Professional Documents
Culture Documents
5
nh ngha C hc: ..................................................................................................5
i tng nghin cu: ........................................................................................5
Phng php nghin cu.........................................................................................5
Mc ch ca mn hc..............................................................................................5
Ni dung....................................................................................................................5
3.3.3 Cc bc gii.................................................................................................17
4 TRNG TM VT RN...........................................................................................17
4.1 Tm ca h lc khng gian song song.................................................................17
4.2 Trng tm ca vt rn...........................................................................................18
PH LC PHN 1. C IM CC PHN LC LIN KT THNG GP............20
PHN 2. NG HC......................................................................................21
1. NG HC CHT IM........................................................................................21
1.1. Kho st cht im bng phng php vc t...................................................21
1.1.1. Phng trnh chuyn ng...........................................................................21
1.1.2. Vn tc..........................................................................................................21
1.1.3. Gia tc...........................................................................................................22
1.1.4. Du hiu v nhanh dn v chm dn ca chuyn ng..............................22
1.2. Kho st cht im bng phng php ta cc.......................................22
1.2.1. Phng trnh chuyn ng...........................................................................22
1.2.2. Vn tc..........................................................................................................23
1.2.3. Gia tc...........................................................................................................23
1.2.4. Du hiu v nhanh dn v chm dn ca chuyn ng..............................24
1.3. Kho st cht im bng phng php ta t nhin....................................24
1.3.1. Phng trnh chuyn ng...........................................................................24
1.3.2. Vn tc..........................................................................................................25
1.3.3. Gia tc...........................................................................................................25
1.4. Kho st mt s chuyn ng thng gp.........................................................25
1.4.1. Chuyn ng u..........................................................................................25
1.4.2. Chuyn ng bin i u............................................................................26
1.5. Cc loi bi ton trong phn ng hc cht im...............................................26
2. CHUYN NG C BN CA VT RN.............................................................30
2.1 Chuyn ng tnh tin ca vt rn........................................................................30
2.2. Chuyn ng ca vt rn quay quanh mt trc c nh......................................30
2.2.1. Kho st chuyn ng ca vt.....................................................................31
2.2.2. Kho st chuyn ng ca cc im thuc vt............................................32
2.2.3 Biu din vc t mt chuyn ng quay.......................................................33
2.3. Mt s dng truyn ng nh cc chuyn ng c bn.....................................34
2.3.1. Truyn ng bng c cu bnh rng, ai, xch............................................34
2.3.2. Truyn ng bng bnh rng thanh rng..................................................35
PHN 3. NG LC HC..............................................................................50
1. CC KHI NIM V CC NH LUT CA NG LC HC.............................50
1.1. Cc khi nim c bn..........................................................................................50
1.1.1. Cc m hnh vt th......................................................................................50
1.1.2. Lc tc dng ln c h.................................................................................50
1.1.3. H quy chiu qun tnh.................................................................................51
1.2 Cc nh lut c bn ca ng lc hc................................................................52
1.3. Phng trnh vi phn chuyn ng ca cht im.............................................52
1.4. Hai bi ton c bn ca ng lc hc.................................................................53
2. CC NH L TNG QUT CA NG LC HC..............................................53
2.1. Cc c trng hnh hc khi ca c h v vt rn.............................................53
2.1.1 Khi tm ca c h v vt rn.......................................................................53
2.1.2. M men qun tnh ca vt rn......................................................................54
2.2. nh l ng lng...............................................................................................57
2.3. nh l chuyn ng khi tm..............................................................................58
2.4. nh l m men ng lng................................................................................58
2.5. nh l ng nng................................................................................................59
2.5.1. nh l ng nng: ........................................................................................59
2.5.2. p dng.........................................................................................................60
2.6. nh l bo ton c nng.....................................................................................62
2.6.1. Trng lc th Th nng...........................................................................62
2.6.2. nh l bo ton c nng. ............................................................................62
2.6.3. Biu thc tnh th nng ca mt s lc th.................................................63
3. MT S NGUYN L C HC.............................................................................63
3.1. Cc khi nim c bn..........................................................................................63
3.1.1. Di chuyn kh d v s bc t do ca h....................................................63
3.1.2. To suy rng............................................................................................63
3.1.3. Lc suy rng.................................................................................................64
3.1.4. Lin kt l tng...........................................................................................64
3.2. Nguyn l cng o...............................................................................................65
3.2.1. Nguyn l cng o: ......................................................................................65
3.2.2. iu kin cn bng ca c h trong to suy rng .............................66
3.3. Nguyn l d'Alembert...........................................................................................66
3.3.1. Lc qun tnh ca cht im........................................................................66
3.3.2. Nguyn l d'Alembert i vi cht im........................................................66
3.3.3. Nguyn l d'Alembert i vi c h...............................................................67
3.4. Nguyn l d'Alembert-Lagrange..........................................................................67
3.5. Phng trnh Lagrange loi 2..............................................................................68
3.5.1. Vt rn chuyn ng tnh tin.......................................................................68
3.5.2. Vt rn quay quanh mt trc c nh............................................................68
3.5.3. Vt rn chuyn ng song phng.................................................................69
3.5.4. Phng trnh vi phn chuyn ng ca c h Phng trnh Lagrange loi
II........................................................................................................................................70
M U
nh ngha C hc:
C hc l khoa hc nghin cu v chuyn ng v cn bng ca cc vt th.
i tng nghin cu:
Cc h k thut nh my cng trnh xy dng, phng tin giao thng.
nghin cu v tnh ton chuyn ng ca cc h k thut trc ht phi xy dng
m hnh c hc cho cc i tng kho st. Cc m hnh c hc ang c s
dng gm: h cc cht im; h cc vt rn; h cc vt th bin dng; h mi trng
lin tc; cc h hn hp. Trong khun kh ca C hc l thuyt ta ch xt m hnh
vt rn v h cc vt rn phng.
Phng php nghin cu
Phng php suy din
Kt qu
thc
Xy dng cc m hnh c
hc
p dng cc nh lut c hc
Xy dng m hnh ton hc
Kt qu tnh ton
p dng
Gii quyt cc bi ton thc t
So snh
Cha tt
Tt
p dng vo cc bi ton
thit k v cng ngh
Mc ch ca mn hc
Ni dung
Phn 1. Tnh hc - Lc, s cn bng ca vt rn di tc dng ca lc
Phn II. ng hc - Chuyn ng c hc ca vt th v mt hnh hc.
Phn III. ng lc hc - Chuyn ng c hc ca vt th di tc dng ca lc
PHN 1. TNH HC
Tnh hc nghin cu trng thi cn bng ca vt rn di tc dng ca lc. Ni
dung ca phn ny gm cc vn sau:
c hc ta gn h to vo h quy chiu.
F = F x e + Fy e y + F z e z
trong e , e y , e z l cc vct n v trn cc trc to Ox, Oy, Oz v Fx , Fy , Fz
2
2
2
Mdun ca vct lc F = Fx + Fy + Fz
F
Fy
F
, cos( Oz , F ) = z
Hng ca lc F cos( Ox , F ) = x , cos( Oy, F ) =
F
F
F
( F1 , F2 , , F N ) ( 1 , 2 , N )
Hp lc ca h lc - l mt lc R tng ng vi h lc ( F1 , F2 , , F N )
R ( F1 , F2 , , F N )
( F1 , F2 , , F N ) 0
Trong khng gian ngu lc biu din bng vct m men ngu lc m , c
xc nh bng
Trong mt phng ngu lc biu din qua m men i s ngu lc Fd, (+) khi
chiu quay ca ngu lc ngc chiu kim ng h.
ng tc dng ca n
gi c nh phn lc xc nh nh lin kt bn l,
ch c lc tc dng hai u
ta tm c hp lc R ca h lc
N
R = F1 + F2 + + F N = Fk
(1.1)
k =1
Rx = F1x + F2 x + + F Nx = Fkx ;
k =1
N
Ry = F1y + F2 y + + F Ny = Fky ;
k =1
N
Rz = F1z + F2 z + + F Nz = Fkz
k =1
(1.2)
Ry
R
R
R = R x2 + Ry2 + R z2 ; cos( Ox , R) = x , cos( Oy, R) =
, cos( Oz , R) = z
R
R
R
nh l 1.1.1. Hp lc ca h lc ng quy c biu din bng vct chnh ca h
lc t ti im ng qui
1.4.2. Cc php bin i ngu lc
nh l 1.1.2. Hai ngu lc cng nm trong mt mt phng c cng chiu quay v
cng tr s m men (tc cng m men i s) th tng ng nhau
nh l 1.1.3. Tc dng ca ngu lc khng i khi di n nhng mt phng //
nh l 1.1.4. Hai ngu lc c cng vct m men th tng ng nhau
Tc dng ca ngu lc c c trng hon ton bng vct m men ngu
lc (m men i s ngu lc trong trng hp phng)
nh l 1.1.5. Hp cc ngu lc c mt ngu lc c vct bng tng cc vct
mmen cc ngu lc cho
N
m = mk
(1.3)
k =1
m = mk
k =1
2. H LC KHNG GIAN
R = F1 + F2 + + F N = Fk
(1.4)
k =1
k =1
k =1
R z = F1z + F2 z + + F Nz = Fkz
(1.5)
k =1
Ry
R
R
R = Rx2 + Ry 2 + Rz 2 , cos( Ox , R) = x , cos( Oy, R) =
, cos( Oz , R) = z .
R
R
R
2.1.2 Mmen chnh ca h lc khng gian i vi mt im
r = OA im t lc vi vec t lc F (h8-2)
mO ( F ) = r F
(1.6)
m ( F ) = mO ( F ) = F d
Khi F // v ct trc th m (F ) = 0
(1.7)
m ( F ) = hch [mO ( F )]
(1.8)
mOx ( F ) = m X ( F ) = yF z zFy
mO ( F ) = mOy ( F ) = mY ( F ) = zF x xF z
(1.9)
m ( F ) = m ( F ) = xF yF
Z
y
x
Oz
mO = mO ( F1 ) + mO ( F2 ) + + mO ( F N ) = mO ( Fk )
(1.10)
k =1
m
=
m
(
F
)
=
m
(
F
X
k)
Ox Ox k
k =1
k =1
N
N
mO = mOy = mOy ( Fk ) = mY ( Fk )
k =1
k =1
N
N
m = m ( F ) = m ( F )
Oz
k
Z
k
Oz
k =1
k =1
(1.11)
Nhn xt
mO = mk
(1.12)
k =1
mO1 = mO + mO1 ( RO )
(1.13)
nh l 1.2.1. Lc F t ti A tng ng vi mt lc F = F t ti O v mt
(1.14)
F = F v m = mO (F )
F1 = F1 v ngu lc m1 = mO ( F1 ) ,
F2 = F2 v ngu lc m 2 = mO ( F2 ) ,
... F N = F N v ngu lc m N = mO ( F N )
Nh vy thu gn h lc ( F1 , F2 , , F N ) v tm O ta c h lc ng quy
RO = Fk = Fk = R
k =1
(1.15)
k =1
m = m1 + m 2 + + m N = mO ( F1 ) + mO ( F2 ) + + mO ( F N )
N
m = m O ( Fk ) = m O
(1.16)
k =1
theo(1.10)
R
=
Fk = 0
k =1
( F1 , F2 , , Fn ) 0
N
mO = mO ( Fk ) = 0
k =1
Chng minh:
(1.17)
Fkx = 0,
Fky = 0,
m x ( Fk ) = 0,
m y ( Fk ) = 0,
m z ( Fk ) = 0,
k =1
N
k =1
k =1
N
k =1
k =1
N
kz
= 0,
(1.18)
k =1
F
k =1
kx
= 0,
F
k =1
m x ( Fk ) = 0,
k =1
F
k =1
kz
= 0,
(1.18a)
m y ( Fk ) = 0,
N
k =1
m
k =1
( Fk ) = 0,
(1.18b)
m x ( Fk ) = 0,
N
k =1
= 0,
ky
m y ( Fk ) = 0,
N
k =1
F
k =1
kz
= 0,
(1.18c)
( F1 , F2 , , F N ) 0 Fkx = 0, Fky = 0, mO ( Fk ) = 0
+
(1.18d)
( F1 , F2 , , F N ) 0 Fkx = 0, m A ( Fk ) = 0, m B ( Fk ) = 0
+
(1.18e)
( F1 , F2 , , F N ) 0 m A ( Fk ) = 0, m B ( Fk ) = 0, mC ( Fk ) = 0 (1.18f)
+
3 CC BI TON C BN CA TNH HC VT RN
Bc 1. Gii phng lin kt, thay lin kt bng cc phn lc lin kt tng ng
+
m A ( F ) = m A ( N B ) + M lat M giu
m A ( N B ) 0 M lat M giu
Bc 1. Gii phng lin kt, thay lin kt bng cc phn lc lin kt tng ng
+
3.3.3 Cc bc gii
Bc 1. Gii phng lin kt, thay lin kt bng cc phn lc lin kt tng ng
Ngoi cc lc hot ng v phn lc lin kt nh ni hai bi ton trc,
Cc iu kin do ma st
4 TRNG TM VT RN
Cho h lc // bt k ( F1 , F2 , , F N ) vi
R = Fk 0
k =1
rC =
F r
k =1
N
k k
F
k =1
(1.19)
(1.20)
4.2 Trng tm ca vt rn
nh ngha. Khi vt rn gn tri t, trng tm ca vt rn l tm ca h trng lc
ca cc phn t to thnh vt rn
Cng thc xc nh trng tm ca vt rn
Chia vt rn thnh N cc phn t nh, phn t th k ti im Ak c trng lng
rC =
P r
k =1
N
k k
(1.21)
k =1
P = lim Pk = lim Pk rk = r dP
k =1
k =1
(1.22)
1
1
1
1
rC = r dP , x C = xdP , yC = ydP , z C = zdP
PV
PV
PV
PV
(1.23)
1
1
1
1
rC = r dV , x C = xdV , yC = ydV , z C = zdV
VV
VV
VV
VV
(1.24)
1
1
1
1
rC = r dS x C = xdS , yC = ydS , z C = zdS
SS
SS
SS
SS
(1.25)
1
1
1
1
rC = r dS x C = xds , yC = yds , z C = zds
SV
LL
SL
SL
(1.26)
Trng tm ca hnh bnh hnh, ch nht, hnh vung, khi hp, khi hp ch
nht, khi hp lp phng ng cht l tm ca chng
xC =
Pk x k
k =1
N
P
k =1
, yC =
Pk yk
k =1
N
P
k =1
, zC =
P z
k =1
N
P
k =1
(1.27)
Biu din
c im phn lc
Thng gc vi mt ta,
mt tip xc, hng vo
vt kho st - phn lc
php
NB
N1
NA
Dy
(mm v
khng co
dn)
Thanh
(ch chu
ko hay
nn)
T1
T2
SA
S
Bn l
(trn
nhn)
SB
Lc t ti bn l chia ra
hai thnh phn - phn lc
bn l
YO
XO
Ngm
Z
MZ
YA
MA
A
a)
a)
c)
Y
X
d)
Z
Y
Y
X
b)
M
c)
MY
X
MX
MY
Y
X
MX
X
Yo
a)
d) X
Gi di
ng (c
con ln)
Gi c
nh
c)
b)
Y
trc di
XB
MX
b) B
tr ngn
MY
MB
XA
a)
Ci ( tr
ngn c
mt chn
YB
Xo
b)
c)
No
Cn tr di chuyn thng
gc vi trc. Phng (a,b):
nh phn lc ta. Khng
gian (c,d): 2 phn lc
Cn tr di chuyn thng
gc v dc trc. Phng
(a,b): 2 phn lc.
Khng gian (c,d): 3 phn
lc
Cn tr di chuyn thng
gc v quay. Phng (a,b):
1 phn lc v 1 ngu
phn lc.
Khng gian (c,d): 2 phn
lc v 2 ngu phn lc
Cn tr di chuyn thng
theo 2 phng.
Phng (a,b): 2 phn lc
Khng gian(c): 3 phn lc
Cn tr di chuyn theo
phng thng vi mt
nn. 1 phn lc.
PHN 2. NG HC
1. NG HC CHT IM
r = OM
l vec t xc nh v tr ca M v h QCA, gi l vc t nh v
gian:
r = r (t )
(2.1)
r
vtb =
t
c gi l vn tc trung bnh ca cht im trong khong thi gian t
Vn tc ca cht im ti thi im t c xc nh nh sau
r dr
v(t ) = lim vtb = lim
=
= r (t )
M M
t 0 t
dt
(2.2)
v v . Trong khong thi gian t vn tc bin i i mt lng v = v v . i
lng
v v v
atb =
=
t
t
c gi l gia tc trung bnh ca cht im trong khong thi gian t
Gia tc ca cht im ti thi im t c xc nh nh sau
v dv d 2 r
a(t ) = lim atb = lim
=
=
= r (t )
M M
t 0 t
dt dt 2
(2.3)
(2.4a)
(2.4b)
(2.5)
r (t ) = x (t )i + y(t ) j + z(t )k
trogn i , j , k l cc vc t n v trn cc trc to
(2.6)
1.2.2. Vn tc
Thay (2.6) vo (2.2) ta c
dr
d
dx
di dy
dj dz
dk
v(t ) =
=
( x(t )i + y(t ) j + z (t )k ) =
i +x
+
j+y +
k+z
dt dt
dt
dt dt
dt dt
dt
di
dj
dk
= 0,
= 0,
=0
dt
dt
dt
dx dy dz
i+
j+
k
nn v(t ) = v x i + v y j + v z k =
dt
dt
dt
nhng v
v v x =
dx
dy
dz
= x , v y =
= y , v z =
= z
dt
dt
dt
v = v = v x2 + v y2 + v z2 = x 2 + y 2 + z 2
(2.7)
(2.8)
(2.9)
(2.10)
v
v
vy
cos( Ox , v) = x , cos( Oy, v) =
, cos( Oz , v) = z
v
v
v
1.2.3. Gia tc
Thay (2.8) vo (2.3), ch n (2.7) ta c
d 2x d 2y d2z
a(t ) = a x i + a y j + a z k = 2 i + 2 j + 2 k
dt
dt
dt
v a x =
d2x
d 2y
d2z
,
,
=
x
a
=
=
y
a
=
= z
y
z
dt 2
dt 2
dt 2
2 + z 2
a = a = a x2 + a y2 + a z2 = x 2 + y
a
a
ay
cos( Ox , a) = x , cos( Oy, a) =
, cos( Oz , a) = z
a
a
a
(2.11)
(2.12)
(2.13)
(2.14a)
(2.14b)
V d (1-1)- (H1-5), Cho c cu tay quay con trt A=AB=l. Tay quay OA quay u
quanh trc O theo lut = 0 t , trong 0 = const. Lp phng trnh chuyn ng
ca trung im thanh truyn AB (h1-5)
Gii.
Chn h to cc
Vn tc ca im I
vx =
dx
3
dy 1
= 0 l sin 0 t , v y =
= 0 l cos 0 t
dt
2
dt 2
v = x 2 + y 2 =
l0
9 sin 2 0 t + cos 2 0 t
2
v
3 sin 0 t
cos( Ox , v) = x =
v
9 sin 2 0 t + cos 2 0 t
vy
cos( Oy, v) =
=
v
cos 0 t
9 sin 2 0 t + cos 2 0 t
Thng s nh v:
Xt chuyn ng ca im M dc theo qu o C. Chn im O c nh trn
(2.15)
dr dr ds ds
v(t ) =
=
=
t0
(2.16)
dt ds dt dt
ds
dt
(2.17)
1.3.3. Gia tc
T (2.3) v (2.16) v s dng cng thc
dt 0 n 0
=
ds
d 2 r dv d 2 s ds dt 0 ds d 2 s v 2
=
t0 +
=
t0 +
n0
ta c a(t ) = 2 =
(2.18)
dt dt 2
dt ds dt
dt
dt
dt
2
2
at
d 2s v2
2 + , tg =
an
dt
(2.19)
dv
v2
= 0, a n =
, a = an
dt
(2.20)
(2.21)
Tm vn tc v gia tc
Khi dng PP to cc p dng cc cng thc:
vx =
dx
dy
dz
= x , v y =
= y , v z =
= z ; v = v = v x2 + v y2 + v z2 = x 2 + y 2 + z 2
dt
dt
dt
ax =
d2x
d 2y
d2z
2 + z 2
,
,
=
x
a
=
=
y
a
=
= z a = a = a x2 + a y2 + a z2 = x 2 + y
y
z
2
2
2
dt
dt
dt
dt
2
2
at
d 2s v2
2 + , tg =
an
dt
2
Tm bn knh cong ca qu o. Dng cng thc a n = v / , Nu to
dv
v2
2
2 + z 2 ; an = a 2 at2 =
; a = x + y
dt
Cc v d
Dng bi ton 1.
V d 1. Cho ptr chuyn ng
x = 8t 4t 2
y = 6t 3t 2
x, y c v (m), t - (s)
3
x
4
vy qu o l ng thng
Bc 3. Tm vn tc v gia tc
Vn tc v x = x = 8(1 t ), v y = y = 6(1 t )
v = v x2 + v y2 = 64(1 t ) 2 + 36(1 t ) 2 = 10(1 t ) m s
= 6
Gia tc a x = x = 8, a y = y
a = a x2 + a y2 = 64 + 36 = 10 m s 2
Bc 4. Tnh cht nhanh (chm) dn ca chuyn ng
1
AB cos = 3l cos;
2
y = MN =
1
AB sin = l sin
2
y = l sin kt
Bc 3 tm qu o
T bc 2 ta c
cos kt =
x
y
; sin kt =
3l
l
1 = sin 2 kt + cos 2 kt =
x 2 y2
+
9l 2 l 2
Qu o l ng elip, c cc bn trc l 3l v l
Bc 4. Vn tc v gia tc
v x = x = 3lk sin kt; v y = y = lk cos kt; v = v x2 + v y2 = lk 9 sin 2 kt + cos 2 kt
Vc t v tip tuyn vi qu o
= lk 2 sin kt = k 2 y;
a x = x = 3lk 2 cos kt = k 2 x; a y = y
a = a x2 + a y2 = k 2 x 2 + y 2
x
v0
y=g
x2
2v02
vy qu o l ng Parabon i qua gc to
Bc 3. Vn tc, gia tc v x = x = v0 ; v y = y = gt; v = v02 + g 2 t 2
Vy ti t=0 v=v0 sau tng lin tc theo thi gian
= g; a = g = const
a x = x = 0; a y = y
im chuyn ng vi gia tc khng i v // vi trc Oy.
Bc 4. Gia tc tip, gia tc php v bn kinh cong
g 2t
dv
- at = dt =
v02 + g 2 t 2
2
2
2 2
Ta c v = v0 + g t
g 2t
v
t=
1
v 2 v02
g
g
v 2 v02
v
v 2 v02
v
an = a a = g g
=g 0
2
v
v
2
2
t
v2
v2
v3
=
an gv 0
Nhn xt ti t = 0, v = v0
min =
v02
. sau tng theo v, khi v th
g
2. CHUYN NG C BN CA VT RN
rB = rA + AB
(2.22)
drB drA
=
hay v A = v B
dt
dt
d 2 rB d 2 rA
hay a A = a B
=
2
2
dt
dt
(2.23)
(2.24)
Phng trnh chuyn ng: Khi vt chuyn ng gc thay i theo thi gian
= (t )
(2.25)
Vn tc gc ca vt
=
d
= (t )
dt
(2.26)
Gia tc gc
=
d d 2
(t )
=
=
dt dt 2
(2.27)
(2.28)
(2.29)
(2.30)
(2.31)
(2.32)
Vn tc ca im
Theo (2.16) ta c
ds
d
v(t ) =
t0 = R
t 0 = Rt 0
dt
dt
(2.33)
Gia tc cc im
Theo (2.18-19) ch n (2.32-33) ta c
Gia tc tip
at (t ) =
d 2s
d 2
=
R
= R = R
dt 2
dt 2
(2.34)
Gia tc php
a n (t ) =
v 2 R 2 2
=
= R 2
R
R
(2.35)
chiu hng t im M vo tm I
(2.36)
at
= 2
an
(2.37)
2 + 4
Vc t vn tc gc v vc t gia tc gc
= k
(2.39)
Vc t ca vn tc im v gia tc im
Ta c cc cng thc
v = r
at = r
an = v
a = r + v
(2.40)
(2.41)
Chng minh: r = O1 M = O1 I + IM = O1 I + R
r = (O1 I + R) = R
(2.42)
C cu bnh rng
r1
1
O1
2
O2
r2
r1 O1 O
2
1
r2
1
r
z
= 2 = 2
2
r2
z1
(2.43)
r1
O1
O2
r1
r2
1
O1
O2
r2
1
r
= 2
2
r2
(2.44)
v
T s truyn ng l
i=
v
=R
(2.45)
v1
cn
v
A
O
.C
cam
b) Bi ton truyn ng
Tm , dng =
d
n
d d 2
= (t ) , =
(t )
=
=
(n- s vng quay), =
dt
30
dt dt 2
v
a
, at = R = t , hay an = R 2 =
R
R
an
R
v(t ) = Rt 0 , at (t ) = R , a n (t ) = R 2
a = at2 + an2 = R 2 + 4 , tg =
at
= 2
an
1
r
z
v
= 2 = 2 , i= =R
2
r1
z1
3. TNG HP CHUYN NG IM
z1
O
(B)
y1
O1
x1
(A)
chiu A, k hiu va .
d
va = (O1 M )( A )
dt
(2.46)
vr
d
vr =
(OM ) ( B )
dt
(2.47)
im M. Vn tc theo ca M, k hiu l ve , l vn tc ca im M*
d
ve =
(O1 M ) ( A )
dt
(2.48)
v a = vr + v e
(2.49)
Chng minh
Gi i , j , k l cc vc t n v ca h trc Oxyz (gn vi h quy chiu B), x, y, z l
to ca im M trong h to Oxyz. T (2.1) ta c
d
d
d
d
va = (O1 M )( A ) = (O1O + OM )( A ) = (O1O )( A ) + (OM )( A )
dt
dt
dt
dt
d
di
dj
dk dx dy dz
= v0 + ( xi + yj + zk ) = v0 + x
+y +z
+
i+
j+
k
dt
dt
dt
dt dt
dt
dt
T (2.46) ch
dk
di
dj
=0,
= =
dt
dt
dt
B B
B
ta c
(2.50)
(2.51)
d
d
vr = (OM ) ( B ) = ( xi + yj + zk ) B
dt
dt
dk
di
dj
+ dx i + dy j + dz k = dx i + dy j + dz k
= x + y + z
dt
dt
dt
dt
dt
dt
dt B
dt B
B dt
(2.52)
=
=
= 0
dt B dt B dt B
(2.53)
ta c
d
d
d
ve = (O1 M ) ( A ) = (O1O + OM ) ( A ) = v0 + ( x i + y j + z k )( A )
dt
dt
dt
di
dj
dk
= v0 + x
+ y
+ z
dt
dt
dt
ti mi thi im x=x*, y=y*, z=z* , ta nhn c va = vr + ve
(2.54)
3.3. nh l hp gia tc
nh ngha: Gia tc tuyt i ca im M l gia tc ca n c tnh trong h quy
chiu A, k hiu aa .
d
aa =
( va ) ( A )
dt
(2.55)
d
ar =
( vr ) ( A )
dt
(2.56)
k hiu l ae
d
ae =
( ve ) ( A )
dt
(2.57)
a a = ar + a e + a c
(2.58)
Chng minh
Thay (2.50) vo (2.55) ta c
d
d
di
dj
dk dx dy dz
aa =
( va ) ( A ) =
v0 + x
+y +z
+
i+
j+
k
dt
dt
dt
dt
dt dt
dt
dt ( A )
d 2i
d2 j
d 2k d 2 x d 2 y d 2 z
= a0 + x 2 + y 2 + z 2 + 2 i + 2 j + 2 k
dt
dt
dt
dt
dt
dt
dx di dy dj dz dk
+ 2
+
+
dt dt dt dt dt dt
(2.59)
d
d dx dy dz
d2x d2y d2z
a r = ( vr ) ( B ) =
i+
j+
k =
i + 2 j+ 2 k
dt
dt dt
dt
dt ( B ) dt 2
dt
dt
Thay (2.54) vo (2.57) ch (2.53), ta c
2
2
2
d
di
dj
dk
d i
d j
d k
ae =
v0 + x
+y
+z
= a0 + x
+y
+z
dt
dt
dt
dt ( A )
dt 2
dt 2
dt 2
(2.60)
(2.61)
aa = ar + ae + ac
trong gia tc Crlio c dng
dx di dy dj dz dk
a c = 2
+
+
dt dt dt dt dt dt
di dj dk
=
=
= 0 th ac = 0 v aa = ar + ae
dt dt dt
(2.62)
(2.63)
d i dj d k
= e i ;
= e j ;
= e k
dt
dt
dt
thay vo (2.62) nhn c
dx di dy dj dz dk
dx dy dz
= 2
a c = 2
+
+
i+
j+
k = 2e vr
e
dt dt dt dt dt dt
dt
dt
dt
(2.64)
(2.65)
chuyn ng theo: dng chuyn ng (tnh tin, song phng, quay quanh
mt trc c inh). Cn xc nh trc quay tc thi v theo
b) Gii
+
Tm v, dng va = vr + ve
4. TNG HP CHUYN NG VT RN
S
y0
O1
x0
x1
V tr ca hnh phng xc nh bi
v tr ca n i vi h Oxy qua gc nh v
v tr ca h ng Oxy i vi h c nh O1x1y1
(2.66)
yM
y0
O
O1
xM
x0
Cc thng s nh v ca im M l to xM yM
x1
x
x M = x 0 + R cos
y M = y 0 + R sin
(2.66)
y M (t ) = y 0 (t ) + R sin (t )
(2.67)
c) Vn tc cc im
v Mx (t ) = M = x 0 (t ) R sin (t ) = x 0 (t ) R sin (t )
dt
vM
v (t ) = dy M = y (t ) + R cos (t ) = y (t ) + R cos (t )
0
0
My
dt
(2.68)
vMO
y1
O1
x1
Vy t (2.4) ta c
v M = vO + v MO
(2.69)
th im c gi l tm vn tc tc thi P
nh l 2.4.3: Ti thi im vn tc gc 0 tn ti duy nht mt tm vn tc tc
thi.
v M = v P + v MP = v MP
(2.70)
M
P=P*
v M = vO + v MO = vO
trng hp ny hnh phng chuyn ng tnh tin tc thi. ta c nh l
nh l 2.4.5. Ti thi im khng tn ti tm tc thi vn tc th mi im thuc hnh
phng c vn tc bng nhau.
Xc nh tm vn tc tc thi
vA
vA
PA
vB = PB = vA
PB
PA
vA
P
vA
Phng vB
vi ng thng ni 2 im u ca cc vc t vn tc vA v vB .
=
vA vB
AB
nu vA v vB cng chiu
vA + vB
AB
nu vA v vB ngc chiu
vA
A
P
vA
vB
vB
B
P
Trng hp 4: Hnh phng ln khng trt trn mt ng cong phng c nh, th
tm vn tc tc thi l im tip xc gia hnh phng v ng
Gia tc cc im
a (t ) =
Mx
aM
a (t ) =
My
d2xM
= x 0 (t ) R sin (t ) R 2 cos (t )
2
dt
d 2 yM
0 (t ) + R cos (t ) R 2 sin (t )
=y
2
dt
(2.71)
to c nh.
Thnh phn th 2 l hnh chiu ln cc trc to c nh ca gia tc php ca
O1
aO
a
aM tMO
M
aMO
anMO
aO
O
x1
a M = aO + a n MO + atMO , a MO = an MO + atMO
ng l 2.4.6. Gia tc ca im M thuc hnh phng bng tng hnh hc ca gia tc
im gc O v gia tc ca n khi hnh phng quay quanh gc O.
Tm gia tc tc thi
Xc nh tm gia tc tc thi
AQ =
2 ,
2
+ 4
a( a)
O
O1
r( r)
x
e( e)
x1
d a d r d e
=
+
vy a = r + e
dt
dt
dt
Khi PO =
PO =
v0
e
=
O1O < O1O
a r + e
e
e
PO
O1O =
(O1 P + PO )
= e
r + e
r + e
PO1
r
Khi PO =
PO =
v0
e
=
O1O > O1O
a r e
e
e
PO
O1O =
(O1 P + PO )
= e
r e
r e
PO1
r
y = r sin ;
z = p
= r cos; vz = z = p
Ta c vx = x = r sin ; vy = y
v = v x2 + v y2 + v z2 = r 2 2 sin 2 + r 2 2 cos 2 + p 2 2 = r 2 + p 2
= r 2 sin + r
sin ; a y = y
cos ; a z = z = p
a x = x = r 2 cos r
a = a x2 + a y2 + a z2
2 ) + p 2
2
= r 2 ( 4 +
Gi gc gia tip tuyn vi qu o v trc x l ta c
cos =
vz
p
=
= const
2
v
r + p2
Trng hp: = 0 t ta c
v x = r 0 sin ; v y = r 0 cos ; v z = p 0
v = v x2 + v y2 + v z2 = r 2 02 sin 2 + r 2 02 cos 2 + p 2 02 = 0 r 2 + p 2
a x = x = r 02 cos ; v y = r 02 sin ; a z = 0
a = a x2 + a y2 + a z2 = r 2 ( 04 cos 2 + 04 sin 2 ) = r 02
v = const
at = 0; an = a = r 02
v 2 02 (r 2 + p 2 ) r 2 + p 2
=
=
an
r 2 02
r2
PHN 3. NG LC HC
1. CC KHI NIM V CC NH LUT CA NG LC HC
(3.1)
a) Cc c trng ca lc tc dng
Xung lng ca lc (xung lc) nh gi tc dng ca lc theo thi gian (N/s)
Xung lc nguyn t
dS = Fdt
(3.2)
Xung lc hu hn
t2
S = Fdt
t1
(3.3)
Xung lc ca h lc
N t2
S = Fk dt
(3.4)
k =1 t1
Cng nguyn t
dA = Fdr = Fx dx + Fy dy + Fz dz
dA = Fvdt = Fx x + Fy y + Fz z = Ft ds = F cos ds
(3.5)
(3.6)
Cng hu hn
A = Fdr = Fx dx + Fy dy + Fz dz =
M0 M
M0 M
F cos ds
M0 M
(3.7)
dA
= Fv = Fx x + Fy y + Fz z = Ft vt
dt
(3.8)
b) Ngoi lc v ni lc
1.2 Cc nh lut c bn ca ng lc hc
nh lut qun tnh: Cht im khng chu tc dng ca lc no th ng yn hay
chuyn ng thng u
chnh l trng thi qun tnh ca n. Nh vy nu khng c lc tc dng ln
cht im th n c trng thi qun tnh. C ngha cht im bo ton trng thi qun
tnh cho n khi cha c lc buc n thay i. Vy nh lut qun tnh khng nh
lc l nguyn nhn duy nht lm bin i trng thi chuyn ng
nh lut c bn ca ng lc hc: Trong h quy chiu qun tnh, di tc dng ca
lc cht im chuyn ng vi gia tc cng hng vi lc v c tr s t l vi cng
ca lc
F = ma
(3.9)
P = mg ,
(3.10)
(3.11)
(3.12a)
mz = F z (t , x , y, z , x , y , z )
Phng trnh vi phn chuyn ng ca cht im dng to t nhin: khi chiu
hai v (3.9) ln cc trc to t nhin ta c
ms = Ft , m
v2
= Fn , 0 = Fb
(3.12b)
rc =
m r
k k
k =1
N
m
k =1
, xc =
m
k =1
N
k xk
k =1
, yc =
m
k =1
N
k yk
m
k =1
, zc =
m
k =1
N
m
k =1
zk
(3.13)
k
rc =
lim mk rk
N
k =1
N
lim mk
N
k =1
N
1
r
dm
M
=
lim
m k
,
N
M V
k =1
xc =
lim x k m k
N
k =1
1
,
xdm yc =
MV
1
xdm
M V
lim y k m k
N
k =1
1
,
ydm
MV
zc =
lim z k m k
N
k =1
(3.14)
rdV ,
xc =
1
V
xdV
,y
1
V
ydV
,
V
zc =
1
V
zdV
,
(3.15)
1
F
xdF =
Sy
F
, yc =
1
F
ydF =
F
Sx
,
F
(3.16)
(3.17)
I z = lim m k k2 = 2 dm
N
k =1
(3.18)
(3.19)
I xy = I yx = lim x k yk m k = xydm
;
N
k =1
I yz = I zy = lim y k z k m k = yzdm
k =1
(3.20)
I zx = I xz = lim z k x k m k = zxdm
k =1
(3.21)
I O = lim m k rk2 = r2 dm .
N
k =1
(3.22)
1
(I x + I y + I z )
2
(3.23)
Iz
M
(3.24)
i vi tit in phng F th
I x = y 2 dF ; I y = x 2 dF ; I xy = xydF .
F
(3.25)
(3.26)
I xy = 0 ; S x = S y = 0
(3.27)
Ml 2
Ml 2 I = 0
; Ix = Iz =
; y
.
12
3
MR 2
.
2
MR 2
MR 2
; Iy = Iz =
.
2
4
Tr c I x =
M 2 h2
MR 2
R +
.
; Iy = Iz =
4
3
2
Ta kho st h lc cn bng
( F1 , F2 , , F N , F1qt , F2qt , F Nqt ) = 0
(3.28)
2.2. nh l ng lng
Gi RF l vec t chnh ca h lc ( F1 , F2 , , F N )
qt
dvk
d
Rqt = Fk = m k a k = m k
= m k vk
dt
dt
Q = m k vk
(3.29)
d
c gi l ng lng ca c h. Vy Rqt = Q
dt
d
R = R F + Rqt = Fke Q = 0
dt
dQ
T
= Fke
dt
t
N
e
Q
Q
=
F
dt
=
v
k
S ke
0
k =1
t0
(3.30)
(3.31)
k =1
(3.32)
k =1 t 0
(3.33)
t
t0
k =1
e
Q x Q x 0 = Fkxe dt = S kx
(3.34)
Nu
Nu
e
kx
drk
d
d
Q = m k vk = m k
=
m k rk = ( MrC ) = MvC
(3.35)
dt
dt
dt
dQ d
= ( MvC ) = MaC = Fke
dt dt
nh l: Khi tm chuyn ng nh cht im c khi lng bng khi lng c h
v chu tc dng ca lc c vc t bng vc t chnh ca h ngoi lc tc dng ln
c h
Ma C = Fke
(3.36)
Trn trc to cc
C = Fxke , MzC = Fxke
Mx C = Fxke , My
(3.37)
Nu Fk = 0 th aC = 0 tc v = const hoc v = 0
e
m FO = mO ( Fk ) = mO ( Fke ) + mO ( Fki ) = mO ( Fke )
v
d
m qtO = mO ( Fkqt ) = r Fkqt = rk m k a k =
rk mk vk )
dt
cht im Mk i vi im O c nh
LO = rk m k vk = mO (mk vk )
(3.38)
d
m FO + m qtO = mO ( Fke )
LO = 0
dt
e
d
LO
do mO ( Fk ) =
dt
Hnh chiu ln trc z
d
m z ( Fke ) = dt L z
(3.39)
(3.40)
e
e
d 2
d
= Iz
= I z = m z ( Fk )
2
dt
dt
(3.41)
2.5. nh l ng nng
2.5.1. nh l ng nng:
Gi WF v Wqt l tng cng sut ca cc lc tc dng v ca cc lc qun tnh
qt
dv k
d 1
W F = Fk vk ; Wqt = Fk vk = m k a k vk = mk
vk =
m k vk2
dt
dt 2
i lng
T=
1
m k vk2 c gi l ng nng ca cht im Mk, cn
2
1
m k vk2
c gi l ng nng ca c h. Vy Wqt =
(3.42)
dT
. V h lc cn bng nn
dt
dT
W F + Wqt = Fk vk
=0
dt
dT
= Fk v k = W F
Vy
dt
(3.43)
(3.44)
(3.45)
1
1
1
1
m k vk2 = m k v 2 = v 2 m k = Mv 2
2
2
2
2
(3.46)
1
1
1
1
mk vk2 = mk hk2 2 = 2 mk hk2 = I z 2
2
2
2
2
T=
(3.47)
2
2
2
2
T=
trong IP m men qun tnh ca hnh phng i vi trc quay qua P v hnh.
2
Theo nh l v mmen qun tnh ta c I P = I C + M PC , do
T=
Vy T =
1
1
1
1
I P v 2 = ( I C + M PC 2 ) 2 = I C 2 + M ( PC ) 2
2
2
2
2
1
1
I C 2 + MvC2
2
2
(3.48)
M2
M1
M1
M1
M1
A = Wdt = Pz dt =
Pdz = P ( z
z1 ) = Ph
A = P k hC
r2
r2
r
1 1
1
A = Fdr = c r dr = c d(r ) 2 = (r22 r12 )
2 r1
2
r1
r1
1 2
Trng hp l xo ta c A = c , - bin dng ca l xo.
2
Cng sut: W = Fv = FvC , vy A = Wdt = FvC dt = FdrC
A = Wdt = mO ( F )dt = mO ( F )d
W = m P (F ) ; A = m P ( F )d
1
W = m P ( F ) + FC vC ; A = m O ( F )d + FC drC
2.6. nh l bo ton c nng
2.6.1. Trng lc th Th nng
Trng lc th khong khng gian vt l m khi c h chuyn ng trong ,
cc cht im ca n chu tc dng ca lc ch ph thuc vo v tr ca c h, cn
cng cc lc tc dng khng ph thuc vo dng qu o cc cht im m ch ph
thuc vo im u v im cui
Th nng c h - tng cng ca cc lc th tc dng ln c h khi n di
chuyn t v tr M (ang xt) n v tr O (gc), Vy
( M ) = A MO
trong :
MO
(O ) = 0 , ( M 1 ) = A M1O
Cng ca lc trong trng lc th khng ph thuoc vo dng qu o im
t lc nn c h di chuyn t M n O c cng theo mi ng u bng cng
theo ng qua v tr M1
( M ) = A MO = A MM + A M O = A MM + ( M 1 )
1
Vy ( M ) ( M 1 ) = A MM1
nn chnh lch th nng ti hai v tr bng tng cng cc lc khi c h di chuyn t
v tr ny n v tr kia.
2.6.2. nh l bo ton c nng.
Gi s c h chuyn ng t M0 n M. Theo nh l ng nng ta c
TM TM 0 = A
M0M
0
ng thi ( M ) ( M ) = A M 0 M
0
Vy ( M ) ( M ) = T M T M 0
0
Hay E = ( M ) + T M 0 = ( M ) + T M = const
1 2
c
2
3. MT S NGUYN L C HC
S bc t do ca h (k hiu l k) l s ti a cc di chuyn kh d c lp
tuyn tnh ca c h
x k = x k (q1 , q 2 , , q m )
yk = y k (q1 , q 2 , , qm ) rk = rk (q1 , q 2 , , q m ) k = 1, n
z k = z k (q1 , q 2 , , q m )
(3.49)
A
=
F
k k rk = Fkx x k + Fky yk + Fkz z k
Gi s ta suy rng ca c h l q1 , q2 , , qn , t (3.49) ta tnh c
n
x k =
i =1
n
n
x k
y
z
q i ; y k = k qi ; z k = k q i ;
q i
i =1 q i
i =1 q i
x k
y k
z k
A
=
F
+
F
+
F
q
=
kx
i Qi qi
k
ky
kz
qi
q i
q i
i =1 k =1
i =1
(3.50)
b) Lc suy rng
x k
yk
z k N
rk
+ Fky
+ Fkz
= Fk
i lng Qi = Fkx
q i
q i
q i k =1 qi
k =1
N
(3.51)
(3.52)
Cc vt rn t do
N
rk
R
Q i = Rk
=0
qi
k =1
(3.53)
tc l Fk + Rk = 0 , do
Fk + Rk rk = Fk rk + Rk rk = 0
Do lin kt l tng ta c (3.53) vy Fk rk = 0 , y l iu cn CM
( Fk + Rk )rk = Fk rk + Rk rk > 0
Ly tng hai v i vi tt c cc cht im ca c h ch n iu kin lin kt l
tng ta c
Fk rk + Rk rk = Fk rk > 0
A
=
F
r
=
F k k Qi qi = 0
(3.55)
i =1
(3.56)
r
Ch : nu a vo k hiu vk = k l vn tc kh d th nguyn l kh d c th vit
dt
di dng
F
k vk = 0
(3.57)
chiu qun tnh. Lc qun tnh ca cht im - F qt c cng phng v ngc chiu
vi gia tc v c gi tr bng
F qt = ma
(3.58)
(3.59)
Ch :
F1 , F2 , , F N chuyn ng vi gia tc a1 , a 2 , , a N .
(3.60)
Ch :
Fk + Rk + Fkqt = 0, k = 1,2, N
(F
N
k =1
+ Rk + Fkqt rk = 0
(F
k =1
N
+ Fkqt )rk + Rk rk = 0,
k =1
R
k rk = 0, vy
N
Do lin kt l l tng ta c
k =1
qt
(
F
+
F
)
r
=
k k k ( Fk mk ak )rk = 0 .
N
k =1
(3.61)
k =1
Rqt = Ma
(3.62)
R F + Rqt = 0 Fk MaC = 0
m qtC 0 mC ( Fk ) 0
T ta c MaC = Fk v mC ( Fk ) 0
(3.63)
ROqt = MaC v m qt = I O
(3.64)
trong M khi lng ca hnh phng, I O m men qun tnh ca hnh phng i
qt
C
n
Nu quay u (=const, =0) khng quanh khi tm th RO = Ma C , mqt = 0
h lc tng ng vi mt lc hng tm (t C n O) c tr s ROqt = M 2 e ,
e l khong cch t C n trc quay O
qt
tc l Fk + RO MaC = 0 ; mO ( Fk ) I O 0
T ptr cui ta c phng trnh vi phn chuyn ng
I O = m O ( Fk )
(3.65)
RO = MaC Fk
(3.66)
RCqt = MaC v m qt = I O
(3.67)
trong M khi lng ca hnh phng, IC m men qun tnh ca hnh phng i
vi khi tm C
( Fk ) I C 0
T y ta c MaC = Fk , I C = m C ( Fk )
tc l
MaC = 0 ;
(3.68)
C = Fky ; I C = m C ( Fk )
Trong h to cc Mx C = Fkx ; My
(3.69)
vC2
= Fkn ; I C = m C ( Fk )
C
(3.70)
(3.71)
(
F
k mk ak )rk = 0
N
k=1
rk
qi ; vo biu thc trn ta c
Thay rk =
i =1 q i
n N
n N
rk
d 2 rk rk
Fk
qi m k
q i = 0
qi
dt 2 q i
i =1 k =1
i =1 k =1
(3.72)
rk
Theo nh ngha lc suy rng ta c Q = Fk
q i
k =1
N
d 2 rk rk
qt
t Qi = m k
ta c iu kin cn bng
dt 2 q i
k =1
F
i
QiF + Qiqt = 0
T nh ngha to suy rng (3.49) rk = rk (q1 , q 2 , , q m , t ) ta c
(3.73)
n
drk
rk dq i rk
vk rk
= vk =
+
=
dt
t
q i q i
i =1 q i dt
v do vk = vk (q1 , q 2 , , q n , q 1 , q 2 , , q n , t )
n
vk
2 rk dq i
2 rk
d rk
=
+
=
nn
q j i =1 q i q j dt q j t dt q j
Thay vo ta c
N
N
d rk N
d rk
dvk rk
qt
m k vk
Qi = m k
+ m k vk
dt q i k =1
dt qi k =1
dt q i
k =1
N
d vk N
vk
dvk vk N
qt
m k vk
Qi = m k
+ m k vk
dt q i k =1
dt q i k =1
qi
k =1
vk N
v
d N
=
m
v
m k vk k
k k
dt k =1
q i k =1
qi
Mt khc ta c
N
N
vk
vk
T
T
1
2
= m k vk
;
= m k vk
T = m k vk
q i k =1
q i
qi k =1
qi
2
qt
vy Qi =
d T T
dt q i q i
= Qi , i = 1, n
dt q i qi
(3.74)
d T T
=
+ Qi , i = 1, n
dt q i qi q i
(3.75)