 49 2/Shock NT 4 2/ Suy kiet 56 2/T t 3
3/ Lao phoi 24 3/T t 2 3/ Chet uoi 31 3/NT huyet 3
4/ Chet uoi 24 4/NTH 1 4/ Suy tim 15 4/ Lao phoi 3
5/ K gan 14 5/ Phu phoi 1 5/ Lao phoi 14 5/ NMCT 1
6/ BLN 14 6/RLNT 1 6/ K gan 14 6/ Suy ho hap 1
7/ X gan 16 7/X gan 1 7/ BLN 12 7/BLN 1
8/ Chu sinh 9 8/VNMN 1 8/ Tai nan 8
9/ Viem phoi 9 9/BLSS 1 9/ NMCT 8
10/ Tieu ng 9 10/ AIDS 6
(Bao cao tong ket hoat ong cua Trung Tam Y Te Tam Nong 1999)
Cac bang tren cho thay la cac benh nhiem trung nhat la nhiem trung ho hap la nhng
benh co anh hng en sc khoe cong ong nhieu nhat. Ngoai ra tai nan, cac loai va benh man
tnh va ung th cung co gap khu vc nay.
39

Phan III: Phng Phap Nghien Cu
Phng phap khao sat c ng dung trong nghien cu nay bao gom ca viec thu thap d
lieu th cap co san a phng va thu thap d lieu s cap bang phng phap nghien cu nh
tnh va nh lng.
3.1. Thu thap d lieu th cap
D lieu co san ve dan so, cac chng trnh y te ang c thc hien tai khu vc nay,
cac benh thng gap, cac nguyen nhan gay t vong thng gap, va cac dch vu y te co san a
phng c ghi nhan e cung cap hnh anh tong quat ve sc khoe benh tat Tram Chim va
Lang Sen (trnh bay phan trc).
3.2. Khao sat nh tnh
Phng phap thao luan nhom c s dung e thu thap thong tin cac nhom ai dien
cho cong ong bao gom: ca nam va n, cac ai dien cho chnh quyen xa, Ban ai dien ap, ban
nganh oan the nh phu n, thanh nien, hoi chu thap o, ai dien cho Mat tran, Hoi nong dan,
hoi cu chien binh, hoi chu thap o, nganh y te, nganh giao duc e tm hieu cac van e sc
khoe thng gap a phng, cac giai phap can phai thc hien e nang cao sc khoe cho
ngi dan.
3.3. Khao sat nh lng
Khao sat cat ngang nham thu thap cac thong tin lien quan en suy dinh dng cua tre
em < 5 tuoi c thc hien. S dung chng trnh EPI-INFO e nhap lieu va phan tch bang
phan mem SPSS e xac nh tre b suy dinh dng theo can nang/tuoi, chieu cao/tuoi. La chon
2 nhom tre cc oan (suy dinh dng nang va dinh dng tot) e thu thap them thong tin lien
quan en cac yeu to nguy c gay suy dinh dng tre em e xac nh cac yeu to nguy c gay
suy dinh dng tre em lien quan en kinh te xa hoi, kien thc nuoi con cua me, dinh dng va
benh tat cua tre em va tnh trang nhiem ky sinh trung ng ruot ay.
Ngoai ra chat lng nc va cach s dung nc cua ngi dan a phng cung c
quan tam khao sat. Cac mau nc song, nc ma, va nc gieng c lay va gi en Vien Ve
Sinh Y Te Cong Cong TP HCM e phan tch chat lng nc ve mat ly hoa, vi sinh nham xac
nh chat lng cua cac nguon nc nay.
Phan IV: Ket Qua Khao Sat
Tram Chim nam trong huyen Tam Nong tnh ong Thap. ay la khu vc vung sau cua
tnh nay. Toan huyen co 20307 ho vi 93,518 ngi. Trong o n chiem 50.1%. Ty le tang dan
so t nhien la 1.6%. Ty suat sinh nam 1999 la 20.01%o. Con Lang Sen la 1 khu vc vung sau
cua tnh Tan Hng. Hien nay khu vc nay cha thanh lap khu bao ton nh Tram Chim.
4.1. Benh tat Tram Chim va Lang Sen
e thu thap thong tin lien he en mo hnh sc khoe benh tat cong ong, phng
phap khao sat nh tnh c s dung trong trng hp nay nham tm ra cac benh tat pho bien
vung em cua vn quoc gia Tram Chim va xa Vnh ai va Vnh Li Lang Sen. Qua 5 buoi
thao luan nhom vi ai dien cua chnh quyen a phng, cac oan the nh hoi phu n, oan
thanh nien, hoi cu chien binh, hoi nong dan tap the, va cac nhom phu n thuoc cac tng lp
40

ngheo, trung bnh, kha gia va nhng ngi dan song cac xa nay th cac benh sau ay la nhng
benh thng gap nhat Tram Chim va Lang Sen.
+ Cam sot, viem ng ho hap, viem xoang:
Ve mat benh tat, khu vc nay cac chng va benh thong thng nh nhc au, ho, sot
v.v Viem ng ho hap cap nh nhc au, nong ho, so mui gap tat ca 5 xa khao sat. Ngoai
ra mot benh ng ho hap khac c ngi dan e cap en nhieu trong khu vc nay la benh
viem xoang. Nh mot thanh vien cua cac oan the Phu c nhan xet:
Bu va khoi xe a en benh ng ho hap roi th viem xoang va nhc au
Ngi dan ay cho la nguyen nhan a en benh viem xoang la do khoi, bui. Nhan
xet nay phu hp vi kien thc y hoc ve nguyen nhan cua viem xoang. Them vao o, co 1 phu
n Phu Tho cho la Dan ay (b) nong ho a so. Co ngi b nhc au toi ngay. Nhc
au la trieu chng cua nhieu benh nhiem trung, va khong nhiem trung. Nhng v ngi dan
nhan thay trieu chng nhc au gap pho bien o va a so trng hp b nhc au bien mat
khi c ieu tr vi cac thuoc thong thng. V vay ho cho la nhc au la benh pho bien o.
+ Benh ng ruot:
Ngoai cac benh ng ho hap, cac benh ly ng ruot cung c e cap en nh la
benh thng gap trong khu vc khao sat. Ca nhng ngi ai dien cho chnh quyen, cac oan
the va ngi dan trong khu vc khao sat eu cho tieu chay la benh thng gap trong vung. Khi
e cap en cac benh pho bien trong vung, nhng ngi phu n xa Phu Thanh cho la benh
ng ruot ngi ln". T "benh ng ruot gay tieu chay va sot. Ngoai ra ngi dan cung
ch ra nguyen nhan cua benh ng ruot la do nguon nc khong am bao.
Benh ng ruot chu yeu la tieu chay xay ra rat nhieu do nguon nc khong am bao.
Nh vay tieu chay cung la 1 trong nhng benh pho bien trong khu vc khao sat. Ngoai
tieu chay th thng han cung co xay ra ay. Tuy nhien ve mc o pho bien th y kien ngi
dan kha trai ngc nhau. Co ngi cho la benh nay nhieu, nhng ngi khac cho la benh nay
khong nhieu nhng nang co khi phai chuyen i benh vien tnh nh: Benh thng han co, nhng
khong nhieu, co trng hp phai chuyen i Long An. Ngoai tieu chay va thng han la hai
benh nhiem trung ng ruot chu yeu th hoi chng l ca amp va trc trung khong c cac
thanh vien tham gia khao sat e cap en. ieu nay co the la do benh nay khong co hoac co
nhng mc o khong pho bien.
Benh ng ruot ngi ln. T o gay tieu chay va sot.
Benh ng ruot chu yeu la tieu chay xay ra do nguon nc khong am bao.
+ Nhc moi va au nhc khp xng:
Ngoai ra van e nhc mnh may, au nhc khp cung la van e sc khoe pho bien trong
khu vc. Tnh trang nhc moi va au nhc khp xng hay gap ca nhng thanh nien va ngi
gia. Du nhc moi, au khp khong anh hung en tnh mang cua ngi dan nhng v chung la
benh pho bien cua cong ong Tram Chim, Lang Sen. Hn na nhc moi, viem a khp, viem
than kinh toa la nhng benh ly man tnh gay tr ngai kha ln cho sc khoe cong ong va tieu
ton nhieu tien cua va dch vu cham soc sc khoe cua nhan dan.
Thanh nien mang benh nhc a so bi v man nang qua. Man nang qua phai mang bnh
41

o roi.
Ngi gia thng b nhc moi. Chet choc th khong co, nhng anh hng en sc khoe th
co.
+ Benh sot xuat huyet:
Cung nh cac khu vc khac ong Bang Song Cuu Long, tre em Tram Chim va
Lang Sen cung mac benh sot xuat huyet. Trong cuoc hop xa Phu c 1 thanh vien a nhan
xet la benh so xuat hay xay ra sau khi nc rut. Ngoai ra sot xuat huyet la van e sc khoe
thng gap trong khu vc nay. Tuy nhien sot xuat huyet xay ra lai rai va cha phat trien
thanh dch.
Benh sot xuat huyet sau khi nc rut
That ra sot xuat huyet phat trien theo chu ky v vay ma trong nhng nam khong phai
chu ky th tan suat mac benh sot xuat huyet khong cao. Ngoai ra nhan xet cua cac oi tng
tham gia thao luan nhom cung khong thong nhat nhau ve mc o mac benh ngay ca nhng
ngi trong cung 1 xa. V du xa Vnh Li oo hai y kien trai ngc nhau ve sot xuat huyet.
Ngi th nhat cho la sot xuat huyet nhieu va a en t vong. Con ngi th hai th ngc lai
cho la sot xuat huyet khong co nhieu v khi sot th ngi ta ch con i benh vien roi.
+ Suy dinh dng tre em:
Ngoai ra th khu vc nay con gap suy dinh dng tre em. Khi e cap en suy dinh
dng tre em th a so nhng ngi c khao sat cho la suy dinh dng khu vc nay thap,
khong ang ke vi ty le suy dinh dng tre em toan huyen la 13 hay 16%.
Con benh suy dinh dng tre em th khong ang ke v trong vong gan 700 tre em ma ch co
hn 100 tre b suy dinh dng th co ang ke g au?
ieu nay dng nh mau thuan vi tnh trang ngheo kho c moi ngi nhan manh
en. Tuy nhien vung nay cung gap ca suy dinh dng tre em va suy dinh dng bao thai
(trong lng s sinh < 2.5 kg). Tuy nhien cung co 1 y kien cho la suy dinh dng tre em con
chiem ty le cao. Can phai anh gia ung mc tnh hnh suy dinh dng tre em trong khu vc
ac biet nay. Bu co cung gap tre em la tuoi hoc ng.
Ngoai ra tre em trong la tuoi hoc ng con b benh bu co nhat la tre em lnj. Trong
buoi thao luan nhom vi ai dien cho chnh quyen va ban nganh oan the xa Vnh Li, mot
giao vien cho biet la trong nam roi Trung tam Sc khoe Cong ong Long An en kham thay
co 1 so em b benh bu co trong nha trng. Tuy nhien benh bu co ch gap hoc sinh
trong nhom ln tuoi con nhng hoc sinh nho tuoi hiem khi b benh nay.
+ Benh phu khoa phu n:
oi vi phu n, van e sc khoe pho bien khu vc nay la benh phu khoa. Benh nay
co the chiem en 30 40% hoac len ti 2/3 trng hp kham sc khoe phu n. Nguyen nhan
a en benh phu khoa la do nguon nc b o nhiem hay do anh hng cua thuoc tr sau.
ay c ban la phu n thng b viem t cung tai v dung nc khong c sach.
Phu n b viem t cung. ay ngheo, phu n i lam mn. a so phu n b benh o la
nhieu do nguon nc, b anh hng thuoc tr sau.
42

Ngoai nhng chng benh nay, rong kinh rong huyet cung co. Ben canh o phu n con
mac benh u nang buong trng, ung th co t cung va bu co, thieu mau do thieu chat inh
dng cung thng gap.
+ Tang huyet ap tuoi sinh e, ngi cao tuoi va hau qua cua no:
Them na, van e tang huyet ap cung c e cap en la tuoi phu n sinh e. Theo
cach nhn cua 1 phu n xa Phu Tho th nguyen nhan tang huyet ap la do tiem nga ke hoach
hoa gia nh. ay la 1 trong nhng nhan xet can phai c lu y v hien nay chng trnh dan
so ke hoach hoa gia nh ang th nghiem phng phap tiem e tranh co thai.
Nh an ba ang om, chch nga 3 thang map len hay b nhc au len mau. Nh ngi map
hay nhc au len mau.
oi vi ngi gia th benh tat chu yeu la cao huyet ap va nhng hau qua cua no nh tai
bien mach mau nao, di chng cua tai bien mach mau nao. Nh cac thanh vien cua ban nganh
oan the Phu c nhan xet la benh tang huyet dan ti tai bien mach mau nao xay ra nhng
ngi trung nien t 40 tuoi tr len. Tai bien mach mau nao gay nen nhng hau qua tram trong
v no va co ty le t vong cao va hau qua nang ne oi vi chat lng cuoc song cua ngi benh
nh liet na ngi hay liet chi oi hoi phai co ngi cham soc ac biet. Ngoai ra kien thc cua
ngi dan ve nguyen nhan cua tang huyet ap cung kha phu hp vi kien thc hien thi. o la
do i song c cai thien hn va benh beo ph. Kien thc nay co rat hu ch cho viec phong
chong tang huyet ap. Ngoai ra th benh tieu ng cung c e cap en. Mac du benh tieu
ng co nhng t van la van e can quan tam v khuynh hng beo ph do cai thien i song
hay do tiem nga co the la yeu to nguy c lam gia tang benh tang huyet ap va tieu ng trong
thi gian ti.
Nh nhc au len mau. Nhc au, chong mat, toi tam mat may, khong thay ng luon
nen phai en benh vien. ay a so la len mau. Nh an ba ang om, chch nga 3
thang map len hay b nhc au len mau. Nh ngi map hay nhc au len mau.
Benh cao huyet ap dan ti tai bien mach mau nao. Ngoai t vong nhng ngi con song
th b bai liet nam tai cho
Benh cao huyet ap co the la do i song cua dan mnh tuy cha cao nhng c cai thien
hn trc. Ho b benh beo ph dan ti cao huyet ap. an ong th t nhng phu n th
nhieu.
+ Benh lao:
Lao la 1 benh truyen nhiem ng ho hap man tnh. khu vc Tram Chim va Lang
Sen, benh lao van con. Mot thanh vien cua cac oan the xa Vnh Li nhan xet: " Ngi gia
do lao ong thi ky chien tranh nen cung co nhieu chng benh nh benh xuat huyet, ho ra
mau.... Ho lao th t..". Mot ngi khac xa nay con bo sung them chi tiet cho thay benh lao
van con xa nay vi so lng t. " Benh lao t 3 nam nay co 3 trng hp ieu tr tai tram trong
o co 1 trng hp chet do khong theo uoi ieu tr ung mc. Hai trng hp con lai tr khoi".
Ngoai ra nhng ngi dan xa Vnh ai cung cho la benh lao vung nay co nhng khong
nhieu.
Ho lao th t nhng do lao ong nhieu nen met moi au nhc, ngu nghe khong c, an
uong khong ay u.
Benh lao t 3 nam nay co 3 trng hp ieu tr tai tram trong o co 1 trng hp do
khong theo uoi ieu tr ung mc nen b ho ra mau chet. Hai trng hp con lai tr khoi.
43

+ Tai nan giao thong, tai nan lao ong, te song:
Ve van e tai nan ang lu y nhat trong khu vc nay la van e te song. Theo nhan xet
cua ngi dan cung nh nhng thanh vien trong cac ban nganh oan the cac xa trong khu vc
th tai nan te song khong tuy co nhng khong phai la van e quan trong. Y kien cua nhng
ngi dan Phu Thanh B nhan xet ve te song nh sau:
Tnh trang te song cung phan nho thoi, cung co na nhng la so t. Te song cung co chet
na. Te em nao i em o. Bnh quan moi nam 1 ngi. Nam nay mua nc 1 a (chet).
Hom o te ngoai nay 1 a na la hai. Te song chet nhieu. Mua nc b nhieu hn
canh ngheo i anh bat thuy san. (Phai) loi theo giong nc, ong sau khi giong gio
noi len chay khong kp nen b (chm) chet.
Tai nan chet uoi cua tre em co nhng khong nhieu. Mot nam co 1 2 trng hp. Mu a
kho va mua nc eu co. Co khi mua kho chet nhieu hn mua nc. Nam 2000 va nam
99 eu co. Song trong nguon nc nhat nh phai co.
Ve tai nan chet uoi th nhieu ngi dan ay nhan xet la te song t xay ra. Moi nam
ch co 1 vai trng hp thoi. Bi v moi ngi eu biet bi loi ngay ca t em be 3 tuoi.
Te song t lam. vung nay th con nt t 3 tuoi tr len c tap loi roi.
That ra tre em ngay t la tuoi nho a c tap bi la 1 thoi quen tot e phong nga tai
nan chet uoi. Nh chu quan cho la tre biet bi khong b chet uoi co the la y ngh chu quan va
rat nguy hiem. Can lu y rang chet uoi hau nh nam nao cung co cac xa vung nay.
Ngoai tai nan te song, tai nan giao thong ng bo vung nay khong ang ke do he
thong ng xa cha phat trien, xe co lu thong con t. Tai nan giao thong ng thuy thng
thap va khong c ngi dan quan tam e cap en. Tuy nhien tai nan lao ong trong vung nay
con gap kha nhieu. Nhat la la ngo oc thuoc tr sau khi i phun xt thuoc. Nh y kien cua 1
ngi dan xa Phu Thanh B cho biet:
Theo toi th tai nan giao thong t. Tai nan lao ong nhieu (nh) nhng ngi xt thuoc sau
thng xuyen b ngat xu. B xu th ve uong nc ng, nc chanh se khoi.
Viec ngo oc thuoc tr sau khi phun xt thuoc trong san xuat nong nghiep cung thng xuyen
xay ra vung nay. V vay phai quan tam en van e nay. Ben canh o th van e anh bat
ca bang xut ien xay ra kha pho bien trong khu vc nay. Nh mot ngi dan Phu Thanh
B nhan xet la mac du nha nc cam anh bat ca bang xut ien nhng ngi dan van lam do
ngi ta khong co viec lam, do oi. ung ra th tren (chnh quyen) au co cho anh bat ca
bang sut. Nhng hien gi th tnh trang o van tiep dien ra hoai. V du nh cam th cam cung
khong c v ngi ta oi qua th ngi ta phai lam.
Viec anh ca bang sut ien kha nguy hiem, Trc ngay chung toi en khao sat tai xa
Vnh Li, co 1 trng hp ien giat gay chet do anh bat ca bang sut ien. Theo 1 ai dien
cua Uy ban xa, vung Lang Sen th thnh thoang van co trng hp t vong do sut ien mac
du xa a thc hien nhieu bien phap nham kiem soat hoat ong nay.
Tai nan do sut ien co nhng khong cam c. Gan nh nam nao cung co.
Ngoai van e nay ngi ta con gap ung th, s gan, benh tr v.v..
44

+ au mat va nga:
Mot van e sc khoe na la tnh trang au mat o va nga xay ra trong vung nay.
Nhieu ngi nhan xet cho la nga va d ng hien nay kha pho bien va dng nh tang hn trc
ay. Van e nay c nhieu ngi Phu Thanh B, Vnh Li va Vnh ai e cap en. Nguyen
nhan cua au mat va nga co the la do thuoc tr sau hay do o nhiem nguon nc. Co ngi b
nga khi i tam, i lam mn co tiep xuc vi nc. Nc ti au, nga ti o. Ngoai ra
ngi ta con nhan thay nga khi i xt thuoc sau.
No nga g ma noi cung mnh het. Mua thuoc uong cang nga them na ma i. No noi cai g
nh mnh b sau vay.
Tuy nhien viem ket mac mat cung co the la do sieu vi gay nen v vay can phai khao sat
them e co nhng thong tin chnh xac.
4.2. Hoat ong cua cac dch vu va cac chng trnh y te Tram Chim va Lang Sen
+ Tiem chung m rong:
Chng trnh tiem chung khu vc nay kha thanh cong. Ty le tiem chung at kha cao.
Theo thong tin ma 1 thanh vien cua cac ban nganh oan the xa Vnh Li cho biet la "Tiem
chung cac loai at 98 99% tr len". Nhng ngi tham gia thao luan cac xa khac khi e cap
en chng trnh tiem chung m rong eu cho rang chng trnh nay " rat la co hieu". " Chch
nga cho em be thang nao cung eu, thang nao cung co het". Nh tiem chung co hieu qua ma
cac benh trong chng trnh nay khong con la nhng benh thng gap trong khu vc nay na.
oi tng Mc o
Chnh quyen Tiem chung phong nga 6 benh tre em hang thang. Moi nam eu co cho tre
cho uong 2 lieu vac xin Sabin e phong nga bai liet va uong vitamin A
tranh kho mat th rat la co hieu qua.
Tiem chung cac loai at 98 99% tr len.
Phu n Chch nga cho em be thang nao cung eu, thang nao cung co het. Co ngi
dat ti nha e van ong ba con cho em be i can hay i tiem nga.
Ngi dan Hang thang co i tiem chung. Cho tre uong thuoc nga.
+ Ke hoach hoa gia nh:
Chng trnh sinh e ke hoach c thc hien co hieu qua. Y kien trao oi cua ngi
dan ve van e nay cho thay la nhan dan trong khu vc nay ong tnh vi viec thc hien ke
hoach hoa gia nh nh "ai cung lam theo nha nc vay o". S d chng trnh nay thanh cong
la nh viec cung cap cac dch vu ay u nh y kien cua 1 phu n xa Phu Tho nhan xet.
Cac dch vu KHHG cung cap ay u het nh at vong, chch nga 3 thang chch 1 lan.
Nh hieu qua cua chng trnh KHHG ma " ty le phu n sanh con th ba trong la
tuoi e ch con 1% ".
+ Dch vu quan ly va cham soc thai:
Viec quan ly va cham soc thai nghen cung c thc hien kha tot cac tram y te
xung quanh khu vc Tram Chim va Lang Sen. Phu n co thai eu c kham thai va tiem nga
uon van theo lch nh nhan xet cua 1 ngi dan xa Phu Tho.
Kham thai hoac la chch nga thai cung rat tot
45

Bi v can bo y te va cong tac vien dan so "i en nha tm ngi" e thong bao va van
ong moi phu n t luc mang thai en luc sanh "c chch nga 2 lan" va kham thai t hai ti
ba lan. Nh dch vu nay hoat ong co hieu qua cang thu hut cac phu n co thai en cac c s y
te e c cham soc nh la " Kham thai th i lai nha thng".
+ Chng trnh dinh dng:
Chng trnh dinh dng cung c thc hien cac xa trong khu vc nay. Hang thang
cac chau be < 2 tuoi eu c can e theo doi sc khoe. Nhng tre suy dinh dng c chng
trnh cap thc pham bo sung e ho tr cho be. Viec "Can tre nh ky eu an". Khi can tre co
ngi ti nha e van ong ba con cho em be i can hay i tiem nga". V vay ma ty le suy dinh
dng tre em ha thap nh li cua 1 ai dien cho chnh quyen xa Vnh Li nhan xet.
Can tre nh ky rat eu an v vay ma suy dinh dng tre em toan huyen la 13 hay 16% .
+ Chng trnh bu co:
cac xa trong khu vc nay cung ang thc hien chng trnh phong chong bu co va
muoi iot. cac tram y te eu co van ong ngi dan s dung muoi iot e ngan nga bu co.
Theo nhan xet cua 1 can bo trong uy ban xa Vnh Li th ty le s dung muoi iot 99% nhng
chac hanh vinay co duy tr lien tuc khong.
S dung muoi iode la 99% nhng viec s dung khong biet co thng xuyen hay khong?
+ Chng trnh cung cap nc sach:
Trc ay th UNICEF co ho tr cho Viet Nam khoan gieng cung cap nc ngam cho
nhan dan s dung. Tram Chim va Lang Sen cung co 1 so gieng khoan nhng do chat lng
nc khong tot va viec bao quan, sa cha khong at nen hau het cac gieng nay eu khong con
s dung c na. Ch co 1 so gieng khoan sau 300 400 m th chat lng nc gieng mi am
bao c. Ngoai ra xa Phu c co he thong ng ong cung cap nc gieng khoan cho dan
s dung. Nhng ch co 40% dan co kha nang tra tien cho dch vu cung cap nc cho dan s
dung.
S dung nc sach cung chiem khoang 40% dan 2 ap ngoai.
+ Tuyen truyen giao duc sc khoe:
Mot trong nhng hoat ong cham soc sc khoe co anh hng ti tat cac dch vu cham
soc sc khoe la tuyen truyen giao duc sc khoe. Nhieu chng trnh hay dch vu y te c thc
hien kha thanh cong khu vc nay chng to la cong tac tuyen truyen giao duc sc khoe tot.
Nh 1 thanh vien trong ban nganh anh gia la viec giao duc sc khoe tot. Nh nhan xet cua can
bo cac ban nganh oan the va nhan dan trong khu vc la viec " Tuyen truyen van ong an
chn uong soi kha eu". Tuy nhien giao duc sc khoe ch cung cap cho ngi dan kien thc.
Ngay ca khi ngi dan co u kien thc th khong the am bao la ngi dan thc hien tham gia
thc hien cac chng trnh y te. ieu nay the hien ro la mac du ngi dan c tuyen truyen
giao duc an chn uong soi, nhng benh ng ruot van con kha pho bien. Cung nh viec van
ong, tuyen truyen nhan dan lam nha tam e phong nga benh phu khoa. Nhng thc te th van
con nhieu phu n tam song trong khu vc nay.
+ Dch vu kham cha benh tai xa:
Ben canh cac chng trnh phong nga benh tat th dch vu kham cha benh khu vc
nay nhn chung la tot. Mot ai dien cua cac ban nganh tham gia thao luan nhan xet " ay co
46

cai g th i lai nha thng". Nha thng hay tram y te la 1 c s c ngi dan tin cay ti mc
co cai g, co benh hoan au om th a ch au tien ho ngh ti la tram y te hay nha thng.
+ Cac dch vu cham soc sc khoe khac:
Ngoai cac chng trnh y te quan trong c trnh bay tren, khu vc nay con co nhieu
dch vu y te khac c thc hien nh la chng trnh phong chong benh lao, chng trnh tay
giun, chng trnh "nha hoc ng..
4.3. Cac giai phap nang cao sc khoe cho ngi dan nhat la phu n va tre em
+ Phat trien he thong cung cap nc sach:
e co the nang cao sc khoe cho phu n va tre em noi rieng va cho ngi dan trong
khu vc nay th bien phap hang au la au t phat trien he thong cung cap nc sach. Hau nh
ca cac can bo ban nganh oan the trong cac xa khao sat eu tha nhan la ho can co nc sach.
Nh 1 can bo ban nganh oan the Phu c e cap en viec " au t cho Phu Xuan 1 tram
nc sach s dung gieng khoan sau am bao tieu chuan ve sinh cua s khoa hoc moi trng".
Ngoai viec au t tram nc sach th co the ho tr cay nc cho cac cum dan c t 10 - 20 ho
co 1 gieng khoan sau hay co bien phap loc nc sach cho dan s dung. Giai quyet c van e
nc sach la giai quyet c phan nao benh phu khoa, tieu chay, benh ngoai da. v.v.... Ngoai ra
ay cung la nhu cau cho cuoc song cua ngi dan trong khu vc v theo 1 can bo Vnh Li e
cap en la sau khi ma xuong th nc di song b phen keo dai cho en luc nc o xuong
mi cham dt.
Xa Bien phap
Chnh
quyen
oan the
au t cho Phu Xuan 1 tram nc sach s dung gieng khoan sau am bao
tieu chuan ve sinh cua s khoa hoc moi trng
Bien phap giai quyet benh cho phu n la co nc cho phu n s dung hay
khong.
Phu n Benh hoan bay gi la do nguon nc. Co cach nao loc c nc d lay nc
sach uong e het benh hoan.
Nhan
dan
Lam sao ma giai quyet cho c cho ba con nguon nc sach. Th nhat la
nguon nc sach.
Giup cho ba con gieng khoan sau
Co thuoc kh trung cung . Loc nc sau o kh trung luon uong cung .
Lam sao khoan c cai gieng e lay nc uong. Gieng sau am bao ve sinh
th cai o la thiet thc nhat
Bay gi kiem bnh loc i chac an i
+ Ho tr cho ngui dan xay dung nha ho x hp ve sinh va nha tam:
Bien phap thc hai la ho tr cho ngi dan kinh ph lam cau tieu hp ve sinh va nha
tam e co the giam bt o nhiem nguon nc be mat nham lam giam bt benh phu khoa va tieu
chay tre em. Y kien cua 1 can bo Phu c e ngh can " co von cua tren giup cho nhan dan
ay thc hien cac cong trnh nay th benh phu khoa va benh tre em se giam". Tuy nhien viec
giup von la nham ho tr them cho ngi dan co ieu kien e xay dng cac cong trnh nay.
Neu hach toan xay nha tam hay 1 cau tieu t hoai la 2,000,000 ma nha nc au t 500,000
en 700,000 ngan ong th cung mang tnh khuyen khch.
47

ong vien ngi dan bo tien xay dng cac cong trnh ve sinh cung la mot trong nhng
bien phap nham am bao cho ngi dan s dung cac cong trnh ve sinh mot cach co hieu qua
ve sau.
+ Bien phap giao duc sc khoe:
Bien phap th ba la tang cng giao duc cho ngi dan co kien thc, thay oi thai o
va nhat la thay oi hanh vi e ho thc hien an chn uong soi, s dung nc sach trong sinh hoat.
Tuy nhien viec tuyen truyen giao duc khong ch la noi xuong ma con tao " c s hay ieu kien
e cho ngi dan thc hien y ngha van ong o cua mnh". Bi v "muon tuyen truyen co hieu
qua th phai au t" "kinh ph e tap huan cho cac cho cac to trng phu n " nhng noi dung va
cac bien phap giao duc e ch em co the van ong nhng phu n khac thc hien cac bien phap
ve sinh nham cai thien va nang cao sc khoe.
Tuyen truyen van ong cho nhan dan an chn uong soi, s dung nc sach an uong tam ra.
Nhng van ong th phai c s hay ieu kien e cho ngi dan thc hien y ngha van ong o
cua mnh.
+ Tang cng bac s ve xa, giup cho co thuyen y te e kham benh cho dan:
Mot bien phap na c cho la het sc quan trong trong viec nang cao sc khoe cua
nhan dan la phan cong bac s ve cong tac tai cac tram y te vung nay. Hau het nhng ngi
dan cung nh can bo cac ban nganh oan the tai cac xa vung sau nh Vnh ai, Vnh Li va
Phu c eu nhan manh ti van e nay. Ho cho la "can tang cng co Bac s tram y te e
phuc vu sc khoe cua nhan dan" va " moi xa vung sau nen co 1 bac s". Thiet tha co bac s e
khi b benh th co the tiep can vi bac s de dang. Nhieu ngi con cho biet la do khong co bac
s nen nhieu khi b benh khong co tien hay khong co phng tien i len huyen, tnh nen khi en
o th benh a nang roi.
Can tang cng co Bac s tram y te e phuc vu sc khoe cua nhan dan
Ngoai ra th nhng ngi dan ay con muon co thuyen y te e hai thang hay ba thang
co oan en bac s kham phu khoa cho phu n, kham benh cho ngi gia, ca tre em. Co le y
kien nay phan nao xuat phat t khong co bac s lam viec tai tram y te.
Xa Bien phap
Nhan
dan
Hai thang hay ba thang co oan en bac s kham phu khoa cho phu n, cho
ngi gia, roi cho em be suy dinh dng.
Chnh
quyen
Phai co pha hay oi chuyen mon u cac bo phan e co BS kham sc khoe cho
ngi gia, ngi ln tuoi v trong nam, mot hay hai nam ngi gia cha c
kham.
Phai co pha noi Tan Hng va i kham lien tuc t xa nay sang xa kia mi
am bao sc khoe cho ngi dan.
+ Ho tr thuoc:
Mot giai phap na ma ngi dan ay e ngh la " co thuoc cha tr cho nhan dan vi
tnh cach la mien ph". e ngh nay rat hp ly khu vc nong thon sau nay ni ma thu nhap
cua ngi dan rat kem. Co nhieu ngi khong co tien mua thuoc ieu tr. Khi b benh ho phai
vay mn e i kham va ieu tr benh, hoac khong tr lieu en ni en chon.
Can phai co thuoc roi ang giup cho phu n. Kham roi chay i mua biet au ma co.
Ngi gia ca i lai kho khan. Kham roi khong co tien mua thuoc lam sao boi dng sc
48

khoe c.
+ Nha hoc ng:
Trien khai thc hien nha hoc ng cac trng vung nay nh Kham nha cho hoc
sinh v hien nay hoc sinh b sun rang nhieu. Cho hoc sinh ngam fluor 1 tuan 1 lan e nga sau
rang.
+ Dinh dng:
Muon nang cao sc khoe th van e dinh dng phai am bao ay u. Nhieu y kien cua
nhng ngi tham gia thao luan e cap rat xac ang la can cho be an them. Cung nh " boi
dng cho me" hay cho "an uong ieu o va gi ve sinh sach se, an chn uong chn". Ngoai ra
viec la chon thc an phu hp vi tui tien cung la 1 bien phap quan trong trong viec nang cao
sc khoe cho tre em nh:
Gia nh co tien th ngi ta nang cao cho be bang sa. Neu gia nh ngheo th cho no an ca
nau canh cho no an. Ngheo na th khong co g het.
Ngoai ra th ngi dan ay con quan niem la e cho tre khoe manh th ngoai viec
nuoi con bang sa phai cho cac chau an co gi co giac. Dau " an uong ngoai ng hay
trong nha cung vay phai cho con an uong co gi co giac. Cho con an nhng g cho an boi dng
cho em be hoac la cho an nhng g khong anh hng au om cho em be ". "V du nh an chuoi
la xiem bo cho con. Con chuoi gia hng th anh hng en con". Quan niem thc an bo dng
hay oc hai van con la nhng quan niem lu hanh trong dan chung trong khu vc nay.
+ Bien phap tranh muoi ot:
Ngoai ra Mot bien phap na e nang cao sc khoe cua nhan dan la tranh muoi ot. Bi
v " e muoi chch gay ra benh hoan". Nen muon cho tre c khoe manh th "ng cho muoi
chch con la c. Chch vo la mang benh".
+ Bien phap ke hoach hoa gia nh va nang cao kinh te:
Khi kinh te phat trien th co ieu kien nang cao sc khoe. That vay khi thao luan ve van
e nay th 1 can bo cac ban nganh oan the xa Phu c cho la kinh te phat trien se lam thay
oi y thc cua ngi dan. Ngc lai khi ngi dan co sc khoe tot th mi lam viec co nang
suat c e phat trien kinh te va nang cao i song. Ngoai ra th sinh e ke hoach co y ngha
to ln trong viec nang cao i song. e cap en van e nay 1 phu n xa Phu tho cho la yeu
cau ke hoach ngh e la kha ra lien.
Xa Bien phap
Chnh
quyen
Kinh te kha len th ngi dan chuyen oi y thc cho nen mnh phai co tien e ho
tr cho dan vay von e cho ngi ta phat trien kinh te cho kha hn
Phu n Yeu cau ke hoach ngh e la kha ra lien.
+ Cac bien phap khac:
Ngoai ra th viec nang cao sc khoe con gan lien vi cac hoat ong the thao va lao
ong hp ly. Nhieu ngi con e cap en cac bien phap nh tap the duc the thao hay dng
sinh cung la nhng bien phap quan trong nham nang cao sc khoe cho ngi dan. Cung co
ngi cho la i bac s tr benh la bien phap nang cao sc khoe cho nhan dan.
49

Neu co ieu kien the thao, lao ong hp ly. Tap the duc the thao. oi vi ngi gia tap
dng sinh hay tap the thao.
4.4. Bao cao ket qua khao sat benh tat Tram Chim va Lang Sen
+ Suy dinh dng:
Qua khao sat 483 tre < 5 tuoi song tai cac xa Phu Thanh B, Phu c, Phu Tho Tram
Chim va xa Vnh ai va Vnh Li Lang Sen chung toi co
Ty le suy dinh dng tre em (can nang/chieu) la 39,34%. Ty le nay cao hn nhieu so
vi cac so lieu co san tai tram Trung Tam Y Te huyen. Sau khi lay 25 % gia tr cc oan (Suy
dinh dng nang va tre khoe manh) e tm hieu cac yeu to nguy c gay suy dinh dng chung
toi nhan thay cac so lieu sau ay:
+ Phan bo suy dinh dng theo phai tnh:
Co 38% tre nam va 40.7% tre em n b suy dinh dng trong mau phan tch. Khong co
s khac biet ang ke gia ty le suy dinh dng 2 phai nay.
Bang 4.1. Phan bo tre suy dinh dng theo phai tnh:
Suy dinh dng Tong Phai
Co Khong
Nam 92 38% 150 62% 242 100%
N 98 40.7% 143 59.3% 241 100%
Tong 190 39.34 293 60.66 483 100%
P = 0.5
+ Phan bo suy dinh dng theo hoc lc cua me:
Tnh trang suy dinh dng tre la con cua ba me mu ch la 41.98%. Ty le nay cao hn so
vI ty le tre suy dinh dng cua cac ba me hoc cap I (38.46%) va cap II (38.27%). Tuy nhien s
khac biet nay khong co y ngha thong ke.
Bang 4.2 Phan bo suy dinh dng cua tre em theo hoc lc cua me
Suy dinh dng Bnh thng Tong
Mu ch 34 41.98% 47 58.02% 81 100%
Cap I 115 38.46% 184 61.54% 299 100%
Cap II 35 38.27% 55 61.73% 90 100%
Tong 184 286 470
P = 0.84
+ Phan bo tre suy dinh dng theo nghe nghiep cua ba me:
Ty le suy dinh dng thap nhat la 33.3% nhom tre co me la noi tr hay giao vien. Ty
le nay tang len nhom tre co me la nong dan hay lam thue. Tuy nhien ty le suy dinh dng la
cao nhat la 64.3% con ba me buon ban. ieu nay dng nh la mau thuan vi s mong i v
ba me buon ban thng co ieu kien kinh te tot hn ba me lam thue. Tuy nhien co the la v ba
me phai lo buon ban ca ngay nen tre khong c cham soc ay u v vay ma tre de b suy dinh
dng hn cac tre khac. Tuy nhien s khac biet gia cac nhom khong co y ngha thong ke.
Bang 4.3. Ty le suy dinh dng con cac ba me theo nghe nghiep
Suy dinh dng Bnh thng Tong
Giao vien / noi tr 16 33.3% 32 66.7% 48 100%
Buon ban 9 64.3% 5 35.7% 14 100%
50

Nong dan 132 38.0% 215 62.0% 347 100%
Lam thue 33 45.2% 40 54.8% 73 100%
Tong 190 39.4% 292 60.6% 482 100%
P = 0.129
+ Phan bo cua suy dinh dng theo tnh trang kinh te gia nh:
Ty le suy dinh dng nhom tre thuoc gia nh ngheo la 53.41% hi cao hn oi chut
so vi ty le suy dinh dng thuoc nhom gia nh trung bnh hay kha. Tuy nhien s khac biet
nay la khong co y ngha thong ke.
Bang 4.4. Ty le suy dinh dng cua tre theo tnh trang kinh te gia nh
Suy dinh dng Bnh thng Tong
Ngheo 47 53.41% 41 46.59% 88 100%
Trung bnh / kha 45 50% 45 50% 90 100%
Tong 92 51.69% 86 48.31% 178 100%
P = 0.649
+ Suy dinh dng trong gia nh co ngi uong ru:
Trong gia nh co ngi uong ru co the lam cho kinh te gia nh cang gap kho khan v
thay v tien bac va thc pham danh cho gia nh, nhat la ba me va tre em th tien bac va thc
pham danh cho ngi uong ru. Qua khao sat ty le suy dinh dng tre trong gia nh co
ngi uong ru la 52.9%, con ty le nay nhng tre ma gia nh khong co ngi uong ru la
43.48%. Tuy nhien s khac biet gia 2 nhom tre nay la khong ang ke.
Bang 4.5. Ty le suy dinh dng cua tre trong gia nh co ngi uong ru
Suy dinh dng Bnh thng Tong
Co uong ru 82 52.9% 73 41.1% 155 100%
Khong 10 43.48% 13 56.52% 23 100%
Tong 92 51.69% 86 48.31% 178 100%
OR = 1.460 P-value = 0.399
+ Suy dinh dng trong gia nh co ngi hut thuoc:
Tng t, ty le suy dinh dng nhom tre trong gia nh co ngi hut thuoc la la
52.09% cao hn so vi ty le suy dinh dng 45.45% nhom tre trong gia nh khong co ngi
hut thuoc la. Tuy nhien s khac biet gia 2 nhom nay la khong ang ke.
Bang 4.6. Ty le suy dinh dng cua tre trong gia nh co ngi hut thuoc
Suy dinh dng Bnh thng Tong
Co hut thuoc 87 52.09% 80 47.91% 167 100%
Khong hut thuoc 5 45.45% 6 54.55% 11 100%
Tong 92 51.69% 86 48.31% 178 100%
OR = 1.305 , P = 0.669
+ Suy dinh dng nhom tre co ngi trong gia nh hut thuoc va uong ru:
e xem xet moi tng quan cua tre suy dinh dng thuoc gia nh va co ngi hut
thuoc va co ngi uong ru mc t trung bnh va nang vi nhom tre thuoc gia nh khong
s dung thuoc la va ru hay co s dung mc nhe. Ket qua cho thay la co 81.8% tre thuoc
nhom gia nh co hut thuoc va uong ru b suy dinh dng so vi 49.7% tre nhom gia nh
khong co ngi hut thuoc va uong ru t mc o trung bnh tr len.
Bang 4.7. Ty le suy dinh dng cua tre trong gia nh co ngi hut thuoc, hay uong ru nhieu
Suy dinh dng Bnh thng Tong
Hut thuoc /uong ru 9 81.8% 2 18.2% 11 100%
51

trung bnh +
Khong 83 49.7% 84 50.3% 167 100%
Tong 92 51.7% 86 48.3% 178 100%
OR = 4.554 , P = 0.039
+ Tnh trang suy dinh dng phan bo theo tnh trang mu ch cua ba me.
Ba me co kien thc thap ve hoc van co the t hieu biet ve cham soc sc khoe va t hieu
biet ve cach nuoi con. Trong mau khao sat ty le suy dinh dng tre co me mu ch la 68.97%
so vi ty le suy dinh dng la 48.32% nhom tre co ba me biet ch. S khac biet nay la co y
ngha thong ke.
Bang 4.7. Ty le suy dinh dng cua nhom tre co me mu ch
Suy dinh dng Bnh thng Tong
Mu ch 20 68.97% 9 31.03% 29 100%
Biet ch 72 48.32% 77 51.68% 149 100%
Tong 92 51.69% 86 48.31% 178 100%
OR = 2.377, P = 0.042
+ Tnh trang suy dinh dng theo cac tang lp xa hoi
Tnh trang suy dinh dng cua tre em thng co lien he vi nhom xa hoi. Noi cach khac
th tre em thuoc cac tang lp thap thng b suy dinh dng nhieu hn cac tang lp xa hoi tren.
Bang 4.7. Ty le suy dinh dng cua nhom tre thuoc cac thanh phan xa hoi khac nhau
Dinh dng Nhom xa hoi
Co Khong
Tong cong
1 31 46.3 % 36 53.7% 67 100%
2 26 59.1 % 18 40.9 44 100%
3 16 55.2% 13 44.8% 29 100%
4 17 53.1 % 15 46.9% 32 100%
5 2 33.3 % 4 66.7 % 6 100%
Tong cong 92 51.7% 86 48.3% 178 100%
+ Cac benh thng gap tre em < 5 tuoi theo cac nhom kinh te - xa hoi
oi vi cac benh thng gap, th cac nhom kinh te xa hoi cang thap th ty suat mac cac
benh, nhat la benh nhiem trung cang nhieu. Xet benh tieu chay th dng nh tieu chay ty le
nghch vi mc o phat trien kinh te xa hoi.




Nhom kinh te xa hoi Benh thong thng Ty suat / ngi /thang
52

Nhom1


(65 tre <5 tuoi)
ARI
Tieu chay
Sot phat ban
Nhiem trung da
en
Viem phoi
Sot
1.569231 (102/65)
0.730159 (46/63)
0.015385 (1/65)
0.030769 (2/65)
0.015385 (1/65)
0.015385 (1/65)
0.092308 (6/65)

Nhom 2

(65 tre <5 tuoi)
ARI
Tieu chay
Sot
1.090909 (48/44)
0.590909 (26/44)
0.090909 (4/44)
Nhom 3

(29 tre <5 tuoi)
ARI
Sot phat ban
Tieu chay
Sot
Sot cao co giat
1.206897 (35/29)
0.034483 (1/29)
0.535714 (15/28)
0.068966 (2/29)
0.034483 (1/29)
Nhom 4

(31 tre <5)
ARI
Tieu chay
Viem phoi
Sot
1.290323 (40/31)
0.225806 (7/31)
0.032258 (1/31)
0.064516 (2/31)
Nhom 5

(6 tre <5)
ARI
Tieu chay
Viem hong man
1.166667 (7/6)
0 (0/6)
0.166667 (1/6)
+ Nhiem ky sinh trung ng ruot tre em < 5 tuoi va ba me:
e xem xet tnh hnh nhiem ky sinh trung ng ruot trong khu vc nay, phan cua 1
so tre c va me cua chung c lay mau bao quan trong dung dch F
2
AM va xet nghiem
bang cach soi trc tiep. Ket qua cho thay ty le nhiem ky sinh trung ng ruot trong khu vc
nay kha thap. Ch co 12.9% mau co nhiem giun san va n bao (ke ca Entamoeba coli). Ty le
nay thap hn d oan rat nhieu. Cung lu y rang trc ay khu vc nay tre em a c cho
uong thuoc so lai.
Loai ky sinhtrung ng ruot Tan so Ty le %
Giun ua 2 0.8
Giun moc 5 2.0
Giun toc 1 0.4
E histolytica 2 0.8
E coli 11 4.5
Giardia lamblia 6 2.4
Giun ua + giun toc 1 0.4
Giun moc + E coli 1 0.4
Giun moc + toenia 1 0.4
E histolytica + Giardia 1 0.4
E coli + Giardia lamblia 1 0.4
Bnh thng 214 87
Tong 246 100
+ Ket qua phan tch ly hoa va vi sinh nc:
Di ay la ket qua trung bnh cua cac yeu to ly hoa cua 60 mau nc c lay tai
cac xa Phu c. Phu Thanh B, Phu Tho, Vnh ai va Vnh Li.
53

Yeu to hoa X
min
X
max
X SD
Al 0 9.55 2.62 3.05
Ca
++
0.8 164.8 21.77 27.21
Cu 0 0.1 0.00019 0.00129
o uc 0.1 38.4 14.71 14.15
Mg 0.24 115.9 9.73 21.598
NH
4
0 4.54 0.27 0.90
NO
2
0 0.09 0.00217 0.0126
NO
3
0 2.02 0.85 0.48
Pb 0 0.029 0.000835 0.00413
pH 3.28 9.75 7.37 1.14
PO
4
0 0.8 0.127 0.16
Fe 0 8.37 3.01 2.87
SO
4
0.54 233.9 34.45 53.80
+ oi vi cac yeu to ly hoa th Ty le cac mau at nh sau:
Ty le mau at yeu cau oi vi cac ch tieu ly hoa
Rieng oi vi cac yeu to ly hoa, ty le cac mau at yeu cau ve sinh theo tieu chuan Viet
Nam la 36.7 100%. Tuy nhien neu quan tam en toan bo cac yeu to ly hoa th ch co 20% at
nc at yeu cau ve cac ch tieu ly hoa nc.
Cac yeu to ly hoa Tan So Ty le %
Al 26 43.3
As 60 100
Cu 60 100
o uc 28 46.7
NH
4
54 90
NO
2
54 90
NO
3
60 100
Pb 60 100
PH 51 85
PO
4
60 100
Fe 22 36.7
SO
4
60 100
Toan bo 12 20
+ So lng Coliform va E coli trong cac mau nc:
Mot trong nhng ch tieu can c khao sat e anh gia mc o an toan cua nc sihh
hoat chnh la so lng cac vi khuan ch danh o nhiem nc. Trong o co loai vi khuan thng
c s dung. o la Coliform va E coli. Sau ay la so lng Coliform va E coli co trong 60 mau
khao sat.
Yeu vi sinh X
min
X
max
X SD
Coliform 0 1500 x10
3
306 x 10
3
470 x 10
3

E coli 0 460 x 10
3
49 x 10
3
104 x 10
3

So vi ch tieu vi sinh do Bo Y te Viet Nam qui nh th ty le cac mau nc at tieu
chuan an toan ve mat vi sinh la:
Ch tieu vi sinh Tan So Ty le %
54

Coliform 14 23.3
E coli 14 23.3%
Toan bo 12 20
Ve ch tieu vi sinh, 100% mau nc song khong at ch tieu vi sinh ngha la cac kenh
rach cua khu vc nay b o nhiem vi sinh rat tram trong nen khong the s dung lam nc uong
c neu khong x ly e am bao tieu diet het cac vi sinh vat gay benh.
Ch tieu vi sinh Loai nc
An toan Khong
Tong
Nc gieng 8 61.5% 5 38.5% 13 100%
Nc ma 3 25% 9 75% 12 100%
Nc song 0 0% 35 100% 35 100%
Tong 11 18.3% 49 81.7% 60 100%
Phan V: Ket Luan
5.1. Sc khoe va benh tat Tram Chim va Lang Sen phu hp vi mo hnh benh tat cac
vung nong thon cua vung ong Bang Song Cu Long. o la cac benh nhiem nhiem
trung chiem pho bien. Hau het cac benh thng gap la cac benh nhiem trung. Tuy
nhien tai nan cung la 1 trong nhng van e sc khoe quan trong. Can lu y rang tai nan
te song khu vc nay t c ngi dan quan tam. Nhng that s th te song xay ra
thng xuyen khu vc nay. Ca ngi ln va tre em eu b te song. Ngoai ra tnh
nhiem giun san trong khu vc nay kha thap. Ch co 12.9 % mau phan cua ba me va
tre em < 5 tuoi b co ky sinh trung ng ruot (ca giun san va n bao). Ty le nay thap
co the la do anh hng cua thuy che trong khu vc nay.
5.2. Tnh hnh suy dinh dng tre em con kha cao khu vc vung em. Ty le suy dinh
dng la 39,34% cao hn so vi cac so lieu ieu tra cua huyen. ieu nay co the 1
phan la anh hng cua viec chon mau. ieu tra cua huyen bao gom tat ca cac xa trong
huyen, Trong khi o khao sat cua chung toi tap trung trong khu vc vung em cua
Tram Chim va Lang Sen. ieu nay co the la do sc khoe cua tre em trong vung em
kem hn so vi tre em trong toan huyen. Tuy nhien cung co the la s khac biet trong
viec chon dan so tham khao so sanh.
5.3. Chat lng cac nguon nc song, nc ngam, nc gieng trong khu vc nay cho thay
nc be mat b o nhiem vi sinh vat tram trong. Con nc gieng va nc ma tuy t b o
nhiem hn nhng khong hoan toan sach cho an uong. ieu nay co the la do s nhiem
ban trong qua trnh lay, d tr va cach s dung. e bao am sc khoe cua nhan dan,
can phai chu y giao duc sc khoe sao cho moi ngi biet cach thc hanh ve sinh trong
viec x ly nc nhat la nc uong

55

PHAT TRIN H THNG H TRO QUAN LY DUA TRN
SU QUA N LY H SINH THAI DT NGP NUOC VU NG NHI T DO I
Cecilia Luttrell va Neil Adger
Trung tm nghin cu kinh t xa hi trong mi trng toan cu
ai hoc East Anglia, Anh Quc
Trc tin hiu phn nghin cu kinh t xa hi cn tha nhn rng do c im
t nhin c thu cua cac vung t ngp nc a tao nn h thng kinh t xa hi c ao
so sanh vi cac h sinh thai khac.
c bit, nhiu san phm a dc tao ra t vung t ngp nc va ch nc
theo mua, a hng s thay i hang nm gia cac a hnh trn can va di
nc lam anh hng n vic, s du ng tai nguyn va chu quyn s dung. Kt
qua la co nhiu ngi s dung cung mt a ban ging nhau va cung ngun tai
nguyn t nhin ging nhau nn thng gy ra mu thun )
Nhiu khu vc t ngp nc ch c s dung gn y nn khng co lch s
lu dai v quyn s hu hoc cac quyn li ro rang do o a lam tng s mu
thun v vic khai thac cac ngun tai nguyn t nhin.
Trong nhiu trng hp cac vung t ngp n c va cac ngun tai nguyn t
nhin o a khng c bao v bi lut phap cho nn tn ta i vic khai thac t
do cac ngun nay.
iu nay co ngha nhiu ngun tai nguyn t nhin khng c lit k lut l
hoc khng c chu y cua chnh quyn a phng khi quyt nh giao cho
ngi khac hp ng khai thac.
V vy muc tiu cua nghin cu nay nhm phi hp:
1- Duy tr chc nng cua h sinh thai.
2- Kt hp v i xoa oi giam ngheo va em lai li ch cho ngi dn a
phng.
Trn quan im kinh t xa hi 2 mu c tiu cua d an la mu thun ln nhau, v du
nh bao v mt khu v c nao o co th y ngi dn a phng i ni khac, v vy ho
khng th hng li c t vic s dung cac ngun tai nguyn t nhin vn la sinh k cua
ho. Phat trin h thng h tr quan ly t ngp nc (DSS) la nhm giai quyt cac tnh
trang kho x chung, nh vic hoach nh s du ng t, s cng bng gia nhng ngi s
dung tai nguyn t ngp nc va n nh thu nhp trong mt thi gian ngn hoc nhm
tao tnh bn vng trong mt thi gian dai mc a phng hoc pham vi ln hn.
Thm vao cac thanh phn kinh t xa hi trong d an nay se giup cho ngi lanh a o thy
rng s phc tap cua vic ra quyt nh v vic quan ly cac ngun tai nguyn t.
Tnh bn v ng khng ch la n nh cac san phm cua cac ngun tai nguyn t
nhin, nhng cung la n nh v m t kinh t (bi vic em lai cac phuc li v kinh t co
56

th at c). Cung nh bn vng v mt xa h i (bi vic loai tr la rt nho, va tnh h p ly
la rt ln. kt hp cht che cac yu t bn vng trong DSS nn vic nghin cu kinh t
xa hi tp trung khao sat cac cach sinh sng a phng.
Mt sinh k co th c nh ngha nh sau.
...Cac Tim nng, cac tai san (bao gm ca nguyn liu t nhin va cac ngun xa
hi) va cac hoat ng cn thit cho mt i sng.
Thanh cng trong vic lin kt bao v t nhin va xa hi thng b gii han v thiu
s hiu bit lin nghanh nh cac chnh sach cua chnh phu va lut phap cung nh cac lut
l khng chnh thc va cac cach thc hin. Nghin cu kinh t xa hi cua DSS da trn s
cng nhn tm quan trong cua cac t chc ma qua o vic s dung cac ngun tai nguyn t
nhin at c sinh k n nh. Noi chung, khao sat cac phng k sinh nhai khac
nhau cn da trn quyn s dung cac ngun tai nguyn t nhin cac tng lp khac nhau
cua xa hi, v du nh ngi lao ng ho khng co t, dn di c hay dn ngheo, khng co
c s bnh ng v quyn s dung cac ngun tai nguyn t nhin hoc khng c ky
kt hp ng vi chnh quyn a phng khai thac tai nguyn t nhin. S thit thoi
nay la mt nguyn nhn quan trong gy ra tnh trang ngheo oi va iu na y xay ra trn mt
gia nh nhiu hn h khac. Cac h nay phu thuc vao cac ngun t nhin nhng lai khng
c am bao quyn s dung an to an nh vic anh bt ca cac sng thng khng co
giy phep, hoc nh trng hp Vn Quc gia Tram Chim, vic anh bt trai phep cac
ng vt hoang da khng bao am chc chn cuc sng cho ngi sng bng cach nay
a phng va anh hng n vic s dung bn vng cac ngun t nhin. Bao am khai
thac n nh cac ngun t nhin khng ch lam n nh cu c sng cua ngi ngheo sng
da vao vic khai thac ma la la m cho vic quan ly cac ngun tai nguyn nay tr nn tt
hn.
Bng vic xac nh ai co quyn khai thac ngu n tai nguyn t nhin nao se thy
c cac gia tr cua cac ngun ta i nguyn o i vi cac ca nhn va cac t chc xa hi.
Vic phn tch cac quyn khai thac giup cho chung ta co th bit c ai la ngi lam chu
hoc co quyn khai thac cac ngun tai nguyn t nhin nay cho ngi thu hng la ai. Co
nhiu cach tnh toan cac gia tr tin mt a c phat trin va co th s dung a ra
quyt nh. Tuy nhin muc tiu cua d an nay la a ra bin phap d thc hin, cung cp
cac ngun t nhin va d liu con thiu co th anh gia v mt kinh t tin t trong tt
ca cac mc , v th nhm canh bao cho vic ra cac quyt nh ma cn c vao cac d liu
cha hoan toan y u. Mt trong nhng muc tiu cua vic s dung cach tip cn cac
quyn s dung nh chung ta a lam y, la khao sat cac cach khac nhau cua vic xa
nh gia tr cua cac vung t ngp nc v cha thoa man vi cach anh gia mi trng
cua cac phng phap truyn thng trc y ap dung trong tnh hung ny. Cac phng
phap truyn thng anh gia t ngp nc bao gm tnh toan cac gia tr thuc v tin t do
cac ngun tai nguyn cua t ngp nc em lai va cac li ch cua chung. Tuy nhin,
chung ti bit rng cac vn lin kt vi s tnh toan chnh xac cac gia tr thuc tin t
c bit nhng mc khac nhau trong nhng h thng phc tap. Thm vao o, s dung
gia ca nh la ch th cho gia tr co th khng hp ly, nh trong phn ln cac trng hp gia
57

ca ch la s phan anh cua vic cung va cu khng noi ln c gia tr rng hn. Cho nn,
phng phap tip cn cua nghin cu nay se khng ch nhn manh tng th cac gia tr kinh
t cua h th ng t ngp nc nhng a ra cach phn chia va phn tch cac gia tr khac
nhau cho tng nhom thu hng khac nhau da trn cac chc nng cua t ngp nc. V
vy phng phap ny khng chu trong vao cac gia tr tuyt i ma la tip cn cac gia tr o
va cho ai. Cho nn xac nh cua chung ti la gia tr la kt qua khai thac cac ngun t
nhin va cac li ch cua chung em la i cho con ngi.
Phn tch cac quyn s dung gup xa c nh phng cach ma cac ca nhn khac nhau
s dung va cac t chc xa hi chim gi. Bng cach o chung ti cung cung cp phng
phap kt h p cac nghin cu kinh t xa hi vi nghin cu sinh thai. Chung ti a thc
hin u nay bng cach chia nho hn cac n v sinh thai nh m muc tiu la:
Th nht ca c ngun tai nguyn t nhin t cac n v sinh thai ong gop vao
cuc sng va
Th hai ai la ngi a s dung cac ngun tai nguyn t nhin nay.
Trong tm cua cac phn tch nay la s xac nh cac nhom xa hi khac nhau, cac
nhom khac nhau se co cach khai thac khac nhau va thu c cac li ch khac nhau t cac
ngun tai nguyn t nhin va cac chc nng cua no. Tai khu vc ng Thap Mi chung
ti phn loai cac nhom xa hi da trn din tch t ma cac h dn lam chu theo cac cp
nh sau:
Nhom xa h i Din tch t (hecta)
1 Loai khng co t t ni khac n
2 Loai khng co t nh c tai a phng
3 < 1
4 1.1-2
5 2.1-9.9
6 >10
y la mt trong nhiu cach nh ngha m t nhom xa hi va tiu chun nh
ngha cac nhom xa hi co th thay i da vao tnh hnh va s liu co s n, v du nh nh
ngha nhom xa hi cung co th bao gm v gii hoc ni khi ngun phn lp cac
nhom vn hoa khac nhau.
Phuong Phap Thu Thp S Liu
Da vao 2 im nghin cu ng Thap Mi s dung cac yu t sinh thai cua d
an chung ti khao sat bao gm phng phap nh lng va nh tnh nh bang cu hoi va
cac ky thut anh gia nhanh nng thn (PRA) nh la:
1- Phong vn nhanh vi cu hoi va khng co cu hoi vi Uy ban Nhn dn
cp Huyn va Xa, nhng ngi ng u cua cac t chc qun chung nhn
dn cp Xa va cac vin chc Lm Trng
2- Phong vn su h Nng dn vi mt s cu hoi soan sn
58

3- Phong vn h nng dn vi bang cu hoi.
4- Thao lun nhom.
5- Quan sat ngi tham d.
Cac cu hoi nhm tm kim cu tra li la:
Pham vi cua cac nhom xa hi khac nhau ang sng.
Cac chin lc khac nhau v sinh k ma con ngi ang theo ui.
Cac ngun tai nguyn t nhin ong gop vao cac phng phap sinh k.
S xac nh ngi co s dung cac ngun tai nguyn t nhin va vi cac nhom
xa hi thiu khai thac.
Tnh cht cua cac quyn s dung t nhin hiu bit v s thi t tho i hay
am bao tnh an toan cua sinh k.
Vi cac nh ch rng hn va nn tang xy dng lut l nh la thu, tn dung
va tin tr cp nhm tac ng n vic s hu va s dung ngun t nhin.
Cac s liu sau dy da duoc thu thp s liu o mi dja ban nghin cuu
Thng tin da duoc su dung d djnh ngha cac nhom xa hi
Thu nhp va tiu xai cua h nng dn.
Quyn s hu t ai.
Vn, khai thac va cac ngun tn dung.
Thi gian s ng a phng, nh c va ngun gc di c.
Thanh phn h nng dn.
Cac ngun tu nhin dong gop vao sinh k nhu o du va o muc gia trj nao thi
co tich luy.
Cac ngun thu nhp.
Li tc va cac chi ph cua vic s dung cac ngun tai nguyn t nhin.
Tm quan trong cua mi ngun thu nhp.
Mi lin kt voi don vj sinh thai.
V tr cua ngun tai nguyn t nhin trong cac n v sinh thai.
S thay i theo mua trong vic s dung ngun tai nguyn t nhin.
Su xac djnh nguoi da khai thac cac ngun tai nguyn tu nhin.
V tr cua mi ngun tai nguyn t nhin trong cac quyn s dung.
Hp ng hoc khai thac t nhin ngun tai nguyn t nhin.
S thay i khac nhau tng mua trong cac quyn s dung.
Su thay di theo mua trong vic su dung ngun tai nguyn tu nhin va ngun
sinh k.
Cac kiu di c.
Cac ngun sinh k t bn ngoai khu vc va tm quan trong cua no.
S khac bit theo mua vu trong thu nhp va tiu dung.
59

CAC DJA BA N NGHIN CU U
Ca hai a ban nghin cu u tai ng Thap Mi vi c im la mua kh vi
hai vu lua va mua ma th phn ln hoat ng la vic anh bt ca. S di c tng mua vu la
im c trng chnh cu a hai khu v c nay do ngi di c i tm cng vi c thu mn nng
nghip va anh bt ca.
Trong ca hai khu vc Nng dn t t va khng co t da nhiu vao vic khai thac
t do cac ngun tai nguyn t nhin nh: ca, g va rau dai hn cac nhom xa hi kha hn.
Thm vao o cac hp ng anh bt ca trn sng rach th chu yu do ngi dn x khac
nn a loai tr ngi dn a phng va nhng ngi ngheo.
Xa Phu Duc va Phu Tho
Huyn Tam Nng
Xa Vnh Dai va Vnh Loi
Huyn Tn Hung
Vung tip giap vi Vn Quc Gia
Tram Chim.
Ngi dn a phng nhn thc
kem v li ch t Vn QG nn ch
bit khai tha c khng hp phap.
Nui ca hm va nui ca be la rt
quan trong i vi cac nhom XH co
mc sng kha Phu Tho
Vung tip giap vi Lm trng Hng
phc va Ly Hung.
Cac hp ng anh bt ca va khai
thac cui c phn phi Lm
trng.
Ni xut khu vc bao tn Lang
Sen co san lng ca va cac ngun tai
nguyn t nhin phong phu.
Kt qua khao sat tai cac dja ban nghin cuu
Sau y la danh sach cac ngun t nhin cac a ban nghin cu rt quan trong
i vi sinh k cua ngi dn.
Mi cu ca
Chim
Cua
Ln
G
Ca
Mi nui ca
Thc n cho gia suc gia cm
Mt ong
Ct dung trong xy dng
Lua
Oc
Rn
Cy trng can
Rau
Cac loai ng vt hoang da
60

Quyn c khai thac trn mi n v sinh tha i la im kh i u c ban cua vic
phn tch quyn s dung. Co 4 loai quyn s hu trong vic khai thac cac ngun tai
nguyn bao gm: s hu ca nhn, s hu nha nc, s hu cng cng va s hu cng ng
(Ostrom, 1986: 604) S hu ca nhn, ngha la cac qui tc c xac nh bi chu nhn ring
le, S hu nha nc do c quan nha nc lam chu va quan ly s hu cng cng cp
nvic thi u quyn s hu hp phap va s hu cng ng lin quan n mt s qui tc do
tp th t ra ngn chn nhng ngi t bn ngoai.
Cac loai ch s hu cac ngun tai nguyn t nhin a c tm thy a ban
nghin cu la:
Ch d so huu Cac vi du tai dja ban nghin cuu
S hu ca nhn Rung lua, rng tram t nhn
S hu Nha nc Khu bao tn-Vn Quc Gia Tram Chim
Lm trng Ly Hng va Hng Phc
S hu cng cng Cac Sng va knh rach
Mt trong nhng c im quan trong trong cach nghin cu cua chung ti la
khng ch tnh n cac ngun s du ng hp phap ma con quan tm n s dung cac ngun
tai nguyn khng hp phap, a s cac ngun ny la khng h p phap. S dung hp phap
y khng ch co ngha la quyn han ma la quy n c khai thac va s dung. Cac t chc
hp phap co th xem nh la cac t chc c nha nc cng nhn. Co quyn s dung hp
phap xac nh ngi khai thac hp phap va ngi kim soat, nhng trn thc t vic thc
hin co th khac nhau ang k. Chung ti thy rng co c ung hnh anh vic s
dung ngun tai nguyn t nhin rt cn phai ap dung phng phap phn tch da trn s
tng tac khng chnh thc nh la cac mi quan h xa hi, cac hoat ng khng hp phap
va cac thch ng i vi chnh sach cua cac a phng. Cac qua trnh nh th thng
quan trong hn xac nh kha nng sinh tn tt yu.
Cac v du v cac quyn s dung hp phap va khng hp phap t cac a ban nghin
cu cua chung ti.
Loai quyn su dung Ngun
Quyn s hu ca nhn t nng nghip, ao ca
Thu t chu s hu t nng nghip, ao ca
Nui vt tha
Hp ng ngn han t
Huyn hoc Lm trng
Hp ng anh bt ca cac con sng/knh rach
Hp ng anh bt ca Tram Chim
Cac Hp ng anh bt ca Lm Trng T Phc
va Ly Hng
Cac Hp ng trng Tram Lm trng Ly Hung
S hu cng cng Ca
Rau rng
Cho phep khng chnh thc
cua ban be hoc ngi
Nui vt tha
Mt ong
61

quen Rau rng
Ca
Cua
S cho phep khng chnh
thc t chnh quyn
(thng la ngi quen)
Ca, rau rng, vt tha, cui Tram Chim
Ca Lm trng T Phc.
S dung khng hp phap Ca, mt ong, Rn, Rau rng, Chim, Cui, Tram, thc
n cho gia suc, c Tram Chim).
Ca Lm Trng T Phc va Ly Hng.
Phn tich s liu trong H thng h tro quan ly
Giai thch cach phn tch s liu bng DSS. Ti thc hin mt v du bn di s
dung mu cua cac nng h t nhom XH 3 t Xa Vnh ai, Huyn Tn Hng vi khu vc
nay tip giap vi hai Lm trng Tram va vung qui hoach bao v Lang Sen. Vi m i nhom
XH gia tr trung bnh tt ca cu tra l i nhp vao h thng h tr quan ly theo cach sau y:
Cac ngun
tu nhin
cung cp
cho sinh k
% Don vj sinh
thai
% Ch d quyn
So huu
% Quyn su
dung khai
thac
%
Sng 30 Hin tai thuc
loai khai thac
cng cng mc
du nm trong
khu qui hoach
bao tn.
100 Khai thac
cng cng
100
Rung lua 10 Khai thac cng
cng
100 Khng
chnh thc
100
Chnh thc 40
Ca 50
Rng tram trng 60 Lm Trng 100
Bt hp
phap
60
Tram c 9 Rng tram trng 100 Ca Nhn 100 Chnh thc 100
Cui Tram 1 Rng tram trng 100 Lm Trng 100 Chnh thc 100
Mt Ong 10 Rng tram trng 100 Lm Trng 100 Khng
chnh thc
100
Lua 20 Rung lua 100 Ca Nhn 100 Chnh thc 100
Thu mn
nhn cng
10 N/A
Bang trn cho thy rng vic anh bt ca cac con sng vi quyn khai thac khng
hp phap trong khu qui hoach bao t n chim kho ang 15% thu nhp cua nhom xa hi th 3
(chim 15%). Trong khi vic anh bt ca khng hp phap Lm Trng chim 20%
62

Bng vic phi hp tt ca cac thng tin tra li cua mi nhom xa hi chung ta co th
thanh lp bang sp xp cac quyn s dung kt h p vi cac chc nng khac nhau trong mi
n v sinh thai. Da theo Bang ny co th xy dng cho mi n v sinh thai hoc n v
s dung t cho din tch Tram trng.
Tram trng
Ngun t nhin Ngun ca t nhin C
Khai thac ung qui nh Chnh thc Khng chnh
thc (khng
hp phap,
cho phep)
Chnh thc Khng chnh
thc (khng
hp phap, cho
phep)
SG 1
SG 2
SG 3 16.2 %
SG 4
Lm Trng
SG 5
Khu vc bao tn SG 1
SG 2
SG 3
SG 4
SG 5
t ca nhn SG 1
SG 2
SG 3
SG 4
SG 5
Du liu duoc nhp vao H thng h tro quan ly theo cach nhu sau:
1. Mi ngun trong n v sinh thai c t vao n v nho hn xac nh bi
quyn s hu. V du ban se thy vic s dung t bao trum n v Rng tram
trng thuc v t ca nhn, trong Lm trng va trong cac khu vc bao tn.
2. Vi mi ngun tai nguyn t nhin va mi mu a se tm th y loai khai thac
thm vao. Cn phn bit gia s dung chnh thc va khng chnh th c. V
du nh vic n cui di cac hp ng hp phap t ca nhn hp phap chnh la
s dung chnh thc, trong khi vic n cui khng hp phap hoc do thoa hip
vi nhn vin nha nc la s dung khng chnh thc.
3. Trong pham vi mi quyn s hu, thng tin trn c phn cp nho hn
phn loai s khac nhau cua mi nho m xa h i b ng cach thm vao phn trm thu
nhp cua h (thu nhp) do cac ngun tai nguyn t nhin nay (di cac lo ai ch
quyn s dung va khai thac ung qui nh) cung cp.
iu nay cho thy cac n v sinh thai co th nm trong ca c ch quyn s hu
khac nhau va cac loai quyn s dung. S khac nhau o goi la cac n v sinh tn. Cac
63

n v sinh tn a c xy dng t s kt hp cua n v sinh thai, ch quyn s hu
va cac quyn s dung. Khai nim cua mt n v sinh tn c s dung y ng nht
vic khai tha c va do o se cung cp vic c tnh gia tr.
Vic phn tich s liu bng cach nay se cho phep chung ta xac djnh:
1. Gia tr cua n v sinh thai ti m i nhom xa hi trong vic khai thac cac ngun
tai nguyn t nhin khac nhau.
2. H qua cua s thay i trong t nhin cua n v sinh thai v du t rng Tram
ti rung lua, i vi cac nhom xa hi khac nhau.
3. H qua cua s thay i ch s hu va quyn khai thac trong n v sinh thai
n cac nhom xa hi khac nhau va cho cac chc nng n v sinh thai cung cp
Thng tin thu thp t vi c phn tch cac quyn s dung co th c kt hp vi cac
ngun khac cho thy s phn b cua cac quyn s dung (bao gm cac quyn khng chnh
thc) trong h thng DSS GIS vi quan im chp thun s lin kt cac muc tiu thc
hin. Bi s thay i cac quyn han i vi cac ngun t nhin, v du nh cho phep ngi
dn a phng khai thac cui trong khu vc bao tn, cac muc tiu khac co th at c.
V vy s l a chon cach quan ly ti u hoa cac n v sinh tn cho cac nhom xa hi co
th nhn bit trong DSS va vic khao sat s thay i quyn s dung anh hng ra sao i
vi cac gia tr tch luy).
Diu nay se cho phep xac djnh:
a) Tm quan trong tng i cua cac gia tr trc tip va gian ti p)
b) Cac li ch t chc nng h sinh thai cung cp va trong pham vi nao th s
mu thun quyn li gi a a phng, vung va toan cu).
Vic s dung khai ni m sinh tn hi n tai da trn cac chc nng sinh tha i cng vi
quyn s dung nh la mt y ngha hp nht cac gia tr kinh t xa hi vao trong vic hoach
nh vic s dung t. Cach tip cn nh vy co th khng at c tt ca cac vn kinh
t xa h i trong khu vc nhng no cung cp m t bin phap hiu qua cho vic anh gia s
dung ngun tai nguyn t nhin va s trung lp trong phng phap th co th d dang giai
quyt bng cach kt hp vi sinh thai cua chng trnh DSS. Tt ca nhng iu trn se
khch l s cng nhn cua nhng ngi la m chnh sach nhm tng hiu sut hoc thay i
vic s dung cac ngun t nhin co th khng thy c s anh hng trong mt s lanh
vc cua xa hi cung nh cac gia tr mi trng va sc khoe.

64

Kt qu qun l bo v t ngp nc Lung
Ngc Hong tnh Cn Th
Ky Quang Vinh
S Khoa Hoc Cong Nghe va Moi Trng Can Th
I. Hin Trng T Nhin
Lung Ngc Hong l tn mt vng t ngp nc nm pha ng Nam sng Hu
thuc Huyn Phng Hip v Mt phn nh thuc Huyn Long M tnh Cn Th (Bn )
Cch Thnh Ph Cn Th 40 km v hng Nam.
1.1. V tr a l
Lung Ngc Hong nm trong khong ta :
9
O
38 n 9
O
46 v Bc
105
O
38 n 105
O
48 kinh ng
Lung c nhiu knh rch bao quanh nh hng bc c kinh Li Hiu, pha nam
c Qun L Phng Hip, pha ng l kinh Xng B pha ty l rch Ch Ba ni vi rch
Xo Xu.
65

1.2. a hnh v th nhng
Tng din tch ca vng Lung c khong 6.000ha. Lung l vng t hnh thnh t
qu trnh bi t ph sa ca h thng sng Mekong trong vng BSCL, do b sng Bassac
v b bin ng c nng cao dn nn Lung tr thnh vng trng Nam sng Hu, nc
ngp cao nht l vo ma ma l.
y l vng t ph sa chu tc ng ca cc qu tnh bin tin, bin li v qu
trnh chuyn i dng chy ca sng Bassac nn t c nhiu tng nhim mn, tng phn
tim tng xen vi t ngt ha c giu cht hu c rt phc tp.
Trong thi gian gn y t Lung b o mt s kinh thot nc nh kinh Hu
Giang 3 thng vi sng ci ln v ci Tu ra bin Ty; kinh Ch Ba, xo xu ra bin
ng.
1.3. Kh hu v thy vn
Cng nh c ng bng sng Cu Long, Lung nm trong vng kh hu nhit i
gi ma vi cc c trng kh tng sau:
Trong nm Nhit bin ng t 19
O
cho n 38
O
C trung bnh khong 26
O
C.
m t 77% n 95%, trung bnh khong 86%.
Ma ma t thng 5 n thng 11 hng nm, vi lng ma bnh qun khong
2.000mm c nm ln n 2.400mm. T thng 8 n thng 10 ma tp trung vi lng
nc ma hn 70% tng lng ma trong nm.
Nm trong vng ng Bng sng Cu Long, Lung Ngc Hong chu nh hng
ca thy triu bin ng, thy triu vnh Thi Lan v l t h thng sng Mekong. Nc
66

lun ngp su trn cc vng hoang ha v ng rung, trung bnh nc ngp 0,4m, ma l
nc ngp 1,1m ma kh ngp 0,2m.
Cht lng nc mt Lung c nhiu bin ng theo qu trnh khai thc t ai v
khc nhiu so lc mi bt u qun l (c khi ngt, nhim mn, nhim phn). Hin nay
cht lng nc c nhng c im sau:
pH= 5,5-6; SS=50mg/l; Cl
-
<100mg/l; N-NH
4
<0,01mg/l; COD=5mg/l; P tng
s<0,05mg/l; N tng <0,5mg/l.
1.4. Cc ti nguyn
Lung Ngc Hong l vng t ngp nc vi sinh cnh t nhin l sinh cnh Lung
bng c s an xen ca cc loi t ngt ha, nhim phn v nhim mn, mt sinh cnh
c bit ca ng bng sng Cu Long. H sinh thi v th c tnh a dng sinh hc cao
vi cc loi thc v ng vt c tnh thch nghi vi iu kin cht lng mi trng cao.
Kt qu iu tra h thc vt thng 8 nm 2001 ca S NN v PTNT tnh Cn Th ghi
nhn c 330 loi thc vt (gm 237 loi t nhin v 93 loi cy trng) thuc 92 h, 224
chi.
Lung Ngc Hong c h thc vt c o che ph ch yu l cc loi cy thn tho
cc loi n thc vt to phong cnh t nhin ca vng ng bng ngp nc. Qua thng k
gn y, so snh vi cc khu vc bao tn t nhin trong vng BSCL cho thy s phong
ph a dng ca h thc vt ca Lung:
Bng 1: Thnh phn thc vt cc khu bo tn ca BSCL
Khu vc Din tch
(Ha)
S H S Chi S Loi T s
Loi/Ha
Ngun ti liu
5 vng t ngp nc
ca BSCL
64.536 95 225 363 0,0056 Trn Trit
Lung Ngc Hong 2771 70 161 237 0,0855 V Vn Bin
NN-H Tin-KG 14338 68 157 239 0,0168 Trn Trit
VQG U Minh Thng 22.218 79 164 212 0,0095 Trn Trit
VQG Trm Chim 7.740 48 92 122 0,0158 Phm Trng Thnh
Xo Qut-ng Thp 43,2 58 120 157 3,634 Ths H Vn Phc
Ngun: D n u t xy dng khu bo tn thin nhin t ngp nc Lung Ngc Hong, 2001
S H, Chi ca h thc vt ti Lung Ngc Hong u nhiu hn cc khu sinh thi
ngp nc khc ca BSCL.
H ng vt thng k c 206 loi ng vt thuc cc lp ch nhi, b st,
chim, th nh bng sau:
Bng 2: S loi ng vt c ti Lung Ngc Hong
phn loI S b S h S ging s loi
Lp th 4 8 13 23
Lp chim 16 29 64 135
Lp b st 2 15 24 37
Lp lng c 1 5 6 11
Tng s 23 56 107 206
Ngun: D n u t xy dng khu bo tn thin nhin t ngp nc Lung Ngc Hong, 2001
Lp chim c nhiu nht 135 loi. Da theo Sch Vit Nam thng k c 9
loi chim qu him nh Bc m, G y ln, Giang sen, Qum trng, C rn...; 5loi th
67

qu him nh Di ch, Chn mc, co mo...; c 10 loi b st qu him nh Tc k, k ,
trn mc, rn cp nong, ra np...
II. Hin Trng Kinh T X Hi
2.1. Qun l v Hnh chnh
Lung Ngc Hong nm trn phm vi 4 x, 3 x thuc huyn Phng Hip:-X
Phng Bnh, X Phng Ph, X Tn Bnh v 1 thuc huyn Long M: X Long Ph,
2.2. Dn s
Lung c khong 4198 ngi trong 719 h gia nh, Trong ch yu thuc hai x
Phng Bnh v Phng ph. Lao ng c 1831 ngi, hu ht l lao ng ph thng
khng c chuyn mn, nghip v.
2.3. Trnh vn ha
iu kin kinh t x hi trong vng cn rt yu km nn trnh dn tr khng
c cao, a s ngi dn c trnh tiu hc, 3.359 ngi. Hin Lung ch c 2 trng
tiu hc vi 42% em trong tui i hc, s hc sinh trung hc trong tui khong 10%,
ch c 0,8% dn s c trnh i hc.
2.4. Lch s qun l v sn xut
Trc thng 8 nm 1945, vng t Lung Ngc Hong do cc ch n in ngi
Php, Hoa v Vit qun l v khai thc cc loi ti nguyn ng vt t nhin nh tm, c,
ra, rn... Nhng sau cc ch t b i v chin tranh khng chin chng Php.
Cho n nm1952 chnh ph cp t cho dn cy mi h c 10 ha lm rung.
Nhng, nng dn sng ch yu l sn bt cc loi tm, c
Sau nm 1959 dn b ui ra khi vng ny, t li b b hoang v tr thnh vng
trng l ni t do bn ph ca chnh quyn c cho n nm 1975.
Sau nm 1975 Nng trng Phng Ninh c thnh lp v Lung Ngc Hong
c nm trong din tch 5,100 Ha ca Nng trng.
Do canh tc la khng thun li, nng sut thp, t nm 1983 n 1984 Nng
trng Phng Ninh c thay i v tn gi, t chc v din tch qun l tr thnh Lm
trng Phng Ninh vi din tch 2,772 Ha v nhim v trng rng, kt hp nui tm, c
v bo v mi trng,
Ngi dn sng chung quanh hp ng vi lm trng lm cc vic: dn t
trng, chm sc, bo v v khai thc rng, H vn sn bt c, tm v trng mt s loi cy
nng nghip v chn nui c thm thu nhp, Nng sut la thp 0,2-0,6 tn/Ha v mi
nm ch canh tc c mt v
2.5. Tnh hnh qun l bo v rng
2.5.1. B my t chc
Cui nm 1984 khi Lm trng Phng Ninh c thnh lp lnh o tnh Cn
Th, lnh o S Nng Nghip v Pht trin nng thn trin khai ngay phng n t
chc b my gn nh rt nhiu so vi b my tin thn l Nng Trng Phng Ninh:
68

B my t chc lm trng ch cn khong 60 ngi. Ngoi ra lm trng cn t
chc t phng chng chy rng t nguyn n tn cc p trong dn vi tng s 288 t vin
t chc thnh 13 t.
Hnh S t chc b my ca lm trng

2.5.2. Phng thc bo v
Tng s ngi lm lm nghip 1367 ngi, trong lao ng chuyn trch ca lm
trng l 101ngi. Bnh qun 1 lao ng nhn khon chm sc rng l 5.000m2, thi gian
giao khon l 8 nm. Ngoi ra ngi dn cn c khon s dng t nng nghip v nui
thy sn tng thu nhp, ly ngn nui di n nh cuc sng.
III. Kt Qu Qun L ca Lm Trng
3.1. V kinh t -K thut -x hi
- Xy dng c b my qun l ngy cng tinh, gn hon thnh tt nhim v v
hiu qu.
- Xy dng trc giao thng ng b ni lin h giao thng chung trong tnh,
- Tng thu nhp cho ngi dn, tng bc n nh cuc sng ti a phng nh
trng v khai thc trm.
- Tng thu ngn sch 300triu ng/nm
- Xy dng thm 11 phng hc kin c.
3.2. V sinh thi-mi trng
- Trng mi 1.500 Ha rng trm, hng nm trng mi 200Ha.
- Chng c nn chy rng vo ma kh hng nm,
- Bo v cc loi th hoang d, gim bt vic sn bt trm cc loi hoang d, qu
him,
- Bo v c Lung bo do khng phi thy li ha, thao chua ra mn nh trng
la
Ban gim c
(3ngi)
Phng
K Hoch
K Thut
(5ngi)
Phng
K ton
ti v
(5ngi)
Phng
T Chc Hnh
Chnh v Bo v
(9ngi)
tiu khu 1
(12ngi)
tiu khu 2
(12ngi)
tiu khu 3
(12ngi)
69

3.3. nh gi
3.3.1. Cc mt lm c
- Tng bc ci thin v tng cng tnh a dng sinh hc cho Lung Ngc
Hong v c h thc vt v h ng vt.
- Bo v c cc loi th hoang, b st do ngn nga c nn chy rng v sn
bt trm.
3.3.2. Cc hn ch
- Vic thy li ha trong lm thay i su sc ch thy vn v cht lng
nc ca Lung, mt tnh cht mi trng t nhin ca t ngp nc. Nc
ngt quanh nm, tr u ma ma c pH xp x 5. Tr nc nhiu hn v thot
nc nhanh hn. L v nhiu hn, nhanh hn v c nhiu ph sa hn.
- Mt giai on kh hn v nhim mn i vi mt s din tch t ca Lung
trong nm lm nh hng sinh thi cc b v ton b. H sinh thi dn dn
chuyn thnh h sinh thi nc ngt, mt i tnh cht a dng ban u.
- Vic trng, chm sc cy rng v cy nng nghip c s dng mt lng ha
cht nng nghip v lu di s nh hng n h sinh thi ngp nc t nhin
ca Lung m hin cha nh gi ht tc hi.
3.3.3. Kt lun
- Qu trnh lch s qun l s dng t cho thy vic sn bt th hoang v sn
xut nng nghip t pht trn vng Lung Ngc Hong khng c li v mt kinh
t thm ch cn gy nh hng xu ch thy vn, suy kit a dng sinh hc
ph hy sinh thi t ngp nc.
- Qun l Lung Ngc Hong theo m hnh lm trng kt hp trng trt v chn
nui thy sn t ra c tin b hn nhng vn tim tng nguy c kh lng trc
v sinh thi mi trng.
- Trong tng lai bo v vng t ngp nc Lung Ngc Hong, vic nghin
cu v xut D n Xy dng m hnh khu bo tn t nhin t ngp nc,
hoc m hnh Du lch sinh thi cho Lung Ngc Hong l mt yu cu bc thit
nhm chn ra phng cch qun l ph hp cho vic v duy tr tnh a dng
sinh hc t ngp nc ca Lung v caBSCL.
70

NHNG THACH THC VA C HOI CUA VIEC QUAN LY NGUON
TAI NGUYEN KHU BAO TON THIEN NHIEN U MINH THNG
Nguyen Xuan Vinh
D An Bao Ton Va Phat Trien Khu Bao Ton Thien Nhien U Minh Thng

Bao cao nay neu len nhng van e lien quan gia quan ly nguon tai
nguyen khu bao ton thien nhien U Minh Thng va vung em. Hieu ro
c van e nay co le se giup cho nhng ngi quan ly khu bao ton khai
thac c nhng tiem nang va khac phuc nhng tr ngai trong viec bao
ton rng tram tren at am lay than bun khu bao ton U Minh Thng
mot cach co hieu qua.
1. Nhng Thach Thc va C Hoi oi Vi Viec Bao Ton He Sinh Thai
Tren at am Lay Than Bun U Minh Thng
1.1. Thach thc oi vi viec dien tch rng ngay cang b chia nho va thu hep dan,
va c hoi e thanh lap mot mang li vung bao ve ay.
Khu bao ton thien nhien U Minh Thng la chng tch quan trong va duy nhat
ve canh rng tram bao la tren he sinh thai at am lay than bun ong Bang Song
Cu Long, chiem khoang 1,6 trieu ha vao nam 1940 (UMT ICD Project Document,
1998). Hien nay dien tch rng khu bao ton thien nhien U Minh Thng vao khoang
3.500ha. Trong o dien tch co rng c phan thanh nhng lo nho, cho nen ngay nay
rng tram U Minh Thng khong co the duy tr c nhng chc nang bnh thng
cua mot he sinh thai khoe manh trc ay. Bi v:
S tch tr nc (suot mua ma) va cung cap nc (suot mua kho). Chc
nang cung cap nc suot mua kho cua he sinh thai tren at am lay than bun
a giam mot cach ang ke trong nhieu nam qua. Ngay nay, chung toi phai
da vao he thong e bao e gi tnh trang am t cho than bun t thang 12
en thang 4 nam sau.
U Minh la mot vung at pha nam a va ang mat dan dan nguon tai nguyen
thien nhien giau co nh a c e cap trong nhng giai thoai cua Bac Ba
Phi. Nhng canh rng hien nay khong con u rong cho nhng loai ong vat
co kch thc ln sinh song. Cac loai ong vat tng sinh song rng U Minh
nh cop, nai va ca sau a b tuyet chung hoan toan. Chung cung ch con
c biet qua tuc ng va th ca, nh la: tren xuong chung ta s ca sau can
chan, loi song s a, vo rng s cop an ch con trong ky c cua nhng
ngigia U Minh.

UMTNR Conservation and Community Development Project is a 5 year (1998 - 2003) ICD project,
funded by DANIDA, jointly implemented by Kien Giang DARD, CARE Denmark and CARE
International in Vietnam.
71


Tuy nhien, chnh phu a quan tam en viec bao ton nhng vung con a dang
sinh hoc cao tnh Kien Giang. Nh la au t nang cap khu bao ton Phu Quoc va U
72

Minh Thng len thanh vn quoc gia, tiem nang thanh lap nhng vung bao ve mi nh
d an at ngap nc Ha Tien. Mot mang li cac khu bao ve trong vung cung vi s
lien ket lan nhau lam cho chc nang cua tng khu bao ve se c nang cao hieu qua
mot cach ro ret
1.2. C hoi: U Minh Thng at lanh chim au)
T ket qua chng trnh quan sat chim 2 nam cua d an cho thay chim ve U
Minh Thng co chieu hng gia tang moi nam. Trong o co nhng loai ang b e doa
nh la loai Gia ay Ja Va(Leptoptilos javanicus). So lieu cung cho thay rang U Minh
Thng la mot trong nhng ni c tru cua chim ln nhat vung ong Bang Song Cu
Long va at tieu ch cua RAMSAR ve vung at ngap nc co tam quan trong quoc te
oi vi cac loai chim nc (N.P.B. Hoa, 2001)
1.3. C hoi va thach thc oi vi bao ton loai Rai Ca Long Mui (Hairy-nosed otter)
U Minh Thng
Mot phat hien ang quan tam cua d an la tm thay loai rai ca long mui sinh
song khu bao ton thien nhien U Minh Thng, ay la loai ang b e doa tuyet chung
mc o toan cau va cung la loai rai ca ang b e doa tuyet chung mc o nghiem
trong cua Chau A. Hien nay, ch co hai khu bao ton c xac nhan la co loai rai ca long
mui sinh song, o la khu bao ton thien nhien U Minh Thng Viet Nam va vung rng
tren at am lay than bun Toh Daeng nam Thai Lan. ieu nay cung vi nhng phat
hien khac lam cho U Minh Thng tr thanh vung at ngap nc co tam quan trong
mc toan cau. Tuy nhien, ieu nay cung c xem nh la mot thach cho khu bao ton
thien nhien U Minh Thng la lam the nao e bao am s ton tai va tiep tuc phat trien
cua mot so lng nho loai rai ca long mui trong thi gian ti. Vi s ong y cua Uy
Ban Nhan Dan tnh Kien Giang, S Nong Nghiep va Phat Trien Nong Thon tnh Kien
Giang ket hp vi nhom nghien cu ve rai ca cua Nhat Ban va to chc CARE quoc te
Viet Nam se to chc mot hoi thao quoc te vao au nam 2002 tai Rach Gia ve bao ton
va nhan thc cua cong ong ve loai rai ca nay khu bao ton thien nhien U Minh
Thng va cung e ra xay dng mot chng trnh hanh ong e bao ton loai nay.
1.4. Thach thc oi vi viec phat trien du lch sinh thai trong thi gian ti Vn
Quoc Gia U Minh Thng
Vi chc nang la khu bao ton thien nhien a giup cho U Minh Thng han che
c nhieu ngi lui ti, ke ca dan c song xung quanh vung loi (vung bao ve nghiem
ngat). Tuy nhien, khi tr thanh vn quoc gia, U Minh Thng chac chan phai oi mat
vi ap lc phat trien du lch. Vi tnh chat oc nhat vo nh ve mat thien nhien cua U
Minh Thng se la c hoi ln cung nh thach thc khong nho oi vi vn quoc gia U
Minh Thng, ac biet la trong phat trien va quan ly du lch sinh thai. Tuy nhien, bat c
mot hoat ong phat trien nao dien ra trong vn quoc gia cung phai c anh gia tac
ong moi trng e nham lam giam bt nhng anh hng bat li.
73

1.5. C hoi:
Nam ngoai nhng gan nhng vung de b anh hng lu lut cua Song Cu Long, U
Minh Thng nen hng en phat trien nhieu san pham nong nghiep, ac biet la cac
loai hoa mau khan hiem nhng th trng trong vung suot va sau thi gian lu lut
2. Nhng Thach Thc oi Vi D An Ban Ton va Phat Trien Cong
ong Khu Bao Ton Thien Nhien U Minh Thng
Hng cua CARE trong D An Bao Ton va Phat Trien Ket Hp: Mot d an
bao ton va phat trien ket hp phai thiet lap cho c moi lien ket gia bao ton va
phat trien. Khong thiet lap c moi lien ket o, d an bao ton va phat trien ket hp
se tr thanh hai d an rieng re: mot d an phat trien vung em va mot d an bao ton
co le khong ben vng vung loi (CARE Project Document). Moi lien ket o co the
c trnh bay theo mot cach khac: Neu cong ong dan c vung em co the thu c
mot so li ch t nhng hoat ong bao ton th ho se tham gia tch cc trong viec bao ve
khu bao ton.
Hien nay, cong ong dan c vung em cua khu bao ton thien nhien U Minh
Thng co le nhan c li ch t viec bao ton vung loi bang nhieu cach :
Nhng cach truyen thong trong khai thac nguon tai nguyen cua ngi dan
a phng la lam chuong di e lay phan di va gac keo lay mat ong. Mot
so gia nh nh gia nh co Hong Y kenh 3 a thanh cong trong viec nhan
giong va gay trong cay bon bon (Typha angustifolia), than non cua cay nay
lam da an rat ngon va c xem la mot trong nhng mon ac san cua vung
at ngap nc, chang nhng m ra mot hng lam an mi ma con gop phan
lam giam i ap lc khai thac nguon tai nguyen thien cua khu bao ton.
oi vi 76 ho gia nh song gia kenh bao trong va kenh 120: moi ho c
nhan 5 ha trong khi o moi ho song ben ngoai kenh 120 ch c nhan t 3-4
ha. oi lai, ho phai co trach nhiem giup Ban Quan Ly trong viec bao ve
rng va cac nguon tai nguyen. ay la mot ien hnh trong han che s xam
nhap trai phep. Ho c chia thanh 4 nhom t quan. Cong bang ma noi: hien
tai ho hanh ong nh nhng ngi bao ve rng chu lc, giup ban quan ly
trong viec bao ve rng chong lai nhng xam nhap va chay rng. Ho c
xem nh nhng ngi bao ve rng quan chung hay la mac thng phuc.
Khi nang cap t khu bao ton len vn quoc gia cung se co li cho ban quan
ly v luc o lc lng bao ve rng se la mot bo phan trong ban quan ly (1 to
trong ban quan ly).
Ke hoach au t vn quoc gia va nh hng phat trien du lch U Minh
Thng co the mang lai cho ngi dan a phng nhng nguon thu nhap
mi, nh la cung cap cho du khach nhng san pham a phng (thc an,
nhng ac san a phng) and nhng dch vu (cac trang trai nong lam
ng ket hp cho tham quan giai tr, ). Hien tai, cong ong dan c vung
74

em c hng s au t cua nha nc trong viec lam con ng nha tren
con e bao.
Tuy nhien, ngi dan song vung em co the nhan c nhieu li tc t cac
nguon tai nguyen thien nhien vung loi, chang han nh: nc ngot va tai
nguyen thuy san.
Nc sach: Nhu cau nc sach (nc khong chua, nc ngot) t vung loi
c s dung chu yeu e ti cho cay trong, ac biet la nhng ho gia
nh song gan kenh pha trong. Hau het at trong vung nay la at phen
hay la phen tiem tang. Hien tai co mot mau thuan trong s dung nc
ngot cho phong chong chay (phai giu tnh trang am t cho than bun),
hn la cung cap nc sach cho c dan vung em trong suot mua kho. Tuy
nhien, mau thuan nay co the mat i khi con e bao quanh vom than bun
c lam cho kien co, cung vi viec cai thien he thong cong noi vung
em vi vung loi e s dung toi a nguon nc ngot co c. Vi hoan
canh la mot vn quoc gia mi c cong nhan, U Minh Thng se co
the hap dan c s au t t ngan sach nha nc hoac t nhng nguon
khac e cai thien he thong e. Tuy vay, viec au t e nang cap e can
phai co mot anh gia ay u tnh kha thi ve mat ky thuat (s ro r nc
thong qua e, moi e doa c gay ra do moi) va ca ve mat moi trng
(tac ong tieu cc). D an co the cung cap d kien ve o cao cua e bao
and vom than bun cho hoat ong anh gia nay.
Tai nguyen thuy san: bao ve hieu qua khu bao ton ong ngha tao ra
moi trng song va sinh san thuan li cac loai ca (nh la ca loc, ca tre,
ca ro, ca sac, ln, ). Viec thao nc t vung loi en vung em se keo
theo mot lng ca vao cac con kenh vung em va c dan c phep
khai thac ca o. Ban quan ly cung cho au thau khai thac ca vung loi.
San lng ca nam qua a giam mot cach ot ngot so vi cac nam trc.
ieu nay co le do s khai thac qua mc trong nhng nam gan ay hay la
s che kn be mat ao am vung loi bi nhng loai thc vat ngoai lai (se
c thao luan phan sau). Ket qua nghien cu cua nhom anh gia tap
oan ca cua trng ai Hoc Can Th se giup cho d an xay dng mot
chien lc quan ly ben vng nguon tai nguyen ca khu bao ton.
3. Moi e doa ve s lan tran cua thc vat ngoai lai U Minh Thng
3.1. Mai dng (Mimosa pigra)
Mai dng la loai ban a cua vung nhiet i Chau My, chung co the tao thanh
nhng lum cay chang cht, day ac en noi khong co loai ong thc vat a phng nao
co the song chung c, vi kch thc nho be vung am lay chuyen thanh loai cay
bui cao at lien (Smith, N.M., 1995). Mai dng that s la moi e doa cho cong tac
bao ton cac vung at ngap nc Viet Nam. Vn Quoc Gia Tram Chim la mot minh
chng ro net ve hiem hoa cua loai cay nay. Cay nay c tm thay lan au Tram
Chim vao khoang nam 1985 1986 vi mot vai bui. Do khong c quan tam diet tr
75

ngay t ban au, nen ngay nay no a lan tran ra ca mot vung rong ln khap Tram Chim.
en thang 5 nam 2000, mai dng a xam chiem khoang 500ha. Nhng ch mot nam
sau, dien tch b xam chiem a tang len gap oi. (Tran Triet, 10 - 2001 pers. comm.).
Vao nam 1996, nhan vien d an a phat hien c s xam nhap cua cay mai
dng vao U Minh Thng ngay t giai oan mi bat au, nen viec tieu diet no de
dang va t ton kem. Nhan vien cua d an va khu bao ton cung a c huan luyen can
than ve quan ly co dai va a thc hien cong viec kiem tra co dai nh ky hang thang
khu bao ton thien nhien U Minh Thng. D an cung a phat tai lieu bm ve cay mai
dng cho ngi dan a phng e nang cao nhan thc cong ong ve s nguy hiem cua
cay mai dng va khuyen khch s tham gia cua cong ong a phng trong viec kiem
soat loai cay nay ngay tren at ai cua ho nam trong vung em.
3.2. Luc bnh (Eichhornia crassipes) va beo cai (Pistia stratiotes)
Phong chong chay la mot trong nhng van e cap bach hang au oi vi ban
quan ly khu bao ton. Nhng nha quan ly tai nguyen th ang co gang gi cho than bun
vung loi am t suot mua kho bang cach da vao con e bao xung quanh. ieu nay lam
cho nc trong khu bao ton khong chay hoac la chay rat cham, do o cac loai thc vat
noi ma chu yeu la cac loai xam chiem nh beo cai va luc bnh co c hoi phat trien
nhanh che kn hoan toan dien tch mat nc ke ca toan bo cac con kenh cua khu bao
ton.
Cac loai thc vat noi nay gay tr ngai cho giao thong thuy, lam cho viec s dung
xuong e tuan tra va lam
cong tac nghien cu trong
khu bao ton gap nhieu kho
khan va oi khi khong the
di chuyen c. Quan trong
hn na la s che kn mat
nc cua cac loai thc vat
noi nay a pha v mang
li thc an cua he sinh thai
thuy sinh, t mat xch au
tien cua chuoi thc an la
qua trnh quanh hp cua cac
sinh vat san xuat nh la
phieu sinh thc vat hoac
tao, en lam suy giam tiem
nang tai nguyen thuy san. Nam ngoai, khu bao ton b that thu ln trong khai thac ca.
Nhng tac hai do s xam chiem cua thc vat noi oi vi dong dinh dng va nang suat
ca can phai c ieu tra nghien cu them na. Tuy nhien, co mot so suy ngh ve cach
khac phuc kho khan nay nh sau:
Kiem soat c hoc: Cac loai thc vat noi nay co the la mot nguon nguyen lieu
lam phan hu c hay lam nguon thc an cho chan nuoi. Mot th nghiem
thanh cong ve s dung cac cay nay cho muc ch noi tren co le se kch thch
Infestation on an open swamp in U Minh Thuong Nature
Reserve. Photo by Nguyen P.B. Hoa, 11/2001. CARE UMT
76

ngi dan a phng thu hoach chung tat ca cac con kenh va be mat cua
ao am.
Kiem soat sinh hoc: a nhng loai an thc vat nh la ca tram co vao khu
bao ton co le se giup giai quyet van e nay. Ca tram co (Grass Carp) th
khong the sinh san mot cach t nhien vung nay va co the an cac loai thc
vat noi nay. D nhien phai co mot anh gia tac ong moi trng ay u trc
khi a bat ky mot loai ngoai lai nao vao mot vung mi.
TAI LIEU THAM KHAO
CARE International in Vietnam, 1998. U Minh Thuong Nature Reserve Conservation
and Development Project.
Nguyen Phuc Bao Hoa, 2001. Results of bird monitoring program in U Minh Thuong.
UMTNR Conservation and Community Development.
Safford, Roger, Tran Triet, Edward Maltby, and Duong Van Ni, 1998. Status,
Biodiversity and Management of the U Minh Wetlands, Vietnam. Tropical
Biodiversity 5(3): 217-244.
Smith, Nicholas M., 1995. Weeds of natural ecosystems: A field guide to environmental
weeds of the Northern Territory, Australia.
77

TONG QUAN VE CAC HE SINH THAI AT NGAP NC
T NHIEN ONG BANG SONG CU LONG
Nguyen Ch Thanh
Phan Vien ieu Tra Qui Hoach Rng
1. M u
Dng sng M Cng vi chiu di trn 4.200 km, chy qua lnh th ca 6 quc gia,
ra bin ng v to nn ng bng sng Cu Long, trong phn ng bng ca Vit
Nam nm tn cng ca lu vc sng M Cng, c din tch gn 4 triu hecta v dn s
18 triu ngi, chim 12% tng din tch t nhin v 22% dn s ca c nc.
ng bng sng Cu Long (BSCL) l mt vng t tr ph, giu ti nguyn thin
nhin, l vng trng im v an ninh lng thc quc gia, l a bn quan trng v thy
sn xut khu v cc loi hng ha nng sn khc.
Da trn nh ngha ca Ramsar v t ngp nc v theo kt qu xy dng h
thng phn loi v bn t ngp nc BSCL (t l 1:250.000) do nhm D n t
ngp nc ca y Ban sng M Cng Vit Nam thc hin, hn 90% din tch ca BSCL
l t ngp nc, trong theo s liu thng k gn y nht, hu ht din tch ca ng
bng c khai hoang, canh tc phc v cc mc tiu kinh t, lun c thay i quy
hoch s dng t ai v iu chnh c cu sn xut cho ph hp vi cc mc tiu pht
trin kinh t-x hi ca tng giai on. Din tch t ngp nc t nhin ch cn li khong
14%. l nhng ni phn b ca cc h sinh thi rng.
Do , nu ni n cc h sinh thi t ngp nc t nhin BSCL hin nay,
tc l ni n cc h sinh thi rng ngp nc, ni cn gi li c nhng c trng t
nhin tiu biu ca BSCL, mt vng t ngp nc rng ln nht ca Vit Nam.
Vi l do nh vy, bi trnh by ny nhm gii thiu mt cch tng qut v cc h
sinh thi rng ngp nc BSCL, v cc khu bo tn thin nhin v cc Vn quc gia
v s c thnh lp trong thi gian sp ti, v mt s chnh sch ch yu lin quan n
vic qun l bn vng cc h sinh thi rng ngp nc ny.
2. Vai tr ca cc h sinh thi rng ngp nc BSCL
T xa xa, BSCL vn l ni phn b ca rng c v rng Trm ni ting.
Rng hnh thnh, tn ti v pht trin trn nhng din tch tp trung ln ng Thp
Mi, U Minh, dc ven bin Nam B v vng t gic Long Xuyn. Rng ngp nc
gn b vi cuc sng ca ngi dn vng ng bng, che ch v nui sng h tng ngy.
Rng ngp nc cn mang ngha v nhng gi tr c o v vn ha, lch s v nhn
vn ca mt vng ng bng t thu cha ng n khai hoang lp nghip ni y. Tuy
nhin, trong nhng nm va qua, khi m dn s, din tch sn xut nng nghip, din tch
nui trng thy sn v din tch knh, mng thy li tng ln, th din tch rng cng
gim st, cht lng rng ngy mt suy thoi. Nhng hin tng m ai cng d nhn thy
l tnh a dng sinh hc ca cc h sinh thi rng v s phong ph ca ti nguyn nng
nghip v ti nguyn thy sn ngy cng gim i, trong khi s xi l b bin, xm nhp
mn v tn ph ca nc l ngy cng tng ln, nc sch cho sinh hot tr nn khan
him, mi trng b nhim, cuc sng ca ngi dn ngy cng b e da nhiu hn bi
78

thin tai v nhng tc ng xu khc ca t nhin. Chc chn s mt rng l mt trong
nhng nguyn nhn ch yu ca nhng hin tng ny. Hin nay, cc tnh BSCL ang
trin khai thc hin D n 5 triu hecta rng theo Quyt nh s 661/1998/Q-TTg ca
Th Tng Chnh ph v mt s ni, ngi dn ch ng chuyn i nhng din tch
trng la sang trng rng, phn u nng che ph ca rng BSCL t 6,8% nh hin
nay ln 12,3% vo nm 2010.
3. Cc vn quc gia v khu bo tn thin nhin BSCL
BSCL c cc vn quc gia v khu bo tn thin nhin rng ngp nc v s
c Th Tng Chnh ph quyt nh thnh lp nh sau :
1) Vn Quc Gia Trm Chim
y l mt Vn quc gia t ngp nc u tin ca Vit Nam ni chung v
ca BSCL ni ring. ( c Th Tng Chnh ph quyt nh ph duyt)
Quy m : 7.600 ha.
a im : ti tnh ng Thp.
Mc tiu ch yu : Bo tn mt vng t ngp nc c trng, tiu biu cho
h sinh thi t ngp nc ng Thp Mi; Gi gn Trm Chim nh mt
hnh nh thu nh ca ng Thp Mi khi cha b khai ph cho cc th h mai
sau; Bo tn cc loi ng, thc vt qu him, c tm quan trng quc gia v
ton cu, nht l loi Su u v cc loi chim nc.
2) Khu Bo Tn Thin Nhin t Ngp Nc Thnh Ph
Quy m : 8.000 ha. ( c Th Tng Chnh ph quyt nh ph duyt)
a im : ti tnh Bn Tre.
Mc tiu ch yu : Bo tn h sinh thi t ngp nc vng ca sng M
Cng v ven bin, ni dng sng M Cng gp bin ng. Bo tn h sinnh
thi ngp mn v cc di tch lch s cp quc gia v ng Trung Sn trn
bin.
3) Khu Bo Tn Thin Nhin V Di
Quy m : 3.400 ha. ( c Th Tng Chnh ph quyt nh ph duyt)
a im : tnh C Mau
Mc tiu ch yu : Bo tn h sinh thi rng Trm U Minh H.
4) Cc Sn Chim tnh C Mau v Bc Liu
Quy m : 500 ha. ( c Th Tng Chnh ph quyt nh ph duyt)
a im : tnh C Mau v tnh Bc Liu (tnh Minh Hi c)
Mc tiu ch yu : Bo tn cc loi chim nc.
ang tin hnh cc th tc trnh Th Tng Chnh ph thnh lp Khu bo
tn cc sn chim tnh Bc Liu.
5) Khu Rng Bo V Cnh Quan Hn Chng
Quy m : 3.400 ha. ( c Th Tng Chnh ph quyt nh ph duyt)
a im : tnh Kin Giang
Mc tiu ch yu : Bo tn cnh quan t nhin cc ni vi.
79

6) Khu Bo Tn Thin Nhin U Minh Thng
Quy m : 8.000 ha. ( c Th Tng Chnh ph quyt nh ph duyt)
a im : tnh Kin Giang
Mc tiu ch yu : Bo tn h sinh thi rng Trm trn t than bn v cc loi
ng, thc vt qu him, c gi tr.
ang trnh Th Tng ph duyt chuyn hng Khu bo tn thin nhin U Minh
Thng thnh Vn quc gia .
7) Khu Bo Tn Thin Nhin t Mi
Quy m : 4.000 ha. ( c Th Tng Chnh ph quyt nh ph duyt)
a im : tnh C Mau
Mc tiu ch yu : Bo tn h sinh thi rng ngp mn tiu biu ven bin
Nam B.
ang tin hnh cc th tc trnh Th Tng Chnh ph ph duyt chuyn hng
Khu bo tn thin nhin t Mi thnh Vn quc gia v m rng quy m ln
25.000 ha. Tn gi mi ca Vn quc gia ny l Vn quc gia Mi C Mau.
8) Khu Bo Tn Thin Nhin t Ngp Nc Lung Ngc Hong
Quy m : 3.000 ha
a im : tnh cn Th
Mc tiu ch yu : Bo tn mt din tch t nhin cn st li vng t ngp
nc pha Ty sng Hu Giang v cc gi tr vn ha, nhn vn ca ng bng
Nam B.
ang trnh Th Tng Chnh ph ph duyt thnh lp Khu bo tn thin nhin
t ngp nc Lung Ngc Hong thuc h thng cc khu rng c dng ca
Vit Nam.
Ngoi ra, BSCL cn c Vn quc gia Ph Quc (thuc huyn o Ph Quc,
tnh Kin Giang), c Th Tng Chnh ph quyt nh thnh lp thng 6/2001.
Nh vy, trong vng t ngp nc ng bng sng Cu Long, c cc khu
rng c dng c Th Tng Chnh ph xc lp nh sau :
z 03 Vn quc gia (Trm Chim, U Minh Thng, Mi C Mau)
z 05 Khu bo tn loi v sinh cnh (Thnh Ph, V Di, Lung Ngc Hong,
cc sn chim Bc Liu, cc sn chim C Mau)
4. Qu trnh ban hnh quyt nh thnh lp mt khu rng c dng
Theo Lut bo v v Pht trin rng, nhng khu rng c dng c tm quan
trng quc gia, s do Th Tung Chnh ph quyt nh thnh lp.
B Nng nghip v Pht trin nng thn quy hoch h thng cc khu rng c
dng quc gia. (C quan xy dng ti liu quy hoch : Cc Kim Lm - DFP v
Vin iu tra Quy hoch Rng - FIPI).
Vin iu tra Quy hoch Rng tin hnh xy dng Chin lc pht trin Lm
nghip v bo co Quy hoch pht trin Lm nghip cho 07 vng sinh thi v
cho cc tnh, trong c h thng cc khu rng c dng.
80

Ring BSCL, Phn vin TQH Rng l c quan iu phi D n v iu
tra v qun l t ngp nc thuc Chng trnh Mi trng ca y Ban sng
M Cng Vit Nam. Cc c quan thnh vin tham gia D n gm : Phn vin
Quy hoch Thy Li Nam B, Vin nghin cu nui trng Thy sn 2, Phn
vin Quy hoch v Thit k Nng nghip, i Kh tng Thy vn khu vc
Nam B.
Tip tc cc bc cng vic nh trn, qu trnh xy dng mt D n thnh lp
khu rng c dng c tin hnh nh sau :
1) Thng nht v ch trng thnh lp v u t khu rng c dng gia
UBND tnh v B NN&PTNT;
2) Tin hnh iu tra, kho st thc a lun chng v khoa hc cho vic
xc lp khu rng c dng v quy hoch phn vng chc nng, ng thi
quyt nh cc ni dung u t;
3) Xy dng cc loi bn ;
4) X l, phn tch, tng hp cc ti liu v thng tin;
5) Xy dng bo co D n khu rng c dng;
6) Thng qua UBND tnh v trnh thm nh D n ti B NN&PTNT, B
Khoa hc Cng ngh v Mi trng, B K hoch v u t (v cc B c
lin quan khc theo quy nh ca Vn phng Chnh ph);
7) Trnh Th Tng Chnh ph ban hnh Quyt nh thnh lp khu rng c
dng.
5. Mt s kin ngh v vic lp quy hoch pht trin trn a bn mt
tnh ng bng sng Cu Long
5.1. Hin nay trn a bn mt tnh c nhiu loi quy hoch, nh : Quy hoch
tng th pht trin kinh t - x hi; Quy hoch s dng t; Quy hoch ca
cc chuyn ngnh (nng nghip, lm nghip, thy sn, thy li, giao thng,
mi trng, vn ha, gio dc,..v..v..). Ngoi ra cn c quy hoch cp tnh v
quy hoch cp huyn v nhng quy hoch khc theo ch th ca trung ng.
Cc Quy hoch ny thng tun theo v p ng cc mc tiu v nhim v
pht trin ca tng ngnh (tng B), nhng hu nh cn mang tnh cc b ca
ngnh v thiu mt nn tng rt quan trng l da trn quan im v
sinh thi t ngp nc khi lm quy hoch.
5.2. ng bng sng Cu Long l mt vng t ngp nc (wetland) ln nht
Vit Nam. t ngp nc c vai tr rt quan trng i vi nhng cng ng
dn c sng trong hoc gn nhng vng t ngp nc, nh cung cp lng
thc, thc phm, cht t, vt liu lm nh ca. t ngp nc cn bo v s
a dng sinh hc, duy tr cc qu trnh sinh thi, lc sch nc thi, iu ha
kh hu, bo v cc gi tr v vn ha, lch s, nhn vn, l ni tham quan,
nghin cu khoa hc, gii tr v du lch sinh thi.
H sinh thi t ngp nc (wetland ecosystem) l mt trong nhng h sinh
thi c nng sut cao nht trn tri t, ng thi cng l mt h sinh thi d
b v. Cc ti nguyn t ngp nc chu s chi phi cht ch bi ch
thy vn v cht lng nc. BSCL, vi mt h thng cc sng v knh rch
81

chng cht, nu c bt k mt tc ng no ln h sinh thi t ngp nc
mt vng ny, s nh hng ngay n cc vng khc.
Do , trong khi tin hnh lp cc quy hoch s dng ti nguyn t ngp
nc BSCL phc v cuc sng ca ngi dn cng nh cc mc tiu
pht trin kinh t-x hi ca tnh, cc nh quy hoch cn phi da trn
nhng c im ca h sinh thi t ngp nc, da trn quy lut tc ng
ln nhau gia cc thnh phn ca h sinh thi, theo quan im s dng khn
ngoan ti nguyn t ngp nc (wise-use of wetlands).
5.3. Vi quan im nh trn, mi tnh BSCL nn tin hnh iu tra, nghin
cu lp Chin lc (hay Quy hoch tng th) v qun l t ngp nc
trn a bn ca tnh lm c s khoa hc cho qu trnh lp cc quy hoch
chuyn ngnh khc, nhm qun l bn vng h sinh thi t ngp nc, ngha
l s dng mt cch hp l ti nguyn t ngp nc trong khi vn duy tr
c cc chc nng, gi tr v thuc tnh ca t ngp nc trn a bn ca
tnh.
y s l mt vic lm h tr cho nhng ngi c thm quyn quyt nh
cc quy hoch pht trin v ban hnh cc chnh sch, ng thi s l mt nn
tng cho qu trnh xem xt, thm nh v quyt nh mt k hoch pht trin
ca mt tnh vng t ngp nc.
5.4. Kin ngh cc t chc quc t gip tin hnh t chc cc kha o to nhm
trang b kin thc : t ngp nc l g? Cc chc nng, gi tr v thuc tnh
ca t ngp nc? Lm th no qun l bn vng t ngp nc? nh
gi gi tr kinh t ca t ngp nc nh th no? p dng kin thc v t
ngp nc trong qu trnh xy dng v ph duyt cc phung n quy hoch
trn a bn tnh nh th no? ..v..v..
i tng tham gia o to gm :
Cc v lnh o tnh;
Cc v lnh o cc S, cc huyn;
Nhng chuyn vin son tho cc vn bn quy hoch, d n, k hoch,
chnh sch, quyt nh ca Vn phng UBND tnh, cc S, Ban, Ngnh
v Vn phng UBND cc huyn;
UBND cc x v nhn dn trong vng t ngp nc.
5.5. Kin ngh cc t chc quc t gip vic o to nhng ngi lnh o cc
Vn quc gia v Khu bo tn thin nhin t ngp nc BSCL c kin
thc v vic qun l mt khu t ngp nc c c hai chc nng : 1) Bo
tn thin nhin, bo tn loi, bo tn sinh cnh; v 2) S dng hp l tim
nng t nhin ca t ngp nc.
Nhng vn quc gia v khu bo tn thin nhin t ngp nc hin nay l
nhng din tch t nhin v cng qu gi cn st li ng bng sng Cu Long sau
mt qu trnh khai hoang t ai phc v cc mc tiu kinh t-x hi. Vic ban hnh
cc Quyt nh v Chnh sch ng n bo tn v pht huy cc gi tr ca chng s
c ngha v cng ln lao khng ch i vi hm nay m cn i vi cc th h mai
sau.
82

ONG BANG SONG CU LONG VA CAC D AN
LIEN QUAN HE SINH THAI AT NGAP NC
Trnh Hoang Ngan
Uy Ban Song Mekong Viet Nam tai Tp.HCM
I. Tong Quan
ong Bang song Cu Long (BSCL) la mot vung co tiem nang phat trien a
dang, a va ang ong vai tro thiet yeu cho nen kinh te Viet nam. ay cung la mot
vung co he sinh thai phong phu nhat cua lu vc. Tuy nhien, t trc en nay viec khai
thac tai nguyen BSCL phan ln da vao kinh nghiem dan gian, phat trien t nhien
di sc ep cua nhu cau cuoc song con ngi. Khai niem ve moi trng va he sinh thai
cha ro va cha pho bien. Cac quan iem ve phat trien kinh te vung cua nhieu ngi
cung khong giong nhau. Chnh v vay, mot so d an ve phat trien c s ha tang va phat
trien khu vc 1 (nong nghiep, lam nghiep va thuy san) trong vung sinh thai at ngap
nc a khong tranh khoi nhng tac ong bat li ve moi trng, chang han nh nan
chat pha rng ngap man, chien dch nuoi tom vung ven bien, thiet hai do lu, lut gay ra.
Moi trng va he sinh thai at ngap nc BSCL ac biet la tham thc vat a, ang,
ngay cang suy thoai va can kiet.
Chnh v nhng ly do tren, nghien cu he sinh thai va moi trng at ngap nc
tr nen vo cung quan trong va can thiet nham nh ra chien lc phat trien kinh te va
bao ve moi trng sinh thai cho BSCL, ni ma lch s lau i cua con ngi ti khai
pha a e lai dau an manh me len moi trng thien nhien. Mot trong nhng yeu to
nong bong nhat ve moi trng hien nay la van e khoi phuc, phat trien he sinh thai
rng ngap man cung nh bao ton cac khu vc rng nguyen sinh, khu ong vat hoang da
BSCL, mot viec ma nhieu chuyen gia cung cac nha khoa hoc trong va ngoai nc
a va ang bo cong sc e nghien cu nham tm ra giai phap toi u khai thac tiem nang
cua lu vc song Me Kong. Do vay hoi thao D an ho tr quyet nh e thc hien
quan ly at ngap nc theo he sinh thai c to chc theo sang kien cua Trng ai
hoc Can Th la mot bc i ung hng va rat can thiet nham at c cac muc tieu
tren.
II. ong Bang Song Cu Long va Cac He Sinh Thai
Nam ha lu lu vc song Me Kong, BSCL co dien tch khoang 12% dien tch
ca nc. Nam 2000, ni ay a san xuat hn 17 trieu tan thoc, tc khoang 50% tong san
lng cua toan quoc. Vi dan so hn 16 trieu ngi (2000), chiem khoang 22% tong dan
so Viet Nam. BSCL gop phan ang ke trong lnh vc xuat khau, ac biet la gao va
thuy san che bien, ong gop phan gan 30% tong san pham trong nc (GDP).
Tong dien tch BSCL khoang 3,9 trieu ha. Trong o 2,9 trieu ha c s dung
e phat trien nong nghiep va nuoi trong thuy san, khoang 0,3 trieu ha e phat trien lam
83

nghiep nhng ch co di 0,2 trieu ha thc s trong rng. Dien tch con lai bao gom at
tho c (0,2 trieu ha), at cha canh tac (0,2 trieu ha), song rach (0,2 trieu ha) va at
chuyen dung hoac cha phan loai (0,1 trieu ha). Qua trnh kien tao cua BSCL van tiep
tuc dien ra cac ca Song, mui Ca Mau va Ha Tien, trong khi vung b bien doc theo
bien ong ang b xoi mon.
BSCL la mot trong nhng vung co he sinh thai phong phu nhat cua lu vc. Ve
mat thuy van va sinh thai BSCL co v tr rat de b anh hng bi s phat trien
thng lu. Viec lay nc nhieu hn thng lu se lam cho xam nhap man xau hn
vao noi a. Ngc lai viec xay dng cac ho cha thng lu co the giam lu lng
trong mua lu va tang lu lng trong mua kho do o ay man ve ha lu xa hn. Nhng
moi lo ngai khac cho BSCL la kha nang o nhiem nc xuat phat t thng nguon
hoac do viec khai thac dau ngoai khi va hien tng giam dong chay phu sa la yeu to
quan trong oi vi he sinh thai cua BSCL.
Vi dong chay trung bnh nam la khoang 500 t m
3
, song Me Kong la con song
ln th 10 tren the gii. Dong chay song Me Kong la nguon boi ap phu sa chu yeu
trong vung at ngap nc, cung cap nc ngot, gia tang san lng thuy san va duy tr
cac he sinh thai, trong o rng ngap man ven bien la mot trong cac he sinh thai rat quan
trong cua BSCL.
BSCL gom chu yeu la cac canh ong ngap lu c ngan cach vi bien bang
rng ngap man thuy trieu, da nc va rng Tram. Nam 1988 c tnh dien tch rng
con lai la khoang 233.229ha, trong o co 127.786ha la rng t nhien, rng trong chiem
105.443ha. Ca hai loai rng chiem 6.1% tong dien tch BSCL. Viec tang dan so va
nhieu nam chien tranh a va ang lam cho rng cay t nhien phong phu ngay cang suy
thoai va can kiet.
Vi a hnh bang phang (cao o mat at trung bnh la 0,8m) BSCL co the coi
la vung at ngap nc. Vung at ngap nc lu vc song co chc nang kinh te va he
sinh thai quan trong. Chung tao ra la chan chong lai lu lut va hng cac chat phu sa lang
ong cua song cung cap lng phan bon t nhien hang nam cho cac canh ong ngap.
Chung con la ni e trng, nuoi dng nhieu loai ca, duy tr mc o cao cac loai cay va
sinh san cac loai ong vat.
Cac vung at ngap nc theo mua hoac thng xuyen chiem mot dien tch ln
BSCL. Nhng vung nay co chc nang kinh te va sinh thai quan trong. Cac vung at
ngap nc a:
Hnh thanh mot khu em gia bien va at lien e lay phu sa song von la
nguon cung cap o ph t nhien.
ong vai tro quan trong trong bao ve at, ac biet la ngan chan viec xoi
mon va acid hoa at ai, bao ve cac vung ven bien chong lai gio bao va tac
ong cua song bien.
Tao ra ni c tru cho cac loai ong vat hoang da, la ni sinh e, nuoi dng
va cung cap thc an cho ca va cac loai giap xac.
84

Cac vung at ngap nc la mot trong nhng he sinh thai t nhien phong phu
nhat. Mat khac, chung cung la he sinh thai vo cung nhay cam, de b tac ong va khong
the phuc hoi neu quan ly khong phu hp.
Do tac ong cua con ngi qua nhieu the ky a e lai dau an len moi trng t
nhien cua BSCL. Cac he sinh thai at ngap nc va rng a c chuyen thanh at
nong nghiep e ap ng nhu cau ve lng thc va cac san pham khac. Ap lc dan so va
hau qua cua chien tranh a thuc ay nhanh s suy thoai, s xao tron va pha hoai cac he
sinh thai t nhien cua BSCL. Viec qui hoach va quan ly ung san la het sc can thiet
e chan ng xu the nay va e thc hien mot tien trnh khoi phuc va duy tr s can
bang sinh thai.
Trong cac vung at ngap nc BSCL, co the xac nh c 3 he sinh thai t
nhien gom:
He sinh thai rng ngap man ven bien
Cac am lay hoac he sinh thai rng tram trong cac vung trung.
He sinh thai ca song
Moi he sinh thai eu co gia tr va chc nang thiet yeu rieng, thng la khong the
anh gia trc tiep c ve mat kinh te. Tat ca cac he sinh thai nay eu rat nhay cam ve
mat moi trng.
III. Hien Trang He Sinh Thai Rng Ngap Man
Theo cac tai lieu lu tr, nam 1950 rng ngap man BSCL con bao phu
250.000ha hoac 62,5% tong dien tch rng ngap man cua Viet Nam. Trong qua kh,
rng ngap man BSCL co u ieu kien nam trong so nhng khu rng ngap ,man co
gia tr tren The gii. Chung cha tren 40 loai: Rhizophora, Avicenan, Bruguiera,
Xylocarpus, Aegiceras, Lumnitzera, Acanthus,v.v nhng en nam 1988 ch con
93.000ha.
Chc nang quan trong nhat cua rng ngap man trong he thong b bien o la bao
ve b c the hien ro rang oi vi b bien ban ao Ca Mau. Xoi l b bien tang len
mot cach ang bao ong trong vung nay t trung bnh 15m/nam trong nhng nam 1940-
1965 tang len 30m/nam trong thi ky gan ay, o chnh la ket qua cua s pha huy va
phat quang tren quy mo ln rng ngap man.
Rng ngap man ngay nay con moc rai rac cac dai ven bien nhng s phjan bo
a b giam i rat nhieu. Rng ven bien thuy trieu nay bay gio ch con gii han trong
phan pha nam cua ban ao Ca mau va mot so dien tch doc b bien thuoc tnh Ben Tre
va Tra Vinh.
Bang 3.01 thong ke dien tch rng ngap man:
Bang 3.01 dien tch rng ngap man BSCL (ha).
NAM 1950 1983 1988 1999 2000
BSCL 150.000 126.000 93.000 ~ 60.000 ?
Nguon: D an QHTT BSCL 1993 (VIE 97/031)
85

Trong tong so 93.000ha rng ngap man con ton tai BSCL vao nam 1988, co
77.682ha thuoc tnh Ca Mau va Bac Lieu. Khoang 124.000ha rng ngap man a b pha
huy do cac chat hoa hoc lam rung la cay cua My trong chien tranh. Sau chien tranh, s
suy giam ve chat lng va dien tch rng ngap man tiep tuc xay ra, chu yeu la do viec
khai thac go, lay cui va lam than tau khong co giam sat va do m rong dien tch trong
lua va nuoi tom.
Vung b bien pha ong ang b tac ong cua ban nhat trieu bien o giao ong
cao (2-3,75m). tac ong o gay nen s xam nhap man xau trong noi ong. Trong vung
b bien gan Vam Co va cac ca song My Thanh phu sa cua Song Hau va Co Chien
lang ong nhieu va cac nhanh cua chung ang b boi dan. Do hau qua cua bien o thuy
trieu cao va toc o boi lang nhanh, b bien ang phat trien trong vung nay, khong
nhng ca song ma ca at lien xa hn, thch hp cho rng ngap man phat trien.
Tren ban ao Ca Mau, boi lang lien tuc ang m rong b bien ve pha Tay va
Nam t 50-100m hang nam, va nhng ni ma nang lng cua song yeu, rng ngap man
co the phat trien va xa at lien. Doc canh ong Ha Tien, do bien o thuy trieu thap va
phu sa boi lang t, ch co mot dai nho hep rng ngap man con phat trien trong o cac
loai Avicennia phat trien manh, con loai Rhizophora rat hiem trong vung nay.
Trong nhng nam gan ay ton that hang nam ve rng ngap man c tnh khoang
3.000-5.000ha chu yeu la chat on phi phap va phat trien nuoi tom. Hau qua t trong
qua kh rng va at rng c xem la tai san chung, nen khong co chnh sach quan ly
rng. ieu nay dan en viec pha rng tren qui mo ln. Chat cay va trong trot la thc te
ang dien ra BSCl. ong bang Ha Tien va rng U Minh trong tram nen nhng vung
at phen va at man. Trong cac vung nay a xuat hien he thong ti, rng va canh
ong lua 1 vu ti ma. Viec m rong dien tch trong lua co cai thien san lng lng
thc tam thi nhng hau qua moi trng nh triet pha rng, at va nc phen tao ra he
thong san xuat khong on nh.
Trong trot, thay thge a va dang la thc te chu yeu rng ngap man nh la hau
qua cua viec nuoi tom quang canh. o la he thong b pha huy nghiem trong nhat oi
vi rng ngap man ven bien BSCL.
Phat trien Thuy san BSCL giong nh cam tien va chay. Tng t nh
cac nc lan can la hau nh chat trang rng ngap man, thu nhap t viec ban go lai au
t vao nuoi tom. Mo hnh nuoi tom hien nay ap dung la he thong nuoi quang canh,
mot so ni la ban tham canh. Trong o nc l c lay t ao nuoi trong thi ky trieu
cng vao au thi ky mua kho va theo nc tom au trung cung i vao cac ao nuoi.
Nc c trao oi hang ngay (5%) vao luc trieu kem. Thong ke nam 1986, tong dien
tch nuoi tom la 72.000ha, en nam 1988 tang len 123.371ha, ti nam 1992 dien tch a
at con so 190.000ha, vi mc gia tang 70% nh vay, mot dien tch ln rng ngap man
a b pha huy. Trong thi gian 2 nam 1985-1987 c tnh co khaong 25% dien tch ai
rng phong ho ven bien b on e nuoi tom. Nam 1999 dien tch nuoi tom c bao cao
khong chnh thc la van con la 170.000ha. Nam 2000 con so chac van con tang hn na.
Mac du co cac chng trnh trong cay gay rng ang c tien hanh tren qui mo
toan quoc nhng mc o khoi phuc rat han che, chang han trong nam 1986 co 44.562 ha
86

nhng nam 1988 ch con 16.192 ha. Cac chng trnh nay khong u bu cho ton that
moi ni do nhu cau go, cui than cui va cac san pham phu tiep tuc tang.
Tom lai, tham thc vat trong he sinh thai at ngap nc BSCL mot thi rat
phong phu bat ngan a phai hng chu s tan pha ghe ghm bi nhng nam chien tranh,
khai thac khong hp ly do sc ep cua cuoc song. Dien tch rng b giam nhanh chong
trong the ky qua. Trong na au cua the ky trc cua cac vung rng rong ln b don
sach cho nh c va san xuat nong nghiep. Trong thi ky 1945-1975 vi cuoc chien
tranh triem mien a tac ong nghiem trong en he sinh thai va tai nguyen rng
BSCL. Sau nam 1975, dien tch rng tiep tuc b suy giam, chu yeu do khai thac qua
mc va nan chay rng, viec khai khan at ngap nc e san xuat nong nghiep va phat
trien nuoi trong thuy san.
Hau qua chnh do chat pha rng lam tang nhanh qua trnh xoi l ven bien, giam
tr lng tom ca t nhien va giam dien tch s dung cua rng ngap man trong cac khu
tru, moi trng song, ni sinh san va nuoi dng va cuoi cung la giam so va loai ong
thc vat (S a dang sinh hoc).
IV. Mot So D An Lien Quan Trong He Sinh Thai at Ngap Nc
A. Cac D An Thuoc Nghanh Lam Nghiep
Vi phng cham phat huy noi lc la chnh, nha nc a co cac chnh sach va
chng trnh nham ho tr cac nghanh va cac tnh chu ong trien khai cac d an nham
khoi phuc va phat trien cac nghanh lam nghiep, thuy san la hai nghanh lien quan mat
thiet ti he sinh thai vung at ngap nc. Chng trnh ln nhat va co hieu qua nhat la
chng trnh 327 va cac d an cap tnh vung ven bien BSCL. Mot so d an tieu bieu
co the neu ten di ay:
D an Phuc hoi va phat trien ai rng phong ho pha ong do BQL rng
phong ho pha ong thc hien thuoc tnh Bac Lieu vi tong dien tch 6.200ha
D an Phuc hoi va phat trien ai rng phong ho pha Tay do BQL rng
phong ho pha Tay thc hien thuoc tnh Ca Mau vi tong dien tch 4.100ha
Khu bao ton thien nhien at mui
D an xay dng cac ai rng phong ho thuoc cac Lam ng trng.
Cac D an cua S Nong nghiep va Chi Cuc Kiem Lam cac Tnh Soc Trang,
Tra Vinh cung a c tien hanhthc hien nham phu knh vanh ai rng
phong ho ven bien.
Mo hnh quan ly tong hp Rng-Tom, Lam ng trng Tam Giang do Bo
Thuy San thc hien.
Mot trong nhng ong gop quan trong cua Uy hoi Me Kong la ho tr tm nguon
tai tr t nc ngoai cho cac D an khoi phuc va phat trien rng ngap nc ven bien.
ien hnh la cac D an sau:
D an phat trien Lam nghiep vung T Giac Long Xuyen do UC tai tr
D an quan ly at ngap nc do Thu ien tai tr.
87

D an phat trien Thuy san do Uc tai tr.
Trong nhng nam gan ay mot so d an ln nham khoi phuc va phat trien rng
ngap ven bien, ln nhat la D an Bao ve va phat trien rng ngap nc ven bien do
Ngan hang The gii tai tr do Cong ty EUROCOLSULT soan thao giai oan 1995-1996
va ang thc hien. Ngoai ra mot d an co lien quan nh:
D an MILIEV-Trong rng ngap man trong cac ai rng phong ho do chnh
phu Ha Lan tai tr.
D an anh gia nhng kha nang b e doa (VAD) do chnh phu Ha Lan tai
tr.
Quan ly tong hp tai nguyen ven bien cua BSCL (MHO-8-IMCR) do chnh
phu Ha Lan tai tr.
Va mot so d an khac ang e ngh.
Cac d an tren phan anh s co gang ln lao cua Chnh phu va cac Bo nham tm
kiem cac nguon tai tr e thc hien cac D an e nhanh chong khac phuc tnh trang suy
thoai va can kiet tai nguyen rng va Thuy san. T o thc hien muc tieu phat trien ben
vng va bao ve moi trng.
Nhng ket qua bc au thc hien cac d an tren la ang khch le. Trc het la
nang cao nhan thc ve vai tro cua cac he sinh thai va moi trng oi vi kinh te-xa hoi,
thong qua o la y thc bao ve moi trng va bc au chuyen giao ky thuat va quan ly
mi ap dung vao quan ly nuoi trong thuy san vung ngap nc hoac phuc hoi va tai
trong nhng khu rng trong. Nhng d an a la cau noi m rong quan he quoc te, tang
cng s hieu biet lan nhau gia cac dan toc va tren het la ni ao tao cac can bo trong
nc cung nh tham gia cua cong ong vao e thc hien muc tieu chung cua d an la
khoi phuc va phat trien he sinh thai vung ngap nc nham duy tr va bao ve moi trng
phuc vu cho cong cuoc phat trien kinh te xa hoi mot cach ben vng.
B. Cac D An Nong Nghiep, Thuy Li va Cac Nghanh Khac
Bang nguon von trong nc, trong nhng nam au sau ngay Mien Nam c
giai phong, Chnh phu a u tien au t rat ln cho cac d an Nong nghiep va Thuy li
nham giai quyet nan oi do chien tranh e lai. Khi au la cac d an khai thac vung
ong Thap Mi va t giac Long Xuyen. Tiep theo la cac chng trnh ngot hoa ban
ao Ca mau cung nh vung ven bien va gan ay nhat la qui hoach kiem soat lu va he
thong e bien
Thc hien cac chng trnh cap Nha nc va Tnh, hang loat cong trnh thuy li
ln, trung bnh va nho a hoan thanh. ien hnh la ao mi kenh Hong Ng, Khang
Chien, Trung ng cung hang loat cac kenh cap 1,2 va noi ong cung nh nao vet va
m rong cac kenh hien co tren toan vung BSCL. Mang li kenh keo dai hang ngan
km a hoan thien nham cai thien ieu kien mi ti, tieu va thoat lu. Nhng co gang
o co tac dung nhat n h thuc ay phat trien nong nghiep va cai thien i song nhan
dan vung BSCL.
Bang cac nguon von va tai tr nc ngoai nh: WB, ADB, OECF.v.v gan ay
chung ta a trien khai cac d an ln nh D an quy hoach tong the BSCL (VIE
88

87/031) do chuyen gia Ha Lan cua Cong ty NEDECO soan thao vao nhng nam 1990-
1993, D an phat trien thuy li BSCL 1997-1998 ang thc hien, D an qui hoach lu
e phat trien do chuyen gia Han Quoc cua Cong ty KOICA soan thao 1998-2000, D an
qui hoach tong the khai thac vung ong Thap Mi 1999-2000 do chuyen gia Nhat Ban
cua Cong ty PCT soan thao. D an thuy li Bac Vam Nao do chnh phu UC tai tr.v.v
Ngoai cac D an tren, cac nganh giao thong, xay dng cung trien khai nhieu d
an trong vung ngap nc BSCL. o la he thong giao thong thuy bo chang cht t cap
xa ti cap Quoc gia. Cac khu nhc dan vung ngap lu nh D an xa Tan Cong Snh,
Huyen Tam Nong Tnh ong Thap la mot v du ien hnh ve o th hoa vung Nong
thon trong vung ngap nc BSCL.
Neu ke en vo van D an nho cua cac a phng do von t co hoac huy ong
von trong dan hoac tai tr cua cac to chc nhan ao, phi chnh phu th thanh qua cac D
an thi ky ssau 1975 en nay la rat ln. Trc het o la viec cai thien va nang cao i
song cua nhan dan vung BSCL va ca nc. T mot nc nhap khau lng thc chung
ta a tr thanh nc xuat khau gao th 2 tren The gioi. Thanh tch ay ang t hao. Tuy
mhien nhn lai qua trnh phat trien ben canh ket qua at c th hau qua e lai cho
sinh thai vung ngap nc BSCL cung khong nho.
Mot phat hien ang ly thu nhat khi tien hanhcac D an la tnh biet lap cua tng
d an cua tng nganh. S phoi hp va ho tr gia cac D an gan nh la khong co. Hau
qua la d an nham khoi phuc va bao ton He sinh thai cua nghanh Lam nghiep lai b tac
ong sau sac cua cac nghanh Nong nghiep, Thuy li, Giao thong va Xay dng. Cu the
la D an bao ve va phat trien rng ngap man ven bien do WB tai tr dang b e doa bi
d an phat trien e bien dai rng ngap man ven bien Kien Giang va Ca Mau (chieu
rong ch khoang 500-800m) se chang ton tai khi tuyen e bien ngan man hnh thanh. D
an qui hoach lu e phat trien cua Han Quoc ch quan tam khai thac toi a tiem nang ma
qua loa s sai khi danh gia tac ong moitrng vung ngap lu. D an qui hoach tong the
phat trien tong hp vung ong Thap Mi vi giai phap ap e e phat trien 3 vu lua
trong vung phen ong Thap la ieu te hai cho he sinh thai moi trng vung ngap nc
nay. D an o th hoa khu dan c xa Tan Cong Snh se tac ong nh the nao cho Vn
Quoc Gia Tram Chim. Nghanh giao thong luon cho rang van minh cua con ngi gan
lien vi mang li giao thong ng bo. Nhng co le tac ong ve moi trng sinh thai
manh me nhat la chien dch nuoi tom vung duyen hai.
Phat hien th 2 phai ke en la cac d an cho en nay hau nh cha c anh
gia hieu qua khi thc hien. ac biet la cac van kien d an khong c pho bien rong
rai. Nhieu d an sau khi chuan b xong la cat vao lu tr t ngi oc. o cha ke la
mot so d an do quoc te tai tr con xa xoi vi thc te quan ly cua Viet Nam.
V. D An He Thong Ho Tr Quyet nh
Muc tieu cua D an la qua ro rang va rat can thiet luc nay nham nang cao hieu
qua cong tac quan ly ong gop vao s thanh cong hay that bai cua d an hoac cac
nghien cu. e tai nay mang tnh nhay cam kha cao. No lien quan ti con ngi, cac to
chc va c che. ieu mong muon nhat cua cac chuyen gia trong nc la hoc hoi va ap
89

dung kinh nghiem va kien thc trong cong tac quan ly, giam sat, anh gia va thc thi
nham quan ly hieu qua vung ngap nc theo chc nang sinh thai cua no e thao man
cac nhu cau ve kinh te xa hoi va con ngi.
ieu mong muon hn na la lam sao d an gan vi thc te moi trng sinh thai
va con ngi Viet Nam, mot dan toc nhay cam trong at nc ang tm toi phng
hng phat trien, cong tac to chc con nhieu trung lap va c che con nhieu vng mac.
Thanh cong cua d an phu thuoc kha nhieu vao kien thc thc te cua cac Chuyen gia
va phng phap truyen at, ao tao va thc thi. Muc ch cuoi cung la d an c ap
dung vao thc te va co hieu qua BSCL t o nhan rong ra cac vung va toan quoc.
Hy vong rang d an nhanh chong c thc thi. Chuc Hoi Thao thanh cong tot ep
90

VIEC BAO TON VA QUAN LY
NHNG VUNG AT NGAP NC VIET NAM
NHNG KINH NGHIEM VA TRIEN VONG T IUCN
Vu Minh Hoa
IUCN Viet Nam
1. Phan Gii Thieu
Dien tch at ngap nc tren the gii ang trong tnh trang b e doa. Nhng
vung at ngap nc c tm thay eu la nhng vung at khong sinh li ma ang le
phai c cai tao thanh nhng vung at co ch hn cho san xuat . Quan iem tren cho
thay cach hieu sai lam nghiem trong ve vai tro kinh te va sinh thai song con cua vung
at ngap nc. Viet Nam cung nh cac ni khac thng ch sau khi nhng vung at
ngap nc b mat i ( thng trong khoang thi gian ngan ch co nhng ch li ve kinh
te ) th gia tr thc s cua vung at ngap nc mi tr nen ro rang
2. Gia Tr Cua Nhng Vung at Ngap Nc
Viet Nam la nc co dien tch at ngap nc va he sinh thai bien phong
phu.Nhng vung at ngap nc c phan bo chu yeu hai khu vc ong bang (song
Hong va song Cu Long ) va doc theo b bien 3260 km , la ni tap trung dan c ong
uc cac ca song.at ngap nc khac bao gom ca suoi, song, ao, ho, cac am nc
ngot,cac vung pha ven bien, bai bun hay vanh ai cat bien.
Ca hai nen kinh te lan van hoa Viet Nam eu gan bo chat che vi cac vung
song nc.Nganh nong nghiep va thuy san ang phat trien cua Viet Nam b phu thuoc
qua nhieu vao s ben vng cua he sinh thai vung song nc a dang.Ch ong bang
song Cu Long dien tch trong lua a chiem khoang 53% trong tong so.He sinh thai
vung song nc va mien duyen hai ang thu hep a gay ra mot van e song con ve cho
cho cac toan the moi quan he quan trong ve mat a dang sinh hoc. Pha Bac chau tho
song Hong va phia Nam ong bang song Cu Long la ni tru ong quan trong cho hn
100 loai chim song nc di c.Hn na, vung song nc a mang lai vo so li ch bao
gom bao gom ca viec on nh chu ky nc va bao ve nhng vung trong khu vc khoi b
ngap lut. at ngap man gi vai tro chong lai bao va bao ve vung bien khoi b xoi mon.
3. Nhng Van e Chnh Trong Viec Quan Ly He Sinh Thai at Ngap
Nc Viet Nam
3.1. Nhng kho khan chung
Viec sap xep to chc khong ro rang.
Khong co s kiem tra chung cho vung ngap nc Viet Nam.
91

Nhng kho khan ve viec thi hanh luat phap va qui nh
Thieu y thc va s hieu biet ve gia tr va nhng moi e doa en he sinh thai
vung song nc nhieu mc o.
3.2 . Moi e doa en nhieu mat
Ngheo luon la th thach ln oi vi viec giai quyet bat c cac van e bao ton
nao Viet Nam.
Ngheo dan ti viec pha hoai nguon ca bang moi cach nh: dung chat no,
thuoc ca, xiet ien, giang li.
Nuoi trong thuy san c phat trien nhieu vung khong thch hp chang han
nh trong c cac ao am thng ch keo dai c mot vai nam.Mot nhu
cau cap bach at ra ve cach s dung at tot hn la at ke hoach phat trien
phat trien viec nuoi trong thuy san va giai phap nay c ap dung khong ch
cho phep phat trien cac vung co cay c.
Nan o nhiem ( t cac khu cong nghiep va chat thai sinh hoat, va t nong
dc)
Viec gia tang di chuyen cua cac tau be qua cac vung song nc.
Viec khai thac cac quang mo.
S tram tch lau ngay t viec nao vet at cac hai cang ln va s xoi mon
at.
M rong khai thac cac lp cat a
He thong thoat nc cho nong nghiep
M rong cac c s xay dng va phat trien.
Nan san bat ca tran lang
3.3. Nhng van e ve at phat canh
Vung at ngap nc Viet Nam ang ganh chu chung mot tnh hnh ve chien
lc v cong ong.Cac ca nhan thng thieus kiem soat cac nguon tai nguyen cua
vung at ngap nuc va khi ho khong the kiem soat c cac hoat ong pha hoai cua
ngi khac th chnh ho thng co gang khac phuc theo nhng cach khong bao am.
Mot van e ln khac na ang ton tai vung ngap nc la nhng vung at nay
khong c cong nhan trong danh sach di bo luat at ai gan ay.Chng 11 cua bo
luat at ai co 6 phan:
1. at nong nghiep.
2. at rng
2. at danh cho ccac khu dan c
3. at nong thon
4. at chuyen biet
5. at khong s dung
Ch co nhng van e tren ve at ngap nc c neu ra trong chng 47 cua bo
luat ban ve viec phan bo be mat at ngap nuc cho viec nuoi trong thuy san va
chng 62 liet ke ra cac vung nc ngot nh la mot han muc ve at can khai thac.
3.4. Nhng van e ve thi hanh luat
92

Mot nhan xet chung ve viec thi hanh cac ieu luat co lien quan en quan ly
vung at ngap nc la khong the bat buoc c.Ngay ca ban hoi ong Ramsar cua Viet
Nam cung cam thay khong lam c ieu g oi vi viec san bat ca va nuoi trong thuy
san bat hp phap.Chung ta khong the phat nhng ngi vi pham khong co tien.S ho tr
cua cong ong danh cho nhng no lc bao ton nay la nhng muc tieuvo cung thiet yeu
va bat buoc ma lai keo dai khong hieu qua.
3.5. Nhng van e trung lap ve chnh tr va ieu hanh
Co nhieu van e ang lu y ve nhng nhiem vu trung lap va khong ro rangoi
vi cac vung at ngap nc Viet Nam.Gan ay cac bo va uy ban co trach nhiem ban
hanh cac luat le ve at ngap nc.Tuy nhienkhong co mot chnh quyen a phng nao
chu trach nhiem xep at va quan ly cac hoat ong co lien quan en he sinh thai at
ngap nc.
Trc nhng van e va moi e doa noi tren, s suy giam gan ay cua he sinh
thai at ngap nc Viet Nam c xem nh la hanh ong cap bach e ngan chan
cac hoat ong trong i song sinh nhai (bao gom ca thc pham, at canh tac va nghe
nghiep) cua nhng ngi ang song trong hoac gan vung at ngap nc. ieu nay ch ra
c tam quan trong cua viec bao ton va quan ly vung at ngap nc oi vi s phat
trien ben vng cua Viet Nam.
4. S Quan Tam Cua IUCN oi Vi Viec Bao Ton va Quan Ly at
Ngap Nuc Viet Nam
Ngay t khi mi bat au hoat ong vao au thap nien 90, ICUN a quan tam
en ieu le ve at ngap nc va cac nguon tai nguyen nc Viet Nam.
c s ho tr t IUCN ban Ramsar Xuan Thuy a c thanh lap va chng
trnh ve cac hoat ong cong ong vung em Xuan Thuy a c phat trien vao au
nhng nam 90.Chng trnh nay va mi tam ngng nhng IUCN van duy tr moi lien
he chat che vi Ramsar National Ha Noi, ay la Ban bao ve moi trng quoc gia.
IUCN a giup cho cuoc thao luan toan quoc nam1998 ve quan ly khu Tam Giang- Cau
Hai tnh Tha Thien Hue do Ramsar to chc c dien ra thuan li. IUCN cung a
ho tr ky thuat cho rng quoc gia Tram Chim va vung ngap nc ca song Hong vao
nam 2000.
IUCN a giup phat trien chng trnh ve nhng vung at ngap nc thong
qua viec ho tr cac cuoc ban bac va giup to chc cac cuoc hoi thao va hoi hop toan
quoc . Vao nam 1995, ban ecng chien lc a c NEA va IUCN ap dung va c
phat trien thanh d an Towards a National Wetlands Progamme, d an c NEA va
IUCN thc hien vao nam 1999 va 2000.D an nay bcau phat trien c nhieu hoat
ong oi mi ho tr cho viec nang cao y thc oi vi nhng ngi lam chnh sach va
dan chung.S xem xet lai viec ban hanh luat phap phu hp vi viec bao ton va quan ly
vung ngap nc c thc hien theo to chc cua d an nay. D an ho tr thanh cong
nhng cuoc hoi thao lien nganh oi vi mot chnh sach mang tnh toan quoc ve nhng
vung at ngap nc.
93

Moi quan he hu ngh gia Viet Nam National MekongCommittee c thuc
ay manh t nam 1998 khi phat trien kien ngh chng trnh ve s a dang sinh hoc
vung ngap nc song Cu Long c bat au vao thang 9 nam nay.
Trong moi hp tac gia Hoi ong Nhan Dan tnh Tha Thien Hue ,mot e ngh
a c phat trien vao gia nam1999 ve ket hp chnh trnh quan ly nuc sach song
Hng. Sau t lu lut mien trung Viet Nam vao cuoi nam1999, d an a c phat
trien hn na e hoan thanh ban e ngh trong suot qua trnh thiet ke d an vao qu
thang 6 2000. Bang e ngh ang sap c hoan thanh.
5. Ket Luan
T kinh nghiem IUCN va nhng th thach cap bach ang ton tai trong viec bao
ton va quan ly vung ngap nc Viet Nam,mot nhu cau cap thiet at ra la ve chnh
sach,cac ke hoach hoat ong quoc gia va long ghep , ket hp vi quan ly.
S ho tr phat trien va thc hien chng trnh tm hieu ve at ngap nc cho
Viet Nam c tan thanh manh me.Chng trnh nay nen nham muc ch cho viec quan
ly lau dai va m rong vie s dung nhng vung at ngap nuc Viet Nam thong qua cac
chnh sach, ke hoach va quan ly cung vi viec nang cao y thc.Chng trnh gom 5 muc
tieu chnh: (i) ay manh nghien cu toan quoc va xay dng nang lc, (ii) phat trien ke
hoach hoat ong toan quoc nhng vung ngap nc, (iii) xay dng nang lc quan ly
vung at ngap nc cac tnh thanh bao gom viec ch nh cac hoat ong bao ton va
phat trien cac vung at ngap nc c la chon, (iv) nang cao y thc bao ve vung
ngap nc cho cac nhom hoat ong chnh khac nhau, t ngi quan ly cho ti ngi dan
va (v) mu sinh lau dai cho ngi dan.
Chng trnh nay va s lien ket cua no v cac chng trnh hang au khac
Viet Nam nh la giam ngheo, trong lai 5 hec ta rng, bao ton s a dang sinh hoc se
ong gop mot cach hieu qua vao s phat trien ben vng.