i

B GI DC V O TO O O TRNG I H TY N T G C NGUYN N

PG GS.TS. Bo Huy B y

PH NG PH T P N P P TIP C K OA H N KHO C
Logic c nghin c cu Pht hin t vn ? n

Phn ng php lu un nghin c cu

Mc ch c nghi cu n

Dng c Cao hc Lm Nn nghip cho ng

Nm 2007 2

ii

B GIO DC V O TO TRNG I HC TY NGUYN

PGS.TS. Bo Huy

PHNG PHP TIP CN KHOA HC

Dng cho Cao hc Lm Nng nghip

Nm 2007

iii

Mc lc
M u .................................................................................................... 1 Chng 1: Khi nim khoa hc, cng ngh v nghin cu khoa hc ............. 3 1 Khi nim khoa hc ................................................................................. 3 1.1 Khoa hc l g?........................................................................................... 3 1.2 i tng v chc nng ca khoa hc .................................................. 6 1.3 Phn loi khoa hc .................................................................................... 7 2 S pht trin ca khoa hc ..................................................................... 7 2.1 Lch s pht trin khoa hc ...................................................................... 7 2.2 Quy lut pht trin khoa hc .................................................................... 9 3 Nghin cu khoa hc ............................................................................ 10 3.1 Khi nim nghin cu khoa hc ............................................................ 10 3.2 Mc nghin cu khoa hc ................................................................ 11 3.3 Loi hnh nghin cu khoa hc ............................................................. 13 3.4 Nhu cu v nguyn tc nghin cu khoa hc ..................................... 13 4 Khi nim cng ngh v chuyn giao cng ngh .................................. 16 4.1 Khi nim cng ngh ............................................................................... 16 4.2 Chuyn giao cng ngh .......................................................................... 17 4.3 Mi quan h gia nghin cu, pht trin cng ngh v sn xut .... 18 Chng 2: Tip cn khoa hc ........................................................................... 20 1 C ch pht hin tng nghin cu khoa hc .................................. 20 2 Xc nh cc nhu cu nghin cu u tin ............................................. 26 3 Tng quan vn nghin cu............................................................... 29 4 Phng php lun nghin cu khoa hc .............................................. 33 5 K nng nghin cu khoa hc ............................................................... 35 6. Nghin cu theo nhm .......................................................................... 35 Chng 3: Thit k khung logic nghin cu.................................................... 37 1. Hng dn xy dng khung logic cho d n nghin cu ..................... 37 1.1 Gii thiu khung logic nghin cu ......................................................... 37 1.2 ng dng khung logic nghin cu................................................... 38 1.3 Th tc, trnh t xy dng khung logic nghin cu ...................... 39 2. Tin trnh logic pht trin gii php/phng php nghin cu c th v xc nh ngun lc nghin cu .................................................................... 45 2.1. Chn la, thit lp phng php nghin cu c th ......................... 47 2.2. Xc nh cc ngun lc cn thit cho nghin cu .............................. 50 2.3. Khung logic cho gii php k hoch nghin cu ............................. 52 Chng 4: Trnh by xut nghin cu v bo co khoa hc .................... 54 1 Vit xut nghin cu......................................................................... 54 2 Cu trc bo co khoa hc.................................................................... 56 Ti liu tham kho .............................................................................................. 59

M u
Tip cn khoa hc l mt nhu cu quan trng, khng ch cho nh nghin cu m cn cho tt c mi ngi, nhng ai quan tm khm ph quy lut, hin tng xung quanh phc v cho i sng. Tip cn khoa hc nhm khm ph cc quy lut khch quan ca t nhin v x hi nhm tm ra cc gii php thch hp phc v qun l bn vng ti nguyn thin nhin v pht trin kinh t x hi. Nghin cu khoa hc l mt hot ng c tnh bn cht ca loi ngi, con ngi tng bc khm ph thin nhin, lm ch thin nhin v tm ra cc gii php s dng hp l v cng tn ti bn vng trong th gii t nhin. tip cn khoa hc cn c phng php thch hp vi tng i tng, ch nghin cu. Phng php tip cn khoa hc ph hp s gip cho nh nghin cu, pht trin cng ngh t c kt qu mong i, gp phn vo sng to tri thc v pht trin kinh t, k thut, vn ho trong i sng x hi trong qu kh, hin ti v tng lai. Lch s loi ngi tch ly rt nhiu kinh nghim trong tip cn khoa hc, cc phng php tip cn khoa hc khc nhau hnh thnh v pht trin, t nhng phng php t duy logic v trit hc, cc nghin cu khoa hc kinh in, ng dng ton hc trong nghin cu cho n cc nghin cu th nghim, iu tra khm ph quy lut khch quan khng ch v t nhin m c v x hi. Nhiu phng php lun tip cn khoa hc khc nhau hnh thnh v ang pht trin, n phc v cho tng mc tiu khm ph, nghin cu khc nhau trong tng ngc ngch ca x hi, t nhin, k thut, cng ngh nhm phc v vo vic nng cao tri thc cng nh ng gp quan trong vo pht trin x hi. i vi ngnh khoa hc k thut qun l v s dng bn vng ti nguyn thin nhin, nghin cu khoa hc nhm vo cc mc ch: Khm ph cc quy lut khch quan ca h sinh thi, t nhin ng gp vo tri thc ca ngnh Xy dng cc m hnh qun l ti u cc h sinh thi, ngun ti nguyn thin nhin trn c s m phng t nhin Phn tch cc quy lut pht trin x hi nh hng n qun l s dng ti nguyn c gii php iu ho gia nhu cu v nng lc cung cp ca ti nguyn

Th nghim cc cng ngh mi v sinh hc, thng tin, k thut p dng trong sn xut, bo v v pht trin ti nguyn. ......

Vi cc mc ch khc nhau th phng php tip cn trong nghin cu cng c nhng con ng, cch tip cn khc nhau: Tip cn l thuyt: Trn c s tri thc c, ngi nghin cu pht trin cc hc thuyt, l thuyt trn c s l lun logic v kim chng vi thc tin. Tip cn vi quy lut t nhin: Trn c s pht hin cc quy lut khch quan ca t nhin, s dng cc cng ngh thng tin, ton hc thng k xy dng cc m hnh khi qut quy lut, nh hng iu hnh, dn t hng i cho vic qun l s dng ti nguyn thin nhin Tip cn c s tham gia: y l mt hot ng tip cn x hi nh gi nhu cu thc t v a ra gii php thch ng vi quy lut pht trin x hi trong s dng cc ngun ti nguyn Tip cn th nghim: Tin hnh cc th nghim chuyn mn ho trong phng th nghim, trn hin trng, ch to my, trn my tnh pht hin cc quy lut, gii php cng ngh c th cho sn xut. ........

Cc phng php tip cn ni trn, trong mt s trng hp khng c thc hin mt cch c lp m c th c s dng phi hp nhm t c mc ch nghin cu. Ti liu ny nhm cung cp v chia s vi ngi c v cc vn ni trn trong tp trung vo vic phn tch, lm r cc ch chnh sau: Khi nim khoa hc, cng ngh Phng php lun tip cn khoa hc Logic ca tin trnh nghin cu Xy dng cc xut nghin cu

Tuy vy ti liu ny khng c tham vng nh l mt cm nang cho cng tc nghin cu, m n ch l mt khung khi nim, nguyn tc h tr cho ngi c t pht trin nng lc, k nng phn tch, chn la cch tip cn cho chnh mnh trong con ng tip cn khoa hc.

Chng 1: Khi nim khoa hc, cng ngh v nghin cu khoa hc

1 Khi nim khoa hc

1.1 Khoa hc l g?
Khoa hc l mt khi nim c ni hm phc tp, a dng tu theo mc ch nghin cu v cch tip cn m biu hin nhiu kha cnh khc nhau i) Khoa hc l mt hnh thi thc x hi: Ton b cuc sng ca x hi loi ngi bao gm hai lnh vc: vt cht (tn ti x hi) v tinh thn ( thc x hi). Tn ti x hi l tt c nhng g ang din bin xung quanh chng ta. thc x hi l kt qu s phn nh tn ti x hi vo b no con ngi; s phn nh ny c thc hin nhiu mc khc nhau nh: thc sinh hot i thng, tm l, h t tng. Khoa hc l mt hnh thi thc x hi phn nh hin thc khch quan, to ra h thng chn l v th gii. H thng chn l ny c din t bng cc khi nim, phm tr tru tng, nhng nguyn l khi qut, nhng gi thuyt, hc thuyt,.... Khoa hc khng nhng hng vo vic gii thch th gii m cn nhm n vic qun l th gii bn vng phc v cuc sng ca con ngi. Nhng lun im, cc nguyn l ca khoa hc l h thng chn l khch quan, chng c th c chng minh bng cc phng php khc nhau. Chn l khoa hc ch c mt, n c kim nghim trc tip hoc gin tip trong thc tin. Bn cnh thc tin x hi khng ch l c s ca nhn thc m ngc li n cn l nhn t kch thch s pht trin khoa hc. Thc tin v pht trin khoa hc c mi quan h: Trnh thc tin quyt nh chiu hng pht trin ca khoa hc: Hot ng x hi v sn xut gi ln cc yu cu mi khoa hc nghin cu gii quyt v t lm cho khoa hc vn ng v pht trin khng ngng T tng khoa hc tin tin thng i trc thi i: Do quy lut c bit ca nhn thc, tt nhin cng da trn thc tin, nhng khoa hc lun i tin phong pht trin tri thc, cng ngh, k thut v tm cch ng dng chng trong hot ng thc tin, sn xut.

Trnh thc tin

Quyt nh chiu hng nghin cu

Khoa hc
i trc v pht trin sn xut
S 1.1: Quan h gia thc tin v khoa hc

iu ny cho thy khoa hc c mi quan h bin chng vi cc hnh thi thc x hi v ng thi cng c v tr c lp i vi chng. Tt c hnh thi thc x hi u l i tng ca nghin cu khoa hc. ii) Khoa hc l mt h thng tri thc v th gii khch quan: Trong qu trnh pht trin, nhn thc ca con ngi c thc hin vi nhiu trnh , cch thc khc nhau v to nn cc h thng tri thc: Tri thc thng thng: Trong i sng, con ngi tip xc vi t nhin v x hi; bng cc gic quan, tri gic con ngi cm nhn v bn thn, v th gii v x hi xung quanh; t thu c kinh nghim sng v nhng hiu bit nhiu mt. l tri thc thng thng, tri thc ny c to ra t php quy np n gin; do vy cha ch ra c bn cht bn trong, cha pht hin c quy lut ca t nhin v x hi, do cha to thnh h thng tri thc vng chc. Tri thc khoa hc: y l h thng tri thc khi qut v s vt, hin tng ca th gii v v cc quy lut vn ng ca chng. y l h thng tri thc c xc lp trn cn c xc ng, c th kim tra c v c tnh ng dng. Tri thc khoa hc l kt qu ca qu trnh nhn thc c mc ch, c k hoch, c phng php v phng tin thch hp v do i ng cc nh khoa hc thc hin.

Tri thc khoa hc v tri thc thng thng tuy khc nhau nhng c mi quan h mt thit. Tri thc khoa hc c th xut pht t gi ca nhng hiu bit thng thng tin hnh nhng nghin cu su sc. Tuy nhin tri thc khoa hc khng phi l tri thc thng thng c h thng ho li. Tri thc bn a: Trong qun l ti nguyn thin nhin vng cao, mt dng tri thc ang c ni n l tri thc bn a. y l tri thc ca cng ng

dn tc thiu s, c hnh thnh trn c s hot ng sn xut v qun l ti nguyn thin nhin, s thch ng ca i sng, sn xut ca cc cng ng vi mi trng thin nhin. Tri thc ny to ra cc cch ng x v gii php qun l mi trng sng ca cc cng ng, n l c s quan trng pht trin cng ngh, gii php qun l mi kt hp vi tri thc khoa hc trong giai on hin nay v tng lai. R rng n khng phi l tri thc thng thng v c s khc bit mt t vi tri thc khoa hc. l tri thc ca ngi dn bn a, cng ng, khng phi l ca nh khoa hc hn lm; n gn gi vi kinh nghim nhng c tnh h thng v c c s thc tin v thng khng c vit thnh vn. Hin nay tri thc ny ang c nhiu quc gia trong c Vit Nam nghin cu, pht hin, lu tr lm c s k tha trong pht trin kinh t x hi v qun l ti nguyn thin nhin vng cao bn vng da vo cng ng; ng thi gp phn bo tn v pht trin cc nn vn ho bn a ca cc cng ng dn tc thiu s. T nhng phn tch trn, chng ta c th tham kho khi nim khoa hc: Khoa hc l h thng tri thc v t nhin, v x hi v t duy, v nhng quy lut pht trin khch quan ca t nhin, x hi v t duy, h thng tri thc ny c hnh thnh trong lch s v khng ngng pht trin trn c s thc tin x hi (i Bch khoa ton th Lin X (c), quyn XIX, theo Phm Vit Vng (2000)) hoc: Khoa hc l h thng tri thc v t nhin, x hi v t tng tch lu trong qu trnh lch s, c mc ch pht hin nhng quy lut khch quan ca cc hin tng v gii thch cc hin tng T in bck khoa Wikipedia ting Anh nh ngha: Khoa hc, theo ngha rng, l bt k h thng kin thc vi c gng m hnh ha thc t khch quan bng cch s dng phng php lun, th thut a ra d bo chc chn v nh lng cho cc s vt, hin tng tng lai. Vi ngha hp hn, khoa hc cung cp mt h thng kin thc da vo phng php khoa hc cng nh t chc sp xp ton b h thng kin thc thu c t nghin cu. Cc lnh vc khoa hc ni chung thng c phn chia lm hai loi: i) Khoa hc t nhin nghin cu cc s vt hin tng bao gm i sng sinh vt; ii) Khoa hc x hi nghin cu hnh vi ca con ngi v x hi. Khi nim khoa hc ni trn i khi ch l gii hn trong khoa hc thun ty, thc t hn, l khoa hc

ng dng nhm nghin cu p ng cc nhu cu ca con ngi Tham kho web: http://en.wikipedia.org/wiki/Science Hoc theo Wikipedia ting Vit nh ngha: Khoa hc l h thng kin thc kinh nghim ca loi ngi do cng ng cc nh khoa hc tm ra. Khoa hc bao gm khoa hc thun ty v khoa hc ng dng. Theo nh ngha chung, khoa hc l c s, phng php c l lun, t duy v chng minh. Khoa hc thun ty l cc mn hc bao gm cc phng din trit l, tn gio, khoa hc, tn ngng, x hi hc, nhn chng hc, chnh tr hc, lun l hc, o c hc, tm l hc, phn tm hc, thn kinh bnh hc, ngn ng hc, tn gio hc huyn b hc. Khoa hc ng dng l khoa hc chnh xc s dng cc kin thc thuc mt hay nhiu lnh vc ca khoa hc t nhin v khoa hc x hi gii quyt nhng vn thc t. N c lin h mt thit hoc ng nht vi k ngh. Khoa hc ng dng c th s dng pht trin cng ngh. Tham kho Web site: http://vi.wikipedia.org/wiki/Khoa_h%E1%BB%8Dc

1.2 i tng v chc nng ca khoa hc

Khoa hc c i tng v chc nng r rng l: i) i tng ca khoa hc: L nhng hnh thc tn ti khch quan khc nhau ca vt cht ang vn ng v c nhng hnh thc phn nh chng vo thc con ngi. i tng ca khoa hc c th l: Th gii khch quan ang vn ng bao gm t nhin v x hi Phng php nhn thc th gii khch quan . ii) Chc nng ca khoa hc: Khoa hc c cc chc nng chnh nh sau: Pht hin, khm ph bn cht cc hin tng ca th gii khch quan, gii thch ngun gc pht sinh, pht hin quy lut vn ng v pht trin ca hin tng y. H thng ho cc tri thc khm ph c to thnh l thuyt, hc thuyt khoa hc

Nghin cu th nghim, ng dng nhng thnh qu sng to khoa hc pht trin thc tin i sng

S pht trin ca khoa hc da vo nhu cu thc tin ca cuc sng v nhn thc ca con ngi. Nhu cu thc tin l c s pht hin vn nghin cu ng thi l mc tiu phi gii quyt ca mi nghin cu khoa hc ng thi khoa hc cn l mt hot ng x hi c bit, n c th c hiu nh cc hot ng vn ho, ngh thut, .... tuy nhin hot ng khoa hc c c th ring l qu trnh pht minh sng to ra tri thc mi cho nhn loi.

1.3 Phn loi khoa hc

Bn cht ca phn loi khoa hc l sp xp cc ngnh khoa hc theo h thng th bc trn c s nhng c trng ring ca chng. Vic phn loi gip cho: phn nh r tng lnh vc khoa hc lm cn c la chn chin lc pht trin quy hoch o to v s dng ngun nhn lc sp xp cc c quan, t chc nghin cu khoa hc, o to, pht trin cng ngh

C nhiu tiu ch, cch tip cn phn loi lnh vc nghin cu khoa hc, UNESCO phn khoa hc thnh 5 lnh vc: 1. Khoa hc t nhin v khoa hc chnh xc 2. Khoa hc k thut 3. Khoa hc nng nghip 4. Khoa hc v sc kho 5. Khoa hc x hi v nhn vn

S pht trin ca khoa hc

2.1 Lch s pht trin khoa hc

S pht trin ca khoa hc gn lin vi lch s pht trin x hi loi ngi v c th chia thnh cc giai on: Thi c i: y l giai on bt u hnh thnh khoa hc, lc ny cha c s phn nh r rng cc ngnh, lnh vc khoa hc. Mi lnh vc tri thc u tp trung vo Trit hc. Ngi t nn mng cho khoa hc thi k c i l

Aristot (384-322 trc Cng nguyn). Sau khoa hc dn pht trin v phn chia thnh cc ngnh Thin vn hc, Hnh hc, C hc,... Thi Trung c: Thi k ny ko di hng nghn nm, ch ngha duy tm thng tr x hi. iu ny lm cho khoa hc b kim ch, pht trin chm chp. Tuy nhin do nhu cu x hi, tri thc khoa hc vn c pht trin cho d chm Th k XV - XVIII- Thi k phc hng: y l thi k phong kin v sau x hi bt u th ho, cng nghip ho, pht trin thng nghip, hng hi, ... dn m ra cho khoa hc c hi pht trin. Thi k ny ni ln cc nh khoa hc c nh hng ln n pht trin x hi nh N. Copecnich, Galile, Newton. Khoa hc bt u c phn chia theo lnh vc nh Ho hc, Thc vt hc, Sinh l hc, i cht hc, .... Tuy nhin thi k ny khoa hc x hi li cha c pht trin hon chnh, ch ngha duy tm v cc phng php siu hnh l c s gii thch cc hin tng x hi. Th k XVIII - XIX: y l thi k pht trin th ho, cng nghip ho trn quy m ln. Do cc ngnh khoa hc nh Nng hc, Thc vt hc (sn xut lng thc, thc phm), Ho hc (phn bn, thuc tr su, nhum, tng hp hu c ...), Vt l (my hi nc, in bo, in thp sng, ...), .... Trong thi k ny c ba pht minh ln l: i) nh lut bo ton nng lng, ii) Thuyt t bo, iii) Thuyt tin ho. Cng trong thi k ny khoa hc x hi bt u pht trin trn c s quan im lch s v php duy vt bin chng. Cui th k XIX u XX: y l mt thi k bt u cho vic hng thnh ca nghin cu khoa hc. Khoa hc t nhin c nghin cu bng cc phng php thc nghim vi k thut tinh vi v phn ho mnh thnh cc ngnh, cc lnh vc nghin cu chuyn su v a dng. Bn cnh cc ngnh khoa hc li xm nhp ln nhau to nn khoa hc trung gian, lin ngnh nh: L Sinh, Ho Sinh, K thut X hi, .... Khoa hc lc ny nh hng mnh m n pht trin x hi, c bit l tin trnh cng nghip ho trn quy m ton cu Th k XX - XXI: y l thi k pht trin nhanh ca khoa hc v tc ng vo nhiu mt ca x hi, bao gm cng ngh thng tin, t ng ho; cng ngh sinh hc, y hc, nng hc, ho hc, vt l hc, ton hc, thng k, qun l mi trng.. . trong tin hc ni ln nh l c s pht trin cc ngnh khoa hc khc da vo tc phn tch, x l thng tin d liu.

2.2 Quy lut pht trin khoa hc

T lch s pht trin khoa hc cho thy cc quy lut ca pht trin khoa hc: Pht trin c gia tc: Pht trin khoa hc hin i c nhp ngy cng gia tng trong cc ngnh, cc phng din do s k tha v tch lu mnh: i) Lng thng tin khoa hc c khm ph tch lu ln dn n k nguyn bng n thng tin, i) S lng nh khoa hc tng ln nhanh chng, iii) S lng c quan nghin cu cng pht trin mnh, .... Quy lut phn ho ca khoa hc: Tri thc khoa hc l mt th thng nht, l kt qu nghin cu mt th gii thng nht. Tuy nhin khch th li v cng phc tp, trong qa trnh nghin cu khng mt ngnh no c th bao qut c ton b; do c qu trnh phn ho nghin cu chuyn su tng mt, kha cnh, b phn. y l xu hng ca khoa hc hin i v ang din ra ht sc mng m. Khoa hc lc u ch thng nht trong phm vi Trit hc, ngy nay phn thnh trn 2 000 b mn khc nhau. Quy lut phi hp ca cc lnh vc khoa hc: Khoa hc phn nhnh nghin cu theo chiu su, tuy nhin trong i vi cc vn c tnh h thng th tng ngnh khoa hc hp li khng th gii quyt ni. Do trong trng hp i tng nghin cu mang tnh h thng cao, khng th tch ri th cn c s phi hp lin ngnh, a ngnh khoa hc nghin cu gii quyt.

V d trong pht trin nng thn, qun l ti nguyn thin nhin, c thi gian ngi ta tch ri vic pht trin k thut, cng ngh vi yu t x hi. Kt qu l sau mt thi gian chuyn giao k thut khng mang li kt qu. Bi v mt k thut mi c nghin cu v ng dng li ph thuc rt nhiu vo cc nhn t con ngi, x hi, dn tc, trnh pht trin, truyn thng, vn ho, th trng, ... . Do trong thi gian gn y, cng vic nghin cu pht trin nng thn, qun l ti nguyn thin nhin bn vng cn c s phi hp a ngnh, lin ngnh k thut nh: Lm nghip, qun l ti nguyn mi trng, nng nghip, kinh t, ... v phi hp vi cc ngnh khoa hc x hi nh: Th trng, cng nghip, x hi, dn tc hc, sinh thi nhn vn, .... T hnh thnh cc phng php tip cn c s tham gia, nghin cu c s tham gia ca ngi dn v cc bn lin quan. Quy lut ng dng nhanh cc thnh tu khoa hc: Khoa hc v thc tin l hai phm tr c quan h mt thit v tc ng ln nhau. Tuy nhin tin trnh ng dng khoa hc cng c cc giai on khc nhau. Trong cc giai on trc hoc l khoa hc c tnh l thuyt cao, hoc iu kin ng dng hn ch, hoc cha xut pht theo nhu cu do thi gian ng dng thng

10

chm chp v kh nng ng dng l thp. Giai on ngy nay, khoa hc thin v ng dng, hoc khoa hc l thuyt cng tin nhanh sang thc nghim ng dng. Do quy lut chung l khoa hc ngy cng c tc ng dng cao hn.

Nghin cu khoa hc

3.1 Khi nim nghin cu khoa hc

Nghin cu khoa hc l hot ng sng to ca nh nghin cu nhm nhn thc th gii, to ra h thng tri thc c gi tr s dng vo vic qun l th gii bn vng. Hot ng nghin cu khoa hc bao gm cc nhn t: i) Ch th nghin cu (Ai nghin cu), ii) Mc ch nghin cu ( lm gi?), iii) Phng php nghin cu (Lm nh th no?), iv) Sn phm ca nghin cu (L thuyt, thc t, s lng, cht lng?), v) Gi tr khoa hc ca kt qu nghin cu (Tnh khch quan, tin cy, kh nng ng dng?). Ch th ca nghin cu khoa hc: Theo quan im hn lm nghin cu khoa hc l ca cc nh khoa hc c phm cht tr tu v ti nng c bit, c o to chu o. Quan im ny khng sai, nhiu nh khoa hc ti nng c nhng pht minh ng gp ln cho khoa hc ca nhn loi; nhng chng ta khng nn quan nim nghin cu khoa hc l ca ring nh khoa hc thc th, trong thc t cng c nhng ngi sn xut bnh thng c th nghin cu khoa hc, h th nghim tm kim nhng ci mi phc v cho sn xut v i sng. Ngoi ra vi s cn thit lin kt a ngnh, ch th nghin cu c khi l mt tp th. Mc ch ca nghin cu khoa hc: L tm ti, khm ph cc quy lut vn ng ca th gii t nhin v x hi, nhm ng dng chng vo sn xut hay to ra nhng gi tr tinh thn, tho mn nhu cu ca con ngi. Nghin cu khoa hc khng ch n thun nhn thc th gii m cn nhm phc v li ch ca x hi, con ngi. Phng php nghin cu khoa hc: L con ng, gii php tip cn pht hin bn cht vn . Phng php nghin cu khoa hc rt a dng, tu thuc vo lnh vc nghin cu v i tng nghin cu. C th l tng quan cc kt qu c; kho st phn tch, nh gi; th nghim cch sn xut mi; h thng ho m hnh ho cc quy lut khch quan, phn tch chuyn gia, .... Sn phm ca nghin cu khoa hc: To ra thng tin mi, sn phm mi, l thuyt mi, .... Cho nn c th ni khoa hc lun hng n ci mi, nhiu

11

t ng khoa hc c i trc thi i dn dt s pht tri ca thc tin. Tuy o c s n c y nh hin cng cn c nh thc ci mi y khng ph qu ln lao, trong iu kin n i y hi n g n ph ho kh hc the tng ln vc hp, th ci mi c th r nh nh s gp hn hoa eo nh rt ng p ph ng g cho pht trin x hi. hn gp Gi t khoa h c q tr c: quyt nh bi tin cy, tnh dng v quy m ng v ph hm vi p dng phc v cuc s c sng. Sn phm khoa hc phi c tnh kh a i hch quan, , c th kim tra v nh gi c h c.

Ch th Ci thi i sng, nng cao n , nhn th c

P Phng php p

Sn phm

S 1.2: Cc nh t cu th hn hnh hot n nghin cu khoa hc ng u

Nghin cu kh hc l mt tin trnh th n hoa nghim c mi, do c th i th hnh cng h tht b ng th nghin cu khoa h l mt hot ng kh hch hay i. hi hc t g h to kinh t nh l chi ph cng s tr tu; sn phm nghin c khoa h c th l on i sc, m u c mt m ti sn v gi nh cng c th l s chi ph t km m khng em li kt ng c tn m t qu g. Do nghin cu khoa hc cn xem x thn tr v ph tch, d u c xt ng n b cn thn trc khi tin hnh trnh r ro v ln ph o n i i ng

3.2 Mc ngh c hin cu khoa hc u

Tu t theo mc ch, i t ng m nghin cu khoa hc c cc m khc n u c c nh t thp n cao n sau: hau p nh

12

i) Mc m t: cung cp dng tri thc m t, y l tri thc thu nhn c qua quan st, o m, iu tra v c trnh by li r rng, trc quan, h thng. M t khoa hc cung cp hnh nh y v i tng, nhng m t cha thit lp c cc mi lin h c tnh quy lut, bn cht bn trong ca i tng, v th n cn dng mc nhn thc thc tin, kinh nghim ii) Mc gii thch: Gii thch khoa hc l trnh by c mt cch tng tn bn cht ca i tng nghin cu. Gii thch khoa hc c gng ch ra ngun gc pht sinh, pht trin, mi quan h vi cc s vt, hin tng khc, vi mi trng xung quanh, nhng nguyn nhn, hu qu c th xy ra. iii) Mc pht hin: Pht hin ng ngha vi pht minh, vi qu trnh sng to ra chn l mi lm phong ph thm kho tng tri thc nhn loi. Trnh pht hin l trnh nghin cu hng ti bn cht ca s vt, hin tng nhm khm ph quy lut vn ng v pht trin ca chng. Tri thc pht hin to nn cc khi nim, l thuyt mi, hc thuyt mi, phng php nghin cu mi, nhng quy trnh cng ngh mi c gi tr c v l lun v thc tin.

Cao Mc nghin cu

Pht hin

Gii thch

M t
Gi tr ca tri thc

Thp
S 1.3: Quan h ga mc nghin cu v gi tr tri thc

Cao

13

3.3 Loi hnh nghin cu khoa hc

Nghin cu khoa hc c phn chia thnh cc loi hnh khc nhau: Nghin cu c bn: i su khm ph bn cht v quy lut vn ng, pht trin ca th gii c hai cp vi m v v m, to ra tri thc c bn lm nn tng cho mi qu trnh nghin cu ng dng tip theo. Nghin cu c bn c th c tin hnh d cha c a ch ng dng. Nghin cu ng dng: L loi hnh nghin cu c mc tiu l tm cch vn dng nhng tri thc c bn to ra nhng quy trnh cng ngh mi, nhng nguyn l mi trong qun l kinh t v x hi. y l loi hnh nghin cu ph hp vi quy lut pht trin x hi hin i, rt ngn t pht hin tri thc n t chc ng dng. Nghin cu trin khai: Loi hnh ny nhm ni lin khoa hc v i sng, bin tng khoa hc thnh hin thc. Nghin cu d bo: L loi hnh nghin cu c mc tiu l pht hin nhng trin vng, kh nng, xu hng mi ca s pht trin. Nghin cu d bo l phn tch quy lut pht trin khoa hc, kinh t x hi da trn cc c s d liu, thng tin khch quan c v nhng chiu hng bin ng ca n.

3.4 Nhu cu v nguyn tc nghin cu khoa hc

i) Nhu cu nghin cu khoa hc:

Nhu cu nghin cu khoa hc khng bao gi kt thc, v trong xu th pht trin, nhu cu nghin cu khoa hc ngy cng gia tng. Nghin cu khoa hc l: khm ph ra cc quy lut mi, ci mi xem xt cc c s khoa hc c khm ph cc phng php nghin cu khoa hc trong thc tin. khm ph mi quan h gia nghin cu cng ngh v sn xut. p dng nhng thnh tu ca nghin cu v gio dc.

Trong lnh vc lm nng nghip, ngy nay ang c yu cu v nhu cu hiu bit tt hn v nhiu kha cnh, iu ny ang vt hn ngun lc sn c cho nghin cu. Chng ta ang i mt vi nhiu vn v yu cu trong nng lm nghip, xut pht nhiu cp quan trng t a phng cho n ton cu. Nghin cu ang cn thit nhiu kha cnh khc nhau ca nng lm nghip, sn phm ca n v mi quan h vi cc yu t x hi, cng ng v kinh t.

14

Vi nhu cu ln cho nghin cu nh vy, nhng li vi mt ngun lc c gii hn h tr cho nghin cu, do vy vn ht sc quan trng l nghin cu cn c tin hnh c cht lng v c ngha trc tip, tim nng i vi thc tin. Mt phng php lun nghin cu c ngha th t nht n phi bo m rng cc kt qu nghin cu c kh nng bin thnh s tht; n cn c nhng ngi nghin cu, cc bn lin quan, ng nghip v cng ng tha nhn ngha v tm quan trng ca nghin cu. S thay i trong mi quan h gia khoa hc t nhin v x hi to nn nhng th thch cho nh nghin cu. Mc d nh nghin cu lm nghip phi cung cp cc hiu bit v mi trng rng, sn phm rng v cc hnh ng lin quan, ng thi h cng cn c kh nng thu ht mi quan tm, s tham gia ca cng ng trong thc tin. iu ny i hi phi c kin thc lin quan mt thit n phng php, k thut v cc vn ca khoa hc x hi ii) Hng dn cc nguyn tc khm ph, tip cn khoa hc Phng php tip cn, khm ph khoa hc, cho d cho nghin cu nng lm nghip hay cho nghin cu v tr, u c 3 thnh t c bn: i) s dng cc kinh nghim thc tin; ii) qu trnh thc nghim logic; iii) quan im phn bin. Mc ch ca phng php khoa hc l thc y thm nh tnh c lp ca cc kho st khoa hc. Thc tin ca phng php nghin cu khoa hc l xy dng cc chn l. Cc chn l ca x hi m khoa hc khm ph phn nh thc tin mt cch chn thc khng c nh kin. Hiu bit cc bc p dng phng php khoa hc s cung cp c s chun b xut nghin cu. Cc bc chnh ca khm ph, tip cn khoa hc: Bc 1. Xc nh mt vn c ngha hoc t ra mt cu hi c ngha m c th c cu tr li, c th gii quyt c i vi nhiu nh khoa hc, bc ny thng b iu khin bi gic quan/tri gic/ thc, s nhit tnh v say m khm ph. Mt cch khc chng c thc hin vi s thc bch ca tm kim gii php ca mt vn khoa hc. Theo ui khoa hc v xc nh cc cu hi nghin cu c th b nh hng bi nhiu nhn t nh vn ha, x hi, chnh tr v kinh t. Tuy vy vi bt k ng c thc y no, mi c gng c c kin thc u bt buc bt u bc ny. Bc 2. C gng tr li cu hi a ra bc 1 thng qua thu thp thng tin v tin hnh cc kho st, thc nghim.

15

Cc kho st ban u c th l cc d liu thng qua tm kim cc ti liu khoa hc hin hnh, cc thng tin t kinh nghim ca cc nh khoa hc hoc t cc th nghim. Cc kho st ny nn hng n gi tr bao gm nh tnh nhng c th nhn bit c, nh lng v cn c lp li. Cc kho st cng cn c tin hnh ng cch v cn p dng k thut thu thp v phn tch d liu, thng tin. Bc 3. xut gii php cho vn hoc tr li cho cu hi bng mt gi thuyt khoa hc y chnh l tuyn b ca mc tiu nghin cu m t chng cn c th nghim, kim tra. Cc gii thuyt khoa hc c kh nng nhn bit, c th kim tra, nh gi v l gii php c tnh d bo cho mt vn m n s gii thch hin tng, tin trnh hoc s kin. Nu cu tr li hoc gii php khng th kim tra th v c bn n s v dng cho nghin cu sau ny. Bc 4. Kim tra cc gii thuyt cho php khng nh v to lp gi tr V c bn c hai cch thc hin iu ny tin hnh mt th nghim hoc iu tra/kho st tip theo. Th nghim l rt ph bin trong nghin cu khoa hc nhng nhiu vn t nhin li khng tun theo cc th nghim. Gii thuyt c kim tra cho n khi gii trnh c hu qu, a ra c d bo chc chn v tin trnh hoc hin tng thng qua nghin cu, v xc nh tin cy ca d bo vi s liu mi, cc m hnh mi, ... Bc 5. Chp nhn, t chi, hoc iu chnh cc gi thuyt. bc ny, nu gi thuyt sai s b b qua. Nu phi iu chnh, gi thuyt cn c kim tra li, iu ny cn quay li bc 3. Nu gii thuyt l ng vi cc th nghim/kim tra thch hp, n c tha nhn. Ti bc ny cc kt qu c th c in n, xut bn c nh gi v thm nh bi cc nh khoa hc khc. Nu n c tip tc khng nh bi cc kim tra b sung, thng tin s tr thnh kin thc ng tin cy. Bc 6. Xy dng, h tr cho mt l thuyt khoa hc. Mt l thuyt khoa hc c xy dng to nn kin thc ng tin cy, mc ch ca n l gii thch cc tin trnh v hin tng t nhin. S tch ly cc kin thc ng tin cy v c khng nh nh hng cho khoa hc thng l lu di v mt tin trnh m rng

16

Bc 1: Xc nh vn c ngha Hoc t cu hi c ngha Bc 2: C gng tr li cu hi

Bc 3: xut gii php cho vn Hoc Tr li cu hi Bng mt gi thuyt khoa hc

iu chnh T chi B qua

Bc 4: Kim tra cc gii thuyt cho php khng nh v to lp gi tr

Bc 5: Chp nhn, t chi, hoc iu chnh cc gi thuyt. Bc 6: Xy dng, h tr cho mt l thuyt khoa hc.

Chp nhn

S 1.4: Phng php nghin cu tip cn khoa hc trong thc tin (Ngun: C.P. Patrick Reid, (2000)

4 Khi nim cng ngh v chuyn giao cng ngh

4.1 Khi nim cng ngh
Trong ngy u ca cng nghip ho, ngi ta s dng ph bin thut ng k thut (Technique) vi ngha l cc gii php thc hin mt loi cng vic. V d trong lm nghip c gii php k thut lm sinh lm giu rng, gieo um,.. tuy nhin khi nim k thut trong nhiu trng hp khng bao hm cc hot ng c tnh chu trnh, h thng. V vy khi nim cng ngh (Technology) xut hin v c hiu theo ngha rng hn. Theo nh ngha ca Trung tm chuyn giao cng ngh chu - Thi Bnh Dng xng, th "Cng ngh sn xut l tt c nhng g lin quan n vic bin i ti nguyn u vo thnh hng ho u ra ca qu trnh sn xut". H thng cng ngh sn xut bao gm: Phn k thut: H thng my mc, thit b ca dy chuyn sn xut

17

Phn thng tin, kin thc, b quyt: Thng tin v quy trnh sn xut, kin thc, cc b quyt k thut quan trng v cn thit cho mt h sn xut Phn con ngi: Trnh tay ngh, k nng ca ngi lao ng trc tip Phn t chc, qun l: Trnh t chc, qun l iu hnh, vn hnh b my sn xut.

Vi khi nim ny, thut ng cng ngh c s dng trong nhiu lnh vc, khng ch n thun v sn xut m cn v x hi, qun l; v d: Cng ngh thng tin, cng ngh sinh hc, cng ngh qun l, cng ngh gio dc, cng ngh bo v mi trng....

4.2 Chuyn giao cng ngh

Cc nh tng lai hc khng nh: Tng lai s thuc v dn tc no c tim lc tr tu cao, ch khng thuc v nhng nc giu c ti nguyn, bi v tr tu con ngi l c s tht s cho mi s pht trin khoa hc v kinh t x hi. V bn cht chuyn giao cng ngh l chuyn giao quyn s hu tr tu thng qua dch v thng mi c t chc. Chuyn giao cng ngh theo UNESCO bao gm: Chuyn giao thit b k thut Chuyn giao kin thc v quy trnh sn xut Chuyn giao kinh nghim t chc qun l

Chuyn giao cng ngh c thc hin c trong nc v quc t. Chuyn giao cng ngh c ngha thc tin to ln i vi tng quc gia v ton th gii. Vi ngha vn ho-khoa hc, chuyn giao cng ngh c hai mt: Kch thch qu trnh lao ng sng to ca nh khoa hc Thc y qu trnh sn xut bng vic ng dng nhanh cc thnh tu khoa hc Chuyn giao cng ngh c ngha: Chuyn giao cng ngh ng thi bo m tnh php l, quyn s hu tr tu. N cng gip cho vic m rng hp tc kinh t, khoa hc k thut gia cc vng, khu vc, trong nc, quc t; t lm rt ngn s cch bit trnh pht trin gia cc khu vc.

18

thc hin mc tiu cng nghip ho, hin i ho t nc, chng ta hin nay phi nhp ngoi cng ngh tin tin nhng vi chin lc chung l: Bc u thch nghi vi cng ngh nc ngoi p dng c hiu qu vo sn xut, dn dn ci tin cng ngh nhp ngoi c sn phm tt hn, khi nng lc khoa hc v cng ngh mnh th vn ln sng to cng ngh Vit Nam c sc cnh tranh vi cng ngh th gii.

4.3 Mi quan h gia nghin cu, pht trin cng ngh v sn xut
Khm ph cc kin thc mi ng tin cy thuc lnh vc hot ng nghin cu khoa hc. Nhng mi quan h gia nghin cu vi cng ngh v sn xut sn phm mi l g?. Cng ngh c thc hin trong bi cnh khm ph kin thc mi. Cng ngh c th c xc nh bng cch p dng mt cch h thng cc kin thc khoa hc trong thc tin. Mt cch r rng, khoa hc l mt hot ng khc cng ngh; tuy vy iu ny khng th ni l chng ta khng th thit k mt nghin cu lin quan n cng ngh. iu quan trng l kh nng phn bit r rng gia nghin cu v cng ngh. Trong nhiu trng hp tim nng pht trin cng ngh l vn cho nghin cu. L thuyt ng thng tip cn khoa hc v pht trin thng c s dng ph bin cc nc pht trin, trong khi nim ny, khoa hc thun ty m ng cho pht trin cng ngh. Tuy vy, Jose Goldenberg (1998) c quan im ngc li v cho rng m hnh thc tin hn cho cc quc gia l nghin cu, pht trin cng ngh, sn xut v th trng cn c tin hnh ng thi. S tham gia trc tip ca nh khoa hc xc nh cc gii php cng ngh, gii php cho mt vn cp a phng thng c tnh thc tin cao khi xc nh nhu cu nghin cu v u tin nghin cu. Thm ch khi cng ngh c, chng vn i hi nghin cu lm cho thch hp rng a phng, tng khu vc, nu y l cng ngh c nhp khu t vng khc vo. Nghin cu lm nghip l rt quan trng cho pht trin bn vng ca mt cng ng, mt vng v c quc gia. iu ny cho thy nhu cu nghin cu ng gp cho i mi cng ngh, sn xut vt liu, sn phm mi hoc tin trnh qun l v s dng cc ngun ti nguyn rng. Tuy vy, ngay c khi nghin cu l thnh cng v ch ng cho cng ngh, chng cng c th b gii hn v thiu lin kt th trng v ngi s dng cui cng. Mt cch hu hiu hn l kin thc mi v cng ngh cn c tin hnh song song v thu ht nhiu cp tham gia nh cng ng, chnh ph v t nhn. Cc cng ngh mi cng c th yu cu s thay

19

i trong chnh sch ca chnh ph cho php s dng ti nguyn thin hin ti u v bn vng.
L thuyt ng thng (C in)

Khoa hc

Cng ngh

Nhu cu thc tin

Khoa hc

Cng ngh

S 1.5: S mi quan h gia Khoa hc Cng ngh

20

Chng 2: Tip cn khoa hc

C ch pht hin tng nghin cu khoa hc
1
Nghin cu khoa hc cn c bt u bng vic pht hin tng khoa hc, tc l tr li cu hi nghin cu ci g? lm g? Gi tr cng trnh nghin cu cao hay thp ph thuc rt ln vo tng mi. Mt vn t ra l bng cch no, c ch no c c tng nghin cu khoa hc? Trong thc tin nghin cu tng kt mt s c ch chnh nh sau: i) C ch trc gic: Trong nghin cu khoa hc, nhiu khi tng c o xut hin ht sc t ngt, b qua tt c cc bc t duy logic thng thng. tng mi xut hin nh tia chp, l mt hnh thc nhy vt ca t duy c gi l trc gic. Gii thch v nh gi hin tng trc gic ny c nhiu cch khc nhau: Ch ngha duy tm tuyt i ho trc gic, cho rng trc gic l ngoi logic v l s thnh cng ca cm hng, mt mn qu ca Thng Ch ngha duy vt ngc li khng nh mn qu ny chnh l s kt tinh lao ng khoa hc khng mt mi ca con ngi, l bc nhy vt ca t duy, xut hin nng lc tr tu mi v dn n pht minh.

V bn cht c th thy r rng trc gic l sn phm ca mt qu trnh tch lu kin thc, ng thi vi n l s say m lao ng khoa hc, kin tr v sng to. S khng c mt tng mi hay pht minh mi nm ngoi s kin tr v nh hng khoa hc nghim tc. ii) C ch phn tch nguvn nhn v hu qu ca mt vn , pht hin mu thun, thiu st: Thng thng cc nghin cu khoa hc c bt u t vic pht hin ti thng qua phn tch vn , cc mu thun. ti l mt vn khoa hc c hnh thnh do pht hin cc mu thun, thiu st ca l thuyt hay thc tin no . Cc thiu st ny khng th gii quyt bng nhng tri thc c, do cn c nghin cu khm ph, b sung, pht trin

21

C ch ny c thc hin thng qua phn tch su cc nguyn nhn hu qu ca mt vn kh khn chnh, t xc nh c cc tng v gii php k thut, cng ngh c tim nng a ra th nghim. y l mt cng c phn tch cc nguyn nhn hu qu ca mt vn , xc nh s lin kt gia cc nguyn nhn v hu qu ca mt vn , t hiu c tnh hung kh khn i ph v xc nh c im mu cht cho tin trnh tc ng i mi. Vi c ch ny, h tr cho vic pht hin tng nghin cu khoa hc, th nghim mi; phng php tip cn c s tham gia, t chc lm vic theo nhm tp th cn c thc hin. Vi cch lm c s tham gia s h tr tt cho vic phn tch cc vn v pht hin tng mi cn c nghin cu, gii quyt. Trong nhm lm vic, bt u bng vic xc nh vn v mu thun, thiu st chnh m nhm nghin cu quan tm. Vit vn ca h ln t card v nh vo gia tm bng, sau : Hi nhng ngi trong nhm "Nhng nguyn nhn chnh ca vn ny l g?". Vit mi nguyn nhn ln mi t card, dn cc t card ln bn trn ca vn v v cc ng mi tn ch ra s kt ni dn n vn . Sau hi nhm nu c nhng nguyn nhn khc to ra cc nguyn nhn xc nh, t v ra mt s nguyn nhn nm phn trn ca vn .

22

Nguyn nhn Nguyn nhn Nguyn nhn

Nguyn nhn

Nguyn nhn

Nguyn nhn Hu qu

Vn kh khn, mu thun, thiu st

Sau hi thnh vin trong nhm "Hu qu hoc tc ng ca nhng vn kh khn ny l g?" Vit mi kt qu ln mi card, dn cc card ny bn di vn v v cc mi tn ch ra s kt ni mang tnh hu qu ca vn . Tip tc hi v cc hu qu ca vn , v ra s hu qu nm owr bn di ca vn .

23

Nguyn nhn

Nguyn nhn

Nguyn nhn

Nguyn nhn

Nguyn nhn

Nguyn nhn Hu qu
Hu qu

Vn kh khn, mu thun, thiu st Hu qu Hu qu

Hu qu

Hu qu

Hu qu

Yu cu mi thnh vin quan tm n tt c cc nguyn nhn v cng nhau tho lun tm ra gii php, tng gii quyt vn hoc mu thun chnh yu trn c s gii quyt cc nguyn nhn. Dng card vit v dn gii php tng ln tng nguyn nhn. y chnh l cc tng mi tin hnh th nghim, nghin cu. T y la chn tng nghin cu mi, c tnh thc tin, kh thi bt u t chc nghin cu.

24 4

Nguyn nhn Gii ph hp Nguyn n nhn

Nguyn nhn Gi php ii Nguy nhn yn

Nguyn nhn n

G php Gii

Nguyn n N nhn Hu H qu
Hu H qu

Vn kh khn, mu n k thun, thiu st Hu qu q Hu qu u

Hu H qu

Hu qu u

Hu qu

C p c s ia: y c iii) C ch tip cn thc tin, c s tham gi C ch ny ngy nay c kh huyn khc nghi cu ph trin n thn, q ch in ht ng qun l ti nguyn th i hin nhin n d vo cn ng. Th t c th nng thn vng cao c nh iu ki ht sc a ng hc hy t ng in c a dng v r a ring bit v t nhin v x hi nhn vn, do tron nhiu n qua vi v n ng m i c nghin cu khoa hc tr tri, c m t ri vi iu kin thc t t ra ch i n kh ng dn vo thc tin v ch gii h ng c ha qu uyt c cc mi q quan h ph tp hc v nhy cm ny. V v tip c c s m vy n th ham gia t thc tin l c hi gi nh ip ng ghin cu pht hin cc vn ca n th tin, p hp v nguyn vng, hc ph vi n nh cu v iu kin ca nng dn, t hu pht tri cc ti nghin cu c y n s tham gia bo m c vic n dng cho ng ng kt qu bi nn dn tr hin gy u ng n tr ng.
S 2.1 Mi quan h gia 03 b trong PTD 1 h n D (Ngu http://www n: w.socialforestr ry.org.vn)

25

Mt trong cch tip cn nghin cu mi ny l Pht trin cng ngh c s tham gia (Participatory Technology Development - PTD), n c th c nh ngha l mt cch tip cn gn lin nghin cu c s tham gia vi khuyn nng khuyn lm, da trn vic pht huy kh nng ca chnh cc cng ng nng thn trong vic tm kim cc phng thc i mi sn xut nng nghip v qun l ti nguyn, ph hp vi k vng ca nng dn v cc tim nng cng nh hn ch cp nng h v thn bn. PTD cng c th hiu nh l cch tip cn c s tham gia, trong c 03 bn: Nng dn, nh nghin cu v cn b khuyn nng lm cng tham gia th nghim nhng ci mi. Trong vai tr chnh thuc v ngi nng dn, nh nghin cu s tr gip v mt khoa hc cho ngi dn, cn b khuyn nng lm l ngi thc y tin trnh th nghim v mi quan h tng tc gia nh nghin cu v nng dn. Trong PTD 03 bn cng th i tm nhng ci mi ph hp vi iu kin ca ngi dn, thn bun. Nhng ci mi l tng mi v cng ngh, hoc mi v cch t chc qun l, hoc mi v iu kin p dng v c la chn th nghim bi nng dn.
Th no l mt tng mi trong PTD? - Mi v k thut v cng ngh: C ngha l cc tng ny v mt cng ngh v k thut cha c p dng, hoc cha nghe ni n. Mi v t chc qun l: C ngha l s i mi v c bn trong cc t chc qun l sn xut, qun l ti nguyn. V d: Th nghim v qun l rng theo nhm h. Mi v iu kin p dng: C th loi th nghim ny c lm u , nhng cha c p dng a phng, tuy nhin iu kin p dng y khc vi ni xut x. Ni khc i, nu a phng ny c iu kin kh ng nht vi ni ang tin hnh th khng cn phi khi xng th nghim, n c th thc hin qua hot ng chuyn giao cng ngh. Cc thng tin ny nh nghin cu v cn b khuyn nng cn lm r v cung cp cho thn bn.

Mng li o to LNXH (2003)

PTD da vo nhu cu v iu kin ca nng dn, n p ng c mong i ca nng dn ng thi c tnh ton n yu t kh thi, tnh thc tin v cc iu kin ca nng dn c xem xt la chn gii php thch hp. Do y khng phi l nhng gii php yu cu cng ngh qu cao vt qu ngun lc ca thn bun hoc l k thut c chuyn giao t bn ngoi vo khng p ng c nhu cu v mong mun thc s ca nng dn. Trong PTD kin thc ca nng dn, nh nghin cu v cn b khuyn nng lm c coi trng nh nhau. Ngi nng dn c xem l mt i tc bnh ng trong pht trin v p dng k thut mi, thch ng vi sn xut nng lm nghip.

26

Xt v gc hp tc v hc hi ln nhau gia cc bn lin quan, PTD c th hiu nh l mt tin trnh kt hp kin thc a phng vi kin thc khoa hc, trong kin thc bn a ca ngi dn cng c coi quan trng nh bt k kin thc no do khoa hc to ra. Pht trin cng ngh c s tham gia thc y s kt hp c tnh sng to ny pht huy ni lc nhm ci thin sn xut v qun l ti nguyn thin nhin cc vng nng thn. (Tham kho: Bo Huy, cc c vn v cng s (2003): S tay hng dn pht trin cng ngh c s tham gia. Mng li o to LNXH Vit Nam, Helvetas, B NN & PTNT. Nxb NN & PTNT)

Xc nh cc nhu cu nghin cu u tin

i) Xc nh vn v nhu cu nghin cu u tin:

Trc khi vit mt xut nghin cu, ngi nghin cu trc ht cn xc nh cc nhu cu nghin cu quan trng. Vn nghin cu u tin s rt ph thuc vo nhiu nhn t, bao gm ngha ca vn hoc nhu cu, nng lc ca nh nghin cu v ca t chc gii quyt vn , nhng ngun lc hin c hoc tim nng tin hnh nghin cu v nhn thc ca x hi, cng ng, ca cc t chc l yu t quan trng cho cc sn phm, li ch ca nghin cu c tha nhn. R rng, bc u tin ca chun b xut nghin cu l xc nh mt vn hoc thit lp mt vn m s l ch ca xut nghin cu. iu ny c th l mt bc n gin i vi nh nghin cu c kinh nghim, ngi c y kin thc v nhn thc trong lnh vc ca h v c kinh nghim v tm quan trng ca cc vn lin quan. Nhng ngay c cc nh nghin cu c kinh nghim, khi tm kim v xc nh nghin cu lnh vc mi cng i hi cc phn tch v k nng khi qut ha, chuyn t tng ca vn sang cu hi c kh nng nghin cu v c tnh thc t. Phn tch l mt bc quan trng trong xc nh vn . iu ny c th c lm thng qua lit k cc nguyn nhn, l do ca mt ch c bit c la chn. Xc nh nhu cu u tin nghin cu l: c s hiu bit nhu cu v cch tip cn cho vic xc nh cc vn nghin cu c tnh thc tin nh gi nhu cu trn c s thm nh ngun lc xc nhn nhu cu u vo ca cc bn lin quan nhm xc nh vn nghin cu

27

Thng thng chng ta ch xc nh vn nhng li thiu thm nh vn thc s c ngha v quan trng hay khng?. Tin trnh xc nh ngha ca vn u tin nghin cu l cn c s giao tip v trao i gia cc bn lin quan, ngi b tc ng bi vn ii) u vo ca ngi s dng v nhu cu ca cc bn lin quan T chc nghin cu, mt cch chnh thc hoc khng chnh thc, cn cn nhc n i tng khch hng khi xc nh nhim v v chin lc nghin cu tng th. Khi nim xc nh s quan tm v nhu cu ca cc bn lin quan l rt quan trng t vn cho c nhn nh nghin cu trong pht hin v xc nh cc vn /ch cho nghin cu. Cc bn lin quan c xc nh l nhng ngi, nhm ngi hoc t chc m c yu cu n t chc hoc c nhn nh nghin cu s quan tm, ngun lc hoc u ra hoc cc tc ng ca u ra (Lundgren, et al., 1994). V d cc bn lin quan quan trng i vi nh nghin cu bao gm cc t chc chnh ph, chnh thc, cc nhm ngh nghip (cng nghip, bo tn, hp tc), ch t, ngi ng thu, c quan gio dc, nh ti tr, cc c quan k thut, ng nghip v ngi lao ng. Cng ng khoa hc, cc nhm nghin cu, c quan hn lm cng l nhng bn lin quan quan trng, v trong nhiu trng hp n l quan trng nht bi v cc nh khoa hc c vi tr xem xt cc kin thc v thm nh tnh tin cy, xc thc ca kin thc do nghin cu to nn. Nhn thc c nhu cu ca nhng ngi s dng tim nng cc sn phm nghin cu trong bi cnh ng dng c th l cc k quan trng trong vic xc nh tm quan trng v ngha ca vn hn l ph thuc vo bn thn ch cng ng nghin cu. Tuy vy tip cn nghin cu gii quyt vn chc chn s c xem xt, phn quyt bi cc nh khoa hc khc. Mt vn cn c tha nhn l cc nhm khc nhau s c tm nhn v quan tm khc nhau n u ra ca mt chng trnh nghin cu. V d, ph n c th c th nm gi nhng mi quan tm v gi tr hn l n ng, c th l ph n c vai tr v tm quan trng trong s dng rng v cc ngun ti nguyn thin nhin lin quan trong nhiu quc gia v khng c php b qua hoc xem nh. Nhng nhm quan tm ny s b phn tng bi kinh t hoc cu trc x hi v iu ny s tc ng n mi quan tm ca h i vi nhu cu nghin cu bt u cho phn tch cc bn lin quan, cn thit t ra cc cu hi sau (Lundgren et al., 1994): Ai l bn lin quan ca d n nghin cu ca bn?

28

H mun g t nghin cu ny? Cc tiu chun, tiu ch no h s dng nh gi nghin cu ca bn? Lm th no nghin cu ca bn p ng cc tiu chun, tiu ch ? Cu hi u tin c th c tr li thng qua thc hin phng php ng no trong ni b nhm nghin cu hoc vi cc ng nghip, cc nh nghin cu khc. Mt cch chn chn, nu c quan quan nghin cu ca bn c mt chin lc, n xc nh nhiu bn lin quan. C th l trong k hoch chin lc ca c quan cung cp thng tin tr li cu hi hai v ba. Nu cha c, n l cn thit hi cc bn lin quan thng qua kho st v phng vn, tho lun vi h bit nhu cu v cc tiu chun/tiu ch ca h. Vic xc nh lm th no p ng c cc tiu ch ca cc bn lin quan yu cu lm mt phn tch. Mt cng c nn c s dng l mt bng phn tch trong bao gm danh sch cc bn lin quan, iu h mong i, tiu ch ca h v mt s d kin nghin cu c th p ng nhu cu, mong i ca cc bn (Lundgren et al, 1994)
Bng 2.1: Ma trn phn tch cc bn lin quan trong nghin cu
Cc bn lin quan H mong i g t nghin cu ny? Tiu chun, tiu ch h s dng nh gi nghin cu? Theo cc tiu chun , nghin cu cn lm nh th no?

29

Tng quan vn nghin cu

thm nh, nh gi s cn thit, ngha ca vn , ch nghin cu ngi ta s dng phng php tng quan vn nghin cu. Tng quan vn nghin cu l vic xem xt cc ti liu, thng tin ca cc tri thc, kt qu nghin cu lin quan n vn quan tm, t y pht hin ra cc ch thiu ht, nhu cu nghin cu; khng nh ngha ca vn nghin cu v a ra gii php nh hng nghin cu Tng quan vn nghin cu cn c tin hnh mt cch khoa hc, logic c th h thng ho c cc ch lin quan n vn u tin nghin cu. Trnh t nh sau: i. ii. Bt u bng vic la chn mt lnh vc quan tm v k vng, mt vn c th pht hin c ti nghin cu mi, c gi tr Tp hp cc ti liu, thng tin lin quan; sp xp h thng trong mt danh mc ti liu tham kho (Xem tiu chun sp xp ti liu tham kho, trch dn bng di y) Lp mt cu trc tng hp thng tin, kin thc. Thng thng c lp theo cc ch v theo trnh t logic. Tin hnh c ti liu, tm tt cc im chnh v trnh by li theo vn phong v nhn thc ca ngi c. Tuy nhin mt vi ni c th trch dn mt on vn ca chnh tc gi, lc ny cn ghi tn tc gi, nm, v s th t ti liu tham kho. Trn c s tng quan, tin hnh bnh lun, phn tch v xc nh cc vn cn quan tm nghin cu, u tin nghin cu. y l c s xc nh hoc khng tng nghin cu trn c s tng quan ti liu nghin cu c.

iii. iv.

v.

Trong thc t cng c nhng nghin cu di dng tng quan ti liu c, t y h thng ho, khi ho thnh nhn thc mi, l thuyt mi, quy lut mi. Do tng quan ti liu cng l mt hot ng nghin cu. Tng quan vn nghin cu s lm cho ngi c r rng hn v s cn thit ca nghin cu. V vy cn trnh by cc s kin, bng chng h tr cho vic lm r vn , nhu cu nghin cu. Cc bng chng c th t phn tng quan vn nghin cu, cc nghin cu trc y ca chnh bn, nhng th nghim ban

30

u m bn tin hnh hoc t cc ngun c sn khc. S dng cc d liu thng k hoc s kin l h tr tt cho vic ny, tuy nhin cn bo m s liu l xc thc v c cp nht. Cc thng tin chung chung l khng hu ch y; m cn cung cp cc thng tin c tnh c s chng minh rng bn am hiu lnh vc ny v nhu cu nghin cu l c thc, cp thit. Cc im sau cn ch khi trnh by tng quan vn nghin cu: Lm r tm quan trng v ngha ca vn Chng minh rng ti sao vn ny cn c quan tm Chng t rng c kh nng gii quyt vn ny thng qua nghin cu. Lm cho ngi c quan tm v mun c phn tip theo ca xut nghin cu. Ch ra u ra d bo ca nghin cu nhm gii quyt vn ny p ng nhu cu pht trin ngun nhn lc v li ch x hi

31

Cch sp xp ti liu tham kho:

- Ting Vit: + Sp xp theo th t A, B, C, ... ca tn tc gi + Ghi theo th t: H tn tc gi v cng s (nm): Tn ti liu. Nh xutt bn, ni xut bn. - Ting Anh : + Sp xp theo tn tc gi A, B, C, ... nhng lu tn tc gi nc ngoi ng trc + Ghi tn h, nm, tn ti liu, nh xut bn, ni xut bn nh trong phn ting Vit

Ghi ch: Trong mt s trng hp ti liu c trch dn, ngi ta cn ghi s trang trch dn

Ti liu tham kho

Ting Vit 1. Daniel Murller, Bjoern Wode (2002): Hng dn v bn thn bn c s tham gia s dng bn nh. SFDP Sng . B NN & PTNT 2. FAO (1996): Qun l ti nguyn rng cng ng. Nxb Nng nghip, H Ni. 3. GFA (2003): Bo co xut m hnh th nghim qun l rng da vo cng ng. D n pht trin nng thn tnh ak Lak RDDL, S K hoch u t ak Lak. 4. Bo Huy v cng tc vin (2002): Kin thc sinh thi a phng ca cng ng dn tc thiu s ak Lak trong qun l s dng lm sn ngoi g v canh tc nng ry. SEANAFE, ICRAF 5. Bo Huy (2002), Pht trin lm nghip cng ng, Tp ch Lm nghip x hi, Chng trnh LNXH, B NN & PTNT, 2002 (3), tr.15-17 6. Bo Huy, Hong Hu Ci, V Hng (2003), S tay hng dn pht trin cng ngh c s tham gia, NXB Nng nghip H Ni. 7. Katherine Warner (1997): Mt s vn v du canh lin quan n kin thc k thut c truyn v qun l ngun ti nguyn thin nhin ti vng nhit i m thuc - Phi - M la tinh. Nxb Nng nghip, H Ni. 8. Web site: Chng trnh h tr LNXH: http://www.socialforestry.org.vn Ting Anh 9. Cairns M (1997): Indigenous Fallow Management (IFM) in South Asia: New research exploring the promise of farmer - generated technologies to stabilise and intensify stressed swidden systems. 10. Chandra Bahadur Rai and other (2000): Simple participatory forest inventory and data analysis Guidelines for the preparation of the forest management plan. Nepal Swiss Community Forestry Project. 11. Chiang Mai University (2001): Hand out of the training course in local ecological knowledge (LEK) & Knowledge - based systems approaches. Thailand. 12. FAO (1999): The participatory process for supporting collaborative management of natural resources: An Overview. FAO, Rome

32

Trch on tng quan ti liu nghin cu ca ti: Xy dng m hnh qun l rng v t rng da vo cng ng dn tc thiu s Jrai v Bahnar, tnh Gia Lai (Bo Huy v cng s, 2005): Quan im, khi nim v lm nghip cng ng, qun l rng da vo cng ng V phm vi thut ng cng ng, theo FAO (1996) [34] mt cng ng c nh ngha nh l nhng ngi sng ti mt ch, trong mt tng th hoc l mt nhm ngi sinh sng ti cng mt ni theo nhng lut l chung. t v tnh cht tng th hoc cng nhau gn b l gc ng ngha trong thut ng cng ng, n gip tr li cu hi ai l ngi nm trong mt h qun l tp th c bit. Trong khi t cng ng n d mt nhm ngi tng th sng ti mt v tr hoc cng vi nhau theo cch no , th t thn x c ngha l gia nhng nhm ngi khc nhau. S phn bit gia cng ng v thn x kh quan trng trong khi nghin cu nhng ai c quyn hng li mt vi ti nguyn cng cng v li ch c phn b nh th no. Tip theo l thut ng Lm nghip cng ng (Community Forestry), y l mt thut ng s khng bao gi kt thc vic tm kim nh ngha, theo FAO (1978) [35] Lm nghip cng ng l bao gm bt k tnh hung no m ngi dn a phng tham gia vo hot ng lm nghip, tuy vy n thng c s dng vi ngha hp hn nh l cc hot ng lm nghip c tin hnh bi cng ng hoc nhm ngi dn a phng (J.E. Michael Arnold (1999), [45]). Nepal dng thut ng Nhm s dng rng (Forest User Group) ch hot ng lm nghip cng ng c t chc bi cc nhm ng s dng ti nguyn rng trong mt lng [62]. T tng quan cho thy trn th gii v Vit Nam trong giai on va qua cn nhiu vn cn c t ra nghin cu tip theo bao gm cc kha cnh lin quan v chnh sch, kinh t, k thut, x hi v tip cn nh sau: Quy hoch s dng t v giao t giao rng cho cng ng: Cn lm r mi quan h gia quy hoch t lm nghip vi giao rng cho cng ng Pht trin cc gii php k thut trn t rng da vo kin thc sinh thi a phng. Lp k hoch kinh doanh rng da vo cng ng: Cn xy dng mt chu trnh c tnh h thng lp k hoch kinh doanh rng hng nm v trung hn ph hp vi iu kin cng ng.

Ghi ch: s trong [34] l s th t ti liu tham kho trong danh mc

33

Phng php lun nghin cu khoa hc

Phng php nghin cu khoa hc biu hin 3 cp : i) Phng php lun, ii) Phng php c th, iii) Logic ca tin trnh thc hin hot ng nghin cu. Ba vn ny c mi quan h theo cp l lun v tnh c th t chc nghin cu c biu din theo s 2.2

Cao

Cp l lun

Phng php lun

Phng php c th Logic nghin cu

Thp

Mc c th

Cao

S 2.2: Quan h gia 3 thnh t ca phng php nghin cu khoa hc theo cp l lun v c th

Trong nghin cu khoa hc, hai khi nim phng php lun v phng php c th l gn gi vi nhau nhng khng ng nht. Phng php lun l h thng quan im, nguyn tc ch o xc nh phng hng tip cn gii quyt vn nghin cu; v vy n thun tu l lun. Phng php c th l cch thc, th thut c th; va c tnh l lun va thc tin. Phng php lun ch o phng php c th, phng php c th xut pht t phng php lun trong s thng nht chung. Sau y l mt s quan im phng php lun chung nht cho cc lnh vc khoa hc: i) Php duy vt bin chng l c s cho nhn thc khoa hc: Php duy vt bin chng gip cho ngi nghin cu c nhng quan im, quy tc ch o nghin cu da vo cc quy lut chung ca th gii t nhin, x hi nh: Ci chung ci

34

ring, ngu nhin v tt nhin, nguyn nhn v kt qu, ... y l cc c s phng php lun cho vic nghin cu tnh ton din, chnh xc, su sc v cc hin tng. ii) Quan im h thng, cu trc trong nghin cu khoa hc: y l mt lun im quan trng ca phng php lun, c p dng trong hu ht cc nghin cu c v t nhin v x hi. N yu cu xem xt cc i tng mt cch ton din, trong cc mi lin h, trong trng thi vn ng v pht trin, trong hon cnh c th tm ra quy lut vn ng ca i tng nghin cu. Quan im ny tp trung cc im chnh: Nghin cu i tng phc tp phi xem xt chng mt cch ton din, phi phn tch chng thnh cc b phn nghin cu su sc v phi tm c tnh h thng, cu trc ca i tng Phi nghin cu y mi quan h hu c ca cc thnh t trong h thng tm ra quy lut ni ti ca h thng Nghin cu i tng vi mi quan h vi mi trng, pht hin quy lut tc ng qua li ca i tng vi mi trng

iii) Quan im lch s - logic trong nghin cu khoa hc: Bo m tnh lch s v tnh logic trong nghin cu l tn trng lch s khch quan v pht hin trit tnh trt t din bin ca i tng nghin cu iv) Quan im thc tin trong nghin cu khoa hc: Yu cu khoa hc phi gn lin vi s pht trin ca thc tin sinh ng a dng. Chnh v vy nghin cu khoa hc phi c tnh cp thit nhm mc ch ci to thc tin phc v cho i sng con ngi.

V d v Phng php lun ca ti nghin cu Qun l rng da vo cng ng: Phng php tip cn c s tham gia kt hp vi ng dng cng ngh thng tin v thng k ton hc c p dng th nghim v pht trin cc phng php tip cn v x hi, k thut trong tin trnh xy dng m hnh qun l rng da vo cng ng. Cc phng php ny c s dng phi hp vi nhau nhm mc ch cng c v pht trin h thng gii php k thut v tip cn thch hp ng dng trong iu kin cng ng dn tc thiu s. Bo Huy v cng s (2005)

35

K nng nghin cu khoa hc

K nng nghin cu khoa hc l kh nng thc hin thnh cng cc cng trnh nghin cu khoa hc trn c s nm vng cc quan im phng php lun, s dng thnh tho phng php v k thut nghin cu. (Phm Vit Vng, 2000). H thng k nng ny c th phn chia thnh 3 nhm chnh sau y: i) S dng phng php lun nghin cu thch hp: Bao gm bt u bng t vic pht hin tng/ ti nghin cu n xy dng cc gii php, chn la phng php lun gii quyt vn , xy dng gi thuyt. ii) S dng v pht trin phng php nghin cu c th: Bao gm vic la chn v trin khai phng php nghin cu c th theo chuyn mn c th gii quyt ni dung, vn nghin cu. Phng php nghin cu c th thng rt a dng v ph thuc vo tng ngnh, lnh vc khoa hc v i tng nghin cu. Cch la chn phng php nghin cu c trnh by v tho lun trong chng 3. iii) S dng cng c, k thut nghin cu, tip cn: Ngi nghin cu cn phi c cc k nng nh: S dng cc thit b cng c nghin cu nh thit b iu tra, o m, dng c thit b th nghim; s dng cc phng tin x l thng tin d liu, my tnh; k nng giao tip, thc y, k nng trnh by, tng hp, ti liu ha cc kt qu bng s , biu , th, bng biu; k nng vit bo co (y l mt vn cn quan tm c th phn nh r rng minh bch v thuyt minh c kt qu nghin cu mt cch trong sng). Trong nghin cu cn c 03 k nng ni trn v chng c phi hp vi nhau tin hnh nghin cu v tng hp kt qu, trnh by v gii trnh t c mc tiu nghin cu.

6.

Nghin cu theo nhm

i) Nhu cu tip cn a ngnh, lin ngnh trong nghin cu

Trong thc t c nhu cu gii quyt vn ln v tng hp; v d trong lnh vc lm nghip vi nhiu yu cu phc tp cho nghin cu, v vi nhng n lc c nhn thng tht bi hoc tt nht cng ch gii quyt c mt vi kha cnh nh trong nhng vn ln. Trong nhiu trng hp, n gin ha tip cn s khng mang li nhng kin thc thc t cho c mt tin trnh, chu trnh, quy trnh, ... Nh vy ang c nhu cu cho nh nghin cu l m rng thnh vin nghin cu v thit k d n nghin cu gii quyt nhng vn phc tp v ch cht; v d trong

36

lm nghip chng cn gii quyt mi lin h gia sinh hc, mi trng t nhin, sn phm rng mi, cng ngh thng tin v ngay c vn kinh t, x hi c nhng v d trong qu kh khi m mt nhm nh nghin cu c gng c nhng hiu bit v cc h thng phc tp thng qua tip cn nghin cu a ngnh v lin ngnh. Cc c gng nghin cu h sinh thi ang tip tc, c bit l cc h sinh thi rng gii quyt cc vn trn quy m rng nh l mi trng, c th l chng trnh thay i kh hu ton cu cc ni khc nhau trn th gii. Tip cn Qun l h sinh thi v qun l rng i hi c s hiu bit khc nhau nh l s tng tc gia sinh hc, t nhin/mi trng v h thng x hi; iu ny i hi mt cch tip cn nghin cu mi a ngnh lin ngnh. Tuy vy, nghin cu theo nhm l mt tip cn rt kh khn gii quyt vn v i mt vi nhiu th thch m khng c trong cc nghin cu c nhn. Vn ha nghin cu trong nhiu t chc nghin cu, c bit l vin v trng i hc, l thng ch tha nhn v tng thng cho cc nghin cu c nhn ii) Mt vi c im cn bn ca nhm nghin cu Cn xc nh mt c nhn l ngi trch nhim chnh. Nhng ngi khc l cng tc vin nghin cu. a ra l do r rng v nhu cu nghin cu theo nhm Cn chng minh rng nghin cu theo nhm s c qun l c hiu qu Phc ha r rng v trch nhim nghin cu ca mi thnh vin v lm th no h ng gp vo sut tin trnh Giao tip/trao i tt trong nhm nghin cu l yu t sng cn. Trong giai on lp k hoch, cn quan tm n vic lm th no cc nh nghin cu c th giao tip/trao i vi nhau. Cn c k hoch hp thng xuyn trong nhm nghin cu bo m s hp tc, trao i v chia s kin thc/ thng tin v cng gii quyt cc vn phc tp Bao gm cc yu cu chnh sau:

37

Chng 3: Thit k khung logic nghin cu

Nghin cu khoa hc l mt hot ng mang tnh logic cao, do trong tin trnh xy dng xut nghin cu cng nh thc hin nghin cu cng cn c cch tip cn logic t c mc tiu, tng nghin cu c hiu qu

1. Hng dn xy dng khung logic cho d n nghin cu

1.1

Gii thiu khung logic nghin cu

Khung logic l mt cng c qun l vi mc ch to ra thit k tt th hin tnh logic ca d n nghin cu v cc cu phn m n ng gp. V cn bn n c s dng h tr ngi lp d n nghin cu cu trc v nh dng tng ca h trong mt mu tiu chun mt cch r rng. Khung logic l mt ma trn 4x4. Theo chiu dc v cp bc n bao gm: (i) mc ch, (ii) mc tiu (iii) kt qu v (iv) cc hot ng. N cn bao gm th t theo chiu ngang: (i) tm tt cc thng tin cc cp t mc ch mc tiu- kt qu v hot ng (ii) cc ch tiu/ch bo cho bit vic t c cc mc tiu cc cp , (iii) cc ngun cn thit thm nh cc ch tiu, v (iv) cc gi nh quan trng c th di chuyn t mt mc tiu/kt qu ln mc tiu v kt qu cao hn. Bng 3.1: Khung logic nghin cu
Tm tt Ch tiu o lng Phng tin/Ngun Cc gi nh thm nh cc ch quan trng tiu

Mc ch/Mc tiu tng th Mc tiu c th ca nghin cu u ra/ Kt qu

Cc hot ng/ni dung nghin cu

38

Cc thnh t ca khung logic c xc nh nh sau: i. ii. iii. iv. v. mc ch/mc tiu tng th l mc tiu cp cao hoc l tc ng c tnh lu di ca nghin cu trong vng, khu vc hoc quc gia; mc tiu c th l tc ng trc tip, o m c ca nghin cu, chnh l kt qu cui cng c hon thnh ca nghin cu; cc sn phm u ra l cc kt qu m nghin cu ny bo m t c; cc hot ng/ni dung l cc hnh ng ch cht c tin hnh nhm to ra c kt qu u ra; cc ch tiu/tiu ch l cc thng s o lng, thm nh mc t c ca cc mc tiu cc cp , n bao gm cc thng s nh lng, nh tnh, cht lng v thi gian hon thnh; cc phng tin thm nh l cc ngun c th ca cc d liu cn thit xem xt mc t c ca cc mc tiu cc cp ; cc gi nh l cc s kin, iu kin, quyt nh quan trng; n nm ngoi s qun l ca nghin cu nhng li rt thit t c mc tiu cc cp khc nhau.

vi. vii.

S lin kt v tnh logic ca cc cu phn theo kiu dng sau: IF [Cc hot ng/ni dung c tin hnh ] AND [Cc gi nh l xy ra/ng] THEN [Cc kt qu /u ra s c to nn], IF [Cc kt qu/u ta c to nn] AND [Cc gi nh l xy ra/ng] THEN [Mc ch s t c], v c th tip tc. Khung logic cn xc nh d n nghin cu theo cc vn mc ch u ra hot ng/ni dung v s lng cht lng thi gian

1.2

ng dng khung logic nghin cu

Ti sao mt cu trc nh th cn c p dng trong nghin cu? Mt vi ngi nghin cu tranh lun rng h khng th bit trc h s pht hin ra ci g v nh vy h khng nn c hi trc l n t c bao nhiu, nh th no?. iu ny hon ton khng th chp nhn c nu ngi nghin cu trnh xut xin kinh ph nghin cu. Tt nhin, kt qu nghin cu khng th bit trc, nhng chng trnh lm vic c c cc kt qu ny cn c son tho mt cch cn thn bi nh nghin cu. V y l cng l cch duy nht c th d

39

ton kinh ph nghin cu. iu ny cng ch ra rng tiu ch QQT (Quantity, Quality and Timing: S lng, cht lng v thi gian) cn c a ra trong xut nghin cu. Trc khi i vo khung logic, hy lm r s quan trng v tnh lin quan ca tiu ch QQT. S lng c th bao gm din tch ca th nghim, s lng th nghim trong phng, s ln i li, bao nhiu km n hin trng, .... Cht lng cung cp cc thng tin nh kiu dng ca t, loi thit k th nghim, kiu phn tch c p dng, loi ti liu c xut bn, .... Thi gian cho bit khi no th kt thc, khi no kt qu t c (thnh cng hoc khng thnh cng), .... Khung logic khng phi cng nhc ngay t khi bt u cho n kt thc. N l mt ti liu sng m c th thay i ty theo mi trng bn ngoi, hoc bt k s thay i no phi c c th t c kt qu, u ra. Thng tin trong khung logic l c tnh tng qut trong giai on thit k nghin cu v c s dng qun l vic thc hin. Cc thng tin b sung chi tit hn v k hoch, tin trnh, th tc, quy trnh, phng php nghin cu c th, vt liu, phng tin.... c th c c nh km bng vn bn ring v n cung cp, lm r hn khung logic. Cc sa i trong khung logic, mt cch l tng cn c tin hnh vi s ng ca tt c cc bn lin quan trong tin trnh nghin cu. Cui cng mt trong nhng l do s dng khung logic l n gii thch r rng lm th no tin trnh nghin cu t c cc mc ch t ra.

1.3

Th tc, trnh t xy dng khung logic nghin

Th tc thit k khung logic bao gm: i) Xc nh mc ch/mc tiu tng th

cu

y l l do cn bn tin hnh nghin cu ny. N cng chnh l tm nhn trong tng lai m nghin cu ny h tr t uc, nhng n khng th t c hon ton bi nghin cu ny. Nghin cu ny s ng gp vo mc ch tng th, nhng hon thnh c mc ch ny th cn cn nhiu nghin cu khc. ii) Xc nh mc tiu c th Ti sao nghin cu ny cn c tin hnh? tc ng mong i ca n l g? Mc tiu c th ca nghin cu l m t tc ng m n to ra bi vic hon thnh cc kt qu/sn phm nghin cu. Cn phi m t r rng mc tiu, mc d nghin cu hng n t cc mc tiu, nhng n khng trc tip sn xut ra, m thng qua cc kt qu, sn phm u ra ca nghin cu. Nhng ng thi cng khng nhm ln n vi cc kt qu u ra.

40

Cc mc tiu nghin cu cn c th, o lng c kt qu ca nghin cu. Cc mc tiu cng s l c s xc nh phng php lun nghin cu v nh gi kt qu nghin cu. Khng c nhm ln gia mc tiu v mc ch tng th, mc tiu l c th v trc tip Cc mc tiu cn c vit vn tt v c ng m t nghng g m nghin cu mang li. Cn vit mt mc tiu khng qua 2 cu.

V d: Mc tiu ca ti: Xy dng m hnh qun l rng da vo cng ng Mc tiu tng qut: Nghin cu, th nghim cc c s khoa hc v thc tin xut h thng gii php, phng php tip cn trong pht trin phng thc qun l rng v t rng da vo cng ng dn tc thiu s. Mc tiu c th: t c mc tiu tng qut trn, ti xc nh cc mc tiu c th l: i. Pht trin phng php tip cn c s tham gia trong giao t giao rng, phn hi v chnh sch, th ch, t chc, ch hng li t rng trong tin trnh giao quyn qun l rng cho cng ng. Pht trin phng php xc lp h thng gii php k thut lm nghip da vo ng dng cng ngh thng tin h thng kin thc sinh thi a phng v tip cn c s tham gia. Xy dng cc phng php nh gi ti nguyn rng c s tham gia v lp k hoch qun l rng da vo cng ng. H thng ho v ti liu ho tin trnh pht trin m hnh qun l rng da vo cng ng dn tc thiu s.

ii.

iii. iv.

Bo Huy v cng s (2005)

iii)

Xc nh cc u ra/kt qu

D n s hon thnh ci g? y l cc kt qu ca nghin cu hoc u ra thch hp d n t c cc mc tiu c th v cng l iu m nh nghin cu cam kt s to ra theo nh k hoch. u ra ca nghin cu cn c lm r nh l cc kt qu m chng l cn thit bo m cho vic t c mc tiu ca nghin cu. u ra cn c vit di dng chui cc kt qu theo thi gian. Trong nghin cu, n c th l cc u ra c th ca nm th 1, nm tip theo, ... m trong kt qu cui cng cn c ch ra tng thi im c th trong khung logic.

41

iv)

Xc nh cc hot ng/ni dung nghin cu

Lm th no nghin cu c hon thnh? Cc hat ng/ni dung nghin cu l cc yu t hnh ng cn thit hon thnh c cc kt qu/u ra v l trch nhim ca nh nghin cu. Mi mt mc tiu ca cc cp u ra cn c mt hot ng hoc nhm hot ng h tr cho vic ny; cc hat ng c xc nh nh l chin lc hnh ng hon thnh c tng kt qu/u ra. Nhiu trng hp c s nhm ln, ln ln gia mc tiu v ni dung nghin cu. Cn hiu r rng mc tiu l iu cn t c, trong khi ni dung nh l mt hot ng c th nhm t c mc tiu
V d: Ni dung nghin cu ca ti: Xy dng m hnh qun l rng da vo cng ng (trch) t c kt qu/u ra ca nghin cu, ti tin hnh cc ni dung nghin cu, th nghim chnh nh sau: i. Th nghim giao t giao rng v nghin cu cc vn lin quan n chnh sch, ch hng li: o o o Kim nghim v pht trin phng php giao t giao rng c s tham gia Nghin cu tng trng v xc nh phng php tnh ch hng li cho ngi nhn rng. T chc th nghim xy dng 02 giao t giao rng hai cng ng dn tc thiu s Bahnar v Jrai v rt ra cc vn v chnh sch, t chc, k thut trong GGR

ii.

Th nghim ng dng cng ngh thng tin trong iu tra, m t, phn tch v h thng ha kin thc sinh thi a phng ca hai dn tc thiu s Bahnar v Jrai v qun l ti nguyn rng thng xanh v rng khp lm c s pht trin k thut lm nghip .........

iii.

Bo Huy v cng s (2005)

v)

Xc nh cc gi nh quan trng

Cc gi nh quan trng l cc iu kin, nhn t bn ngoi, n khng c qun l hoc tin hnh bi nghin cu, nhng vic t c cc mc tiu li ph thuc vo n. Tuy nhin cng lu l khng a ra cc gi nh c tnh hin nhin, hoc ngc li l khng th xy ra; ng thi cng khng a ra gi nh chung

42

chung hoc l vic m nghin cu phi lm, v d nh: tri s khng ma vo thi im , tip cn c cc hin trng thch hp, ..... Gi nh, tm li l nhn t bn ngoi, thc s quan trng, c kh nng xy ra v l iu kin cn t c mc tiu mt cp no . Ti cp mc tiu, gi nh l iu kin quan trng c th t c mc ch tng th. Ti cp u ra, gi nh l iu kin cn thit t c mc tiu. Gi nh cp hot ng khng nn bao gm bt k cc iu kin ban u (kinh ph kp thi, ...), m chng c th c t ra thnh yu t yu cu ring bit Hy lm theo th t nh sau: (i) (ii) (iii) (iv) vi) ti mc mc tiu c th, ti mc kt qu, ti mc cc hot ng/ni dung, v ti mc mc ch tng th. Xc nh cc ch th o lng c:

Cc ch th cn c xc nh nh lng, chi tit cc cp theo yu cu ca cc mc tiu, v chng cn bo m cc mc tiu cao hn t c. lm r ch tiu thm nh v s lng, cht lng v thi gian cn a ra con s, ngy thng hoc m t cht lng c th c th o lng c; iu ny l quan trng gim st hiu qu (ti cp kt qu/u ra) v nh gi (ti cp mc tiu). Ch tiu cp mc tiu cn ch ra ci g l quan trng, ng thi l s lng, cht lng v thi gian; v n c lp vi kt qu u ra. Ch tiu cp u ra v mc ch tng th cn nh l nhn t thm nh khch quan bao gm cc gi tr nh lng, nh tnh v thi gian. Hy lm theo th t: (i) (ii) (iii) (iv) vii) ti cp mc tiu c th, ti cp kt qu u ta, ti cp mc ch tng th, v ti cc hot ng/ni dung Xc nh phng tin thm nh cc ch tiu:

Xc nh cc ngun thng tin thm nh cc ch tiu, v cc bng chng in hnh cho bit ci g t c. Ti cp hot ng thng l cc bo co tin . Ti cp u ra thng l cc n phm, bi bo, bi ging, hot ng lan rng, .... Hat ng thm nh cng cn xc nh cc hnh ng cn thit theo yu cu thu thp thm cc cn c nh gi

43

Theo trnh t: (i) (ii) (iii) (iv) viii) ti cp mc tiu, ti cp u ra, ti cp hot ng/ni dung, v ti cp mc ch. Xem xt khung logic

Nhm sp xp mt cch h thng phc v cho vic thc hin nghin cu v gim st v nh gi. Vic hon thin khung logic cn quan tm nhiu hn n cc ct CH TIU v PHNG TIN THM NH v tnh logic theo CHIU NG t trn xung v di ln. S dng mnh logic IF [ ] AND [ ] THEN [ ]... kim tra mi lin quan gia cc cp mc tiu. Bng cch khc lm iu ny l t cu hi Nh th no How khi di chuyn t trn xung di trong khung logic v Ti sao Why khi di chuyn t di ln trn. Mi quan h IF/THEN gia mc tiu v mc ch cn bo m tnh logic v khng c b st. Tnh logic theo chiu ng gia hot ng, u ra, mc tiu v mc ch cn c tnh thc tin v cho c tin trnh. Cui cng, cn lu trong khung logic cn m s theo cp tin theo di. V d: Cc mc tiu c th m s 1, 2,3, ...... Cc kt qu u ra m s: 1.1; 1.2 .... ng vi mc tiu 1; 2.1, 2.2, 2.3 ... ng vi mc tiu 2, v tip tc Cc hot ng/ni dung m s: 1.1.1, 1.1.2 ... ng vi kt qu 1.1

Bng 3.2: M s cc cp trong khung logic nghin cu

Tm tt Ch tiu o lng Phng tin/Ngun Cc gi nh thm nh cc ch quan trng tiu

Mc ch/Mc tiu tng th Mc tiu c th ca nghin cu 1.... 2. ......

44
Tm tt Ch tiu o lng Phng tin/Ngun Cc gi nh thm nh cc ch quan trng tiu

u ra/ Kt qu

1.1 1.2 ..... 2.1 2.2 2.3 ....... 1.1.1 1.1.2 ..... 1.2.1 1.2.2 1.2.3 ...... 2.1.1 .... 2.2.1 2.2.2 ...... 2.3.1 .....

Cc hot ng/ni dung nghin cu

ix)

Cc cu hi chnh phc v cho vic xy dng khung logic cc cp Vn chnh l g m nghin cu cn gii quyt? M t mc ch Nghin cu s ng gp mc no cho gii php ? Xc nh cc ch tiu Lm th no o lng mc ng gp ca nghin cu? Xc nh phng tin/phng php kim tra/thm nh. iu kin g l cn thit t c mc ch v nguy c ca n l g? Xc nh cc gi nh quan trng nh hng v tc ng trc tip v chnh ca nghin cu s l g? Xc nh cc mc tiu Nhng iu ny s gip gii quyt vn mc no? - Xc nh cc ch tiu

Mc ch tng th -

Mc tiu -

45

Cc nh hng v tc ng c o lng nh th no? Xc nh phng tin kim tra Cc iu kin cn thit khc l g nghin cu ng gp vo mc ch v cc nguy c ca n? Cc kt qu nghin cu c p dng trong thc tin nh th no? Xc nh cc gi nh Nghin cu s to ra sn phm g? Xc nh cc u ra v m t cc ch tiu. Cc kt qu c o lng nh th no? Xc nh cc phng tin kim tra. Cc iu kin cn thit cc u ra gii quyt c mc tiu v nguy c ca n l g? Xc nh cc gi nh Ci g ang c lm? Cc g, lm nh th no, phng tin, thit b no cn c? Nhu cu ti chnh? Cc iu kin no l cn thit cc hat ng to ra c cc kt qu u ra v nguy c, ri ro ca n l g?

u ra -

Cc hot ng/ni dung nghin cu -

Tham kho khung logic ca mt s xut nghin cu: Hng dn tm tt khung logic nghin cu, d n ca C quan hp tc v pht trin Thy S cng nghin cu Qun l rng u ngun da vo cng ng

2. Tin trnh logic pht trin gii php/phng php nghin cu c th v xc nh ngun lc nghin cu
y l mt tin trnh logic, xut pht t tng/ch nghin cu pht hin trn c s phn tch vn v tng quan vn nghin cu, cng vi chn la phng php lun nghin cu thch hp, t y xc nh cc cu phn quan trng trong nghin cu l: i) Mc ch, mc tiu nghin cu, ii) Kt qu u ra ca nghin cu, iii) Hat ng/Ni dung nghin cu, v iv) Gi nh nghin cu cn thit. Tt c th hin trong mt khung logic nghin cu trnh by phn trn.

46

T y cn tip tc xc nh cc cu phn chi tit ca xut nghin cu l i) ii) Phng php/gii php nghin cu c th cho tng ni dung/hat ng nghin cu Cc ngun lc cn thit cho tng hot ng/ni dung nghin cu v tng ng/ph hp vi phng php nghin cu.

Tin trnh logic ny c biu din trong s 3.1

Ch , ti Tng quan vn Phng php lun Mong i, khm ph mi Cng c vn nghin cu nh hng nghin cu

Mc ch. mc tiu , kt qu nghin cu

t c iu g: Tri thc, phng php, sn phm?

Ni dung nghin cu (Hot ng nghin cu)

Lm g t mc tiu?

Phng php nghin cu c th

Lm nh th no thc hin ni dung?

Ngun lc nghin cu Cc gi nh quan trng theo cp

Cc u vo cho nghin cu iu kin cn thit?

S 3.1: Tin trnh logic pht trin gii php nghin cu

47

2.1. Chn la, thit lp phng php nghin cu c th

Phng php nghin cu c th l gii php, tip cn nghin cu, cng c nghin cu, thc nghim thc hin ni dung nghin cu v gip cho nghin cu t c kt qu v mc tiu. Phng php nghin cu khoa hc bao gm vic kim nghim mt gi thuyt thng qua th nghim hoc tin hnh kho st, iu tra, nh gi. Cc thit k th nghim thng theo cn c b tr bo m c s liu cn thit, tin cy v c th x l thng k hoc cc cng c nh gi kim nh gi thuyt Cn ch ra phng php thu thp s liu c th, phng php kim tra, kho st, cng c thng k, v tt c cn c trong mt khung logic c th. Phng php nghin cu bao gm mt s nhm chnh sau y: i) Phng php nghin cu thc tin, thc nghim: Phng php quan st khoa hc: L mt hot ng c t chc, mc ch, k hoch v c phng tin tm cc du hiu c trng hay quy lut vn ng ca i tng nghin cu. V d: Quan st c tnh sinh hc ca ng vt rng, ca su bnh hi, ... i vi phng php ny cn tin hnh o Lp k hoch thi gian thch hp quan st c i tng, o Xc nh cc phng tin, cng c thch hp. o Tng hp v khi qut quy lut Phng php iu tra t nhin v x hi: L phng php kho st mt nhm i tng trn mt din rng nhm pht hin quy lut, nhng c im nh tnh v nh lng ca i tng nghin cu. V d: iu tra quy lut phn b, cu trc rng; quan h sinh thi loi; iu tra v cc nhn t nh hng n pht trin kinh t x hi, ... i vi phong php ny cn tin hnh xc nh: o S mu thu thp cn thit o Chn la phng php iu tra o Thit k mu biu iu tra o Phng php x l s liu, c lng cho tng th v s trung bnh, bin ng, phn b, quan h, ..... Phng php thc nghim: T chc cc th nghim trn ng rung, trong rng hoc trong phng th nghim. Vic t chc th nghim cn c thit k c th c th nh gi c kt qu. V d: Th nghim

48

trng rng vi cc mt khc nhau nh gi sn lng, th nghim cc phng php nhn ging, th nghim ging mi, ... i vi phng php ny cn tin hnh: o Thit k th nghim o B tr th nghim vi ln lp li thch hp x l thng k o Thu thp s liu theo nh k o X l s liu v phn tch kt qu Phng php phn tch, tng kt kinh nghim: Trn c s tng kt cc kinh nghim mt cch c h thng, khch quan cc kt qu nghin cu, cc tri thc c v mt vn no , a ra khuyn co nhn rng trn hin trng hay t chc chia s cc hi tho. i vi phng php ny cn tin hnh: o Tng hp d liu, ti liu o H thng cc ti liu theo ch o Thm nh tnh xc thc v tin cy ca cc ti liu o Phn tch, nh gi, phn bin o Tng hp cc vn pht hin ii) Phng php nghin cu l thuyt: Bt u bng vic phn tch, phn loi cc ti liu tm ra cu trc l thuyt, cc xu hng pht trin; t tng hp xy dng mt h thng khi nim, phm tr mi. iii) Phng php chuyn gia: L phng php s dng tr tu ca mt i ng chuyn gia trong chuyn ngnh nghin cu xem xt nhn nh mt vn no . Phng php ny gip cho vic pht huy tr tu tp th, tuy nhin i khi n ph thuc vo ch quan, kinh nghim, nh kin ca chuyn gia nn km khch quan. Cc t chc thng thng l hi tho c s tham gia hoc lm vic nhm. iv) Phng php m hnh ho, m phng ton hc cc quy lut t nhin v x hi: Cc tri thc c th c khi qut thnh cc quy trnh, m hnh iu khin to ra sn phm mi Trn c s d liu u vo t iu tra, th nghim, thng k ton hc c p dng t c cc kt qu: i) So snh nh gi cc kt qu nghin cu, ii) Pht hin quy lut theo mt dng hm ton hc, iii) M phng, khi qut ho thnh cc m hnh ton phc v d bo, iu khin cc quy lut t nhin v x hi

49

M hnh ton c th biu din bng mt hm tuyn tnh hoc phi tuyn tinh nhiu bin tc ng n mt bin ph thuc: y = f(x1, x2, x3, x4, .... xn). V d y: sinh trng ca cy rng, cc xi l cc bin s sinh thi, tc ng ca con ngi, .... t y c th d bo sinh trng y qua cc bin xi hoc thay i xi t c gi tr y mong mun trong qun l rng. v) Phong php nghin cu c s tham gia (PR - Participatory Research): i vi pht trin nng thn, qun l ti nguyn thin nhin da vo cng ng, khi m nhng nghin cu hn lm vi nghin cu t nh nghin cu tr nn kh p dng v chuyn giao vo thc t, ngi ta buc phi suy ngh n nhng nghin cu phc v cho nhu cu ch thc ca nng dn, hoc gii quyt cc vn m nng h ang gp phi. Trong ngi nng dn tham gia vo tin trnh nghin cu vi nh khoa hc. y l mt phng php nghin cu ha hn thnh cng cho nhiu vn nghin cu ng dng trong qun l ti nguyn da vo cng ng. Cc cng c c th p dng i vi nghin cu c s tham gia: nh gi nng thn c s tham gia PRA T chc th nghim cng nng dn (PTD) (Tham kho ti liu PTD) ng thi ng ng cc phng php phn tch d liu thng k kt lun.

Geever and McNeill (1997) ch ra rng s rt hu ch nu s dng 3 cu hi: "how?", "when?", v "why?" khi trnh by phng php nghin cu. tr li cu hi how s cung cp chi tit cc g s din ra khi d n bt u v n kt thc, tr li cu hi when l trnh by phng php trong mt chui logic cc hot ng trong mt khung thi gian; v tr li cu hi why tc l cn chng minh ti sao li la chn phng php , c bit nu l phng php mi, cha ph bin. Ngoi ra trong mt s trng hp cng cn tr li cu hi where ch ra ni chn thc hin phng php Trong xc nh phng php nghin cu, mt ni dung/hot ng nghin cu c th ch s dng mt phng php nghin cu hoc s dng nhiu phng php nghin cu hoc s dng phi hp cc phng php nghin cu. Cc phng php nghin cu ni trn c tnh c lp tng i ng thi c mi quan h vi nhau khi p dng, mt phng php ny c p dng s l tin p dng phng php khc. V phong php iu tra, th nghim trn ng

50

rung s cung cp d liu, thng tin cho phng php m hnh ho, m phng ton hc pht hin quy lut, so snh, nh gi, h thng ho.
V d: Phng php nghin cu ca ti: Xy dng m hnh qun l rng da vo cng ng (trch) Phng php h thng ho tin trnh pht trin m hnh qun l rng cng ng v xy dng cc ti liu hng dn: Kim nghim cc phng php trn hin trng trong sut thi gian nghin cu 02 nm cng vi cc bn tham gia v ngi dn T chc hi tho ly kin phn hi Tng hp thnh cc chu trnh, n gin ho, c th ho c th vn dng thun li trong thc t vi ngi dn.

Bo Huy v cng s (2004)

Trong nghin cu, c t nhin v x hi, hu ht cn ng dng thng k v tin hc b tr th nghim, kho st v phn tch d liu. C nh vy th mi cho thy nghin cu bo m khch quan v kt qu l tin cy vi mc sai s cho php. Trc y nhiu nghin cu lin quan n cc nhn t x hi, nhiu nh nghin cu cho rng khng th p dng thng k, ngay c cc nghin cu v sinh thi, thc vt hc, ... u cng c quan im nh vy; v t cc m t kt qu i khi ch l hin tng, khng pht hin c quy lut. Tuy nhin trong giai on gn y, phng php thng k pht trin cho hu ht cc lnh vc x hi, sinh hc, mi trng, nng lm nghip, y t, kinh t, ... . T y n gip cho nh nghin cu pht trin cng c nghin cu ngay t bc chun b thu thp s liu, bit rng vic thu thp d liu nh th no l hp l v phn tch thng k; v lm th no phn tch khch quan cc s liu c nh tnh v nh lng a ra kt lun. Vic b tr th nghim v x l thng k v p dng tin hc, tham kho: Thng k v Tin hc trong lm nghip

2.2. Xc nh cc ngun lc cn thit cho nghin cu

Sau khi xc nh tt c cc cu phn lin quan nghin cu, cn thit tnh ton n cc ngun lc cho nghin cu, cc ngun lc ny cn c lm r c th theo phng php tip cn ng vi rng mc tiu nghin cu. Cu hi l: Nhn lc, thit b, phng tin v cc ngun lc khc l sn sng gii quyt c vn nghin cu trong thc tin?

51

Yu cu v ngun lc c th bao gm t nht l trong 7 hng mc: Ngun lc con ngi, phng tin, thit b, ngun cung cp, ti chnh, h tr v t chc, v cc ngun lc lin quan khc. Cc hng mc ny cn c xc nh, tnh ton c th khi tho lun chun b xut kinh ph cho d n nghin cu i) Ngun nhn lc, con ngi : S sn sng v ngun nhn lc tin hnh tt c cc kha cnh ca nghin cu l yu t ct li bo m nghin cu thnh cng. iu ny khng ch bao gm c nhn cc nh nghin cu, k thut vin nghin cu, tr l nghin cu; m cn quan trng l cc nhn vin h tr, hnh chnh, k ton v tr l hin trng. Nhng ngi ny l sn sng ti cc thi im theo k hoch nghin cu? H c k nng thch hp cho nghin cu? C hay cha c ch gim st thch hp qun l s tham gia trong nghin cu? ..... Nh vy nh nghin cu cn chun b qun l cc thnh t ngun nhn lc ca nghin cu mt cch thch hp v tha ng. Phng tin : Phng tin cn thit cho nghin cu cn phi ht sc c th. Phng th nghim, hin trng nh th no hon thnh nghin cu? Cc phng tin cn thit l sn sng cc thi im nghin cu thch hp? Thit b : K hoch v chun b v s dng thit b cng c tm quan trng nh l ngun nhn lc v phng tin. Trong trng hp c bit, thit b chuyn ngnh cn phi c, v iu quan trng l ngi nghin cu cn c k nng s dng v bo qun thit b . Nu cn thit phi c o to, v nh vy th ngun kinh ph s u?. Ngun cung cp : Tt c cc nghin cu lin quan n nng lm nghip u yu cu c ngun cung cp cc vt t, thit b, ging, cy con, .... Cn lm r ngun cung cp, cht lng, gi c, thi gian ,.... cho ncc hng mc nghin cu. Ti chnh : Sau khi thm nh, tnh ton nhng g m nghin cu cn nh ngun nhn lc, phng tin, thit b, ngun cung cp, .. trn c s xc nh ngun ti chnh cn c. Yu cu h tr cho nghin cu lun lun c cn bng gia tng ca ngi nghin cu vi ngun ngn sch thc t, do vy iu ny cn c s cn i gia mc tiu nghin cu vi ngun ti chnh ti thiu phi c c th hon thnh nghin cu. H tr v t chc th ch : Mt cch chc chn l nghin cu cn c s h tr ca c quan v ti chnh, thit b, s dng phng tin, ....

ii)

iii)

iv)

v)

vi)

52

v cc c quan, t chc, a phng khc v iu kin lm vic, nghin cu. Lm r iu ny s l thun li cho vic trin khai k hoch nghin cu vii) Quan tm c bit khc : Mt s nghin cu cn c giy php hoc chp thun chnh thc mt s hot ng, do vy cng cn c s h tr v mt php l. V d nh nghin cu bin i gien (Genetically modified organism GMOs) hoc du nhp cn trng iu khin sinh hc, ....

2.3. Khung logic cho gii php k hoch nghin cu

Trn c s khung logic nghin cu xc nh cc cu phn : Mc ch, mc tiu, kt qu, ni dung/hot ng nghin cu ; tip tc xc nh cc phng php nghin cu c th cho tng ni dung nghin cu ; v ng vi tng phng php nghin cu d ton cc ngun lc cn thit (7 loi ngun lc) ; cui cng l a im v thi gian tin hnh, tt c nh trnh by phn trn Khung logic v gii php - k hoch nghin cu cn m t cc hot ng ca d n nghin cu mt cch chi tit, ch ra lm th no mc tiu nghin cu s t c. Vic m t cn c th t v c mi quan h vi nhau ca cc hot ng/ni dung nghin cu Tt c c th hin trong m khung logic gii php k hoch nghin cu. Khung ny s c s dng tin hnh nghin cu trn trong thc t. Bng 3.3 : Khung logic gii php k hoch nghin cu
Ni dung/hat ng nghin cu Phng php nghin cu c th 1.1.2 ..... 2.1.1 .... 2.2.1 Cc ngun lc cn thit a im Thi gian tin hnh

1.1.1 .....

53
V d: Khung logic gii nghin cu ( ti: Qun l rng da vo cng ng) (trch)
Ni dung nghin cu Phng php nghin cu c th Phng vn, s ho kin thc H thng ho theo ch v lp c s d liu kin thc sinh thi a phng bng phn mm Win AKT5.0 Cc ngun lc cn thit a im Thi gian

1.1.1. Th nghim ng dng cng ngh thng tin trong iu tra, m t v h thng ho kin thc sinh thi a phng v qun l rng thng xanh v rng khp

1.2.1 Pht trin k thut lm nghip trn cc trng thi rng da vo cng ng

p dng v pht trin cc cng c PTD theo ch cho tng trng thi rng 10 th nghim theo phng php PTD hai a phng, mi th nghim c lp li 2 - 7 ln

2.1.1. Thit k phng php nh gi ti nguyn n gin, lp k hoch v t chc kinh doanh rng da vo cng ng

M hnh ho cc nhn t iu tra xy dng phng php ng dng v bng biu iu tra rng v lp k hoch kinh doanh n gin

2.2.1. Kim nghim 02 k hoch kinh doanh rng hai cng ng

T chc cho cn b k thut v ngi dn nh gi trn hin trng kim nghim tnh thch ng ca phng php

54

Chng 4: Trnh by xut nghin cu v bo co khoa hc

1

Vit xut nghin cu

Ni dung ca xut nghin cu c th c nhng khc nhau ty theo ngnh nghin cu, c quan ti tr nghin cu yu cu, tuy nhin thng thng chng cn bao gm cc thnh t c bn ging nhau. Nh c ch ra bi Geever and McNeill (1997), hu ht tt c cc xut nghin cu u c cc thnh t c bn sau y: i. ii. iii. iv. v. vi. vii. viii. i) Tm tt Gii thiu Vn nghin cu M t d n nghin cu Ti chnh L lch khoa hc (Curriculum Vitae) Ti liu tham kho Ph lc (Nu c) Tm tt

Tm tt cn cung cp cho ngi c mt cch tm gn cc g s pht hin c t nghin cu ny. Do vy nhng phn quan trng nht cn c trong tm tt. N cn t trang u tin ca xut nghin cu v khng nn qu mt trang. iu ny cn trnh by vi nhng t c tnh thuyt phc, c ng. Tm tt xut nghin cu l trnh by c ng vn cn nghin cu v tm tt v d n nghin cu, li ch m n mang li. N cng cn ch ra yu cu v ti chnh v tp trung vo nng lc ca c quan, ngi nghin cu c th thc hin ti ny. Tm tt xut nghin cu rt quan trng, v nhiu c quan ti tr, thm nh s khng c nhiu thi gian c ton vn bn xut nghin cu ii) Gii thiu Miner and Miner (1998) nhn mnh rng phn ny cn c vit nhm nhn mnh ngha v sc thuyt phc ca tng nghin cu v kh nng gii quyt vn ca ngi nghin cu.

55

Ni dung bao gm : iii) Lm r rng bn l ai M t mc ch ca c quan bn Cung cp cho nh ti tr mc ch v u tin nghin cu Xy dng s tin tng v ch nghin cu nh hng mt cch logic n phn tip theo l vn nghin cu Vn nghin cu

Phn ny trnh by l do m xut nghin cu mun thc hin. Cn trnh by c mi lin h vi phn gii thiu v lin kt vi cc phn sau. N lm cho ngi c nhn thc v hiu r hn ngha ca xut nghin cu v lm th no nghin cu ny gii quyt c vn t ra. Cn vit gn, sc tch, trnh by nhng s kin c bng cc con s thng k lm r nhu cu nghin cu trn c s tng quan vn nghin cu. phn ny cng cn cung cp cc tim nng thc t p ng nhu cu v lm r nghin cu ny nh l mt m hnh hoc cch tip cn hu ch. Trnh by cc u tin gii quyt nhu cu v chng minh rng bn l ngi thch hp nht thc hin iv) M t d n nghin cu M t d n nghin cu s cung cp c s v trng tm ca xut nghin cu nh l cc mc tiu, kt qu, k hoch nghin cu th nghim, lan rng cc kt qu, cc phng tin v thit b cn thit v ti liu tham kho cho nghin cu. Tt c cc cu phn ny s cung cp mt bc tranh tng th xut nghin cu M t d n nghin cu cn lm mt cch r rng, c bit l mc tiu v kt qu nghin cu. Cc mc tiu, kt qu bt buc phi xc thc, c th, thc tin, o lng c v kh thi trong thi gian ca nghin cu. Cc phng php nghin cu cn c xc nh bi mc tiu v kt qu nghin cu v cn c th cch lm t c cc kt qu, mc tiu . Cc phng php cn c m t how (lm nh th no, ci g s din ra), when (k hoch thi gian cho cc hot ng), why (l do s dng mt phng php/cch tip cn c th) v where (phng th nghim, hin trng hoc a phng, ...). Trong phn ny cn to cho ngi c hnh dung c tin trnh m nghin cu s din ra, v ai s lm g, .... Mt tin trnh nh gi thm nh s thnh cng ca mc tiu nghin cu cng cn c trnh by y. y cn trnh by v gii thch khung logic nghin cu v khung logic gii php k hoch nghin cu.

56

v)

Kinh ph

Kinh ph cn c trnh by theo cc hng mc chi tiu chnh, ng thi cho thy s cn thit ca n. Khi chun b phn kinh ph, cn xem li t u n cui xut lm mt danh sch c nhn, thit b, phng tin, vt liu cn thit tin hnh nghin cu. Danh sch ban u ca ngun lc cn thit s cung cp c s cho vic tnh tan cc hng mc chi ph a dng vi) L lch khoa hc (Curriculum Vitae) Trong cc xut nghin cu bao gi cng yu cu nh km l lch khoa hc ca c nhn nghin cu hoc ca tt c thnh vin nghin cu. L lch khoa hc thng c vit theo mu ca c quan ti tr, cung cp kinh ph. L lch khoa hc l rt quan trng trong vic c quan ti tr quyt inh tuyn chn ti, trong ng quan tm l lnh vc ngi nghin cu lm vic c quan h vi vn nghin cu hay khng ?, cc kinh nghim c lin quan n vn ny ? vii) Ti liu tham kho Trnh by ti liu tham kho, trch dn khi vit xut nghin cu. Cch trnh by phi theo ng quy nh, v y th hin tnh khoa hc trong sp xp, h thng thng tin. (Quy nh v sp xp ti liu tham kho chng 2) Phn ny cn cng ch ra rng ngi xut nghin cu tham kho y ti liu lin quan v thch hp. Cn bit rng y l phn chng minh rng xut nghin cu l hp l, c ngha v cc phng php l thch hp t c kt qu.

Cu trc bo co khoa hc

Cu trc bo co khoa hc cng thay i ty theo lnh vc, ngnh nghin cu v quy nh ca c quan ti tr, tuy nhin chng bao gi cng bao gm nhng phn c bn bo m trnh by c ton b kt qu nghin cu. Di y l mt mu ca bo co khoa hc.
i) Mu vit bo co khoa hc

Ba gm trang ngoi v trang trong Mc lc Danh sch nhng ngi thc hin ti Danh mc ch vit tt Danh mc bng biu

57

Danh mc th Danh mc s Danh mc hnh nh Li cm n Chng 1: M u - Gii thiu ti 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. M u, l do, tnh cp thit ca nghin cu Mc tiu nghin cu Gi nh nghin cu i tng, khu vc, phm vi nghin cu

Chng 2: Tng quan vn nghin cu 2.1. Ngoi nc 2.2. Trong nc 2.3 Tho lun Chng 3: c im khu vc nghin cu 3.1. iu kin t nhin 3.2. c im kinh t x hi Chng 4: Ni dung v phng php nghin cu 4.1. Ni dung nghin cu 4.2. Phng php nghin cu 4.2.1. Phng php lun nghin cu 4.2.1. Phng php nghin cu c th 4.2.3. Khung logic nghin cu Chng 5: Kt qu v phn tch tho lun Kt qu nghin cu c trnh by c h thng, logic vi tin trnh nghin cu v kt qu t c. Cn minh ho kt hp a dng vi s , bng, th, hnh,.... Chng 6: Kt lun v kin ngh 6.1. Kt lun (Trnh by tng kt lun c th, tm tt y cc kt qu nghin cu) 6.2. Kin ngh Ti liu tham kho Ph lc

58 ii) inh dng bo co khoa hc

Bo co khoa hc cn c trnh by theo cc quy nh thng nht, mt s im quan trong trong vit trnh by bo co c a ra di y: nh s tiu , chng, mc: S dng ng nht, nhiu nht l 4 cp tiu , mi cp tiu thng nht c ch, m nht khc nhau nh s hnh, bng, phng trnh: S ca hnh, nh, bng biu, th phng trnh phi th hin c s mc ln, v d: Bng 5.2. c im hnh thi ca nm Fusarium oxysporium, thuc mc 5, bng th 2. Bng ngn, hnh nh a ngay sau on vn, bng di a mt trang ring, theo chiu ng hoc ngang Mt s bng c ni dung nhiu khng nht thit phi c c ch nh quy nh. Nu c bng ngang th u bng phi quay vo gy. nh s trang: Trc mc 1 (M u) phi nh s trang bng kiu ch la m thng i, ii, iii, iv, v, vi.. Cc trang phn sau nh s trang lin tc bng kiu s rp 1, 2, 3 nh s trang gia, bn trn mi trang. Phng trnh ton hc: Biu th theo dng cng thc ton hc (S dng Microsoft Equation): V d:
a cd

+ xy (c + d

(5.7)

Cu trch dn: Cu trch dn c t trong ngot kp sau ghi s th t ti liu tham kho trong ngoc vung. Vd: ...rng l vng... [5] (ti liu tham kho c s th t l 5) Phn ph lc: Ph lc c sp xp theo trnh t trnh by ca bo co, nh s ph lc 1, 2, 3.

59

Ti liu tham kho

Ting Vit
1. Chu c (2001): M hnh ton cc h thng sinh thi. Nxb i hc quc gia H Ni. 2. Chu c (2001): M hnh ton trong hch ton kinh t mi trng. Nxb Gio Dc, H Ni. 3. Lu c Hi (2002): C s khoa hc mi trng. Nxb i hc quc gia, H Ni. 4. Bo Huy, cc c vn v cng s (2003): S tay hng dn pht trin cng ngh c s tham gia. Mng li o to LNXH Vit Nam, Helvetas, B NN & PTNT. Nxb NN & PTNT. 5. Bo Huy v cng tc vin (2004): Xy dng m hnh qun l rng v t rng da vo cng ng dn tc thiu s Jrai v Bahnar, tnh Gia Lai. ti nghin cu khoa hc, S Khoa hc cng ngh UBND tnh Gia Lai, 189 trang. 6. Bo Huy (2007): Thng k v tin hc trong lm nghip. Bi ging Cao hc lm nghip, i hc Ty Nguyn 7. Jacques Vernier (1993): Mi trng sinh thi. Nxb Th gii, H Ni. 8. Nguyn c Khin (2001): Mi trng v pht trin. Nxb Khoa hc & K thut, H Ni. 9. Stephen D. Wratten and other (1986): Thc nghim sinh thi hc. Nxb Khoa hc k thut, H Ni 10. Trnh Th Thanh, Lu Lan Hng (2001): Sinh thi hc - Phn thc tp. Nxb i hc quc gia H Ni. 11. Phm Vit Vng (2000): Phng php lun nghin cu khoa hc. Nxb i hc quc gia H Ni. 12. Web site: http://www.socialforestry.org.vn

Ting Anh
13. C.P. Patrick Reid (2000): Handbook for preparing and writing research proposals. University of Anizona, International Union of Forestry Research Organization (IUFRO), Vienna, Austria, 164p. 14. Paul Stapleton (1987): Writing research papers. An easy guide for Non-NativeEnglish Spearkers. Auatralian Center for International Agricultural Research ACIAR, Canberra.