You are on page 1of 252

KINH T HC VI M

CNG CHI TIT THNG TIN V MN HC M t mn hc Mc tiu iu kin tin quyt S tit l thuyt: Cu trc mn hc S tit thc hnh: S tit chun b nh: T chc lp hc Phng php hc
TI LIU

TC GI

NM
1992 1999

Kinh t hc

Ti liu tham kho

David Begg, Stanley Fischer Kinh t hc vi m Robert S. Pindyck, Daniel L. Rubinfeld Kinh t hc Paul Samuelson, Nordhaus iu tra mc sng dn c Tng Cc Thng k Vit Nam 1997 - 1998 Microeconomic theory Walter Nicholson Economic efficiency of rice Phm L Thng production in Cantho Farmers' response to price inh Uyn Phng changes of input factors in rice production in the Mekong Delta nh thc con rng ng Phm Ch qun

2000 1998 1998 1997

2000

KIM TRA V NH GI Cch thc thi v kim tra im v thang im

M MN HC:

KINH T HC VI M

CNG CHI TIT Chng 1 Chng 2 Chng 3 Chng 4 Chng 5 Chng 6 Chng 7 Ph lc Nhng vn chung v kinh t hc Cung cu hng ha v gi c th trng L thuyt v hnh vi ca ngi tiu dng L thuyt v hnh vi ca nh sn xut Th trng cnh tranh hon ho Th trng cnh tranh khng hon ho Th trng cc yu t sn xut Ti liu tham kho Cc bng gi tr phn phi

CHNG 1

NHNG VN CHUNG V KINH T HC


I. KINH T HC L G? 1. KHI NIM 2. BA VN C BN CA KINH T HC II. MT S C TRNG CA CC M HNH NGHIN CU KINH T 1. GI THIT V CC YU T KHC KHNG I 2. GI THIT V TI U HA 3. S PHN BIT GIA THC CHNG V CHUN TC III. S PHN BIT GIA THC CHNG V CHUN TC IV.CC M HNH KINH T V. KINH T HC VI M V KINH T HC V M VI. NG GII HN KH NNG SN XUT 1. KHI NIM 2. S DI CHUYN DC THEO NG GII HN KH NNG SN XUT (PPF) V S DCH CHUYN CA NG GII HN KH NNG SN XUT VII. L THUYT TI U HA

NHNG CU HI THO LUN BI TP MT S THUT NG

Chng 1

NHNG VN CHUNG V KINH T HC


I. KINH T HC L G? TOP I.1 KHI NIM Kinh t vi m l mn hc kinh t hc cn bn cung cp cho sinh vin kin thc i cng v l lun v phng php kinh t trong la chn gii quyt ba vn kinh t c bn ca mt nn kinh t: sn xut ci g? sn xut nh th no? v sn xut cho ai? Mn hc khi u vi nghin cu v nhng c s ca cung cu: vn tiu dng c nhn, c tnh cu c nhn v t suy ra cu ca th trng. Ni dung tip theo l nghin cu v c im ca sn xut, chi ph, li nhun. Cc la chn ti u ho li nhun ca doanh 3

nghip trong th trng cnh tranh, th trng cnh tranh khng hon ho v th trng c quyn. Phn cui ca mn hc gii thiu nhng vn tht bi ca th trng, thng tin v vai tr ca chnh ph. Mn hc Kinh t vi m cung cp cc kin thc nn v kinh t hc trc khi sinh vin hc cc mn chuyn ngnh Qun tr kinh doanh. Kinh t vi m v kinh t v m l mn hc kinh t i cng nn tng cho cc mn kinh t ng dng v cc mn v kinh t kinh doanh c dy vo hc k I v hc k II ca nm th II cho sinh vin chuyn ngnh kinh t, pht trin nng thn. Hot ng kinh t l hot ng thng xuyn ca con ngi. Hot ng kinh t bao gm hot ng mua bn hng ha, hot ng mua bn ti sn ti chnh, hot ng tn dng (i vay, cho vay), v.v. Do cc hot ng kinh t thng nhm mc ch to ra sn phm hay dch v tha mn nhu cu ca con ngi nn chng ng mt vai tr ht sc quan trng. V vy, vic hnh thnh mt mn khoa hc nghin cu hot ng kinh t ca con ngi l rt cn thit. iu ny gii thch l do ra i ca mn kinh t hc. Ngy nay, cc nh kinh t hc a ra nh ngha chung v kinh t hc nh sau: Kinh t hc l mt mn khoa hc nghin cu cch thc con ngi s dng ngun ti nguyn c hn tha mn nhu cu v hn ca mnh. nh ngha ni trn nhn mnh hai kha cnh quan trng ca kinh t hc. Mt l, ngun ti nguyn c dng sn xut ra ca ci vt cht th c gii hn. iu ny c ngha l ngun ti nguyn khng th p ng tt c cc nhu cu ca con ngi. S khan him ny gii hn s chn la ca x hi v gii hn c c hi dnh cho con ngi sng trong x hi. Th d, khng mt c nhn no c th tiu dng nhiu hn s thu nhp ca mnh; khng mt ai c th c nhiu hn 24 gi trong mt ngy. S chn la ca con ngi thc cht l vic tnh ton xem ngun ti nguyn phi c s dng nh th no. Do , s cn thit phi la chn dn n kha cnh th hai ca nh ngha ca kinh t hc: mi quan tm v vic ngun ti nguyn c phn phi nh th no. Bng cch xem xt cc hot ng ca ngi tiu dng, nh sn xut, nh cung ng, chnh ph, v.v., cc nh kinh t hc c gng tm hiu xem ngun ti nguyn c phn b nh th no. I. 2.BA VN C BN CA KINH T HC Do ngun ti nguyn c hn v nhu cu ca con ngi l v hn nn ngun ti nguyn nhng yu t c dng to ra hng ha v dch v - c xem l khan him. Do s khan him ca ngun ti nguyn nn kinh t hc phi gii quyt ba vn chnh ca x hi l: (1) Sn xut ra hng ha, dch v g v sn xut bao nhiu? S khan him ca ngun ti nguyn buc con ngi phi chn ra t v s hng ha, dch v nhng hng ha, dch v c li nht cho mnh sn xut trong mt khong thi gian nht nh no . Chng ta nn sn xut v kh phc v quc phng hay sn xut lng thc phc v nhu cu hng ngy ca ngi dn? Chng ta nn xy dng nhiu c s y t chm sc sc khe nhn dn hay nn xy dng thm nh ? y l nhng cu hi m ta thng xuyn gp phi. Ngoi ra, mt cu hi khc na c t ra l chng ta nn sn xut bao nhiu? Nu chng ta sn xut thm mt loi hng ha ny, ngha l chng ta phi gim i hng ha khc. V th, trn nguyn tc s lng cc loi hng ha c sn xut ra trong mt nn kinh t no phi ph hp vi nhu cu ca ngi tiu dng. (2) Sn xut nh th no? C rt nhiu cch thc sn xut khc nhau. Th d, to ra mt b bi ta c th dng mt my i trong vng mt ngy hay 30 ngi cng nhn vi dng c th s trong vng mt tun. Vic thu hoch trong nng nghip c th c thc hin bng tay hay bng my ty theo s la chn ca ngi nng dn. o qun c th c may ti nh hay cng c th c may cc nh my vi dy chuyn cng nghip. La 4

chn cch thc sn xut tng loi sn phm mt cch hiu qu nht cng l cu hi t ra cho cc quc gia trn th gii. (3) Sn xut cho ai hay phn phi nh th no? Ngay c khi ta c th sn xut ci m ngi tiu dng cn nht, ta cng phi tnh ton n vic phn phi cho ai v vic phn phi c lin quan ht sc mt thit n thu nhp, s thch, v.v. Trong hu ht cc nn kinh t, vn phn phi cng ht sc phc tp. Mt cu hi tng qut l liu chng ta c nn phn phi hng ha nhiu cho ngi giu hn cho ngi ngho hay ngc li? II. MT S C TRNG CA CC M TOP HNH NGHIN CU KINH T C rt nhiu m hnh nghin cu kinh t c s dng. Cc gi thit c s dng v mc chi tit ca cc m hnh ny ph thuc rt ln vo tnh cht ca vn ang c nghin cu. Th d, cc m hnh kinh t c s dng nghin cu cc hot ng kinh t ca mt quc gia c l phi c xem xt phm vi tng th v phc tp hn vic gii thch s vn ng ca gi c ca mt hng ha no . Mc d c s khc bit ny, cc m hnh kinh t bao gm ba yu t ch yu sau: (i) gi thit v cc yu t khc khng thay i; (ii) gi thit l nhng ngi a ra quyt nh lun nhm ti u ha mt ci g ; v (iii) c s phn bit rch ri gia cc vn thc chng v cc vn chun tc. II.1.GI THIT V CC YU T KHC KHNG TOP I Ging nh hu ht cc ngnh khoa hc khc, cc m hnh nghin cu kinh t lun c gng phc ha cc mi lin h mang tnh tng i. Mt m hnh nghin cu v th trng la go chng hn c l s c gng gii thch s bin ng ca gi c la go bng cch s dng ch mt s t bin s nh thu nhp ca nng dn sn xut la, lng ma, v thu nhp ca ngi tiu dng. Vic gii hn v s bin s c dng nghin cu lm cho vic nghin cu s bin ng ca gi c la go c n gin ha v thng qua cho php ta hiu c s tc ng ca tng nhn t ring bit m ta quan tm. Mc d cc nh kinh t bit rng c rt nhiu cc nhn t khc (nh su bnh, s thay i ca gi c ca cc yu t sn xut nh phn bn hay my nng nghip, s thay i trong s thch tiu dng go ca ngi tiu dng, v.v.) c th nh hng n gi la go nhng nhng bin s ny c gi c nh trong m hnh kinh t ni trn. y l gi thit cc yu t khc khng i (ceteris paribus). Mt iu quan trng m ta cn lu l cc nh kinh t khng gi nh l cc yu t ny khng nh hng n gi la go m gi nh l cc nhn t ni trn khng thay i trong thi gian nghin cu. Bng cch s dng gi thit ny, nh hng ca mt s t cc nhn t c th c xem xt mt cch thu o. Gi thit cc yu t khc khng i c s dng trong hu ht cc m hnh nghin cu kinh t. Gi thit cc yu t khc khng i c th gy ra mt s kh khn cho vic hnh thnh nn cc m hnh nghin cu cc tnh hung kinh t thc t. i vi cc ngnh khoa hc khc, gi thit ny c l khng cn thit v cc ngnh khoa hc ny ngi ta c th tin hnh cc th nghim c kim sot. Th d, mt nh vt l nghin cu trng lc c l s khng tin hnh vic ny bng cch th mt vt th t nc ca mt ta cao c. Cch lm ny c th khng cho ra kt qu chnh xc v nu lm nh th vt th ri c th chu nh hng ca rt nhiu nhn t ngoi cnh nh sc gi, chuyn ng ca khng kh, s thay i ca nhit , v.v. Nh vt l ny c l tin hnh thc nghim ny trong mt phng th nghim trong cc yu t ngoi vi nh trn c loi tr. Bng cch ny, l thuyt v trng lc c th c xy dng da vo cc th nghim n gin khng cn thit phi xem xt cc nhn t khc c nh hng n vt th ri trong t nhin. Ngoi tr mt s trng hp ht sc ngoi l, cc nh kinh t khng th tin hnh cc nghin cu c kim sot. Thay vo , cc nh kinh t phi nh vo nhiu phng php 5

thng k khc nhau kim sot cc nhn t khc trong khi kim nghim mt m hnh kinh t no . Vic s dng cc phng php thng k ny kim nghim cc m hnh kinh t trn nguyn tc c th c xem l ging nh phng php th nghim c kim sot c s dng trong cc ngnh khoa hc khc. II.2.GI THIT V TI U HA TOP Hu ht cc m hnh nghin cu kinh t bt u bng vic gi nh cc ch th kinh t ang theo ui mt mc tiu ti u no . Th d, cc doanh nghip mun ti a ha li nhun hay ti thiu ha chi ph; ngi tiu dng mun ti a ha hu dng; chnh ph mun ti a ha phc li x hi, v.v. Mc d gi thit ny cha c s thng nht hon ton t pha cc nh nghin cu, nhng n l xut pht im quan trng ca cc m hnh nghin cu kinh t. C l c hai nhn t to nn tm quan trng ca gi thit ny. Mt l, gi thit ti u ha rt hu hiu trong vic a ra cc m hnh nghin cu kinh t chnh xc v c th gii c. iu ny c th thc hin c l nh vo cc cng c ton hc dng gii quyt cc bi ton ti u ha do cc nh ton hc xy dng nn. L do th hai ca vic s dng rng ri cc m hnh ti u ha l tnh hu ch ca n trong cc nghin cu thc t. Nh chng ta s c thy trong cc chng tip theo ca quyn sch ny, nhng m hnh nghin cu ny c th gii thch mt cch rt hu hiu cc hin tng kinh t. Chnh v nhng l do ny, cc m hnh ti u ha ng mt vai tr ht sc quan trng trong l thuyt kinh t hin i. II.3.S PHN BIT GIA THC CHNG V CHUN TC TOP Mt c trng quan trng khc ca cc m hnh nghin cu kinh t l s phn bit rch ri gia cc vn thc chng v cc vn chun tc. Nh chng ta s thy trong cc chng tip theo, quyn sch ny ch trng n l thuyt kinh t thc chng. L thuyt kinh t thc chng xem th gii hin thc l ch th cn nghin cu v c gng gii thch cc hin tng kinh t xy ra trong thc t. Chng hn, l thuyt kinh t thc chng s gii thch ti sao ngun ti nguyn c phn b nh vy cho cc b phn ca nn kinh t. i lp vi l thuyt kinh t thc chng l l thuyt kinh t chun tc. L thuyt kinh t chun tc a ra cc lp lun v vic nhng ci nn thc hin. Trong cc phn tch chun tc cc nh kinh t s nghin cu vic ngun ti nguyn nn c phn b nh th no. Th d, mt nh kinh t tin hnh cc nghin cu thc chng c l s phn tch l do v cch thc m ngnh y t ca mt quc gia s dng vn, lao ng, v t ai vo lnh vc chm sc y t. Nh kinh t hc thc chng cng c l s o lng chi ph v li ch ca vic phn b thm ngun ti nguyn cho lnh vc chm sc y t. Tuy nhin, khi cc nh kinh t a ra lp lun l c nn phn b thm ngun ti nguyn cho lnh vc chm sc y t hay khng th h chuyn sang lnh vc ca phn tch chun tc. Nu cc nh kinh t s dng gi thit ti a ha li nhun do gi thit ny c th gii thch thc t mt cch ph hp th h ang phn tch thc chng. Song, nu cc nh kinh t phn tch rng cc doanh nghip c nn ti a ha li nhun hay khng th h ang phn tch vn trn quan im chun tc. Mt s nh kinh t tin rng phng php phn tch kinh t ph hp duy nht l phn tch thc chng. Trong mi quan h so snh vi khoa hc vt l, cc nh kinh t cho rng kinh t hc nn quan tm n vic miu t (hay nu c th l d bo) cc s kin thc t. a ra cc lp lun ch quan nh cc phn tch chun tc c cc nh kinh t ny xem nh khng thuc phm vi ca kinh t hc. Mt s nh kinh t khc li tin rng vic phn bit gia thc chng v chun tc trong kinh t c l l khng cn thit do vic nghin cu v l gii cc vn kinh t t nhiu chu nh hng bi quan im ch quan ca cc nh nghin cu. Nh cp, trong quyn sch ny, chng ti ch trng xem xt vn trn quan im thc chng, cn vic nh gi cc vn theo quan im chun tc c dnh cho bn c. 6

III. H THNG KINH T TOP S tn ti v pht trin ca x hi lun lun gn lin vi hot ng sn xut v tiu dng ca cc nh sn xut v ngi tiu dng. Nhng ch th ny tc ng v h tr ln nhau cng tn ti v pht trin. Nhng mi quan h gia nh sn xut v ngi tiu dng c biu hin thng qua s vn hnh ca cc loi th trng: th trng cc yu t sn xut v th trng hng ha, dch v. H thng kinh t bao gm nhng b phn tc ng ln nhau trong vng chu chuyn kinh t. C th, h thng kinh t bao gm nhng b phn sau: H gia nh: h gia nh l ngi tiu dng ng thi l ngi cung ng cc yu t sn xut cho doanh nghip. Doanh nghip: doanh nghip l ngi s dng cc yu t sn xut (u vo) c cung ng bi cc h gia nh v cng l ngi sn xut ra hng ha - dch v. Th trng cc yu t sn xut: th trng cc yu t sn xut l th trng trong cc yu t sn xut nh vn, lao ng, v.v. c mua bn, trao i. Th trng hng ha, dch v: th trng hng ha, dch v l th trng m trong hng ho, dch v c mua bn, trao i. H thng kinh t c minh ha bi hnh 1.1.

Vng chu chuyn kinh t ca x hi bt u bng vic cung ng cc yu t sn xut ca cc h gia nh cho cc doanh nghip (1). H gia nh cung ng vn, lao ng v cc t liu sn xut cho cc doanh nghip. Doanh nghip s dng cc yu t sn xut phc v cho nhu cu sn xut, kinh doanh (2) ca mnh v tr cng cho h gia nh di hnh thc tin lng, tin thu, tin li v li nhun. Chng ta lu rng bn thn nhng ngi ch doanh nghip cng l b phn ca cc h gia nh nn li nhun ca cc ch doanh nghip cng l phn thu nhp ca cc h gia nh. S cung ng v s dng cc yu t sn xut c din ra trn th trng cc yu t sn xut trong h gia nh l ngi cung ng (ngi bn) v doanh nghip l ngi mua cc yu t sn xut. Nhnh th (3) ca vng chu chuyn m t s cung ng hng ha, dch v ca cc doanh nghip. Cc doanh nghip sau khi nhn yu t sn xut t h gia nh s tin hnh sn xut to ra ca ci vt cht, p ng cho nhu cu ca x hi (h gia nh). H gia nh mua hng ha, dch v ca doanh nghip (4) v tr tin di dng chi tiu ca h gia nh. Hot ng mua bn hng ha, dch v c din ra trn th trng hng ha, dch v. Cng vi thi gian, nhu cu ca x hi i vi cc loi hng ha, dch v gia tng c v s lng ln cht lng, thc y s pht trin ca cng ngh sn xut v cc yu t sn xut. Cng ngh sn xut tin b s p ng tt hn nhu cu ca x hi v lm pht sinh nhng nhu cu mi cao hn. Nhng s tng tc trn thc y s pht trin ca x hi. 7

IV. CC M HNH KINH T TOP Da vo cch thc gii quyt ba vn c bn ni trn ca kinh t hc, cc quc gia trn th gii ang p dng ba m hnh kinh t ch yu, l m hnh kinh t th trng t do, m hnh kinh t mnh lnh (hay k hoch ha tp trung), v m hnh kinh t hn hp. Kinh t th trng: Kinh t th trng l nn kinh t m trong cc quyt nh ca cc c nhn v tiu dng cc mt hng no, cc quyt nh ca cc doanh nghip v sn xut ci g, sn xut nh th no v cc quyt nh ca ngi cng nhn v vic lm cho ai u c thc hin di s tc ng ca gi c th trng. Th trng m nh nc khng can thip vo gi l th trng t do hon ton. Kinh t k hoch ha tp trung: Kinh t k hoch ha tp trung l nn kinh t m trong chnh ph a ra mi quyt nh v sn xut v phn phi. C quan k hoch ca chnh ph quyt nh s sn xut ra ci g, sn xut nh th no, v phn phi cho ai. Sau , cc hng dn c th s c ph bin ti cc h gia nh v cc doanh nghip. Th d, Lin X c, c quan k hoch nh nc hoch nh k hoch cho tt c cc vn kinh t ca t nc. Kinh t hn hp: Kinh t hn hp l nn kinh t m trong chnh ph vn hnh nn kinh t theo tn hiu th trng. Trong nn kinh t hn hp, chnh ph c th hn ch c nhng khim khuyt cng nh pht huy nhng u im ca nn kinh t k hach ha tp trung v nn kinh t th trng. Do nhng tnh u vit m hu ht cc quc gia trn th gii u p dng m hnh kinh t hn hp. Ty theo mc chnh ph can thip vo nn kinh t m mt nn kinh t c th lch v hng th trng hay k hoch tp trung. Hnh 1.2 minh ha mc t do ha ca nn kinh t mt s quc gia trn th gii.

V. KINH T HC VI M V KINH T HC V TOP M Ni mt cch tng qut, kinh t hc v m nghin cu vic gii quyt ba vn kinh t c bn nu trn cp tng th mt nn kinh t, mt ngnh kinh t hay mt quc gia, trong khi kinh t hc vi m nghin cu vic gii quyt ba vn ny cp mt doanh nghip hay mt c nhn ring l. Ta c th phn bit kinh t hc vi m v kinh t hc v m mt cch c th nh sau. Kinh t hc vi m nghin cu hot ng ca cc n v kinh t ring l, chng hn hot ng sn ca mt doanh nghip hay hot ng tiu dng ca mt c nhn. Th d, mt cng ty cn tuyn bao nhiu cng nhn, sn xut ra ci g, v bn sn phm vi gi bao nhiu, v.v. thuc phm vi nghin cu ca kinh t vi m. Ni cch khc, kinh t vi m l ngnh kinh t hc nghin cu cch thc s dng ngun ti nguyn phm vi c nhn ngi tiu dng, tng x nghip, tng cng ty, v.v. 8

Kinh t hc v m nghin cu cch thc s dng ngun ti nguyn phm vi tng th nh vng, quc gia hay phm vi ln hn. Ni cch khc, kinh t hc v m c lin quan n vic nghin cu, phn tch cc vn kinh t trong mi lin h tng tc vi nhau nh mt tng th. Cc vn m kinh t v m nghin cu l: tng trng tng thu nhp quc ni (GDP), lm pht, tht nghip, qui hoch vng, v.v. Mi quan h gia vi m v v m Ranh gii gia kinh t hc vi m v kinh t v m khng thc s r nt v hiu r cc hot ng kinh t phm vi tng th ta cn phi nm vng thi ca cc doanh nghip, ngi tiu dng, ca cng nhn, cc nh u t, v.v. iu ny cho thy rng kt qu ca hot ng kinh t v m ph thuc vo cc hnh vi kinh t vi m nh hot ng ca cc doanh nghip, ngi tiu dng, v.v. Ngc li, hnh vi ca doanh nghip, ca ngi tiu dng, v.v. b chi phi bi cc chnh sch kinh t v m. Do vy, chng ta cn nm vng c hai ngnh trong mi lin h tng tc vi nhau c th nghin cu mt cch thu o cc hin tng kinh t. VI. NG GII HN KH NNG SN XUT TOP VI.1.KHI NIM S khan him ti nguyn lm cho vic sn xut b hn ch v mt sn lng. ng gii hn kh nng sn xut cho bit cc kt hp khc nhau ca hai (hay nhiu loi hng ha) c th c sn xut t mt s lng nht nh ca ngun ti nguyn (khan him). ng gii hn kh nng sn xut minh ha cho s khan him ca ngun ti nguyn. Th d, gi s mt nn kinh t c bn n v lao ng tham gia vo sn xut thc phm v vi. S liu v kh nng sn xut ca nn kinh t ny c trnh by trong bng 1.1 di y. Bng 1.1. Kh nng sn xut
Phng n sn xut A B C D E Thc phm S n v lao ng 4 3 2 1 0 Sn lng 25 22 17 10 0 Vi S n v lao ng 0 1 2 3 4 Sn lng 0 9 17 24 30

Da vo s liu trong bng 1.1, ta c th v nn mt ng cong c gi l ng gii hn kh nng sn xut nh trong hnh 1.2 di y.

Tng qut, ng gii hn kh nng sn xut cho bit sn lng ti a ca hai (hay nhiu) sn phm c th sn xut c vi mt s lng ti nguyn nht nh. Nu s cng nhn phn nh cho mi ngnh cng nhiu th s cng to ra nhiu sn phm, nhng nng sut ca mi cng nhn v sau cng gim. Hin tng ny c m t bi quy lut kt qu bin gim dn. Quy lut kt qu bin gim dn cho bit l s tr nn kh hn khi thc hin mt hot ng no mc cao hn. Th d, khi ta li xe tht chm, ta c th d dng tng tc ln, chng hn, 10 km/gi, nhng khi ta li xe tht nhanh th vic tng tc ln thm 10km/gi s rt kh t c. Quy lut ny c th c quan st thy rt nhiu lnh vc. Trong lnh vc kinh t, ta c th c th ha n nh sau: vic m rng sn xut bt k mt hng ha no th s cng lc cng kh hn v ta phi s dung ngun ti nguyn cng lc cng nhiu to ra thm mt sn phm. Vic tng mc tha mn ca ta i vi mt loi hng ha no s cng lc cng kh khn hn khi chng ta tiu dng n cng nhiu. Nu ta di chuyn dc theo ng gii hn kh nng sn xut, chng hn t im A n im B ca hnh 1.2, ta s thy vic sn xut thm vi s lm cho s lng thc gim i. T nhn xt ny, cc nh kinh t gii thiu khi nim chi ph c hi ca vic sn xut thm mt loi hng ha no . Chi ph c hi ( sn xut ra thm mt n v sn phm X) l s n v sn phm Y phi sn xut bt i sn xut ra thm mt n v sn phm X. Nh vy, nghch du vi dc ca ng gii hn kh nng sn xut ti mt im chnh l chi ph c hi ti im . Do , trn s trn ta c th thy chi ph c hi khc nhau gia hai im A v B ca ng gii hn kh nng sn xut. Cng thc tnh chi ph c hi nh sau:

Chi ph c hi

= - dc ca ng gii hn kh nng sn xut.

Th d: Gi s ta c phng trnh ng gii hn kh nng sn xut ca hai loi sn phm (X v Y) l nh sau:

Phng trnh ng gii hn kh nng sn xut ny cho thy ng gii hn kh nng sn xut c dng mt phn t th elip ng vi phn v tng t nh trong hnh 1.3. tnh dc ca ng gii hn kh nng sn xut ti cc im, ta lm nh sau: (1) T phng trnh trn, ta suy ra:

(2) Tnh o hm bc nht ca hm s ny:

10

Nh th: Ti im (X = 10, Y = 5), ta c dc ca ng gii hn kh nng sn xut l:

dc = Do , chi ph c hi ca vic sn xut thm 1 n v sn phm X l gim 4 n v sn phm Y. Tng t, ti im (X = 5, ), chi ph c hi l:

Chi ph c hi = - ( dc) = T kt qu tnh ton trn, ta c nhn xt rng: nu s lng sn phm X t i th chi ph c hi ca X cng gim i. Hay ni cch khc, chi ph c hi ca vic sn xut ra thm X s tng ln khi s lng X tng ln. y l quy lut chi ph c hi tng dn. Quy lut ny cho thy rng ta cn ngun lc cng lc cng nhiu hn sn xut ra mt n v hng ha no nu s lng hng ha cng lc cng tng. VI.2. S DI CHUYN DC THEO NG GII HN KH NNG SN XUT (PPF) V S DCH CHUYN CA NG GII HN KH NNG TOP SN XUT Trong hnh 1.3, ti mt thi im nht nh, ta c th chn phng n A, B, C, D hay E sn xut. iu ny cho thy l mun tng s lng sn phm ny ln ta phi gim s lng hng ha kia xung. Chng hn, khi x hi la chn tp hp hng ho im C sn xut thay v chn im B nh trc y, x hi phi hy sinh mt s lng thc phm nht nh tng thm mt lng vi vc no . Khi , ta c s di chuyn dc theo ng gii hn kh nng sn xut.

11

Gi s trong tng lai, do tin b cng ngh, do lc lng lao ng tng, v.v. quc gia ny c th sn xut nhiu hn. Khi , ng gii hn kh nng sn xut s dch chuyn ra ngoi. X hi c th sn xut ra cc tp hp hng ho nhiu hn so vi trc. Khi , ta c hin tng dch chuyn ca ng gii hn kh nng sn xut. Trong hnh 1.4, chng ta gi nh x hi c nhng pht minh mi v cng ngh sn xut trong nhng nm 2000 lm tng nng lc sn xut ca x hi, ng PPF dch chuyn v pha phi. Do vy, trong nm 2000, x hi to ra nhiu hn c vi v thc phm hn. Theo thi gian cng ngh sn xut lun c xu hng tin b hn nn chng ngy cng m rng kh nng sn xut ca x hi. VII. L THUYT TI U HA TOP

Do ngun ti nguyn khan him, cc ch th kinh t (c nhn, t chc) c xu hng mun t c s ti u trong tiu dng hay sn xut kinh doanh ng vi ngun ti nguyn nht nh. Chng hn, mt c nhn vi mt s tin no s c gng tiu dng nhng sn phm sao cho chng mang li cho anh ta s tha mn cao nht; mt doanh nghip sn xut s c gng sn xut mc sn lng mang li cho doanh nghip li nhun ln nht. L thuyt v s ti u ha c xem xt thng qua cc cng c ton hc. Cc bin s kinh t nh hu dng, li nhun, sn lng, v.v. c biu din di dng cc hm s ton hc. Do vy, v mt ton hc, t c s ti u ha, ta ch n gin tm cc gi tr cc tr ca cc hm s . Phng php xc nh im ti u c trnh by trong phn ph lc.

CU HI THO LUN
1. Nhng nhn nh no di y thuc phm vi nghin cu ca kinh t hc vi m v nhng nhn nh no thuc phm vi nghin cu ca kinh t hc v m? a. nh thu cao vo mt hng ru bia s hn ch s lng bia c sn xut. b. Tht nghip trong lc lng lao ng tng nhanh vo thp nin 2000. c. Thu nhp ca ngi tiu dng tng s lm cho ngi tiu dng chi tiu nhiu hn. d. Ngi cng nhn nhn c lng cao hn s mua nhiu hng xa x hn. e. Tc tng trng ca nn kinh t nm nay cao hn nm qua.

TOP

12

f. Cc doanh nghip s u t vo nhng ngnh c t sut li nhun cao. 2. Bn c gii quyt ba vn c bn ca kinh t trong cuc sng hng ngy khng? Cho v d minh ha. 3. Nhng nhn nh sau y mang tnh thc chng hay chun tc? a. Gi du la nhng nm 2000 tng gp i so vi nhng nm 90. b. Nhng ngi c thu nhp cao hn s c phn phi nhiu hng ho hn. c. Vo u nhng nm 90, t l tht nghip nc ta tng t bin. d. Ht thuc khng c ch i vi x hi v khng nn khuyn khch. e. Chnh ph cn p dng nhng chnh sch kinh t gim tnh trng tht nghip. f. ci thin mc sng ca ngi ngho, chnh ph cn tng tr cp i vi h. 4. Nhng nhn nh no di y khng ng i vi nn kinh t k hoch tp trung? a. Cc doanh nghip t do la chn thu mn nhn cng. b. Chnh ph kim sot phn phi thu nhp. c. Chnh ph quyt nh ci g nn sn xut. d. Gi c hng ho do cung - cu trn th trng quyt nh. 5. Cu ni sau y ng hay sai? "Mt nn kinh t c tht nghip khng sn xut mc sn lng nm trn ng gii hn kh nng sn xut (PPF)." 6. Ti sao ng gii hn kh nng sn xut (PPF) c th minh ha cho s khan him ti nguyn? 7. Kinh t hc cp n ba vn c bn ca x hi: sn xut ra ci g, nh th no v cho ai. Nhng s kin sau y lin quan n vn no trong ba vn trn? a. Cc nh khai khong mi pht hin ra m du c tr lng ln. b. Chnh ph iu chnh thu thu nhp sao cho ngi ngho c phn phi nhiu hn t ngi giu. c. Chnh ph cho php t nhn ha mt s ngnh ch yu. d. Pht minh ra my vi tnh.

BI TP

TOP

1. Mt b lc sng trn mt hn o nhit i gm c 5 ngi. Thi gian ca h dnh thu hoch da v nht trng ra. Mt ngi c th thu c 20 qu da hay l 10 qu trng mt ngy. Nng sut ca mi ngi khng ph thuc vo s lng ngi lm vic trong ngnh. a. Hy v ng gii hn kh nng sn xut i vi da v trng. b. Gi s c mt sng ch ra mt k thut tro cy mi gip cng vic hi da d dng hn nn mi ngi c th hi c 28 qu mt ngy. Hy v ng gii hn kh nng sn xut mi. c. Hy gii thch ti sao hnh dng ca ng gii hn kh nng sn xut trong bi tp ny khc vi trong bi tp 1.

MT S THUT NG
Thut ng Cc yu t khc khng i Kinh t hc thc chng Kinh t hc chun tc Kinh t vi m Kinh t v m Kinh t th trng Vit tt Nguyn ting Anh Ceteris paribus Positive economics Normative economics Microeconomics Macroeconomics Market economy

TOP

13

Kinh t k hoch ha tp trung Kinh t hn hp ng gii hn kh nng sn xut

PPF

Command economy hay centrally-planned economy Mixed economy Production possibility frontier

14

CHNG 2

CUNG CU HNG HA V GI C TH TRNG


I.TH TRNG II. CU 1. KHI NIM CU V S CU 2. KHI NIM CU V S CU 3. CC YU T NH HNG N CU I VI HNG HA III. CUNG 1. KHI NIM CUNG V S CUNG 2. HM S CUNG V NG CUNG 3. CC NHN T NH HNG N CUNG IV.TRNG THI CN BNG CA TH TRNG V. S VN NG CA GI C CN BNG V S LNG CN BNG VI. S CO GIN CA CU V CUNG 1. H S CO GIN CA CU 2. H S CO GIN CHO CA CU 3. H S CO GIN CA CU THEO THU NHP 4. H S CO GIN CA CUNG THEO GI VII. MT S NG DNG CA L THUYT CUNG CU 1. SN XUT RA CI G, NH TH NO V CHO AI? 2. H S CO GIN CHO CA CU 3. CHNH SCH HN CH CUNG 4. QUY NH GI C BNG LUT PHP CU HI THO LUN BI TP Chng 2

CUNG CU HNG HA V GI C TH TRNG


Nh cp trong chng trc, ba vn c bn m kinh t hc nghin cu l sn xut ra sn phm g vi s lng bao nhiu, sn xut nh th no, v sn xut cho ai (hay phn phi nh th no). Trong mt nn kinh t th trng, cc vn ny thng c gii quyt da trn nn tng th trng. Th trng l cu ni gia ngi sn xut v tiu dng v thng qua th trng hng ha v dch v c trao i. I.TH TRNG TOP 15

Trong phn ny, chng ti gii thiu mt nh ngha hp v th trng. Th trng l tp hp cc tha thun thng qua ngi bn v ngi mua tip cn nhau mua bn hng ha v dch v. Theo nh ngha ny, th trng khng phi l mt a im c th v b gii hn trong mt khng gian c th m chnh l nhng tha thun gia ngi mua v ngi bn. Ni no c s tha thun gia ngi mua v ngi bn mua bn hng ha, dch v th ni c l th trng. Do , th trng c th l mt qun c ph, mt ch, mt cuc k kt hp ng mua bn, v.v. Ti mt s th trng, ngi mua v ngi bn gp g trc tip vi nhau nh ch tri cy, tim n, v.v. Mt s th trng li c vn hnh thng qua cc trung gian hay ngi mi gii nh th trng chng khon; nhng ngi mi gii th trng chng khon giao dch thay cho cc thn ch ca mnh. nhng th trng thng thng, ngi bn v ngi mua c th tha thun v gi c v s lng. Th d, ti ch Cn Th ngi mua v ngi bn c th trc tip thng lng gi. Nh vy, th trng rt a dng v xut hin bt c ni no c s trao i mua bn. Hnh thc ca th trng khc nhau nhng cc th trng c cng mt chc nng kinh t: th trng xc lp mc gi v s lng hng ha hay dch v m ti ngi mua mun mua v ngi bn mun bn. Gi c v s lng hng ha hay dch v c mua bn trn th trng thng song hnh vi nhau. ng vi mt mc gi nht nh, mt s lng hng ho nht nh s c mua bn. V th, th trng s gip gii quyt cc vn kinh t c bn nu trn ca kinh t hc. hiu r hn c ch vn hnh ca th trng, ta s tm hiu hnh vi ca ngi mua (biu hin qua cu) v ngi bn (biu hin qua cung) trn th trng. II. CU TOP II.1.KHI NIM CU V S CU Cu (ca ngi mua) i vi mt loi hng ha no l s lng ca loi hng ha m ngi mua mun mua ti mi mc gi chp nhn c trong mt thi gian nht nh no ti mt a im nht nh. Khi nim nu trn cho thy cu khng phi l mt s lng c th m l mt s m t ton din v s lng hng ha m ngi mua mun mua mi mc gi c th. S lng ca mt loi hng ha no m ngi mua mun mua ng vi mt mc gi nht nh c gi l lng cu ca hng ha ti mc gi . Nh th, lng cu ch c ngha khi gn vi mt mc gi c th. Th d: Cu i vi o qun c trnh by trong bng 2.1.[1] Chng ta nhn thy mt c im ca hnh vi ca ngi tiu dng l: khi gi cng cao, lng cu ca ngi tiu dng gim i. Chng hn, mc gi l khng, ngi mua c cho khng o qun. V th, lng cu mc gi ny s rt cao v c th khng thng k c. Khi gi tng ln 40.000 ng/b, mt s ngi tiu dng khng cn kh nng thanh ton hay ngi tiu dng mua t i do cm thy gi t hn nn t b nh mua. Do vy, lng cu lc ny gim xung cn 160.000 b/tun. Tng t, khi gi cng cao, s lng hng ha m ngi mua mun mua tip tc gim. Nu gi l 200.000 ng/b, ngi mua c l khng chp nhn mc gi ny nn khng mua mt hng ha no hay lng cu lc ny bng khng.
Bng 2.1. Cu v cung i vi o qun
Gi (1.000 ng/ b) 0 40 80 120 160 200 Cu (1.000 b/ tun) 160 120 80 40 0 Cung (1.000 b/ tun) 0 0 40 80 120 160

16

I. 2. HM S CU V NG CU

TOP

T th d trn ta thy rng cu ca ngi tiu dng i vi mt loi hng ha no ph thuc vo gi ca mt hng , nu nh cc yu t khc l khng i.[1] Khi gi tng th s cu gim i v ngc li. V vy, vi gi nh l cc yu t khc l khng i, ta c th biu din s cu i vi mt hng ha no nh l mt hm s ca gi ca chnh hng ha nh sau: QD = f(P) (2.1) Hm s biu din mi quan h gia s cu ca mt mt hng v gi ca n, nh hm s (2.1), c gi l hm s cu.[2] tin li cho vic l gii cc vn c bn ca kinh t hc vi m, ngi ta thng dng hm s bc nht (hay cn gi l hm s tuyn tnh) biu din hm s cu. V vy, hm s cu thng c dng:

hay (2.2)

Trong : QD l s lng cu (hay cn gi l s cu); P l gi c v a, b, cc hng s.

V lng cu v gi c mi quan h nghch bin vi nhau nn h s b c gi tr khng dng (b 0); tng t, . Vi dng hm s nh (2.2), th ca hm s cu (hay cn gi l ng cu) c th c v nh mt ng thng (Hnh 2.1). Cc im nm trn ng cu s cho bit lng cu ca ngi mua cc mc gi nht nh. Th d, im A nm trn ng cu D trong hnh 2.1 cho bit s cu mc gi 120.000 ng/b l 80.000 b. Khi gi tng t 120.000 ng/b n 160.000 ng/b, s cu gim xung cn 40.000 b (im B).

17

Do gi tng t 120.000 ng/b n 160.000 ng/b, im A di chuyn n im B trn ng cu D. S di chuyn ny gi l s di chuyn dc theo ng cu. S di chuyn ny bt ngun t s thay i ca gi ca chnh hng ha . Khi xem xt hnh dng ca ng cu, ta cn lu cc im sau: ng cu thng c hng dc xung t tri sang phi v khi gi c tng ln s cu gim i. ng cu khng nht thit l mt ng thng. Trong hnh 2.1, ta v ng cu c dng ng thng, iu ny ch nhm lm n gin ha vic kho st ca chng ta v cu. Trong nhiu trng hp, ng cu c th c dng ng cong. II. 3. CC YU T NH HNG N CU I VI HNG HA TOP Trong cc phn trc, khi nghin cu ng cu ca mt loi hng ha chng ta gi nh l cc yu t khc vi gi ca hng ha l khng i. By gi, chng ta s ln lt xem xt s nh hng ca cc yu t khc vi gi n s cu i vi hng ha. Nhn xt tng qut l: cc yu t khc vi gi thay i c th lm dch chuyn ng cu. Cng cn lu rng chng ta ch c th nghin cu nh hng ca tng yu t mt n cu, m khng xem xt nh hng tng hp ca cc yu t nh mt tng th. iu ny c ngha l khi nghin cu nh hng ca mt yu t ny th ta gi nh cc yu t khc khng i. C nh th ta mi nhn thy r tc ng ca yu t m ta cn xem xt. Phng php nghin cu nh vy gi l phng php phn tch so snh tnh. S nh hng ca cc yu t khc vi gi n cu i vi hng ha c m t nh di y. II.3.1. Thu nhp ca ngi tiu dng Khi thu nhp tng, cu i vi hu ht cc hng ha u gia tng v vi thu nhp cao hn ngi tiu dng thng c xu hng mua hng ha nhiu hn. Tuy nhin, cng c nhng ngoi l, ty thuc vo tnh cht ca hng ha, nh c trnh by di y. Cu i vi loi hng ha thng thng s tng khi thu nhp ca ngi tiu dng tng. Th d, ngi tiu dng s mua qun o, s mua ti-vi mu, s dng cc dch v gii tr, v.v. nhiu hn khi thu nhp ca h tng ln. Nhng hng ha ny l nhng hng ha thng thng. Ngc li, cu i vi hng ha th cp (hay cn gi l cp thp) s gim khi thu nhp ca ngi tiu dng tng. Hng cp thp thng l nhng mt hng r tin, cht lng 18

km nh ti-vi trng en, xe p, v.v. m mi ngi s khng thch mua khi thu nhp ca h cao hn. Ni chung, khi thu nhp thay i, ngi tiu dng s thay i nhu cu i vi cc loi hng ha. iu ny s to nn s dch chuyn ca ng cu. Hnh 2.2 trnh by s dch chuyn ca ng cu do nh hng ca thu nhp c tnh n tnh cht ca hng ha. ng cu i vi hng ha thng thng s dch chuyn v pha phi khi thu nhp ca ngi tiu dng tng ln; ngc li, ng cu i vi hng ha cp thp s dch chuyn v pha tri khi khi thu nhp ca ngi tiu dng tang ln. Mt loi hng ha c th va l hng ha thng thng v va l hng ha cp thp. Chng hn, ngi tiu dng s mua qun o nhiu hn ng vi mt mc gi nht nh khi thu nhp tng. Ngi tiu dng c l s chi tin nhiu hn cho cc loi qun o thi trang, cao cp, p nhng s chi t hn cho cc loi qun o r tin, km cht lng. Nh vy, qun o c th va l hng ho bnh thng v va l hng ho cp thp. Cng vi s gia tng ca thu nhp ca ngi tiu dng theo thi gian, mt hng ha, dch v l hng bnh thng hm nay c th tr thnh mt hng th cp trong tng lai. Th d, Vit Nam, xe p l hng ha bnh thng vo u nhng nm 1990 nhng li l hng th cp vo cui nhng nm 1990 do thu nhp ca ngi tiu dng vo cui nhng nm 1990 cao hn thu nhp vo u nhng nm 1990.

Bng 2.2 cho thy mi lin h gia thu nhp v s lng tiu th ca mt s loi hng tiu dng tnh bnh qun trn mt h gia nh ca nc ta trong giai on 1997-1998. Trong cc mt hng lng thc - thc phm, go v mui c th c xem nh l hng cp thp v cc h gia nh c thu nhp cng cao c xu hng tiu dng go v mui cng t i. l do khi thu nhp tng ln, tm l tiu dng ca ngi dn c th thay i. Khi thu nhp tng ln, ngi tiu dng ngh n vic thng thc ba n ngon hn l n cho no.

19

Bng 2.2. Khi lng tiu dng mt s hng lng thc thc phm phn theo nhm chi tiu

Nhm chi tiu


Thu nhp (1000 ng) 1 1239 11,48 0,32 0,49 0,73 0,66 0,00 0,01 0,32 2 1904 13,37 0,33 0,81 1,52 0,96 0,01 0,04 0,37 3 2450 13,62 0,31 1,03 1,95 1,22 0,05 0,05 0,40 4 3440 13,22 0,31 1,44 2,94 1,41 0,03 0,12 0,51 5 8646 10,94 0,25 2,06 4,60 1,43 0,17 0,28 0,66

Hng ha
Go cc loi (kg) Mui (kg) Tht cc loi (kg) Trng (qu) Thy hi sn (kg) Sa, sn phm sa (kg) Nc gii kht (lt) Bia, ru (lt)

Ngun: iu tra mc sng dn c Vit Nam 1997 - 1998. Khc vi go v mui, cc loi thc phm nh tht, trng, sa, thy hi sn, ru v bia u c tiu dng nhiu hn khi thu nhp ca ngi tiu dng tng ln. Cc loi hng ha ny c th c xem l hng ha bnh thng. c bit, s lng tiu dng ca cc mt hng trng, sa v nc gii kht tng rt cao nhm chi tiu 5 so vi nhm 4. By gi, chng ta hy xem xt s thay i ca c cu tiu dng i vi cc mt hng lng thc - thc phm khi thu nhp ca ngi tiu dng tng ln theo cc nhm chi tiu nghin cu s thay i ca cu trong tng lai. Bng 2.3. C cu chi tiu mt s mt hng phn theo nhm chi tiu
n v tnh: %
Loi hng ha 1 2 Lng thc, thc phm 61,65 55,81 n ung ngoi gia nh 0,70 1,86 May mc 5,79 5,71 4,00 4,62 Y t 4,64 5,21 Giao thng, bu in 0,48 0,65 Gio dc 3,22 3,95 Vn ha th thao v gii tr 0,08 0,10 Ngun: iu tra mc sng dn c Vit Nam 1997 - 1998. Nhm chi tiu[1] 3 51,07 2,74 5,38 5,29 5,45 0,77 4,52 0,17 4 43,98 4,48 4,76 6,44 5,71 0,94 5,53 0,37 5 28,75 7,63 3,34 9,81 5,01 1,80 8,28 1,12

T bng 2.3, ta c th thy rng cc mt hng lng thc - thc phm v may mc l nhng mt hng cp thp v t trng chi tiu cho chng gim dn khi mc sng ca ngi dn tng ln. Dch v y t i vi nhng ngi c mc chi tiu thp c th l loi hng bnh thng v khi thu nhp tng ln th chi tiu cho dch v y t c xu hng tng ln; khi nhm chi tiu tng n t 1 n 4, t trng chi tiu cho hng ha ny tng dn. Tuy nhin, i vi nhm ngi th 5, nhng ngi c mc chi tiu cao nht, t trng chi tiu cho hng ha ny li gim i. Dch v y t c th li tr thnh hng th cp. Giao thng, bu in, gio dc v gii tr l nhng hng ha bnh thng v c phn xa x. Nhng ngi thuc cc nhm c thu nhp thp chi rt t cho nhng hng ha ny. Mc chi tiu cho chng s gia tng khi thu nhp tng. Nhng ngi thuc nhm th 5 c mc chi tiu cho hot gii tr rt cao so vi nhm 4. iu ny chng t ngi dn s ch trng nhiu hn n vui chi gi tr khi mc sng c nng cao. Vic nghin cu s thay i ca nhu cu khi thu nhp ca ngi tiu dng thay i c ngha trong vic hoch nh k hoch sn xut v phn b ti nguyn ca mt nn kinh t. Tp qun tiu dng s thay i khi thu nhp thay i. Do vy, c cu hng ha sn xut ra cng phi thay i theo ph hp vi nhu cu mi. C nh vy, s phn b ti nguyn trong x hi mi c hiu qu v trnh c lng ph. 20

II.3.2. Gi c ca hng ha c lin quan Chng ta c th d dng thy rng gi xe gn my hay gi xng tng ln c th lm tng nhu cu s dng xe but ti mi mc gi nht nh, nu gi v xe but khng i. Cc nh kinh t cho rng xe gn my l nhng phng tin thay th cho xe but. Ni chung, nhu cu i vi mt loi hng ha no chu nh hng bi gi c ca hng ha c lin quan. C hai loi hng ha c lin quan m cc nh kinh t thng cp n l: hng ha thay th v hng ha b sung. Hng ha thay th. Hng ha thay th l nhng loi hng ha cng tha mn mt nhu cu (nhng c th mc tha mn l khc nhau). Thng thng, hng ha thay th l nhng loi hng ha cng cng dng v cng chc nng nn ngi tiu dng c th chuyn t mt hng ny sang mt hng khc khi gi ca cc mt hng ny thay i. Th d, ngi tiu dng c th thay th tht bng c khi gi tht tng ln v gi c khng i; khch du lch c th la chn gia Vng Tu, Lt hay Nha Trang. Quan st trn cho php ta a ra nhn xt quan trng sau: cu i vi mt loi hng ha no s gim (tng) i khi gi ca (cc) mt hng ha thay th ca n gim (tng), nu cc yu t khc l khng i. Hng ha b sung. Hng ha b sung l nhng hng ha c s dng song hnh vi nhau b sung cho nhau nhm tha mn mt nhu cu nht nh no . Trong thc t c rt nhiu hng ha b sung. Th d, xng l hng ha b sung cho xe gn my v chng ta khng th s dng xe gn my m khng c xng.[1] Gi xng tng c th dn n lng cu i vi xe gn my gim xung. Gas v bp gas, my ht CD v a CD l nhng hng ha b sung cho nhau. T nhng th d trn, ta cng c th da ra mt nhn xt quan trng sau: cu i vi mt loi hng ha no s gim (tng) khi gi ca (cc) hng ha b sung ca n tng (gim), nu cc yu t khc khng i. II.3.3. Gi c ca chnh loi hng ha trong tng lai Cu i vi mt hng ha, dch v cn c th ph thuc vo s d on ca ngi tiu dng v gi ca hng ha, dch v trong tng lai. Vic ngi dn x mua t ai trong thi gian gn y l do h d on gi t ai s gia tng trong thi gian ti khi nhu cu v t sinh sng v th ha gia tng. Thng thng, ngi tiu dng s mua nhiu hng ha, dch v hn khi h d on gi trong tng lai ca hng ha, dch v tng v ngc li. II.3.4. Th hiu ca ngi tiu dng Trong cc phn trc, c mt mt yu t na c gi c nh khi phn tch ng cu. l th hiu hay s thch ca ngi tiu dng. S thch ca ngi tiu dng c th chu nh hng ca phong tc, tp qun, mi trng vn ha - x hi, thi quen tiu dng, v.v. ca ngi tiu dng. Khi nhng yu t ny thay i, nhu cu i vi mt s loi hng ha cng i theo. Th d, khi phim Hn Quc c trnh chiu ph bin nc ta, th hiu v nhum tc v qun o thi trang Hn Quc trong thanh nin gia tng. iu ny dn n nhu cu i vi thi trang Hn Quc cng gia tng. II.3.5. Quy m th trng S ngi tiu dng trn th trng i vi mt hng ha, dch v c th no c nh hng quan trng n cu i vi hng ha, dch v . C nhng mt hng c tiu dng bi hu ht ngi dn nh nc gii kht, bt git, la go, v.v. V vy, s lng ngi mua trn th trng nhng mt hng ny rt ln nn cu i vi nhng mt hng ny rt ln. Ngc li, c nhng mt hng ch phc v cho mt s t khch hng nh ru ngoi, n 21

trang cao cp, knh cn th, v.v. Do s lng ngi tiu dng i vi nhng mt hng ny tng i t nn cu i vi nhng mt hng ny cng thp. Dn s ni tn ti ca th trng l yu t quan trng quyt nh quy m th trng. Cng vi s gia tng dn s, cu i vi hu ht cc loi hng ha u c th gia tng. II.3.6. Cc yu t khc S thay i ca cu i vi hng ha, dch v cn ph thuc vo mt s yu t khc. c th l cc yu t thuc v t nhin nh thi tit, kh hu hay nhng yu t m chng ta khng th d on trc c. Th d, cu i vi dch v i li bng my bay t ngt suy gim sau khi xy ra s kin ngy 11 thng 9 nm 2001 ti New York (M) hay cu v tht b gim mnh khi xy ra dch bnh b in Anh v cc nc chu u khc. Ni chung, ng cu i vi mt loi hng ha, dch v no s dch chuyn khi cc yu t khc vi gi nh hng n cu i vi loi hng ha, dch v thay i. S cu ca ngi tiu dng ti mi mc gi s thay i khi cc yu t ny thay i. III. CUNG TOP Trong phn l thuyt v cung ny, tc gi ch trnh by l thuyt tng qut v hnh vi ca ngi bn, nh sn xut trong c cu th trng ph bin nht l cc loi th trng cnh tranh. Tuy nhin, hnh vi ca nhng ngi bn hay nh sn xut s c th thay i khi h hot ng trong nhng c cu th trng c tnh c quyn. Quyt nh v sn lng v gi c ca cc nh sn xut, ngi bn trong nhng c cu th trng khc nhau s c trnh by chi tit trong Phn III (cc chng 5 v 6) ca quyn sch ny. III.1. KHI NIM CUNG V S CUNG TOP Cung ca mt loi hng ha no chnh l s lng ca loi hng ha m ngi bn mun bn ra th trng trong mt khong thi gian nht nh ng vi mi mc gi ti mt a im nht nh no . Tng t vi cu v s cu, ta cng c khi nim cung v s cung. Ct th 3 trong bng 2.1 m t s cung ca qun o trn th trng ti mi mc gi. T bng ny ta c th thy rng, ngi bn cng mun bn nhiu hn nhng mc gi cao hn. Ti mc gi bng khng, s khng c ai sn xut v bn loi hng ha ny v khng ai sn xut ra chng thu li c g c. Thm ch, ti mc gi 40.000 ng/b vn cha c ai bn ra. Ti mc gi ny c th cha c nh sn xut no c th thu c li nhun hay h c th b l nn lng cung vn bng khng. Khi gi l 80.000 ng/b, c th mt s nh sn xut bt u thu c li nhun nn sn sng bn ra th trng mt lng l 40.000 b/tun. Ti nhng mc gi cao hn, kh nng thu c li nhun t vic cung ng qun o s cao hn nn cc nh sn xut s mun bn ra nhiu hn. Bn cnh , gi cao cng c th l ng lc cc nh sn xut khc gia nhp vo ngnh lm s lng doanh nghip trong ngnh tng ln, dn n lng cung cng tng ln. Vy, gi cng cao lng cung s cng ln v ngc li gi cng thp lng cung s cng gim. Quy lut ph bin ny s c chng minh Chng 4. III. 2. HM S CUNG V NG CUNG TOP R rng, s lng cung ca mt hng ha, dch v no ph thuc vo gi ca hng ha dch v . S cung ca mt hng ha, dch v no cng ph thuc vo mt s cc nhn t khc. Gi s ta xem cc nhn t ny l khng i th s cung cng l mt hm s ca gi, nhng khc vi cu s cung ng bin vi gi. Ta c th thit lp c hm s cung nh sau:

22

. (2.3) QS c gi l hm s cung. Ging nh i vi trng hp cu, cc nh kinh t hc thng dng hm s tuyn tnh biu din hm s cung nn hm s cung thng c dng: hay (2.4) Trong : QS = lng cung; P = gi; a, b, v l cc hng s dng. .

ng cung cng c th c v l mt ng thng nhng c dc i ln. Nh vy, dc ca ng biu din cung v cu ngc chiu nhau. Cc im nm trn ng cung biu din s cung ca ngi bn cc mc gi nht nh. Th d, im A nm trn ng cung S cho bit lng cung ca qun o mc gi 120.000 ng/b l 80.000 b/tun. Khi gi tng t 120.000 ng/b ln 160.000 ng/b, lng cung tng ln thnh 120.000 b/tun. iu ny c biu din bi im B trn ng cung. l s di chuyn dc theo ng cung. S di chuyn ny xy ra khi gi ca qun o thay i. Khi xem xt hnh dng ca ng cung, ta cn lu cc im sau: ng cung thng c hng dc ln t tri sang phi; v ng cung khng nht thit l mt ng thng.

III.3.CC NHN T NH HNG N CUNG TOP Nh chng ta bit, cung ca mt loi hng ha, dch v no ph thuc vo gi c ca chnh hng ha, dch v . Ngoi ra, cung cn ph thuc vo mt s yu t khc. S thay i ca cc yu t ny s dn n s dch chuyn ca ng cung. By gi, chng ta s xem xt chi tit hn v cc yu t ny. II.3.1. Trnh cng ngh c s dng ng cung c v trong hnh 2.3 ng vi mt trnh cng ngh nht nh. Khi cng ngh sn xut c ci tin, kh nng ca nh sn xut c m rng hn. Nh sn 23

xut s dng t u vo hn nhng c th sn xut ra sn lng nhiu hn trc. Do vy, nh sn xut s cung ng nhiu hng ha, dch v hn ti mi mc gi. Khi , ng cung dch chuyn sang pha phi. S dch chuyn ca ng cung sang phi cho thy rng ti mi mc gi cho trc, lng cung cao hn so vi ban u. Th d, s ci tin trong cng ngh dt vi, gip cc nh sn xut chuyn t cng ngh khung ci sang dt kim, sn xut ra mt khi lng vi khng l trong x hi hin nay. Mi mt s ci tin cng ngh m rng kh nng cung ng ca cc nh sn xut. Cng ngh cng tin b gip cc doanh nghip s dng yu t u vo t hn nhng li c th to ra nhiu sn phm hn.[1]

II.3.2. Gi c ca cc yu t u vo tin hnh sn xut, cc doanh nghip cn mua cc yu t u vo trn th trng cc yu t sn xut nh lao ng, xng du, in, nc, v.v. Gi c ca cc yu t u vo quyt nh chi ph sn xut ca cc doanh nghip. Gi c ca cc yu t u vo gim xung (th d nh tin lng cng nhn, gi nguyn liu, v.v. tr nn r hn, chng hn) s khin cho cc nh sn xut c th sn xut nhiu sn phm ti mi mc gi nht nh. Khi , ng cung s dch chuyn sang phi. Gi c cc yu t u vo cao hn s lm chi ph sn xut gia tng. Khi , cc nh sn xut s cm thy km hp dn hn khi sn xut v c th li nhun s thp hn v do vy s ct gim sn lng. Chng hn, khi gi bt m tng ln, cc nh sn xut bnh m s cung t bnh m hn mi mc gi. S tc ng ca vic tng ln ca gi c cc yu t u vo i vi s dch chuyn ca ng cu c minh ha trong hnh 2.5.

24

III.3.3. Gi c ca mt hng trong tng lai (d bo) Tng t nh ngi tiu dng, cc nh sn xut cng da vo s d bo gi trong tng lai ra cc quyt nh v cung ng hng ha. Thng thng, cc nh sn xut s cung ng nhiu hn nu d bo gi hng ha trong tng lai s gim xung v ngc li s cung t i nu gi tng, gi s cc yu t khc khng i. Khi gi trong tng lai tng ln, cc doanh nghip c l s d tr li hng ha v tr hon vic bn trong hin ti c th kim c li nhun cao trong tng lai khi gi tng. III.3.4. Chnh sch thu v cc quy nh ca chnh ph Chnh sch thu ca chnh ph l mt yu t quan trng nh hng n cung ca cc nh sn xut. Khi chnh ph tng thu i vi mt ngnh sn xut no , cc doanh nghip trong ngnh s b gnh nng thm chi ph trong sn xut v ngnh ny s tr nn km hp dn. Do , cc doanh nghip s cung ng t hn v mt s doanh nghip c th ri khi ngnh. Ngoi thu, cc quy nh, chnh sch khc ca chnh ph cng c nh hng ln n cung. Chnh sch chng nhim bo v mi trng s lm gi tng chi ph ca mt s ngnh cng nghip nh sn xut xe gn my, xe t, v.v. v lm gim li nhun ca cc ngnh ny. Nhng chnh sch nh vy c th lm gim sn lng ca ngnh sn xut xe gn my, xe t, v.v. Ngc li, chnh sch h tr ngnh ma ng trong thi gian qua nc ta, chng hn, lm tng cung ca ngnh ny. III.3.5. iu kin t nhin v cc yu t khch quan khc Vic sn xut ca cc doanh nghip c th gn lin vi cc iu kin t nhin nh t, nc, thi tit, kh hu, v.v. S thay i ca cc iu kin ny c th tc ng n lng cung ca mt s loi hng ha no trn th trng. Th d, iu kin t nhin c th l mt yu t km hm hay thc y vic sn xut ca cc doanh nghip kinh doanh nng nghip. i tng ca sn xut nng nghip l cy trng v vt nui. l nhng c th sng nn rt d b tc ng bi iu kin t nhin. Cc nghin cu v sn xut la ca nng dn nc ta cho thy nng sut la t c mt phn do iu kin t nhin quyt nh. iu kin t nhin 25

thun li s to ra nng sut cao v ngc li s lm gim nng sut. Mt nn sn xut nng nghip cng lc hu th cng d b t nhin chi phi v ngc li. Cc yu t khch quan cng c th lm thay i mc cung ca cc doanh nghip. Mt thng k vo nm 2000 cho thy sau khi khnh thnh cu M Thun, lng rau qu cung ng ch Cu Mui (thnh ph H Ch Minh) tng ln. Ngc li, thin tai (nh l lt chng hn) c th lm nh tr mt s ngnh sn xut ng Bng Sng Cu Long v lm gim cung ca cc mt hng nh la go, cy n tri, tht, v.v. S thay i ca cc yu t nh hng n cung s lm dch chuyn ng cung. Ngi bn s thay i lng cung mi mc gi khi cc yu t ny thay i. IV.TRNG THI CN BNG CA TH TRNG Sau khi tm hiu kha cnh cung v cu ca th trng, chng ti gii thiu c ch hnh thnh s cn bng ca th trng. Gi c v s lng hng ha c mua bn trn th trng c hnh thnh qua s tc ng qua li gia cung v cu. Trn hnh 2.6, ng cu v ng cung ct nhau ti im E. im E c gi l im cn bng ca th trng; tng ng vi im cn bng E, ta c gi c cn bng cn bng . Gi cn bng l mc gi m ti s cu bng s cung. v s lng TOP

Th trng c xu hng tn ti im cn bng E. Nu do mt l do no , gi c trn th trng cao hn gi cn bng PE, s lng hng ha cung ra trn th trng s ln hn s cu i vi hng ha . Khi , trn th trng xut hin tnh trng d cung hay tha hng ha (cung ln hn cu). V th, bn c hng cc nh cung ng s c xu hng gim gi. Gi c gim lm cho lng cung cng gim theo v lng cu tng ln. Kt qu l gi c hng ha s gim dn n gi cn bng PE v s lng bn ra trn th trng s dch chuyn v QE.

Ngc li, nu nh gi c thp hn gi cn bng th s xy ra hin tng cu ln hn cung hay thiu hng ha. Do thiu hng nn p lc ca cu s lm cho gi c 26

tng ln bi v ngi tiu dng c th sn sng tr gi cao hn mua hng ha. Khi gi c tng ln th s cu s gim dn v s cung tng ln. Nh th, gi c s tng dn n gi cn bng PE v s hng ha c bn ra trn th trng s dch chuyn v QE. Th trng c xu hng tn ti ti im cn bng v ti lng cung bng vi lng cu nn khng c mt p lc no lm thay i gi. Cc hng ha thng c mua bn ti gi cn bng trn th trng. Tuy nhin, khng phi lc no cung cu cng t trng thi cn bng, mt s th trng c th khng t c s cn bng v cc iu kin khc c th t ngt thay i. S hnh thnh gi c ca hng ha, dch v trn th trng nh c m t trn c gi l c ch th trng. Th d: Gi s hm s cu i vi mt hng ha no l s cung ca hng ha ny l: Th trng cn bng khi: Suy ra: Gi c cn bng P* = 5 n v tin. Thay th gi c cn bng ny vo hm s cu (hay hm s cung) ta c s lng cn bng Q* = 500 n v sn phm. V. S VN NG CA GI C CN BNG V S LNG CN BNG Nh bit, gi c m cc loi hng ha, dch v c mua bn trn th trng chnh l gi c cn bng. Tuy nhin, gi c th trng ca bt k mt loi hng ha, dch v no cng u thay i lin tc. Trong phn ny, chng ta nghin cu nguyn nhn ca s thay i ca gi c th trng. Trn nguyn tc, gi c v c s lng cn bng thay i l do s dch chuyn ca t nht ng cung hay ng cu. Trong phn trc, chng ta xem xt cc nguyn nhn gy ra s dch chuyn ca ng cung v ng cu. Trong phn ny, gi s chng ta nghin cu tc ng ca thu nhp ca ngi tiu dng, mt trong nhng nguyn nhn gy ra s dch chuyn ca ng cu, n s thay i ca gi c th trng.[1] Nh nu trn, khi thu nhp ca ngi tiu dng tang ln, cu i vi qun o cao cp s tng ln lm ng cu dch chuyn qua phi. Hnh 2.7 cho thy s dch chuyn ca ng cu lm cho im cn bng di chuyn t im E n im E (hnh 2.7). Ti im cn bng mi, gi qun o cao hn so vi ban u v s lng cn bng cng cao hn.
Hnh 2.7. S thay i ca im cn bng khi cu tng do thu nhp ca ngi tiu dng tng ln Khi thu nhp ca ngi tiu dng tng ln, nhu cu i vi mt loi hng ha no cng gia tng. Khi , ng cu c xu hng dch chuyn sang phi. Vic dch chuyn sang phi ca ng cu dn n vic gi c th trng ca hng ha ny tng ln.

hm

27

Nh vy, khi cu i vi mt hng ha, dch v no tng, gi v s lng cn bng ca hng ha, dch v trn th trng s tang, nu nh cc yu t khc khng i. Chng ta cng c th suy ra iu ngc li khi cu gim. S dch chuyn ca ng cung cng s lm thay i tnh trng cn bng trn th trng. Th d, khi cng ngh dt vi c ci tin, cc doanh nghip s cung nhiu hn (trong khi cc yu t khc khng i) lm ng cung dch chuyn sang phi (hnh 2.8). im cn bng E di chuyn n im E (hnh 2.8). Khi , gi cn bng s gim v s lng cn bng tng ln.

Thng qua s dch chuyn ca ng cung v ng cu chng ta cng c th gii thch ti sao khi trng ma gi la li thng c xu hng gim (cc yu t khc gi nguyn) v, ngc li, khi mt ma gi la c xu hng tng. 28

hu ht cc th trng, ng cung v cu thng xuyn thay i do cc iu kin th trng thay i lin tc. Th d, thu nhp ca ngi tiu dng tng khi nn kinh t tng trng, lm cho cu thay i v gi th trng thay i; cu i vi mt s loi hng ha thay i theo ma, chng hn nh qut my, qun o, nhin liu, v.v., lm cho gi c ca cc hng ha ny cng thay i theo. Vic hiu r bn cht cc nhn t tc ng n s dch chuyn ca ng cung v ng cu gip chng ta d on c s thay i ca gi c ca cc hng ha, dch v trn th trng khi cc cc iu kin ca th trng thay i. d on chnh xc xu hng v ln ca nhng s thay i, chng ta phi nh lng c s ph thuc ca cung, cu vo gi v cc yu t khc. Tuy nhin, trong thc t iu ny khng n gin Th d: Mt nghin cu thng k cho bit hm s cung ca mt loi hng ha l nh sau: Cu hi: 1. Hy xc nh im cn bng ca loi hng ha ny trn th trng? 2. Gi s do mt nguyn nhn no (khng phi l do s thay i ca gi c ca hng ha ny) ngi tiu dng quyt nh mua thm 195 n v hng ha ny. Hy cho bit gi c v s lng cn bng mi ca hng ha ny trn th trng? Bi gii: 1. Gi c cn bng ca hng ha ny trn th trng: . Suy ra: n v tin. n v hng ha. ; hm s cu i vi loi hng ha ny l: .

Khi , s lng cn bng:

2. Khi ngi tiu dng quyt nh mua thm 195 n v hng ha ny, hm s cu s tr thnh: . Khi , th trng cn bng khi: . Suy ra: v sn phm. n v tin. Khi , s lng cn bng: n

Nhn xt: khi ngi tiu dng mun mua nhiu hng ha hn (cu tng) th gi v sn lng cn bng trn th trng tng theo, nu cung l khng i. 29

VI. S CO GIN CA CU V CUNG

TOP

Chng ta thy rng cung hay cu i vi mt loi hng ha, dch v no ph thuc vo gi ca loi hng ha , nu cc yu t khc l khng i. iu ny c ngha l khi gi thay i s dn n lng cung, cu thay i. Cc nh kinh t mun bit r hn s thay i l bao nhiu. Gi s khi gi go tng 10% th lng cu s gim xung bao nhiu phn trm v cung tng ln bao nhiu? tr li cu hi nh vy, chng ta hy lm quen vi khi nim v s co gin v h s co gin. VI.1.H S CO GIN CA CU TOP

Vic nghin cu s co gin ca cu l rt quan trng v n gip ta thy s nh hng ca gi c hay mt s cc nhn t khc (nh thu nhp chng hn) n s cu ca mt loi hng ha no . H s co gin t ra rt hu ch trong vic hoch nh chnh sch, nht l chnh sch gi c ca cc cng ty. o lng s co gin ca cu theo mt nhn t nh hng no (gi c, thu nhp, v.v.) ta dng khi nim h s co gin. Thng thng, ngi ta kho st ba loi h s co gin nh sau: H s co gin ca cu theo gi c (eQ,P); [1] H s co gin ca cu theo thu nhp (eQ,I); v H s co gin cho (eQ,P). Nguyn l chung: H s co gin o lng mc nhy cm ca mt bin s ny i vi mt bin s khc. C th, h s co gin cho chng ta bit t l phn trm thay i ca mt bin s tng ng vi 1% thay i ca trong bin kia. Gi s bin s y ph thuc vo bin s x theo mt hm s nh sau: y = f(x). Khi , h s co gin ca y theo x c nh ngha nh sau:

. Theo nh ngha ny, h s co gin ca y theo x cho bit s phn trm thay i ca y do nh hng ca 1% thay i ca x, nu nh cc yu t khc khng i.

VI.1.1. H s co gin ca cu theo gi


Trong phn ny, chng ta s nghin cu mt trong nhng h s quan trng nht trong kinh t hc vi m. l h s co gin ca cu theo gi. Da trn nguyn l chung nu trn, cng thc tnh h s co gin ca cu theo gi c vit nh sau:

(2.5) Trong : .

30

Trong cng thc trn, t s (Q/Q) chnh l s phn trm thay i ca s cu (Q) v mu s (P/P) chnh l s phn trm thay i ca gi (P). T cng thc ny ta rt ra c ngha ca h s co gin nh sau: h s co gin ca cu theo gi cho bit phn trm thay i ca s cu khi gi thay i 1%. Th d: Gi s ti mt im nht nh trn ng cu, gi bp tng ln 3% lm cho s cu gim i 6%. H s co gin ca cu i vi gi bp ti im ny l bao nhiu? H s co gin ca cu i vi gi bp ti im ny l:

. Lu : 1. H s co gin ca cu theo gi c gi tr m bi v gi c v lng cu lun nghch bin vi nhau. 2. Nu hay , cc nh kinh t nh ngha l cu c co gin v s phn trm thay i ca cu ln hn s phn trm thay i ca gi. 3. Nu hay , cc nh kinh t nh ngha l cu co gin n v. Khi , s phn trm thay i ca lng cu bng ng vi t l thay i ca gi. 4. Nu hay , cc nh kinh t nh ngha l cu khng co gin v s phn trm thay i ca lng cu nh hn s phn trm thay i ca tng gi. Cn c vo cng thc 2.5, ta c th tnh c h s co gin ca nhu cu i vi o qun theo gi ca chnh mt hng ny mt s mc gi nht nh nh sau:
Bng 2.4. H s co gin ca cu theo gi ca qun o Gi (ngn ng/ b) 0 40 80 120 160 200 Cu (ngn b/ tun) 200 160 120 80 40 0 H s co gin ca cu theo gi 0 -0.25 -0.67 -1.5 -4 -

By gi, chng ta hy xem xt c th s bin thin ca h s co gin theo gi ca cu ca qun o da vo s liu cho bng 2.2. Bt u t mc gi bng 40.000 ng/b, gi tng ln 80.000 ng/b lm lng cu gim t 160.000 b/tun xung cn 120.000 b/tun. Theo cng thc tnh h s co gin th h s co gin lc ny l:

31

Nhng h s co gin khc c tnh tng t. Dc theo cc im trn ng cu, h s co gin thay i t 0 n - . nhng mc gi cao ln ca h s co gin thng rt ln. Do vy, nhng im ny cu rt co gin. Ngc li, nhng mc gi thp, cu rt km co gin.

Lu : Trong cng thc , c vn d nhm ln v Q v P (cc s liu mu s). Ta c th s dng cc gi tr trc hay sau khi c s thay i. i khi, cc nh kinh t s dng s trung bnh. Khi , cng thc trn c th vit li nh sau:

. Ta cn gi y l cng thc tnh h s co gin trn mt on ng cu. Khi ta xem xt mt s thay i rt nh ca gi (P) v sn lng (Q) th Q1 v Q2 rt gn nhau, P1 v P2 cng nh th. Khi cng thc h s co gin trn mt on s c cng ngha vi h s co gin i VI.1.2. Cc nhn t nh hng n h s co gin ca cu theo gi Mt cu hi c t ra l cc nhn t no c nh hng n h s co gin ca cu theo gi ca mt hng ha hay dch v? Trc ht, c th l s thch ca ngi tiu dng. Th d, nu xu th pht trin ca x hi i hi mi gia nh cn c mt ci ti-vi, vy th gi ti-vi cao hn c th ch nh hng t n lng cu. Nu ti-vi c xem nh mt mt hng xa x, h s co gin ca cu s c ln cao hn. Chng ta c th lit k cc nhn t nh hng n co gin nh sau:
Bng 2.5. H s co gin ca cu theo gi ca mt s mt hng ti nc Anh Hng ha Nhin liu v cht t Thc phm Ru Hng lu bn Dch v Ngun: Begg (1994). H s co gin -0,47 -0,52 -0,83 -0,89 -1,02 Hng ha (c th) Sn phm t sa Bnh m v ng cc Gii tr Du lch nc ngoi Dch v n ung H s co gin -0,05 -0,22 -1,40 -1,63 -2,61

Tnh thay th ca hng ha. Mt hng ha cng d b thay th bi (nhng) hng ha khc s c h s co gin cng cao. Khi mt hng ha c nhiu hng ha thay th cho n, gi ca n tng s khin cho ngi tiu dng sn sng thay th hng ha ny bng cc hng ha khc, lm cho lng cu ca hng ha c gi tng s gim ng k. V vy, h s co gin ca hng ha d thay th s cao v ngc li. 32

Nu chng ta xem xt qun o ni chung, khi gi ca qun o tng ln 1%, ngi tiu dng kh lng thay th qun o bng mt mt hng khc. Do vy, cu ca qun o ni chung rt km co gin. Nhng nu chng ta xem xt s tng gi ca mt nhn hiu qun o c th (chng hn qun o Vit Tin), ngi tiu dng d dng chuyn sang s dng nhng nhn hiu qun o khc. Th d ny cho thy chng ta cng nh ngha c th hng ha chng no, th co gin ca cu theo gi ca hng ha s cao chng ny. Mc thit yu ca hng ha. Ty theo tnh thit yu, cc hng ha, dch v c phn thnh hai loi: Hng ha thit yu. Hng ha thit yu l cc loi hng ha quan trng, cn thit cho i sng. i vi cc loi hng ha ny, lng cu ca ngi tiu dng rt t thay i khi gi tng hay gim. V vy, cu i vi chng rt km co gin. Th d, go, xng du, hng lng thc thc phm, v.v. l nhng mt hng thit yu, v vy, cu i vi nhng mt hng ny thng km co gin. Hng ha xa x. Hng ha xa x l nhng loi hng ha khng cn thit lm i vi i sng, c ngha l ngi tiu dng d dng t b chng khi gi ca chng tng hay tiu dng chng nhiu hn khi gi gim. Lng cu ca nhng mt hng ny rt nhy cm i vi gi nn cu rt co gin. Th d, m phm, n trang, nc hoa, du lch nc ngoi, v.v. thng c xem l nhng hng ha hay dch v xa x; nhng hng ha, dch v ny thng c co gin cao. Mc chi tiu cho sn phm ny trong tng s chi tiu. Mt hng c mc chi tiu cho n cng nh trong tng chi tiu s cng km co gin. Chng hn nh mt hng kem nh rng thng chim t trng rt nh trong tng chi tiu ca gia nh nn khi gi ca n tng ln t 5.000 ng/ng ln 6.000 ng/ng, chng hn, tc l tng 20%, th lng cu i vi n ca mi gia nh hu nh rt t thay i bi v s tng gi ny hu nh nh hng khng ln n tng thu nhp ca h gia nh. Ngc li, i vi nhng mt hng c mc chi tiu cao, mt s thay i nh trong gi c th tc ng nhiu n tng thu nhp ca h gia nh nn h gia nh s c s iu chnh ln lng cu khi c s thay i ca gi. V tr ca im tiu th trn ng cu (h s co gin im). Theo cng thc tnh h s co gin, h s co gin ca cu theo gi l s thay i ca s cu tng ng vi s thay i gi nhn vi . Khi i dc theo ng cu xung pha di th c th khng thay i nhng gi v lng cu lun thay i. Do vy, co gin ca cu theo gi phi c tnh ti mt im c th trn ng cu v h s ny s thay i dc theo ng cu. Bi v h s co gin thay i dc theo ng cu cho nn ta c khi nim h s co gin im. Theo hnh 2.9, ta c c th vit phng trnh ng cu:

, vi b < 0 v a > 0.

Nh th:

33

Vng c co gin im co gin n v Vng khng co gin a -a/b

Hnh 2.9. H s co gin im

Nhn xt:

1. Gi s:

(cu co gin n v)

Nu

, suy

ra . V tr ny tng ng vi im A, l trung im ca ng cu trn hnh 2.9. V th trn hnh 2.9 ta c im m ti h s co gin l n v.

2. Gi s: (cu c co gin) im nm pha tri ca im A th cu co gin.

. Nh th, ng vi cc

3. Gi s: (cu khng co gin). Nh th, ng vi cc im nm pha phi ca im A th cu khng co gin.

Th d: Gi s ta c hm s cu nh sau:

H s co gin im:

34

Ta thy rng h s co gin sau:

ph thuc vo gi c P. Ta xem xt cc trng hp

1. Nu P = 6:

ti im ny, cu co gin n v.

2. Nu P > 6 hay P = 8 chng hn:

cu c co gin.

3. Nu P = 5 < 6:

cu khng co gin.

Tnh thi gian. Ngi tiu dng c xu hng iu chnh tiu dng khi c s thay i ca gi theo thi gian, c bit l vic tm ra nhng sn phm thay th. V vy, qua mt thi gian di hu ht cc sn phm s c co gin cao hn. Th d, cu i vi xng trong di hn co gin hn trong ngn hn. Vic gi xng t ngt tng ln lm gim lng cu v xng trong ngn hn thng qua vic gim lng i li bng xe gn my v gim vic s dng my mc, nhng tc ng ln nht ca s tng gi ny i vi cu l n khin cho ngi tiu dng chuyn sang s dng cc loi xe, my mc t tn xng. Nhng vic chuyn i xy ra dn dn v cn c thi gian. Tuy nhin, mt s hng ha th hon ton ngc li: cu trong ngn hn li co gin hn trong di hn. l loi hng lu bn nh: -t, xe gn my, t lnh, tivi, v.v. Nu gi tng ngi tiu dng ban u tr hon vic mua mi, v vy cu gim mnh. Tuy nhin trong di hn, nhng hng ha ny bt u c, khu hao dn v cn phi c thay th, nn cu li tng ln. V vy, cu trong di hn t co gin hn trong ngn hn.
Bng 2.6. H s co gin ca t v xng du ti M t nm 1974 co gin ca Gi ca xng v t tnh theo cc nm khc nhau M t 1974 cu theo gi 1 2 3 5 10 Xng -0,11 -0,22 -0,32 -0,49 -0,82 t 3,00 2,33 1,88 1,38 1,02 Ngun: Pindyck (1999).

20 -1,17 1,00

VI.1.3. S co gin ca cu v hnh dng ca ng cu


Trong phn ny, chng ti gii thiu mi quan h gia hnh dng ca ng cu v h s co gin. H s co gin ca cu o lng mc thay i ca lng cu khi gi thay i. V th, hnh dng ca ng cu c lin quan cht ch vi h s co gin. Hnh 2.10 m t hnh dng cc ng cu ng vi h s co gin ca chng. Trong hnh 2.10a, bt k s thay i no ca gi ch dn n mt s thay i nh ca lng cu nn cu km co gin. Tht vy, vi mt ng cu rt dc, mt s thay i ln trong gi dn n mt s thay i rt nh trong lng cu, do vy cu km co gin. Trong trng hp c bit 35

cu hon ton khng co gin, lng cu hon ton khng thay i khi gi thay i. Khi , ng cu s thng ng (Hnh 2.10b). Ngc li, mt hng ha, dch v c cu co gin cao s c ng cu phng hn. Mt s thay i nh ca gi s dn n mt s thay i ln trong lng cu (Hnh 2.10c). Trng hp cu hon ton co gin, mt s thay i trong gi s dn mt s thay i v cng ln trong lng cu nn Khi , ng cu c dng nm ngang (Hnh 2.10d). Hnh 2.10d cho thy ngi tiu dng ch chp nhn mc gi P1.

VI.1.4. Mt ng dng ca h s co gin ca cu theo gi:

Mi quan h gia doanh thu v gi c


Mt ng dng quan trng ca h s co gin ca cu theo gi l h s ny gip doanh nghip lp chin lc gi ph hp c th nng cao doanh thu. Gi s ta khng xem xt n cc yu t khc vi gi, mt cu hi c t ra l mun tng doanh thu bn hng th mt doanh nghip no nn tng hay gim gi bn sn phm mnh sn xut ra (gi s l doanh nghip c th lm c iu ny). Nh chng ta bit, khi ngi bn tng gi bn i vi mt loi hng ha no th lng cu i vi hng ha ny s gim, do vy, lng bn ra s gim. Vic tng gi bn s lm cho doanh thu tang nhng ng thi vic gim lng bn ra s lm gim doanh thu. Ngc li, nu ngi bn gim gi, th lng bn ra c th tng. Khi , doanh thu s gim i do gi gim nhng mt khc doanh thu tang ln do lng bn ra tng. Trong hai trng hp trn, chng ta kh xc nh c chnh xc liu rng doanh thu t vic bn hng c tng hay khng. H s co gin s gip chng ta tr li cu hi ny. 36

Nh ta bit, doanh thu (k hiu l TR) i vi mt sn phm no bng vi n gi nhn vi s lng bn ra. Nh th:

Ngoi ra, ta cng bit l cu l hm s ca gi c hay ta c th vit nh sau:

TR = P Q(P).

Ly o hm ca doanh thu theo gi (P), ta s c:

T biu thc ny, ta c cc nhn xt nh sau:

1. Nu (hay l cu c co gin) th v Q > 0. Khi , doanh thu v gi nghch bin: gi bn tng ln th doanh thu s gim v ngc li.

2. Nu (hay l cu co gin n v) th thu khng thay i khi gi c thay i.

. Khi , doanh

3. Nu (hay l cu khng co gin) th thu v gi ng bin nn doanh thu tng khi gi c tng.

. Khi , doanh

37

Cc phn tch trn c minh ha bi hnh 2.11 di y. hnh ny, chng ti gi s gi th trng thay i do s thay i ca cung (trong khi cu l khng i). Nh chng ta bit cc phn trc, khi cung tng ln (ngha l ng cung dch chuyn sang phi) trong khi cu khng i (ng cu khng thay i) th gi th trng s gim i. Ngc li, khi cung gim i v cu khng i th gi th trng s tng ln. Trong hnh 2.11a, vi ng cung S v ng cu D, im cn bng l E. Ngi bn bn ra s lng l Q0 vi gi P0, nn doanh thu l din tch hnh ch nht (OP0EQ0). Khi gim cung, ng cung dch chuyn n S, gi tng ln thnh P1, s lng bn ra gim cn Q1. Doanh thu lc ny s l din tch (OP1EQ1). So vi doanh thu ban u, doanh thu sau khi tng gi b mt i mt khon bng din tch c nh du tr (-), nhng tng thm phn c c nh du cng (+). Do cu km co gin, doanh thu tng ln do gi tng s ln hn so vi doanh thu gim i do s lng gim i. V th, doanh thu tng ln.

Ngc li, i vi mt hng c cu co gin, vic gim gi s lm tng doanh thu cho nhng ngi bn (hnh 2.11b) bi v s doanh thu tng ln do s cu tng ln hn s doanh thu gim i do gi gim. Kt qu l doanh thu s tng ln. Ta c bng tm tt kt qu phn tch trn nh sau:
H s co gin Tnh cht co gin C co gin Co gin n v Khng co gin Xu hng tc ng ca gi n doanh thu % thay i trong lng cu ln hn % Gi gim lm doanh thu tng v thay i trong gi ngc li % thay i trong lng bng % thay i Doanh thu khng i khi gi trong gi gim % thay i trong lng cu nh hn % Gi gim lm doanh thu gim v thay i trong gi ngc li nh ngha

VI.2.H S CO GIN CHO CA CU

TOP

38

Nu cc yu t khc khng i, gi c ca mt hng c lin quan (thay th hay b sung) thay i s lm thay i lng cu i vi hng ha ang xem xt. Trong phn ny, chng ta nghin cu h s co gin ca cu i vi hng ha no theo gi ca hng ha c lin quan. H s ny c gi l h s co gin cho. Gi s ta k hiu gi c ca mt hng c lin quan P v h s co gin cho l Cng thc tnh h s co gin cho nh sau: .

ngha ca h s co gin cho: H s co gin cho ca cu i vi mt loi hng ha no cho bit phn trm thay i ca s cu i vi loi hng ha ny do 1% thay i ca gi c ca hng ha c lin quan ( l, hng ha b sung hay hng ha thay th). Nu hng ha ang xem xt (c s cu l Q) v mt hng c lin quan (c mc gi l P) l cc hng ha thay th th: Th d, tr v c ph l hai hng ha thay th. Chng ta c th d dng thy rng khi gi ca c ph tng ln s lm tng cu v tr. V vy, h s co gin cho ca cu i vi tr theo gi c ph s dng. Nu hai mt hng ny l b sung th: iu ny c th thy r khi gi ca xng du tng ln, ngi tiu dng c xu hng mua t xe gn my li. H s co gin cho ca xe gn my trong trng hp ny s c gi tr m.

ngha thc t. H s co gin cho cho thy mc nhy cm ca cu ca mt loi sn phm i vi chin lc gi ca mt doanh nghip c lin quan.
Bng 2.7. H s co gin cho ca cu mt s mt hng Anh nm 1974 Theo gi ca cc mt hng: Qun o v giy dp Du lch v thng tin lin lc -0,03 -0,12 -0,30 -0,23 -0,01 -0,61

H s co gin ca cu ca: Thc phm Qun o v giy dp Du lch v thng tin lin lc Ngun: Deaton (1974), bng 1.

Thc phm -0,37 0,19 0,42

VI.3. H S CO GIN CA CU THEO THU NHP TOP Nh trnh by, thu nhp cng l mt yu t nh hng n cu i vi hng ha, dch v. V vy, trong phn ny, chng ti gii thiu khi nim v h s co gin ca cu theo thu nhp. Cng thc tnh h s co gin ca cu theo thu nhp nh sau:

39

ngha ca h s co gin theo thu nhp: H s co gin ca cu theo thu nhp cho bit phn trm thay i ca s cu do 1% thay i ca thu nhp.
Bng 2.8. H s co gin ca cu theo thu nhp ca mt s mt hng Anh nm 1974
Hng ha (tng qut) Thuc l Nhin liu v cht t Thc phm Ru Qun o Hng lu bn Dch v Ngun: Begg (1994).

H s co gin
-0,50 0,30 0,45 1,14 1,23 1,47 1,75

Hng ha (c th) Than Bnh m v ng cc Sn phm t sa Rau c Du lch nc ngoi Dch v gii tr Ru cao cp

H s co gin -2,02 -0,50 0,53 0,87 1,14 1,99 2,60

Trong phn trc, chng ta bit khi thu nhp thay i, s thay i ca s cu i vi cc mt hng khc nhau cng khc nhau tu theo tnh cht ca chng. Ta c th phn loi cc hng ha ny nh sau: i vi hng ha bnh thng, thu nhp tng dn n cu v hng ha tng nn .

Trong , i vi hng xa x do y l nhng hng ha c cht lng v gi tr cao. Ngi tiu dng c xu hng tng tiu dng hng xa x ln rt nhiu khi thu nhp tng. Trong khi , hng thit yu c hng ny thp hn mc tng ca thu nhp. , do mc tng tiu dng ca nhng mt

i vi hng cp thp, . Do khi thu nhp tng, ngi tiu dng mua t nhng hng ha ny hn v chng l nhng hng ha r tin, cht lng km. TOP

VI.4. H S CO GIN CA CUNG THEO GI V nguyn tc, h s co gin ca cung ging nh h s co gin ca cu. Ngha l n cng n cng o lng phn trm thay i ca lng cung khi gi thay i mt phn trm (1%). V vy, cng thc tnh h s co gin ca cung cng c dng:

im khc bit l h s co gin ca cung theo gi c gi tr khng m vy, xem xt co gin ca cung, chng ta so snh h s ny vi gi tr 1. Nu ta ni cung co gin v, ngc li, nu , cung km co gin.

. Do ,

Do ngha ca co gin ca cung tng t nh ca cu, nn t nhng c im ca co gin ca cu chng ta c th suy ra nhng c im ca s co gin ca cung.

VII.

MT S NG DNG CA L THUYT CUNG CU


TOP

VII.1. SN XUT RA CI G, NH TH NO V CHO AI?


40

Th trng t do l ni m x hi gii quyt cc vn c bn ca kinh t l: sn xut ra ci g v bao nhiu, nh th no v cho ai. Chng ta s xt xem th trng s phn b ti nguyn khan him nh th no. Th trng quyt nh bao nhiu sn phm s c sn xut thng qua mc gi m ti lng cu bng vi lng cung. Cu i vi mt loi hng ha cng cao (ng cu cng xa v pha phi) s dn n gi cng cao. Th trng cng cho chng ta bit hng ha c sn xut cho ai. Hng ha c sn xut cho nhng ngi c th sn sng tr mt s tin, t nht, bng vi mc gi cn bng trn th trng. Qua , n cng cho chng ta bit nhng nh sn xut trn th trng l nhng ngi c th cung ti mc gi cn bng. Mt hng ha s khng c sn xut nu cung v cu ca n khng t c s cn bng. Trong hnh 2.12, thm ch mc gi cao nht ngi mua c th tr, ngi bn vn cha th cung hng ha. Gi thp nht m ngi bn c th cung ng hng ho ra th trng cao hn gi cao nht m ngi mua ng tr. Th d: Mt hng sch chuyn ngnh xy dng rt t c bn ti Cn Th do s lng khch hng rt t (cu thp). Cc nh pht hnh sch cm thy khng c li khi t chc phn phi mt s lng nh mt hng ny Cn Th do chi ph pht hnh cao. Trong khi , ti thnh ph H Ch Minh, loi sch ny c bn kh ph bin do s lng khch hng ng hn nn cu cao v ngi bn c th thu c li nhun khi pht hnh loi sch ny.

Hnh 2.16. Chnh ph quy nh gi trn gy ra tnh trng thiu ht

VII.2. TC NG CA THU

TOP

Tc ng ca thu c th c nghin cu mt cch tin li bng cch s dng phng php phn tch cung - cu. Gi s ta phn bit gi phi tr bi ngi mua (k hiu l PD) v gi m ngi bn nhn c (k hiu l PS). Mc thu t nh trn mt n v sn phm lm cho c s cch bit ca hai loi gi ny: hay . 41

Nu nh ta xem xt mt s thay i nh ca gi: . duy tr c im cn bng trn th trng, cn phi c: hay l ,

trong : DP, SP l o hm theo gi ca hm s cung v cu. Hay l ta c th vit:

Trong : eS,P v eD,P chnh l h s co gin ca cung v cu theo gi. Tng t, ta cng c:

Do:

, nn:

. Ta xem xt cc trng hp sau:

1) Nu nh eD,P = 0, hay l cu tuyt i khng co gin, th:

hay

Nh th, mc thu n v ny s c tr bi ngi tiu th. (2) Nu: , hay l cu co gin hon ton, th:

hay

Khi , thu s c tr hon ton bi nh cung ng. (3) Tng qut hn:

42

ng thc ny cho thy rng ngi (mua hay bn) c co gin thp hn th s phi chu thu nhiu hn. Vn ny c minh ha bng hnh 2.15 nh di y.

Trong hnh 2.13, khi cha c thu, ngi mua phi tr gi P1 mua mt n v hng ha. Khi c thu, h phi tr gi P2 cao hn. V vy, khi c thu h phi tr nhiu tin hn mt lng l cho mt n v hng ha. Do , s thu m ngi tiu dng phi chu trn mt n v sn phm l v phn cn li l phn thu m ngi bn phi chu. i vi mt hng c cu co gin, mc tng gi (P) sau khi nh thu rt thp nn phn chu thu ca ngi mua t. Ngc li, i vi hng ha c cu km co gin, gi s tng rt nhiu sau khi nh thu nn ngi mua chu nhiu thu hn (hnh 2.14).

Khi chnh ph nh thu ln mi n v sn phm, ng cung s dch chuyn ln pha trn. Nh vy, hm s cung thay i sau khi chnh ph nh thu. Chng ta cn thit lp li hm s cung sau khi chnh ph nh thu. 43

Nh ta bit, phng trnh 2.4 cho bit hm s cung khi cha c thu: QS = a + bP Khi chnh ph nh thu ln mi n v sn phm th: hay .

V hm s cung l mt hm s ca gi rng (P - t) m ngi bn nhn c nn hm s cung sau khi c thu c th vit di dng: (2.6) Th d: Gi s ta c hm s cu v cung ln lt l: Hm s cu: Hm s cung: (A) Trc khi chnh ph nh thu: n v tin v Q = 5000 vsp. (B) Gi s chnh ph nh thu 0,2 n v tin, gi nh l nh vy, hn ch tiu dng, ta c:

= 5000PS v

T y, ta suy ra:

n v tin v

n v sn phm.

Kt lun: khi c thu, gi cn bng s tng v sn lng cn bng gim. Khi c thu, ngi mua phi tr thm 0,1 n v tin cho mt n v sn phm nn phn chu thu ca h l: 0,1 x 4.500 = 450 n v tin. Trong khi , ngi bn ch cn nhn c 0,9 n v tin khi bn mt sn phm, tc l thu nhp ca h gim 0,1 n v tin/sn phm. Vy, phn chu thu ca ngi bn l 0,1 x 4.500 = 450 vt VII.3. CHNH SCH HN CH CUNG i vi nhng hng ha, dch v thit yu, cu thng rt km co gin. bo h nhng ngnh sn xut ny, chnh ph thng p dng chnh sch hn ch cung. Chnh ph c th khuyn khch cc nh sn xut gim sn lng n mt mc nht nh va p ng nhu cu gi gi mc cao, c li cho nh sn xut. Bi v cu km co gin, mt s thay i nh ca cung s dn n mt s thay i ln ca gi c. 44 TOP

Chng ta c th nhn thy iu ny khi xem xt cu v lng thc. Vit nam ta, cu v lng thc nh la go thng km co gin. V vy, tng thu nhp cho nng dn, chinh ph c th p dng bin php hn ch canh tc (song phi tnh n chinh sch an ton lng thc v gi nh l cc yu t khc khng i). Trong hnh 2.15, khi cha p dng chnh sch hn ch cung, ng cung trn th trng l S1 v do vy, im cn bng l E1. Nh sn xut bn ra s lng Q1 vi gi l P1, nn thu nhp ca nh sn xut l din tch hnh ch nht (OP1E1Q1). Sau khi hn ch cung, ng cung dch chuyn thnh S2. Khi , im cn bng l E2, ng vi s lng l Q2 v gi l P2 cao hn. Thu nhp ca nh sn xut lc ny l din tch (OP2E2Q2). Chng ta bit rng do cu km co gin nn gi s tng rt cao trong khi s lng gim khng ng k nn thu nhp ca nng dn tng. Din tch (OP2E2Q2) ln hn din tch (OP1E1Q1).

Chng ta xem xt lp lun trn qua mt v d c th sau y. Gi s hm s cung v cu ca la go nh sau: v .

Trong , s lng Q c tnh bng triu tn la v gi P c tnh bng ng/kg. Th trng cn bng khi , tc l:

(ng/kg) v

(triu tn)

Thu nhp ca nng dn l:

triu ng.

By gi, nng dn hng ng chnh sch hn ch cung v gi s sn lng thu hoch gim xung cn 22 triu tn. Khi , gi cn bng trn th trng s l:

ng/kg v

(triu tn). 45

Khi , thu nhp ca nng dn l: triu ng. Vy, thu nhp ca nng dn tng ln sau khi gim cung. Chng ta c th kim chng iu ny bng vic tnh h s co gin ca cu theo gi ti im cn bng ban u:

eQ,P =

Vy, ti im cn bng ny cu km co gin theo gi nn khi gim cung lm gi tng s lm cho tng doanh thu cho nh sn xut.

VII.4. QUY NH GI C BNG LUT PHP


Trong c ch th trng, hu ht cc hng ha u c nh gi da trn quan h cung cu. Gi c hng ho c xc nh ti mc m lng cu bng vi lng cu. Tuy nhin, do nhng mc tiu iu tit v m nht nh, s can thip ca chnh ph vo th trng l iu khng th trnh khi, thm ch ti M v cc nc c nn kinh t th trng pht trin khc, s can thip ny cng din ra kh ph bin. Bn cnh vic tr cp, nh thu, cc chnh ph cn can thip trc tip vo th trng bng cc bin php kim sot gi. l nhng quy nh v lut l ca chnh ph cn tr vic hng ho, dch v c mua bn gi cn bng trn th trng. Cc bin php kim sot gi c th l gi trn hay gi sn. Gi trn l mc gi cao nht m hng ha, dch v c cho php bn v gi sn l mc gi thp nhtm hng ha, dch v c cho php bn . Nu khng c s iu tit ca chnh ph, th trng s n nh ti mc gi v sn lng cn bng ln lt l PE v QE (hnh 2.16). Gi s chnh ph cho rng mc gi PE nh vy l qu cao v c th mt s ngi ngho khng th mua c hng ha vi mc gi . V vy chinh ph quy nh mc gi trn PCP < PE v khng cho php ngi bn bn vi gi cao hn mc gi . mc gi PCP, ngi bn mun bn vi s lng l QS. Trong khi , ngi tiu dng mun mua vi s lng l QD. iu ny s to ra s thiu ht hng ha trn th trng. Mt s nh cung ng c th tr li hng ha bn cho bn b, ch khng nht thit bn cho ngi ngho. Thm ch, mt s ngi c th nhn hi l cung hng ra ch en. Rt cuc, vic gi mc gi thp c th khng c li cho ngi ngho. Mt s ngi mua c hng ha gi thp hn s c li, trong khi nhng ngi khc s thit hi do khng mua c hng. Do vy, vic ban hnh chnh sch gi trn cn phi i km vi nhng bin php gii quyt hu qu ca n. Thng thng, gii quyt lng thiu ht, chnh ph cc nc p dng cc bin php sau: Bn hng theo tem phiu: ch c nhng ngi c tem phiu mi c mua hng. Tem phiu l nhng loi giy t chng nhn quyn u tin ca ngi cm n. Hn ch khu phn: mi ngi tiu dng ch c mua mt s lng hng ha nht nh ch p ng nhu cu thit yu ca mnh. 46

TOP

Dng qu d tr quc gia hay nhp khu t nc ngoi: chnh ph c th m qu d tr hay nhp khu b p lng thiu ht trn th trng.

nc ta, trong nhng nm trc 1986, chnh ph thng nh gi thp cho hu ht cc mt hng tiu dng. V vy, trn th trng thng xuyn xut hin tnh trng thiu ht hng ha. gii quyt tnh trng thiu ht, chnh ph phn phi hng theo ch , h khu.

Trong trng hp chnh ph mun bo h nh sn xut, chnh ph s p t mc gi sn cao hn gi cn bng. Chng hn, trong nhng nm gn y, chnh ph thng p dng gi sn cho la go gip nng dn. Gi cao s l ng lc gip cc nh cung ng bn hng ra th trng nhiu hn. Trong khi , ngi tiu dng mun mua t li, lm xut hin tnh trng d tha trn th trng. gii quyt tnh trng d tha, chnh ph c th p dng cc bin php: thu mua d tr, khuyn khch xut khu, hn ch cung, v.v. CU HI THO LUN TOP 1. Nhng nhn t no c th lm tng cu i vi la go, xng du, qun o, o qun Vit Tin, xe gn my, xe Dream. 2. Gi s cc yu t khc l khng i, ta c bn qui lut ca cung - cu nh sau: 47

(a) S gia tng ca cu lm tng gi v tng s cu. (b) S gia gim ca cu lm _____ gi v ______ lng cu. (c) S gia tng ca cung lm gim gi v tng lng cu. (d) S gia gim trong cung lm _____ gi v ______ lng cu. 3. Hy dng th v cung - cu m t tc ng ca tng s kin sau y n gi v s lng xe gn my c mua bn trn th trng: (a) Gi xng tng ln. (b) H thng xe but pht trin tt hn. (c) Mc thu nhp trung bnh ca ngi dn tng ln. (d) Chnh ph tng thu i vi sn xut xe gn my. 4. Hy dng th v cung - cu gii thch ti sao khi trng ma, gi la thng c xu hng gim v ngc li khi mt ma gi la c xu hng tng. 5. Khi bn v mc hc ph, mt cn b qun l ca mt trng i hc cho rng cu i vi vic nhp hc hon ton khng co gin theo gi. chng minh, cn b ny nhn xt rng d trng i hc ny tng gp i tin hc ph (theo gi tr thc) trong 15 nm va qua, song s sinh vin cng nh cht lng sinh vin np n vo hc khng h gim. Bn c ng vi lp lun ny khng? 6. Hy gii thch ti sao co gin ca cu trong di hn khc vi trong ngn hn? Hy xem xt hai hng ha: khn tay giy v ti vi. M t s thay i ca co gin trong di hn ca hai hng ha ny. 7. Gi s chnh ph n nh mc gi trn cho tht b v g di mc gi cn bng. Hy gii thch v sao s xy ra tnh trng khan him cc hng ha ny v nhng yu t no s nh hng n qui m ca s khan him ny? Nu tht b l khan him th iu g s xy ra i vi gi tht heo? 8. Trong nhng tp hp hng ha sau y, tp hp no l hng thay th v tp hp no l hng b sung? a. Lp ton v lp kinh t b. Bng v vt chi qun vt c. Tht b v tm d. Chuyn i bng my bay v bng tu ha n cng mt a im. 9. Trong hnh v di y, ng cu ca bt dch chuyn t D0 n D1. Cc yu t no c th gy ra s dch chuyn ?
D0 a. S gim gi ca nhng hng ha thay th cho bt b. S gim gi ca nhng hng ha b sung cho bt c. S gim gi ca nhng nguyn vt liu dng sn xut D1 bt S d. S gim thu nhp ca ngi tiu dng (gi s bt l hng th cp) e. Gim thu sut thu GTGT f. S gim thu nhp ca ngi tiu dng (gi s bt l hng bnh thng) g. C chng trnh qung co v bt 10. Nhng hng ha di y bn cho l hng th cp hay hng bnh thng? a. Ti-vi mu b. C ph c. Go d. Ti-vi en trng c. Lp xe p li 11. S kin no di y c th l nguyn nhn lm tng gi nh? a. Vic xy nh gim i b. Cc t chc xy dng nh tng vic cho thu nh c. Tng tin li th chp

48

d. Cc c quan chnh quyn sn sng tng vic bn nh cng cho nhng ngi mun thu. 12. Minh ha s thay i gi ca mt hng c lin quan n vic dch chuyn ng cu theo tnh cht lin quan (thay th hay b sung) ca cc hng ha. 13. Theo bn, trong nhng cp hng ha di y, mt hng no c co gin cao hn? Ti sao? a. Nc hoa v mui b. Thuc khng sinh v kem n c. Xe gn my v v xe gn my d. Sa Vinamilk v sa C gi H Lan 14. Nu gi ca mt hng ha gim t 200 n v tin xung cn 180 n v tin, lng cu ca hng ha ny s phi tng ln bao nhiu phn trm doanh thu ca ngi bn khng i? 15. Nu thi tit thun li lm dch chuyn ng cung i vi la go mt on bng 10% ti mi mc gi, th th thi tit thun li s lm tng sn lng cn bng v la thm t hn 10%. ng cung trong trng hp ny phi c hnh dng g? Hy gii thch ti sao ng cung dch chuyn nhiu hn sn lng cn bng. 16. Hy dng th v cung cu m t din bin ca gi c ca xe gn my trong ngn hn v trong di hn khi thu nhp ca ngi tiu dng nc ta tng n nh trong thi gian gn y. BI TP 1. Gi s c cc s liu sau v lng cung v cu ca u phng rang trn th trng
Gi (n v tin) 8 16 24 32 40 QD (triu hp/nm) 70 60 50 40 30 QS (triu hp/nm) 10 30 50 70 90

TOP

a. b. c. d. e.

Hy v ng cu v cung ca u phng rang? Nu gi c nh mc 8 n v tin (vt) th tha hay thiu l bao nhiu? Nu gi c nh mc 32 vt th tha hay thiu l bao nhiu? Hy tm gi v sn lng cn bng. Gi s, sau khi thu nhp ca ngi tiu dng tng, th cu tng ln 15 triu hp/nm. Tm gi v sn lng cn bng mi. V hnh. 2. Gi s c cc s liu sau v cung v cu ca hng ha X:
Gi (n v tin) 15 16 17 18 19 20 Lng cu (n v/nm) 50 48 46 44 42 40

Lng cung (n v/nm)


35 38 41 44 47 50

V th ca cung v cu i vi hng ha ny? Xc nh gi v s lng cn bng? Gi s chnh ph nh thu 5 n v tin trn mi n v sn phm.
a. b.

49

Hy v li ng cung sau khi nh thu. Tc l mi quan h gia lng cung v gi m ngi tiu dng mua? d. Xc nh gi v s lng cn bng mi? 3. Hm s cu v cung ca lng thc trn th trng c dng: QD = 120 -20P QS = -30 +40P a. Xc nh gi v sn lng cn bng trn th trng. V th minh ha im cn bng ca th trng. Tnh h s co gin ca cu theo gi ti im cn bng. Ti im cn bng, mun tng doanh thu th nh sn xut nn tng hay gim gi v tng hay gi sn lng? b. Gi s nh nc quy nh mc gi l l 4 n v tin th lng tha hay thiu lng thc trn th trng l bao nhiu? c. Gi s do dn s tng nhanh lm cho cu tng thm 30. Tm gi v sn lng cn bng mi. 4. Hm s cu v cung ca mt hng ha nh sau: QD= 80 - 10P QS= -70 + 20P a. Xc nh gi v sn lng cn bng trn th trng. Nu gi c quy nh l 3 n v tin th trn th trng sn phm s d tha hay thiu ht? Bao nhiu? Tnh h s co gin ca cu theo gi ti im cn bng. Mun tng doanh thu th ngi bn nn tng hay gim gi v tng hay gim sn lng? b. Gi s chnh ph nh thu 3 n v tin trn 1 n v hng ha bn ra. Tnh gi v sn lng cn bng mi. Tnh s thu m ngi mua v ngi bn phi chu. c. Gi s do ci tin cng ngh nn cc nh sn xut cung ng nhiu hn. D on s thay i ca gi v sn lng cn bng. V th minh ha hin tng ny? 5. Lng la go sn xut trong nc ta dng tiu dng trong nc v xut khu. Gi s hm tng cu v la go l QD = 3.550-266P, v hm cu trong nc l Qd = 1.000-46P. Hm s cung trong nc QS = 1.800+240P. Gi s cu xut khu gim 40%. (n v tnh Q l 10 tn v P l ngn ng/kg) a) Cc nng dn u quan tm n vic gim cu xut khu ny. iu g s xy ra i vi gi th trng t do Vit Nam. Cc nng dn c nguyn nhn lo lng khng? b) Gi s chnh ph m bo mua ht lng la tha khi tng gi ln 3.000 ng/kg. Chnh ph phi mua bao nhiu go v bao nhiu tin? c) Nu chnh ph nh thu 500 ng/kg th gi v sn lng cn bng mi l g? 6. Su ring l c sn ca Cng ty xut khu Vina. Gn y do vn vn chuyn c ci thin, ngi ta m rng th trng sang Chu u. nh gi kh nng xut khu ca loi tri cy ny, Cng ty Vina thm d kho st th trng. C hai cuc thm d trin khai ti Anh v Thy S. Kt qu cho thy hm s cu c dng: Ti Anh: P = -1/100Q + 20 Ti Thy S: P = -1/200Q + 15 a. V th hai hm s cu ny. H s co gin ca hai th trng ny c bng nhau khng? b. Hin nay, mc cung su ring trn ton th gii l Q = 1100. Xc nh gi bnh qun trn th trng th gii theo kt qu Anh v Thy S. Tnh h s co gin trong hai trng hp? c. Da trn h s co gin hy d on thu nhp ca nng dn nu Q = 1150. d. Theo Tng cng ty th nu c mt chin dch qung co rm r TS th hm cu s thnh: P = -1/100Q + 25 Trong trng hp ny, gi v h s co gin s thay i nh th no?
c.

50

e.

Trc s thay i ca hm cu nh trn, liu c vin cnh tt p khng nu mc cung su ring tng trong nhng nm ti. 7. Gi s hm cung v cu ca kh t trn th trng th gii nm 1975 nh sau: QS = 14 + 2PG + 0,25P0 QD = -5PG + 3,75P0 Trong : PG (-la/n v) l gi kh t v P0 l gi du. Gi du ang l 8 la. a. Mc gi trn th trng t do ca kh t l bao nhiu? b. Gi s chnh ph iu tit gi mc 1,5 la th lng thng d hay thiu ht trn trng kh t l bao nhiu? c. Gi s chnh ph khng iu tit. Nu gi du tng t 8 ln 16 la th iu g s xy ra vi gi v sn lng trn th trng t do ca kh t. 8. Hm s cu ca mt hng ha trn th trng l: QD = 1000 - 4P. Hy tnh h s co gin im ca cu theo gi khi gi l 25 vt v khi l 200 vt. Doanh thu ca ngi bn s tng hay gim khi gi gim nh trn? 9. Do chnh ph ngng tr cp cho ngnh xe but cng cng thnh ph, cng ty vn ti tng gi v xe but thm 75%. Sau nm u tin, cng ty vn ti bo co doanh thu tng thm 52%. a. Hy s dng nhng s liu ny c lng phn trm st gim ca lng hnh khch do gi v tng. b. Hy c lng h s co gin ca cu theo gi. 10. Hm s cu ca la hng nm c dng: QD = 600 - 0,1P Trong : n v tnh ca Q l tn v P l ng/kg Sn lng thu hoch la nm nay QS = 500. a) Xc nh gi la trn th trng. Tnh h s co gin ca cu theo gi. V th. b) bo h sn xut chnh ph n nh mc gi ti thiu l 1500/kg v cam kt mua ht phn la d. Vy chnh ph phi mua bao nhiu la v chi bao nhiu tin? Trong trng hp chnh ph khng can thip vo th trng m tr cp cho nng dn 500/kg theo khi lng bn ra. Tnh s tin m chnh ph phi tr cp. Chnh ph nn chn gii php n nh gi hay tr cp? MT S THUT NG
Thut ng Cu v cung S cu v s cung ng cu v ng cung Gi v sn lng cn bng D cu v d cung Hng bnh thng v hng th cp Hng b sung v hng thay th co gin ca cu theo gi Vit tt Nguyn ting Anh

Demand and supply QD v QS Quantity demanded and quantity supplied Demand curve and supply curve Equilibrium price and quantity Excess demand and excess supply Normal goods and inferior goods Complements and substitutes eQ,P Price elasticity of demand

51

CHNG 3

L THUYT V HNH VI CA NGI TU DNG


I. HU DNG 1. TNG HU DNG 2. HU DNG BIN II. NG BNG QUAN TRONG HU DNG 1. CC LOI GI THIT TRONG THNG K 2. T L THAY TH BIN (MRS) 3. MI QUAN H GIA HU DNG BIN V T L THAY TH BIN 4. NG BNG QUAN I VI CC S THCH KHC NHAU III. NG NGN SCH HAY NG GII HN TIU DNG 1. NG NGN SCH 2. TC NG CA S THAY I V THU NHP V GI C I VI NG NGN SCH IV. NGUYN TC TI A HA HU DNG 1. NGUYN TC TI A HA HU DNG 2. CHNG MINH NGUYN TC TI A HA HU DNG BNG PHNG PHP LAGRANGE 3. GII THCH NGUYN TC TI A HA HU DNG BNG TRC QUAN 4. MT S TH D V. NH HNG CA THU NHP N S LA CHN CA NGI TIU DNG VI. NH HNG CA GI C N S LA CHN CA NGI TIU DNG VII. NG CU CA TH TRNG VIII. THNG D TIU DNG CU HI THO LUN BI TP MT S THUT NG

CHNG 3

L THUYT V HNH VI CA NGI TIU DNG


52

Trong chng ny chng ti gi nh l ngi tiu dng c gng em li li ch ti a cho bn thn h bng cch s dng mt s lng ngun lc nht nh no . Ngha l, trong s nhng hng ha m ngi tiu dng c th mua c, h s chn nhm hng ha c kh nng mang li cho h s tha mn ti a. V th, mc tiu ca chng ny l nhm nghin cu cch thc ngi tiu dng s dng thu nhp ca mnh ti a ha s tha mn ca bn thn. Trong iu kin gii hn v thu nhp, khi mua mt hng ha no , ngi tiu dng s cn nhc xem liu rng hng ha c tha mn cao nht nhu cu ca h khng. Chng ny cng s gii thch s la chn ca ngi tiu dng s b nh hng ca gi hng ha, thu nhp, th hiu, v.v. ra sao. I. HU DNG Tt c cc loi hng ha, dch v u c kh nng tha mn t nht mt nhu cu no ca con ngi. Th d, my ht a CD c th tha mn nhu cu nghe nhc; cm v bnh m c th tha mn cn i ca con ngi; qun o m gip con ngi chng c rt, v.v. Nh th, cc nh kinh t cho rng hng ha, dch v c tnh hu dng. Trong kinh t hc, thut ng hu dng c dng ch mc tha mn ca con ngi sau khi tiu dng mt s lng hng ha, dch v nht nh. L thuyt v hnh vi ca ngi dng c bt u vi ba gi thit c bn v th hiu con ngi. Nhng gi thit ny ph hp trong hu ht cc trng hp. (1) Ngi tiu dng c th so snh, xp hng cc hng ha theo s a thch ca bn than hay mc hu dng m chng em li. C ngha l khi ng trc hai hng ha A v B, ngi tiu dng c th xc nh c h thch A hn B, hay thch B hn A hay bng quan[1] gia hai hng ha ny. Khi A c a thch hn B c ngha l A mang li mc tha mn cao hn B. Lu rng s so snh v s thch ny hon ton khng tnh n chi ph. Th d, v mt s thch, mt ngi thch n ph hn n bnh m nhng khi tnh n chi ph, ngi ny li mua bnh m v gi bnh m r hn gi ph. (2) Th hiu c tnh "bc cu". Nu mt ngi no thch hng ha A hn hng ha B, v thch hng ha B hn hng ha C, th ngi ny cng thch hng ha A hn hng ha C. Th d, mt c nhn thch xe Honda hn xe Suzuki v thch xe Suzuki hn xe Yamaha th xe Honda cng c thch hn xe Yamaha. Gi thit ny cho thy s thch ca ngi tiu dng c tnh nht qun, khng c s mu thun. (3) Trong mt chng mc nht nh, ngi tiu dng thch nhiu hng ha hn t. Tt nhin y phi l nhng hng ha c mong mun, ch khng phi nhng hng ha khng mong mun nh nhim khng kh, rc ri, bnh tt, v.v. R rng, ngi tiu dng cm thy tha mn hn khi tiu dng nhiu hng ha, dch v hn. Th d, mt c nhn s thch c hai chic xe gn my hn l c mt, thch c ba b qun o hn l hai, v.v. Ba gi thit ny to thnh c s ca l thuyt v hnh vi ca ngi tiu dng. C hai khi nim v hu dng m cc nh kinh t thng cp n. l tng hu dng v hu dng bin. Nhng khi nim ny th rt n gin, song chng gp phn rt quan trng trong vic xy dng cc l thuyt kinh t hc. V vy, ta ln lt nghin cu hai khi nim ny. I.1. TNG HU DNG TOP Trong thc t, hu dng khng th quan st cng nh khng th o lng c m n ch c suy din t hnh vi ca ngi tiu dng. Chng ta gi nh l ngi tiu dng c th xp hng hu dng. Ngha l, ngi tiu dng c th bit c l hng ha ny mang li li ch cao hn hng ha kia nhng h khng bit chnh xc l cao hn bao nhiu. Trong trng hp l tng, chng ta gi s hu dng c th c o lng bng s v n v ca php o lng ny l n v hu dng (vhd). Th d, ngi tiu dng c th ni rng mt chuyn ngh mt n Nha Trang c mc hu dng l 500 vhd; trong khi mt chuyn n Lt tng ng vi 800 vhd. Vy, chng ta c th bit c ngi tiu dng thch 53

Lt hn Nha Trang v i du lch Lt mang li s tha mn cao hn i Nha Trang. Hay khi xem mt b phim, mt c nhn t mc hu dng l 10 vhd, trong khi n mt ba n ch mang li cho anh ta 8 vhd. R rng, c nhn ny thch xem phim hn n. Trong chng ny, chng ta gi s l hu dng c th o lng c bng vhd v do vy ta c th so snh mc a thch ca tp hng ha ny so vi tp hp kia. Cc nh kinh t nh ngha tng hu dng nh sau: tng hu dng l ton b lng tha mn t c do tiu dng mt s lng hng ha hay mt tp hp cc hng ha, dch v no trong mt khong thi gian nht nh. Tng hu dung c k hiu l U. Khi nim v hu dng dng tm tt cch xp hng cc tp hp hng ha theo s thch. Nu nh vic mua mt b qun o lm cho c nhn tha mn hn mua hai quyn sch th tng hu dng t mt b qun o cao hn hai quyn sch. Chng ta hy xem xt mt v d sau v hu dng t c khi mt c nhn tiu dng mt s lng hng ha X nht nh (chng hn nh s bt cm trong mt ba n). Ct (1) ca bng 3.1 biu din s lng hng ha X (s bt cm) c tiu dng; ct (2) cho bit tng hu dng t c tng ng vi s lng hng ha X trong ct (1). Khi khng n mt bt cm no, c nhn khng c c s tha mn no. Khi n bt cm th nht, c nhn c c 4 vhd. Bt cm ny s tha mn cn i ca c nhn ny rt nhiu. Sau bt cm th nht, cn i ca c nhn ny c gii ta phn no nhng cha hon ton nn c nhn tip tc n. Nu c nhn tip tc tng tiu dng hng ha ny, th tng hu dng t c s tng. Tuy nhin, n bt cm th nm, hu dng t mc ti a l 10 v khng tng na. Nu c nhn ny tip tc tiu dng thm th hu dng khng nhng khng tng m cn c th st gim. Bng 3.1. Tng hu dng v hu dng bin khi s dng hng ha X
Lng SP tiu dng (X) (1) 0 1 2 3 4 5 6 7 Tng hu dng U(X) (2) 0 4 7 9 10 10 9 7 Hu dng bin MU(X) (3) Na 4 3 2 1 0 -1 -2

Nh vy, mc hu dng m mt c nhn c c t vic tiu dng ph thuc vo s lng hng ha, dch v m c nhn tiu dng. Theo , chng ta c khi nim v hm hu dng. Hm hu dng biu din mi lin h gia s lng hng ha, dch v c tiu dng v mc hu dng m mt c nhn t c t vic tiu dng s lng hng ha, dch v . Hm hu dng thng c vit nh sau: . (3.1)

54

Trong : U l tng mc hu dng t c v X l s lng hng ha tiu dng.[1] Lu l trong trng hp ny X va c dng ch tn mt hng ha no v cng ng thi ch s lng c tiu dng ca hng ha . Nu mt c nhn tiu dng mt tp hp hai hay nhiu hng ha: X, Y, Z, ... th hm tng hu dng c dng: . (3.2) I.2. HU DNG BIN TOP Ct th (3) trong bng 3.1 cho ta bit phn thay i ca tng hu dng khi c nhn n thm mt bt cm, ta gi l hu dng bin. Khi c nhn n bt cm bt cm th nht, hu dng tng t 0 n 4; ta ni hu dng bin ca bt cm ny l 4. n thm bt cm th hai, hu dng tng t 4 ln 7, nn hu dng bin ca bt cm ny l 3, v.v. Hu dng bin l phn thay i trong tng s hu dng do s dng thm hay bt mt n v sn phm hay hng ha no . Hu dng bin c k hiu l MU. Theo nh ngha ny, ta c th vit: . (3.3) Theo cng thc ny, hu dng bin chnh l o hm ca tng hu dng theo s lng hng ha X. Ni cch khc, tng hu dng chnh l tng (tch phn) ca cc hu dng bin. V th, ta c th vit: Nu hm hu dng l mt hm s ri rc (nh trong bng 3.1), ta c th tnh hu dng bin theo cng thc sau: . (3.4) Trong : MU(Xn) l hu dng bin ca n v sn phm th n; U(Xn) v U(Xn-1) l tng hu dng do tiu dng ln lt n v n - 1 n v sn phm. Bt cm u tin c hu dng bin l 4, bt th hai c hu dng bin l 3, v.v., bt th by c hu dng bin l -2. Hu dng bin c xu hng gim dn khi s lng hng ha, dch v c tiu th tng ln. y l quy lut hu dng bin gim dn. Bt cm u tin s tha mn cn i ca c nhn rt nhiu nn hu dng do n mang li s cao (4 vhd). n bt th hai, cn i phn no c gii ta nn hu dng mang li ca bt ny s thp hn bt u (3 vhd). Cho n bt cm th nm, cn i c th c tha mn hon ton nn n khng lm tng thm hu dng cho c nhn ny. Nu tip tc n, hu dng bin c th m v tng hu dng b st gim. Quy lut hu dng bin gim dn ny cng ph hp cho hu ht cc trng hp tiu dng nhng hng ha khc. Thng thng, mt c nhn ch tiu dng thm hng ha, dch v khi hu dng bin vn cn gi tr dng bi v mt ngi ch tiu dng khi cn tha mn thm t hng ha, dch v. C ngha l trong th d trn, c nhn ny s dng bt cm th t hay ti a l bt th nm ch khng phi l bt th su, th by, v.v. Do , cc hm s (3.1), (3.2) c gi nh l cc hm s lin tc v c o hm ring theo cc bin X, Y, Z, ... l cc hm s lin tc v c gi tr dng gim dn. II. NG BNG QUAN V HU DNG II.1. CC LOI GI THUYT TRONG THNG K Chng ta c th biu din th hiu ca ngi tiu dng bng th thng qua cc ng bng quan v hu dng. ng bng quan (v hu dng) l ng tp hp cc phi hp 55

khc nhau v mt s lng ca hai hay nhiu loi hng ha, dch v to ra mt mc hu dng nh nhau cho ngi tiu dng. By gi, chng ta hy xem xt s tha mn ca mt c nhn khi tiu dng cc tp hp hng ha khc nhau. Gi s mt c nhn tiu dng cc tp hp gm hai loi hng ha l xem phim v ba n. S ba n v s ln xem phim c biu din trn hai trc ca hnh 3.1. V mt s thch, c nhn s xp hng cc tp hp hng ha nh sau:

Mi im trong hnh 3.1 biu din mt tp hp c th ca ba n v xem phim. Gi s chng ta bt u ti im A. Bi v ngi tiu dng thch nhiu hn t, nn nhng im nm v pha ng - bc ca im A, nh im C chng hn, s c c nhn ny thch hn. S lng xem phim v ba n trong tp hp C u nhiu hn so vi im A. Vy, khi tiu dng tp hp hng ha C, s tha mn ca c nhn ny s cao nn tng hu dng t c s cao hn tp hp im A. Ngc li, vng nm v pha ty - nam ca im A s km c a thch v c s lng ca c hai loi u t hn im A. Ti cc im nm trong vng c nh du hi (?), chng ta khng xc nh c c nhn thch im A hay cc im nm trong cc vng ny v nhng tp hp hng ha ny trong nhng vng ny c hng ha ny nhiu hn ti im A nhng hng ha kia li t hn. Ch c tiu dng ti nhng im nm trong vng (?) c nhn mi c th bng quan so vi im A. V vy, ch c nhng im nm trong vng (?) mi c th cng nm trn mt ng bng quan vi im A. Nh vy, gi mc hu dng khng i, c nhn mun tiu dng sn phm ny nhiu hn th phi gim bt sn phm kia. Hay l, s lng hai sn phm c tiu dng phi c s nh i vi nhau th hu dng t c mi khng i. Bng 3.2 biu din cc tp hp s ba n v s ln xem phim c th to ra cng mt mc hu dng, l 10 chng hn, cho mt c nhn no . Bng 3.2. Cc tp hp hng ha to ra cng mt mc hu dng
Tp hp A B C D S ba n (X) 1 2 3 5 S ln xem phim (Y) 5 3 2 1 Hu dng (U) 10 10 10 10

ng bng quan s c hnh dng nh hnh 3.2, l cc ng cong dc xung v li v pha gc ta . Chng ta nhn thy rng mt mc hu dng hay mc tha mn c th c th c to ra t nhiu tp hp hng ha khc nhau. 56

Gi s mt c nhn tiu dng hai loi hng ha X v Y. Phng trnh ca ng bng quan i vi hai loi hng ha X v Y s c dng: (3.5) Trong : U0 l mt mc hu dung no , ch c s lng X v Y thay i t hu dng U0. T , ta c th v cc ng bng quan nh sau:

Hnh 3.2 biu din ba ng bng quan th hin ba mc hu dng khc nhau: U1, U2 v U3. Cc ng bng quan ny c cc c trng nh sau: 1. Theo nh ngha ca ng bng quan th tt c nhng phi hp trn cng mt ng cong mang li mt mc hu dng nh nhau. Chng hn, hai im A (ng vi s lng tiu dng ca sn phm l XA v YA) v im B (ng vi s lng tiu dng ca sn phm l XB v YB) trn ng bng quan U1 s cng mang li mc hu dng l U1. 2. Tt c nhng phi hp nm trn ng bng quan pha trn (pha di) em li hu dng cao hn (thp hn). Chng hn, cc im nm trn ng U3 s mang li hu dng cao hn cc im nm trn ng U2 hay U1. Chng ta c th thy r iu ny khi so snh mc hu dng ti im C v D. Ti im D, tp hp hng ha X v Y m c nhn tiu dng u nhiu hn im C nn hu dng ti im cao hn im C. Nh vy, ng U2 c mc hu dng cao hn U1, tng t ta cng chng minh c U3 > U2. 3. ng bng quan thng dc xung v hng bn phi v li v pha gc ta . Khi tiu dng nhiu hng ha X th mc hu dng mang li do hng ha X s tng ln, song c nhn ny phi ng thi phi gim i mt s hng ha Y gi hu dng khng i. Do vy, s lng hng ha X v Y c s nh i ln nhau. ng cong li v pha gc ta c ngha l dc ca ng cong gim dn v pha phi. Tnh cht ny c th c gii thch bng quy lut gim dn ca t l thay th bin (s c trnh by trong phn sau). 4. Nhng ng bng quan khng bao gi ct nhau. iu ny c gii thch nh sau. Hnh 3.3 cho thy hai ng bng quan U v U' ct nhau. Khi , c nhn s bng quan gia hai im A v B v A v B cng nm trn ng U. Tng t, c nhn cng bng quan gia hai im B v C v hai im ny cuing nm trn ng U. T , c nhn ny s bng quan gia hai im A v C. iu ny v l v hu dng khi tiu dng tp hp hng ha ti C phi cao hn im A v ti C c hai loi hng ha X v Y u nhiu hn ti im A. Nh vy, cc ng bng quan khc nhau khng bao gi ct nhau. 57

II.2. T L THAY TH BIN (MRS) TOP Theo c trng th ba nu trn, ng bng quan c dc i xung v pha phi. By gi, chng ta hy xem xt iu c ngha g trong nghin cu th hiu ca ngi tiu dng. Gi s mt c nhn tiu dng cc tp hp hng ha gm xem phim v ba n nm trn mt ng bng quan U0 nh sau: Bng 3.3. Cc tp hp hng ha nm trn mt ng bng quan
Tp hp A B C D Ba n (X) 1 2 3 5 Xem phim (Y) 5 3 2 1 T l thay th bin (MRS)

Khi di chuyn dc theo ng cong U0, s ba n tng ln, trong khi s ln xem phim gim xung cc im vn cn nm trn ng cong. Do , ta thy c s nh i gia hai hng ha X v Y gi mc hu dng khng i. Di chuyn t im A n im B, c nhn ny sn sng nh i hai ln xem phim cho mt ba n. Ta gi t l thay th bin ca xem phim cho ba n l 2. Tng t, di chuyn t B n C, t l thay th bin l 1, v.v.

58

Nh vy, t l thay th bin ca hng ha Y cho hng ha X l s lng hng ha Y m c nhn phi bt i tng thm mt n v hng ha X m khng lm thay i hu dng. Cng thc tnh hu dng bin l nh sau:

(3.6) Trong , MRS l t l thay th bin. K hiu th bin l da cho thy vic tnh ton t l thay

trn ng bng quan vic s dung du tr (-) trong cng thc (3.6) l gi cho t l thay th bin c gi tr dng. V vy, t l thay th bin cho bit ln ca s nh i gia hai loi hng ha. Cn c vo cng thc ny, ta c th thy nghch du vi dc ca ng bng quan ti mt im no chnh l t l thay th bin gia hai sn phm Y v X ti im . S thch ca ngi tiu dng cho thy quy lut thay th bin gim dn: gi mc hu dng khng i, ngi tiu dng cn phi hy sinh mt khi lng gim dn ca mt hng ha sau t c s gia tng mt khi lng tng ng ca mt hng khc. Bt u t im A (tng ng vi tp hp A trong bng 3.2), gi s c nhn xem phim nm ln v ch mt ba n mt tun. Vi s ba n t i, c nhn ny s rt i. Trong khi s ln xem phim tng i nhiu, c nhn ny s khng cn thch th lm i vi xem phim. Do , anh ta s sn sng hy sinh mt s lng ln s ln xem phim c thm mt ba n. Khi s ba n tng dn, c nhn s bt u cm thy chn ngn vic n. Trong khi , s xem phim gim xung lm c nhn mong mun c xem phim nhiu hn. Do vy, c nhn s sn sng thay th mt lng t dn s ln xem phim cho ba n khi s ba n tng ln. iu ny chng t t l thay th bin gim dn khi s lng ca mt hng ha tiu dng tng dn. Theo cng thc (3.1), t l thay th bin cng chnh l nghch du vi dc ca ng bng quan. Khi t l thay th bin gim dn, ln ca dc ca ng bng quan cng s gim dn. iu ny gii thch ti sao ng bng quan li v pha gc ta . II.3. MI QUAN H GIA HU DNG BIN V T L THAY TH TOP BIN T l thay th bin dc theo ng bng quan c lin quan n hu dng bin ca hng ha. Khi gim tiu dng hng ha Y mt lng l , mc tha mn ca c nhn ny s gim i mt lng . Lng gim st ca hu dng ny s c thay th bng vic tng tiu dng hng ha X mt lng lng hu . Lng hu dng tng thm t vic tng X Do vy. . T y, ta suy ra: 59 (3.7) phi b p va

dng mt i t vic gim Y

(3.8)

V vy, t l thay th bin ca X cho Y bng vi t s ca hu dng bin ca X v Y. Ta cn c th chng minh c (3.8), bng phng php i s nh sau. Gi s mt c nhn c hm s hu dng tng ng vi ng bng quang U0 nh sau: U0 = U(X,Y). V trn mt ng bng quan tng hu dng l khng i khi lng tiu th ca X v Y thay i nn:

Nh th, ta c kt qu ging nh trn. Th d. Gi s mt c nhn no c phng trnh hu dng nh sau: . Gi s vi mc hu dng . ta c:

T ng thc ny ta suy ra

Nh th:

. Nhn xt: + Ti im (X,Y) = (5, 20): MRS = 100/25 = 4. ng bng quan ti im ny l rt dc v c nhn ny ngay ti im ny sn sng thay th 4 n v sn phm Y cho mt n v sn phm X. + Ti im (X,Y) = (20, 5): MRS = 100/400 = 1/4. Ti im ny ng bng quan tr nn phng hn v c nhn ny ch sn sng thay th 0,25 (1/4) n v sn phm Y cho 1 n v sn phm X. Vy, khi s lng hng ha X m c nhn tiu dng tng dn, t l thay th bin ca n gim dn. II.4. NG BNG QUAN I VI CC S THCH KHC TOP 60

NHAU Mi c nhn c s thch khc nhau v cc loi hng ha. ng bng quan c th biu din s khc nhau v s thch ca ngi tiu dng. By gi ta xt ng bng quan i vi hai loi sn phm l ba n v v xem phim ca mt ngi hu n v mt ngi thch xem phim. S thch ca ngi tiu dng c biu th thng qua s nh i gia s lng cc hng ha m h s dng. gi mc hu dng khng i, mt ngi hu n s hy sinh mt s lng ln cc ln xem phim c thm mt ba n. Hu dng c c t mt ba n tng thm bng vi lng hu dng gim i t nhiu ln xem phim nn c nhn sn sng nh i nhiu ln xem phim c thm mt ba n. Do vy, t l thay th bin cho ba n rt ln nn ng bng quan ca ngi ny dc hn. Ngc li, mt ngi thch xem phim s hy sinh nhiu ba n c thm mt v xem phim. T l thay th bin cho ba n ca ngi ny rt thp. Do vy, ng bng quan ca ngi ny phng hn so vi ngi kia (hnh 3.5).

Th d: Thit k mt loi xe gn my mi. Gi s mt nh sn xut xe gn my mun thm d th hiu ca ngi tiu dng trc khi thit k mt loi xe mi. Hai tiu chun quan trng trong thit k xe c a ra l kiu dng v hiu nng ca xe gn my. Kiu dng ca xe lin quan n hnh dng, mu m bn ngoi ca xe. Cn nhng vn xt n trong hiu nng gm bn v sc mnh ca ng c, tiu hao nhin liu, v.v. Mt cuc thm d kin khch hng s c t chc nhm tm hiu xem khch hng ch trng kiu dng hay hiu nng hn. Nhng khch hng ch trng kiu dng hn s c th sn sng t b mt s yu cu v mt k thut c c mt chic xe p. Ngc li, nhng ngi quan tm n hiu nng s sn sng t b mt s tiu chun v mt hnh thc c mt chic xe bn, mnh m, v.v. Hnh 3.6 m t s thch ca cc nhm khch hng khc nhau.

61

Vic nhn bit c s thch ca ngi tiu dng s gip nh sn xut c chin lc sn xut ng n. Thc t cho thy nu ngi tiu dng quan tm n kiu dng, h s sn sng chi nhiu tin hn cho mt chic xe c kiu dng p v ngc li. iu ny s c thy r khi chng ta kho st nguyn tc ti a ha hu dng ca ngi tiu dng. III. NG NGN SCH HAY NG GII HN TIU DNG TOP III. 1. NG NGN SCH Khi kho st v s thch ca ngi tiu dng, ta b qua yu t chi ph chi cho cc hng ha, dch v. By gi, chng ta s xem xt ngn sch (hay s thu nhp c th chi xi hay thu nhp kh dng) ca ngi tiu dng s nh hng n s lng hng ha m ngi tiu dng c th mua nh th no. Chng ta tip tc vi v d ca chng ta v mt c nhn tiu dng hai hng ha l xem phim v ba n. Gi s c nhn ny c 50 n v tin v gi ca mt ln xem phim l 10 n v tin v ca mt ba n l 5 n v tin. C nhn ny c th mua c mt trong nhng tp hp hng ha nh trnh by trong bng 3.4. Bng 3.4. Nhng tp hp hng ha c th mua
Tp hp A B C D E F S ba n 0 2 4 6 8 10 S tin chi cho ba n 0 10 20 30 40 50 S ln xem phim 5 4 3 2 1 0 S tin chi cho xem phim 50 40 30 20 10 0 Tng s tin 50 50 50 50 50 50

Ti tp hp A, c nhn tiu xi ht s tin ca mnh cho xem phim. S v xem phim ti a c th mua c l nm v c nhn khng mua c mt ba n no. Ngc li, ti tp hp F, c nhn chi ht s tin cho ba n v mua c ti a 10 ba n. gia hai cc A v F, c nhn phn b mt s tin cho n v mt s tin cho xem phim v mua c mt trong cc tp hp hng ha nh B, C, D v E. Tng s tin chi cho hai hng ha l 50. Nhng tp hp ny c gi l gii hn tiu dng. ng ngn sch hay ng gii hn tiu dng l ng th hin cc phi hp khc nhau gia hai hay nhiu sn phm m ngi tiu dng c th mua vo mt thi im 62

nht nh vi mc gi v thu nhp bng tin (thu nhp kh dng) nht nh ca ngi tiu dng . By gi, chng ta xy dng phng trnh tng qut ca ng ngn sch. Gi s mt c nhn c mt s tin I tiu dng (ht) cho hai loi hng ha X (ba n) v Y (xem phim). Phng trnh ng gii hn tiu dng i vi hai hng ha X v Y c th c vit nh sau:

(3.9) Trong : I l thu nhp kh dng; PX v PY ln lt l n gi ca sn phm X v Y. Ta c th minh ha ng gii hn tiu dng bng hnh 3.7 vi X l s lng sn phm X v Y l s lng sn phm Y. Ti im A, ngi dng ht tin cho Y vy s lng Y c th mua c l

ti B ngi dng ht tin cho X, nh vy s lng X c th mua c l . Ni cc im ny li ta c ng ngn sch. Bt c im no nm pha ngoi ng ngn sch l khng th t c v c nhn khng c tin mua. Nhng im nm pha trong ng ngn sch l nhng tp hp hng ha m c nhn cha xi ht ngn sch sn c. Bng 3.4 m t mt s nh i gia hai hng ha xem phim v ba n. Nu c nhn mun mua nhiu ba n hn th phi gim bt s ln xem phim. C th, mi ln tng thm hai ba n, c nhn phi nh i ht mt ln xem phim. R rng, ln ca s nh i ca s ln xem phim cho ba n bng vi t gi ca ba n v v xem phim, l = 0,5. Trong hnh 3.7, t gi ca hai hng ha X v Y cng chnh l ln ca dc ca ng ngn sch. Tht vy, dc ca ng ngn sch bng chiu cao pha trc tung chia cho di trn trc honh v cng chnh l t s gia cc mc gi PX v PY (gi tng i ca hai mt hng).

dc ca ng gii hn tiu dng l:

(3.10) 63

Trong : S l dc ca ng gii hn tiu dng v PX, PY ln lt l gi ca hng ha X v Y. Du tr (-) trong cng thc trn cho bit dc ca ng ngn sch c gi tr m bi v ng ngn sch c hng i xung t tri sang phi. Nh vy, dc ca ng gii hn tiu dng l nghch du ca t gi ca hai hng ha X v Y. N biu din t l nh i gia X v Y, c ngha l khi mua thm mt n v hng ha X, c nhn phi gim bt n v hng ha Y. Chng hn, theo v d trong bng 3.4, chng ta c th xy dng phng trnh ca ng ngn sch trong trng hp ny nh sau: hay l .

Vi phng trnh ng ngn cch ng trn ta co th v ng ngn sch nh sau:

Di chuyn dc theo ng ngn sch ny, ng vi mi ln tng thm 2 n v X, c nhn phi mua t i 1 n v Y, hay vi t l nh i l III. 2. TC NG CA S THAY I V THU NHP V GI C I VI NG NGN SCH . TOP

T phng trnh (3.9), chng ta thy rng ng ngn sch ph thuc vo thu nhp v gi c ca cc hng ha. Khi nhng yu t ny thay i s lm ng ngn sch thay i. III.2.1. S thay i ca thu nhp Cng thc (3.10) cho thy rng dc ca ng ngn sch khng ph thuc vo thu nhp ca c nhn. V vy, thu nhp thay i s khng lm nh hng n dc ca ng ngn sch m s lm cho ng ngn sch tnh tin. Nu thu nhp ca c nhn tng ln, c nhn c th mua c nhiu hng ha hn ti cc mc gi cho trc, ng ngn sch s dch chuyn sang pha phi. Ngc li, khi thu nhp gim, ng ngn sch s dch chuyn v pha tri do c nhn mua c t hng ha hn. Hnh 3.9 m t tc ng ca s thay i ca thu nhp n ng ngn sch. Khi thu nhp ca c nhn tng ln t 50 n v tin thnh 80 n v tin, c nhn c th mua ti a 8 v xem phim nu phn b ht s tin cho xem phim, hay c th mua 16 ba n nu phn b ht tin cho n. V vy, ng ngn sch dch chuyn v pha phi. Cc tp hp hng ha c nhn c th mua u nhiu hn so vi mc thu nhp l 50 n v tin. Ngc li, ng 64

ngn sch s dch chuyn vo trong khi c nhn ch cn 30 n v tin. S lng hng ha c th mua c s t hn.

III.2.2. S thay i ca gi c hng ha Khi t gi ca cc hng ha thay i s lm cho dc ca ng ngn sch thay i. By gi, chng ta s xem xt khi gi ca mt trong hai hng ha thay i s lm thay i ng ngn sch nh th no.

Gi s gi ca mt ba n tng ln thnh 10 n v tin, trong khi gi ca v xem phim vn l 10. Vi s tin l 50 nh ban u, c nhn ch c th mua ti a 5 ba n khi chi ht tin cho n. im F trong hnh 3.8 s di chuyn n im F', ti s ba n l 5. Nu c nhn chi ht s tin cho xem phim th s lng phim ti a c th mua vn l 5 v gi ca v xem phim khng i. im A trong hnh 3.8 vn nguyn v tr ban u. Vy, khi gi ca ba n tng ln, ng ngn sch s quay quanh im A vo pha trong (hnh 3.10) lm dc ca ng ngn sch tng ln. dc lc ny s l -10/10 = -1, tng gp i so vi ban u. Ngc li, khi gi ca ba n gim xung, ng ngn sch s quay ra pha ngoi, c nhn c th mua c nhiu ba n hn. Gi s gi ba n l 2 n v tin, lc ny s ba n ti a c th mua c l 25 (hnh 3.10). Lp lun tng t i vi s thay i gi ca v xem phim v gi ca ba n vn gi nguyn, chng ta cng nhn thy ng ngn sch s quay quanh im F khi gi ca ba n thay i. IV. NGUYN TC TI A HA HU DNG TOP Cc c nhn lun mong mun tha mn ti a cc nhu cu ca mnh. Tuy nhin, vi ngun ti nguyn (tin ca, thi gian, sc lc, v.v.) hu hn, cc c nhn khng th tha mn c tt c cc nhu cu ca mnh. Chng ta gi nh rng vi nhng c im v s thch v s rng buc v ngn sch, mt c nhn s la chn tiu dng tp hp hng ha sao cho chng mang li cho c nhn s tha mn cao nht hay l c nhn mun ti a ha hu 65

dng. Chng ta s s dng ng bng quan v ng ngn sch xc nh s la chn hp l ca ngi tiu dng. IV.1. NGUYN TC TI A HA HU TOP DNG Tp hp hng ha mang li hu dng ti a cho ngi tiu dng phi tha mn hai iu kin. Th nht, tp hp hng ha phi nm trn ng ngn sch. R rng, ngi tiu dng ch c th tiu dng mt tp hp hng ha m h c th mua c. Ngi tiu dng khng th mua cc tp hp hng ha nm ngoi ng ngn sch v khng tin. Ngi tiu dng cng s khng tiu dng ti mt im nm di ng ngn sch v lc ny h cn tha tin nn c th mua thm nhiu hng ha hn t mc hu dng cao hn. Do vy, s la chn hp l phi l mt tp hp nm trn ng ngn sch. Th hai, tp hp hng ha phi mang li mc hc hu dng cao nht cho c nhn. iu ny c ngha l c nhn phi a thch tp hp hng ha ny nht trong s nhng tp hp hng ha c th mua c. Nh vy, tp hp hng ha m c nhn s la chn phi nm trn ng bng quan cao nht m ng ngn sch t n. Hnh 3.11 m t ba ng bng quan v ng ngn sch ca mt c nhn i vi ba n v xem phim. Chng ta hy xem xt hnh 3.11 tm ra s la chn hp l ca ngi tiu dng. Gi s mt c nhn c 50 n v tin v gi ca mt ba n l 5 v ca v xem phim l 10 n v tin. Nh vy, ng ngn sch s c dng nh trnh by trong phn trc. ng cong U3 c mc hu dng cao nht nhng hon ton nm ngoi ng ngn sch nn c nhn ny s khng th tiu dng bt c mt tp hp hng ha no trn ng cong ny v khng tin. ng ngn sch ct ng bng quan U1 ti hai im A v B. Chng ta hy xem xt liu rng c nhn c tiu dng ti im A hay B hay khng. C nhn c th mua c tp hp hng ha ti im A v A nm trn ng ngn sch. Ti im A, ln ca dc ca ng ngn sch nh hn ln ca dc ca ng bng quan. Do dc ca ng ngn sch l -0,5 nn c nhn ny ch cn hy sinh 0,5 ln xem phim l c th mua thm mt ba n. V mt s thch, cn c vo dc ca ng bng quan ti im A, ta thy c nhn sn sng hy sinh s ln xem phim ln hn 0,5 c thm mt ba n m vn gi hu dng khng i. Vy, dc theo ng ngn sch, nu c nhn tng thm mt ba n v gim i 0,5 ln xem phim th c nhn c th t c mc hu dng cao hn. Do c nhn ny tng chi tiu cho ba n v gim chi tiu cho xem phim th hu dng s tang nn U1 khng phi l mc hu dng ti a. C nhn tip tc tng chi tiu cho ba n cho n im C. Ti im C, ng ngn sch tip xc vi ng bng quan U2. Ti y, dc ca ng bng quan (nghch du ca t l thay th bin) bng vi dc ca ng ngn sch v bng -0,5. C nhn sn sng hy sinh 0,5 s ln xem phim c thm mt ba n m khng thay i hu dng. Hu dng s khng tng ln na nu tip tc tng s ba n. Vy, C chnh l im m c nhn ti a ha hu dng. Tng t, ti im B ln ca dc ca ng ngn sch ln hn ca ng bng quan. Do vy, hu dng s tng nu c nhn tng s ln xem phim v gim s ba n. C nhn cng s ti a ha hu dng nu tiu dng ti im C. Vy, tp hp hng ha ti im C l s la chn hp l ca ngi tiu dng.

66

Nguyn tc: ti a ha hu dng, ng vi mt s tin nht nh no , mt c nhn s mua s lng hng ha X v Y vi tng s tin v ti nghch du ca t l thay th bin (MRS) bng vi dc ca ng ngn sch. Nguyn tc ny c chng minh nh sau: Ti im C, ta c: dc ca ng bng quan = c dc ca ng ngn sch. V th:

. Kt hp vi cc cng thc (3.6) v (3.8), ta c th vit:

T y, ta suy ra:

(3.11) hay l:

(3.12) T s gia hu dng bin ca mt hng ha vi gi ca hng ha cho bit mc hu dng tng thm khi chi thm mt n v tin cho mt hng ha. Cng thc 3.12 cho thy t s ca hu dng bin vi gi ca cc hng ha phi bng nhau. 67

Nu t s ny ca hng ha X ln hn ca hng ha Y, c nhn s cha ti a ha hu dng v nu c nhn chi thm cho hng ha X v gim cho Y th hu dng t c s tng (xem phn IV.3). IV.2. CHNG MINH NGUYN TC TI A HA HU DNG BNG PHNG PHP TOP LAGRANGE Nguyn tc ti a ha hu dng ca ngi tiu dng c th c chng minh bng phng php Lagrange. y l phng php chung nht xc nh cc tr ca mt hm s trong iu kin rng buc (xem phn ph lc). Gi s mt c nhn phi tiu xi s tin I (thu nhp kh dng) cho nhiu loi hng ha (X1, X2, ..., Xn) v mun ti a ha hu dng. Khi : Hm tng hu dng: S hng ha m c nhn c th mua c phi nm trn ng ngn sch. Nh vy, hu dng t c b rng buc bi phng trnh ng ngn sch: I = P1X1 + P2X2+ ... + PnXn I - P1X1 - P2X2 - ... - PnXn = 0. ti a ha hu dng trong iu kin thu nhp cho trc, ta thit lp hm Lagrange nh sau:

Trong : P1, P2, ..., Pn ln lt l gi c ca hng ha X1, X2, ..., Xn. Ta thc hin cc bc ca phng php Lagrange nh sau: (1) Tnh o hm ca hm Lagrange theo cc bin s o hm bc nht ny bng khng. Ta c: Cho tt c cc

, t cc phng trnh ny ta c th vit l: 68

. Nu chn hai sn phm bt k, v , ta c th vit li ng thc trn nh sau:

hay

Trong P1 l gi ca sn phm X1 v P2 l gi ca sn phm X2. Phng trnh cui cng trong lot phng trnh trn cho ta thy iu kin 2 l: thu nhp phi c tiu xi ht. IV.3.GII THCH NGUYN TC TI A HA HU DNG BNG TRC TOP QUAN Trong phn trc, ta chng minh c nguyn tc ti a ha hu dng khi mt c nhn tiu dng hai loi hng ha X v Y l: . Ta c th thy rng nu mt loi hng ha no c n gi l v mang li hu dng bin cho ngi tiu dng l th ta c th nh ngha l hu dng bin mang li do tiu dng mt n v tin.

Gi s hai hng ha X v Y l c th tha mn cng mt nhu cu v v

c cng n v tnh nn ta c th so snh chng vi nhau. Ta hy xem xt cc trng hp sau:

+ Nu th mt n v tin b ra tiu dng sn phm X s mang li mc hu dng cao hn mt n v tin b ra tiu dng sn phm Y. Nh th, ngi tiu dng s lm tng hu dng ca mnh bng cch gim tiu dng sn phm Y v tng tiu dng sn phm X. Tuy nhin, khi ngi tiu dng tng tiu dng sn phm X s lm cho hu dng bin i vi sn phm ny gim i (do quy lut hu dng bin gim dn), ngha l gim i (nu l khng i). Ngc li, vic gim tiu dng sn phm Y s lm

cho hu dng bin ca sn phm ny tng ln, ngha l tng ln. Hnh ng ny s lm cho hu dng ca ngi tiu dng tng ln. Ngi tiu dng s thc hin vic ny cho

69

n khi . Ti im ny, hu dng ca ngi tiu dng l ti a, v khi tng hu dng khng th tng ln na.

+ Nu

, bng cch l lun tng t ta cng c th thy rng ngi . Khi ,

tiu dng s iu chnh hnh ng tiu dng ca mnh cho n khi ngi tiu dng t mc hu dng ti a.

IV.4. MT S TH D TOP By gi, chng ta s xem xt mt th d v s la chn ca ngi tiu dng trong trng hp hu dng l c th o lng c. Th d 1. Gi s mt c nhn c hm tng hu dng khi tiu dng hai hng ha X v Y nh sau:

n gi ca hng ha Y l: n v tin, ca hng ha X l: n v tin. Mt c nhn c 2 n v tin tiu xi. Nh th, ng gii hn tiu dng ca c nhn ny l:

Ta thit lp hm Lagrange nh sau:

Ly o hm ca hm s ny theo X v cho o hm ny bng khng, ta c:

Ly o hm ca hm s ny theo Y v cho o hm ny bng khng, ta c:

Chia hai ng thc ny cho nhau ta c:

Phng trnh ny cho thy t l thay th bin ca X cho Y bng vi t l gi ca chng. S lng X nhiu bng 4 ln s lng Y. 70

By gi nu ta s dng phng trnh ng gii hn tiu dng: . Suy ra, Y = 1, nh th X = 4. Khi , hu dng ti a l: Th d 2. Thit k xe gn my Chng ta tr li vi th d v thit k xe gn my mi xem nhng ngi tiu dng c s thch khc nhau v xe gn my (hiu nng v kiu dng) s chi tiu cho cc tiu chun ca xe nh th no.

Gi s ngi tiu dng c mt ngn sch l 10 triu ng chi cho xe gn my c hai tiu chun trn. Hnh 3.12 m t s la chn ca nhng ngi tiu dng c s thch khc nhau. Ngi c s thch v hiu nng s sn sng chi 7 triu ng cho hiu nng v ch c 3 triu cho kiu dng. Trong khi , ngi thch kiu dng li chi 7 triu ng cho kiu dng v 3 triu ng cho hiu nng. Theo nhng nghin cu v tm l ngi tiu dng, hin nay, phn ng ngi tiu dng chung kiu dng hn l hiu nng ca xe. Do vy, nhng nh sn xut ch trng n kiu dng ca xe c kh nng bn c nhiu hng ha hn. T vic nghin cu th hiu ca ngi tiu dng, nh sn xut s c k hoch sn xut thch hp. Do xu hng chung kiu dng ang thnh hnh, nh sn xut no ch trng thit k nhng chic xe p s thnh cng hn trn th trng. Th d 3. Tr cp bng tin hay bng hin vt Chng ta xem xt mt th d khc v vic ng dng l thuyt v s la chn ca ngi tiu dng tm hiu tc ng ca chnh sch tr cp ca chnh ph. Gi s chnh ph quyt nh tr cp mt s lng thc cho ngi dn. Hnh thc tr cp c th l lng thc hay l mt s tin tng ng. Gi s mt c nhn c ng ngn sch AF nh trong hnh 3.13. By gi, chnh ph tr cp thm cho c nhn ny 4 ba n. Ti mi im trn ng ngn sch c, c nhn c thm 4 ba n. Nh vy, ng ngn sch AF dch chuyn sang phi 4 n v thnh BF'. ng ngn sch mi l BF', ch khng phi l A'BF' v c nhn cng ch c th mua ti a 5 v xem phim sau khi tr cp. 71

Vi ng ngn sch AF, ban u c nhn trn chn im E tiu dng. Do xem phim v ba n l nhng hng ha bnh thng nn khi thu nhp tng, s lng v xem phim v ba n u tng. Vi ng ngn sch A'BF', c nhn s tiu dng ti im E'' ti a ha hu dng. Tuy nhin, do chnh ph tr cp bng hin vt nn ng ngn sch mi l BF'. Vi ng ngn sch BF c nhn khng th xem phim nhiu hn 5 ln. Do o, c nhn ny s chn im B, ti s ln xem phim nhiu nht v s ba n l 4. C nhn s km tha mn hn im E'' do B nm trn ng bng quan thp hn. Vy, c nhn s thch tr cp bng tin hn tr cp bng hin vt v tr cp bng tin cho php c nhn tiu dng theo s thch ca mnh. Tuy nhin, chnh ph li thch tr cp bng hin vt hn v n m bo c nhn ny s tiu dng nhng hng ha m chnh ph mong mun. Nu tr cp bng tin, chnh ph c th khng kim sot c ngi nhn tr cp s tiu dng n nh th no V. NH HNG CA THU NHP N S LA CHN CA NGI TIU TOP DNG Trong chng trc, chng ta bit s thay i ca thu nhp ca ngi tiu dng s lm thay i nhu cu ca h i vi hng ha. By gi, chng ta s dng m hnh s la chn hp l ca ngi tiu dng phn tch chi tit hn nh hng ca thu nhp n nhu cu ca ngi tiu dng i vi hng ha. Hnh 3.14 biu din s la la chn ca ngi tiu dng khi thu nhp thay i, nu cc yu t khc khng i. Gi s mt c nhn c 100 n v tin chi cho xem phim v ba n vi gi ca ba n v xem phim c gi s nh trc (ln lt l 5 vt v 10 vt). ng ngn sch mi (ng vi s thu nhp l 100 n v tin) s l AF, song song vi ng ngn sch c AF (ng vi mc thu nhp l 50 vt) v nm pha phi ng ny. C nhn c th mua nhiu hng ha hn vi ng ngn sch mi. C nhn s thay i s la chn ca mnh t im C n C'. Ti im C', ng ngn sch mi tip xc vi ng bng quan U1. C nhn s t mc hu dng cao hn do tiu dng nhiu hn c hai hng ha ba n v xem phim.

72

Hnh 3.14 gi nh hai hng ha xem phim v ba n l nhng hng ha bnh thng nn khi thu nhp tng, c nhn tiu dng nhiu hn cc hng ha ny. By gi, chng ta biu din nh hng ca s gia tng thu nhp n nhu cu ca ngi tiu dng i vi hng ha th cp. S gia tng thu nhp s lm gim lng tiu dng ca hng ha ny. Trong chng hai, chng ta bit l mt hng ha c th l hng ha bnh thng khi thu nhp ca ngi tiu dng mt mc nht nh no . Khi thu nhp tng ln, mt hng ha bnh thng c th tr thnh hng ha th cp. khong gia im C v C', ba n l hng ha bnh thng nn khi thu nhp ca ngi tiu dng tng cu i vi n tng. Khi thu nhp tip tc tng, ba n tr thnh hng th cp, cu i vi n gim khi thu nhp tng.

Lu c hai hng ha khng th ng thi l hng th cp bi v khi thu nhp c nhn khng th mua c hai hng ha t i. Ta thy trong hnh 3.15, s ba n gim i nhng s ln xem phim tng ln. C nh th, ngi tiu dng mi c th tiu xi ht s tin ca mnh khi thu nhp tng ln. ng m rng thu nhp. Khi thu nhp thay i, nhng tp hp hng ha m ngi tiu dng la chn cng s thay i. Khi thu nhp l 50 n v tin, c nhn s la chn tp hp hng ha im C. Khi thu nhp l 100 n v tin, c nhn tiu dng ti im C'. ng ni cc im m c nhn s la chn khi thu nhp thay i c gi l ng m rng thu nhp. Trong hnh 3.14, nu chng ta kho st thm cc mc thu nhp khc th s thy c nhn s la chn tiu dng ti cc im C'', C''', v.v. Ni cc im ny v C, C', ta s c 73

ng m rng thu nhp. Trong hnh 3.15, ng ni cc im C, C' v C'' l ng m rng thu nhp.

ng Engel. ng Engel biu din mi quan h gia lng hng ha c tiu dng v thu nhp. ng Engel c th c xy dng t ng m rng thu nhp ng vi cc mc thu nhp khc nhau. Hnh 3.16 m t ng Engel i vi hng ha bnh thng v hng ha th cp. i vi hng ha bnh thng, khi thu nhp tng, s lng hng ha ny c tiu dng tng ln nn ng Engel dc ln (hnh 3.16a). Trong khi , ng Engel ca hng ha th cp c mt khong quay vng ra pha sau do tiu dng gim khi thu nhp tng (hnh 3.16b). VI.NH HNG CA GI C N S LA CHN CA TOP NGI TIU DNG NG CU C NHN) Chng ta hy xem xt li th d 1 trong phn IV.4 nhng trong iu kin tng qut hn. Trong th d ny, chng ta xem gi c ca cc hng ha (PX v PY) l nhng tham s c th thay i c. gii quyt bi ton trn cho cp gi c v thu nhp kh dng I , chng ta thit lp hm Lagrange nh sau:

Ly o hm bc nht ca hm s ny v o hm ny cho bng khng, ta c:

Chia hai phng trnh u cho nhau, ta c:

74

Thay vo phng trnh ng gii hn tiu dng, ta c:

Biu thc tnh X* v Y* cho bit khi lng hng ha X v Y s c c nhn mua (tiu dng) ng vi mi mc gi ca chng. Do vy, ta cn gi cc biu thc ny l cc hm s cu c nhn. Nhng hm s cu ny cho thy ti a ha hu dng, c nhn s tiu dng t hn khi gi ca hng ha tng ln. y cng chnh l l thuyt c s ca hm s cu m chng ta cng nhn trong chng 2. biu din mi quan h gia gi c v s cu ca mt c nhn i vi mt hng ha no , chng ta s dng ng cu c nhn. ng cu c nhn ca mt ngi tiu dng i vi mt hng ha no c xc nh bi s lng hng ha ngi mua ng vi cc mc gi khc nhau. Trong phn di y, ta s thit lp ng cu c nhn da vo nguyn tc ti a ha hu dng. Gi s mt c nhn c khon thu nhp I chi cho hai hng ha X v Y, c gi ln lt l PX v PY. Chng ta kho st vic ti a ha hu dng ca mt c nhn qua 3 mc gi khc nhau ca X , trong khi gi ca hng ha Y l PY v thu nhp khng i. Dng ca ng cu c nhn c minh chng trong hnh 3.17. Hnh 3.17 a biu din vic ti a ha hu dng ca mt c nhn qua 3 mc gi khc nhau. Hnh 3.17 b biu din mi quan h gia gi v lng sn phm X tiu th c s dng hnh thnh ng cu. Vi cc mc gi PX1 v PY v thu nhp I, ta c ng ngn sch I1. Chng ta bit khi gi ca hng ha X gim t PX1 n PX2 v Px3, ng ngn sch s quay quanh im A ra pha ngoi thnh cc ng ngn sch I2 v I3. Khi gi ca hng ha X l PX1, c nhn s tiu dng ti im C, l im tip xc gia ng bng quan U1 v ng ngn sch I1. S lng hng ha X tiu dng lc ny l X1. Vi ng ngn sch I2, c nhn s c th tiu dng nhiu hn lc u v chn tiu dng ti im C', l im tip xc gia ng bng quan U2 v ng ngn sch I2. Ngi tiu dng ny t mc tha mn cao hn ban u khi s lng hng ha c tiu dng nhiu hn. Tng t, vi ng ngn sch I3, c nhn tiu dng ti im C'' vi s lng hng ha X nhiu hn v mc hu t c cng cao hn. Nh vy, khi gi ca hng ha X gim xung, c nhn s tiu dng nhiu hng ha X hn v ngc li. Trong hnh b, chng ta ni cc im biu th mi quan h gia gi v lng hng ha X c tiu dng hnh thnh ng cu c nhn, DX. Ta c th thy rng ng cu c nhn c dc i xung v pha phi.

75

ng cu Dx trong hnh 3.17 biu din mi quan h gia lng hng ha X m ngi tiu dng s mua v gi ca chnh hng ha ny. ng cu ny c hai c tnh quan trng. Th nht, hu dng t c thay i khi di chuyn dc theo ng cu. Gi sn phm cng thp, hu dng t c cng cao. Chng ta thy khi gi ca hng ha X gim, c nhn c th tiu dng nhng tp hp hng ha trn nhng ng bng quan cao hn. iu ny ni ln khi gi gim sc mua ca ngi tiu dng tng ln. Th hai, ti mi im trn ng cu, c nhn u ti a ha hu dng, tc l c nhn tha mn iu kin t l thay th bin (MRS) bng vi t gi ca hai hng ha . iu ny cho chng ta bit i iu v hnh vi tiu dng hng ha, dch v ca ngi tiu dng. Gi s chng ta hi mt c nhn xem anh ta sn sng tr bao nhiu c thm mt n v hng ha X nu nh c nhn ny ang tiu dng XC n v hng ha X. Cu tr li s l n v tin. y l gi tr ca hng ha Y m c nhn ny sn sng hy sinh, bi v c nhn s sn sng nh i MRS n v hng ha Y mc gi PY c thm mt n v hng ha X. Gi ca X s c xc nh da trn mi tng quan gi tr so vi hng ha Y. Khi chng ta c nhng gi tr c th ca MRS v PY, chng ta c th xc nh gi sn sng tr cho hng ha X. Di chuyn dc theo ng bng quan v pha phi, t l thay th bin gim dn. V vy, gi tr ca mt n v hng ha X trong mi tng quan vi gi tr ca hng ha Y gim dn. Hng ha thay th v hng ha b sung Trong hnh 3.17, gi ca hng ha X gim lm cho lng hng ha X m c nhn s mua tng ln ti a ha hu dng. Vy iu g s xy ra i vi s lng hng ha Y m c nhn s mua? Trong chng 2, chng ta bit cc hng ha c th c mi lin h vi nhau 76

(hng ha thay th hay b sung). Nu hai hng ha thay th cho nhau th khi gi ca hng ha ny tng (gim) dn n cu i vi hng ha kia tng (gim). Nu hai hng ha b sung cho nhau khi gi ca hng ha ny tng (gim) dn n cu i vi hng ha kia gim (tng). By gi, chng ta tip tc vn dng m hnh s la chn ca ngi tiu dng xc nh xem cc hng ha lin quan vi nhau nh th no. Hnh 3.17 cho thy khi gi ca hng ha X gim, lng cu i vi hng ha Y cng gim theo mc d gi ca hng ha Y khng i. iu cho thy X v Y l hai hng ha thay th. C nhn c xu hng thay th hng ha Y bng hng ha X khi gi ca X r hn. Do vy, cu i vi hng ha Y cng gim. Cc loi mt hng thay th trong thc t c th l: v xem phim v bng video thu, i li bng xe gn my v xe but; nc cam v nc chanh, v.v. Chng ta cng c th dng hnh v tng t nh hnh 3.17 biu din cc hng ha b sung. Hnh 3.18 m t s la chn ca ngi tiu dng khi gi ca hng ha b sung gim. Trong hnh 3.18, chng ta cng c cc ng ngn sch I1, I2 v I3 v cc ng bng quan nh hnh 3.17. V X v Y l hai loi hng ha b sung nn khi gi ca hng ha X gim lm tng cu ca hng ha Y. C nhn tiu dng nhiu hng ha X hn th buc phi tiu dng nhiu hng ha Y hn v chng l hng b sung. Cc loi hng ha b sung c th l: my tnh v phn mm my tnh, xng du v xe gn my, vt bng bn v bng bn, v.v.

Th d 1. Chng ta hy xem xt mi lin h ca cc hng ha qua th d sau. Gi s mt c nhn c hm tng hu dng khi tiu dng hai hng ha X v Y nh sau:

vi X, Y l s lng v ng thi l tn ca hng ha X v Y; 1. Cu hi. 1. S dng phng php Lagrange xc nh hm s cu ca c nhn i vi X v Y. 2. T hm s cu c nhn, hy cho bit hai hng ha ny lin h vi nhau nh th no? Bi gii. 1. Hm s Lagrange nh sau:

77

Ly o hm ca hm s ny, ta c:

T hai phng trnh trn, ta suy ra:

Thay vo phng trnh ng gii hn tiu dng, ta c:

2. Khi I gia tng, cu v X v Y gia tng. y l nhng hng ha bnh thng. Chng ta thy rng s lng hng ha X m c nhn mua ngoi vic ph thuc vo gi ca n, cn ph thuc vo gi ca hng ha Y. Khi ha b sung. gia tng cu X gim i. Vy, X v Y l hay hng

sau:

Th d 2: Gi s ta c hm tng hu dng i vi hai loi hng ha X v Y l nh Thit lp hm s cu cho X v Y? Gii. 78

Hm s Lagrange: Ly o hm bc nht ca hm s ny v cho chng bng khng:

Chia hai phng trnh u cho nhau, ta c:

Thay vo phng trnh ng gii hn tiu dng, ta c:

Suy ra:

Nhn xt. S thay i ca hng n Y. VII.

khng nh hng n X, nhng s thay i ca

c nh

NG CU CA TH TRNG TOP T s ti a ha hu dng ca ngi tiu dng, chng ta c th xy dng nn hm s cu c nhn. Mi c nhn trn th trng c s thch khc nhau v mt hng ha X no nn hm s cu ca mi c nhn i vi mt hng ha X no s khc nhau. Gi s trn th trng ch c hai ngi tiu dng hng ha X. Gi s hm s cu ca ngi tiu dng th

79

nht c k hiu l v ca ngi th hai l . Hm s cu ca hai c nhn ph thuc vo gi c ca hai loi sn phm v thu nhp ca h. Nh th, hm s cu ca th trng l: Gi s chng ta c cc s liu sau v hm s cu c nhn ca ngi tiu dng 1 v 2 i vi kem n nh sau: Bng 3.5. Cu ca c nhn i vi kem n Gi (ngn ng/cy) (1) 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 Cu ca c nhn 1 (cy/ngy) (2) 5 4 3 2 1 Cu ca c nhn 2 (cy/ngy) (3) 3 2 1 0 0 Cu ca th trng (cy/ngy) (2) 8 6 4 2 1

Trn hnh 3.19 ta c th minh ha nh sau:

Hnh 3.19 m t s tng hp ng cu th trng (D) t cc ng cu c nhn (D1 v D2). Trn th, ng cu th trng l tng theo chiu ngang (chiu v s lng) cc ng cu c nhn. Do cc ng cu c nhn dc xung nn ng cu th trng cng dc xung. Tuy nhin, ng cu th trng c th gy khc do c nhng mc gi c nhng c nhn khng mua g c nhng nhng ngi khc li mua mt s lng no (gi cao hn 2,5). ng cu th trng phng hn cc ng cu c nhn. Cc yu t no nh hng n cu ca c nhn cng nh hng n cu th trng. VIII. THNG D TIU DNG TOP Ngi tiu dng mua hng ha v vic tiu dng hng ha s lm cho h tha mn. o lng li ch ca ngi tiu dng khi tiu dng mt hng ha no , ta c khi nim v thng d tiu dng. Mi ngi tiu dng c s thch khc nhau v mt hng ha no nn nh gi ca h v li ch ca n s khc nhau v lng tin ti a m h mun tr cho hng ha s khc nhau. Thng d tiu dng (CS) l chnh lch gia gi m mt ngi tiu dng sn sng tr mua c mt hng ha v gi m ngi tiu dng y thc s phi tr khi mua hng ha . 80

Ta c th tnh c thng d tiu dng bng cch s dng ng cu. By gi, chng ta xem xt ng cu c nhn ca mt n sinh i vi v xem ha nhc nh m t trong hnh 3.20. Vic v ng cu hnh bc thang cho php ta o c gi tr m ngi tiu dng thu c khi mua v xem ha nhc.

Khi mua v, n sinh gp phi trng hp sau. Theo hnh 3.20, chic v th nht tn 14 ng nhng n ng gi 20 ng. Nh vy, vic mua chic v ny to ra thng d 6 ng. Tng t, chic v th hai to ra thng d 5 ng, v.v. n chic v th 7, n sinh khng cn thng d no nn s khng mua thm v gi tr mi chic v mua thm thp hn gi v. Thng d tiu dng bng tng li ch thu c t vic tiu dng mt sn phm tr i tng chi ph phi tr mua sn phm . Trong hnh 3.20, thng d tiu dng l vng t mu xm tng ng vi 6 chic v u tin. Trong trng hp ca n sinh nu trn, ta c: Thng d tiu dng = 6 + 5 + 4 + 3 + 2 + 1 = 21 ng. Tng qut hn, ng cu hnh bc thang c th d dng chuyn thnh ng cu tuyn tnh bng cch chia nh dn n v o lng hng ha. V nh vy, ta c th tnh ton thng d tiu dng khi ng cu l ng thng nh trong hnh 3.21, thng d tiu dng l phn din tch tam gic pha trn ng song song vi trc honh tng ng vi mc gi ca hng ha ang xem xt v pha di ng cu th trng.

81

CU HI THO LUN TOP 1. Hy gii thch ti sao cc ng bng quan khng bao gi ct nhau. 2. V mt tp hp cc ng bng quan c t l thay th bin khng i. V hai ng ngn sch c dc khc nhau v ch ra nhng la chn hp l trong mi trng hp. Bn c th rt ra nhng kt lun g? 3. Gi s mt tp hp cc ng cong bng quan ca mt c nhn i vi hai hng ha c dc khng m. Bn c th ni g v tnh cht ca hai loi hng ha ny? 4. ng ngn sch ca mt c nhn s thay i nh th no nu gi ca hai hng ha X v Y tng thm m%? 5. Bn ng hay khng vi cu ni sau y: "Mt ngi tiu dng s bng quan gia hai s kin: thu nhp ca anh ta gim 5% v gi c ca tt c hng ha tng thm 5%." 6. Gii thch v sao mt ngi tiu dng t c ti a ha hu dng th t l thay th bin gia hai loi hng ha bng vi t gi ca hai loi ha . 7. Chng minh hai hng ho X v Y bt k khng th ng thi l hng th cp. 8. Gii thch ti sao mt ngi c phn phi hng ha di hnh thc hin vt li km tha mn hn khi c phn phi hng ha bng tin. 9. Khi gi ca X l 10 n v tin (vt) v gi ca Y l 30 vt, mt ngi tiu dng mua 100 n v X v 50 n v Y. Bi v mua 100 n v X v 50 n v Y, ngi tiu dng s sn sng thay th 2 n v X cho 1 n v Y. Vi nhng mc gi cho trc, 3 n v X c th c thay th cho mt n v Y dc theo ng ngn sch. Do vy, ngi tiu dng khng ti a ha hu dng. Bn c ng vi lp lun ny khng? BI TP TOP

1. C nhn A tha mn nhu cu no ca bn thn qua vic s dng 3 hng ha M, V, v C. Hm s hu dng ca c nhn ny l nh sau: . Nu M = 10, hy xc nh hm s hu dng cho c nhn ny theo V v C trong trng hp U = 40 v U = 70. V th. b. Hy chng t t l thay th bin gia V v C l c nh trong hai trng hp trn. c. Nu nh U = 20, kt qu cu a v b l nh th no? Gii thch trc quan? 2. Gi s hm s hu dng c dng nh sau: . a. V ng biu th hm s hu dng ny khi U = 10. b. Nu nh X = 5, Y s l bao nhiu nu U =10? Hy xy dng cng thc tnh cho t l thay th bin trong trng hp ny? Cng thc ny c ngha g khi cn tm hiu t l thay th theo tng mc sn lng X v Y khc nhau? 3. Hc sinh P thng dng ba tra ti trng hc vi hai loi hng ha T v S v nhn c mc hu dng: a.

82

. Nu gi ca hng ha T l 0.1 n v tin v S l 0.25 n v tin. Em P nn tiu dng 1 n v tin ca mnh nh th no ti a ha hu dng? b. Do nh trng khng khuyn khch hc sinh s dng T nn gia tng gi ca loi thc n ny ln 0.4 n v tin. Nh th hc sinh P phi c thm bao nhiu tin c c mc hu dng nh c? S lng T v S l bao nhiu? 4. Mt bn tr c 300 n v tin tiu dng. Bn y tiu dng hai loi sn phm RP v RC vi gi tng ng l 20 v 4 n v tin. Bn y nn tiu dng bao nhiu sn phm tng loi nu nh hm s hu dng ca bn y l: . Nu nh gi ca RP gim xung cn 10 n v tin v gi ca RC gi nguyn, bn tr nn tiu dng bao nhiu? 5. a. Gi s mt c nhn khng quan tm n gi c ca hng ha v c hu dng l: . nu tiu xi hai loi hng ha B v C. C nhn ny nn tiu xi bao nhiu B v bao nhiu C? b. Nu nh bc s khuyn l nn gim tng s lng hng ha ca c hai hng ha B v C xung l 5, c nhn ny nn tiu xi bao nhiu sn phm B v C? 6. C nhn B tiu dng hai loi hng ha X v Y v c hu dng l: . Hy xc nh hu dng ti a ca c nhn B khi gi n v tin v n v tin? Hng dn: Ta c th ti a ha hm s U2. 7. Hy tm tp hp hng ho ti a ho hu dng ca mt c nhn c hm hu dng v phng trnh ng ngn sch nh sau: U = X1,5Y v 3X + 4Y = 100. Hy chng minh rng mt c nhn c hm hu dng l U = X6Y4 + 1,5lnX + lnY v phng trnh ng ngn sch l 3X + 4Y = 100 s c s la chn ging nh c nhn cu trn. 8. Gi s U = U(q, H) l hm hu dng, trong q l s lng ca mt hng h c tiu dng v H l thi gian tiu dng hng ho . Hu dng bin ca c hai mc trn u dng. Gi s W l thi gian lm vic ca c nhn, W +H = 24, r l tin cng, v p l gi ca q. Hy tm tp hp (q, H) ti a ho hu dng ca c nhn, tm biu thc ca dH/dr. Du ca biu thc ny l g? MT S THUT NG TOP Thut ng Vit tt Nguyn ting Anh ng bng quan Hu dng Hu dng bin T l thay th bin Ti a ha hu dng U MU MRS Indifference curve Utility Marginal utility Marginal rate of substitution Utility maximization 83 a.

84

CHNG 4

L THUYT V HNH VI CA NH SN XUT


PHN I L THUYT SN XUT
I. SN XUT L G? 1. YU T U VO V YU T U RA 2. CNG NGH 3. HM SN XUT II. NNG SUT BIN V NNG SUT TRUNG BNH 1. NNG SUT BIN 2. QUY LUT NNG SUT BIN GIM DN 3. NNG SUT TRUNG BNH 4. TH NG TNG SN LNG, NG NNG SUT BIN V NG NNG SUT TRUNG BNH 5. TC NG CA TIN B CNG NGH N SN LNG III. NG NG LNG 1. NG NG LNG 2. T L THAY TH K THUT CON 3. MI QUAN H GIA T L THAY TH K THUT BIN V NNG SUT BIN

IV. MT S HM SN XUT THNG DNG V NG NG LNG TNG NG 1. HM SN XUT TUYN TNH 2. HM SN XUT VI T L KT HP C NH 3. HM SN XUT COBB-DOUGLAS V. HIU SUT THEO QUY M VI. NG NG PH VII. NGUYN TC TI A HA SN LNG HAY TI THIU HA CHI PH 1. NGUYN TC TI A HA SN LNG 2. NGUYN TC TI THIU HA CHI PH SN XUT PHN II 85

L THUYT V CHI PH SN XUT


I. CHI PH K TAN V CHI PH C HI II. CHI PH NGN HN 1. 2. 3. 4. TNG CHI PH, CHI PH C NH V CHI PH BIN I CHI PH TRUNG BNH (AC) V CHI PH BIN (MC) HNH DNG CA NG CHI PH BIN MI QUAN H GIA CHI PH TRUNG BNH V CHI PH BIN

III. CHI PH DI HN 1. TNG CHI PH DI HN 2. CHI PH TRUNG BNH V CHI PH BIN IV. TNH KINH T THEO QUY M PHN III

TI A HA LI NHUN V QUYT NH CUNG CA DOANH NGHIP

I. TI U HA LI NHUN 1. DOANH THU BIN 2. NGUYN TC TI A HA LI NHUN II. QUYT NH CUNG CA DOANH NGHIP 1. QUYT NH CUNG TRONG NGN HN 2. QUYT NH CUNG TRONG DI HN III. NGUYN TC TI A HA TRONG DOANH THU IV. TI A HA LI NHUN VI CC YU T U VO CU HI THO LUN BI TP MT S THUT NG

86

Chng 4

L THUYT V HNH VI CA NH SN XUT


Trong chng ny, chng ti trnh by ba ni c bn ca l thuyt v hnh vi ca nh sn xut. Ba ni dung c bn ny l l thuyt sn xut, l thuyt chi ph sn xut v l thuyt v s ti a ha li nhun ca nh sn xut. PHN I. L THUYT SN XUT Sau khi phn tch cc vn v kha cnh cu trong chng trc, by gi chng ta chuyn sang cc vn v cung m i din cho n l cc nh sn xut hay cc doanh nghip. Lm th no m cc doanh nghip quyt nh c phi s dng bao nhiu lao ng, my mc thit b, nguyn vt liu, sn xut bao nhiu sn phm v nn bn vi gi bao nhiu? L thuyt v cung s cho ta bit v cc vn . Chng ny nghin cu hnh vi sn xut - kinh doanh ca doanh nghip nhm gii quyt mi quan h gia sn lng, chi ph v li nhun. Ni cch khc, chng ta s nghin cu cch thc cc doanh nghip quyt nh sn lng v tnh ton cc chi ph thu c li nhun ti a. I. SN XUT L G? TOP

Sn xut l hot ng to ra sn phm ca cc doanh nghip nhm p ng nhu cu ca ngi tiu dng. Ni cch khc, sn xut l qu trnh chuyn ha cc yu t u vo thnh cc yu t u ra (hay l sn phm). I. 1.YU T U VO V YU T U RA TOP

Yu t u vo hay cn gi l yu t sn xut l bt k hng ha hay dch v no c dng sn xut ra hng ha, dch v khc. Yu t u vo bao gm lao ng, my mc thit b, nh xng, nguyn vt liu, nng lng, v.v. Hng ha v dch v l nhng u ra ca sn xut. Th d, Cng ty Coca Cola s dng cc yu t u vo l lao ng, my mc thit b, nc, gaz, ng, v.v. sn xut ra nc gii kht. Lao ng y c th c hiu l thi gian lm vic ca ngi vn hnh my mc, nh qun l, cng nhn v.v. Cc yu t sn xut khc c gi chung l vn nh: nguyn vt liu, my mc, thit b, nh xng, v.v. Chng ta c th thy rng mi qu trnh sn xut c th s cn nhng yu t u vo ring ca chng. Chng hn, yu t u vo ca mt bui ha nhc l thi gian lm vic ca ngi biu din, k thut vin m thanh, nh qun l nh ht v nhng ngi c lin quan, cc thit b m thanh, v.v. sn xut ra la go, chng ta cn c nc, phn, lao ng, ging, v.v. V vy, nghin cu mt qu trnh sn xut tng qut, chng ta c th chia cc u vo, theo tiu thc chung nht ca mi qu trnh sn xut, thnh lao ng v vn. Chng ta nn lu rng cng ngh sn xut ra mt sn phm no khng thuc phm vi nghin cu ca kinh t hc m l i 87

tng ca cc nh k thut. Cc nh kinh t ch quan tm n hiu qu ca vic sn xut mt trnh cng ngh nht nh. I. 2.CNG NGH TOP

Mi quan h gia yu t u vo v u ra c quyt nh bi k thut sn xut hay cn gi l cng ngh. Cng ngh l cch thc sn xut ra hng ha, dch v. Cng ngh c ci tin khi c nhng pht minh khoa hc mi c p dng trong sn xut. Cng ngh tin b s dn n nhng phng php sn xut mi m chng c th s dng ti nguyn hiu qu hn. iu ny c ngha l nhng cng ngh mi c th sn xut ra nhiu sn phm hn vi cng s lng cc yu t u vo nh trc hay thm ch t hn. Vi nhng cng ngh mi, my mc thit b c nng sut cao hn v cng nhn c th t nng sut cao hn. Nhng iu ny lm tng nng lc sn xut ca nn kinh t. I. 3. HM SN XUT TOP

Mi quan h gia s lng cc yu t u vo v s lng u ra (sn phm) lm ra ca qu trnh sn xut c biu din bng hm sn xut. Hm sn xut ca mt loi sn phm no cho bit s lng sn phm ti a ca sn phm (k hiu l q) c th c sn xut ra bng cch s dng cc phi hp khc nhau ca vn (K) v lao ng (L), vi mt trnh cng ngh nht nh. V th, hm sn xut thng thng c vit nh sau: (4.1) trong : q l s lng sn phm ti a c th c sn xut ra mt trnh cng ngh nht nh ng vi cc kt hp ca cc yu t u vo l lao ng (L) v vn (K) khc nhau. Hm sn xut ch c ngha i vi nhng gi tr khng m ca K v L. Thng thng hm sn xut c gi nh l hm s ng bin vi vn v lao ng, ngha l v

trong min xc nh ca hm s sn xut v trong mt chng mc nht nh, khi s dng nhiu yu t u vo hn, nh sn xut s sn xut ra nhiu sn phm hn. S lng sn phm q sn xut ra thay i ty thuc vo s thay i ca s lng vn v lao ng. Hm sn xut trong phng trnh (4.1) p dng cho mt trnh cng ngh nht nh. Mt hm s f c th c th c trng cho mt trnh cng ngh nht nh. Khi cng ngh thay i th hm sn xut s thay i v s lng sn phm sn xut ra s ln hn vi cng s lng cc yu t nh trc hay thm ch t hn. Nh ta bit, hm sn xut m t mi quan h gia s lng ca cc yu t u vo (vn v lao ng) v sn lng u ra. Th d, hm sn xut c th biu din sn lng la m mt nng dn c th thu hoch c vi mt s lng lao ng v din tch t ai, phn bn, thuc tr su nht nh; hm sn xut m t s lng o qun do mt xng may sn xut ra trong, chng hn, mt tun khi s dng mt s lng lao ng v my mc thit b no . 88

II. NNG SUT BIN V NNG SUT TRUNG BNH

TOP

xem xt tc ng ca mt yu t sn xut no n sn lng, chng ta kho st s thay i ca sn lng khi s lng yu t sn xut thay i trong khi cc yu t sn xut khc gi nguyn. By gi, chng ta hy xt nh hng ca lao ng (hay vn) n sn lng u ra khi s lng lao ng (hay vn) c s dng trong sn xut thay i trong khi s vn (hay lao ng) khng i. Khi xem xt tc ng ny, ta c cc khi nim v nng sut bin v trung bnh. II.1. NNG SUT BIN TOP

Trc ht, chng ta hy phn tch qu trnh sn xut la ca mt nng dn. sn xut ra la, gi s ngi nng dn cn hai yu t u vo ch yu l t ai v lao ng. Gi s anh ta c mt din tch t v cc cng c sn xut c nh nhng anh ta c th thu nhiu hay t lao ng ty theo iu kin sn xut. Bng 4.1 m t mi quan h gia s lng cc yu t u vo v sn lng la ca qu trnh sn xut ny. Din tch t ai c gi c nh mt n v (1 hecta chng hn) v s lng lao ng c s dng trong sn xut tng dn t 1 n 10. R rng, nu khng c lao ng no th qu trnh sn xut khng din ra v sn lng s bng khng. Khi bt u s dng mt lao ng, sn lng tng ln 3 n v; ta ni nng sut bin ca ngi lao ng th nht l 3. Khi tng s lao ng ln 2, sn lng tng t 3 ln 7 n v; ta ni nng sut bin ca lao ng th hai ny l 4. Tng t, kho st s thay i ca sn lng khi tng dn s lao ng, chng ta c th hnh thnh ct nng sut bin ca lao ng. l ct 4 trong bng 4.1. Nng sut bin ca mt yu t sn xut no (vn hay lao ng) l lng sn phm tng thm c sn xut ra do s dng thm mt n v yu t sn xut . Nh vy, nng sut bin ca vn v lao ng c th c tnh ln lt nh sau:

, (4.2)

, (4.3) trong : MPK v MPL ln lt l nng sut bin ca vn v lao ng. Bng 4.1. Mi quan h gia yu t u vo v u ra ca sn xut la

89

t ai (ha) (1) 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

Lao ng (ngi) (2) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

q (3) 3 7 12 16 19 21 22 22 21 15

MPL (4) 3 4 5 4 3 2 1 0 -1 -6

APL (5) 3,0 3,5 4,0 4,0 3,8 3,5 3,1 2,8 2,1 1,5

Nh vy, nng sut bin ca mt yu t sn xut no chnh l o hm ca tng sn lng theo s lng yu t sn xut . Nh vy, v mt hnh hc, nng sut bin l dc ca ng tip tuyn ca th hm sn xut ti tng im c th. II.2. QUY LUT NNG SUT BIN GIM DN TOP

Quan st s bin i ca nng sut bin khi s lao ng tng ln, chng ta nhn thy nng sut bin lc u tng ln nhng khi s lao ng t 4 tr ln nng sut bin li c xu hng gim dn. Chng ta hy tm hiu xem ti sao li c s gim dn ny trong qu trnh sn xut. Vi din tch t ai l 1 ha, ngi lao ng u tin c c din tch t v cng c lm vic. Anh ta c rt nhiu cng vic lm v c th din tch l qu sc i vi anh ta. Vi s gip ca ngi th hai hay ngi th ba, mi ngi s sn xut ra nhiu hn, nng sut bin ca nhng ngi ny tng dn. Vi 3 lao ng, din tch t c th va mi ngi lm vic ht sc mnh v mi ngi chuyn tm lm cng vic theo k nng ca mnh chng hn nh: ct la, vn chuyn v phi. Khi s lao ng tng ln 4, din tch t cng nh s cng c lao ng phi c chia s cho mi ngi v h s khng lm vic ht kh nng ca mnh. Sn lng s tng chm hn v nng sut bin ca ngi th t gim xung. R rng khi thm nhiu lao ng th mi lao ng ch c t vn v din tch lm vic, thi gian cht nhiu hn v mi ngi kh c th lm vic theo kh nng ca mnh nn nng sut bin c gim dn. Cho n ngi th tm, cng vic ca ngi ny c th l mang nc ung cho nhng ngi khc nn hu nh sn lng khng tng ln na v nng sut bin ca anh ta bng khng. nhng mc lao ng cao hn, tnh trng lng cng c th xy ra nn sn lng c th gim st. Nng sut bin c th m. i vi hu ht cc qu trnh sn xut, nng sut bin ca cc yu t sn xut (vn v lao ng) cng din bin theo qu trnh tng t. Do vy, quy lut nng sut bin gim dn c th c pht biu nh sau: "Nu s lng ca mt yu t sn xut tng dn trong khi s lng (cc) yu t sn xut khc gi nguyn th sn lng s gia tng nhanh dn. Tuy nhin, vt qua mt mc no th sn lng s gia tng chm hn. Nu tip tc gia tng s lng yu t sn xut th tng sn lng t n mc ti a v sau s st gim." 90

Trong phn tch sn xut, chng ta gi nh rng tt c cc yu t u vo u c cht lng nh nhau. Nng sut bin gim dn l kt qu ca nhng hn ch khi s dng cc u vo c nh khc (nh my mc, thit b chng hn). Quy lut nng sut bin gim dn tc ng n hnh vi v quyt nh ca doanh nghip trong vic la chn cc yu t u vo nh th no tng nng sut, gim chi ph v ti a ha li nhun. II.3. NNG SUT TRUNG BNH TOP

Ct th nm ca bng 4.1 m t nng sut trung bnh ca lao ng, tc l sn lng tnh trn mi n v lao ng. Nng sut trung bnh ca mt yu t sn xut no c tnh bng cch ly tng sn lng chia cho s lng yu t sn xut . Ta c th tnh nng sut lao ng trung bnh v nng sut vn trung bnh theo cc cng thc sau:

, (4.4)

, (4.5) trong : APL v APK ln lt l nng sut trung bnh ca lao ng v ca vn. Trong th d trn, nng sut trung bnh ca lao ng lc u cng tng ln nhng sau gim i khi s lao ng t 4 tr ln. Chng ta c th nhn thy nng sut trung bnh ca lao ng gim xung khi nng sut bin thp hn nng sut trung bnh. Ngc li, nng sut trung bnh tng ln khi nng sut bin ln hn nng sut trung bnh. II.4. TH NG TNG SN LNG, NG NNG SUT BIN V NG NNG SUT TRUNG BNH TOP

91

T bng 4.1, chng ta c th xy dng hnh dng ca cc ng tng sn lng, ng nng sut bin v nng sut trung bnh ca lao ng nh hnh 4.1. ng tng sn lng, ng nng sut bin v ng nng sut trung bnh c mi quan h cht ch vi nhau. V nng sut bin l o hm ca tng sn lng nn v mt hnh hc, n l dc ca ng tng sn lng. nhng mc lao ng u tin, tng sn lng tng rt nhanh nn dc ca ng ny tng v nh vy nng sut bin tng, ng nng sut bin dc ln. Khi s lao ng ln hn 3, tng sn lng tng chm dn, dc ca ng sn lng gim nn nng sut bin gim. ng nng sut bin dc xung. Sau , ng sn lng t cc i, iu ny cng c ngha l vic tng thm s lao ng khng lm tng thm sn lng. V vy, lc ny, nng sut bin s bng khng. ng nng sut bin ct trc honh. Sau , sn lng gim xung, ng tng sn lng c dc m nn nng sut bin m.

i vi ng nng sut lao ng trung bnh: Trn th 4.1, ta thy ng nng sut lao ng trung bnh ct ng nng sut lao ng bin ti im c honh l L2. Ti im ny, nng sut lao ng trung bnh t cc i. Trn ng tng sn lng q, ta c th chn mt im bt k v k mt ng thng bt k t gc ta n im ny. Ta c th chng minh c mt cch d dng l nng sut lao ng trung bnh ca s lao ng ng vi im ny s chnh l dc ca ng thng ny. Ti im ng vi s lng lao ng l L2, ng k t gc ta 92

s tip xc vi ng tng sn lng. Nh th, ti y nng sut lao ng trung bnh s bng vi nng sut lao ng bin. Vi s lao ng thp hn mc L2, dc ca ng thng k t gc ta s nh hn dc ca ng q nn AP < MP. Khi , nng sut trung bnh s tng ln nu ta gia tng s lng lao ng. Th d, gi s mt lao ng duy nht ca mt nng trang c th ct c 1 cng la mt ngy, nng sut trung bnh ca ngi ny cng l 1 cng/ngy/ngi. Khi thu thm mt lao ng na, c hai ngi ct c 3 cng la mt ngy nn nng sut bin ca ngi th hai l hai, cao hn nng sut trung bnh ca ngi th nht nn s lm nng sut trung bnh ca c hai ngi tng ln, l, 1,5 cng/ngy/ngi. Cng ging nh th, i vi cc im pha phi ca im L2, th AP > MP, v do vy nng sut trung bnh gim dn khi ta s dng thm lao ng. Th d, gi s ngi ch nng tri thu thm ngi th 3, ngi ny c nng sut bin l 1 cng, thp hn nng sut trung bnh ca hai ngi ban u. Do , nng sut trung bnh ca ba ngi gim xung cn 1,33. Nh vy, ti im nng sut lao ng trung bnh bng vi nng sut lao ng bin th nng sut lao ng trung bnh l cc i. Chng ta c th chng minh nhn xt ny qua hm sn xut sau. Th d: Gi s ta c hm sn xut c dng nh sau:

xy dng hm s nng sut lao ng trung bnh, hm s nng sut lao ng bin, ta c nh gi tr K bng cch cho K = K0 = 10 chng hn. Khi , hm s sn xut tr thnh: (1) Nng sut lao ng bin:

Kt qu ny cho chng ta thy ng nng sut lao ng bin c dng hnh ch U lt p nh v trc. (2) Nng sut lao ng trung bnh:

93

ng nng sut lao ng trung bnh cng c dng hnh ch U lt p nh v trc. (3) Nng sut lao ng trung bnh t cc i ti im nng sut lao ng trung bnh bng vi nng sut lao ng bin: Nng sut lao ng trung bnh t ti a khi:

n v lao ng.

Ti im ny, nng sut lao ng trung bnh l: APL = 900.000 n v sn phm. Ti , nng sut lao ng bin: MPL = 900.000 n v sn phm. Vy, ti im nng sut trung bnh bng vi nng sut bin ca lao ng, nng sut trung bnh t cc i. II.5. TC NG CA TIN B CNG NGH N SN LNG TOP

Chng ta va xem xt s thay i ca sn lng, nng sut bin v nng sut trung bnh ca lao ng ng vi mt trnh cng ngh nht nh. Theo thi gian, do c nhng pht minh, sng ch lm cho trnh cng ngh ca mt qu trnh sn xut c ci tin. Qui trnh sn xut c ci tin s s dng u vo c hiu qu hn, tc l vi cng s lng u vo nh trc hay t hn, sn lng c to ra nhiu hn. Hnh 4.2 minh ha s tc ng ca vic ci tin cng ngh n sn lng. Ban u, ng sn lng l q1, nhng ci tin cng ngh lm ng sn lng dch chuyn ln trn ti ng q2 v sau l q3. Vi cng s lao ng L0, sn lng tng t q1 ln q2 v sau l q3 khi c s ci tin cng ngh.

94

Trong phn ny chng ta s tm hiu chi tit hn v s tc ng ca tin b cng ngh i vi sn lng. Gi s ta c th vit hm sn xut i vi mt loi hng ha no nh sau:

Trong : A(t) phn nh cc nhn t nh hng n sn lng khc vi lao ng (L) v vn (K). A(t) c nh ngha l tin b cng ngh theo thi gian. Ta gi s: , ngha l cng mt s lng lao ng v vn nhng sn lng cao hn theo thi gian. T phng trnh trn, ta c th vit:

Chia hai v ca ng thc trn cho q, ta c:

95

Hay l:

Nh ta bit, i vi mt bin s x no th l tc tng trng ca bin s trn mt n v thi gian. p dng l gii ny vo cng thc trn, ta c:

nhng:

h s co gin ca sn lng (q) theo vn (K) =

Tng t:

h s co gin ca sn lng (q) theo lao ng (L) =

Tm li, ta c: 96

ng thc ny cho thy, tc tng trng ca sn lng c cu thnh bi hai nhn t: (1) tc tng trng ca vn v lao ng; v (2) tin b cng ngh. Theo cc nh kinh t, tin b cng ngh nh hng n sn lng qua mt trong ba cch sau:

1.

Tin b cng ngh trung dung:

ng thc ny cho thy tin b cng ngh c nh hng n c vn v lao ng Khi cng ngh sn xut t n trnh cao hn, c nng sut vn v nng sut lao ng cng c ci thin, lm cho sn lng cao hn.

2.

Tin b cng ngh lin quan n vn:

ng thc ny cho thy tin b cng ngh ch nh hng n nng sut vn. Th d, my mc thit b s c nng sut cao hn khi tin b cng ngh c p dng.

3.

Tin b cng ngh lin quan n lao ng:

. 97

ng thc ny cho bit tin b cng ngh ch nh hng n nng sut lao ng. III. NG NG LNG III.1. NG NG LNG TOP

Gi s chng ta c cc kt hp ca cc yu t u vo ca qu trnh sn xut vi ca mt doanh nghip c cho trong bng 4.2 nh sau. Bng 4.2. S mt vi c sn xut ra trong ngy
S gi lao ng trong ngy (L) 1 2 3 4 5 1 20 40 55 65 75 S gi s dng my mc trong ngy (K) 2 3 4 40 55 65 60 75 85 75 90 100 85 100 110 90 105 115 5 75 90 105 115 120

S liu trong bng 4.2 tun theo quy lut nng sut bin gim dn nh trnh by trong phn trn. Trong bng ny, vn c o lng bng s gi s dng my mc trong mt ngy, cn lao ng l s gi s dng lao ng trong sn xut trong mt ngy. Cc kt hp u vo to ra cng mt sn lng s c biu din trn mt ng ng lng. Th d, sn xut ra 75 mt vi trong mt ngy, doanh nghip c th s dng cc kt hp u vo sau: i) 1L v 5K; ii) 2L v 3K; iii) 3L v 2K; hay 5L v 1K. Nu chng ta xem s gi s dng lao ng (L) v my mc (K) l nhng i lng lin tc, ta c th nhn thy s c v s tp hp u vo gia L v K c th cng to ra 75 mt vi ngoi bn tp hp nh nu trn. Cc tp hp ny s cng nm trn mt ng gi l ng ng lng. ng ng lng cho bit cc kt hp khc nhau ca vn v lao ng sn xut ra mt s lng sn phm nht nh q0 no . Nh th, ta c th vit phng trnh ca ng ng lng nh sau: . (4.6)

ng ng lng ti mc sn lng 75 mt vi c th c v nh ng q0 trong hnh 4.3. Cc ng q2 v q3 biu din nhng mc sn lng cao hn nh 90 v 100 mt vi. Nhng im trn ng q0 biu din tt c nhng kt hp u vo c th sn xut ra 75 mt vi mt ngy, ng vi mt trnh cng ngh nht nh. ng ng lng cho thy c rt nhiu cch sn xut ra mt mc u ra nht nh. sn xut ra q0, chng ta c th c gii ha cao (s dng nhiu vn v t lao ng) nh im A. Ti im A, doanh nghip s dng n 5 gi my mc v ch c 1 gi lao ng. Mt khc, chng ta cng c th s dng nhiu lao ng v t my mc sn 98

xut ra mt mc sn lng nht nh, nh im D. Ti y, doanh nghip li c th s dng nhiu lao ng (5 gi) v t my mc (1 gi)

ng ng lng c nhng tnh cht tng t nh ng bng quan ca ngi tiu dng nh trnh by trong Chng 3. Trong khi ng bng quan biu din nhng tp hp hng ha to ra cng mt mc hu dng, ng ng lng biu din nhng kt hp u vo khc nhau c th to ra cng mt mc sn lng. Nh vy, ng lng cng c bn c trng ging nh ng bng quan. Cc ng ng lng ny c cc c im sau: 1. Tt c nhng phi hp khc nhau gia vn v lao ng trn mt ng ng lng s sn xut ra mt s lng sn phm nh nhau. Chng hn, hai im A v B trn ng ng lng q0 (ng vi s vn l KA v s lao ng l LA; s vn l KB v s lao ng l LB) s cng to ra mc sn lng l q0.

2. Tt c nhng phi hp nm trn ng cong pha trn (pha di) mang li mc sn lng cao hn (thp hn). Chng hn, cc im nm trn ng sn lng q2 s mang li mc sn lng cao hn cc im nm trn ng ng sn lng q1 hay q0. 3. ng ng lng thng dc xung v hng bn phi v li v pha gc ta . Tnh cht ny c th c gii thch bng quy lut t l thay th k thut bin gim dn. 4. Nhng ng ng lng khng bao gi ct nhau. Trn mt h trc ta c th v ra rt nhiu ng ng lng ty theo mc sn lng m chng ta cn t ti. Cc nh sn xut s linh hot s dng nhng kt hp u vo to ra cng mt sn lng nhng h s chn tp hp c chi ph thp nht khi xt n yu t gi ca cc u vo. III.2. T L THAY TH K THUT BIN TOP 99

Khi dch chuyn dc trn mt ng ng lng, ta thy c s thay th gia cc yu t sn xut to ra mt mc sn lng khng i. V d, di chuyn t im A n im B trn ng q0, ta thay th 2 n v vn bng 1 n v lao ng to ra 75 mt vi. o lng mc thay th gia vn v lao ng, ta c khi nim t l thay th k thut bin. Khi nim: T l thay th k thut bin ca vn cho lao ng l s n v vn phi bt i tng thm mt n v lao ng m khng lm thay i tng sn lng. Ta c th vit cng thc tnh t l thay th k thut bin nh sau:

. (4.7)

trong : MRTSK cho L l t l thay th k thut bin ca vn cho lao ng. K hiu q = q0 cho ta thy l vic tnh ton t l thay th k thut bin c thc hin trn ng ng lng q0. Du tr (-) trong cng thc 4.7 gi cho t l thay th k thut bin c gi tr dng. V vy, t l thay th k thut bin cho bit ln ca s thay th ca hai u vo vn v lao ng. Cn c vo cng thc ny ta c th thy nghch du vi dc ca ng ng lng ti mt im no chnh l t l thay th k thut bin ca vn cho lao ng ti im . Di chuyn t im A n im B trn ng q0 trong hnh 4.4, s lao ng tng thm 1 n v, trong khi s vn gim i 2 n v. Vy t l thay th k thut bin l 2, ngha l mt n v lao ng c th thay th cho hai n v vn m khng lm thay i sn lng. Tng t khi di chuyn t im B n C, t l thay th k thut bin l 1/1 = 1, mt n v lao ng c th thay th cho 1 n v vn m khng lm thay i sn lng. Nh vy, di chuyn dc theo ng ng lng v pha phi, t l thay th k thut bin gim dn. R rng, khi s lao ng cng tng ln th nng sut bin ca lao ng gim dn. Trong khi , s vn gim dn n nhng n v vn c nng sut bin cao hn. V vy, s vn cn phi gim i tng thm mt n v lao ng m khng lm thay i sn lng s gim dn v do ng ng lng s tr nn thoi hn. Chng ta gi iu ny l quy lut t l thay th k thut bin gim dn.

100

III.3. MI QUAN H GIA T L THAY TH K THUT BIN V NNG SUT BIN

TOP

T quy lut t l thay th k thut bin gim dn, chng ta thy rng t l thay th k thut bin c quan h cht ch vi nng sut bin ca lao ng v vn. Khi gim s dng mt s lng K ca u vo K, lm sn lng gim i mt lng . Lng gim st ca sn lng ny s c b p bng vic tng s dng u vo L mt lng L cho sn lng khng i. Sn lng tng thm t vic tng L l phi b p va sn lng mt i t vic gim K (l ). Do vy:

(4.8)

V vy, t l thay th k thut bin vn ca vn cho lao ng bng vi t s gia nng sut lao ng bin (MPL) v nng sut vn bin (MPK). Ta cn c th chng minh mi quan h ny bng phng php khc nh sau:

Ta c hm sn xut:

101

Ta c th suy ra:

V i dc theo mt ng ng lng, tng sn lng l khng thay i. Do :

. Cng thc ny din gii bng ton hc mi quan h ni trn. Th d: Gi s ta c hm s sn xut vi dng Cobb-Douglas nh sau: . ng vi mc tng sn lng q = 100 n v sn phm, ta c:

Nh th: Hay ta c th s dng cch khc:

. Chng ta thy rng t l thay th k thut bin ca K cho L trong trng hp ny s gim dn khi s lng lao ng c s dng tng ln. IV. MT S HM SN XUT THNG DNG V NG NG LNG TNG NG TOP

Hnh dng ca ng ng lng ca mt qu trnh sn xut ph thuc vo mc thay th gia vn v lao ng. Chng ta hy xem xt cc dng hm sn xut c bit sau. IV.1. HM SN XUT TUYN TNH: q = aK +bL (a, b 0) TOP

102

Vi hm sn xut ny, khi vn hay lao ng tng thm mt n v th sn lng s tng thm mt lng c nh tng ng l a (hay b) n v. Do vy, nng sut bin ca vn hay lao ng cng chnh l cc h s a hay b. Nh vy, nng sut bin ca vn v lao ng khng thay i khi s n v vn v lao ng c s dng tng thm. Do , ng biu din mi quan h gia sn lng v mi yu t u vo (vn v lao ng) l cc ng thng dc ln c dc l a hay b, nu yu t u vo kia khng i) Phng trnh ca ng ng lng ng vi hm sn xut tuyn tnh l:

q0 = aK + bL hay K =

Vy ng ng lng ca hm s sn xut ny l nhng ng thng song song c dc (xem hnh 4.5a).

Trong trng hp hm sn xut ny, vn v lao ng c th hon ton thay th cho nhau. Nh sn xut c th ch s dng vn hay lao ng cho sn xut ty thuc vo gi ca chng. Ti im A trong hnh 4.5a, sn xut ra mc sn lng q1, nh sn xut ch s dng vn m khng c lao ng no. Ngc li, ti im B, nh sn xut ch s dng lao ng. Gia hai im A v B, nh sn xut c th s dng kt hp gia vn v lao ng. Tuy nhin, hm sn xut ny t gp trong thc t v t nht mt my mc no cn c ngi nhn nt hay ngi lao ng cn c trang b t nht mt my mc hay cng c lao ng no . Hm sn xut tuyn tnh c th thy nhng trm thu ph giao thng. Trong vic bn v, nh qun l c th chn cch bn v bng my t ng v khng s dng lao ng hay ch s dng ngi bn v m khng s dng my bn v t ng. cc nc pht trin, do gi lao ng thng t nn h thng s dng my bn v t ng, trong khi nc ta, gi lao ng thp hn nn chng ta dng ngi bn v.

IV.2. HM SN XUT VI T L KT HP C NH: q = min (aK,bL); a, b>0

TOP

Phng trnh hm sn xut: q = min (aK,bL) cho bit rng s lng sn phm sn xut ra bng vi gi tr nh nht ca hai gi tr trong ngoc. Nu aK < bL th q = aK. Trong trng hp ny, ta ni vn l yu t rng buc i vi hm sn xut. Vic tng thm lao ng khng lm gia tng sn lng nn MPL= 0. Vn l yu t quyt nh.

103

Nu aK > bL th q = bL. Trong trng hp ny, ta ni lao ng l yu t rng buc i vi hm sn xut. Vic tng thm vn khng lm gia tng sn lng nn MPK= 0. Lao ng l yu t quyt nh.

Khi aK = bL, c hai yu t K v L c s dng ti a. Khi . ng thc ny xy ra ti cc im gc ca ng ng lng. Ta c th v c mt ng thng ni cc im gc ny (v : y l phng trnh ca mt ng thng). Trn hnh 4.5b cc im A, B, v C l nhng phng n kt hp u vo c hiu qu.

Vi hm sn xut ny, vn v lao ng phi c s dng vi mt t l nht nh, chng khng th thay th cho nhau. Mi mt mc sn lng i hi mt phng n kt hp c bit gia lao ng v vn. Trong trng hp ny, ta khng th to thm sn lng nu nh khng a thm vo c vn v lao ng theo mt t l c th. Do cc ng ng lng hnh ch L. Mt v d v hm sn xut ny l cng vic xy dng h ph b tng bng cch s dng ba khoan. Mi ba khoan cn mt cng nhn iu khin, khi lng cng vic hon thnh chc chn khng tng ln khi hai ngi cng s dng mt ba hay khi mt ngi c trang b hai ba. Trong ngnh cng nghip may mc, mt ngi th may lm vic vi mt my may. Anh ta khng th sn xut nhiu hn vi nhiu my may hn. tng sn lng, s th may v s my may phi tng theo t l tng ng: mt my/mt lao ng. Loi hm sn xut ny cng c th quan st thy trong dch v taxi hay mt s dch v khc. i vi mt qu trnh sn xut c c trng bi ng ng lng c dng nh th ny, nh sn xut s chn cc im dc theo ng ng vi (hnh 4.5b) IV.3. HM SN XUT COBB-DOUGLAS: q = cKaLb; a,b,c > 0 l c nh TOP

y l trng hp trung gian gia hai trng hp trn v cng l hm sn xut ph bin nht c p dng nghin cu mi quan h gia u ra v u vo ca mt qu trnh sn xut. ng ng lng ca hm sn xut ny l ng cong dc xung v li v pha gc ta (hnh 4.5c). i vi ng ng lng dng ny, vn v lao ng c th thay th cho nhau mt mc no nhng khng hon ton. Chng hn, khi di chuyn t im A n im B trn ng ng lng q1, ta thay th dn lao ng cho vn. ng ng lng dc xung v pha phi v tim cn vi trc honh nhng khng th ct trc honh nn s vn s dng trong sn xut khng bao gi bng khng. iu ny c ngha l nh sn xut c th s dng rt nhiu lao ng thay th cho vn nhng bao gi cng tn ti mt lng vn nht nh. Ngc li, vn cng c th thay th cho lao ng khi di chuyn t phi sang tri nhng bao gi cng tn ti mt lng lao ng nht nh. Chng ta c th thy rng mt qu trnh sn xut d t ng ha n u cng cn c ngi iu khin dy chuyn my mc hay trong mt ngnh ngh sn xut th cng, ngi lao ng cng cn phi c trang b mt s cng c lao ng nht 104

nh. Do vy, y l dng hm sn xut c p dng ph bin nht trong thc t v n mang nhng c im chung ca mt qu trnh sn xut.

Trong iu kin ca nn kinh t nc ta, tnh trng d tha lao ng nng thn v thnh th xy ra rt ph bin nn mc tin lng chung thp. l mt li th ln ca nc ta trong vic cnh tranh thu ht vn u t nc ngoi. Cc nh sn xut s s dng nhiu lao ng thay th cho vn m yu t ny thng khan him v t i vi nhng nc ang pht trin nh nc ta. Do vy, trong vic la chn cng ngh sn xut ph hp vi iu kin kinh t - x hi, cc nh sn xut thng u tin cho cc cng ngh s dng nhiu lao ng. Vi trnh pht trin ca lc lng lao ng cn thp, nc ta ch nn tp trung vo pht trin cc ngnh hng v xut khu v s dng nhiu lao ng nh nng nghip v cng nghip hng tiu dng phc v xut khu gm dt may, giy dp, chi, dng c sinh hot gia nh, vn phng phm, mt s thit b in sinh hot, v.v. l iu m cc nc ng Nam lm trong nhng nm 80 v Trung Quc ang thc hin (Ch, 2000). V. HIU SUT THEO QUY M TOP

Mt kha cnh khc ca vic o lng tc ng ca s thay i ca c hai yu t u vo n s thay i ca sn lng l nghin cu hiu sut theo quy m ca mt qu trnh sn xut. Chng ta hy xem xt sn lng s thay i nh th no khi cc u vo ng lot tng ln theo cng mt t l. Nu mt hm sn xut c dng q = f(K,L) v tt c yu t u vo c nhn vi mt s nguyn dng c nh m (m > 1), ta phn loi hiu sut theo quy m ca hm sn xut nh sau: Nu sn lng tng ln hn gp m ln, ta gi sn xut c hiu sut theo quy m tng. Nu sn lng tng ng bng m ln, l sn xut c hiu sut theo quy m c nh. 105

Nu sn lng tng nh hn gp m ln, ta gi sn xut c hiu sut theo quy m gim.

Chng ta c th biu din hiu sut theo quy m bng cc biu thc nh trong bng 4.3.
Bng 4.3. Hiu sut theo quy m ca sn xut
nh hng n sn lng i. f(mK,mL) = mf(K,L) = mq ii. f(mK,mL) < mf(K,L) = mq iii. f(mK,mL) > mf(K,L) = mq Hiu sut theo quy m C nh Gim Tng

Ta c th s dng hm sn xut Cobb-Douglas minh ha khi nim hiu sut theo quy m ca sn xut. Gi s ta c hm sn xut nh sau:

trong A, a v b l cc hng s dng. Gi s ta tng s lng cc yu t u vo ln m ln . Ta s c:

Nu: 1. th : nu ta tng c vn v lao ng ln gp m ln th sn lng cng s tng ng bng m ln, ta ni hm sn xut Cobb-Douglas c hiu sut quy m khng i. th : nu ta tng c vn v lao ng ln gp m ln th sn lng cng s tng ln hn m ln, ta ni hm Cobb-Douglas c hiu sut quy m tng dn. th : nu ta tng c vn v lao ng ln gp m ln th sn lng cng s tng nh hn m ln, ta gi hm Cobb-Douglas c hiu sut quy m gim dn.

2.

3.

Vic nghin cu hiu sut theo quy m ca sn xut gip ch cho chng ta iu g? Mt qu trnh sn xut c hiu sut theo quy m tng c th xy ra do cng nhn 106

v cc nh qun l c chuyn mn ha cao hn gip h khai thc cc my mc, thit b sn c hiu qu hn. Dy chuyn sn xut xe -t hay in lc l cc th d c th v hiu sut theo quy m tng. Nu mt qu trnh sn xut c hiu sut quy m tng th chi ph sn xut s gim v khi sn lng tng nhanh hn s lng cc yu t u vo. Cc nh lp chnh sch cng rt quan tm n hiu sut theo quy m ca mt qu trnh sn xut. Nu qu trnh sn xut c hiu sut theo quy m tng th vic t chc mt doanh nghip sn xut ln s c hiu qu kinh t hn nhiu so vi nhiu doanh nghip nh. Chng hn, hiu sut theo quy m tng trong ngnh in lc gii thch l do v sao chng ta li c nhng cng ty in lc ln v chu s iu tit ca chnh ph. Trong trng hp hiu sut theo quy m c nh, quy m ca doanh nghip khng nh hng n nng sut ca cc u vo. Nng sut trung bnh v nng sut bin khng thay i cho d nh my ln hay nh. Cc doanh nghip nh cng c th c hiu qu nh cc doanh nghip ln. Cui cng, mt qu trnh sn xut c hiu sut theo quy m gim thng xy ra i vi cc doanh nghip c quy m ln. Nhng kh khn v qun l s pht sinh khi quy m ca doanh nghip tng vt qu kh nng qun l ca ban gim c. iu ny c th lm gim nng sut ca cc yu t sn xut do nh qun l khng th quan tm ng mc n vic s dng tt c cc u vo. Do vy, cc doanh nghip c quy m va v nh s hot ng hiu qu hn cc doanh nghip ln. Chng ta c th minh ha nhng iu trn bng vic xem xt s thay i ca nng sut lao ng trung bnh (APL) khi tng cc yu t u vo ca cc hm sn xut c hiu sut theo quy m khc nhau. Ta c cng thc tnh nng sut trung bnh nh sau:

APL =

Khi tng vn v lao ng gp m ln, th nng sut lao ng trung bnh, lc ny, thnh:

APL' =

1. Trng hp hm sn xut c hiu sut theo quy m tng, ta c: f(mK, mL) > mf(K, L). Do vy, APL' > APL, c ngha l khi ta tng cc yu t u ln th nng sut lao 107

ng trung bnh cng tng ln. iu ny c th lm gim chi ph sn xut ra mt sn phm. 2. Trng hp hm sn xut c hiu sut theo quy m c nh, ta c: f(mK, mL) = mf(K, L). Do vy, APL' = APL, c ngha l khi ta tng cc yu t u ln th nng sut lao ng trung bnh khng i v nh vy chi ph sn xut ra mt sn phm s khng i. 3. Trng hp hm sn xut c hiu sut theo quy m gim, ta c: f(mK, mL) < mf(K, L). Do vy, APL' < APL, c ngha l khi ta tng cc yu t u ln th nng sut lao ng trung bnh s gim xung. iu ny c th lm tng chi ph sn xut. VI. NG NG PH TOP

By gi, chng ta bt u cp n vn chi ph ca vic s dng cc u vo: vn v lao ng. Gi s mt doanh nghip dng mt s tin no mua hay thu vn v lao ng cho sn xut. Gi s ta k hiu s tin ny l TC (tng chi ph). Nu n gi ca vn l v v ca lao ng l w th doanh nghip c th mua c bao nhiu vn v lao ng. ng ng ph s cho ta bit iu . ng ng ph cho bit cc kt hp khc nhau ca lao ng (L) v vn (K) c th mua c bng mt s tin (tng chi ph) nht nh ng vi nhng mc gi nht nh. Phng trnh ng ng ph c dng nh sau:

TC = vK + wL .

(4.9)

Trong : TC l tng chi ph; v l n gi vn v w l n gi lao ng. Phng trnh 4.9 cho bit tng s tin chi cho vn (vK) v lao ng (wL) bng vi tng s tin sn c (TC). Vi mt s tin nht nh, doanh nghip mua nhiu lao ng (hay vn) hn th lng vn (hay lao ng) mua c s gim i. iu ny cho thy mt s nh i trong vic phn b chi tiu gia hai u vo. Do vy, ng ng ph c dng nh hnh 4.6.

108

S nh i gia vn v lao ng c biu din thng qua dc ca ng ng ph. Nu gi S l dc ca ng ng ph, ta c:

(4.10)

Cng thc (4.10) cho thy, S bng vi nghch du ca t s gia n gi ca lao ng v vn v khng ph thuc vo tng chi ph. Do vy, khi gi ca cc u vo thay i (khng cng t l) th dc ca ng ng ph thay i. Ging nh ng ngn sch ca ngi tiu dng trong chng 3, khi n gi ca lao ng thay i th ng ng ph s quay quanh im A trong hnh 4.6. Khi tng chi ph tng, ng ng ph s tnh tin v pha phi v ngc li khi tng chi ph gim n s dch chuyn v pha tri. VII. NGUYN TC TI A HA SN LNG HAY TI THIU HA CHI PH TOP

VII.1. NGUYN TC TI A HA SN LNG

Nu nh ngi tiu dng ti a ha hu dng trong iu kin rng buc ca ngn sch th nh sn xut cng mun ti a ha sn lng trong iu kin rng buc ca chi ph. Doanh nghip thng mong mun t c sn lng ti a ng vi mt khon chi ph nht nh. y l mt kha cnh ca hnh vi ti a ha li nhun ca doanh nghip, thng qua x hi c th s dng ti nguyn cho sn xut c hiu qu. Vy doanh nghip s la chn phi hp u vo no ti a ha sn lng? Gi s doanh nghip c phng trnh ng ng ph nh (4.9) v hm sn xut nh (4.1). Doanh nghip s la chn tp hp u vo vn v lao ng ti a ha sn lng trong iu kin rng buc ca chi ph. Ta c th dng phng php Lagrange tm ra nguyn tc ti a ha sn lng. Phng trnh (4.9) c th vit li nh sau: 109

Hm s Lagrange c dng:

= .

f(K,L)

vK

wL

TC)

trong : 0 l h s Lagrange. Ta cho o hm ring ca K, L v bng khng:

theo cc bin

Chuyn v thnh phn c gi u vo sang v phi v lp t s, ta c:

(4.11)

110

Nguyn tc: ti a ha sn lng, nh sn xut s la chn tp hp gia vn v lao ng sao cho ti h mua ht s tin TC sn c v t l thay th k thut bin bng vi t gi ca lao ng v vn

Nguyn tc ti a ha sn lng c th c biu din qua hnh 4.7. Ti im C, ng ng ph tip xc vi ng ng lng q1, ta thy im C chnh l s la chn ca nh sn xut khi h c s tin l TC. Tht vy, ti im C, ng ngn sch tip xc ti mt im v pha bn tri ca ng ng lng q1 nn n khng th vn ti mt ng ng lng no cao hn nm v pha phi ca ng q1. Vy q1 l ng ng lng cao nht m ng ng ph t ti. N chnh l mc sn lng ti a c th sn xut ra c t s tin TC sn c. Ti im C, dc ca ng ng lng bng vi dc ca ng ng ph, hay ni cch khc t l thay th k thut bin bng vi t gi ca lao ng v vn.

V d. Gi s ta c hm sn xut dng Cobb-Douglas nh sau:

n gi vn l v n v tin; n gi lao ng l w n v tin. Gi s doanh nghip ch mun chi ra s tin l TC0, hy xc nh sn lng ti a?

Bi gii. 111

Cn c vo bi, ta c th vit c hm chi ph sn xut nh sau:

gii bi ton, ta thit lp hm Lagrange nh sau:

Ly o hm ca hm s Lagrange ny theo K, L v bng khng, ta c:

v cho cc o hm ny

Ly hai ng thc u chia cho nhau, ta c:

Nu nh w = v = 4 n v tin: phng trnh ny cho bit l ti qua ha sn lng, ta nn chi ph cho lao ng v tin vn vi s tin bng nhau. Th d, K = L = 4 n v. Khi , ta s sn xut c 40 n v sn phm v chi ph s l 32 n v tin. Tt c cc kt hp khc gia vn v lao ng u cho ra sn lng thp hn. Th d: K = 6 n v vn v L = 2 n v lao ng. Khi , tng chi ph l 32 n v tin, nhng sn lng s l: 112

VII.2. NGUYN TC TI THIU HA CHI PH SN XUT

TOP

Mt kha cnh khc ca vic ti a ha li nhun l cc doanh nghip tm kim mt phng thc sn xut ra mt mc sn lng nht nh c chi ph thp nht. Bt c mt doanh nghip no cng tm kim k thut sn xut vi chi ph thp nht vi khi lng u ra cho trc hay ti a ha li nhun vi chi ph cho trc, v gim mt ng chi ph c ngha l tng mt ng li nhun. Sn xut vi chi ph thp nht s mang li li nhun cao nht cho doanh nghip. Hnh 4.8 m t nguyn tc ti thiu ha chi ph ca doanh nghip. Gi s doanh nghip xc nh cn phi sn xut ra mt mc sn lng q0 nht nh, ng ng lng mc sn lng q0 cho bit tt c tp hp u vo c th to ra q0. Doanh nghip s chn sn xut ti mt im trn ng ny c chi ph thp nht. Nu gi ca vn l v v ca lao ng l w, mt tp hp gm ba ng ng ph TC1, TC2, v TC3 s c cng dc l -w/v. Tng t nh vic ti a ha sn lng, ta cng nhn thy ti im C, ng ng lng q0 tip xc vi ng ng ph TC2, tp hp u vo c chi ph thp nht v TC2 l chi ph thp nht sn xut ra sn lng q0. Nguyn tc. ti thiu ha chi ph sn xut sn xut ra mt s lng sn phm nht nh no , nh sn xut s chn sn xut ti im m t l thay th k thut bin (gia lao ng v vn) bng vi t l gia n gi lao ng v n gi vn.

Cng thc:

Ta cng c th chng minh nguyn tc ny bng phng php Lagrange. Ta cn ti thiu ha hm chi ph sn xut: TC = vK + wL, t c mc sn lng: 113

gii bi ton ny, ta xy dng hm s Lagrange nh sau:

Ly o hm bc nht ca hm s Lagrange theo L, K, v

, ta c:

[1]

[2]

Chia [1] cho [2], ta c:

V d: Mt doanh nghip c hm sn xut: q = f(K,L) = K1/2L1/2. Gi s doanh nghip cn sn xut ra 100 sn phm. Vy doanh nghip s la chn tp hp u vo no nu gi ca vn l 20 v ca lao ng l 5 n v tin? Phng trnh ca ng ng lng mc sn lng l 100:

(1)

ti thiu ha chi ph, doanh nghip cn chn tp hp u vo sao cho: 114

. (2)

trong :

Vy cng thc trn c th c vit l:

Th (2) vo (1), ta c:

Doanh nghip s s dng tp hp 200L v 50K sn xut ra 100 sn phm. Khi , chi ph thp nht s l: n v tin.

115

CHNG 5

TH TRNG CNH TRANH HON HO


I. KHI NIM V C IM CA TH TRNG CNH TRANH HON HO II. QUYT NH V CUNG NG TRONG CNH TRANH HON HO 1. QUYT NH CUNG TRONG NHT THI 2. NG CUNG NGN HN CA DOANH NGHIP 3. NG CUNG DI HN CA DOANH NGHIP 4. NHP NGNH, XUT NGNH V CN BNG DI HN CA NGNH CNH TRANH HON HO III. NG CUNG CA NGNH 1. 2. 3. 4. NG CUNG NGN HN CA NGHNH NG CUNG DI HN CA NGNH NG CUNG DI HN NM NGANG CA NGNH MT S YU T NH HNG N NG CUNG CA DOANH NGHIP V CA NGHNH

IV. CNH TRANH TRN TH TRNG TH GII V. THNG D SN XUT CU HI THO LUN BI TP MT S THUT NG

Chng 5

TH TRNG CNH TRANH HON HO


Sau khi phn tch cc vn v cung v cu, trong chng ny chng ti kt hp cc quyt nh cung ng ca cc doanh nghip ring l hnh thnh ng cung ca th trng v sau xem xt tc ng qua li ca n i vi ng cu ca th trng nhm n nh gi 116

c v sn lng cho mt ngnh ni chung. Trong chng ny, chng ta s nghin cu xem mt doanh nghip hot ng trong th trng cnh tranh hon ho ra quyt nh cung ng nh th no v nhng quyt nh chu nh hng bi nhng yu t no. I. KHI NIM V C IM CA TH TRNG CNH TRANH HON HO TOP

Trc tin, chng ta nn tm hiu cc nh kinh t nh ngha v th trng cnh tranh hon ho nh th no t chng ta s pht trin l thuyt lin quan n cc doanh nghip hot ng trong th trng ny. Th trng cnh tranh hon ho l th trng m trong cc quyt nh mua hay bn ca tng ngi mua hay tng ngi bn ring l khng nh hng g n gi c trn th trng. T khi nim ny, ta nhn thy c im quan trng ca th trng ny l s lng sn phm m mi doanh nghip cung ng khng c nh hng g n gi c trn th trng. Mt doanh nghip trong th trng cnh tranh hon ho hot ng nh th gi th trng khng ph thuc vo s lng bn ra ca doanh nghip v do vy, doanh nghip c gi l ngi chp nhn gi. Do vy, lng cu v cung ca mt ch th nht nh khng nh hng g n gi c th trng. ng cu i vi hng ha ca mi doanh nghip s l mt ng nm ngang do bt k lng cung ca h l bao nhiu th h cng nhn c gi c nh. Hnh 5.1 m t s chp nhn gi ca mt doanh nghip hot ng trong th trng cnh tranh hon ho. u tin, gi hng ha trn mt th trng cnh tranh hon ho, P0, c hnh thnh do quan h cung - cu trn th trng, nh trnh by trong Chng 2. Doanh nghip cnh tranh l ngi chp nhn gi nn h s bn sn phm ca mnh ra ng mc gi P0 . D s lng doanh nghip bn ra l bao nhiu, h cng nhn c mc gi P0 cho sn phm m h bn ra. Do vy, ng cu ca doanh nghip l ng thng nm ngang mc gi P0. l ng d. Bi v doanh nghip khng th quyt nh gi nn n cng khng c nh hng n hot ng ca cc doanh nghip khc trong ngnh. nh ngha ca cc nh kinh t v th trng cnh tranh hon ho c v tri vi ngha ca t cnh tranh trong i sng hng ngy. Cc nh kinh t ng rng mi doanh nghip hay ngi tiu dng ring l nhn thy lng cung hay cu ca mnh l rt nh so vi s lng ca ton b th trng v nh th lng mua v bn ca h khng nh hng g n gi c trn th trng. Tuy nhin, cc doanh nghip c th dng mt s chiu thc thu ht khch hng v pha mnh. Cng ty P&G v Unilever cnh tranh rt mnh lit trn th Vit Nam nhng ta khng gi chng l cnh tranh hon ho. Bi v mi cng ty chim mt th phn rt ln trn th trng hng tiu dng nn chng c th lm thay i gi c trn th trng bng cc quyt nh v cung ng ca mnh.

117

tm hiu chi tit hn v s chp nhn gi ca cc doanh nghip hot ng trong th trng cnh tranh hon ho v m t ng ng cu i vi hng ha ca cc doanh nghip ny, chng ta xt n 4 c im ca th trng cnh tranh hon ho. 1. S lng cc doanh nghip trong ngnh l ln sao cho sn lng ca mi doanh nghip l khng ng k so vi c ngnh ni chung. Do vy, th phn ca mi doanh nghip s rt nh v doanh nghip khng c kh nng chi phi gi c trn th trng bng cc quyt nh cung ng ca mnh. Sn phm ca ngnh phi tng i ng nht v tnh gi nh nhau, cho sn phm ca cc doanh nghip c th thay th hon ho cho nhau. Sn phm ca cc nh sn xut l ging nhau nn ngi tiu dng c th s dng sn phm ca bt k nh sn xut no cng u cm thy tha mn nh nhau. Do vy, nu c mt doanh nghip no mun nh gi sn phm ca mnh cao hn mc gi chung P0, n s khng bn c sn phm no ht v ngi mua s mua sn phm ging nh vy ca doanh nghip khc. Thng tin hon ho cho ngi tiu dng v cht lng sn phm sao cho ngi mua nhn thy nhng sn phm ging nhau ca cc doanh nghip khc nhau thc s l nh nhau. Thm ch cc doanh nghip sn xut sn phm ng nht, h cng c th nh gi sn phm mnh khc vi ngi khc nu ngi mua khng c thng tin hon ho v cht lng v c tnh ca sn phm y. Chng hn, nu bn khng hiu nhiu v bt git, bn s ngh rng bt git OMO nu bn vi gi 12.000 ng/kg s tt hn bt git DASO c gi 10.000 ng/kg. Do vy, chng ta phi gi nh ngi mua c thng tin hon ho v sn phm doanh nghip khng c kh nng nh gi khc vi mc gi chung. T do nhp v xut ngnh sao cho khng c s cu kt ca cc doanh nghip hin hnh. Ti sao cc doanh nghip khng lin kt li nh cc nc trong khi OPEC tng lm: hn ch cung ng nng gi? Chng ta c th tr li l iu ny l khng th do cc l do: (i) vi qu nhiu doanh nghip trong ngnh, vic t chc thnh hip hi s rt tn km, cc nh qun l s tn nhiu thi gian thng lng vi cc doanh nghip khc hn l t chc sn xut; (ii) nu ng cu th trng rt co gin, kh nng tng gi ca cc doanh nghip l rt t. Thm ch nu cc doanh nghip c th cu kt vi nhau tng gi, iu ny s thu ht cc doanh nghip mi nhp ngnh v lm sn lng tng, dn ti gi s li gim xung. Trong th trng 118

2.

3.

4.

cnh tranh hon ho, doanh nghip hon ton t do la chn gia nhp hay rt khi ngnh m khng c mt tr ngi php l no c hay khng c cc chi ph c bit no gn vi vic gia nhp. Th trng nng sn l cc v d in hnh v th trng cnh tranh hon ho. Hu ht th trng nng sn u mang y 4 c im ca th trng ny, chng hn nh la go, tri cy, thy hi sn, v.v. i vi cc mt hng cng nghip, c im ca mi sn phm gn lin vi hnh nh, nhn hiu ca cng ty sn xut ra chng nn sn phm trong ngnh l khng ng nht. Bn cnh , i khi ngi tiu dng khng c y thng tin v sn phm nn ngi bn c th nh gi khc nhau cho cc sn phm ca mnh. V vy, th trng hng cng nghip kh c th l th trng cnh tranh hon ho. II. QUYT NH V CUNG NG TRONG CNH TRANH HON HO II.1. QUYT NH CUNG TRONG NHT THI TOP

Nht thi c nh ngha l khong thi gian rt ngn trong doanh nghip khng th thay i sn lng. Trong nht thi, doanh nghip khng kp thay i mc cung ng ca mnh nn doanh nghip sn xut ra sn lng bao nhiu th phi c gng bn ht bt chp sc mua ca th trng. Do vy ng cung ca doanh nghip s l ng thng ng ti mt mc sn lng nht nh. Gi s c iu chnh th trng c th bn ht hng ha trong mt khong thi gian no . Hnh 5.2 m t quan h cung - cu th trng cnh tranh hon ho trong nht thi. Cung c nh mc Q*. Vi ng cu D, gi cn bng c xc nh ti P1. Khi ng cu dch chuyn ti D, gi cn bng mi c thnh lp ti P2. Mt s thay i ca cu lm cho gi thay i rt nhanh cn sn lng cn bng khng i. Nht thi khng phi c ngha cho tt c cc trng hp, m n ch ng dng trong trng hp ca cc loi hng ha mau hng hay hng ha ch c s dng trong mt thi im nht nh. Ta c th nhn thy iu ny trong ch hoa, da hu, v.v. ngy Tt hay th trng bnh Trung thu. Nhng loai hng ha ny phi c tiu th ht trong mt khong thi gian nht nh (mt tun chng hn). Khong thi gian ny tng i ngn, cho nn cc nh sn xut khng th thay i sn lng trong khong thi gian ny c. Nhn chung, tnh tc thi ca th trng thng c quan st thy cc th trng i vi hng ha mau hng v c tnh thi v.

119

II.2. NG CUNG NGN HN CA DOANH NGHIP

TOP

Trc ht, chng ta hy nghin cu li khi nim ngn hn. Cc nh kinh t nh ngha nh sau: ngn hn l khong thi gian di cc doanh nghip thay i sn lng nhng khng di cc doanh nghip thay i quy m sn xut v ri b hay gia nhp ngnh. Nh xem xt trong chng trc, doanh nghip s vn dng iu kin bin tm ra mc sn lng ti a ha li nhun. Trong ngn hn, cc doanh nghip s la chn mc sn lng m ti , vi SMC l chi ph bin trong ngn hn. Nt c bit trong cnh tranh hon ho l quan h gia doanh thu bin v gi bn. Do ng cu nm ngang nn c doanh nghip bn thm mt n v sn phm, h s nhn thm mt khon tin bng vi gi ca sn phm. Chng ta hy xem xt mt v d v mi quan h gia sn lng, gi v doanh thu bin ca mt nng dn trng la. Gi s gi ca 1kg la l 2000 ng, doanh thu v doanh thu bin ca nng dn ny c cho trong bng 5.1. Bng 5.1. Sn lng, gi v doanh thu bin ca mt nng dn

Sn lng (Q: kg) 0 1 2 3 4 ...

Gi (P: ng/kg) 2000 2000 2000 2000 2000

Doanh thu (TR: ng) 0 2000 4000 6000 8000 ...

Doanh thu bin (MR: ng) 2000 2000 2000 2000 2000

120

D cho ngi nng dn ny bn ra mt sn lng bt k, gi anh ta nhn c cho mi kg la vn l 2000 ng. Do vy, khi bn ra thm mi kg la, ngi nng dn ny nhn thm 2000 ng nn doanh thu bin s khng di v bng ng vi gi. Do vy, trong th trng cnh tranh hon ho doanh thu bin bng vi gi ca sn phm:

MR = P .

(5.1)

Nh vy, ti a ha li nhun, doanh nghip s chn mc sn lng m ti gi bng vi chi ph bin ca sn phm:

P = SMC.

(5.2)

Hnh 5.3 m t quyt nh cung ca doanh nghip trong ngn hn. Gi s doanh nghip c ng chi ph bin SMC. Nh ta bit, ng SMC ny s i qua cc im cc tiu ca ng SAC v SAVC ca doanh nghip. Chng ln lt l cc im A v C.

Gi s doanh nghip ng trc ng cu nm ngang ti mc gi P4 trong hnh 5.3. ng thc (5.2) ng rng doanh nghip s chn mc sn lng Q4 tng ng vi im D v ti gi bng vi chi ph bin.

121

Khi gi sn phm t mc P3 tr ln, c ngha l gi ln hn chi ph trung bnh cc tiu, doanh nghip s chn mt mc sn lng tng ng vi mt im no trn ng SMC t im C tr ln, lc gi ln hn chi ph trung bnh. Chng hn nu gi l P4, doanh nghip sn xut ti mc sn lng Q4. Khi chi ph trung bnh l SAC4. Doanh nghip thu c li nhun trong ngn hn v lc gi (P4) cao hn chi ph trung bnh (SAC4). Tng t, tng ng vi mt mc gi nht nh, doanh nghip s da vo ng SMC chn ra mc sn lng ti u. Khi gi mc P3, doanh nghip s chn mc sn lng tng ng vi im C trn ng SMC, cng l im cc tiu ca ng SAC. Lc ny gi bng chi ph trung bnh cc tiu, doanh nghip s sn xut mc sn lng Q3 v khi doanh nghip ha vn. Do vy, ta cn gi mc gi P3 l mc gi ha vn. gia hai im A v C, doanh nghip b l v gi thp hn chi ph trung bnh. Tuy nhin, nu gi nm gia P1 v P2, doanh nghip c th b p c phn no chi ph c nh nn doanh nghip vn tip tc sn xut. Chng hn, khi gi l P2, doanh nghip s sn xut mc sn lng tng ng vi im B trn ng SMC l Q2. Ti sao doanh nghip b l m vn khng rt khi ngnh? Doanh nghip c th hot ng v chu l v hy vng trong tng lai gi ca sn phm s tng hay c th gim c chi ph sn xut nn doanh nghip c th kim c li nhun trong tng lai. Thc t, doanh nghip c th la chn mt trong hai phng n: tip tc sn xut hay tm thi ng ca. Doanh nghip s chn phng n no c li hn. Nu khng sn xut, doanh nghip s chu l c phn chi ph c nh. Cn nu tip tc sn xut doanh nghip ch l mt phn chi ph c nh. Khi , gi thp hn tng chi ph trung bnh (P <SAC) nhng vn cn cao hn chi ph bin i trung bnh (P > SAVC) nn doanh nghip c th b p c chi ph bin i (VC) v phn gi di ra so vi SAVC c th dng b p phn no chi ph c nh. Do vy, doanh nghip khng l ht phn chi ph c nh nn tip tc sn xut vn c li hn. Doanh nghip s sn xut bt k mc gi no cao hn P1 (cng chnh l mc chi ph bin i trung bnh cc tiu) v ti cc mc gi , doanh nghip s trang tri c chi ph bin i trong ngn hn v phn no b p c chi ph c nh. Doanh nghip s ngng hot ng khi gi thp hn P1 v khi nu tip tc sn xut, doanh nghip thm ch khng b p chi ph bin i v s l nng hn l khi ngng sn xut. Mc gi P1 gi l mc gi ng ca hay mc gi bt u sn xut. nhng mc gi khc nhau, doanh nghip s chn mc sn lng tng ng vi cc im nm trn ng SMC ti mc gi . Hay ni cch khc, cc im nm trn ng SMC cho bit sn lng m doanh nghip s cung ng nhng mc gi nht nh. Do vy, ta c th gi ng SMC chnh l ng cung ngn hn ca doanh nghip. Tuy nhin, doanh nghip ch bt u sn xut khi gi t chi ph bin i trung bnh cc tiu tr ln nn ng cung ch tn ti pha trn im A, ti ng SMC ct ngang im thp nht trn ng SAVC. Chng ta hy xem xt mt th d v quyt nh cung trong ngn hn ca mt doanh nghip hot ng trong th trng cnh tranh hon ho hiu r hn v qu trnh ra quyt nh ca doanh nghip. Th d: Mt doanh nghip cnh tranh c hm tng chi ph trong ngn hn nh sau:

122

STC =

trong : q l sn lng ca doanh nghip v STC l tng chi ph ngn hn. Vi hm chi ph nh trn, ta c th tm c gi tr ca cc chi ph AVC, AC, MC nh trnh by trong bng 5.2. Cc mc sn lng trong bng c chn sao cho chng c th hin r cc mc chi ph bin i trung bnh cc tiu v chi ph trung bnh cc tiu v khng nht thit c bc nhy ging nhau.

Bng 5.2. Cc chi ph ca doanh nghip cnh tranh

Q 0 10 20 30 40 48,85 50 60

TC 300,00 323,33 326,67 330,00 353,33 407,13 416,67 540,00

FC 300 300 300 300 300 300 300 300

VC 0,00 23,33 26,67 30,00 53,33 107,13 116,67 240,00

AFC 30,00 15,00 10,00 7,50 6,13 6,00 5,00

AVC 2,33 1,33 1,00 1,33 2,19 2,33 4,00

AC 32,33 16,33 11,00 8,83 8,325 8,33 9,00

MC 4,0 1,0 0,0 1,0 4,0 8,3 9,0 16,0

Da vo bng 5.2, ta thy chi ph bin i trung bnh cc tiu l 1 n v tin v chi ph trung bnh cc tiu l 8,325 n v tin. Doanh nghip s c quyt nh v cung ng nh sau: Khi gi nh hn 1 n v tin, doanh nghip ngng sn xut v nu sn xut doanh nghip s b l nhiu hn 300 n v tin. Khi gi l 1 n v tin, doanh nghip c th chn mc sn lng 30 v chu l 300 n v tin. Khi gi ln hn 1 n v tin nhng nh hn 8,325 n v tin, doanh nghip b l nhng vn sn xut v s l t hn 300 n v tin. Chng hn, khi gi l 4 n v tin tng ng vi chi ph bin mc sn lng 40 n v tin, doanh nghip s sn xut 40 n v sn phm v khi doanh nghip b l 193,33 n v tin. Khi gi bng ng 8,325 n v tin, doanh nghip s sn xut 48,85 n v sn phm v ha vn. Khi gi ln hn 8,325 n v tin, doanh nghip s thu c li nhun trong ngn hn. 123

ng cung ca doanh nghip ch tn ti nhng mc gi t 1 n v tin tr ln. nhng mc gi thp hn 1 n v tin, doanh nghip khng sn xut nn khng tn ti ng cung nhng mc gi ny. II.3. NG CUNG DI HN CA DOANH NGHIP TOP

Trong phn ny, chng ta nghin cu khi nim di hn. Di hn l khong thi gian di cc doanh nghip ang hot ng trong ngnh thay i sn lng, quy m sn xut hay ri b ngnh; ng thi, cc doanh nghip mi c th tham gia vo ngnh. Hnh 5.4 cho bit quyt nh cung ca doanh nghip trong di hn c thc hin nh th no. Ti mt thi im trong ngn hn, ng cu ca doanh nghip nm ngang mc gi P0. Vi cc ng SAC v SMC nh trong hnh v 5.4, doanh nghip thu c li nhun dng. l din tch hnh ch nht ABCD. Doanh nghip sn xut sn lng q1, bn vi gi P0 v c chi ph trung bnh tng ng vi im B trn ng SAC. Nu doanh nghip tin rng gi trn th trng s c duy tr P0, doanh nghip s mun tng quy m nh my ca mnh kim c nhiu li nhun hn. Lc ny, doanh nghip c ng chi ph trung bnh v chi ph bin di hn LAC v LMC. Chng ta cng lu ng LAC s tip xc vi im cc tiu ca SAC v ng LMC i qua im cc tiu ca LAC. Doanh nghip s chn mc sn lng q3 tng ng vi im E trn ng LMC. Vy, khi vic m rng nh my hon thnh, li nhun ca doanh nghip s l din tch DEFG. Chng ta cng thy rng gi cng cao th li nhun ca doanh nghip s cng cao v ngc li s gim nu gi gim. Doanh nghip s ng ca v ri khi ngnh nu gi thp hn P1, tng ng vi mc chi ph trung bnh di hn cc tiu (lu l trong di hn tt c chi ph l chi ph bin i). Cc nguyn tc tng t nh trong ngn hn c th c p dng thit lp ng cung di hn ca mt doanh nghip trong cnh tranh hon ho. nhng mc gi ln chi ph trung bnh cc tiu (gi ln hn mc P1), doanh nghip thu c li nhun v s sn xut. Trong di hn doanh nghip ri b ngnh khi gi c khng trang tri c chi ph trung bnh di hn LAC. l cc mc gi thp hn mc gi P1. Do vy, ng cung di hn ca doanh nghip l phn ng LMC nm bn phi im H tng ng vi mc gi P1. Ti mc gi P1, doanh nghip sn xut q2. Khi , doanh nghip ch va b p chi ph kinh t hay doanh nghip ch thu c li nhun thng thng bng vi chi ph c hi ca vn v thi gian ca ch doanh nghip.

124

Tm tt: Quyt nh cung ng ca doanh nghip cnh tranh hon ho

IU KIN BIN P = MC

IU KIN BNH QUN NGN HN DI HN Nu P > SAVC cc tiu, sn xut Nu P LAC cc tiu, sn xut Nu P < SAVC, tm thi ng ca Nu P < LAC, ri b ngnh

II.4. NHP NGNH, XUT NGNH V CN BNG DI HN CA NGNH CNH TRANH HON HO

TOP

Hnh 5.4 cho thy khi gi l P0, doanh nghip s tng sn lng v lm cho li nhun tng khi doanh nghip m rng quy m. Doanh nghip thu c li nhun kinh t dng c ngha y l khon li nhun cao khc thng (siu li nhun). Li nhun cao s kch thch cc nh u t chuyn dch ti nguyn t ngnh khc sang ngnh ny, tc l c s gia nhp ngnh ca nhng doanh nghip mi. Do c s nhp ngnh nn sn lng ca ngnh tng ln, lm cho ng cung ca ngnh dch chuyn sang phi. Gi cn bng trn th trng s gim. Mt khc, khi c s gia nhp ngnh, s lng doanh nghip trong ngnh tng ln lm tng cu v cc u vo. iu lm tng gi cc u vo v nh vy sn xut s t hn. Tng hp li, chng ta thy s nhp ngnh ca cc doanh nghip mi s lm gim li nhun ca cc doanh nghip trong ngnh. Li nhun kinh t ca cc doanh nghip s gim dn n khi bng khng, khi s khng cn ng c nhp ngnh ca cc doanh nghip mi na. Hnh 5.5 minh ha iu ny.

125

Hnh 5.5a biu din quyt nh cung ca doanh nghip trong di hn. Khi gi mc P0, doanh nghip sn xut q0 v thu c li nhun. Li nhun ny thc y cc doanh nghip khc nhp ngnh v lm cho im di hn trn th trng di chuyn t im E n E' trong hnh 5.5b. Gi s gim xung P2, ngang bng vi mc chi ph trung bnh cc tiu ca doanh nghip. Lu , mc gi P2 ny s cao hn mc gi P1 trong hnh 5.4 v chi ph sn xut tng do c s nhp ngnh nh trnh by trn. Doanh nghip s sn xut sn lng q1 ti a ha li nhun. Tuy nhin, mc sn lng q1, cc doanh nghip ch ha vn nn khng c ng lc cho cc doanh nghip mi nhp ngnh. Ta ni ngnh cn bng trong di hn. Lc ny, li nhun kinh t ca cc doanh nghip bng khng. Li nhun kinh t bng khng khng c ngha l cc doanh nghip cnh tranh hot ng km hiu qu m ch c ngha l y l ngnh cnh tranh. Mc gi P2 tng ng vi im thp nht trn ng LAC c gi l mc gi nhp hay xut ngnh. Nh vy, s cn bng cnh tranh di hn xy ra khi tha mn ba iu kin sau. Th nht, tt c cc doanh nghip trong ngnh ang sn xut mc sn lng ti a ha li nhun. Th hai, khng c doanh nghip no c ng c nhp hay xut ngnh v cc doanh nghip trong ngnh thu c li nhun kinh t bng khng. Th ba, gi ca sn phm mc m ti lng cung ca ngnh bng vi lng cu ca ngi tiu dng. Trong thc t, cc doanh nghip trong ngnh c ng chi ph khng ging nhau. Mt s doanh nghip c bng pht minh, sng ch hay c tng lm gim chi ph sn xut hay cng ngh sn xut c ci tin tt hn nn c th c ng chi ph thp hn cc doanh nghip khc trong ngnh. iu ny c ngha l im cn bng di hn cc doanh nghip ny c th thu c li nhun cao hn cc doanh nghip khc. Chng no m cc doanh nghip khc khng c c bng pht minh, sng ch hay c tng h thp chi ph, v.v. th h khng c ng c nhp ngnh. Bng pht minh mang li li nhun cho doanh nghip th cc doanh nghip khc s sn sng tr tin c c pht minh ny hay l mua li ton b doanh nghip c bng pht minh, sng ch . Do , gi tr ca bng pht minh s ngy cng tng, l chi ph c hi ca doanh nghip - doanh nghip c th bn bn quyn cho doanh nghip khc m khng s dng. Nhng nu tt c cc doanh nghip u c hiu qu nh nhau v khi tnh n chi ph c hi th li nhun kinh t ca doanh nghip gim xung bng khng.

126

III. NG CUNG CA NGNH

TOP

Mt ngnh cnh tranh bao gm nhiu doanh nghip. Trong ngn hn, c hai nhn t c nh l mt s u vo c nh ca doanh nghip v s lng doanh nghip trong ngnh. Trong di hn, mi doanh nghip c th thay i tt c yu t sn xut v ng thi s lng doanh nghip cng thay i do c s nhp hay xut ngnh. III.1. NG CUNG NGN HN CA NGNH TOP

Ging nh vic tng hp cc ng cu c nhn thnh ng cu th trng, ng cung ca ngnh cng c xy dng bng cch cng tt c ng cung ca cc doanh nghip trong ngnh. Hnh 5.6 m t cch thc tng hp ng cung ngn hn ca ngnh. Ti mi mc gi, chng ta cng lng cung ca tng doanh nghip thnh lng cung ca ton ngnh ti mc gi . Trong ngn hn, s lng doanh nghip l c nh. Ta gi s ngnh cnh tranh ch c hai doanh nghip A v B. Mi doanh nghip c ng cung l mt phn ng SMC pha trn mc gi ng ca. Doanh nghip A c mc gi ng ca thp hn doanh nghip B, P1 so vi P2, c th l do doanh nghip A c v tr a l thun li hn hay c cng ngh tin b hn. Vi nhng mc gi thp hn P1, khng c doanh nghip no sn xut. Ti nhng mc gi gia P1 v P2, ch c doanh nghip A sn xut nn sn lng ca ngnh cng chnh l sn lng ca doanh nghip A. Phn ng cung ca ngnh t mc gi P1 n P2 cng l phn ng cung ca doanh nghip A. Ti mc gi P2, doanh nghip B bt u sn xut vi mc sn lng , nn sn lng ca ngnh l . ng cung ca ngnh b gin on ti mc gi P2. Ti cc mc gi ln hn P2, lng cung ca ngnh l tng ca qA v qB. Chng hn, mc gi P3: . Do vy, ng cung ca ngnh l tng hp theo chiu ngang cc ng cung ring bit. Khi c nhiu doanh nghip c mc gi ng ca khc nhau, ng cung ca ngnh s c nhiu phn gin on nh. Thc ra, do sn lng ca mi doanh nghip cnh tranh l rt nh so vi c ngnh nn khong cch gin on l khng ng k nn chng ta c th v ng cung ca ngnh l mt ng lin nt. Mi doanh nghip c ng cung i ln nn ng cung ca ngnh cng s i ln. Chng ta lu , ng cung ca ngnh s phng hn ng cung ca tng doanh nghip nn cung ca ngnh co gin hn so vi cung ca tng doanh nghip.

127

III. 2. NG CUNG DI HN CA NGNH

TOP

Hnh 5.6 cng c th dng biu din s tng hp ng cung di hn ca ngnh. Trong ngn hn cng nh di hn, ng cung ca ngnh l ng tng hp theo chiu ngang ng cung ca tt c cc doanh nghip. Tuy nhin, trong di hn c s xut hay nhp ngnh nn chng ta kh xc nh s lng doanh nghip trong ngnh khi gi thay i. Do vy, chng ta phi nh gi tim nng nhp v xut ngnh ca cc doanh nghip khi gi thay i. ng cung di hn ca ngnh l tng hp theo chiu ngang ca cc ng cung ca cc doanh nghip hin c trong ngnh v c nhng doanh nghip c tim nng xut v nhp ngnh. Ti mc gi thp hn P2 trong hnh 5.6 doanh nghip B c th xut ngnh trong di hn. Ngc li, khi gi cao hn P2, doanh nghip B s mun nhp ngnh. Khi gi th trng tng, tng lng cung ca ngnh tng trong di hn do hai nguyn nhn: (i) cc doanh nghip hin hnh s sn xut v cung sn phm ra th trng nhiu hn, v (ii) cc doanh nghip mi cm thy c th kim c li nhun nn nhp ngnh nn cng lm cho lng cung trn th trng tang ln. Ngc li, khi gi gim, nhng doanh nghip c chi ph cao s b thua l v rt lui khi ngnh. Lng cung ca ngnh s gim ng k khi gi gim.

128

Hnh 5.7 minh ha lp lun trn v ng cung ngn hn v di hn ca ngnh. ng cung di hn ca ngnh (LRSS) phng hn ng cung ngn hn ca ngnh (SRSS) do hai nguyn nhn: (i) cc doanh nghip c th iu chnh cc u vo ca mnh mt cch thch hp nn chng ta c ng cung di hn thoi hn; v (ii) gi cao hn s thu ht cc doanh nghip nhp ngnh, lm cho sn lng ca ngnh tng nhiu hn mc tng sn lng ca cc doanh nghip hin hnh. cc mc gi khc nhau s c s nhp hay xut ngnh lm cho sn lng ngnh thay i nhiu hn trong ngn hn. Do vy, cung trong di hn co gin hn cung trong ngn hn.

III. 3. NG CUNG DI HN NM NGANG CA NGNH

TOP

Mi doanh nghip c ng LMC dc ln nn c ng cung di hn dc ln. ng cung di hn ca ngnh c i cht phng hn so vi ng cung ca tng doanh nghip. Gi cao hn khng ch kch thch cc doanh nghip sn xut nhiu hn m cn kch thch cc doanh nghip khc nhp ngnh. Trong trng hp c bit, ng cung di hn ca ngnh c th nm ngang. l trng hp cc doanh nghip c ng chi ph ging nhau. iu ny c biu din trong hnh 5.8. Ban u, th trng cn bng ti im A trong hnh 5.8b ti mc gi P1 v sn lng Q1. Cc doanh nghip trong ngnh sn xut sn lng q1 (hnh 5.8a). Ti y, cc doanh nghip ha vn v gi ngang bng vi im thp nht ca ng LAC. Khi , cc doanh nghip khng c ng c cho cc doanh nghip mi nhp ngnh. Nu gi thp hn P1, s khng c doanh nghip no mun sn xut. Do mt nguyn nhn no , cu ca th trng tng v dch chuyn sang phi. Trong ngn hn, th trng cn bng ti im C vi mc gi cao hn, P2. Cc doanh nghip sn xut q2 v thu c siu li nhun. Bi v cc doanh nghip tim nng nhp ngnh c ng chi ph ging nhau, s c mt s nhp ngnh t ca nhng doanh nghip mi. S nhp ngnh lm dch chuyn ng cung ca ngnh sang phi n S2. im cn bng trong di hn ca ngnh s l im B. Ti y, gi gim xung ng bng mc P1. Cc doanh nghip ch ha vn nn khng cn ng c nhp ngnh. Do vy, ng cung ca ngnh nm ngang trong di hn. l ng LRSS.

129

Trong trng hp tng qut, c hai l do lm cho ng cung di hn ca ngnh dc i ln ch khng nm ngang nh trng hp c bit va ri. Th nht, cc doanh nghip hin hnh v doanh nghip tim nng kh c th c ng chi ph ging nhau. Chng hn, mt s doanh nghip c b quyt cng ngh tin tin hay c kinh nghim qun l tt, v.v. nn c ng chi ph thp hn cc doanh nghip khc. Th hai, thm ch nu cc doanh nghip c ng chi ph ging nhau, mc d mi doanh nghip nh khng th nh hng n gi u ra cng nh gi u vo nhng khi cc doanh nghip cuing m rng sn lng s lm tng cu i vi cc yu t u vo v dn n, lm tng gi cc u vo. Nh vy, s gia tng sn lng ca ngnh s lm cho gi u vo tng ln, lm ng chi ph dch chuyn ln trn. Do , ni chung, chng ta nhn thy ng cung di hn ca ngnh dc ln. N i hi gi cao hn cung ng mt mc sn lng ln hn. III. 4. MT S YU T NH HNG N NG CUNG CA DOANH NGHIP V CA NGNH III.4.1. nh hng do tng chi ph Khi gi ca sn phm thay i, doanh nghip thay i mc sn lng ca mnh sao cho chi ph bin bng vi gi. Thng thng, gi ca sn phm thay i s dn n s thay i ca gi cc u vo nh trnh by trn. Chng ta hy xem quyt nh cung ca doanh nghip s thay i nh th no khi gi cc u vo tng. Hnh 5.9 biu din phn ng ca doanh nghip i vi s thay i ca gi cc u vo. Gi s ban u doanh nghip c ng chi ph bin MC0. Tng ng vi mc gi sn phm l P0, doanh nghip s sn xut mc sn lng q0 ti a ha li nhun. By gi, gi ca cc u vo tng, chng hn nh gi nguyn vt liu hay tin lng cho nhn cng trong ngnh tng, lm cho chi ph sn xut tng. ng chi ph bin dch chuyn ln trn thnh ng MC1: doanh nghip tn nhiu chi ph hn sn xut ra mt mc sn lng nh c. Nu gi sn phm vn l P0, doanh nghip s t P0 = MC1, v khi doanh nghip s sn xut q1 t hn q0. Vy gi u vo tng lm cho chi ph sn xut ca doanh nghip tng, ng cung dch chuyn v pha tri, cc doanh nghip s gim sn lng. TOP

III. 4.2. Dch chuyn ng cu ca th trng

130

Hnh 5.10 biu din tc ng ca dch chuyn ln trn ca ng cu th trng. Chng ta xem xt tc ng ny ti mc ca ngnh. Ban u, vi ng cu DD v ng cung ca ngnh SRSS, th trng cn bng ti im A, gi v sn lng cn bng ln lt l P0 v Q0. Do nhng yu t bn ngoi thay i nh tng thu nhp, thay i s thch, v.v., cu ca sn phm tng ln lm ng cu DD dch chuyn sang phi thnh DD'. Vi ng cung ngn hn SRSS, im cn bng mi s di chuyn n im A'. Gi tng ln thnh P1 v sn lng tng ln Q1. Khi nhu cu lc u tng, ta thy c s tng gi v tng sn lng ca ngnh. Trong di hn, cc doanh nghip c th iu chnh tt c cc yu t sn xut v c cc doanh nghip mi nhp ngnh do gi cao. Nhng iu ny lm cho ng cung di hn thoi hn. V tr cn bng mi xut hin ti A''. So snh vi im cn bng ngn hn A', sn lng cn bng ti A'' cao hn lm cho gi cn bng di hn gim xung cn P2. So vi im A th tng sn lng cn bng mi cao hn, gi cao hn nhng thp hn gi cn bng ngn hn ban u khi mi tng cu. Nh vy, cu tng dn n s gia tng trong gi c. Mc tng ny c 3 nh hng i vi cn bng di hn: 1. 2. 3. Gi tng lm phn no gim mc tng trong lng cu. Gi tng lm cc doanh nghip m rng thm sn xut. Gi tng thu ht cc doanh nghip mi nhp ngnh.

131

IV. CNH TRANH TRN TH TRNG TH GII

TOP

Trong iu kin nn kinh t m ca hin nay, cc doanh nghip cn phi i ph vi s cnh tranh trn th trng th gii. Khi cc hng ro mu dch l khng ng k th gi cc mt hng ni a chu nh hng ca gi trn th trng th gii. Khi , chnh lch gi gia cc th trng khng ng k. Chng hn, gi la go trong nc ta gim vo nm 1999 l do lng cung la go ca cc nc tng ng k. Nhng ngi sn xut v tiu dng trn ton th gii thc cht l mt b phn ca mt th trng th gii thng nht, xt v mt tng th. Gi ca mt mt hng bun bn trn th trng th gii s ph thuc vo gi ca n nc khc. Trong trng hp c bit, "Quy lut mt gi" s xut hin. Nu khng c cn tr i vi mu dch v khng c chi ph vn chuyn, th xut hin quy lut mt gi ngha l gi ca mt mt hng nht nh s ging nhau trn tan th gii. Khng c hng ro thng mi v chi ph vn chuyn, cc nh cung ng lun lun mun bn sn phm ca ti th trng c gi cao nht nhng ngi tiu dng s mun mua ti ni c gi thp nht. Ngi ta s bn hng ha trn ng thi hai th trng ch khi gi trn cc th trng nh nhau. Hnh 5.11 biu din ng cung S v ng cu D trn th trng ni a ca mt hng ha. Gi s ban u khng c s giao thng quc t, c th l do hng ro quan thu rt cao. Th trng s cn bng ti im E, ng vi mc gi l P0 v sn lng Q0. By gi, hng ro quan thu b bi b v c s t do thng mi. Gi s y l mt hng m sn xut trong nc c li th so vi th gii, gi trong nc s thp hn gi trn th trng th gii l P1w. Cc nh sn xut trong nc s mun bn hng ha ca mnh trn th trng th gii vi gi cao hn. Cung trong nc s gim dn v lm cho gi trong nc tng ln. Khi gi trong nc tng ln ng bng P1w, s khng cn ng lc cho ngi bn bn hng ra nc ngoi na. Gi ca th trng trong nc s n nh ti mc gi th gii. Nh cung ng trong nc xut khu mt lng (Q1' - Q1), l lng d cung trong nc. 132

Ngc li, nu y l mt hng m sn xut trong nc km li th so vi nc ngoi, gi trong nc s cao hn gi th gii. Khi c t do thng mi, ngi tiu dng trong nc s nhp khu t bn ngoi vi gi r hn. iu ny s lm cho gi trong nc s gim xung bng vi gi th gii P2w. Khi , lng hng nhp khu bng vi lng d cu trong nc (Q1' - Q1). Tm li, khi c s t do thng mi v chi ph vn chuyn khng ng k, gi c hng ha ca mt quc gia no s dn thay i t gi cn bng trn th trng th gii. Tuy nhin, trong thc t, chi ph vn chuyn gia cc nc l ng k v hng ro quan thu cn tn ti nn c s chnh lch gi gia cc nc bo m cho cc nh cung ng b p chi ph vn chuyn v thu c li nhun trong thng mi quc t. Chng ta c th thy r s thay i ca gi c hng ha trong nc khi nc ta m ca giao thng vi cc nc t nhng nm 1989. Vic sn xut xe hi, linh kin in t .v.v. nc ta km hiu qu hn so vi cc nc pht trin nn chi ph sn xut cao hn dn n gi thnh cao hn cc nc khc. Khi nn kinh t nc ta m ca giao thng th s c s nhp khu cc mt hng ny lm cho gi c trong nc gim xung. Hay gi la go trn th trng nc ta lun gn lin vi gi c trn th trng th gii. Nhng khi nhu cu nhp khu la go trn th gii tng, gi go trong nc cng tng theo v ngc li s gim khi vic xut khu b tr tr. V. THNG D SN XUT TOP

Trong mt th trng khng b iu tit, ngi tiu dng v ngi sn xut mua v bn hng ha, dch v theo gi hin hnh trn th trng, l gi cn bng gia cung v cu. Trong chng 3, chng ta bit i vi mt s ngi tiu dng th gi tr ca hng ha mang li cao hn gi c ca chng trn th trng v nh vy chng to ra thng d tiu dng cho ngi tiu dng. i vi ton th ngi tiu dng, thng d tiu dng l din tch phn nm gia ng cu v ng gi th trng. N o lng li ch ca ngi tiu dng i vi mt hng ha. Thng d sn xut (PS) l mt thc o tng t nh thng d tiu dng nhng dnh cho cc nh sn xut. Cc nh sn xut ch sn xut ra mt hay mt vi sn phm vi mc chi ph bin ng bng gi th trng. Cc n v hng ha khc c th c sn xut ra vi chi ph bin thp hn gi th trng v cc n v hng ha tip tc c sn xut v bn ra 133

khi gi th trng vn cn cao hn chi ph bin. Do , ngi sn xut c hng mt khon li ch hay thng d t vic bn ra cc n v hng ha . i vi mi n v hng ha, khon chnh lch gia gi th trng m ngi sn xut bn ra v chi ph bin sn xut ra n v hng ha chnh l thng d sn xut i vi n v hng ha . Do vy, thng d sn xut ca nh sn xut bng vi tng thng d sn xut ca ton b s lng sn phm m doanh nghip sn xut ra.

Ti mc sn lng ti a ha li nhun, thng d sn xut thu c t n v sn phm cui cng bng khng v khi P = MC. Nh vy, thng d sn xut l phn din tch xm m nm gia ng cung v gi th trng. Thng d sn xut i khi cn c gi l t kinh t. Bi v thng d sn xut o lng tng li ch rng ca ngi sn xut, do chng ta c th o lng phn li v thit hi i vi ngi sn xut do s can thip ca chnh ph bng cch o lng s thay i ca thng d sn xut. Tp hp li, thng d tiu dng v sn xut o lng ch li x hi ca th trng cnh tranh. Chng ta c th kho st nh hng ca mt chnh sch ca chnh ph n phn phc li ca x hi bng cch o lng s thay i ca tng thng d tiu dng v sn xut ca th trng.

CU HI THO LUN
1. Ti sao doanh nghip c th chu l m vn tip tc sn xut ch khng ng ca?

TOP

2. Th trng cnh tranh hon ho c nhng c im g? Cc c im c tm quan trng nh th no i vi hot ng ca cc doanh nghip hot ng trong th trng ny? 3. cn bng di hn, tt c cc doanh nghip trong ngnh thu c li nhun kinh t bng khng. Ti sao?

134

4. Ngnh X l ngnh cnh tranh hon ho do mi doanh nghip trong ngnh thu c li nhun kinh t bng khng. Nu gi sn phm gim xung, khng doanh nghip no c th tn ti c. Bn ng hay khng? Hy tho lun. 5. Hy cho bit nhn xt sau y l ng hay sai: Mt doanh nghip nn lun lun sn xut mc sn lng chi ph trung bnh di hn l ti thiu. 6. Gi s ng cu trong ngnh cnh tranh tng ln (dch chuyn sang phi). Cc bc theo th trng cnh tranh l tng sn lng l g? Cu tr li ca bn thay i nh th no nu chnh ph quy nh gi trn ln sn phm ca ngnh. 7. Tin lng tr cho nhn cng ph thuc vo tnh hnh kinh doanh ca ngnh nh th no? 8. Cc nh sn xut go Nht Bn sn xut mc chi ph cc k cao, v chi ph c hi ca t l cao v khng c kh nng khai thc kinh t theo quy m. Hy phn tch hai chnh sch nhm duy tr sn xut go Nht: 1) tr cp cho nhng nng dn Nht khng cn c theo lng h sn xut; hay 2) nh thu nhp khu. Hy s dng th cung cu minh ha gi v sn lng trong nc, doanh thu ca chnh ph, phn mt khng t mi chnh sch. Chnh sch no chnh ph Nht s a dng hn? Chnh sch no nng dn thch hn? 9. Mt ngnh cnh tranh cn bng di hn. Sau thu bn hng nh vo tt c cc doanh nghip trong ngnh. Bn d kin iu g s xy ra vi gi v s s doanh nghip trong ngnh v sn lng ca mi doanh nghip trong di hn? 10. Thu doanh thu 10 ng nh vo mt na s doanh nghip (nhng ngi gy nhim) trong ngnh cnh tranh. S tin thu ny c tr li cho nhng doanh nghip cn li trong ngnh (doanh nghip khng gy nhim) di dng tr cp 10% gi tr ca sn lng bn ra. a. Gi s rng tt c cc doanh nghip c chi ph trung bnh di hn ging nhau trc khi c chnh sch thu - tr cp, bn d kin iu g xy ra vi gi sn phm, sn lng ca mi doanh nghip v ca ngnh trong ngn hn v trong di hn? (Gi : gi lin quan n sn lng ca ngnh nh th no?) b. Chnh sch nh th ny c lun lun t c cn bng ngn sch gia doanh thu thu v tr cp hay khng? Ti sao? 11. Chnh lch gia li nhun kinh t v thng d sn xut l g? 12. Gi s chnh ph a ra lut cho php tr cp nng dn trng la go da trn din tch t canh tc. Chnh sch ny s nh hng nh th no n ng cung ca ngnh la go?

BI TP

TOP

135

1. Cng ty LMS l mt doanh nghip nh v vy l ngi chp nhn gi trn th trng. n gi sn phm cng ty l 20 n v tin. Hm s tng chi ph sn xut ca cng ty l:

Trong q l s lng sn phm. a. Cng ty nn chn s lng sn phm l bao nhiu ti a ha li nhun?

b. Khi , li nhun l bao nhiu? c. Hy xc nh hm s cung ca cng ty?

2. Gi s mt cng ty c hm s cu l: . Chi ph trung bnh, chi ph bin l c nh v bng nhau l 10 n v tin trn n v sn phm. a. Chng minh khi chi ph trung bnh c nh th chi ph trung bnh v chi ph bin bng nhau?

b. Cng ty nn chn mc sn lng l bao nhiu ti a ha li nhun? Khi li nhun l bao nhiu? c. Cng ty nn chn mc sn lng l bao nhiu ti a ha doanh thu? Li nhun mc doanh thu ti a l bao nhiu?

d. Cng ty c th va t mc doanh thu va t mc li nhun ti a khng? Ti sao?

3. Bi tp ny cp n mi quan h gia ng cu v ng doanh thu bin: a. Chng minh l nu ng cu l mt ng thng th ng doanh thu bin chia i khong cch t trc tung v ng cu.

b. Chng minh l nu ng cu l mt ng thng th khong cch theo chiu ng gia ng cu v ng doanh thu bin l cu. c. , trong b (< 0) l dc ca ng

Chng minh l nu ng cu c dng , khong cch theo chiu ng gia ng cu v ng doanh thu bin l mt h s no ca chiu cao ng cu, vi h s ny ph thuc vo h s co gin ca cu theo gi. 136

4. Gi s hm s sn xut ca mt cng ty i vi mt loi sn phm nh sau:

Trong : q l s sn phm, L l s lao ng. Cng ty l ngi chp nhn gi i vi sn phm bn ra (gi th trng l P) v lao ng (n gi lao ng trn th trng l w). a. Hy xc nh hm s cung ca sn phm ny ca cng ty vi dng:

b. Hy cho thy hm s cung ny thay i nh th no khi w thay i?

5. Gi s mt cng ty c chi ph trong ngn hn l:

Nu sn phm bn vi gi l 20 n v tin th cng ty nn chn sn lng l bao nhiu? Khi li nhun l bao nhiu?

6. Gi s hm s sn xut ca sn phm HQB l:

Trong q l sn lng v L l s lao ng. Nu trong ngn hn K = 100, nh th hm s sn xut trong ngn hn l: . Nu w = 5 n v tin v v = 10 n v tin, hy chng t hm tng chi ph trong ngn hn l: .

7. Gi s c 100 cng ty cng sn xut mt loi sn phm ang hot ng trong mt ngnh sn xut. Mi cng ty c ng tng chi ph trong ngn hn l:

137

a.

Hy xc nh ng cung trong ngn hn vi q l hm s ca gi c th trng P?

b. Gi s khng c mi quan h no v mt sn lng gia cc cng ty ny, hy xc nh ng cung trong ngn hn ca ton ngnh sn xut. c. Gi s ng cu ca th trng i vi loi sn phm ny l: . Hy xc nh im cn bng ca th trng?

8. Mt th trng cnh tranh hon ton c 1.000 cng ty. Trong nht thi, tng cng ty c s lng cung ng ra th trng l 100 n v sn phm. Nu hm s cu ca th trng l: . a. Hy tnh gi cn bng ca th trng trong nht thi?

b. Hy xc nh ng cu cho tng cng ty?

9. Gi s hm s cu ca sn phm B l: . Hm s cung l: a. Hy xc nh s lng v gi c cn bng?

b. Gi s l chnh ph nh thu 4 n v tin trn n v sn phm? Hy xc nh im cn bng mi ca th trng? Thu ny ai s tr?

10. Mt ngnh c cc doanh nghip sn xut ra sn phm ng nht. Cc doanh nghip c hm chi ph ngn hn ging nhau v c dng: TC = 4q3 - 80q2 + 500q + 5000. a. Xc nh cc hm chi ph AVC, AFC, AC v MC.

b. Xc nh mc gi m cc doanh nghip ngng sn xut.

138

c.

Gi s gi th trng l 800 vt. Cc doanh nghip s sn xut sn lng no ti a ha li nhun?

11. Chi ph sn xut ca mt x nghip trong th trng cnh tranh hon ho nh sau:
Q TC 0 700 1 800 2 860 3 900 4 920 5 940 6 970 7 1020 8 1100 9 1260 10 1560

a) Xc nh cc chi ph AFC, AVC, AC, MC ti cc mc sn lng. b) V cc ng chi ph v cho bit vi mc gi no th doanh nghip c li; mc gi no doanh nghip b l nhng vn sn xut; v mc gi ngng sn xut.

MT S THUT NG
Thut ng Th trng cnh tranh hon ho Ngi chp nhn gi Nhp v xut ngnh ng cung ngn hn ca ngnh ng cung di hn ca ngnh Quy lut mt gi Thng d sn xut Vit tt Nguyn ting Anh Perfect competitive market Price taker Entry and exit Short - run supply curve Long - run supply curve Law of one price Producer surplus

TOP

SRSS LRSS PS

139

CHNG 6

TH TRNG CNH TRANH KHNG HON HO


A. TH TRNG C QUYN
I. CC NGUYN NHN XUT HIN C QUYN 1. 2. 3. 4. CHI PH SN XUT PHP L XU TH SP NHP CA CC CNG TY LN TNH HNH KM PHT TRIN CA TH TRNG

II. NGUYN TC TI A HA LI NHUN CA NH C QUYN 1. 2. 3. 4. NG CU V NG DOANH THU BIN NGUYN TC TI A HA LI NHUN CA NH C QUYN KHNG C NG CUNG TRONG C QUYN GI C C QUYN V H S CO GIN CA CU THEO GI

III. C QUYN V VN PHN B NGUN TI NGUYN X HI IV. C QUYN V VN PHN BIT GI 1. CHNH SCH PHN BIT GI HON TON 2. CHNH SCH GI PHN BIT CP HAI 3. CHNH SCH GI RING BIT I VI HAI TH TRNG RING BIT V. CHNH SCH HN CH C QUYN 1. IU TIT GI 2. IU TIT TRONG THC T

B. TH TRNG CNH TRANH KHNG HON HO


I. TH TRNG CNH TRANH C QUYN 1. KHI NIM 2. CN BNG TRONG GN HN V DI HN 3. CNH TRANH C QUYN V HIU QU KINH T 140

II. C QUYN NHM 1. KHI NIM 2. NG CU TP QUYN GP KHC CU HI BI TP MT S THUT NG

Chng 6

TH TRNG CNH TRANH KHNG HON HO


A. TH TRNG C QUYN TOP

Cc i lp vi th trng cnh tranh hon ho l th trng c quyn. Mt th trng c xem nh l c quyn khi ch c mt nh cung ng trn th trng . Nh th, ng cung ca nh sn xut cng chnh l ngnh; ng cu ca th trng chnh l ng cu i vi nh c quyn. Nh ta bit, ng cu c xu hng dc xung v pha phi, ngha l bn c nhiu hng ha hn nh c quyn phi gim gi bn. Khng ging nh trn th trng cnh tranh hon ton, mi quyt nh ca nh cung ng v mt s lng c nh hng n gi c trn th trng. nc ta c th k n mt s ngnh cn mang tnh cht c quyn nh bu chnh vin thng, in, nc, hng khng, v.v. Mt ngnh c xem l c quyn hon ton khi n tha mn hai iu kin sau: 1. Nhng i th cnh tranh khng th gia nhp ngnh. Doanh nghip c quyn hon ton khng c i th cnh tranh v do vy c th ty nh sn lng hay gi m khng e ngi thu ht nhng doanh nghip khc nhp ngnh. S nhp ngnh ca cc doanh nghip mi s rt kh khn v mt s ro cn (s c cp di y). Khng c nhng sn phm thay th tng t. Nu khng c sn phm thay th tng t vi sn phm ca mnh, nh c quyn s khng lo ngi v phn ng ca cc doanh nghip sn xut nhng sn phm khc i vi chnh sch gi ca mnh n bi v nhng sn phm hu nh khng th thay th cho sn phm ca nh c quyn.

2.

Chng ta hy tm hiu ti sao c quyn xut hin trn th trng ca mt hng ha trc khi phn tch nh hng ca nh c quyn n gi v sn lng trn th trng. I. CC NGUYN NHN XUT HIN C QUYN TOP 141

Nguyn nhn xut hin c quyn l do cc doanh nghip khc khng th kim c li nhun khi cung ng mt hng ha hay khng th gia nhp vo mt ngnh no . Do vy, nhng hng ro ngn cn s nhp ngnh l ngun gc ca s c quyn. Nu nhng doanh nghip khc c th tham gia vo th trng th doanh nghip s khng cn l nh c quyn na. Chng ta c th phn loi ra nhng loi ro cn sau. I.1. CHI PH SN XUT TOP

Thng thng c quyn xut hin trong nhng ngnh c tnh kinh t nh quy m. Trong nhng ngnh ny ng chi ph trung bnh (AC) gim dn khi sn lng cao hn (hnh 6.1). Nhng doanh nghip c quy m ln thng l nhng doanh nghip sn xut vi chi ph thp hn nhng doanh nghip khc nh vo kinh nghim, tnh kinh t ca quy m, v.v. Do , nhng doanh nghip ln c kh nng loi tr nhng doanh nghip khc ra khi ngnh bng cch ct gim gi (m vn c th thu c li nhun), t to ra th c quyn cho mnh. Gi s mt ngnh c ng LAC nh hnh 6.1. Mt doanh nghip c quy m ln s sn xut ti mc sn lng QA, tng ng vi chi ph trung bnh l ACA, thp hn nhng doanh nghip khc. Doanh nghip c th gim gi bn n mc ACA loi tr nhng doanh nghip nh hn ra khi th trng. Chng hn, mt doanh nghip c quy m nh sn xut mc sn lng QB, s c chi ph trung bnh ACB, tng i cao. Doanh nghip ny s b thua l khi gi xung di mc ACB v s ri b ngnh trong di hn. Khi doanh nghip ln thnh cng trong vic loi tr tt c cc doanh nghip khc ra khi th trng, h s thit lp v th c quyn ca mnh trn th trng.

Mt khi v th c quyn c thit lp, s gia nhp ngnh ca cc doanh nghip khc s rt kh khn, bi v nhng doanh nghip mi thng sn xut mc sn lng thp v nh vy phi chu chi ph (trung bnh) cao. Nhng doanh nghip ny s d dng b nh c quyn loi khi th trng bng cch gim gi. S c quyn hnh thnh t con ng cnh tranh bng chi ph nh vy c gi l c quyn t nhin. I.2. PHP L TOP

142

Nhiu nh c quyn c to ra t nguyn nhn php l ch khng phi t nguyn nhn kinh t nh trn. Chng ta c th thy php lut to ra s c quyn di dng hai hnh thc sau: 1. Php lut bo h bng pht minh, sng ch. Bng pht minh, sng ch c php lut bo v l mt trong nhng nguyn nhn to ra c quyn v lut bo h bng sng ch ch cho php mt nh sn xut sn xut mt hng va c pht minh v do vy h tr thnh nh c quyn. Mt th d in hnh v vic chnh ph ban cho th c quyn l h iu hnh Windows ca Microsoft. Trc y, Microsoft c chnh ph M cho php c quyn sn xut v kinh doanh h iu hnh Windows trong mt khong thi gian nht nh. Trn c s ny, Microsoft tip tc pht trin thm sn phm mi v, v vy, duy tr th c quyn ca mnh. C s ca vic bo h bn quyn l vic bo h s lm cho cc pht minh mi d sinh li, t kch thch mi ngi nghin cu, tm ti ra nhiu pht minh mi v to iu kin cho s tin b ca khoa hc k thut. Php lut bo h nhng ngnh c nh hng n an ninh quc gia. Cc ngnh cng nghip cng ch nh in, nc, thng tin lin lc, mt s knh pht thanh, truyn hnh, v.v. s c bo h hay c quyn bi nh nc v chng c vai tr quan trng i vi an ninh quc gia. Nhng ngnh ny thng l cc ngnh c chi ph sn xut trung bnh gim dn khi quy m tng. Do vy, chnh ph cho rng chi ph trung bnh s cng thp khi sn lng gia tng v n s t mc thp nht ch khi t chc ngnh ny nh l mt nh c quyn. Mt khc, s c quyn c th c thit lp bi nhng l do chnh tr, chng hn nh ngnh pht thanh, truyn hnh hay hng khng mt s nc. nc ta, c l cha c doanh nghip no ginh c th c quyn bng con ng t do cnh tranh m phi nh nhng quyt nh mang tnh hnh chnh. TOP

2.

I.3. XU TH SP NHP CA CC CNG TY LN

Trn th gii hin nay ang din ra xu th sp nhp ca cc cng ty ln. Xu th ny din ra do nhng nguyn nhn sau: p lc ca vic tm kim khch hng. Vic sp nhp ca cc cng ty s gip m rng th trng cho tng cng ty. Cc cng ty, sau khi sp nhp, s tn dng c mng li phn phi c sn ca mnh v ca c nhng cng ty trong lin minh nng cao th phn ca mnh v chim lnh th trng. Do vy, vic sp nhp c th to iu kin thun li cho cc doanh nghip thu tm th trng v hnh thnh v th c quyn. Gim chi ph sn xut - kinh doanh. Vic sp nhp s lm m rng th trng ca cc doanh nghip nn c th lm tng quy m sn xut cho tng doanh nghip. iu ny c th to ra tnh kinh t nh quy m ca qu trnh sn xut. Do vy, s sp nhp c th gip doanh nghip s dng ti nguyn v nhn lc, tin ca, v.v. c hiu qu hn.

Nh vy, cc cng ty ln ny s to ra v th c quyn cho chnh bn thn mnh bng con ng sp nhp. Chng ta c th thy s sp nhp ca cc cng ty ngy cnh tr thnh xu hng ph bin. Mi s sp nhp s to nn mt v th c quyn trong tng lnh vc sn xut kinh doanh khc nhau. Th d, v sp nhp ln nht t trc n nay xy ra khi Hng Telecom () ng sp nhp vi hng Deustche Telekom (c). V sp nhp ny tr gi 82 t USD v to ra mt tp on vin thng ln th hai th gii c gi tr vn trn th 143

trng l 200 t USD (Thi bo Kinh t Si gn 29-04-1999, trang 9). Exxon mua li Mobil vi gi 73 t USD, 555 mua li Dunhill, Ngn hng Mitsubishi hp nht vi ngn hng Tokyo thnh ngn hng ln nht th gii cng l nhng v sp nhp ln. Hyundai mua li LG Semicon: tp on Hn Quc Hyundai ng tr 2,56 ngn t won, tng ng 2,15 t USD mua li cng ty chuyn sn xut vi mch in t LG Semicon ca tp on LG. Tha thun ny s to ra nh sn sn xut vi x l ln hng th hai trn th gii (Thi bo Kinh t Si gn 29-04-1999, trang 9) I.4. TNH TRNG KM PHT TRIN CA TH TRNG TOP

S km pht trin ca th trng s dn n hng ha khng c lu thng mt cch thng sut. Do hng ha khng lu thng tt trn th trng cho nn nh cung ng no c iu kin cung ng hng ha cho mt th trng no m cc nh cung ng khc khng th vi ti th s tr thnh c quyn trn th trng . y l hnh thc c quyn c tnh cc b v xy ra quy m nh. S c quyn nh vy thng xut hin nhng vng su, vng xa, vng bin bin gii hay hi o, v.v. Th d, vic cung ng nc vng nng thn rt kh khn, i hi phi c phng tin i li linh hot. T xut hin cc c nhn chuyn i phn phi nc cho mi vng ring bit. y cng l mt hnh thc c quyn II. NGUYN TC TI A HA LI NHUN CA NH C QUYN II. 1. NG CU V NG DOANH THU BIN TOP

Bi v l ngi cung ng duy nht mt hng ha no , nh c quyn i din vi ng cu ca th trng, v ng cu th trng c xu hng dc xung t tri sang phi. Khc vi mt doanh nghip cnh tranh phi chp nhn gi th trng, nh c quyn l ngi nh gi. Trn thc t, nh c quyn c th chn sn xut ti bt k mt mc sn lng no trn ng cu th trng, song nh c quyn s phi nh i gia s lng sn phm v gi c. Nh c quyn cung ng cng nhiu th gi c s cng gim. Hnh 6.2 m t s nh i gia gi v sn lng ca mt doanh nghip c quyn. Nu doanh nghip sn xut sn lng q1, tng i thp, lc da vo ng cu, doanh nghip c th nh gi bn cho sn phm ca mnh P1, tng i cao. Ngc li, khi doanh nghip sn xut nhiu hn, q2, doanh nghip phi nh gi thp hn, P2. iu c ngha l nh cung ng ch c th quyt nh hoc l s lng sn phm bn ra hoc l gi c. Trong chng ny, chng ti gi nh l nh c quyn chn mc sn lng lm ti a ha li nhun. Do vy, nh c quyn t MR = MC chn ra mc sn lng ti u q* v thng qua gin tip quyt nh gi c sn phm da vo hnh dng ca ng cu.

144

By gi, chng ta xem xt ng cu dc xung ca nh c quyn s quy nh hnh dng ng MR nh th no. tin li cho vic xem xt, chng ta gi s mt nh c quyn c sn lng, gi v doanh thu c trnh by trong bng 6.1.

Bng 6.1. Sn lng, gi v doanh thu ca nh c quyn

Sn lng (n v sn phm) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Gi sn phm (ng) 20 19 18 17 16 15 14 13 12 11

Tng doanh thu (ng) 0 20 38 54 68 80 90 98 104 108 110

Doanh thu bin (ng) 20 18 16 14 12 10 8 6 4 2

Ban u, doanh nghip ch cung ng mc sn lng l 1 n v sn phm (vsp), doanh nghip c th nh gi 20 ng. Khi doanh nghip tng sn lng cung ng ln 2 vsp, doanh nghip buc phi gim gi xung cn 19 ng c th bn c ht dch v ca mnh. Khi doanh thu bin l 18 ng. iu ny c v k l do doanh nghip nhn thm c mt s tin thp hn mc gi ca sn phm th hai. iu ny c th c l gii n gin nh sau. Mc gi 19 ng c p dng cho sn phm th hai, ng thi cng p dng cho sn phm u tin. Nh vy, nh c quyn phi gim gi cho sn phm u tin t 20 ng xung cn 19 ng. Bn thm mt sn phm vi gi l 19 ng, doanh nghip nhn thm c 19 ng t sn phm bn thm nhng ng thi doanh nghip b mt i mt ng cho sn phm trc nn doanh nghip ch thu thm 18 ng. Tng t, chng ta cng c th thy nhng sn phm tip sau doanh thu bin lun nh hn gi do doanh 145

nghip phi gim gi cho nhng sn phm trc . Nh vy, doanh thu bin ca nh c quyn nh hn mc gi (MR < P) ti c thm mt n v sn phm c bn. Nh c quyn bn thm mt n v sn phm s lm gim doanh thu t nhng n v sn phm trc bi v gi gim xung khi chng ta i xung theo ng cu. nhng mc sn lng cng ln, mt mt t s gim gi cng ln nn khong cch gia doanh thu bin v gi cng ln, ng cu v ng MR cng xa nhau. Ta cn c th chng minh iu ny qua biu thc ca doanh thu bin. Nh ta bit trong chng trc, ta c th vit:

(6.1)

Do nh c quyn phi gim gi khi bn thm sn phm nn ( chnh l dc ca ng cu). Do vy: MR < P. Nh th, ng MR phi nm di ng cu D.

S dng s liu trong bng 6.1, chng ta c th v nn ng cu D v ng MR ca nh c quyn ni trn (hnh 6.3). Vi ng cu l mt ng thng, ng MR cng s c dng ng thng v nm di ng cu. nhng mc sn lng cng cao, ng MR cng nm di v xa ng cu. Thm ch, ng MR c th ct trc honh v mang gi tr m khi nh c quyn tng sn lng n mt mc nht nh. V tr v hnh dng ca ng MR ph thuc vo v tr v hnh dng ca ng cu. i vi ng cu tuyn tnh, doanh thu bin s gim nhanh gp i mc gim ca gi. iu ny c th c nhn ra t bng 6.1, mi khi gi gim 1 ng, doanh thu bin gim ng bng 2 ng. Nh vy, ln ca dc ca ng MR s ng bng gp i ln ca dc ca ng cu. Tht vy, ta c th chng minh iu ny trong trng hp tng qut hn.

146

Gi s ta c phng trnh ca ng cu tuyn tnh nh sau:

P = a +bQ,

vi b < 0.

(6.2)

Khi , hm tng doanh thu s l:

TR = (a + bQ)Q.

(6.3)

Doanh thu bin s l:

(6.4)

Lu rng dc ca ng cu trong (6.2) l b th dc ca ng MR l 2b. Vy, dc ca ng MR gp i dc ng cu D. II.2. NGUYN TC TI A HA LI NHUN CA NH C QUYN TOP

ti a ha li nhun, nh c quyn s chn sn xut mc sn lng m ti . Sau , nh c quyn kim tra xem mc sn lng ny gi c (hay doanh thu bnh qun) c trang tri c cc chi ph hay khng. Hnh 6.4 biu din nguyn tc ti a ha li nhun ca nh c quyn.

147

Nh c quyn s chn mc sn lng ti u q1, ti ng MR ct ng MC. Vi ng cu D, nh c quyn s nh mc gi l P1, tng ng vi im B, bn ht sn lng q1 c sn xut ra. Khc vi th trng cnh tranh hon ho, nh c quyn l ngi n nh gi. Sau khi quyt nh sn xut q1, nh c quyn nim yt gi P1 v bit rng ngi tiu dng s tiu th ng q1. Chng ta cng nn lu rng trong khi doanh nghip cnh tranh nh gi bng vi chi ph bin th nh c quyn nh gi cao hn chi ph bin do gi c ca nh c quyn ln hn doanh thu bin. Do vy, o lng sc mnh c quyn cc nh kinh t xem xt mc chnh lch gia gi c quyn v chi ph bin ti mc sn lng m nh c quyn c li nhun l ti a. C th, sc mnh c quyn c biu hin bng ch s Lerner (ti im tng ng vi li nhun ti a ca nh c quyn) nh sau:

(6.5)

trong : L l ch s Lerner. Ch s Lerner lun c gi tr nm gia 0 v 1. i vi doanh nghip hot ng trong th trng cnh tranh hon ho, mc sn lng tng ng vi li nhun ti a th nn . i vi nh c quyn, L lun dng v . Nu L cng ln, sc mnh c quyn cng ln v khi gi bn cng ln hn MC. Kt hp cng thc (6.5) vi cng thc (6.1), ta c th vit:

(6.6) 148

Trong : l h s co gin ca cu theo gi ti mc sn lng ti a ha li nhun. Cng thc ny cho thy nu cu cng km co gin, L cng ln, sc mnh c quyn cng ln, ko theo nh c quyn c th thu c li nhun cao. Ngc li nu cu cng co gin, sc mnh c quyn s km i v nh c quyn nh gi gn ging nh mt doanh nghip cnh tranh (khi ). Li nhun c quyn. Trong hnh 6.4, khi sn xut vi sn lng l q1, nh c quyn s chu khon chi ph trung bnh tng ng vi im A trn ng AC, mc C1. Trong hnh v ny, q1 c th c bn gi P1 cao hn chi ph trung bnh C1 nn nh c quyn s thu c li nhun. Li nhun c quyn l vng mu xm, c din tch l (P1 - C1)Q1. Thng thng, nh c quyn thu c li nhun nh vo v th c quyn ca mnh. Khc vi th trng cnh tranh hon ho, li nhun ca nh c quyn khng b mt i trong di hn do khng c s gia nhp ngnh ca nhng doanh nghip mi. Nh c quyn s khng c ng c thay i mc sn lng ny nu cu th trng v chi ph sn xut khng thay i. Li nhun c quyn c th c xem nh l phn tr cng cho cc nhn t hnh thnh nn s c quyn nh: pht minh, sng ch, v tr thun li hay s nng ng ca nh c quyn. Chnh v vy, mt s doanh nghip khc s sn sng tr mt s tin sang nhng bn quyn cc pht minh, sng ch, v.v. nhm kim c li nhun tim nng ca v th c quyn. Mt khi quyn c quyn c sang nhng thp hn gi tr th trng thc t, ngi c sang nhng s c hng li. Chng ta c th thy mt s v d v s sang nhng quyn c quyn nh Honda nhng li quyn sn xut cc loi xe gn my ca mnh cho cc doanh nghip Hn Quc, Trung Quc v Vit Nam; cc cu lc b bng ra sc tm mua cc cu th ngi sao; hay vic mua bn quyn truyn hnh cc s kin chnh tr, th thao, v.v. Tuy nhin, v th c quyn khng bo m cho doanh nghip chc chn thu c li nhun. iu ny cn ph thuc vo mi quan h gia chi ph trung bnh v ng cu i vi sn phm ca nh c quyn. Hnh 6.4 cho thy nh c quyn c th thu c li nhun c quyn khi chn mc sn lng ti a ha li nhun. Ti mc sn lng ny, ng AC ca nh c quyn nm di ng cu. By gi, chng ta s xem xt trng hp nh c quyn khng th thu c li nhun c quyn do ng AC nm trn ng cu (hnh 6.5).

149

Gi s ng cu v ng doanh thu bin ging nh trong hnh 6.4, by gi nh c quyn vn hnh vi chi ph cao hn. ng AC tip xc vi ng cu ti mc sn lng m nh c quyn ti a ha li nhun (MR = MC). Nh c quyn sn xut ra q1 sn phm v phi nh gi P1, bng ng vi chi ph trung bnh (P1 = AC1). Lc ny, nh c quyn thu c li nhun kinh t bng khng. Do vy, li nhun to ln t s c quyn khng phi lc no cng xy ra. Thm ch, nu nh c quyn vn hnh km hiu qu, c chi ph cao, c th dn n l l v phi ri khi ngnh. II3. KHNG C NG CUNG TRONG C QUYN TOP

Trong th trng cnh tranh hon ho, ng cung ca doanh nghip chnh l ng chi ph bin. Tng hp ng cung ca tng doanh nghip ta c ng cung ca ngnh. Trong c quyn, cch xy dng ng cung nh trn khng th thc hin c. Mc cung ca doanh nghip cn ph thuc vo ng cu v doanh thu bin. Vi mt ng cu c nh, "ng cung" c quyn ch l mt im, im kt hp gia gi v sn lng ti MR = MC (im B trong cc hnh 6.4 v 6.5). Nu ng cu dch chuyn, ng MR s dch chuyn theo v mt mc sn lng ti a ha li nhun mi s c chn. Tuy nhin, ni cc im cn bng ny li hnh thnh mt "ng cung" s khng c ngha. Hnh dng ng ny s rt k l, ph thuc vo co gin ca ng cu th trng khi n dch chuyn. Nh vy, doanh nghip c quyn khng c mt "ng cung" xc nh (hnh 6.6). Hnh 6.6 cho thy mc cung ca nh c quyn ph thuc vo hnh dng v v tr ca ng cu. Vi ng cu D v ng doanh thu bin tng ng MR, nh c quyn sn xut q1 v bn ra mc gi P1. Tuy nhin khi ng cu dch chuyn n D' v ng MR thnh MR', nh c quyn sn xut q2 ti mc gi P1. Vn mc gi P1, khi ng cu thay i sn lng ca nh c quyn s thay i theo. Nh vy, bit c gi , ta khng th c th suy ra lng cung khi khng bit nhu cu v doanh thu bin. Do nh c quyn bit rng sn lng tc ng n c chi ph bin v doanh thu bin, hai i lng bin ny phi c xem xt cng mt lc. Nh c quyn khng c ng cung c lp vi cc iu kin v cu.

150

II.4. GI C C QUYN V H S CO GIN CA CU THEO GI

TOP

Gi c m nh c quyn xc nh da vo v tr v hnh dng ca ng cu nn co gin ca cu theo gi s c nh hng n gi c ca nh c quyn. Chng ta hy quay tr li biu thc ca doanh thu bin:

(6.7)

Ta c th vit:

. (6.8)

Ti mc sn lng tng ng vi li nhun l ti a, ta c: MR = MC. V th:

(6.8) 151

hay l:

(6.9)

ng thc (6.9) hm cha hai ngha v gi c c quyn. Th nht, n cho thy t s gia gi c quyn v chi ph bin ca nh c quyn ph thuc vo h s co gin ca cu theo gi. Nu nh cu cng co gin ti mc sn lng ti u, t s ny cng nh. Do vy, khon chnh lch gia gi v chi ph bin cng nh th ngha l P s tin dn n MC. Khi , th trng c quyn gn ging vi th trng cnh tranh v phn li nhun c quyn thu c s gim i. Chng hn, nu hay , trong khi nu th th t s gia gi v chi ph bin l 2 .

Th hai, nh c quyn ch chn sn xut mc sn lng m ti cu th trng co gin . Nu cu km co gin, doanh thu bin s m v do vy khng th t n bng vi chi ph bin (c gi nh l lun lun dng). Tht vy, ng thc (6.8) cho thy nu ra l: , MR < 0. Th d 6.1: Gi s ta c hm s cu i vi hng ha do mt nh c quyn sn xut

QD = 2.000 - 20P.

Chi ph sn xut trong ngn hn ca nh c quyn l:

STC = 0,05Q2 +10.000.

Hy xc nh mc sn lng m ti li nhun ca nh c quyn ny l ti a?

Li gii: 152

ti a ha li nhun, nh c quyn s chn sn xut ti im ng vi:

MR = MC.

Ta c:

Q = 2000 - 20P

P = 100 - 0,05Q.

Nh vy:

TR = PQ = (100 - 0,05Q)Q = 100Q - 0,05Q2

MR =

= 100 - 0,1Q.

Ta c: STC = 0,05Q2 + 10.000 MC = 0,1Q

ti a ha li nhun, nh c quyn chn im m ti : MR = MC hay:

100 - 0,1Q = 0,1Q Q = 500 n v sn phm.

Khi :

n v tin.

n v tin.

n v tin. 153

n v tin.

Lu rng ti mc sn lng cn bng ny, chnh lch gia gi c (75 n v tin) v chi ph bin 50 n v tin l kh ln. Mt khi nhng hng ro ngn cn nhp ngnh cn ngn chn cc doanh nghip mi, khon chnh lch ny v li nhun kinh t dng c th duy tr chc chn. Chng ta tip tc tnh t s gia gi v chi ph bin nh trong ng thc (6.6):

Do vy,

hay P =

y cng chnh l mi quan h gia gi cn bng (75 n v tin) v chi ph bin ca nh c quyn (50 n v tin). III. C QUYN V VN PHN B NGUN TI NGUYN X HI TOP

S xut hin ca c quyn c th lm gim i tnh hiu qu ca vic phn b ngun ti nguyn x hi bi v nh c quyn c th gim sn lng c gi cao hn. Vic gim sn lng c th lm cho doanh nghip c li hn nhng ngi tiu dng s b thit hi. By gi, chng ta hy so snh gi c v sn lng ca doanh nghip c quyn v ngnh cnh tranh t xc nh "chi ph x hi ca c quyn". c th so snh, chng ta gi nh rng mt th trng c quyn c th vn hnh nh mt ngnh cnh tranh. Gi s th trng cnh tranh v nh c quyn c cng mt ng chi ph bin (MC). Trong th trong cnh tranh, gi bng vi chi ph bin, tng ng vi gi cnh tranh PC v sn lng QC, ti ng MC ct ng cu (P = MC) (hnh 6.7). Khi xut hin c quyn, nh c quyn chn mc sn lng qM m ti MR = MC, nn gi c quyn PM s cao hn chi ph bin hay gi cnh tranh. Sc mnh c quyn dn n gi cao hn v sn lng b gim cn QM. Do gi cao hn nn ngi tiu dng gim lng mua t QC xung cn QM v nh vy, thng d tiu dng b mt i mt khong tng ng vi din tch (A+B) trn hnh 6.7.

154

Trong khi , nh sn xut nhn thm c phn A do bn vi gi cao hn nhng mt i phn C (thng d sn xut) do gim sn lng t QC xung cn QM. Tng thng d i vi nh sn xut thay i l (A-C). Ly phn thay i ca thng d sn xut tr phn mt i ca ngi tiu dng ta c phn mt i ca x hi l (B+C). y l phn chi ph x hi do sc mnh c quyn. Ngay c khi nu li nhun ca nh c quyn b nh thu v c phn phi li cho ngi tiu dng mua hng ca nh c quyn th phn mt khng vn tn ti v sn lng thp v gi cao hn so vi th trng cnh tranh.

Ngoi ra, x hi cn c th phi chu chi ph khc ngoi phn thit hi x hi B v C. l, doanh nghip cn c th phi chi thm mt khon chi ph ln khng hiu qu v mt x hi dnh duy tr hoc th hin sc mnh c quyn ca mnh. Chi ph ny c th bao gm chi ph qung co, vn ng hnh lang v nhng tranh th php l trnh s iu tit ca chnh ph hay chng "Lut chng c quyn". Nh c quyn cng c th lp t thm nhng nh my tha cng sut tn dng tnh kinh t nh quy m, v.v. Nh vy, s xut hin c quyn lm cho th trng vn hnh km hiu qu. Chnh v vy, chnh ph cc nc thng ban hnh "Lut chng c quyn" hay iu tit gi c quyn hn ch sc mnh c quyn, lm tng hiu qu ca th trng. IV. C QUYN V VN PHN BIT GI TOP

Khc vi th trng cnh tranh, mt nh c quyn c kh nng n nh cc mc gi khc nhau i vi nhiu ngi tiu dng khc nhau. Ta gi trng hp ny l phn bit gi. S phn bit gi c th lm tng li nhun ca nh c quyn so vi vic nh mt mc gi duy nht cho tt c sn phm ca mnh. S phn bit gi trong trng hp ny phn nh kh nng ca nh c quyn trong vic nh gi khc nhau cho cc khch hng khc nhau, ch khng phi kh nng phn bit cht lng hay chi ph sn xut ra sn phm ca nh c quyn. Th d v s phn bit gi c th thy trong lnh vc cung ng in, nc, hng 155

khng, v.v. Trong nhng ngnh ny, nh c quyn thng nh mc gi cao cho cc khch hng c thu nhp cao v gi thp hn cho khch hng bnh dn. Tuy nhin, s phn bit gi s kh c p dng i vi nhng mt hng c th mua i bn li. Thng thng, s phn bit ny ch xy ra cho nhng loi hng ha, dch v c th c thc hin ti ch ch khng phi cc hng ha, dch v c th bn li c. Do khch hng mua hng ha vi gi thp c th bn li cho ngi sn sng tr gi cao hn, nu trng hp ny xy ra, chnh sch phn bit gi ca nh c quyn c th b tht bi. Xe gn my l mt mt hng c th c bn li. Hng Honda s khng th nh cc mc gi khc nhau cho mt hng xe Wave i vi cc khch hng khc nhau v nhng ngi c mua vi gi thp s tm kim v bn li cho nhng ngi c th tr gi cao hn. Cui cng, qu trnh ny s dn n s hnh thnh mt gi duy nht trn th trng. C ba loi phn bit gi m nh c quyn c th p dng, nh c trnh by di y. IV.1. CHNH SCH PHN BIT GI HON TON TOP

Chnh sch phn bit gi hon ton (hay cn gi l chnh sch phn bit gi cp mt) l chnh sch m trong nh c quyn n nh cho mi (nhm) khch hng mt mc gi ti a m ngi c th tr. Mc gi gi l gi sn sng tr hay gi t trc ca ngi tiu dng. Nu nh c quyn c th xc nh r nhu cu ca tng khch hng hay tng nhm khch hng ca mnh, h c th nh gi cao nht m (nhm) khch hng ca mnh c th tr. Vi cch nh gi ny, nh c quyn s bn rt ht thng d tiu dng ca ngi tiu dng bi v nh c quyn nh cho mi khch hng mc gi ti a m h c th tr. Hnh 6.8 m t quyt nh cung ca nh c quyn khi p dng cch nh gi ny. Vi cch nh gi nh nu trn, nh c quyn nh cc mc gi khc nhau cho mi (nhm) khch hng. Do vy, khi di chuyn dc xung theo ng cu D, ta bit c mc gi m ti tng sn phm c th bn ra. Khi gim gi sn phm bn thm, ta khng phi gim gi cho cc sn phm bn trc . C th, nh c quyn s bn Q1 sn phm mc gi P1; (Q2 - Q1) sn phm mc gi P2, v.v. Nh vy, doanh nghip s thu thm c mt s tin bng ng vi gi ca sn phm bn thm (MR = P). Chng ta cng nn lu rng biu thc MR = P y khng ging nh trng hp ca doanh nghip hot ng trong th trng cnh tranh hon ho. Gi trong phn bit gi hon ton ca nh c quyn gim dn khi trt dc theo ng xung pha di, trong khi gi ca doanh nghip cnh tranh c nh. Do MR = P cc mc sn lng khc nhau nn ng cu cng l ng doanh thu bin ca nh c quyn trong trng hp phn bit gi hon ton. Doanh thu bin ca sn phm cui cng l gi m sn phm c th bn c. Khi , nh c quyn s sn xut mc sn lng Q* tng ng vi im C, ti doanh thu bin bng chi ph bin. Mc sn lng ti u s l Q*. Thu nhp ca nh c quyn s l din tch FCQ*O. Trong khi , nu khng p dng gi phn bit, doanh nghip s sn xut Qm, ti MR = MC v bn ton b s lng sn phm ny mc gi l Pm. Khi , doanh thu ca nh c quyn l din tch PmAQmO.

156

Ta thy rng doanh thu ca nh c quyn s tng ng k khi phn bit gi hon ton, trong khi chi ph sn xut ca nh c quyn l khng i. Chnh iu ny lm cho li nhun ca nh c quyn tng ln. Tuy nhin, trong thc t, vic phn bit gi hon ton c th kh thc hin v: Nh c quyn kh c th nh tng mc gi khc nhau cho (nhm) tng khch hng khc nhau. Nh c quyn kh c th xc nh mc gi m tng (nhm) ngi tiu dng sn lng tr.

Th d: Chng ta hy tr li th d 6.1 nhng xt trng hp nh c quyn ny c th p dng chnh sch gi phn bit hon ton. Doanh nghip sn xut v bn ra n khi gi ca n v sn phm cui cng bng vi chi ph bin. Khi , sn lng ca doanh nghip s l:

P = 100 - 0,05Q = MC = 0,1Q Q = 666 n v sn phm.

Ti mc sn lng ny, gi v chi ph bin l:

P = MC = 66,6 n v tin.

By gi, chng ta tnh doanh thu ca nh c quyn trong trng hp phn bit gi hon ton bng cch s dng tch phn:

TR = 55.511 n v tin.

Tng chi ph:

n v tin.

Vy li nhun s l:

157

n v tin.

Ta thy li nhun ca nh c quyn s tng ng k so vi chnh sch mt gi (15.000) trong th d 6.1. Vi chnh sch gi ny, sn lng ca nh c quyn s tng ln bng ng vi sn lng ca ngnh cnh tranh. Ngi tiu dng mua n v sn phm cui cng s c mc gi bng vi gi cnh tranh nhng nhng ngi mua trc s phi vi gi cao nht m mnh c th tr. Tt c thng d tiu dng s ri vo tay nh c quyn. IV.2. CHNH SCH GI PHN BIT CP HAI TOP

C ch hot ng ca chnh sch phn bit gi ny l nh c quyn t cc mc gi khc nhau cho cc s lng hay khi lng khc nhau ca cng mt hng ha dch v. Trng hp ny xy ra khi vic sn xut ca nh c quyn t c tnh kinh t nh quy m. ng AC v MC ca nh c quyn gim dn (hnh 6.9). Nu thc hin c ch mt gi, nh c quyn s nh gi P0 cho khi lng Q0. Thay vo , nh c quyn c th n nh ba mc gi khc nhau cho 3 khi lng mua khc nhau. Doanh nghip s bn Q1 n v sn phm vi gi P1; Q0 - Q1 sn phm mc gi P0; v.v. Bng cch ny, doanh nghip c th m rng sn lng v bn ra n Q2, ti P2 = AC. Doanh nghip s khng sn xut v bn ra thm na v nhng sn phm tng thm c bn vi gi thp hn chi ph trung bnh. So vi vic khng phn bit gi, nh c quyn c th sn xut v bn ra nhiu hn (Q2 so vi Q0). Do vy, doanh nghip c th tn dng c tnh kinh t nh quy m lm gim chi ph trung bnh. C ngi tiu dng v nh sn xut u c th c li t vic nh gi ny.

IV.3. CHNH SCH GI PHN BIT I VI HAI TH TRNG RING BIT

TOP

Chnh sch phn bit gi hon ton i hi nh c quyn phi nm vng thng tin v cu ca tng (hay nhm) ngi tiu dng. iu ny kh c th lm c. Mt chnh sch phn 158

bit gi kh thi hn, i hi t thng tin hn l vic nh c quyn tch bit nhng khch hng ca mnh thnh mt s phn khc th trng ring bit (chng hn nh: "thnh th nng thn"; "trong nc - nc ngoi"; "trong gi cao im - ngoi gi cao im", v.v.) v nh cc mc gi khc nhau cho tng khc th trng (chnh sch phn bit gi ny cn c gi l chnh sch phn bit gi cp ba). S phn khc th trng c th da vo c im tiu dng ca khch hng. Chng hn, Cng ty Vin thng c th phn cc khch hng s dng dch v in thoi ra hai nhm: nhm 1, nhng khch hng s dng in thoi trong gi cao im t 8 n 12 gi hng ngy v nhm 2, nhng ngi s dng in thoi ngoi gi cao im. Nhng khch hng nhm 1 c cu rt km co gin do phi s dng in thoi cho giao dch, kinh doanh nn c th nh gi cao. Nhm 2 li s dng cho gii tr, cng vic ring nn cu co gin hn v nh vy doanh nghip s nh gi thp hn. Bng cch nh cc mc gi khc nhau cho tng khc th trng, nh c quyn c th tng c li nhun. Gi s mt nh c quyn phc v cho hai th trng ring bit, c h s co gin tng ng l eD1 v eD2; chi ph bin ging nhau cho c hai th trng, iu ny dn n mt chnh sch gi m trong (xem cng thc 6.8):

(6.10)

trong : P1, P2 l gi ca th trng 1 v 2. T ng thc 6.10, ta thy th trng c cu km co gin hn s b nh gi cao hn. V d, nu v th

, do , gi hng ha th trng mt cao hn gi hng ha th trng hai. Hnh 6.10 m t chnh sch gi phn bit cp ba ca nh c quyn. tin cho vic phn tch, ta gi nh l chi ph bin c nh cc mc sn lng nn ng MC l ng thng nm ngang. Do ng chi ph bin ny l ca nh c quyn nn n c th c s dng cho c hai th trng. Nh c quyn phc v cho hai th trng ring bit c ng cu l D1 v D2, trong ng cu D2 dc hn, biu th s km co gin ca cu theo gi. Trn c s ti a ha li nhun, nh c quyn s chn s lng sn phm l cho th trng th nht v cho th trng th hai. R rng l th trng no h s co gin thp hn th s phi chu gi c c quyn cao hn. By gi, chng ta i tm iu kin chung ti a ha li nhun khi nh c quyn p dng chnh sch gi phn bit cho hai th trng ring bit. Li nhun ca nh c quyn s l tng doanh thu ca hai th trng tr tng chi ph sn xut:

159

(6.11)

trong : q1, q2 l sn lng bn trn tng th trng; TR1(q1), TR2(q2) l cc hm doanh thu ca tng th trng v TC(q1 + q2) l hm chi ph. Ly o hm ring ca hm s li nhun ni trn theo tng bin v t chng bng khng:

hay:

MR1 = MR2 = TC'(q1 + q2) = MC.

(6.12)

Vy, ti a ha li nhun, nh c quyn cn t doanh thu bin ca mi th trng bng vi chi ph bin ca tng sn lng ca c hai th trng. Nu cc doanh thu bin khng bng nhau, nh c quyn c th gia tng tng doanh thu m khng lm nh hng n tng chi ph, t tng li nhun, bng cch chuyn mt s sn phm t th trng c doanh thu bin thp sang bn th trng c doanh thu bin cao. Th d: Chng ta tip tc v d 6.1, nhng gi s nh c quyn nghin cu cu th trng v tch bit th trng ban u thnh hai th trng c hm s cu nh sau:

160

Hm s tng chi ph ca nh c quyn c th vit thnh:

Hy xc nh gi c c quyn trn hai th trng ny?

Bi gii T hm s cu ca hai th trng ta c th tnh h s co gin ca hai th trng ny ti mt mc gi no :

Th trng 1:

Th trng 2:

Gi s ti mc gi

, ta c:

Th trng 1:

Th trng 2:

Nh vy, cu th trng 2 co gin hn th trng 1. Do , th trng 1 c th chu gi c quyn cao hn th trng 2. T phng trnh hm s cu ca hai th trng nh trn, ta suy ra:

161

Th trng 1: Q1 = 1200 - 10P1

P1 = 120 - Q1/10.

Suy ra: TR1 = (120 - Q1/10)Q1 = 120Q1 - Q12/10 MR1 = 120 - 0,2Q1.

Th trng 2: Q2 = 800 - 10Q2 P2 = 80 - Q2/10.

Suy ra: TR2 = (80 - Q2/10)Q2 = 80Q2 - Q22/10

MR2 = 80 - 0,2Q2.

ng thi ta c:

MC = 0,1Q = 0,1(Q1 + Q2).

ti a ha li nhun, nh c quyn cn phi t n:

120 - 0,2Q1 = 80 - 0,2Q2 = 0,1(Q1 + Q2).

hay:

120 - 0,2Q1 = 0,1(Q1 + Q2) v 80 - 0,2Q2 = 0,1(Q1 + Q2)

(1) (2)

Gii h (1) v (2), ta c:

Q1 = 350 n v sn phm, v Q2 = 150 n v sn phm.

162

Thay vo phng trnh hm s cu, ta c: P1 = 85 n v tin v P2 = 65 n v tin. Li nhun ca nh c quyn:

TR = P1Q1 + P2Q2 = 85.350 + 65.150 = 39.500 n v tin. TC = 0,05 (Q1+ Q2)2 + 10.000 = 0,05(350 + 150)2 + 10.000 = 22.500 n v tin. p = TR - TC = 17.000 n v tin. R rng th trng mt km co gin hn nn chu gi c quyn cao hn. Khi nh gi phn bit, nh c quyn thu c nhiu li nhun so vi chnh sch mt gi. Tuy nhin, s phn bit gi ch c duy tr khi nh c quyn bo m c s ring bit ca cc th trng. V. CHNH SCH HN CH C QUYN TOP

Hn ch c quyn l vic lm cn thit v c quyn gy ra thit hi i vi nn kinh t. Hn ch c quyn l mt trong nhng vn quan trng trong kinh t hc ng dng. Cc ngnh cng nghip phc v tin ch nh in lc, vin thng, v.v. thng b khng ch bng lut php nhm buc cc ngnh ny hot ng trong phng thc c li nht v phng din x hi hn ch phn thit hi do c quyn. Ta c mt s cch hn ch c quyn nh sau: V.1 IU TIT GI TOP

Do x hi b tn tht, cc quc gia phi s dng mt phng cch hn ch sc mnh c quyn, trong c phng thc iu tit gi. Chnh ph n nh mt mc gi trn no thp hn mc gi c quyn. Chnh sch ny c th lm gim c tn tht do sc mnh c quyn. By gi ta s xem xt tc ng ca chnh sch ny i vi x hi v nh c quyn (hnh 6.11). Nu khng iu tit gi, nh c quyn s sn xut v bn ra QM ng vi mc gi l PM (hnh 6.11) ti a ha li nhun. By gi chnh ph n nh mc gi ti a l P1, thp hn PM. Bt k mt mc sn lng no thp hn Q1, nh c quyn u phi bn vi gi P1, v vy ng nm ngang ti P1 l ng doanh thu trung bnh cng l doanh thu bin khi Q < Q1. Vi nhng mc sn lng cao hn Q1, nh c quyn phi da vo ng cu D, phn bn phi im A, nh gi cho sn phm. Cc mc gi ny s thp hn P1 nn khng b nh hng bi iu tit gi.

163

Do vy phn ng cu D nm pha bn phi im A khng thay i khi b iu tit gi. ng MR lc ny cng chnh l phn ng MR khi khng b iu tit gi pha phi im F. Vy khi b iu tit gi, ng MR ca nh c quyn s l ng gy khc, P1AFMR. Doanh nghip s chn mc sn lng ti a ha li nhun l Q1, v l mc sn lng tng ng vi im m ng doanh thu bin mi ct ng chi ph bin, im E. Chng ta c th kim chng rng ti gi P1 v sn lng Q1, phn thit hi bi sc mnh c quyn s gim. Phn thit hi ca c quyn ch cn l din tch hnh AEC. Khi gi tip tc gim, sn lng s tng v phn thit hi s gim i. Thng thng, cc nh lp chnh sch mong mun gi gim xung mc P2 bng vi chi ph bin. Nh vy, sn lng s bng vi mc th trng cnh tranh v phn thit bi c quyn s trit tiu. iu tit gi thng c s dng i vi c quyn t nhin (ngnh c tnh kinh t theo quy m). i vi ngnh ny, chi ph trung bnh gim khi sn lng tang ln nn chi ph bin lun thp hn chi ph trung bnh. Nu khng iu tit, nh c quyn s sn xut QM v bn ra vi gi PM (hnh 6.12). Chnh ph mun nh c quyn bn vi mc gi bng vi mc gi cnh tranh PC, nhng khi doanh nghip khng b p chi ph v gi thp hn chi ph trung bnh. iu c th buc doanh nghip phi ngng kinh doanh v xut ngnh. Phng n tt nht l nh gi ti Pt, ti mc gi ny chi ph trung bnh bng vi gi. Khi doanh nghip khng thu c li nhun c quyn, phn thit hi ca x hi s gim v sn xut mt lng ln khng phi ngng kinh doanh.

164

V.2.

IU TIT TRONG THC T

TOP

Vic iu tit gi mc Pt nh trong hnh 6.11, 6.12 rt kh thc hin trong thc t v rt kh xc nh im ct ca ng chi ph bin v ng cu v cc ng ny cng dch chuyn khi cc iu kin th trng bin i. Cc doanh nghip hay chnh ph thng khng xc nh c ng MC ca mt doanh nghip v n i hi s liu chnh xc ca doanh nghip v chi ph, sn lng cng nh k thut c lng phc tp. Chnh v vy, nhng quy nh v c quyn thng da trn t l li thu c t vn. C quan iu tit cho php nh c quyn nh mt mc gi nht nh t c mt mc li sao cho mc li ny, theo ngha no , l cnh tranh hay cng bng. Phng php ny gi l iu tit theo li tc. Mc gi cao nht c php da trn mc li u t k vng m doanh nghip s thu c. Chng hn, chnh ph cho php nh c quyn nh gi sn phm ca mnh t mt mc li nhun bng 10% s vn u t ca doanh nghip v chnh ph cho l mc li trung bnh ca cc ngnh trong nn kinh t. Ngnh in nc ta l mt v d in hnh cho phng php iu tit gi ny. Tng Cng ty in lc phi trnh ln Chnh ph cc s liu v chi ph sn xut, mc gi d kin v li nhun t c. Chnh ph s ph duyt nu cho rng mc li nhun l hp l v ph hp vi mc tiu iu tit nn kinh t ca mnh. Phng php iu tit ny n gin, d thc hin, khng cn cc thng tin v ng chi ph bin v ng cu nn thng c p dng trong thc t. V.3. LUT CHNG C QUYN TOP

Mt bin php n gin v hu hiu chng c quyn l ban hnh cc quy nh, lut l nhm ngn cn ngay t u cc doanh nghip trong vic ginh c sc mnh th trng qu mc. Mt s nc trn th gii c nn kinh t th trng pht trin ban hnh Lut chng c quyn nh M, cc nc EU, v.v. mt cch hon chnh. y l mt trong nhng b lut quan trng nht cc nc ny. Mc tiu u tin ca lut chng c quyn l khuyn khch cnh tranh bnh ng, lnh mnh nhm bo v quyn li ca ngi tiu dng bng cch hn ch cc hnh vi hn 165

ch cnh tranh. Lut cnh tranh v chng c quyn nc ta phn bit nm loi hnh vi hn ch cnh tranh. Th nht l tha thun, quyt nh gi hng ha, dch v trc tip hay gin tip. Th hai l tha thun quy m v thi gian gim gi. Th ba l tha thun hn ch, kim sot khi lng sn xut hng ha, dch v. Th t l tha thun chia s th trng. Cui cng l tha thun chp nhn cc ngha v trong hp ng mua bn hng ha, dch v.

B. TH TRNG CNH TRANH KHNG HON HO

TOP

Trong hai chng trc, chng ta thy cc doanh nghip trong th trng cnh tranh hon ho chp nhn gi th trng v la chn sn lng nh th no. Chng ta cng thy doanh nghip c sc mnh c quyn c th chn gi v cc mc sn lng nh th no. Tuy nhin, trong thc t, phn ln cc th trng nm mt ni no gia cnh tranh hon ho v c quyn. Mi doanh nghip cung ng ra th trng mt loi sn phm hay mt nhn hiu khc bit v cht lng, mu m hay danh ting v mi c quyn vi nhn hiu ca mnh. Mt th trng nh vy ta gi l th trng cnh tranh khng hon ho. Ta c th phn bit th trng cnh tranh khng hon ho thnh hai loi: th trng cnh tranh c quyn v th trng c quyn nhm. I. TH TRNG CNH TRANH C QUYN I. 1 KHI NIM TOP

Trong nhiu ngnh, sn phm ca cc doanh nghip lm ra khc bit vi nhau nn ngi tiu dng c th la chn trn nhiu nhn hiu hng ha khc nhau. Th d, du gi u Clear khc vi Dove, Pantene v rt nhiu nhn hiu du gi u khc. Ty theo s cm nhn ca ngi tiu dng v s khc bit ca cc nhn hiu m h c th tr cho cc nhn hiu cc mc gi khc nhau. Chng hn, nu ngi tiu dng cho rng Clear c cht lng cao hn cc loi du gi u khc, h s tr cho Clear gi cao hn nhng loi khc. Do vy, hng sn xut ra Clear, l Unilever, c th nh gi cao cho sn phm ca mnh. Tuy nhin, Unilever cng ch nh gi cao trong mt chng mc nht nh. Nu Clear c nh gi qu cao, khch hng s chuyn sang mua cc loi du gi khc. Du gi u l mt v d cho th trng cnh tranh c quyn. Mt ngnh cnh tranh mang tnh c quyn khi trong ngnh c nhiu ngi bn sn xut ra nhng sn phm c th d thay th cho nhau v mi doanh nghip ch c kh nng hn ch nh hng ti gi c sn phm ca mnh. T khi nim trn, chng ta c th rt ra hai c im chnh ca th trng cnh tranh c quyn. Th nht l c s t do nhp v xut ngnh. Cc hng mi d dng nhp ngnh nu thy ngnh ang sinh li cao hay cc hng hin hnh c th rt khi ngnh nu thy khng c li. S nhp v xut ngnh bo m cho ngnh lun c mt s lng doanh nghip nht nh v do vy c s cnh tranh gia cc doanh nghip trong vic nh gi v thay th sn phm ln nhau. Th hai, cc doanh nghip cnh tranh vi nhau bng vic bn ra cc sn phm ring bit. Cc sn phm ny c th thay th cho nhau mc cao nhng khng phi thay th cho nhau mt cch hon ton. iu ny khc vi th trng c quyn trong ch c mt nh cung ng duy nht v kh c hng ha thay th nn doanh nghip c th nh gi 166

cao m khng s vic khch hng mua nhng sn phm thay th khc. Trong cnh tranh c quyn, s thay th c th xy ra. Nu du gi Clear c gi qu cao so vi cc loi du gi khc; hay khng sn c ti cc quy bn, ngi tiu dng s chuyn sang s dng cc loi du khc. Tuy nhin, ngi tiu dng s khng bng quan khi thay th cc loi hng ha ny. iu ny c th do s trung thnh nhn hiu ca cc khch hng, v tr ca ca hng, s khc bit ca cht lng sn phm; v.v. Do vy, doanh nghip ch c kh nng chi phi gi sn phm ca mnh mt mc gii hn, bi v nu doanh nghip nh gi qu cao cho sn phm ca mnh, ngi dng s chuyn sang mua nhng sn phm thay th nh trnh by trong v d trn. Chng ta c th nhn thy rng th trng cnh tranh c quyn l s tng hp ca hai th trng cnh tranh hon ho v c quyn. N gn ging vi th trng cnh tranh hon ho v s lng ngi bn tng i nhiu sao cho hot ng ca mt doanh nghip ring l khng c nh hng r rt n i th cnh tranh ca n. ng thi, n gn ging vi th trng c quyn v mi doanh nghip s hu mt ng cu xung cho sn phm ring bit ca n. I. 2. CN BNG TRONG NGN HN V DI HN TOP

Trong th trng cnh tranh c quyn, mi doanh nghip bn ra cc sn phm ring bit phc v cho khc th trng ring (tng i) ca mnh. Do vy, mi doanh nghip c th nh hng n phn th trng ca mnh mt mc no bng cch thay i gi c ca mnh so vi nhng i th cnh tranh khc. V vy, ng cu i vi doanh nghip trong cnh tranh c quyn dc xung. Chng ta cng lu rng y l ng cu ca phn th trng m doanh nghip phc v (th phn), ch khng phi ng cu ca ton b th trng. Th phn ca mi doanh nghip ph thuc vo s lng doanh nghip trong ngnh. Vi mt ng cu th trng nht nh, s gia tng s lng doanh nghip trong ngnh s lm ng cu ca doanh nghip dch chuyn sang tri v cu i vi sn phm ca doanh nghip gim i. 167

Do ng cu ca doanh nghip dc xung nn doanh nghip cnh tranh c quyn cng c sc mnh th trng. Tuy nhin, iu ny khng bo m doanh nghip s thu c li nhun cao. S t do nhp ngnh s e da li nhun ca cc doanh nghip hin hnh. Chng ta hy xem xt gi v sn lng cn bng ca doanh nghip cnh tranh c quyn trong ngn hn v di hn hnh 6.13 thy r iu ny. Trong ngn hn, doanh nghip cnh tranh c quyn ng trc ng cu DD v t MC = MR ti a ha li nhun nn doanh nghip s sn xut Q0 vi gi P0. Chng ta c th nhn thy lc ny, gi P0 cao hn chi ph trung bnh, AC0, ca doanh nghip. Doanh nghip thu c li nhun kinh t l din tch ca hnh ch nht C0P0EF = Q0(P0-C0). Li nhun thu ht cc doanh nghip mi gia nhp ngnh. Nhiu doanh nghip hn hot ng trong mt th trng dn n s phn chia li th trng ca cc doanh nghip. Phn th trng ca mi doanh nghip s b thu hp lm dch chuyn ng cu i vi mi doanh nghip sang tri. Khi ng cu dch chuyn n DD, ng MR cng dch chuyn thnh MR'. Gi s ng MC ca doanh nghip vn nh c do doanh nghip khng thay i cng ngh sn xut. Doanh nghip s t MC = MR sn xut Q1 v bn vi mc gi P1. Lc ny, P1 = AC1, doanh nghip ti a ha li nhun nhng ch va ha vn, doanh nghip khng cn thu c siu li nhun. iu ny s khng thu ht cc doanh nghip mi nhp ngnh na. Chng ta t c im cn bng ti G, ti y ng cu mi DD' tip xc vi ng AC. Cc doanh nghip ch mc ha vn v khng c thm s nhp ngnh no na. Nh vy, trong th trng cnh tranh c quyn, im cn bng di hn xut hin khi ng cu ca mi doanh nghip l tip tuyn ca ng cong AC ca n mc sn lng m ti MC = MR. Mi doanh nghip u ti a ha li nhun nhng ch ha vn. S khng c thm s nhp ngnh hoc xut ngnh no na. Chng ta ch hai iu v im cn bng di hn ca doanh nghip (im G). Th nht, doanh nghip khng sn xut ti mc c chi ph trung bnh cc tiu. Doanh nghip c tha cng sut do phi thu hp sn xut. Doanh nghip c th gim chi ph trung bnh khi m rng sn lng. Tuy nhin, nu lm nh th doanh thu bin s rt thp v s khng sinh li. Th hai, doanh nghip c th duy tr mt t sc mnh th trng do c im c bit ca sn phm hay a im. Do ng cu i vi sn phm ca doanh nghip dc xung nn gi bn sn phm ca doanh nghip cao hn doanh thu bin (ging nh vic nh gi ca nh c quyn). Do vy, gi ca doanh nghip cnh tranh c quyn cao hn chi ph bin. S cn bng trong ngn hn v di hn ca doanh nghip cho thy quyt nh v sn lng v gi ca doanh nghip mang nhng c im va ca doanh nghip c quyn va ca doanh nghip cnh tranh hon ho. u tin, doanh nghip l nh cung ng duy nht sn phm ring bit ca mnh nn doanh nghip l nh c quyn trn khc th trng ca v c ng cu dc xung. Doanh nghip c sc mnh th trng v kim c li nhun. Tip , li nhun thu ht cc doanh nghip mi nhp ngnh. S nhp ngnh lm cho li nhun di hn ca doanh nghip dn bng khng. Doanh nghip phi sn xut ti mc sn lng thp trn ng chi ph trung bnh di hn. L thuyt v cnh tranh c quyn cho ta thy mt s hiu bit su sc th v khi c nhiu hng ha, mi loi rt ging nhau nhng khng thay th hon ho cho nhau. Th d, n gii thch ti sao ngi Anh xut khu xe Jaguar v Rover cho c nhng ng thi nhp Mercedes t nc ny. Ngnh sn xut -t c tnh kinh t nh quy m. Khi khng c thng mi, th trng t trong nc ch c mt s t chng loi xe. Sn xut mt lc 168

nhiu nhn hiu vi mc sn lng thp s lm tng ng k chi ph trung bnh. Thng mi quc t s cho php mi quc gia chuyn mn ha mt vi loi xe v sn xut sn lng rt ln cho mi nhn hiu. Bng cch trao i xe gia cc nc, ngi tiu dng c nhiu la chn hn, trong khi mi doanh nghip s tn dng c tnh kinh t nh quy m v lm gim gi. I. 3. CNH TRANH C QUYN V HIU QU KINH T TOP

Trong cnh tranh c quyn, doanh nghip nh gi cao hn chi ph bin sn xut ra sn phm nn x hi s b tn tht so vi th trng cnh tranh hon ho. Hnh 6.14 s ch ra iu ny.

Trong hnh 6.14a, doanh nghip cnh tranh hon ho c ng cu nm ngang (P = MR) nn doanh nghip s t P = MC v s sn xut QC ti a ha li nhun. Trong di hn, doanh nghip s sn xut ti mc sn lng c chi ph trung bnh cc tiu v bn vi gi bng vi chi ph trung bnh nn khng thu c li nhun kinh t. Do vy, khng c phn mt khng trong cnh tranh hon ho. Trong hnh 6.14b, doanh nghip cnh tranh c quyn c ng cu dc xung nn s nh gi ln hn chi ph bin. iu ny lm xut hin phn mt khng ca x hi (phn mu xm). Mt khc, do doanh nghip cnh tranh c quyn sn xut mc sn lng thp hn mc c chi ph trung bnh cc tiu nn doanh nghip cn tha cng sut. iu ny cng chnh l s km hiu qu ca th trng cnh tranh c quyn. Nh vy, th trng cnh tranh c quyn s km hiu qu hn th trng cnh tranh hon ho. Vy, n c phi l th trng m x hi khng mong mun hay khng? Cu tr li c th l khng v hai l do. Th nht, khi s lng doanh nghip trong ngnh ln, s lng nhn hiu hng ha s nhiu hn v s thay th gia cc hng ha s d dng hn. Do vy, cu ca tng doanh nghip s co gin mnh v sc mnh c quyn ca doanh nghip s nh. Chnh lch gia gi v chi ph bin, v th, s nh v phn mt khng s khng ng k. Mt khc, ng cu ca doanh nghip s tng i phng nn phn cng sut tha ca doanh nghip cng s nh. Th hai, phn km hiu qu ca th trng cnh tranh c quyn c th c b p bng mt li ch quan trng m doanh nghip cnh tranh c quyn cung cp - s a dng ha sn phm. Ngi tiu dng s c nhiu la chn hn khi mua hng 169

ha. iu ny s lm tng s tha mn ca ngi tiu dng. Ci c t s a dng ha c th ln ngi tiu dng khng cn nhn ra s mt mt do km hiu qu ca cnh tranh c quyn. II. C QUYN NHM TOP

Chng ta tip tc xem xt mt c cu th trng cng kh ph bin trong thc t l th trng c quyn nhm hay cn gi l tp quyn. Trong th trng c quyn, ch c mt ngi bn nn doanh nghip hon ton quyt nh gi trn. Trong cc loi th trng cnh tranh, s lng doanh nghip trong ngnh rt ln nn sn lng ca mi doanh nghip rt nh so vi c ngnh v do vy t c nh hng n vic nh gi ca doanh nghip khc. Trong th trng tp quyn, vic nh gi ca doanh nghip cn phc tp hn. II.1. KHI NIM TOP

c quyn nhm l mt ngnh ch c mt s t ngi sn xut, mi ngi u nhn thc c rng gi c ca mnh khng ch ph thuc vo sn lng ca mnh m cn ph thuc vo hot ng ca nhng i th cnh tranh quan trng trong ngnh . Mt th trng ch c hai ngi bn c gi l c quyn quyn i; mt th trng c mt s t doanh nghip (ln hn hai) c gi l c quyn nhm. Trong c quyn nhm, mi doanh nghip chim mt th phn ng k trong th trng tng th nn sn lng ca mi ln c th nh hng n gi c ca cc doanh nghip khc. iu ct li ca th trng c quyn nhm l mi doanh nghip rt cn phi nghin cu hot ng ca mnh s nh hng n hay b nh hng bi quyt nh ca cc i th nh th no. Quyt nh cung ca mi doanh nghip s ph thuc vo d on ca n v phn ng ca i th. Hot ng ca cc doanh nghip trong th trng ny thng ri vo hai trng hp ph bin: cnh tranh v cu kt. Cu kt l s tha thun cng khai hay ngm ngm gia cc doanh nghip hin hnh trnh s cnh tranh gia cc doanh nghip. Chng ta xem xt quyt nh cung ca cc doanh nghip c quyn nhm khi c s cu kt vi nhau. Cc doanh nghip cu kt vi nhau li thnh mt t chc c gi l cartel. Gi s cc doanh nghip tp hp nhau li thnh mt nh c quyn c nhiu nh my, nh c quyn, ngi quyt nh duy nht, s quyt nh sn lng cho c ngnh ti a ha li nhun chung. Do vy, nu mt vi nh sn xut trong ngnh cu kt vi nhau hnh ng ging nh mt nh c quyn, li nhun chung ca h s c ti a. II.2. LI NHUN CA S CU KT TOP

Hnh 6.15 m t mt ngnh trong mi doanh nghip v c ngnh c chi ph trung bnh v chi ph bin c nh ti mc PC. Nu cc doanh nghip hot ng nh doanh nghip cnh tranh, h s sn xut QC v nh gi PC ti a ha li nhun. Nhng nu h l mt nh c quyn, h s ti a ha li nhun ti mc sn lng Qm v nh gi Pm, ti MR = MC. Doanh nghip c quyn s sn xut t hn v bn vi gi cao hn doanh nghip cnh tranh. iu ny mang li li nhun cao hn cho cc doanh nghip ni chung. quyt nh c mc sn lng nh vy, cc doanh nghip phi thng lng hu trng phn chia sn lng v li nhun gia cc doanh nghip. Chng ta hy xem xt ch li ca vic cu kt i vi cc doanh nghip tp quyn nh th no thng qua v d c th sau. 170

Th d. Mt ngnh tp quyn c hai doanh nghip sn xut sn phm ng nht, c hm chi ph ln lt nh sau:

TC1 = 5q1 v TC2 = 0,5q22.

(1)

Hm cu th trng ngc: P = 100 - 0,5(q1 + q2).

(2)

S cnh tranh gia nhng ngi mua s dn n quy lut mt gi i vi tt c ngi bn v chng ta gi mc gi chung ny l gi ca hng ha. Gi s cc doanh nghip hot ng nh doanh nghip cnh tranh v chp nhn gi. Do vy, gi s c xem l c nh mc P v cc doanh nghip t P = MC ti a ha li nhun:

(3)

Gii h trn, ta c:

q1 = 185 n v sn phm, q2 = 5 n v sn phm, P = 5 n v tin, p1 = 0 v p2 = 12,5 n v tin. 171

Gi s cc doanh nghip cu kt thnh mt cartel v la chn sn lng ti a ha li nhun chung ca c cartel, hm li nhun chung s l:

p = P(q1 + q2) - (5q1+0,5q22) = [100-0,5(q1+q2)](q1+q2)-(5q1+0,5q22)

(5)

ti a ha li nhun, ta t o hm ring bc nht theo q1 v q2 bng 0:

(6)

Gii h 7.5, ta c:

q1 = 90

q2 = 5

P = 52,5

p1 = 4275

p2 = 250

(7)

So snh kt qu tm ra trong (4) v (7), cartel s sn xut mc sn lng thp hn v nh gi cao hn so vi doanh nghip cnh tranh. Cc doanh nghip s thu c li nhun cao hn nhiu khi hn ch sn lng. Phn phi li nhun tng hp s l mt vn kh khn i vi cartel. C ba vn kh khn i vi m hnh cartel. Th nht, thng thng s cu kt hay tha thun gia cc doanh nghip nh trn l bt hp php. cc nc, lut chng c quyn c ban hnh nhm ngn nga s cu kt gia cc doanh nghip trong ngnh hnh thnh sc mnh c quyn. Th hai, s cu kt ca cartel i hi ngi iu hnh phi nm c thng tin v hm cu v hm chi ph bin ca mi doanh nghip. Nhng thng tin ny rt kh thu thp v tn km. Hn na, cc doanh nghip s khng sn lng cung cp. Cui cng v cng quan trng nht, m hnh cartel, v c bn, khng bn vng. Bi v mi thnh vin cartel s sn xut mt mc sn lng m P>MCi, mi doanh nghip s c ng lc sn xut thm v tng sn lng s tng c li nhun cho doanh nghip ring l. Nu nhng nh iu hnh khng th kim sot vic "x ro" ny, m hnh s sp . Mt v d thnh cng v cartel ni ting, l cartel OPEC. Ban iu hnh n nh mc sn lng cho cc thnh vin v yu cu cc thnh vin tuyn th cam kt. II.3. NG CU TP QUYN GP KHC TOP

172

S cu kt s tr nn kh khn hn khi c nhiu doanh nghip trong ngnh, khi sn phm ca cc doanh nghip khng ng nht v khi cc iu kin v cu v chi ph thay i nhanh chng. Khi khng c s cu kt, ng cu ca mi doanh nghip s ph thuc vo phn ng ca cc i th nh th no. Doanh nghip phi d on cc i th ca mnh hnh ng nh th no. Gi s ban u doanh nghip ang nh gi P0 v sn xut Q0 (hnh 6.16). Mc gi ny c hnh thnh c th t mc gi khi cc doanh nghip cu kt. Doanh nghip s tin tng rng nu doanh nghip tng gi mt t th cc doanh nghip khc s khng noi theo. Do vy, mt s khch hng ca doanh nghip s chuyn sang mua hng ca cc doanh nghip i th. Th phn ca doanh nghip s gim st ng k cho cc doanh nghip khc khi doanh nghip tng gi. ng cu ca doanh nghip pha trn im A s rt co gin. Ngc li, doanh nghip cng thc c rng nu doanh nghip gim gi sn phm ca mnh th cc doanh nghip khc li s noi theo v nh vy th phn ca doanh nghip hu nh khng thay i. Lng bn ca doanh nghip tng ch bi v c ngnh ni chung di chuyn dc pha di ng cu khi mc gi chung gim. ng cu ca doanh nghip s km co gin hn nhiu khi gi gim t mc ban u P0. ng cu ca doanh nghip b gp khc ti im A. ng cu gp khc dn n mt vn rt quan trng l ng MR ca doanh nghip b gin on ti mc sn lng Q0. nhng mc sn lng thp hn Q0, doanh thu bin l on BC. Ti Q0, ng cu bt ng km co gin v doanh thu s bt ng gim st. Q0 l mc sn lng ti a ha li nhun ca doanh nghip khi doanh nghip bit phn ng ca i th. Khi sn lng ln hn Q0, ng MR bt ng h thp xung pha di. M hnh ny c mt n quan trng. Gi s ng MC ca doanh nghip dch chuyn ln xung mt on nh. Bi v, ng MR gin on mt on thng ng ti mc sn lng Q0, doanh nghip cng vn duy tr sn lng ti u Qo v nh gi P0. Khc vi nh c quyn, doanh nghip s iu chnh gi v sn lng khi ng cu v ng MR dch chuyn. M hnh ng cu gp khc c th gii thch v sao cc doanh nghip khng phi lun lun iu chnh gi khi chi ph thay i. Bng 6.2 tm tt s vn hnh ca cc doanh nghip trong cc c cu th trng khc nhau. Sc mnh th trng hay kh nng p t gi ca cc doanh nghip trong cc th trng khc nhau. Doanh nghip hot ng trong th trng cnh tranh hon ho hu nh khng c kh nng quyt nh gi c trn th trng v sn lng m doanh nghip cung ng ra th trng rt nh so vi sn lng ca c ngnh. Trong khi , doanh nghip c quyn sn xut ton b sn lng ca ngnh hon ton c kh nng quyt nh gi c trn th trng. Tuy nhin, doanh nghip phi quyt nh nh i gia gi c v sn lng. Doanh nghip cnh tranh c quyn nm gia hai thi cc cnh tranh hon ho v c quyn nn quyt nh v sn lng ca h mang c nhng c im ca doanh nghip cnh tranh hon ho v doanh nghip c quyn.

173

Bng 6.2. C cu th trng

c im

Cnh tranh hon ho Nhiu Khng Khng Ca hng bn go

S lng doanh nghip Kh nng nh hng ti gi c Kh khn trong vic gia nhp Th d

CNH TRANH KHNG HON HO Cnh tranh c quyn n nhm c quyn c quyn Nhiu t Mt Hn ch Mt s ng k Khng Mt s Hon ton Ca hng n ung Xe hi in lc

CU HI
1. iu kin tr thnh c quyn hon ton l g? 2. c quyn t nhin c hnh thnh nh th no?

TOP

3. Hy tm mt s th d minh ha vic bo h bn quyn bng pht minh ca chnh ph to ra s c quyn. 4. Ti sao gi c c quyn cao hn chi ph bin ca nh c quyn? 5. Ti sao sn lng ti u ca nh c quyn nm trong vng c cu co gin theo gi? 6. Trong mt ngnh c quyn hay ngnh cnh tranh, mt pht minh lm gim chi ph sn xut s lm gim gi c ngay khi pht minh c ph bin. Tuy nhin, trong ngnh cnh tranh, gi s tip tc gim sau khi cng ngh mi hon ton thay th cho cng ngh 174

c, trong khi nh c quyn duy tr c gi c sau khi thay th cng ngh mi. Bn c ng vi kin ny khng? 7. Khi chnh ph nh thu trn n v sn phm i vi nh c quyn, tng doanh thu ca nh c quyn c th tng hoc gim. Bn c ng khng? 8. Ti sao li c chi ph x hi i vi sc mnh c quyn? Nu nhng g m nh c quyn dnh c c th ti phn phi li cho ngi tiu dng, chi ph xat i khng? 9. Ti sao khng c ng cung trong c quyn? 10. Ti sao sn lng ca nh c quyn tng ln nu chnh ph bt buc n phi h gi? nu chnh ph mun t gi trn m lm ti a sn lng ca nh c quyn, mc gi ny l bao nhiu? 11. C phi vic tng cu i vi sn phm ca nh c quyn lun dn n gi cao hn khng? 12. C nhng ngun gc sc mnh c quyn no? Cho v d. 13. Hy gii thch ti sao s lng thnh vin ca mt cartel cng ln th n cng km n nh. 14. Ti sao mt cartel khng ngay lp tc ng ca mt s thnh vin nhng thnh vin cn li c th sn xut mc sn lng ti chi ph trung bnh thp nht? 15. Nhng yu t no quyt nh s thnh cng ca mt lin minh?

BI TP
1. Gi s mt nh c quyn c th sn xut vi chi ph bin c nh l 6 n v tin. ng cu ca th trng c quyn l:

TOP

a.

Hy xc nh s lng sn phm li nhun ca nh c quyn l ti a? Khi , li nhun ti a l bao nhiu?

b. Hi s lng sn phm s l bao nhiu nu th trng ni trn l th trng cnh tranh hon ton? (Gi s : gi = chi ph bin). c. Hy tnh ton thng d ngi tiu dng trong trng hp cu b? Hy chng t l thng d ngi tiu dng trong trng hp ny ln hn li nhun ca nh c quyn cng vi thng d ngi tiu dng trong trng hp c quyn?

2. Gi s ng cu ca mt nh c quyn l nh sau:

175

a.

Nu nh nh c quyn c AC = MC = 6 n v tin, nh c quyn s chn s lng sn phm l bao nhiu ti a ha li nhun? Khi , gi c l bao nhiu v li nhun ca nh c quyn l bao nhiu?

b. Gi s nh c quyn c hm tng chi ph nh sau:

Vi hm s cu nh trn, nh c quyn s chn s lng sn phm l bao nhiu ti a ha li nhun? Khi , li nhun l bao nhiu? c. Nu hm s chi phi ph ca nh c quyn l:

Khi sn lng ti a ha li nhun l bao nhiu v li nhun l bao nhiu? 3. Gi s mt nh c quyn c: MC = AC = 10. Hm s cu ca th trng l:

a.

Hy xc nh sn lng lm ti a ha li nhun ca nh c quyn v li nhun ti a?

b. Tr li cu hi a vi iu kin l hm s cu ca th trng l nh sau:

c.

Tr li cu hi a nu hm s cu th trng l:

4. Gi s ta c hai th trng ring bit c hm s cu ln lt l: v Gi s ta c mt nh c quyn kinh doanh trn c hai th trng ny. Chi ph bin ca nh c quyn ny l c nh v bng 6 n v tin. a. Hi nh c quyn chn s lng sn phm cho tng th trng l bao nhiu ti a ha li nhun?

b. Khi , li nhun ca nh c quyn l bao nhiu? 5. Gi s mt nh c quyn c MC = AC = 5. Nh c quyn ny kinh doanh trn hai th trng ring bit vi hm s cu ln lt l: v 176

a.

Gi s nh c quyn c th duy tr s ring bit ca hai th trng th nh c quyn s chn s lng sn phm trn tng th trng l bao nhiu ti a ha li nhun? Li nhun ca nh c quyn trn tng th trng l bao nhiu?

b. Nu ngi mua ch tn 5 vt vn chuyn hng ha gia hai th trng th cu hi a s cho ra kt qa nh th no? c. Nu chi ph vn chuyn trn l 0 v doanh nghip b bt buc dng chnh sch mt gi th cu tr li cu trn s nh th no?

6. Gi s mt ngnh cnh tranh hon ton c th sn xut chi vi chi ph bin c nh l $10 mt sn phm. Trong khi , chi ph bin ca nh c quyn l $12 v phi tn thm $2 vn ng bo v th c quyn. Gi s hm cu th trng ca chi l: QD = 1000 - 50P a. Tnh sn lng v gi ca ngnh cnh tranh v c quyn.

b. Tnh phn thng d tiu dng mt i do s c quyn. c. V th.

7. Mt nh c quyn bn hng trn hai th trng ring bit. ng cu ca hai th trng l: P1 = 200-Q1 v P2 = 190-3Q2 Hm chi ph ca nh c quyn l TC = 500 + 40Q, vi Q = Q1+Q2 a. Xc nh sn lng ti a ha li nhun v gi trn tng th trng. Tnh li nhun ca nh c quyn.

b. Gi s ngi tiu dng bit c s phn bit gi ny v yu cu nh c quyn chm dt s phn bit gi. Vy nh c quyn s sn xut sn lng v nh gi l bao nhiu? 8. Cho hm s cu ca mt doanh nghip c quyn l: P = 100-0,01Q. Hm tng chi ph l: TC = 50Q + 30000 a) Hy tm sn lng ti u v li nhun ca doanh nghip. b) Gi s chnh ph thu mt khon thu 10vt/sp. Sn lng, gi v li nhun ca doanh nghip s l bao nhiu? c) Gi s chnh ph thu mt khon thu c nh l 10000 vt th gi, sn lng v li nhun l bao nhiu? 9. Mt doanh nghip c chi ph c nh FC = 4000 v chi ph bin i nh sau: 177

Q VC

50 2625

70 4225

90 6025

110 8025

130 10225

150 12625

170 15225

190 18025

210 21025

230 24225

Hm s cu ca doanh nghip nh sau: P Q 180 40 160 80 140 120 120 160 100 200 80 240 60 280

Doanh nghip l ngi bn duy nht trn th trng. a) Xc nh TC, AVC, AFC, AC v MC b) Xc nh doanh thu trung bnh (AR) v MR. c) Doanh nghip s sn xut sn lng no? Gi v li nhun ra sao? 10. DD l nh c quyn trong ngnh ngn ca, chi ph ca n l TC = 100 - 5Q + Q2, cu l P = 55 - 2Q. a. Gi v sn lng trn th trng l bao nhiu nu DD mun ti a ha li nhun? Thng d tiu dng l bao nhiu? b. Sn lng s l bao nhiu nu DD hot ng nh mt nh cnh tranh? Li nhun v thng d tiu dng? c. Phn thit hi do sc mnh c quyn cu a l bao nhiu? d. Gi s chnh ph nh mc gi trn l 27 USD. iu nh hng nh th no n gi, sn lng, CS v li nhun ca DD? Phn mt khng l bao nhiu? e. Nu gi trn l 12. iu nh hng nh th no n gi, sn lng, CS v li nhun ca DD? Phn mt khng l bao nhiu? 11. C 10 h gia nh KTX, mi h c cu v in l Q=50-P. Cng ty in ABC c chi ph sn xut l TC=500+Q. a. Nu cc nh qun l ABC mun m bo rng khng c phn mt khng trn th trng, h s buc ABC nh gi l bao nhiu? Sn lng l bao nhiu? Tnh CS v li nhun ca ABC. c. Nu mun m bo ABC khng b l, mc gi thp nht m n cn p t l bao nhiu? Tnh sn lng, CS v li nhun trong trng hp ny? C khon mt khng no khng?

12. Ch c hai cng ty in thoi di ng bang Los Angeles (c quyn i). Gi s ngi tiu dng c thay th d dng gia sn phm ca hai cng ty. Hm s cu th trng l P = 60 - Q v chi ph bin l 0. a. ng cu ca cng ty 1 s nh th no? 178

b. Mi cng ty s cung ng bao nhiu v gi l bao nhiu? c. Nu mi cng ty c chi ph c nh l 50, li nhun ca cc cng ty l bao nhiu?

d. Nu hai cng ty sp nhp li, gi cn bng l bao nhiu? Nu bn l nh kinh t lm vic cho y ban Thng mi Lin bang, bn c ng h s sp nhp ny khng?

MT S THUT NG
Thut ng c quyn c quyn t nhin Phn bit i x v gi Gi sn sng tr Phn mt khng iu tit gi Lut chng c quyn c quyn nhm Vit tt Nguyn ting Anh Monopoly Natural monopoly Price discrimination Reservation price Deadweight loss Price regulation Anti-trust Law Oligopoly

TOP

179

CHNG 7

TH TRNG CC YU T SN XUT

I.

TH TRNG YU T SN XUT CNH TRANH HON HO I.1. CU I VI YU T SN XUT 1. Cu i vi u vo khi ch c mt u vo bin i 2. Cu u vo (hay yu t sn xut) khi nhiu u vo bin i 3. ng cu th trng v yu t sn xut I. 2. CUNG I VI YU T SN XUT I.3. S CN BNG TRN TH TRNG YU T SN XUT CNH TRANH

II.

C QUYN MUA TRONG TH TRNG YU T SN XUT

III. C QUYN CUNG NG TRONG YU T SN XUT CU HI THO LUN BI TP MT S THUT NG

Chng ta dnh phn ln ni dung ca quyn sch ny nghin cu th trng u ra hay th trng hng ha, dch v. l th trng m cc doanh nghip l cc nh cung ng hay l ngi bn v ngi mua l ngi tiu dng. Trong chng ny, chng ti s m rng ni dung ca quyn sch ny khi cp n th trng cc yu t sn xut. l cc th trng m trong ngi bn cung ng cc yu t sn xut cho cc doanh nghip nh th trng lao ng, nguyn vt liu, nhin liu, v.v. Chng ta bit rng, trong khi hot ng, cc doanh nghip phi tham gia vo th trng cc yu t sn xut la chn cc yu t sn xut ti u cho hot ng ca mnh. Trong mc IV, phn III, chng 4, chng ta nghin cu lng s dng u vo ti u ca doanh nghip trong trng hp th trng cc yu t sn xut l cnh tranh hon ho. Trong chng ny, chng ta s nghin cu chi tit hn quyt nh mua u vo ca cc doanh nghip v qua , chng ta s xem xt cc quyt nh ph thuc vo cc cu trc ca th trng yu t sn xut nh th no.

180

I.

TH TRNG YU T SN XUT CNH TRANH HON HO

TOP

Chng ta quen thuc vi khi nim v c im ca th trng cnh tranh hon ho i vi th trng u ra trong chng 5. By gi, chng ta s vn dng nhng hiu bit vo th trng yu t sn xut mang tnh cnh tranh hon ho (trong chng ny, chng ti gi tt l th trng cnh tranh). Nh vy, th trng yu t sn xut cnh tranh l th trng trong c rt nhiu nh cung ng cc yu t sn xut ng nht trong mi trng thng tin hon ho v c s t do xut nhp ngnh ca cc nh cung ng. Do vy, cc nh cung ng yu t sn xut cng s l nhng ngi chp nhn gi. Th trng lao ng m trong c s tham gia ca rt nhiu ngi lao ng l mt v d in hnh cho th trng yu t sn xut mang tnh cnh tranh. I.I. CU I VI YU T SN XUT TOP

Chng ta bt u nghin cu cu th trng i vi yu t sn xut bng vic nghin cu cu i vi cc yu t sn xut ca mt doanh nghip ring l no . Sau , chng ta s tng hp cu ca cc doanh nghip ring l hnh thnh nn cu i vi cc yu t sn xut ca th trng ging nh chng ta lm trong cc chng 3 v 5. I.1.1. Cu i vi u vo khi ch c mt u vo bin i TOP

Nh trnh by trong phn "L thuyt sn xut" (chng 4), chng ta s xem xt hot ng sn xut ca mt doanh nghip vi hai u vo l vn (K) v lao ng (L). Trong ngn hn, chng ta gi nh rng doanh nghip c sn mt s lng my mc, thit b, nh xng, v.v. nht nh, doanh nghip ch s quyt nh xem nn chn la s lng lao ng l bao nhiu ti a ha li nhun. Do th trng lao ng l cnh tranh hon ho (ngha l c v s ngi cung ng sc lao ng) v s lng lao ng m doanh nghip thu mn khng ng k so vi ton b s lng lao ng c cung ng ra trn th trng nn ngi lao ng - nhng ngi cung ng sc lao ng - l nhng ngi chp nhn gi. Do vy, ngi lao ng s cung ng sc lao ng ca mnh vi mc gi c nh, w. Mc gi (lao ng) ny c quyt nh bi cung cu sc lao ng trn th trng. Ni cch khc, doanh nghip c th thu mn mt s lng lao ng ty m khng lm tng gi c lao ng (tin cng) trn th trng. Gi lao ng i vi doanh nghip ang xt l c nh. Do , ng cung lao ng SL i vi doanh nghip l cc ng thng nm ngang ti cc mc gi th trng ca lao ng. ti a ha li nhun, doanh nghip s thu mn lao ng cho n khi gi tr sn phm bin ca lao ng bng vi chi ph bin ca vic thu mn lao ng[1], tc l s lao ng phi tha mn ng thc (4.28) nh trnh by trong chng 4:

MRPL = w.

(7.1)

trong : MRPL l gi tr sn phm bin ca lao ng[2] v w l gi ca lao ng. Nh ta bit, gi tr sn phm bin ca lao ng bng vi tch s ca nng sut bin ca lao ng (MPL) v doanh thu bin ca sn phm u ra (MR). Ngha l: 181

MRPL = MPL

MR.

(7.2)

Do ng MPL dc xung khi s lao ng c s dng trong sn xut tng nn ng MRPL (theo L) cng s dc xung. Doanh nghip s quyt nh s dng s lao ng tng ng vi giao im gia cc ng cung lao ng SL nm ngang ti mc tin cng l w v ng MRPL (hnh 7.1). T , chng ta cng thy rng ng MRPL cng chnh l ng cu i vi lao ng ca doanh nghip v n biu din s lng lao ng m doanh nghip s thu mn ng vi nhng mc gi lao ng nht nh. Tht vy, khi mc tin cng l w1, doanh nghip s s dng s lao ng l L1 v khi mc tin cng tng ln thnh w2, doanh nghip s gim s lao ng xung cn L2 ti a ha li nhun. Chng ta thy rng s lng lao ng ti u m doanh nghip s dng s thay i khi mc tin cng thay i: mc tin cng tng, doanh nghip s gim vic s dng lao ng v ngc li doanh nghip s s dng lao ng hn khi mc tin cng gim.

i vi th trng u ra cnh tranh hon ho, mt doanh nghip s bn ht s lng sn phm ca mnh theo gi th trng P v mc gi ny khng thay i i vi doanh nghip nn doanh thu bin ca doanh nghip bng vi gi (MR = P). Do vy, gi tr sn phm bin ca lao ng ca doanh nghip bng vi nng sut bin ca lao ng nhn vi gi ca sn phm P. MRPL = MPL P. (7.3)

Trong khi , i vi th trng u ra c quyn, nh c quyn phi gim gi bn ra thm sn phm ca mnh nn doanh thu bin ca mi sn phm bn thm ca nh c quyn nh hn gi ca sn phm [1] (MR < P). Do vy, gi tr sn phm bin ca lao ng ca doanh nghip c quyn bng vi nng sut bin ca lao ng nhn vi doanh thu bin ca sn phm (MRPL = MPL MR) s nh hn gi tr sn phm bin ca mt doanh 182

nghip hot ng trong th trng cnh tranh hon ho. iu ny c biu din trong hnh 7.2. ng cu lao ng ca ngnh c quyn u ra nm di ng cu lao ng ca ngnh cnh tranh u ra. Nh vy, vi cng mc tin cng trn th trng lao ng, ngnh cnh tranh s thu mn nhiu lao ng hn so vi nh c quyn. Ni chung, cc doanh nghip s thu mn s lao ng tng ng vi giao im ca ng cung v ng cu lao ng. , doanh nghip la chn s lao ng ti u cho mnh sau khi cn nhc gi tr sn phm m lao ng to ra cho doanh nghip v chi ph thu mn lao ng. Doanh nghip s thu mn thm lao ng cho n khi gi tr sn phm bin ca lao ng cn ln hn mc tin cng cho lao ng v khi thu mn thm lao ng s lm li nhun ca doanh nghip tng ln. Nu doanh nghip s dng thm lao ng th gi tr sn phm bin ca lao ng s gim. Do , doanh nghip s la chn s lao ng sao cho gi tr sn phm bin m lao ng to ra bng vi mc tin cng phi tr cho lao ng y.

T ng thc (7.1) v (7.2), chng ta c th suy ra:

MPL (7.4)

MR = w.

Hay: (7.5)

MR =

183

T s gia mc tin cng tr cho lao ng v nng sut bin ca lao ng trong v phi ca ng thc (7.5) cho bit chi ph to ra mt n v sn phm khi doanh nghip thu mn thm mt n v lao ng hay chng cn gi l chi ph bin do mua u vo. Chng ta thy rng quyt nh v sn lng u ra ca doanh nghip cng tng t nh quyt nh la chn u vo ca doanh nghip. i vi th trng u ra, doanh nghip la chn mc sn lng m doanh thu bin bng vi chi ph bin (MR = MC). Nguyn tc ny ph hp cho c th trng cnh tranh v phi cnh tranh i vi sn phm u ra. I.1.2. Cu u vo (hay yu t sn xut) khi nhiu u vo bin i TOP

Vic la chn s lng u vo ti u ca doanh nghip s tr nn kh khn hn nhiu khi doanh nghip c nhiu yu t u vo ng thi thay i bi v s thay i gi c u vo ny c th lm thay i cu i vi u vo kia. Chng ta hy xem xt s la chn s lng u vo ca mt doanh nghip c hai u vo cng bin i l vn (K) v lao ng (L). Gi s mc tin cng trn th trng lao ng gim xung, doanh nghip s thu mn nhiu lao ng hn ngay c khi s lng my mc, thit b ca doanh nghip khng thay i. Tuy nhin, khi lao ng tr nn r hn, theo ng thc (7.5), chi ph bin ca vic thu mn s gim i nn doanh thu bin lc ny ln hn chi ph bin. Do vy, doanh nghip s tng c li nhun nu gia tng sn lng. Khi , doanh nghip s u t thm my mc, thit b m rng kh nng sn xut ca mnh. Vic tng cng my mc, thit b c th lm tng nng sut bin ca lao ng v do lm tng gi tr sn phm bin ca lao ng. ng MRPL ca doanh nghip, lc ny s dch chuyn sang pha phi. Cu i vi lao ng ca doanh nghip s tng ln.

Hnh 7.3 minh ha cu i vi lao ng ca doanh nghip khi vn thay i. Gi s mc tin cng trn th trng ban u l w1, doanh nghip s thu mn s lao ng L1 tng ng vi im A trn ng MRPL1. Khi mc tin cng gim xung n w2, doanh nghip s di chuyn dc theo ng MRPL1 n im B v thu mn s lao ng l L'1 trong trng hp doanh nghip khng u t thm my mc thit b. Tuy nhin, tin cng thp s thc 184

y doanh nghip u t thm my mc, thit b m rng sn lng v lm tng li nhun. c trang b nhiu my mc, thit b hn, nng sut lao ng bin s tng ln, lm ng gi tr sn phm bin ca lao ng dch chuyn sang phi n MRPL2. Doanh nghip s s dng s lao ng l L2, tng ng vi im C trn ng MRPL2. A v C l hai im trn ng cu i vi lao ng ca doanh nghip trong trng hp vn thay i. Chng ta thy rng ng cu i vi lao ng DL phng hn cc ng cu v lao ng khi vn khng i. iu ny chng t rng trong di hn khi u vo vn bin i, cu i vi lao ng ca doanh nghip s co gin nhiu hn v doanh nghip c th s dng vn thay th cho lao ng v ngc li.

I.1.3. ng cu th trng v yu t sn xut

TOP

Trong chng 3, chng ta tng hp ng cu th trng i vi hng ha, dch v t ng cu ca tng ngi tiu dng ring l. Trong chng ny, chng ta cng s vn dng nhng nguyn tc tng t tng hp ng cu th trng v yu t sn xut t ng cu i vi yu t sn xut ca cc doanh nghip ring l. Tuy nhin, chng ta cng cn lu mt iu khi tng hp ng cu cc yu t sn xut l mt yu t sn xut c th c s dng do nhiu ngnh khc nhau. Chng hn, lao ng c th c s dng hu ht cc ngnh sn xut. Do vy, hnh thnh ng cu th trng ca cc yu t sn xut, chng ta cn thc hin hai bc. Bc mt l xc nh cu v yu t sn xut ca mi ngnh v bc hai l cng dn cc ng cu ca mi ngnh theo chiu ngang. xc nh cu yu t sn xut ca tng ngnh, chng ta cn lu n cc vn l sn lng v gi c ca u ra ca cc doanh nghip s thay i khi gi c u vo thay i. vic tng hp c n gin, chng ta bt u vic kho st ngnh ch c mt doanh nghip. Khi , ng MRP ca doanh nghip i vi yu t sn xut ang xt cng chnh l ng cu yu t sn xut ca ngnh. Tuy nhin, khi ngnh c nhiu doanh nghip th vic tng hp cu th trng s phc tp hn nhiu v cc doanh nghip c th tc ng qua li ln nhau. minh ha iu ny, chng ta hy xem xt cu lao ng khi th trng u ra l cnh tranh hon ho trong hnh 7.4. Khi , MRPL ca doanh nghip s bng tch s ca nng sut bin ca lao ng (MPL) v gi (P) ca sn phm. Gi s mc tin cng ban u l w1 v lng cu lao ng ca doanh nghip l L1, tng ng vi im A trn ng MRPL1 trong hnh 7.4a. Tng hp lng cu lao ng ca cc doanh nghip trong ti mc tin cng ny ta c lng cu ca v lao ng ti mc tin cng ny l DL1, tng ng vi im F trong hnh 7.4b. By gi, nu tin cng gim xung thnh w2, doanh nghip s thu L'1 lao ng tng ng vi im B trn hnh 7.4b. Lc ny, cu ca ngnh v lao ng s mc D'L1, tng ng vi im G trong hnh 7.4b. Tuy nhin, cu v lao ng khng dng . Khi gi lao ng gim, cc doanh nghip trong ngnh ng lot thu nhiu lao ng hn, nu cc yu t khc khng i, dn n sn lng ca ngnh s tng ln. ng cung u ra ca ngnh s dch chuyn sang phi, lm cho gi u ra ca ngnh gim. Do vy, gi tr sn phm bin ca lao ng lc ny s gim v ng MRPL1 s dch chuyn sang tri thnh MRPL2. Doanh nghip s gim s lao ng thu xung cn L2, tng ng vi im C trn hnh 7.4a. Do , cu lao ng ca ngnh s thp hn mc D'L1 lc u. Cu lao ng ca ngnh s gim xung mc DL2, tng ng vi im H trn hnh 7.4b. Ni cc im F v H, ta c ng cu lao ng ca ngnh, nh biu din trong hnh 7.4a. 185

Sau khi tng hp ng cu lao ng ca tng ngnh, chng ta tin n bc th hai l cng dn theo chiu ngang cc ng cu lao ng ca cc ngnh thnh ng cu lao ng ca th trng. Cng vic ny cng tng t nh vic tng hp cu th trng v hng ha dch v t cc ng cu c nhn ca ngi tiu dng m chng ta thc hin trong chng 3. Bng phng php tng t, chng ta c th tng hp ng cu th trng i vi cc yu t sn xut khc khi th trng u ra l cnh tranh hay phi cnh tranh. Tuy nhin, trong cc th trng phi cnh tranh, vic xc nh cu v yu t sn xut ca cc ngnh s kh khn hn nhiu v cc doanh nghip c chin lc nh gi u ra ca ring mnh ch khng chp nhn gi nh trong th trng cnh tranh hon ho nh chng ta kho st trong phn "Cu trc th trng" ca quyn sch ny. I.2.CUNG I VI YU T SN XUT TOP

Trong th trng yu t sn xut cnh tranh hon ho, cc nh cung ng yu t sn xut l nhng ngi chp nhn gi v cung cc yu t sn xut ca mnh mt mc gi c nh. Khi tng doanh nghip s dng yu t sn xut ch tiu th mt lng nh yu t sn xut ca c th trng, doanh nghip c th thu mn mt s lng yu t sn xut ty m khng lm thay i gi c yu t sn xut . Khi , ng cung yu t sn xut i vi tng doanh nghip l ng nm ngang mt mc gi c nh ca yu t sn xut nh trnh by trong hnh 7.1. Hay ni cch khc, cung yu t sn xut i vi tng doanh nghip hon ton co gin ti mc gi ca yu t sn xut. Tuy nhin, ng cung yu t sn xut ca c ngnh cng l mt ng i ln t tri sang phi ging nh ng cung hng ha, dch v trong th trng cnh tranh hon ho m chng ta kho st trong chng 5. Khi cc doanh nghip cung ng cc yu t sn xut c ng chi ph bin MC dc ln, doanh nghip s la chn s lng yu t sn xut cung ng ca mnh mc gi bng vi chi ph bin. Do vy, gi cng cng tng doanh nghip s cung ng cng nhiu v ng cung ca tng doanh nghip cng nh ca c ngnh dc ln.

186

Tuy nhin, khi yu t sn xut l lao ng, con ngi quyt nh cung ng sc lao ng ca mnh nhm mc tiu ti a ha hu dng ch khng nhm vo vic ti a ha li nhun nh i vi doanh nghip. iu ny c th dn n ng cung th trng ca lao ng dc ln n mt mc lao ng no (LA) nhng sau li un ngc li pha trn nh trong hnh 7.5. Nh vy, khi mc tin cng tng ln, ban u, ngi lao ng s ng tng s gi lm vic ln. Tuy nhin, khi tin cng t mt mc nht nh s gi lm vic ca ngi lao ng s gim xung bi v ngi lao ng s mun ngh ngi nhiu hn v lm vic t i khi thu nhp cao hn.

Trong hnh 7.5, khi mc tin cng nh hn wA, ngi lao ng s mun lm vic nhiu hn kim c thu nhp cao hn nhng khi mc tin cng vt qu wA, ngi lao ng s gim s gi lm vic dnh nhiu thi gian hn cho ngh ngi, gii tr. Chng ta s s dng nguyn tc ti a ha hu dng ca c nhn gii thch ti sao ng cung lao ng li c hnh dng nh trn. Tin cng cho cng vic chnh l chi ph c hi hay l gi c ca vic ngh ngi v c nhn phi hy sinh thi gian ngh ngi c c s tin cng ny. Khi tin cng tng ln, gi ca vic ngh ngi s tng. Khi , hiu ng thay th[1] s xy ra. Do gi ca s ngh ngi cao hn nn ngi lao ng c xu hng thay th mt s gi ngh ngi bng mt s gi lm vic. C nhn s dnh nhiu thi gian cho lm vic hn. Tuy nhin, tin cng cao hn lm cho thu nhp ca c nhn tng ln. Vi mc thu nhp cao hn, c nhn s mua nhiu hng ha, dch v hn trong c c s ngh ngi. Do , hiu ng thu nhp[2] xut hin. Thu nhp cng cao s khuyn khch c nhn "mua" nhiu thi gian cho s ngh ngi hn v do vy gim gi lm vic. Khi hiu ng thu nhp vt qu hiu ng thay th th s gi lm vic ca c nhn s gim i khi tin cng tng. ng cung lao ng ca c nhn s un ngc. Hnh 7.6 minh ha quyt nh cung ng sc lao ng ca c nhn.

187

Mt c nhn c 24 gi/ngy phn phi cho hai hot ng l lm vic v ngh ngi. Gi s mc tin cng ban u l 20 ngn ng/gi, c nhn c th kim c 480 ngn ng/ngy nu dnh ton b thi gian trong ngy lm vic, ngc li c nhn dnh c 24 gi trong ngy ngh ngi v khng nhn c mt ng thu nhp no c. ng ngn sch ca c nhn, lc ny, l ng AF. C nhn la chn kt hp ti im C s dng thi gian trong ngy ca mnh, trong , c nhn dnh 8 gi (= 24 gi - 16 gi) lm vic v nhn c 160 ngn ng/ngy v 16 gi ngh ngi. Khi tin cng tng ln thnh 40 ngn ng/gi, c nhn c th kim c 960 ngn ng/ngy nu dnh ton b thi gian trong ngy lm vic v, ngc li, c nhn ny cng ch c th c ti a 24 gi ngh ngi. ng ngn sch ca c nhn, by gi, l A'F. Hiu ng thay th s xut hin. gi mc hu dng nh c, c nhn s di chuyn dc theo ng bng quan U0 v pha bn tri n im C', ngha l c nhn ny dnh nhiu thi gian cho lm vic hn (12 gi) v gim thi gian ngh ngi (12 gi) v gi c ca vic ngh ngi tr nn t hn. Tuy nhin, do tin cng lao ng tng cao, hiu ng thu nhp mnh hn hiu ng thay th lm tng s gi ngh ngi ln thnh 18 gi v gim s gi lm vic xung cn 6 gi (im C''). C nhn kim c nhiu tin hn (240 ngn ng/ngy) v c nhiu thi gian ngh ngi nn mc hu dng t c cao hn, U1. Trong thc t, chng ta thy hin tng ny l kh ph bin. Mt s ngi c tin lng cao s dnh nhiu thi gian cho ngh ngi, tham gia cc hot ng gii tr. Vic tng tin lng s gip nhng ngi ny t c mt mc thu nhp d nh nhanh hn. Do vy, tin cng cng cao c th lm cho nhiu ngi gim s gi lm vic.

I.3. S CN BNG TRN TH TRNG YU T SN XUT CNH TRANH

TOP

Cng ging nh nhng th trng khc, th trng yu t sn xut cnh tranh cn bng khi cu i vi yu t sn xut bng vi cung i vi yu t sn xut . Mc gi ca yu t sn xut m ti cu v cung i vi yu t sn xut bng nhau c gi l mc gi cn bng 188

v th trng yu t sn xut s c xu hng n nh ti mc gi cn bng. Hnh 7.7 m t s cn bng trn th trng lao ng khi th trng u ra l cnh tranh v c quyn.

Trong th trng lao ng cnh tranh v th trng u ra cng cnh tranh, mc tin cng cn bng c xc nh ti giao im EC ca ng cung SL v cu i vi lao ng MRPL. Khi th trng u ra l c quyn v th trng lao ng l cnh tranh, ng MRPL thp hn so vi ng P.MPL bi v doanh thu bin ca nh c quyn nh hn gi. Cn bng trn th trng lao ng xy ra ti im EM. Khi , mc tin cng cn bng l wM v s lng lao ng c thu mn l LM. Do vy, gi tr sn phm bin ca ngi lao ng vM ln hn mc tin cng m nh c quyn tr. II. C QUYN MUA TRONG TH TRNG YU T SN XUT TOP

Trong mt s trng hp, doanh nghip khng phi l ngi chp nhn gi khi mua cc yu t sn xut. c th l trng hp doanh nghip l mt khch hng ln ca nhng loi u vo c bit no . Chng hn, Tng cng ty Bu chnh vin thng l ni thu mn phn ln cc k s vin thng nc ta; cc trm thu mua c tra, ba sa nguyn liu ca cng ty Agifish An Giang thu mua phn ln lng c nguyn liu ca cc ng dn trong vng, v.v. Cc doanh nghip ny c sc mnh c quyn mua trn th trng yu t sn xut. H c th tha thun vi nhng nh cung ng yu t sn xut c cung ng vi gi thp hn so vi nhng ngi mua ring l khc. By gi, chng ta s xem xt quyt nh mua yu t sn xut ca doanh nghip c sc mnh c quyn mua. n gin, chng ta xem xt trng hp doanh nghip l ngi mua duy nht mt loi yu t sn xut no , chng hn nh lao ng. Lc ny, ng cung lao ng trn th trng cng chnh l ng cung lao ng i vi doanh nghip. Thng thng, ng cung ny dc ln v pha phi, ch khng hon ton co gin nh trong trng hp doanh nghip chp nhn gi nh phn trn. Do vy, doanh nghip phi tr mc tin cng cao hn nu mun thu ht nhiu lao ng hn. Doanh nghip chng nhng tr tin cng cao hn cho ngi lao ng bin m cn cho nhng lao ng thu t trc. Chi tiu bin[1] cho lao ng (MEL) s cao hn mc tin cng . Chng ta c th minh ha iu ny bng biu 189

thc ton hc nh sau. Tng chi ph cho lao ng l wL. Do vy, chi ph tng thm do thu mn thm mt lao ng hay chi tiu bin (MEL) l:

(7.6)

Trong th trng yu t sn xut cnh tranh, w/L = 0, nn chi tiu bin cho lao ng (MEL) bng vi mc tin cng trn th trng, w. Tuy nhin, nu ng cung lao ng dc ln, w/L > 0; khi , chi tiu bin (MEL) s ln hn mc tin cng (w). Do vy, ng chi tiu bin i vi lao ng s pha trn ng cung i vi lao ng ca doanh nghip. Hnh 7.8 m t quyt nh la chn u vo lao ng ca doanh nghip c sc mnh c quyn mua.

Khi doanh nghip c sc mnh c quyn mua, ng chi tiu bin MEL s nm pha trn ng cung lao ng. ti a ha li nhun, doanh nghip s la chn s lao ng m gi tr sn phm bin MRPL bng vi chi tiu bin MEL i vi lao ng. Do vy, doanh nghip s chn s lao ng l LM, tng ng vi giao im ca ng MRPL v ng MEL. Mc tin cng m doanh nghip phi tr l wM. Chng ta thy rng s lao ng m doanh nghip thu t hn so vi doanh nghip trong th trng cnh tranh hon ho (LC) v mc tin cng m doanh nghip tr cng thp hn so vi th trng cnh tranh, wC. Doanh nghip gii hn cu i vi cc yu t sn xut do v tr c quyn ca mnh trn th trng v tr gi thp hn. III. C QUYN TRONG CUNG NG YU T SN XUT TOP

S c quyn cng c th xut hin trong vic cung ng cc yu t sn xut. Chng hn, Microsoft cung ng gn nh ton b cc phn mm vn phng cho cc doanh nghip Hoa K v trn c th gii. Chng ta cng c th xem ngnh cng ch nc ta nh in, nc, 190

bu chnh vin thng, v.v. l cc nh c quyn trong cung ng cc yu t sn xut cho cc doanh nghip. Quyt nh cung ng ca cc nh c quyn trong cc lnh vc ny cng ging nh ca cc nh c quyn cung ng u ra m chng ta kho st trong chng 6. Nh cung ng c quyn c th la chn cung ng mt mc sn lng no t c mc tiu hot ng ca mnh nh ti a ha li nhun hay ti a ha doanh thu. Khi , nh cung ng c quyn cng chu s nh i gia gi c v sn lng. Vi mc tiu ti a ha li nhun, nh cung ng c quyn c th thu c li nhun c quyn do v th c quyn ca mnh v doanh nghip c th duy tr c li nhun min l khng c s nhp ngnh ca cc nh cung ng mi. Chng ta s kho st mt trng hp c bit: doanh nghip cung ng v doanh nghip s dng yu t sn xut u l cc nh c quyn. Chng ta gi trng hp ny l c quyn song phng, ngha l trn th trng ch c mt doanh nghip cung ng yu t sn xut v cng ch c mt doanh nghip mua cc yu t sn xut . Khi , s cn bng ca th trng s kh xc nh. Mi doanh nghip c th p t nhng iu kin t c kt qu thun li cho ring mnh. Nh vy, s dn xp trn th trng s ph thuc vo kh nng m phn ca cc bn. Hnh 7.9 m t th trng m trong nh cung ng yu t sn xut c quyn cung ng cho nh c quyn mua yu t sn xut . Nh cung ng c quyn s mun chn mc sn lng m ti chi ph bin (MC) ca n bng vi doanh thu bin (MR). Doanh nghip s chn mc sn lng cung ng l Q1 v bn vi gi l P1. S cn bng i vi nh c quyn cung ng xy ra im E1. Trong khi , nh c quyn mua li mun mua s lng Q2, tng ng vi giao im E gia ng cu i vi yu t sn xut D v ng chi tiu bin ME ca doanh nghip ti a ha li nhun. Khi , doanh nghip c quyn mua s tr mc gi P2. im cn bng ca nh c quyn ny xy ra im E2. Do vy, trong th trng c quyn song phng k trn, nh ca ngi mua v ngi bn i lp vi nhau. C E1 v E2 khng th l im cn bng ca th trng v cc bn phi m phn vi nhau i n gii php. Bn no c kh nng tm kim thm th trng cho u ra hay u vo ca mnh, hay c th p t quyn lc ln i tc s c li th hn trong m phn hn, mc gi v sn lng s c dn xp gn vi mc ti u ca bn y hn.

191

CU HI THO LUN

TOP

1. Ti sao ng gi tr sn phm bin ca mt yu t sn xut ca mt doanh nghip l ng cu i vi yu t sn xut ca doanh nghip khi th trng yu t sn xut l cnh tranh hon ho? 2. Ti sao ng cu lao ng ca mt doanh nghip c quyn li km co gin so vi ca mt doanh nghip cnh tranh u ra? 3. Hy s dng l thuyt v hnh vi ca ngi tiu dng chng minh ng cung lao ng l ng cong un ngc li. 4. Hy so snh s la chn u vo ca mt doanh nghip c quyn mua v ca mt doanh nghip cnh tranh u vo. 5. iu g s xy ra i vi cu ca mt yu t sn xut khi vic s dng yu t sn xut khc b sung tng ln? 6. Mt th trng yu t sn xut cnh tranh c hm s cung yu t sn xut l QS = a + bP (b > 0). Mt nh c quyn mua i vi yu t sn xut ny c hm cu i vi yu t sn xut l QD = MRP = c + dP (d < 0). Hy tm s lng yu t u ti u ca doanh nghip c quyn mua ny. 7. Ti sao trong c quyn song phng, s dn xp v gi c v sn lng yu t u vo phi da vo k nng m phn ca cc bn? 192

8. Hin ti, Bu chnh vin thng l ngnh c quyn u ra v l nh c quyn thu mn cc k s vin thng. iu g s xy ra i vi tin cng ca cc k s vin thng nu ngnh Bu chnh vin thng chuyn sang ngnh cnh tranh? 9. Hy dng kin thc v gi tr sn phm bin gii thch cc hin tng sau: a. Tin cat - x ca mt ngi sao ca nhc l 2 triu ng cho s din 15 pht. Trong khi , mt gio vin c hng 50 ngn ng cho mt bui dy. b. Mt my bay phn lc ln ch 400 hnh khch c t gi cao hn loi 250 hnh khch, mc d c hai loi c chi ph ch to nh nhau. c. Gim c ca mt cng ty ang b thua l c tr tin anh ta khng lm vic na trong hai nm cui hp ng ca anh ta. 10. Cu v cc yu t sn xut c lit k tng ln. Bn c th kt lun g v nhng thay i ca cu i vi cc hng tiu dng lin quan? Nu cu v hng tiu dng khng thay i, c th c cch no khc i vi vic tng cu u vo i vi nhng mt hng ? a. b. c. d. B nh my tnh. Nhin liu cho my bay ch hnh khch. Giy dng in bo. Nhm dng ng hp ung.

BI TP

TOP

1. Gi s hm sn xut ca mt doanh nghip l Q = 12L - L2, vi L bin i t 0 - 6. Trong , L l s lao ng s dng trong ngy v Q l sn lng mi ngy. Hy thit lp hm s cu i vi lao ng ca doanh nghip nu sn phm ca doanh nghip bn vi gi 10 USD trn th trng cnh tranh. Doanh nghip s thu bao nhiu lao ng khi mc tin cng l 30 USD/ngy, 60 USD/ngy? 2. Gi s hm s cu v cung v lao ng l: L = -50w + 450 L = 100w a. Xc nh mc tin cng v s lng lao ng cn bng trn th trng.

b. Gi s chnh ph mun nng mc tin cng cn bng ln 4 vt bng cch tr cp cho ng ch trn u mi lao ng c thu. Chnh ph cn tr cp bao nhiu? im cn bng mi l g? c. Thay v tr cp, chnh ph quy nh mc tin cng ti thiu l 4 vt. Lng cu lao ng l bao nhiu? 193

d. Hy v hnh. 3. Gi s th trng cho thu xe hi (dng cho cc doanh nghip) l cnh tranh hon ho, c hm s cu v cung nh sau:
K = 1500 - 25v

K = 75v - 500 a. Mc cn bng ca v v K trn th trng l bao nhiu?

b. Gi s do lnh cm vn v xng du, gi gas tng mnh. Do vy, doanh nghip phi quan tm n gi gas khi quyt nh thu xe. Cu v thu xe ca h by gi l: K = 1700 - 25v - 300g trong g l gi gas. Mc cn bng ca v v K trn th trng l bao nhiu nu g = 2 v 3? Cho nhn xt v kt qu tm c. 4. Mt ngi ch t c 3 mnh rung c ph nhiu khc nhau. Mc sn lng ca 3 mnh rung tng ng vi s lao ng c cho nh sau: S lao ng 1 2 3 a. Mnh 1 10 17 21 Sn lng Mnh 2 8 11 13 Mnh 3 5 7 8

Nu iu kin th trng khin ngi ch t thu 5 lao ng, ngi ch t s phn b lao ng nh th no? Sn lng l bao nhiu? Nng sut bin ca lao ng cui cng l bao nhiu?

b. Nu sn phm c bn trn th trng cnh tranh hon ho vi gi bn l 1 vt, v th trng lao ng cn bng vi s lao ng c thu l 5, tin cng s l bao nhiu? Ngi ch t s nhn c bao nhiu li nhun? 5. Gi s c 1000 doanh nghip ging nhau trong th trng ng b tng cnh tranh hon ho. Mi doanh nghip sn xut mt phn bng nhau trong tng sn lng ca ngnh, v hm sn xut i vi ng b tng ca mi doanh nghip l:

Hm s cu th trng i vi ng b tng l Q = 400.000 - 100.000P, trong Q l tng sn lng ng.

194

a.

Nu w = v = 1, mi doanh nghip s s dng K v L vi t l no? Chi ph trung bnh v chi ph bin di hn ca vic sn xut ng l g?

b. Trong cn bng di hn, gi v sn lng cn bng ca ng s l g? Mi doanh nghip sn xut bao nhiu? Mi doanh nghip s thu bao nhiu lao ng? Lng cu th trng i vi lao ng l bao nhiu? c. Gi s tin cng tng ln thnh 2 v gi vn gi nguyn. iu ny s lm thay i t l vn - lao ng i vi mi doanh nghip nh th no? N tc ng n chi ph bin ra sao?

d. Theo iu kin ca cu c, s cn bng di hn ca th trng l g? Ngnh ng b tng s thu bao nhiu lao ng? 6. VT l doanh nghip may mc trn mt hn o bit lp v l ni thu lao ng duy nht i vi dn o. VT s hot ng nh mt nh c quyn mua. Hm cung i vi lao ng may mc l: L = 80w, Hm cu lao ng (gi tr sn phm bin) ca VT l: L = 400 - 40MRPL. a. VT s thu bao nhiu lao ng ti a ha li nhun v tr tin cng bao nhiu?

b. Gi s chnh ph ban hnh lut tin lng ti thiu. VT s thu bao nhiu lao ng v c bao nhiu ngi tht nghip nu tin lng ti thiu l 4 vt. c. Hy v hnh minh ha.

d. Vic p t tin cng ti thiu i vi nh c quyn mua v ngnh cnh tranh hon ho khc nhau nh th no (gi s tin lng ti thiu cao hn mc cn bng th trng)?

MT S THUT NG
Thut ng
Th trng yu t sn xut Th trng u ra Hiu ng thay th Hiu ng thu nhp ng cu lao ng un ngc Chi tiu bin c quyn mua c quyn song phng

TOP

Vit tt

ME

Nguyn ting Anh Factor market Output market Substitution effect Income effect Backward bending labor supply curve Marginal expense Monopsony Bilateral monopoly

195

196

CHNG 4

L THUYT V HNH VI CA NH SN XUT


PHN I L THUYT SN XUT
I. SN XUT L G? 1. YU T U VO V YU T U RA 2. CNG NGH 3. HM SN XUT II. NNG SUT BIN V NNG SUT TRUNG BNH 1. NNG SUT BIN 2. QUY LUT NNG SUT BIN GIM DN 3. NNG SUT TRUNG BNH 4. TH NG TNG SN LNG, NG NNG SUT BIN V NG NNG SUT TRUNG BNH 5. TC NG CA TIN B CNG NGH N SN LNG III. NG NG LNG 1. NG NG LNG 2. T L THAY TH K THUT CON 3. MI QUAN H GIA T L THAY TH K THUT BIN V NNG SUT BIN

IV. MT S HM SN XUT THNG DNG V NG NG LNG TNG NG 1. HM SN XUT TUYN TNH 2. HM SN XUT VI T L KT HP C NH 3. HM SN XUT COBB-DOUGLAS V. HIU SUT THEO QUY M VI. NG NG PH VII. NGUYN TC TI A HA SN LNG HAY TI THIU HA CHI PH 1. NGUYN TC TI A HA SN LNG 2. NGUYN TC TI THIU HA CHI PH SN XUT PHN II 197

L THUYT V CHI PH SN XUT


I. CHI PH K TAN V CHI PH C HI II. CHI PH NGN HN 1. 2. 3. 4. TNG CHI PH, CHI PH C NH V CHI PH BIN I CHI PH TRUNG BNH (AC) V CHI PH BIN (MC) HNH DNG CA NG CHI PH BIN MI QUAN H GIA CHI PH TRUNG BNH V CHI PH BIN

III. CHI PH DI HN 1. TNG CHI PH DI HN 2. CHI PH TRUNG BNH V CHI PH BIN IV. TNH KINH T THEO QUY M PHN III

TI A HA LI NHUN V QUYT NH CUNG CA DOANH NGHIP

I. TI U HA LI NHUN 1. DOANH THU BIN 2. NGUYN TC TI A HA LI NHUN II. QUYT NH CUNG CA DOANH NGHIP 1. QUYT NH CUNG TRONG NGN HN 2. QUYT NH CUNG TRONG DI HN III. NGUYN TC TI A HA TRONG DOANH THU IV. TI A HA LI NHUN VI CC YU T U VO CU HI THO LUN BI TP MT S THUT NG

198

Chng 4

L THUYT V HNH VI CA NH SN XUT


Trong chng ny, chng ti trnh by ba ni c bn ca l thuyt v hnh vi ca nh sn xut. Ba ni dung c bn ny l l thuyt sn xut, l thuyt chi ph sn xut v l thuyt v s ti a ha li nhun ca nh sn xut. PHN I. L THUYT SN XUT Sau khi phn tch cc vn v kha cnh cu trong chng trc, by gi chng ta chuyn sang cc vn v cung m i din cho n l cc nh sn xut hay cc doanh nghip. Lm th no m cc doanh nghip quyt nh c phi s dng bao nhiu lao ng, my mc thit b, nguyn vt liu, sn xut bao nhiu sn phm v nn bn vi gi bao nhiu? L thuyt v cung s cho ta bit v cc vn . Chng ny nghin cu hnh vi sn xut - kinh doanh ca doanh nghip nhm gii quyt mi quan h gia sn lng, chi ph v li nhun. Ni cch khc, chng ta s nghin cu cch thc cc doanh nghip quyt nh sn lng v tnh ton cc chi ph thu c li nhun ti a. I. SN XUT L G? TOP

Sn xut l hot ng to ra sn phm ca cc doanh nghip nhm p ng nhu cu ca ngi tiu dng. Ni cch khc, sn xut l qu trnh chuyn ha cc yu t u vo thnh cc yu t u ra (hay l sn phm). I. 1.YU T U VO V YU T U RA TOP

Yu t u vo hay cn gi l yu t sn xut l bt k hng ha hay dch v no c dng sn xut ra hng ha, dch v khc. Yu t u vo bao gm lao ng, my mc thit b, nh xng, nguyn vt liu, nng lng, v.v. Hng ha v dch v l nhng u ra ca sn xut. Th d, Cng ty Coca Cola s dng cc yu t u vo l lao ng, my mc thit b, nc, gaz, ng, v.v. sn xut ra nc gii kht. Lao ng y c th c hiu l thi gian lm vic ca ngi vn hnh my mc, nh qun l, cng nhn v.v. Cc yu t sn xut khc c gi chung l vn nh: nguyn vt liu, my mc, thit b, nh xng, v.v. Chng ta c th thy rng mi qu trnh sn xut c th s cn nhng yu t u vo ring ca chng. Chng hn, yu t u vo ca mt bui ha nhc l thi gian lm vic ca ngi biu din, k thut vin m thanh, nh qun l nh ht v nhng ngi c lin quan, cc thit b m thanh, v.v. sn xut ra la go, chng ta cn c nc, phn, lao ng, ging, v.v. V vy, nghin cu mt qu trnh sn xut tng qut, chng ta c th chia cc u vo, theo tiu thc chung nht ca mi qu trnh sn xut, thnh lao ng v vn. Chng ta nn lu rng cng ngh sn xut ra mt sn phm no khng thuc phm vi nghin cu 199

ca kinh t hc m l i tng ca cc nh k thut. Cc nh kinh t ch quan tm n hiu qu ca vic sn xut mt trnh cng ngh nht nh. I. 2.CNG NGH TOP

Mi quan h gia yu t u vo v u ra c quyt nh bi k thut sn xut hay cn gi l cng ngh. Cng ngh l cch thc sn xut ra hng ha, dch v. Cng ngh c ci tin khi c nhng pht minh khoa hc mi c p dng trong sn xut. Cng ngh tin b s dn n nhng phng php sn xut mi m chng c th s dng ti nguyn hiu qu hn. iu ny c ngha l nhng cng ngh mi c th sn xut ra nhiu sn phm hn vi cng s lng cc yu t u vo nh trc hay thm ch t hn. Vi nhng cng ngh mi, my mc thit b c nng sut cao hn v cng nhn c th t nng sut cao hn. Nhng iu ny lm tng nng lc sn xut ca nn kinh t. I. 3. HM SN XUT TOP

Mi quan h gia s lng cc yu t u vo v s lng u ra (sn phm) lm ra ca qu trnh sn xut c biu din bng hm sn xut. Hm sn xut ca mt loi sn phm no cho bit s lng sn phm ti a ca sn phm (k hiu l q) c th c sn xut ra bng cch s dng cc phi hp khc nhau ca vn (K) v lao ng (L), vi mt trnh cng ngh nht nh. V th, hm sn xut thng thng c vit nh sau: (4.1) trong : q l s lng sn phm ti a c th c sn xut ra mt trnh cng ngh nht nh ng vi cc kt hp ca cc yu t u vo l lao ng (L) v vn (K) khc nhau. Hm sn xut ch c ngha i vi nhng gi tr khng m ca K v L. Thng thng hm sn xut c gi nh l hm s ng bin vi vn v lao ng, ngha l v

trong min xc nh ca hm s sn xut v trong mt chng mc nht nh, khi s dng nhiu yu t u vo hn, nh sn xut s sn xut ra nhiu sn phm hn. S lng sn phm q sn xut ra thay i ty thuc vo s thay i ca s lng vn v lao ng. Hm sn xut trong phng trnh (4.1) p dng cho mt trnh cng ngh nht nh. Mt hm s f c th c th c trng cho mt trnh cng ngh nht nh. Khi cng ngh thay i th hm sn xut s thay i v s lng sn phm sn xut ra s ln hn vi cng s lng cc yu t nh trc hay thm ch t hn. Nh ta bit, hm sn xut m t mi quan h gia s lng ca cc yu t u vo (vn v lao ng) v sn lng u ra. Th d, hm sn xut c th biu din sn lng la m mt nng dn c th thu hoch c vi mt s lng lao ng v din tch t ai, phn bn, thuc tr su nht nh; hm sn xut m t s lng o qun do mt xng may sn xut ra trong, chng hn, mt tun khi s dng mt s lng lao ng v my mc thit b no . II. NNG SUT BIN V NNG SUT TRUNG BNH TOP 200

xem xt tc ng ca mt yu t sn xut no n sn lng, chng ta kho st s thay i ca sn lng khi s lng yu t sn xut thay i trong khi cc yu t sn xut khc gi nguyn. By gi, chng ta hy xt nh hng ca lao ng (hay vn) n sn lng u ra khi s lng lao ng (hay vn) c s dng trong sn xut thay i trong khi s vn (hay lao ng) khng i. Khi xem xt tc ng ny, ta c cc khi nim v nng sut bin v trung bnh. II.1. NNG SUT BIN TOP

Trc ht, chng ta hy phn tch qu trnh sn xut la ca mt nng dn. sn xut ra la, gi s ngi nng dn cn hai yu t u vo ch yu l t ai v lao ng. Gi s anh ta c mt din tch t v cc cng c sn xut c nh nhng anh ta c th thu nhiu hay t lao ng ty theo iu kin sn xut. Bng 4.1 m t mi quan h gia s lng cc yu t u vo v sn lng la ca qu trnh sn xut ny. Din tch t ai c gi c nh mt n v (1 hecta chng hn) v s lng lao ng c s dng trong sn xut tng dn t 1 n 10. R rng, nu khng c lao ng no th qu trnh sn xut khng din ra v sn lng s bng khng. Khi bt u s dng mt lao ng, sn lng tng ln 3 n v; ta ni nng sut bin ca ngi lao ng th nht l 3. Khi tng s lao ng ln 2, sn lng tng t 3 ln 7 n v; ta ni nng sut bin ca lao ng th hai ny l 4. Tng t, kho st s thay i ca sn lng khi tng dn s lao ng, chng ta c th hnh thnh ct nng sut bin ca lao ng. l ct 4 trong bng 4.1. Nng sut bin ca mt yu t sn xut no (vn hay lao ng) l lng sn phm tng thm c sn xut ra do s dng thm mt n v yu t sn xut . Nh vy, nng sut bin ca vn v lao ng c th c tnh ln lt nh sau:

, (4.2)

, (4.3) trong : MPK v MPL ln lt l nng sut bin ca vn v lao ng. Bng 4.1. Mi quan h gia yu t u vo v u ra ca sn xut la

201

t ai (ha) (1) 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1

Lao ng (ngi) (2) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

q (3) 3 7 12 16 19 21 22 22 21 15

MPL (4) 3 4 5 4 3 2 1 0 -1 -6

APL (5) 3,0 3,5 4,0 4,0 3,8 3,5 3,1 2,8 2,1 1,5

Nh vy, nng sut bin ca mt yu t sn xut no chnh l o hm ca tng sn lng theo s lng yu t sn xut . Nh vy, v mt hnh hc, nng sut bin l dc ca ng tip tuyn ca th hm sn xut ti tng im c th. II.2. QUY LUT NNG SUT BIN GIM DN TOP

Quan st s bin i ca nng sut bin khi s lao ng tng ln, chng ta nhn thy nng sut bin lc u tng ln nhng khi s lao ng t 4 tr ln nng sut bin li c xu hng gim dn. Chng ta hy tm hiu xem ti sao li c s gim dn ny trong qu trnh sn xut. Vi din tch t ai l 1 ha, ngi lao ng u tin c c din tch t v cng c lm vic. Anh ta c rt nhiu cng vic lm v c th din tch l qu sc i vi anh ta. Vi s gip ca ngi th hai hay ngi th ba, mi ngi s sn xut ra nhiu hn, nng sut bin ca nhng ngi ny tng dn. Vi 3 lao ng, din tch t c th va mi ngi lm vic ht sc mnh v mi ngi chuyn tm lm cng vic theo k nng ca mnh chng hn nh: ct la, vn chuyn v phi. Khi s lao ng tng ln 4, din tch t cng nh s cng c lao ng phi c chia s cho mi ngi v h s khng lm vic ht kh nng ca mnh. Sn lng s tng chm hn v nng sut bin ca ngi th t gim xung. R rng khi thm nhiu lao ng th mi lao ng ch c t vn v din tch lm vic, thi gian cht nhiu hn v mi ngi kh c th lm vic theo kh nng ca mnh nn nng sut bin c gim dn. Cho n ngi th tm, cng vic ca ngi ny c th l mang nc ung cho nhng ngi khc nn hu nh sn lng khng tng ln na v nng sut bin ca anh ta bng khng. nhng mc lao ng cao hn, tnh trng lng cng c th xy ra nn sn lng c th gim st. Nng sut bin c th m. i vi hu ht cc qu trnh sn xut, nng sut bin ca cc yu t sn xut (vn v lao ng) cng din bin theo qu trnh tng t. Do vy, quy lut nng sut bin gim dn c th c pht biu nh sau: "Nu s lng ca mt yu t sn xut tng dn trong khi s lng (cc) yu t sn xut khc gi nguyn th sn lng s gia tng nhanh dn. Tuy nhin, vt qua mt mc no th sn lng s gia tng chm hn. Nu tip tc gia tng s lng yu t sn xut th tng sn lng t n mc ti a v sau s st gim." 202

Trong phn tch sn xut, chng ta gi nh rng tt c cc yu t u vo u c cht lng nh nhau. Nng sut bin gim dn l kt qu ca nhng hn ch khi s dng cc u vo c nh khc (nh my mc, thit b chng hn). Quy lut nng sut bin gim dn tc ng n hnh vi v quyt nh ca doanh nghip trong vic la chn cc yu t u vo nh th no tng nng sut, gim chi ph v ti a ha li nhun. II.3. NNG SUT TRUNG BNH TOP

Ct th nm ca bng 4.1 m t nng sut trung bnh ca lao ng, tc l sn lng tnh trn mi n v lao ng. Nng sut trung bnh ca mt yu t sn xut no c tnh bng cch ly tng sn lng chia cho s lng yu t sn xut . Ta c th tnh nng sut lao ng trung bnh v nng sut vn trung bnh theo cc cng thc sau:

, (4.4)

, (4.5) trong : APL v APK ln lt l nng sut trung bnh ca lao ng v ca vn. Trong th d trn, nng sut trung bnh ca lao ng lc u cng tng ln nhng sau gim i khi s lao ng t 4 tr ln. Chng ta c th nhn thy nng sut trung bnh ca lao ng gim xung khi nng sut bin thp hn nng sut trung bnh. Ngc li, nng sut trung bnh tng ln khi nng sut bin ln hn nng sut trung bnh. II.4. TH NG TNG SN LNG, NG NNG SUT BIN V NG NNG SUT TRUNG BNH TOP

203

T bng 4.1, chng ta c th xy dng hnh dng ca cc ng tng sn lng, ng nng sut bin v nng sut trung bnh ca lao ng nh hnh 4.1. ng tng sn lng, ng nng sut bin v ng nng sut trung bnh c mi quan h cht ch vi nhau. V nng sut bin l o hm ca tng sn lng nn v mt hnh hc, n l dc ca ng tng sn lng. nhng mc lao ng u tin, tng sn lng tng rt nhanh nn dc ca ng ny tng v nh vy nng sut bin tng, ng nng sut bin dc ln. Khi s lao ng ln hn 3, tng sn lng tng chm dn, dc ca ng sn lng gim nn nng sut bin gim. ng nng sut bin dc xung. Sau , ng sn lng t cc i, iu ny cng c ngha l vic tng thm s lao ng khng lm tng thm sn lng. V vy, lc ny, nng sut bin s bng khng. ng nng sut bin ct trc honh. Sau , sn lng gim xung, ng tng sn lng c dc m nn nng sut bin m.

i vi ng nng sut lao ng trung bnh: Trn th 4.1, ta thy ng nng sut lao ng trung bnh ct ng nng sut lao ng bin ti im c honh l L2. Ti im ny, nng sut lao ng trung bnh t cc i. Trn ng tng sn lng q, ta c th chn mt im bt k v k mt ng thng bt k t gc ta n im ny. Ta c th chng minh c mt cch d dng l nng sut lao ng trung bnh ca s lao ng ng vi im ny s chnh l dc ca ng thng ny. Ti im ng vi s lng lao ng l L2, ng k t gc ta s tip xc vi 204

ng tng sn lng. Nh th, ti y nng sut lao ng trung bnh s bng vi nng sut lao ng bin. Vi s lao ng thp hn mc L2, dc ca ng thng k t gc ta s nh hn dc ca ng q nn AP < MP. Khi , nng sut trung bnh s tng ln nu ta gia tng s lng lao ng. Th d, gi s mt lao ng duy nht ca mt nng trang c th ct c 1 cng la mt ngy, nng sut trung bnh ca ngi ny cng l 1 cng/ngy/ngi. Khi thu thm mt lao ng na, c hai ngi ct c 3 cng la mt ngy nn nng sut bin ca ngi th hai l hai, cao hn nng sut trung bnh ca ngi th nht nn s lm nng sut trung bnh ca c hai ngi tng ln, l, 1,5 cng/ngy/ngi. Cng ging nh th, i vi cc im pha phi ca im L2, th AP > MP, v do vy nng sut trung bnh gim dn khi ta s dng thm lao ng. Th d, gi s ngi ch nng tri thu thm ngi th 3, ngi ny c nng sut bin l 1 cng, thp hn nng sut trung bnh ca hai ngi ban u. Do , nng sut trung bnh ca ba ngi gim xung cn 1,33. Nh vy, ti im nng sut lao ng trung bnh bng vi nng sut lao ng bin th nng sut lao ng trung bnh l cc i. Chng ta c th chng minh nhn xt ny qua hm sn xut sau. Th d: Gi s ta c hm sn xut c dng nh sau:

xy dng hm s nng sut lao ng trung bnh, hm s nng sut lao ng bin, ta c nh gi tr K bng cch cho K = K0 = 10 chng hn. Khi , hm s sn xut tr thnh: (1) Nng sut lao ng bin:

Kt qu ny cho chng ta thy ng nng sut lao ng bin c dng hnh ch U lt p nh v trc. (2) Nng sut lao ng trung bnh:

205

ng nng sut lao ng trung bnh cng c dng hnh ch U lt p nh v trc. (3) Nng sut lao ng trung bnh t cc i ti im nng sut lao ng trung bnh bng vi nng sut lao ng bin: Nng sut lao ng trung bnh t ti a khi:

n v lao ng.

Ti im ny, nng sut lao ng trung bnh l: APL = 900.000 n v sn phm. Ti , nng sut lao ng bin: MPL = 900.000 n v sn phm. Vy, ti im nng sut trung bnh bng vi nng sut bin ca lao ng, nng sut trung bnh t cc i. II.5. TC NG CA TIN B CNG NGH N SN LNG TOP

Chng ta va xem xt s thay i ca sn lng, nng sut bin v nng sut trung bnh ca lao ng ng vi mt trnh cng ngh nht nh. Theo thi gian, do c nhng pht minh, sng ch lm cho trnh cng ngh ca mt qu trnh sn xut c ci tin. Qui trnh sn xut c ci tin s s dng u vo c hiu qu hn, tc l vi cng s lng u vo nh trc hay t hn, sn lng c to ra nhiu hn. Hnh 4.2 minh ha s tc ng ca vic ci tin cng ngh n sn lng. Ban u, ng sn lng l q1, nhng ci tin cng ngh lm ng sn lng dch chuyn ln trn ti ng q2 v sau l q3. Vi cng s lao ng L0, sn lng tng t q1 ln q2 v sau l q3 khi c s ci tin cng ngh.

206

Trong phn ny chng ta s tm hiu chi tit hn v s tc ng ca tin b cng ngh i vi sn lng. Gi s ta c th vit hm sn xut i vi mt loi hng ha no nh sau:

Trong : A(t) phn nh cc nhn t nh hng n sn lng khc vi lao ng (L) v vn (K). A(t) c nh ngha l tin b cng ngh theo thi gian. Ta gi s: ngha l cng mt s lng lao ng v vn nhng sn lng cao hn theo thi gian. T phng trnh trn, ta c th vit: ,

Chia hai v ca ng thc trn cho q, ta c:

207

Hay l:

Nh ta bit, i vi mt bin s x no th l tc tng trng ca bin s trn mt n v thi gian. p dng l gii ny vo cng thc trn, ta c:

nhng:

h s co gin ca sn lng (q) theo vn (K) =

Tng t:

h s co gin ca sn lng (q) theo lao ng (L) =

Tm li, ta c: 208

ng thc ny cho thy, tc tng trng ca sn lng c cu thnh bi hai nhn t: (1) tc tng trng ca vn v lao ng; v (2) tin b cng ngh. Theo cc nh kinh t, tin b cng ngh nh hng n sn lng qua mt trong ba cch sau:

1.

Tin b cng ngh trung dung:

ng thc ny cho thy tin b cng ngh c nh hng n c vn v lao ng Khi cng ngh sn xut t n trnh cao hn, c nng sut vn v nng sut lao ng cng c ci thin, lm cho sn lng cao hn.

2.

Tin b cng ngh lin quan n vn:

ng thc ny cho thy tin b cng ngh ch nh hng n nng sut vn. Th d, my mc thit b s c nng sut cao hn khi tin b cng ngh c p dng.

3.

Tin b cng ngh lin quan n lao ng:

209

ng thc ny cho bit tin b cng ngh ch nh hng n nng sut lao ng. III. NG NG LNG III.1. NG NG LNG TOP

Gi s chng ta c cc kt hp ca cc yu t u vo ca qu trnh sn xut vi ca mt doanh nghip c cho trong bng 4.2 nh sau. Bng 4.2. S mt vi c sn xut ra trong ngy
S gi lao ng trong ngy (L) 1 2 3 4 5 1 20 40 55 65 75 S gi s dng my mc trong ngy (K) 2 3 4 40 55 65 60 75 85 75 90 100 85 100 110 90 105 115 5 75 90 105 115 120

S liu trong bng 4.2 tun theo quy lut nng sut bin gim dn nh trnh by trong phn trn. Trong bng ny, vn c o lng bng s gi s dng my mc trong mt ngy, cn lao ng l s gi s dng lao ng trong sn xut trong mt ngy. Cc kt hp u vo to ra cng mt sn lng s c biu din trn mt ng ng lng. Th d, sn xut ra 75 mt vi trong mt ngy, doanh nghip c th s dng cc kt hp u vo sau: i) 1L v 5K; ii) 2L v 3K; iii) 3L v 2K; hay 5L v 1K. Nu chng ta xem s gi s dng lao ng (L) v my mc (K) l nhng i lng lin tc, ta c th nhn thy s c v s tp hp u vo gia L v K c th cng to ra 75 mt vi ngoi bn tp hp nh nu trn. Cc tp hp ny s cng nm trn mt ng gi l ng ng lng. ng ng lng cho bit cc kt hp khc nhau ca vn v lao ng sn xut ra mt s lng sn phm nht nh q0 no . Nh th, ta c th vit phng trnh ca ng ng lng nh sau: . (4.6)

ng ng lng ti mc sn lng 75 mt vi c th c v nh ng q0 trong hnh 4.3. Cc ng q2 v q3 biu din nhng mc sn lng cao hn nh 90 v 100 mt vi. Nhng im trn ng q0 biu din tt c nhng kt hp u vo c th sn xut ra 75 mt vi mt ngy, ng vi mt trnh cng ngh nht nh. ng ng lng cho thy c rt nhiu cch sn xut ra mt mc u ra nht nh. sn xut ra q0, chng ta c th c gii ha cao (s dng nhiu vn v t lao ng) nh im A. Ti im A, doanh nghip s dng n 5 gi my mc v ch c 1 gi lao ng. Mt khc, chng ta cng c th s dng nhiu lao ng v t my mc sn xut ra mt mc sn lng nht nh, nh im D. Ti y, doanh nghip li c th s dng nhiu lao ng (5 gi) v t my mc (1 gi)

210

ng ng lng c nhng tnh cht tng t nh ng bng quan ca ngi tiu dng nh trnh by trong Chng 3. Trong khi ng bng quan biu din nhng tp hp hng ha to ra cng mt mc hu dng, ng ng lng biu din nhng kt hp u vo khc nhau c th to ra cng mt mc sn lng. Nh vy, ng lng cng c bn c trng ging nh ng bng quan. Cc ng ng lng ny c cc c im sau: 1. Tt c nhng phi hp khc nhau gia vn v lao ng trn mt ng ng lng s sn xut ra mt s lng sn phm nh nhau. Chng hn, hai im A v B trn ng ng lng q0 (ng vi s vn l KA v s lao ng l LA; s vn l KB v s lao ng l LB) s cng to ra mc sn lng l q0. 2. Tt c nhng phi hp nm trn ng cong pha trn (pha di) mang li mc sn lng cao hn (thp hn). Chng hn, cc im nm trn ng sn lng q2 s mang li mc sn lng cao hn cc im nm trn ng ng sn lng q1 hay q0. 3. ng ng lng thng dc xung v hng bn phi v li v pha gc ta . Tnh cht ny c th c gii thch bng quy lut t l thay th k thut bin gim dn. 4. Nhng ng ng lng khng bao gi ct nhau. Trn mt h trc ta c th v ra rt nhiu ng ng lng ty theo mc sn lng m chng ta cn t ti. Cc nh sn xut s linh hot s dng nhng kt hp u vo to ra cng mt sn lng nhng h s chn tp hp c chi ph thp nht khi xt n yu t gi ca cc u vo. III.2. T L THAY TH K THUT BIN TOP

Khi dch chuyn dc trn mt ng ng lng, ta thy c s thay th gia cc yu t sn xut to ra mt mc sn lng khng i. V d, di chuyn t im A n im B trn ng q0, ta thay th 2 n v vn bng 1 n v lao ng to ra 75 mt vi. o lng mc thay th gia vn v lao ng, ta c khi nim t l thay th k thut bin.

211

Khi nim: T l thay th k thut bin ca vn cho lao ng l s n v vn phi bt i tng thm mt n v lao ng m khng lm thay i tng sn lng. Ta c th vit cng thc tnh t l thay th k thut bin nh sau:

. (4.7)

trong : MRTSK cho L l t l thay th k thut bin ca vn cho lao ng. K hiu q = q0 cho ta thy l vic tnh ton t l thay th k thut bin c thc hin trn ng ng lng q0. Du tr (-) trong cng thc 4.7 gi cho t l thay th k thut bin c gi tr dng. V vy, t l thay th k thut bin cho bit ln ca s thay th ca hai u vo vn v lao ng. Cn c vo cng thc ny ta c th thy nghch du vi dc ca ng ng lng ti mt im no chnh l t l thay th k thut bin ca vn cho lao ng ti im . Di chuyn t im A n im B trn ng q0 trong hnh 4.4, s lao ng tng thm 1 n v, trong khi s vn gim i 2 n v. Vy t l thay th k thut bin l 2, ngha l mt n v lao ng c th thay th cho hai n v vn m khng lm thay i sn lng. Tng t khi di chuyn t im B n C, t l thay th k thut bin l 1/1 = 1, mt n v lao ng c th thay th cho 1 n v vn m khng lm thay i sn lng. Nh vy, di chuyn dc theo ng ng lng v pha phi, t l thay th k thut bin gim dn. R rng, khi s lao ng cng tng ln th nng sut bin ca lao ng gim dn. Trong khi , s vn gim dn n nhng n v vn c nng sut bin cao hn. V vy, s vn cn phi gim i tng thm mt n v lao ng m khng lm thay i sn lng s gim dn v do ng ng lng s tr nn thoi hn. Chng ta gi iu ny l quy lut t l thay th k thut bin gim dn.

212

III.3. MI QUAN H GIA T L THAY TH K THUT BIN V NNG SUT BIN

TOP

T quy lut t l thay th k thut bin gim dn, chng ta thy rng t l thay th k thut bin c quan h cht ch vi nng sut bin ca lao ng v vn. Khi gim s dng mt s lng K ca u vo K, lm sn lng gim i mt lng . Lng gim st ca sn lng ny s c b p bng vic tng s dng u vo L mt lng L cho sn lng khng i. Sn lng tng thm t vic tng L l phi b p va sn lng mt i t vic gim K (l ). Do vy:

(4.8)

V vy, t l thay th k thut bin vn ca vn cho lao ng bng vi t s gia nng sut lao ng bin (MPL) v nng sut vn bin (MPK). Ta cn c th chng minh mi quan h ny bng phng php khc nh sau:

Ta c hm sn xut:

Ta c th suy ra:

. 213

V i dc theo mt ng ng lng, tng sn lng l khng thay i. Do :

. Cng thc ny din gii bng ton hc mi quan h ni trn. Th d: Gi s ta c hm s sn xut vi dng Cobb-Douglas nh sau: . ng vi mc tng sn lng q = 100 n v sn phm, ta c:

Nh th: Hay ta c th s dng cch khc:

. Chng ta thy rng t l thay th k thut bin ca K cho L trong trng hp ny s gim dn khi s lng lao ng c s dng tng ln. IV. MT S HM SN XUT THNG DNG V NG NG LNG TNG NG TOP

Hnh dng ca ng ng lng ca mt qu trnh sn xut ph thuc vo mc thay th gia vn v lao ng. Chng ta hy xem xt cc dng hm sn xut c bit sau. IV.1. HM SN XUT TUYN TNH: q = aK +bL (a, b 0) TOP

Vi hm sn xut ny, khi vn hay lao ng tng thm mt n v th sn lng s tng thm mt lng c nh tng ng l a (hay b) n v. Do vy, nng sut bin ca vn hay lao ng cng chnh l cc h s a hay b. Nh vy, nng sut bin ca vn v lao ng khng thay i khi s n v vn v lao ng c s dng tng thm. Do , ng biu 214

din mi quan h gia sn lng v mi yu t u vo (vn v lao ng) l cc ng thng dc ln c dc l a hay b, nu yu t u vo kia khng i) Phng trnh ca ng ng lng ng vi hm sn xut tuyn tnh l:

q0 = aK + bL hay K =

Vy ng ng lng ca hm s sn xut ny l nhng ng thng song song c dc (xem hnh 4.5a).

Trong trng hp hm sn xut ny, vn v lao ng c th hon ton thay th cho nhau. Nh sn xut c th ch s dng vn hay lao ng cho sn xut ty thuc vo gi ca chng. Ti im A trong hnh 4.5a, sn xut ra mc sn lng q1, nh sn xut ch s dng vn m khng c lao ng no. Ngc li, ti im B, nh sn xut ch s dng lao ng. Gia hai im A v B, nh sn xut c th s dng kt hp gia vn v lao ng. Tuy nhin, hm sn xut ny t gp trong thc t v t nht mt my mc no cn c ngi nhn nt hay ngi lao ng cn c trang b t nht mt my mc hay cng c lao ng no . Hm sn xut tuyn tnh c th thy nhng trm thu ph giao thng. Trong vic bn v, nh qun l c th chn cch bn v bng my t ng v khng s dng lao ng hay ch s dng ngi bn v m khng s dng my bn v t ng. cc nc pht trin, do gi lao ng thng t nn h thng s dng my bn v t ng, trong khi nc ta, gi lao ng thp hn nn chng ta dng ngi bn v.

IV.2. HM SN XUT VI T L KT HP C NH: q = min (aK,bL); a, b>0

TOP

Phng trnh hm sn xut: q = min (aK,bL) cho bit rng s lng sn phm sn xut ra bng vi gi tr nh nht ca hai gi tr trong ngoc. Nu aK < bL th q = aK. Trong trng hp ny, ta ni vn l yu t rng buc i vi hm sn xut. Vic tng thm lao ng khng lm gia tng sn lng nn MPL= 0. Vn l yu t quyt nh. Nu aK > bL th q = bL. Trong trng hp ny, ta ni lao ng l yu t rng buc i vi hm sn xut. Vic tng thm vn khng lm gia tng sn lng nn MPK= 0. Lao ng l yu t quyt nh.

215

Khi aK = bL, c hai yu t K v L c s dng ti a. Khi . ng thc ny xy ra ti cc im gc ca ng ng lng. Ta c th v c mt ng thng ni cc im gc ny (v : y l phng trnh ca mt ng thng). Trn hnh 4.5b cc im A, B, v C l nhng phng n kt hp u vo c hiu qu.

Vi hm sn xut ny, vn v lao ng phi c s dng vi mt t l nht nh, chng khng th thay th cho nhau. Mi mt mc sn lng i hi mt phng n kt hp c bit gia lao ng v vn. Trong trng hp ny, ta khng th to thm sn lng nu nh khng a thm vo c vn v lao ng theo mt t l c th. Do cc ng ng lng hnh ch L. Mt v d v hm sn xut ny l cng vic xy dng h ph b tng bng cch s dng ba khoan. Mi ba khoan cn mt cng nhn iu khin, khi lng cng vic hon thnh chc chn khng tng ln khi hai ngi cng s dng mt ba hay khi mt ngi c trang b hai ba. Trong ngnh cng nghip may mc, mt ngi th may lm vic vi mt my may. Anh ta khng th sn xut nhiu hn vi nhiu my may hn. tng sn lng, s th may v s my may phi tng theo t l tng ng: mt my/mt lao ng. Loi hm sn xut ny cng c th quan st thy trong dch v taxi hay mt s dch v khc. i vi mt qu trnh sn xut c c trng bi ng ng lng c dng nh th ny, nh sn xut s chn cc im dc theo ng ng vi l c nh (hnh 4.5b) TOP

IV.3. HM SN XUT COBB-DOUGLAS: q = cKaLb; a,b,c > 0

y l trng hp trung gian gia hai trng hp trn v cng l hm sn xut ph bin nht c p dng nghin cu mi quan h gia u ra v u vo ca mt qu trnh sn xut. ng ng lng ca hm sn xut ny l ng cong dc xung v li v pha gc ta (hnh 4.5c). i vi ng ng lng dng ny, vn v lao ng c th thay th cho nhau mt mc no nhng khng hon ton. Chng hn, khi di chuyn t im A n im B trn ng ng lng q1, ta thay th dn lao ng cho vn. ng ng lng dc xung v pha phi v tim cn vi trc honh nhng khng th ct trc honh nn s vn s dng trong sn xut khng bao gi bng khng. iu ny c ngha l nh sn xut c th s dng rt nhiu lao ng thay th cho vn nhng bao gi cng tn ti mt lng vn nht nh. Ngc li, vn cng c th thay th cho lao ng khi di chuyn t phi sang tri nhng bao gi cng tn ti mt lng lao ng nht nh. Chng ta c th thy rng mt qu trnh sn xut d t ng ha n u cng cn c ngi iu khin dy chuyn my mc hay trong mt ngnh ngh sn xut th cng, ngi lao ng cng cn phi c trang b mt s cng c lao ng nht nh. Do vy, y l dng hm sn xut c p dng ph bin nht trong thc t v n mang nhng c im chung ca mt qu trnh sn xut.

216

Trong iu kin ca nn kinh t nc ta, tnh trng d tha lao ng nng thn v thnh th xy ra rt ph bin nn mc tin lng chung thp. l mt li th ln ca nc ta trong vic cnh tranh thu ht vn u t nc ngoi. Cc nh sn xut s s dng nhiu lao ng thay th cho vn m yu t ny thng khan him v t i vi nhng nc ang pht trin nh nc ta. Do vy, trong vic la chn cng ngh sn xut ph hp vi iu kin kinh t - x hi, cc nh sn xut thng u tin cho cc cng ngh s dng nhiu lao ng. Vi trnh pht trin ca lc lng lao ng cn thp, nc ta ch nn tp trung vo pht trin cc ngnh hng v xut khu v s dng nhiu lao ng nh nng nghip v cng nghip hng tiu dng phc v xut khu gm dt may, giy dp, chi, dng c sinh hot gia nh, vn phng phm, mt s thit b in sinh hot, v.v. l iu m cc nc ng Nam lm trong nhng nm 80 v Trung Quc ang thc hin (Ch, 2000). V. HIU SUT THEO QUY M TOP

Mt kha cnh khc ca vic o lng tc ng ca s thay i ca c hai yu t u vo n s thay i ca sn lng l nghin cu hiu sut theo quy m ca mt qu trnh sn xut. Chng ta hy xem xt sn lng s thay i nh th no khi cc u vo ng lot tng ln theo cng mt t l. Nu mt hm sn xut c dng q = f(K,L) v tt c yu t u vo c nhn vi mt s nguyn dng c nh m (m > 1), ta phn loi hiu sut theo quy m ca hm sn xut nh sau: 4.3.
Bng 4.3. Hiu sut theo quy m ca sn xut

Nu sn lng tng ln hn gp m ln, ta gi sn xut c hiu sut theo quy m tng. Nu sn lng tng ng bng m ln, l sn xut c hiu sut theo quy m c nh. Nu sn lng tng nh hn gp m ln, ta gi sn xut c hiu sut theo quy m gim. Chng ta c th biu din hiu sut theo quy m bng cc biu thc nh trong bng

217

nh hng n sn lng i. f(mK,mL) = mf(K,L) = mq ii. f(mK,mL) < mf(K,L) = mq iii. f(mK,mL) > mf(K,L) = mq

Hiu sut theo quy m C nh Gim Tng

Ta c th s dng hm sn xut Cobb-Douglas minh ha khi nim hiu sut theo quy m ca sn xut. Gi s ta c hm sn xut nh sau:

trong A, a v b l cc hng s dng. Gi s ta tng s lng cc yu t u vo ln m ln . Ta s c:

Nu: 1. th : nu ta tng c vn v lao ng ln gp m ln th sn lng cng s tng ng bng m ln, ta ni hm sn xut Cobb-Douglas c hiu sut quy m khng i. th : nu ta tng c vn v lao ng ln gp m ln th sn lng cng s tng ln hn m ln, ta ni hm Cobb-Douglas c hiu sut quy m tng dn. th : nu ta tng c vn v lao ng ln gp m ln th sn lng cng s tng nh hn m ln, ta gi hm Cobb-Douglas c hiu sut quy m gim dn.

2.

3.

Vic nghin cu hiu sut theo quy m ca sn xut gip ch cho chng ta iu g? Mt qu trnh sn xut c hiu sut theo quy m tng c th xy ra do cng nhn v cc nh qun l c chuyn mn ha cao hn gip h khai thc cc my mc, thit b sn c hiu qu hn. Dy chuyn sn xut xe -t hay in lc l cc th d c th v hiu sut theo quy m tng. Nu mt qu trnh sn xut c hiu sut quy m tng th chi ph sn xut s gim v khi sn lng tng nhanh hn s lng cc yu t u vo. Cc nh lp chnh sch cng rt quan tm n hiu sut theo quy m ca mt qu trnh sn xut. Nu qu trnh sn xut c hiu sut theo quy m tng th vic t chc mt doanh nghip sn xut ln s c hiu qu kinh t hn nhiu so vi nhiu doanh nghip nh. Chng 218

hn, hiu sut theo quy m tng trong ngnh in lc gii thch l do v sao chng ta li c nhng cng ty in lc ln v chu s iu tit ca chnh ph. Trong trng hp hiu sut theo quy m c nh, quy m ca doanh nghip khng nh hng n nng sut ca cc u vo. Nng sut trung bnh v nng sut bin khng thay i cho d nh my ln hay nh. Cc doanh nghip nh cng c th c hiu qu nh cc doanh nghip ln. Cui cng, mt qu trnh sn xut c hiu sut theo quy m gim thng xy ra i vi cc doanh nghip c quy m ln. Nhng kh khn v qun l s pht sinh khi quy m ca doanh nghip tng vt qu kh nng qun l ca ban gim c. iu ny c th lm gim nng sut ca cc yu t sn xut do nh qun l khng th quan tm ng mc n vic s dng tt c cc u vo. Do vy, cc doanh nghip c quy m va v nh s hot ng hiu qu hn cc doanh nghip ln. Chng ta c th minh ha nhng iu trn bng vic xem xt s thay i ca nng sut lao ng trung bnh (APL) khi tng cc yu t u vo ca cc hm sn xut c hiu sut theo quy m khc nhau. Ta c cng thc tnh nng sut trung bnh nh sau:

APL =

Khi tng vn v lao ng gp m ln, th nng sut lao ng trung bnh, lc ny, thnh:

APL' =

1. Trng hp hm sn xut c hiu sut theo quy m tng, ta c: f(mK, mL) > mf(K, L). Do vy, APL' > APL, c ngha l khi ta tng cc yu t u ln th nng sut lao ng trung bnh cng tng ln. iu ny c th lm gim chi ph sn xut ra mt sn phm. 2. Trng hp hm sn xut c hiu sut theo quy m c nh, ta c: f(mK, mL) = mf(K, L). Do vy, APL' = APL, c ngha l khi ta tng cc yu t u ln th nng sut lao ng trung bnh khng i v nh vy chi ph sn xut ra mt sn phm s khng i. 3. Trng hp hm sn xut c hiu sut theo quy m gim, ta c: f(mK, mL) < mf(K, L). Do vy, APL' < APL, c ngha l khi ta tng cc yu t u ln th nng sut lao ng trung bnh s gim xung. iu ny c th lm tng chi ph sn xut. VI. NG NG PH TOP 219

By gi, chng ta bt u cp n vn chi ph ca vic s dng cc u vo: vn v lao ng. Gi s mt doanh nghip dng mt s tin no mua hay thu vn v lao ng cho sn xut. Gi s ta k hiu s tin ny l TC (tng chi ph). Nu n gi ca vn l v v ca lao ng l w th doanh nghip c th mua c bao nhiu vn v lao ng. ng ng ph s cho ta bit iu . ng ng ph cho bit cc kt hp khc nhau ca lao ng (L) v vn (K) c th mua c bng mt s tin (tng chi ph) nht nh ng vi nhng mc gi nht nh. Phng trnh ng ng ph c dng nh sau:

TC = vK + wL .

(4.9)

Trong : TC l tng chi ph; v l n gi vn v w l n gi lao ng. Phng trnh 4.9 cho bit tng s tin chi cho vn (vK) v lao ng (wL) bng vi tng s tin sn c (TC). Vi mt s tin nht nh, doanh nghip mua nhiu lao ng (hay vn) hn th lng vn (hay lao ng) mua c s gim i. iu ny cho thy mt s nh i trong vic phn b chi tiu gia hai u vo. Do vy, ng ng ph c dng nh hnh 4.6.
TC/v K

L
O TC/w

ng ng ph
A B

220

S nh i gia vn v lao ng c biu din thng qua dc ca ng ng ph. Nu gi S l dc ca ng ng ph, ta c:

(4.10)

Cng thc (4.10) cho thy, S bng vi nghch du ca t s gia n gi ca lao ng v vn v khng ph thuc vo tng chi ph. Do vy, khi gi ca cc u vo thay i (khng cng t l) th dc ca ng ng ph thay i. Ging nh ng ngn sch ca ngi tiu dng trong chng 3, khi n gi ca lao ng thay i th ng ng ph s quay quanh im A trong hnh 4.6. Khi tng chi ph tng, ng ng ph s tnh tin v pha phi v ngc li khi tng chi ph gim n s dch chuyn v pha tri. VII. NGUYN TC TI A HA SN LNG HAY TI THIU HA CHI PH TOP

VII.1. NGUYN TC TI A HA SN LNG

Nu nh ngi tiu dng ti a ha hu dng trong iu kin rng buc ca ngn sch th nh sn xut cng mun ti a ha sn lng trong iu kin rng buc ca chi ph. Doanh nghip thng mong mun t c sn lng ti a ng vi mt khon chi ph nht nh. y l mt kha cnh ca hnh vi ti a ha li nhun ca doanh nghip, thng qua x hi c th s dng ti nguyn cho sn xut c hiu qu. Vy doanh nghip s la chn phi hp u vo no ti a ha sn lng? Gi s doanh nghip c phng trnh ng ng ph nh (4.9) v hm sn xut nh (4.1). Doanh nghip s la chn tp hp u vo vn v lao ng ti a ha sn lng trong iu kin rng buc ca chi ph. Ta c th dng phng php Lagrange tm ra nguyn tc ti a ha sn lng. Phng trnh (4.9) c th vit li nh sau: 221

Hm s Lagrange c dng:

= f(K,L) + ( vK + wL - TC) .

trong : 0 l h s Lagrange. Ta cho o hm ring ca theo cc bin K, L v bng khng:

Chuyn v thnh phn c gi u vo sang v phi v lp t s, ta c:

(4.11)

Nguyn tc: ti a ha sn lng, nh sn xut s la chn tp hp gia vn v lao ng sao cho ti h mua ht s tin TC sn c v t l thay th k thut bin bng vi t gi ca lao ng v vn 222

Nguyn tc ti a ha sn lng c th c biu din qua hnh 4.7. Ti im C, ng ng ph tip xc vi ng ng lng q1, ta thy im C chnh l s la chn ca nh sn xut khi h c s tin l TC. Tht vy, ti im C, ng ngn sch tip xc ti mt im v pha bn tri ca ng ng lng q1 nn n khng th vn ti mt ng ng lng no cao hn nm v pha phi ca ng q1. Vy q1 l ng ng lng cao nht m ng ng ph t ti. N chnh l mc sn lng ti a c th sn xut ra c t s tin TC sn c. Ti im C, dc ca ng ng lng bng vi dc ca ng ng ph, hay ni cch khc t l thay th k thut bin bng vi t gi ca lao ng v vn.

V d. Gi s ta c hm sn xut dng Cobb-Douglas nh sau:

n gi vn l v n v tin; n gi lao ng l w n v tin. Gi s doanh nghip ch mun chi ra s tin l TC0, hy xc nh sn lng ti a?

Bi gii. Cn c vo bi, ta c th vit c hm chi ph sn xut nh sau:

. 223

gii bi ton, ta thit lp hm Lagrange nh sau:

Ly o hm ca hm s Lagrange ny theo K, L v khng, ta c:

v cho cc o hm ny bng

Ly hai ng thc u chia cho nhau, ta c:

Nu nh w = v = 4 n v tin: phng trnh ny cho bit l ti qua ha sn lng, ta nn chi ph cho lao ng v tin vn vi s tin bng nhau. Th d, K = L = 4 n v. Khi , ta s sn xut c 40 n v sn phm v chi ph s l 32 n v tin. Tt c cc kt hp khc gia vn v lao ng u cho ra sn lng thp hn. Th d: K = 6 n v vn v L = 2 n v lao ng. Khi , tng chi ph l 32 n v tin, nhng sn lng s l:

VII.2. NGUYN TC TI THIU HA CHI PH SN

TOP 224

XUT Mt kha cnh khc ca vic ti a ha li nhun l cc doanh nghip tm kim mt phng thc sn xut ra mt mc sn lng nht nh c chi ph thp nht. Bt c mt doanh nghip no cng tm kim k thut sn xut vi chi ph thp nht vi khi lng u ra cho trc hay ti a ha li nhun vi chi ph cho trc, v gim mt ng chi ph c ngha l tng mt ng li nhun. Sn xut vi chi ph thp nht s mang li li nhun cao nht cho doanh nghip. Hnh 4.8 m t nguyn tc ti thiu ha chi ph ca doanh nghip. Gi s doanh nghip xc nh cn phi sn xut ra mt mc sn lng q0 nht nh, ng ng lng mc sn lng q0 cho bit tt c tp hp u vo c th to ra q0. Doanh nghip s chn sn xut ti mt im trn ng ny c chi ph thp nht. Nu gi ca vn l v v ca lao ng l w, mt tp hp gm ba ng ng ph TC1, TC2, v TC3 s c cng dc l -w/v. Tng t nh vic ti a ha sn lng, ta cng nhn thy ti im C, ng ng lng q0 tip xc vi ng ng ph TC2, tp hp u vo c chi ph thp nht v TC2 l chi ph thp nht sn xut ra sn lng q0. Nguyn tc. ti thiu ha chi ph sn xut sn xut ra mt s lng sn phm nht nh no , nh sn xut s chn sn xut ti im m t l thay th k thut bin (gia lao ng v vn) bng vi t l gia n gi lao ng v n gi vn.

Cng thc:

Ta cng c th chng minh nguyn tc ny bng phng php Lagrange. Ta cn ti thiu ha hm chi ph sn xut: TC = vK + wL, t c mc sn lng:

. 225

gii bi ton ny, ta xy dng hm s Lagrange nh sau:

Ly o hm bc nht ca hm s Lagrange theo L, K, v

, ta c:

[1]

[2]

Chia [1] cho [2], ta c:

V d: Mt doanh nghip c hm sn xut: q = f(K,L) = K1/2L1/2. Gi s doanh nghip cn sn xut ra 100 sn phm. Vy doanh nghip s la chn tp hp u vo no nu gi ca vn l 20 v ca lao ng l 5 n v tin? Phng trnh ca ng ng lng mc sn lng l 100:

(1)

ti thiu ha chi ph, doanh nghip cn chn tp hp u vo sao cho:

226

. (2)

trong :

Vy cng thc trn c th c vit l:

Th (2) vo (1), ta c:

Doanh nghip s s dng tp hp 200L v 50K sn xut ra 100 sn phm. Khi , chi ph thp nht s l: n v tin. PHN II

L THUYT V CHI PH SN XUT

227

Trong phn trc, chng ta xem xt mi quan h gia s lng yu t u vo v u ra ca doanh nghip mt trnh cng ngh nht nh. Chng ta tip tc pht trin l thuyt v cung bng vic kho st chi ph sn xut. Chng ta s thy rng chi ph ti thiu sn xut ra mt mc sn lng nht nh s ph thuc vo sn lng nh th no. Chng ta bt u bng vic tm hiu cc khi nim, cch xc nh v o lng chi ph sn xut. Doanh thu ca doanh nghip (TR) l khon tin m doanh nghip kim c t vic bn hng ha dch v trong mt khong thi gian nht nh. Chi ph sn xut ca doanh nghip (TC) l cc khon ph m doanh nghip gnh chu khi sn xut hng ha, dch v trong mt khong thi gian no . nghip. Li nhun () l phn chnh lch gia doanh thu v chi ph sn xut ca doanh

Mc d khi nim v chi ph trn rt n gin, trong thc t, tnh ton chi ph cho nhng doanh nghip ln rt phc tp. Chng ta s xem xt mt cch chi tit v cc kha cnh phc tp hn ca chi ph sn xut m cc nh k ton v kinh t quan tm. I. CHI PH K TON V CHI PH C HI TOP

Cc nh kinh t v k ton c nhng quan im khc nhau v chi ph v li nhun ca doanh nghip. Trong khi nh k ton quan tm n vic phn nh nhng khon thu chi tht s ca doanh nghip, nh kinh t li quan tm vai tr ca chi ph v li nhun nh l yu t quyt nh n quyt nh cung ca doanh nghip, s phn b ti nguyn cho nhng hot ng c th. Cc nh kinh t ch ra chi ph ca vic s dng ti nguyn khng phi ch l nhng khon chi tht s ca doanh nghip m cn l chi ph c hi ca n. Chi ph k ton (ti chnh) l nhng khon ph tn m doanh nghip thc s gnh chu khi sn xut ra hng ha hay dch v trong mt thi k nht nh. l nhng khon ph bng tin dng trang tri cho hot ng ca doanh nghip. Chng ta hy nhn vo bng bo co thu nhp ca mt qun ph "Ngon ming" trong mt thng hot ng tm hiu cch xc nh cc khon doanh thu, chi ph v li nhun ca doanh nghip. Chi ph c hi l khon b mt mt do khng s dng ngun ti nguyn (lao ng hay vn) theo phng thc s dng tt nht. cho thy chi ph c hi l thc o ng n ca chi ph, chng ta xem xt trng hp sau. Theo v d trong bng 4.4, ch qun ph s thu c 2 triu ng tin li v mt k ton. Liu rng chng ta c th kt lun rng ch qun ny lm n t hiu qu cao nht khng? Chng ta b qua chi ph c hi ca sc lao ng ca ngi ch qun ny, l s tin m ngi ny c th kim c khi lm mt cng vic khc. Gi s c nhn ny c li mi lm vic ti mt cng ty, c mc lng l 3 triu ng/thng. Vy, vic m qun ph thc s lm mt i ca anh ta 1 triu ng/thng mc d anh ta t c li nhun k ton l 2 triu ng. Chi ph c hi l ng c ca c nhn khi la chn cng vic cho mnh, ch khng phi l nhng khon chi k ton thc s pht sinh. 228

Bng 4.4. Bo co thu nhp ca qun "Ngon ming"

Doanh thu 3.000 t, 4.000 ng/t Chi ph Tin cng Thu mt bng Vt liu (bnh, tht, v.v.) Cht t Chi ph khc Tng chi ph Li nhun trc thu Thu phi tr Li nhun sau thu

S tin (ng) 12.000.000 600.000 500.000 5.000.000 400.000 3.000.000 9.500.000 2.500.000 500.000 2.000.000

Chi ph c hi phi c tnh ton n. Trong vic tnh ton li nhun k ton, bn khng cp n chi ph ca vic s dng vn nu n l vn t c. S vn l ra c th c dng theo cch khc nh gi vo ngn hng thu c li sut ngn hng hay dng mua c phiu c c tc chng hn. Chi ph c hi ca vn c bao gm trong chi ph kinh t ca doanh nghip ch khng phi trong chi ph k ton. Chi ph kinh t bao gm chi ph k ton v c chi ph c hi ca vn v lao ng. Sau khi khu tr chi ph kinh t m doanh nghip vn cn c li nhun, ta gi l siu li nhun hay li nhun kinh t. Thng thng trong mt nn kinh t, ngi ta ly li sut ngn hng lm thc o chi ph c hi cho cc khon u t v l mc sinh li trung bnh ca nn kinh t. Siu li nhun, l khon li nhun thm vo li nhun m nhng ngi ch doanh nghip c th kim c bng cch gi tin theo li sut ngn hng. Siu li nhun l ch s chnh xc ch ra mc hiu qu m doanh nghip ang hot ng. Trong khi cc nh k ton ch yu quan tm n cc khon thu, chi thc s ca cng ty th nh kinh t quan tm n chi ph c hi ca vic u t. l ng c quan trng ca doanh nghip trong vic quyt nh phn b ti nguyn cho sn xut, kinh doanh mt lnh vc c th. II. CHI PH NGN HN Chi ph ngn hn l chi ph pht sinh trong mt thi k m trong s lng v cht lng ca mt vi u vo khng i. Trong ngn hn, chi ph cho mt s u vo dnh cho sn xut ca doanh nghip l c nh, trong khi chi ph cho cc yu t u vo khc c th bin i khi doanh nghip thay 229 TOP

i mc sn lng ca mnh. Trn c s ny, chng ta c th phn bit nhng thc o chi ph sn xut khc nhau. II. 1. TNG CHI PH, CHI PH C NH V CHI PH BIN I TOP

Tng chi ph (TC) l ton b chi ph sn xut ra mt s lng sn phm q nht nh. Tng chi ph gm hai b phn cu thnh: chi ph c nh hay cn gi l nh ph v chi ph bin i hay cn gi l bin ph. Chi ph c nh (FC) l nhng khon chi ph khng thay i khi sn lng thay i. Ni rng ra, chi ph c nh l nhng chi ph m doanh nghip phi tr d khng sn xut mt sn phm no. Ty theo loi hnh sn xut m nh ph c th l tin thu mt bng, thu nh my, khu hao my mc, thit b, tin mua bo him v cng c th l tin lng, v.v. Chi ph c nh l khon ph m doanh nghip buc phi b ra khi mun tin hnh sn xut v ngay c trong khong thi gian no m doanh nghip khng sn xut, h vn phi chu khon ph ny. Chi ph bin i (VC) l nhng khon chi ph tng gim cng vi mc tng gim ca sn lng. Chi ph bin i c th gm cc khon chi ph: nhin liu, nguyn, vt liu, tin lng theo sn phm, v.v. Nhng khon ph ny s tng ln khi sn lng tng. Doanh nghip khng phi tr nhng khon ph ny khi h khng sn xut. Nh vy: . (4.12)

S bin i ca tng chi ph l do s bin i ca cc chi ph bin i v khi sn lng bng khng (khng sn xut), tng chi ph bng chi ph c nh.

quyt nh sn xut bao nhiu, nhng ngi qun l cn bit bin ph s thay i nh th no khi sn lng tng ln. Bn cnh , h cng cn bit thm v mt s thc o khc s c trnh by trong phn sau. II. 2. CHI PH TRUNG BNH (AC) V CHI PH BIN (MC) TOP 230

Bng 4.4 trnh by chi ph sn xut ra 3.000 t ph. Nu chng ta gp thu vo nhng khon chi ph phi tr ca qun th tng chi ph lm ra 3.000 t ph l 10.000.000 ng. Vy, lm ra mt t ph ch qun phi chi mt khon trung bnh l 3.333 ng/t. Ta gi 3.333 ng l chi ph trung bnh ca mt t ph. Chi ph trung bnh l tng chi ph tnh trn mt n v sn phm. Nh vy hm chi ph trung bnh c dng:

AC =

(4.13)

Ta c th xem xt cng thc (4.15) chi tit hn:

(4.14)

trong : AC l chi ph trung bnh sn xut ra mt sn phm. AFC l chi ph c nh trung bnh. Chi ph c nh trung bnh phn nh lng chi ph c nh trong mt sn phm. V d, chi ph trung bnh ca mt t ph l 3.333 ng, trong c 1.333 ng l chi ph c nh. AVC l chi ph bin i trung bnh, n cho bit lng chi ph bin i trong mt n v sn phm. Trong v d trn, chi ph bin i trung bnh l 2.000 ng. Chng ta thy rng khi sn lng sn xut ra tng, AFC gim. iu c th lm gim chi ph trung bnh. V vy, ngi ta lun tm cch s dng ht cng sut nh my, my mc thit b gim chi ph trung bnh cho 1 n v sn phm. Chng ta hy xem xt chi ph sn xut ca qun ph "Ngon ming" nhng mc sn lng khc nhau trong bng 4.5. Ct th nm trong bng 4.5 m t chi ph bin ca sn xut ph ti cc mc sn lng. N cho chng ta bit doanh nghip phi tn thm bao nhiu tin sn xut thm mt n v sn phm. Chi ph bin l s chi ph tng thm do sn xut thm mt n v sn phm. V nh ph khng thay i khi mc sn lng ca doanh nghip thay i nn chi ph bin thc ra l lng bin ph tng thm do sn xut thm mt n v sn phm. V vy, hm chi ph bin c dng:

231

(4.15)

trong : MC l chi ph bin sn xut ra mt sn phm.

Bng 4.5. Cc chi ph ngn hn ca "Ngon ming"

Sn lng (q) (1) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

nh ph (FC) (2) 4000 4000 4000 4000 4000 4000 4000 4000 4000 4000 4000

Bin ph (VC) (3) 0 3000 5000 6000 6600 7000 7800 9000 11000 13500 17000

Tng chi ph Chi ph bin Chi ph trung nh ph trungBin ph trung (TC) (MC) bnh bnh bnh (4) (5) (AC) (AFC) (AVC) (6) (7) (8) 4000 7000 3000 7000 4000 3000 9000 2000 4500 2000 2500 10000 1000 3333 1333 2000 10600 600 2650 1000 1650 11000 400 2200 800 1400 11800 800 1967 667 1300 13000 1200 1857 571 1286 15000 2000 1875 500 1375 17500 2500 1944 444 1500 21000 3500 2100 400 1700

Ghi ch: n v tnh ca sn lng l ngn t v ca cc loi chi ph l ngn ng.

Chi ph bin chnh l o hm ca hm s tng chi ph theo sn lng, hay l dc ca ng tng chi ph. II.3. HNH DNG CA NG CHI PH BIN TOP

232

Nhn vo ct chi ph bin (ct 5), chng ta thy chi ph bin lc bt u sn xut cao, sau gim xung v sau li tng ln. Nh vy, ng chi ph bin c hnh ch U: lc u cao, sau gim ri li tng nh trong hnh 4.10.

mc sn lng thp, doanh nghip cng phi trang tri tt c nhng khon chi ph cn thit cho sn xut nn phn chi ph tng thm (chi ph bin) rt cao. Chng hn, ch qun ph phi mua mt s lng vt liu nht nh (bn gh, bnh ph, tht, rau, v.v). Khi sn lng tng thm, doanh nghip c th tn dng nhng u vo c sn t vic sn xut nhng sn phm trc nn phn chi ph tng thm s gim dn. Nhng sn phm tip theo s c chi ph thp hn nn chi ph bin gim dn. Tuy nhin, khi sn lng tng n mt mc no , kh khn trong qun l mt doanh nghip ln s c th xut hin. Nng sut ca vn v lao ng dn dn gim i do vic s dng km hiu qu. By gi, vic tng sn lng s tr nn t hn. Nh vy, chi ph bt u tng ln li.

Hnh 4.11 biu din mt dng khc ca ng chi ph bin. Lc u, chi ph bin gim xung khi sn lng tng. Sau , n khng i khi sn lng tng bt k mc no. Mi n v sn phm tng thm lm tng thm mt lng chi ph khng i. Hnh dng no ca ng chi ph bin thc s c p dng trong thc tin ph thuc ch yu vo k thut sn xut m doanh nghip ang c. Hnh dng ng chi ph bin s khc nhau gia cc ngnh v cc doanh nghip. 233

II.4.

MI QUAN H GIA CHI PH TRUNG BNH V CHI PH BIN

TOP

Theo s liu v cc chi ph trong bng 4.5, chng ta c cc nhn xt sau v s thay i ca chi ph trung bnh v chi ph bin. Khi chi ph bin thp hn tng chi ph trung bnh (MC < AC) th n ko chi ph trung bnh xung, lm cho ng chi ph trung bnh dc xung. Khi chi ph bin va bng vi chi ph trung bnh (MC = AC) th chi ph trung bnh khng gim na v lc chi ph trung bnh t cc tiu. ng MC v AC giao nhau ti im cc tiu ca AC. Khi MC cao hn AC (MC > AC) th n s y AC ln, ng AC dc ln. iu ny c th lin h vi thc t nh sau: mt cu th ghi 3 bn thng trong 3 trn u, s bn thng trung bnh l 1 bn/trn. Trn tip theo anh ta ghi 2 bn, s bn ghi thm ln hn s trung bnh ban u lm cho s bn trung bnh sau tng ln thnh 1,25. Trn tip na anh ta ch ghi thm 1 bn, t hn s bn trung bnh trc , s bn trung bnh sau s gim xung thnh 1,2. Nhng hm chi ph c th c th c nhiu hnh dng khc nhau. Hnh dng ph bin ca ng chi ph bao hm nhng gi nh chung v chi ph c trnh by trong hnh 4.9. ng tng chi ph thng c dng hm s bc ba theo sn lng. AC, AVC, v MC u l nhng ng cong bc hai m trc tin, chng gim xung v sau li tng khi sn lng tng. MC t cc tiu trc AC v AVC, v AVC t cc tiu trc khi AC t cc tiu. ng MC i qua im cc tiu ca ng AVC v AC. ng AFC lun c dng ng hyperbol dc xung bt chp hnh dng ca cc ng khc. Khong cch theo chiu ng gia ng AC v AVC bng vi ln ca AFC v do gim dn khi sn lng tng.

234

III. CHI PH DI HN III.1. TNG CHI PH DI HN

TOP

Di hn l khong thi gian di cho doanh nghip s lng hay cc loi yu t u vo ca mnh theo s thay i ca iu kin sn xut. Trong di hn, doanh nghip c th thay i tt c yu t u vo ca mnh. Chng hn, doanh nghip c th thay i quy m ca nh my, chuyn sang cng ngh sn xut mi, mn nhn cng mi v thng lng nhng hp ng mi vi cc nh cung ng vt t, v.v. Do vy, trong di hn, doanh nghip c th la chn cc u vo v cng ngh sn xut c chi ph thp nht. ng tng chi ph di hn (LTC) m t chi ph ti thiu cho vic sn xut ra mi mc sn lng, khi doanh nghip c kh nng iu chnh tt c cc u vo ca mnh mt cch ti u. Bi v doanh nghip c th ng ca hon ton trong di hn nn LTC mc sn lng 0 l 0. Nh vy, khng c chi ph c nh trong di hn v mi chi ph u l chi ph bin i. im khc bit c bn gia di hn v ngn hn l s linh ng. Trong di hn, nh sn xut c th linh ng iu tit sn lng v chi ph bng cch thay i quy m nh my.

III.2.

CHI PH TRUNG BNH V CHI PH BIN

TOP

Tng t nh trong ngn hn, ta cng c cc khi nim v chi ph trung bnh, v chi ph bin trong di hn. Trong di hn, ta c th ng ca nh my nn tng chi ph sn lng bng khng l 0. ng LAC cng c dng ch U ging SAC nhng chi ph mi mc sn lng thp hn. Doanh nghip c th chn phng thc sn xut c chi ph trung bnh thp nht ca ng SAC. Hnh 4.13 m t s hnh thnh ca ng LAC t cc ng SAC. Do trong di hn doanh nghip c th chn cch sn xut c chi ph thp nht mi mc sn lng nn ng LAC l tp hp cc im thp nht ca cc ng SAC. ng LAC thoi hn cc ng SAC v cng c dng hnh ch U.

ng chi ph bin di hn (LMC) cng m t chi ph tng thm khi sn xut thm mt n v sn phm. ng LMC khng phi l ng tp hp cc im ca cc ng ngn hn. 235

Khi LMC thp hn LAC, LAC s gim xung. Tng t, khi LMC ln hn LAC th LAC tng ln. Khi LAC t cc tiu hay LAC khng i, LMC bng vi LAC.

IV. TNH KINH T THEO QUY M

TOP

ng LAC trong hnh 4.13 c dng hnh ch U. Hnh dng ny ca ng LAC cho thy LAC ban u cao, sau gim dn v cui cng li tng. xem hnh dng ch U ny c ngha g trong thc t, chng ta hy xem xt khi nim v tnh kinh t theo quy m Khi doanh nghip tng sn lng m lm cho chi ph trung bnh di hn ca doanh nghip gim, ta gi qu trnh sn xut ny c tnh kinh t nh quy m. Khi doanh nghip tng sn lng m lm cho chi ph trung bnh di hn ca doanh nghip vn khng i, ta gi qu trnh sn xut ny c li tc theo quy m c nh; Khi doanh nghip tng sn lng m lm cho chi ph trung bnh di hn ca doanh nghip tng, ta gi qu trnh sn xut ny c tnh phi kinh t v quy m.

Trong hnh 4.14, ng LAC c tnh kinh t nh quy m cho n im A, ni m chi ph trung bnh thp nht. Ti nhng mc sn lng cao hn, ta thy xut hin tnh phi kinh t v quy m. Tnh kinh t theo quy m ca mt qu trnh sn xut ty thuc vo vic: doanh nghip s s dng nhiu hn hay t hn u vo sn xut ra mt sn phm khi sn lng gia tng? Vn ny ph thuc vo cng ngh sn xut. Tnh kinh t theo quy m bt ngun t hiu sut theo quy m ca sn xut. Hiu sut theo quy m tng s dn n tnh kinh t nh quy m bi v doanh nghip c th tng gp i sn lng trong khi chi ph tng cha n gp i, lm cho chi ph trn mt n v sn phm gim. Ngc li, hiu sut theo quy gim tng ng vi tnh phi kinh t v quy m. Ta c th chng minh mi quan h gia hiu sut theo quy m v tnh kinh t theo quy m ca qu trnh sn xut thng qua mi quan h gia s lng yu t u vo, sn lng v chi ph trung bnh. Gi s mt qu trnh sn xut c mi quan h gia s lng yu t u vo v s lng u ra c biu th bng hm sn xut: 236

q = f(K, L).

Nh vy, vi s lng yu t u vo l K v L, doanh nghip c th sn xut ra mc sn lng q v tn tng chi ph TC (TC = vK + wL). Khi , chi ph trung bnh sn xut ra mt n v sn phm l AC = TC/q. Khi doanh nghip tng s lng K v L ln gp m ln, tng chi ph s tng ln ng gp m ln thnh mTC, cn sn lng tng ln thnh q'. Nu qu trnh sn xut ny c hiu sut theo quy m tng, tc l q' > mq, khi chi ph trung bnh:

AC' =

(4.16)

T cng thc (4.16), ta thy, chi ph trung bnh ca doanh nghip gim khi tng sn lng ln. Nh vy, qu trnh sn xut ny c tnh kinh t nh quy m. Do vy, ta c th kt lun mt qu trnh sn xut c hiu sut theo quy m tng s dn n tnh kinh t nh quy m. Tng t, ta cng c th chng minh mt qu trnh sn xut c hiu sut theo quy m gim s dn n tnh phi kinh t v quy m. Hiu sut theo quy m c nh s lin quan n li tc theo quy m c nh.

Theo nhng nghin cu v sn xut la go nc ta, mt h nng dn sn xut c tnh kinh t nh quy m khi quy m t ai khng qu 2 hecta. Vt qu 2 hecta, sn xut tr nn phi kinh t v quy m (Phng, 1997; Thng, 1998). iu ny c th c gii thch da vo trnh k thut canh tc ca nng dn. Nng dn c trnh k thut thp v kh nng qun l km nn h ch c kh nng sn xut tt trn mt din tch t ai nh. Khi din tch t ai ln dn, s xut hin nhng vn ca sn xut ln m nng dn khng qun l v iu tit c hiu qu. Tnh phi kinh t v quy m xut hin khi din tch t ai 237

ln dn. Trong sn xut nng nghip, nh la go, chn nui, cy n tri, thng thng sn lng tun theo li tc c nh theo quy m. Hm sn xut ca nhng qu trnh ny c dng Cobb-Douglas m tng tng s m ca cc yu t u vo xp x 1. C ba nguyn nhn to ra tnh kinh t nh quy m. Th nht l tnh khng th chia ct ca qu trnh sn xut. c th sn xut, doanh nghip i hi phi c mt s lng ti thiu ca mt s u vo no . i khi chng ta gi chng l chi ph c nh, v chng khng thay i khi sn lng thay i. hot ng, doanh nghip cn phi c mt ngi qun l, mt in thoi, mt k ton, mt cuc iu tra th trng chng hn. Doanh nghip khng th ch c na ngi qun l, hay na my in thoi khi sn xut mt mc sn lng thp. Ban u, nhng chi ph ny s khng i khi sn lng tng v ngi qun l c th kim sot 2 hay 3 cng nhn nh nhau v cng khng cn thm mt my in thoi na. Lc ny, sn xut c tnh kinh t nh quy m v chi ph c nh c th c phn tn nh ra cho cc sn phm. Tuy nhin, khi sn lng vt qu mt mc nht nh, doanh nghip phi cn thm ngi qun l, in thoi, v.v., tnh kinh t nh quy m bin mt v ng LAC khng gim na. Nguyn nhn th hai l s chuyn mn ha. Mt nh kinh doanh duy nht phi m trch nhiu cng vic khc nhau ca doanh nghip. Khi doanh nghip m rng v c thm nhiu nhn vin, mi nhn vin c th tp trung vo mt cng vic chuyn bit v nh vy, thc hin chng c hiu qu hn. Adam Smith nhn mnh li ch ca s chuyn mn ha trong tc phm "The Wealth of Nations" (1776). Th ba l s tn dng li th ca my mc thit b. Trong thc t, ta thng thy c s xut hin ca quy tc "hai phn ba". Khi sn lng ca nh my, my mc tng ln gp i, chi ph ca vic vn hnh nh my hay my mc ch tng thm 2/3 ln. iu ny c th lm gim chi ph trung bnh sn xut ra mt sn phm v lm xut hin tnh kinh t nh quy m. Th d, nhng tu ch du ch cn tng thm 2/3 din tch b mt khi tng th tch chuyn ch ln gp i.

PHN III

TI A HA LI NHUN V QUYT NH CUNG CA DOANH NGHIP

I. TI A HA LI NHUN

TOP

238

Mc tiu ca nh sn xut thng l c c li nhun. Cc nh kinh t gi nh rng cc doanh nghip sn xut v cung ng hng ha, dch v kim c cng nhiu li nhun cng tt. Ni cch khc, cc doanh nghip thng hng ti mc tiu ti a ha li nhun. C th c mt s ngi hoi nghi v gi nh ny v cho rng doanh nghip c th theo ui nhiu mc tiu khc nhau. Chng hn, trong mt s trng hp, doanh nghip quan tm n vic tng doanh thu hn l tng li nhun. Trong mt s trng hp khc, doanh nghip mun gim thiu nhng ri ro trong hot ng m hy sinh mt phn li nhun, v.v. Xt cho cng, nhng cng vic u nhm mc tiu kim c li nhun trong di hn. Gi nh v ti a ha li nhun s gip ch cho chng ta trong vic tm hiu qu trnh cung ng ca doanh nghip. Trong phm vi ca mn hc ny, chng ta ch xem xt s ti a ha li nhun ca mt doanh nghip sn xut duy nht mt loi sn phm. iu ny c th l khim khuyt bi v trong thc t, mt doanh nghip hin i thng sn xut nhiu loi sn phm ng thi. Tuy nhin, mc tiu ca chng ta l phc ha hnh nh n gin v hot ng ca doanh nghip tm hiu r rng v quyt nh cung ng ca cc doanh nghip. I.1. DOANH THU BIN TOP

Nh chng ta bit, li nhun l chnh lch gia doanh thu v chi ph. Gi s doanh nghip sn xut v bn ra mt s lng sn phm l q mc gi P. Khi , doanh thu (TR) ca doanh nghip s l tch s ca P v q. Chi ph sn xut ca doanh nghip cng ph thuc vo mc sn lng q. V vy, li nhun cng s l mt i lng ph thuc vo sn lng. Ta c th vit cng thc tnh li nhun nh sau:

. (4.17) trong : , TR, TC ln lt l li nhun, doanh thu v chi ph. Tt c cc i lng ny u ph thuc vo sn lng q. Doanh thu bin (MR) l phn doanh thu tng thm do sn xut v tiu th thm mt n v sn phm. Do vy:

. (4.18) Nh vy, doanh thu bin chnh l o hm ca hm tng doanh thu theo sn lng hay v mt th doanh thu bin chnh l dc ca ng tng doanh thu. Chng ta lu rng, nhn chung, khi doanh nghip mun bn ra nhiu hn, sn lng tng, gi sn phm s gim xung (lu l ng cu dc xung t tri sang phi). Do vy, mc doanh thu tng thm t vic bn thm mt sn phm s gim dn khi sn lng tng. iu ny dn n vic ng doanh thu bin dc xung t tri sang phi.

239

Chng ta c th xem xt chi tit hn cng thc 4.18 thy r mi quan h gia doanh thu bin v gi c. Da vo cng thc tnh MR, ta c th vit li nh sau:

. (4.19) T cng thc (4.19), ta c cc nhn xt sau: Nu s lng hng ha m doanh nghip bn ra khng nh hng g n gi c th trng (iu ny xut hin trong th trng cnh tranh hon ho), khi : : doanh thu bin bng vi gi. Nu doanh nghip bn ra thm sn phm lm gim gi c th trng (y l c im ca th trng c quyn) th : doanh thu bin nh hn gi.

Chng ta c th thy s thay i ca doanh thu bin qua s liu v sn lng v doanh thu bin ca mt doanh nghip c trnh by trong bng 4.6. Ct doanh thu bin bao gm cc gi tr gim dn khi sn lng tng. Doanh thu bin gim v doanh nghip phi gim gi bn ra c nhiu sn phm hn. Hnh dng ca ng doanh thu bin ph thuc vo hnh dng ca ng cu. Thng thng ng cu dc xung nn ng doanh thu bin cng dc xung. I.2. NGUYN TC TI A HA LI NHUN TOP

Chng ta hy xem xt mi quan h gia sn lng, doanh thu bin, chi ph bin ca mt doanh nghip t tm ra nguyn tc chung ti a ha li nhun ca mt doanh nghip. ti a ha li nhun, doanh nghip chn mc sn lng m ti chnh lch gia doanh thu v chi ph l ln nht. iu ny c th t c khi o hm bc nht ca hm li nhun bng khng.

. (4.20)

Do vy, ti a ha li nhun doanh nghip s chn mc sn lng q*, ti doanh thu bin bng vi chi ph bin. Chng ta c th minh ha iu ny bng hnh v ca cc ng MR v MC. Hnh 4.16 minh ha nguyn tc ti a ha li nhun ca mt doanh nghip. ng MC c hnh dng quen thuc, hnh ch U v ng MR l ng thng dc 240

xung mi mc sn lng. Giao im ca hai ng ny l im A, ti y MR = MC. Chng ta tm hiu c phi ti mc sn lng q* ny, doanh nghip ti a ha li nhun khng?

Bng 4.6. Sn lng, doanh thu bin, chi ph bin v li nhun

Sn lng (q) (1) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Gi (P) (2) 21 20 19 18 17 16 15 14 13 12

Tng doanh thu Doanh thu bin (MR) Tng chi ph (TR = P.Q) (4) (TC) (3) (5) 0 21 40 57 72 85 96 105 112 117 120 21 19 17 15 13 11 9 7 5 3 10 25 36 44 51 59 69 81 95 111 129

Chi ph bin (MC) (6) 15 11 8 7 8 10 12 14 16 18

Li nhun (=TR -TC) (7) -10 -4 4 13 21 26 27 24 17 6 -9

nhng mc sn lng thp hn q*, MR ln hn MC. Do nu bn ra thm mt sn phm, doanh nghip s tng c li nhun (hay gim c thua l) v phn doanh thu tng thm ln hn phn chi ph tng thm do bn ra sn phm . Do vy, doanh nghip s tng sn lng, nh c ch ra bng mi tn trong hnh. bn phi q*, MC ln hn MR. Vic tng sn lng s lm tng thm chi ph nhiu hn phn tng doanh thu. Sn xut v bn ra thm mt sn phm s lm gim li nhun (hay thm thua l). Nh vy, doanh nghip s tng thm li nhun bng cch gim sn lng. Nhng iu ny s hng dn doanh nghip chn mc sn lng q*. Ti q* doanh thu bin bng ng chi ph bin. S liu trong bng 4.6 c th minh ha nguyn tc ny. mc sn lng l 6, doanh nghip ti a ha li nhun. Khi , doanh thu bin xp x chi ph bin. Do n gin, ta ch xt nhng mc sn lng l s nguyn nn MR v MC khng chnh xc bng nhau 241

II. QUYT NH CUNG CA DOANH NGHIP

TOP

q* trong hnh 4.16 th hin mc sn lng ti u m doanh nghip cn xem xt khi ra quyt nh sn xut. l mc sn lng ti a ha li nhun hay ti thiu ha l l ca doanh nghip. Sau khi chn sn lng ti u, doanh nghip cn phi xem xt thm gi v chi ph trung bnh ra quyt nh v cung ng. II.1. QUYT NH CUNG TRONG NGN HN TOP

Hnh 4.17 m t quyt nh cung ng ca doanh nghip trong ngn hn. Trc tin, doanh nghip s chn mc sn lng ti u l q*, ni ng MR ct ng MC. Sau , doanh nghip s so snh gi v chi ph trung bnh quyt nh sn xut mc sn lng q* ny khng. Khi sn xut q*, doanh nghip s chu khon chi ph trung bnh SAC1 tng ng vi im B trn ng SAC. Trong , chi ph bin i trung bnh tng ng vi im C trn ng SAVC, l SAVC1.

Doanh nghip s thu c li nhun khi gi bn P ln hn chi ph trung bnh SAC1 v chc chn s sn xut sn lng q*. Khi gi thp hn SAC1, doanh nghip b l v gi khng b p chi ph. Trong ngn hn, nu doanh nghip ngng sn xut, n vn phi tr khon chi ph c nh. Doanh nghip cn so snh khon l khi sn xut q* v khi khng sn xut (q = 0) c quyt nh tip tc sn xut hay khng. Nu gi nm gia SAVC1 v SAC1, doanh nghip b thua l v gi thp hn chi ph trung bnh. Tuy nhin, do gi vn ln hn SAVC nn gi bn ny c th gip doanh nghip b p hon ton chi ph bin i v di ra mt phn b p chi ph c nh. Nh vy doanh nghip vn tip tc sn xut q* v nu khng doanh nghip s hon ton l phn chi ph c nh. Khi gi thp hn SAVC1, doanh nghip khng th b p chi ph bin i v s b l thm mt phn chi ph bin i bn cnh ton b chi ph c nh. Doanh nghip tt hn l nn ngng sn xut. Mc gi bng vi SAVC1 c gi l mc gi bt u sn xut hay mc gi ngng sn xut. 242

II.2.QUYT NH CUNG TRONG DI HN

TOP

Trong sn xut di hn, chi ph c nh khng cn tn ti do mi yu t u vo u c th thay i nn ta ch xt tng chi ph hay tng chi ph trung bnh LAC. Trong phn trc, ta bit mc sn lng to ra li nhun ti a hoc mc thua l ti thiu nm ti im A (hnh 4.18) vi .

Khi chn sn xut mc sn lng q*, doanh nghip s chu khon chi ph trung bnh di hn LAC1. Lc y doanh nghip phi xem xt ti mc sn lng q*, doanh nghip c li hay b thua l. Nu gi bn bng hay ln hn LAC1 th doanh nghip khng b thua l v tip tc sn xut sn lng q*. Ti mc gi bng vi LAC1, ta gi l mc gi ha vn. Nu gi thp hn LAC1 th doanh nghip s ngng hot ng v ri khi ngnh. im khc bit so vi quyt nh cung trong ngn hn l doanh nghip s ng ca trong di hn khi b l. Trong di hn, doanh nghip chn cng ngh sn xut c chi ph thp nht mi mc sn lng m vn b thua l nn tt hn l nn ng ca. Trong khi , trong ngn hn, doanh nghip ch quyt nh tm thi ngng sn xut khi gi thp hn SAVC v s tip tc li trong ngnh v cung ng nu iu kin th trng kh quan hn. Bng 4.7. Tm tt cc quyt nh ca doanh nghip v cung ng
iu kin bin Kim tra xem c nn sn xut hay khng Quyt nh trong Chn mc sn lng m- Sn xut mc sn lng tr phi gi bn thp hn ngn hn ti MR=SMC SAVC. - Nu gi thp hn SAVC th khng sn xut. Quyt nh trong di Chn mc sn lng m- Sn xut mc sn lng tr phi gi bn thp hn LAC. hn ti MR=LMC - Nu gi thp hn LAC th ng ca.

Th d: Mt doanh nghip c hm tng chi ph ngn hn nh sau: . Gi bn m doanh nghip nhn c ph thuc vo sn lng 243

m hng sn xut ra v c dng P = 50 - 0,1q. Hi doanh nghip s sn xut mc sn lng l bao nhiu ti a ha li nhun v khi li nhun thu c l bao nhiu? Gii: Chng ta bit rng doanh nghip cn chn mc sn lng m ti MR=MC nn chng ta cn xc nh hm MR v MC ca doanh nghip.

MC =

= 0,2q + 10.

ti a ha li nhun, ta c MR = MC, nn: 50 - 0,2q = 0,2q + 10 q = 100 n v sn phm (vsp). Khi , gi m doanh nghip nhn c khi bn 100 vsp l: P = 50 - 0,1*100 = 40 vt. Doanh thu ca doanh nghip: TR = 40.100 = 4000 vt. Chi ph sn xut ra 100 vsp: TC = 0,1.1002 + 10.100 + 1000 = 3.000 vt. Li nhun m doanh nghip thu c l:

= TR - TC = 4000 - 3000 = 1.000 vt.


III. NGUYN TC TI A HA DOANH THU TOP

Trong mt s trng hp, doanh nghip c th chn mc tiu l ti a ha doanh thu trong mt khong thi gian nht nh thay v ti a ha li nhun nh gi nh chung ca chng ta. Mc tiu ny c th c theo ui bi cc doanh nghip mi gia nhp vo th trng, cc doanh nghip mun tng nhanh th phn hay cc doanh nghip mun t c tnh kinh t nh quy m. Coca Cola, P&G, ICI, .v.v. trong thi gian mi thm nhp vo th trng Vit Nam a ra mc tiu ti a ha doanh thu. Cc cng ty ny mun bn c cng nhiu cng tt nhm chim lnh th trng Vit Nam, lm c s t tnh kinh t nh quy m sau ny. Chng ta xem xt lm th no doanh nghip ti a ha c doanh thu. Chng ta bit doanh thu ca doanh nghip l mt hm s theo gi c v sn lng: TR = P.q.
(4.21)

Mc sn lng m doanh nghip ti a ha doanh thu phi tha mn iu kin: 244

. (4.22) Nh vy, ti a ha doanh thu, doanh nghip cn chn mc sn lng m ti doanh thu bin bng 0. Th d: Chng ta tr li th d trong phn nguyn tc ti a ha li nhun trn. Gi s doanh nghip mun t doanh thu ti a thay v li nhun ti a, hi doanh nghip cn sn xut sn lng l bao nhiu? Gii: Hm doanh thu ca doanh nghip: TR = P.q = (50 - 0,1q)q = 50q - 0,1q2 Hm doanh thu bin ca doanh nghip:

MR = ti a ha doanh thu, doanh nghip t: MR = 0. 50 - 0,2q = 0 q = 250 vsp.

50 - 0,2q

Khi gi bn ca doanh nghip s l: P = 50 - 0,1.250 = 25 vt. Doanh thu t c: TR = 25. 250 = 6250 vt. y l doanh thu ti a m doanh nghip c th t c. Ta c th minh ha iu ny bng th ca hm doanh thu. V doanh thu l hm s bc hai ca q v h s ca q2 m (-0,1), nn ng TR c dng hnh parabol lt p vi nh l cc i (hnh 4.19). Chi ph sn xut ra 250 vsp: TC = 0,1.2502 + 10.250 + 1000 = 9750 vt. Li nhun thu c:

= TR - TC = 6250 - 9750 = -3.500 vt.

245

Nhn xt: Vi mc tiu ti a ha doanh thu, doanh nghip sn xut mc sn lng cao hn so vi mc tiu ti a ha li nhun. l mc sn lng m doanh nghip c th thu c doanh thu ln nht. Tuy nhin, khi , gi bn ca doanh nghip gim ng k, lm cho doanh nghip b l 3500 vt. Mc d doanh thu thu c l cao nht nhng do chi ph sn xut tng rt nhanh nn doanh nghip b l. Trong thc t, mt s doanh nghip khi theo ui mc tiu ti a ha doanh thu c th chp nhn chu l trong mt khong thi gian nht nh. Khi chim lnh c th trng v t c tnh kinh t nh quy m, cc doanh nghip c th thu c li nhun trong di hn (xem Chng 6). Ti a ha li nhun v ti a ha doanh thu. Vn t ra l liu rng mt doanh nghip c th ng thi theo ui c hai mc tiu: ti a ha li nhun v ti a ha doanh thu hay khng. Chng ta hy xem xt li iu kin ti a ha li nhun v ti a ha doanh thu tr li cho cu hi ny. ti a ha li nhun, doanh nghip t: MR = MC. Trong khi , ti a ha doanh thu, doanh nghip t: MR = 0. Ta thy rng hai iu kin ny s cng c tha mn khi MR = MC = 0. iu ny khng th xy ra bi v MC khng th bng 0. sn xut ra thm mt sn phm no , doanh nghip nht thit phi tn thm tin cho sn phm nn MC lun lun dng (MC > 0). Do vy, ta c th kt lun mt doanh nghip khng th va theo ui mc tiu ti a ha li nhun, va theo ui mc tiu ti a ha doanh thu. V d trn l mt minh ha cho iu chng ta va chng minh. Doanh nghip s thu c li nhun ti a l 1000 vt khi chn mc tiu ti a ha li nhun. Trong khi , nu doanh nghip chn mc tiu ti a ha doanh thu th doanh thu ti a thu c l 6250 vt. Khi , doanh nghip b l. IV. TI A HA LI NHUN VI CC YU T U VO TOP

Trong phn trc, chng ta xem xt quyt nh cung ng ca doanh nghip ti a ha li nhun ng vi mt mc sn lng u ra. Tht ra, chng ta bit u ra ca doanh nghip ph thuc vo yu t u vo (vn v lao ng) m doanh nghip s dng thng qua hm sn xut q = f(K,L). Ngoi cch tnh nh trnh by trong phn trc, li nhun cn c th c biu din nh l mt l hm ca cc yu t u vo nh sau: . (4.23)

Nh vy, doanh nghip cng c th chn mc u vo ti a ha li nhun bng cch chn s lng u vo sao cho o hm bc nht ca li nhun trong (4.23) bng 0:

(4.24) hay:

246

(4.25) Theo (4.25) th doanh nghip mun ti a ha li nhun s phi dng thm yu t u vo cho n khi doanh thu tng thm do s dng n v yu t bng vi chi ph tng thm do s dng thm n v yu t . Doanh thu tng thm do s dng n v yu t sn xut no c gi l gi tr sn phm bin ca yu t sn xut (MRP).

(4.26) hay tm li: .

Chi ph tng thm do s dng thm mt n v yu t sn xut no c gi l chi tiu bin. Nu ng cung cc yu t u vo ca doanh nghip l hon ton co gin (doanh nghip khng c nh hng g n gi c cc yu t u vo, hay ng cung nm ngang mc gi nht nh(1)), th chi tiu bin chnh l gi ca yu t u vo . Doanh nghip l ngi chp nhn gi.

Ta c:

(4.27)

Trong : v v w l gi ca vn v lao ng. Vy ti a ha li nhun th:

(4.28) Trong trng hp doanh nghip l ngi chp nhn gi trn th trng u ra (th trng cnh tranh hon ho), doanh thu bin bng vi gi th trng, ng thc (4.28) thnh:

(4.29)

247

V tri ca ng thc l trng hp c bit ca gi tr sn phm bin, trong khi lng u ra c sn xut ra bi mt n v yu t u vo tng thm c nh gi tr ti gi th trng ca n. ng thc ny ch ra mt iu: ti a ha li nhun doanh nghip cn thu mn (s dng) yu t u vo cho n khi gi tr sn phm bin bng vi chi ph bin ca vic thu mn yu t u vo. Ngha l: doanh nghip cn tnh ton doanh thu - chi ph cho mi n v yu t u vo v ngng thu mn khi li nhun tng thm ca yu t u vo bng khng. Hnh 4.20 biu din s la chn s lng lao ng s dng trong sn xut ca doanh nghip ti a ha li nhun. Gi s s lng lao ng m doanh nghip thu trn th trng lao ng khng nh hng n gi ca lao ng trn th trng, ng cung lao ng (SL) s l ng thng nm ngang ti mt mc gi w0 no . ng gi tr sn phm bin ca lao ng s dc xung v pha phi. Khi s lao ng c s dng tng ln, gi tr sn phm bin gim dn do nng sut bin ca lao ng gim dn. Doanh nghip s s dng s lao ng L* tng ng vi giao im A gia ng SL v ng MRPL, im A. Ti im A, gi tr lm ra ca ngi lao ng cui cng (MRPL) bng ng vi gi thu ca lao ng (tin cng) m doanh nghip phi tr. Ta thy s lao ng ti u m doanh nghip s chn ph thuc vo gi tin cng. Khi tin cng thay i, doanh nghip s da vo cc im tng ng trn ng MRPL quyt nh s lao ng cn thu. Vy, cc im trn ng MRPL biu din s lao ng m doanh nghip s s dng ti mi mc gi hay ta cn c th gi ng MRPL l ng cu v lao ng ca doanh nghip. Khi tin cng tng, lng cu lao ng ca doanh nghip s gim xung v ngc li lng cu s tng khi tin cng gim.

CU HI THO LUN
1. 2.

TOP

Hy cho mt v d chng t quy lut nng sut bin gim dn ca cc yu t u vo? Ti sao, trong ngn hn, nng sut bin ca mt yu t sn xut ban u tng v sau gim st khi s lng yu t sn xut tng ln trong mt qu trnh sn xut? 248

3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.

Khi thu mn thm nhn cng, ngi ch doanh nghip nn quan tm n nng sut trung bnh hay nng sut bin ca nhng nhn cng ny? Hy cho v d v s thay th gia vn v lao ng trong mt qu trnh sn xut. Nh sn xut nn la chn tp hp u vo no sn xut? Nghin cu hiu sut theo quy m ca mt qu trnh sn xut c ngha g trong thc t? Mt doanh nghip c th c hm sn xut c hiu sut theo quy m tng, c nh v gim mi mc s dng u vo khc nhau khng? Mt bn sinh vin i hc s o lng chi ph c hi ca thi gian hc tp trong trng ca mnh nh th no? Ti sao ng chi ph bin ca mt doanh nghip thng c dng hnh ch U? Nu chi ph bin ca sn xut ln hn bin ph trung bnh th iu ny c cho bn bit bin ph trung bnh ang tng hay gim hay khng? Hy dng hnh v chng minh doanh nghip, mun ti a ha li nhun, phi t MR = MC. Doanh nghip c th ng thi t c li nhun ti a v doanh thu ti a hay khng? Ti sao? Ti sao ng MRP ca mt yu t sn xut chnh l ng cu v yu t u vo ca mt doanh nghip? TOP

BI TP
1. Gi s hm sn xut cho sn phm V l: . Trong : q l s lng sn phm V, K l vn v L l lao ng. a.

Gi s K = 10, hy v ng nng sut lao ng trung bnh. Nng sut lao ng trung bnh ti a tng ng vi s lng lao ng l bao nhiu? Khi , s lng sn phm sn xut ra l bao nhiu?

b. Gi s l K = 10, hy v ng nng sut lao ng bin. ng vi s lng lao ng l bao nhiu th nng sut lao ng bin bng khng? c. Nu K = 20, cu a v b c kt qu nh th no?

d. Hm s ny c hiu sut quy m c nh, gim hay tng? 249

2. Gi s hm s sn xut ca sn phm B c dng nh sau:

a.

Hy tnh nng sut lao ng trung bnh v nng sut vn trung bnh?

b. Hy v ng nng sut lao ng trung bnh nu K = 100?

c.

Trong trng hp K = 100, hy chng t l

d. Hy v cc ng ng lng trong trng hp q = 100. e. S dng kt qu cu c, hy tnh t l thay th bin dc theo ng q = 10 ti cc im K = L = 10; K = 25 v L = 4; v K = 4 v L = 25? C phi l t l thay th k thut bin gim dn khng?

3. Gi s ta c hm sn xut c dng Cobb-Douglas nh sau: , Trong , > 0 v cng ty c th s dng vn v lao ng trn th trng u vo l cnh tranh hon ton vi n gi l v v w. Hy chng minh rng ti thiu ha chi ph, ta cn phi c:

. 4. Gi s sn phm H c sn xut ra theo phng trnh sn xut nh sau:

Trong ngn hn s vn c c nh mc K = 100. n gi vn l 1 n v tin v n gi lao ng l 4 n v tin. a. Hy xc nh ng tng chi ph trong ngn hn? Hy xc nh ng chi ph trung bnh trong ngn hn?

b. Hy xc nh hm s chi ph bin trong ngn hn? STC, SATC, v SMC ca cng ty l bao nhiu nu nh cng ty sn xut 25, 50, 100, 200 n v sn phm H? 250

c. ng chi ph trung bnh ct ng chi ph bin im no? Gii thch ti sao ng MC lun ct ng AC ti im cc tiu ca AC? 5. Trong cc hm sn xut di y, hm no th hin quy lut nng sut bin gim dn? a. y = x0,2 b. y = 3x c. y = x3 d. y = 6x - 0,1x2

6. Dng Excel v th hm sn xut sau: y = 0,4x + 0,09x2 - 0,003x3 khi x bin i t 0 n 20. Xc nh v v cc hm s MP v AP tng ng. 7. Gi s c hm sn xut nh sau: Y = 300 + 200F + 150P - 70F2 - 20P2 + 50FP trong : Y l sn lng ca mt hc-ta v ma, F l lng phn bn s dng trong nm, P l s my mc c p dng trn 1 hc-ta. a. Dng Excel v hm sn xut v cc ng ng lng ca hm sn xut ny. Gi s gi mt n v ca Y l 10, ca phn l 40 v ca my mc l 25 (ngn ng). b. S lng u vo ti u ca phn v my mc l bao nhiu? c. Ti im ti u trn, chi ph cho mi u vo l bao nhiu v li nhun l bao nhiu?

d. Gi s nng dn c s vn gii hn v ch c th chi khng qu 400 ngn ng/ha cho hai yu t u vo. Hy dng phng php Lagrange xc nh mc u vo m nng dn s s dng. Li nhun kim c l bao nhiu? e. So snh kt qu ca hai trng hp c rng buc v khng rng buc. Gii thch.

8. Gi s c cc s liu sau v hm sn xut. Gi ca Y l 5 vt v ca X l 4. in vo ch trng:


X (u vo) 0 10 25 40 50 Y (u ra) 0 50 75 80 85 MP ______ ______ ______ ______ ______ AP ______ ______ ______ ______ ______ MRP ______ ______ ______ ______ ______ ARP ______ ______ ______ ______ ______

Mc s dng u vo ti a ha li nhun l bao nhiu? Ch ra im ny bng cch tnh TR v TFC mi mc u vo nh trong bng. 9. Gi s c hm sn xut: a. Y = 138 + 0,4X - 0,002X2.

Doanh nghip s s dng bao nhiu X ti a ha sn lng. 251

b. Doanh nghip s s dng bao nhiu X ti a ha li nhun nu gi ca X l 2 v ca Y l 6. c. Li nhun ca doanh nghip l bao nhiu cu b?

d. Li nhun ca doanh nghip l bao nhiu cu a? e. Gi s gi ca c u vo v u ra tng gp i. Chng minh s lng u vo ti a ha li nhun khng i. Li nhun s nh th no? Gii thch. Y = 0,4x + 0,09x2 - 0,003x3

10. Gi s c hm sn xut:

Gi ca X l 20 v ca Y l 25. Hy dng Excel tnh ton v v th cc ng Y, MP, AP, TR, VC, MRP, ARP khi x bin i t 0 n 20. Xc nh ti a ha li nhun.

MT S THUT NG C S DNG
Thut ng Hm sn xut ng ng lng Nng sut bin T l thay th bin k thut bin Hm sn xut t l kt hp c nh Hiu sut theo quy m Tnh kinh t nh quy m Tnh phi kinh t v quy m Chi ph c nh Chi ph bin i Tng chi ph Chi ph trung bnh Chi ph bin Doanh thu bin Li nhun Ti a ha li nhun Gi tr sn phm bin Chi tiu bin Vit tt MP MRTS Nguyn ting Anh Production function Isoquant Marginal product Marginal rate of technical substitution Fixed proportion production function Returns to scale Economies of scale Diseconomies of scale Fixed costs Variable costs Total costs Average cost Marginal cost Marginal revenue Profits Profit maximization Marginal revenue product Marginal expense

TOP

FC VC TC AC MC MR MRP

252

You might also like