“BIJA E HESHTJES”

Vjen në shqip libri befasues i Kim Edwards

Nobelisti
Femrat e jetës së Harold Pinter
E diel, 28 dhjetor 2008 Redaktore përgjegjëse: Admirina PEÇI milosao2005@yahoo.com

SKENDERBEU
Gabimet Studiuesi Ardian

e Schmitt-it Ndreca ka bërë një

analizë të
hollësishme mbi
linjat delikate të
librit

në një “Skënderbeu” të
studiuesit sviceran
Oliver Jens
Schmitt.Analiza e tij

libër të ri botohet nga shtëpia

botuese “Onufri”, dhe
vjen si vijim i
debateve të gjata që
lindën menjëherë pas
botimit të
monografisë së
Schmitt-it

ARDIAN NDRECA Daktiloshkrimi

Zbulohet fjalori i rrallë i Mustafa Krujës

K
ohët e fundit të përditshmet shqiptare vluen prej
qëndrimesh, ma së shumti polemike, ndaj kësaj
vepre të historianit të ri zviceran Oliver Jens
Schmitt. Me të drejtë autori i veprës dhe përk
thyesi i saj A. Klosi, ftuen polemistat me e lex-
ue ma parë veprën dhe mandej me ba debat. Na duket nji
këshillë me mend, edhe pse u duk se përkthyesi në zjarrminë
që kap shpeshherë opinionin publik në kësi rastesh, e ndi-
ente veten paksa bashkëautor të veprës, kajherë tue e
tërhjekë autorin e vërtetë në gjinin e polemikave, dhe tue
paraqitë tezat e tija - ndoshta thjesht për arsye marketingu
- në mënyrë të diskutueshme. NGA LEDI SHAMKU-SHKRELI
Po përpiqemi me rreshtue dy fjalë rreth kësaj vepre tue
e pasë lexue ma parë, dhe tue u pasë mundue me kuptue me
ndihmën e arsyes thelbin e saj, objektivat dhe rrugën që
VENUSI I VELASQUEZ-IT
mton me çilë në lamijen e studimeve skanderbegiane.
***
Rruga e mundimshme e një tabloje
Historiani i ri Schmitt nuk e msheh se qëllimi i veprës së NGA GEZIM QENDRO
tij asht me çmitizue figurën e Skënderbeut dhe e me çlirue
kështu përfytyrimin e gjanë popullor prej përrallash e
dokrrash që janë r ranjosë kahmot. Nji objektiv i
Esse
lavdërueshëm ky, mbasi shkenca historike punon .... Cilën të vërtetë duam?
¼Në faqen 2 NGA GILMANA BUSHATI
II- LIBRI I SKENDERBEUT
Libri i ri
& botohet nga shtëpia botuese “Onufri”, e cila e nxjerr në qarkullim ditën e hënë dhe vjen si
Polemikat
ARDIAN NDRECA
K
ohët e fundit të përditshmet sh
qiptare vluen prej qëndrimesh,
ma së shumti polemike, ndaj
kësaj vepre të historianit të ri
zviceran Oliver Jens Schmitt.
Me të drejtë autori i veprës dhe përkthyesi i
saj A. Klosi, ftuen polemistat me e lexue ma
parë veprën dhe mandej me ba debat. Na
duket nji këshillë me mend, edhe pse u duk
se përkthyesi në zjarrminë që kap shpesh-
herë opinionin publik në kësi rastesh, e ndi-
ente veten paksa bashkëautor të veprës, ka-
jherë tue e tërhjekë autorin e vërtetë në gji-
nin e polemikave, dhe tue paraqitë tezat e tija
- ndoshta thjesht për arsye marketingu - në
mënyrë të diskutueshme.
Po përpiqemi me rreshtue dy fjalë rreth
kësaj vepre tue e pasë lexue ma parë, dhe tue
u pasë mundue me kuptue me ndihmën e ar-
syes thelbin e saj, objektivat dhe rrugën që
mton me çilë në lamijen e studimeve skander-
begiane.
***
Historiani i ri Schmitt nuk e msheh se
qëllimi i veprës së tij asht me çmitizue fig-
urën e Skënderbeut dhe e me çlirue kështu
përfytyrimin e gjanë popullor prej përrallash
e dokrrash që janë rranjosë kahmot. Nji ob-
jektiv i lavdërueshëm ky, mbasi shkenca his-
torike punon mbi fakte e mbi dokumente dhe
përjashton kategorikisht vlerësimet metahis-
torike, emocionale, patriotike dhe gjykimet
e bazueme në hamendje. Në ketë objektiv ban
pjesë edhe orvatja e tij me interpretue arsyet
e kryengritjes së Gjergj Kastriotit tue u nisë
prej shkaqesh thjesht personale.
Ma së pari autori mundohet qysh në faqet
e para me paraqitë “unitetin” skanderbegian
si diçka të rrejshme, të paqëndrueshme, si
fryt të nji përceptimi të mavonshëm të histo-
rianëve. Në këtë kuadër ai nuk ngurron me e
quejt thjesht “pamflet” traktatin latinisht të
Frang Bardhit, ku leksikografi i parë sh-
qiptar, kundërshton tezat e Tomko Marnavi-
qit, simbas të cilit Skëndërbeu kishte qenë
boshnjak. Schmitt ven në dukje me të drejtë,
por pa nevojë, se asokohe konceptet etni/ko-
mbësi ishin mjaft të ngatërrueme dhe nuk
kishte kufij të caktuem etnik, fetar. Ma së
shumti - por këtë gja Schmitt-i s’e ven oroe -
mund të flasim në mënyrë statike vetëm për
kufijt fisnorë. Pjesa tjetër e përcaktimeve
luhatet në natën e errtë ku të gjitha lopët
duken të zeza, siç shkruente dikur nji filoz-
of gjerman. Në fakt edhe pse historianit të ri
shumë gjana i duken të errta, ai nuk ngur-
ron me i ndriçue herë mbas here me nji dritë
subjektive, të pazakontë për nji shkencatar,
sidomos atëherë kur elementet i përshtaten
teoremave të tija. Pra kemi nji ndërthurje
aksiomash dhe teoremash. Për shembull nji
aksiomë e Schmitt-it asht identifikimi i të
jatit të Gjergj Kastriotit me nji sundimtar të
arealit sllav dhe ortodoks. Pa hije dyshimit
ai e quen atë: Ivan Kastrioti.
Le të bajmë nji hap mbrapa. Tek vepra
“Arbëria venedike”, përkthyesi Klosi shen-
jonte paraprakisht: “I jemi shmangur prirjes
për të shqiptarizuar emra mesjetarë si Juan
(sic!) ose Andrea, që sot mund të jenë bërë
Studiuesi Ardian Ndreca ka bërë një analizë të hollësishme mbi linjat delikate të
librit “Skënderbeu” të studiuesit sviceran Oliver Jens Schmitt.Analiza e tij
vijim i debateve të gjata që lindën menjëherë pas botimit të monografisë së Schmitt-it
Polemikë
Schmitt-in
Gjon ose Ndre; nuk dimë si kanë tingëlluar
ata emra në atë kohë” (fq. 6). Si rrjedhojë e
këtij arsyetimi në teksin në fjalë gjejmë për
shembull: Joan Kastrioti, por ndeshim edhe
në Pal e Lekë Dukagjini.
Çështja e emnave historikë në nji tekst
shkencor nuk mund të jetë prerogativë e
thjeshtë e përkthyesit, pse vetë natyra e lib-
rit përjashton gjykime të pathemelta si ato
të masipërmet.
Ne sutor supra crepidam!
Në këtë rast autori mund ta kishte ndriçue
përkthyesin e vet tue i kujtue se nji historian
i mirëfilltë si Milan Šufflay dëshmon se qysh
në vitin 1281 ndeshim në dokumente emna
me trajta shqiptare: «ducam Gjinium Tanus-
chum Albanensem» (Milan Šufflay, Srbi i
Arbanasi, Beograd 1925, f. 123) e kjo traditë
vijon me «U doni Gjoni, i biri i Bdek Buzukut»
në 1555 e deri në ditët tona.
Fakti që në vitin 1281 ekzistonte emni
“Gjin” (shih edhe: Acta et Diplomata), kurse
në 1400 nuk ekzistonte emni “Gjon”, nuk për-
puthet me ligjet historike të gjuhës shqipe.
Do të ishte qesharake me pohue gjana të këtil-
la, mbasi në të dyja rastet vepron i njëjti ligj
gjuhsor.
Por edhe po të pranojmë kushtin paraprak
të logjikës së Schmitt-it, pra tue u nis thjesht
prej dokumenteve serbe për me përfundue se
i jati i Gjergj Kastriotit përmendet vetëm si
Ivan dhe si rrjedhojë ishte sllav - prapseprap
ky silogjizëm nuk asht i rregullt, mbasi Šuf-
flay na njofton se asokohe emni Ivan përdorej
dendun edhe prej shqiptarëve.
Pra, sido që ta marrim gjykimi i Schmitt-
it s’ka bazë logjike dhe shpërdoron pa kujdes
ato pak të dhana që ka në dispozicion.
Siç shihet tek vepra e maparshme e
Schmitt-it, Klosi përdor nji palë argumente e
tek kjo e fundit përdoren argumente të tjera.
Përfundimi asht se si autori si përkthyesi
përdorin o formën Joan ose Ivan Kastrioti,
Babai ortodoks
Schmitt-i thekson, sa herë
që ka rastin me folë për të,
se Ivani ishte ortodoks. Nuk
paraqet dokumente historike
për me mbështet ketë tezë,
por niset prej pellgut hapsi-
nor prej nga vjen Gjon
Kastrioti, prej emnave të
njerzve që banonin n’ato
treva, prej përziemjes etnike
dhe kulturore.
Sigurisht Schmitt-i s’e ka
fjalën për Krujën, ai flet për
nji vend të pacaktuem me
saktësi (mbasi hipotezat
janë disa) dikund mes
Dibrës dhe pjesës perëndi-
more të Maqedonisë së
sotme.
E diel, 28 Dhjetor 2008
me
Kur “Skënderbeu”
nuk asht historia
e Skënderbeut
por nuk pranojnë kurrsesi “për arsye shken-
core” me e shkrue emnin e të jatit të Skënder-
beut, në formën Gjon Kastrioti.
Lexuesi e kupton mirë se po të shihet në
mënyrë thjesht abstrakte çështja, forma
“Ivan” apo “Gjon” nuk do ta ndërronte thel-
bin e gjanave dhe nuk do të tjetërsonte
qëllimin e luftës së Skënderbeut. Por në këtë
libër përdorimi i trajtës “Ivan” rreket me e
nxjerrë të jatin e Skënderbeut si pjesë organ-
ike e universit sllavo-ortodoks.
Šufflay na dëshmon që trajtën “Ivan Kas-
trioti” e gjejmë kryesisht në dokumentet
sllave, e në fakt historiani zviceran nuk
paraqet dokumente tjera, përposë atyne
sllave për me mbështet tezën e tij.
Dyshimi i ligjshëm që lind asht ky: - a mjaf-
tojnë dokumentet serbe për me vendosë për-
katsinë etnike të babës së Skënderbeut?
Çështja e dytë asht feja. Schmitt-i thekson,
sa herë që ka rastin me folë për të, se Ivani
ishte ortodoks. Nuk paraqet dokumente his-
torike për me mbështet ketë tezë, por niset
prej pellgut hapsinor prej nga vjen Gjon Kas-
trioti, prej emnave të njerzve që banonin n’ato
treva, prej përziemjes etnike dhe kulturore.
Sigurisht Schmitt-i s’e ka fjalën për Krujën,
ai flet për nji vend të pacaktuem me saktësi
(mbasi hipotezat janë disa) dikund mes Di-
brës dhe pjesës perëndimore të Maqedonisë
së sotme. Pra, ai gjykon Gjon Kastriotin sun-
dimtar të Krujës në bazë të disa të dhanave
të vagullta fetare, kulturore dhe etnike të nji
zone të shtrime që ndodhet mjaft larg prej
Krujës në kohë dhe në hapsinë.
Milan Šufflay shkruen se në Krujë, me
ardhjen e Anzhuinëve në Arbní në vitin 1272,
merr fund ndikimi grek dhe dekretet e Pa-
pës qysh në vitin 1319 quejnë prijsat e famil-
jeve princnore të Muzakajve, Matarangvet,
Arianitve, Blinishtëve, Jonimëve “dilecti
filii” (bij të dashun) e “viri catholici” (burra
katolikë). (Milan Šufflay, Srbi i Arbanasi, ff.
94, 95).
Qysh në 1167 Kruja kishte qenë me ndër-
premje ipeshkvi katolike (Milan Šufflay, Srbi
i Arbanasi, f. 88). Në vitin 1279 Kruja ka ip-
eshkvin e vet katolik, në vitin 1319 kryeipesh-
kvi i saj Andrea ban përpjekje paqtuese mes
fisnikëve shqiptarë dhe Papës dhe titulli epis-
copus Croensis o Croyacensis dokumentohet
dendun në këtë periudhë. Kurse historiani i
ri Schmitt, tue u nisë prej dokumenteve ser-
be dhe atyne që janë filtrue nëpërmjet histo-
riografisë serbe, përpiqet me argumentue se
Ivan Kastrioti ishte sllav dhe ortodoks!
Mundet që i jati i Skënderbeut të ketë qenë
edhe ateist, por për me mbështetë nji tezë të
tillë duhen dokumente, e Schmitt-i nuk na
ofron dokumente objektive historike për të
pranue përkatësinë ortodokse të Gjon Kas-
triotit.
Ai thekson se prejardhja etnike s’kishte
randësi, se nuk kemi burime të sakta (nuk
mund të quhet burim historik përceptimi
psikologjik i Arbër Muzakës, shih ff. 37-38),
se kohnat ishin të turbullta, e megjithëketë
pasiguri objektive ai zgjedh prejardhjen slla-
vo-ortodokse të Kastriotëve.
Asht, e theksojmë, nji zgjedhje e kryeme
pa kritere shkencore, e lejueshme në nji ro-
man apo në nji histori serbe për përdorim të
mbrendshëm joshkencorë. Argumente të
tërthorta për me vërtetue qenjën ortodokse
të familjes Kastrioti, si përzgjedhja e emnit
Gjergj për djalin e vogël (“Prindërit i dhanë
një emër të pëlqyer në botën ortodokse” ff.
48-49) janë orvatje meskine, mbasi nji argu-
ment i tillë mund të kishte njifarë vleret josh-
kencore për emnat: Kritobulos, Manuel, Ni-
qifor - por jo për emnin Gjergj, që asht deri
 E diel, 28 Dhjetor 2008
edhe shenjt pajtor i Anglisë!
Autori trajton si të vërteta edhe hipotezat
ma t’papërfillshme. Për shembull emni i Gjon
Kastriotit shenjohet në pemën gjenealogjike
të riprodhueme në tekst: Ivan/Hamza - tue
dashtë me nënvizue se në fund të jetës ai ndr-
roi rishtas fenë dhe u ba mysliman. Ketë gja
Schmitt-i e jep si te provueme, por kurrkund
nuk na ka dhanë nji copë dokument apo dësh-
mi historike që ta mbështesin (shih: f. 217).
Sigurisht, autori nuk ka asnji burim të sig-
urt historik, por kjo gja nuk e pengon me e
marrë sikur të ishte e vërtetë.
Ka lajme për shembull që autori i thith
prej autorëve sllavë. Ai përmend se pranë
Ivan Kastriotit silleshin murgj të Malit Atos.
Kjo e dhanë asht e marrun prej Jovan Rado-
ni-it dhe Foti-it.
Mund të themi se “Skënderbeu” i Schmitt-
it në gati gjysmën e të dhanave që përmban
bazohet mbi përzgjedhjen e dokumentave të
historianit serb Jovan Radoni, dishepull i
Jireèekut dhe autor botimesh rreth mesjetës
së Ballkanit. Radoni-i asht autor i
përzgjedhjes së dokumenteve serbe, osmane
etj. - që përban vijimin ideal të dy vëllime-ve
të para të Acta et Diplomata.
Dikund Schmitt-i vëren en passant se Ra-
doni ka qenë edhe “përfaqsues i nacional-
izmit serbo-madh” (f. 490).
Mendojmë se militantizmi ideologjik nuk
duhet ta ketë damtue punën përzgjedhëse të
Radoni-it. Të paktën nji gja të tillë e
shpresojmë, pse kështu edhe studimit të
Schmitt-it s’do t’i kufizohej vlera që i buron
prej bouquet-ës së Radoni-it!
Prej Radoni-it ai citon mjaft dendun në
libër. Mund të themi pa frikë se 40% e citi-
meve të librit janë marrë prej Radoni-it dhe
Spremi-it. Ky i fundit - historian jugosllav e
LIBRI I SKENDERBEUT- III
Historiani i ri Schmitt nuk e msheh se qëllimi i
veprës së tij asht me çmitizue figurën e Skënder-
beut dhe e me çlirue kështu përfytyrimin e gjanë
popullor prej përrallash e dokrrash që janë
rranjosë kahmot. Nji objektiv i lavdërueshëm ky, mba-
si shkenca historike punon mbi fakte e mbi dokumente
dhe përjashton kategorikisht vlerësimet metahistorike,
emocionale, patriotike dhe gjykimet e bazueme në ha-
mendje.
Hamendje: Skënderbeu mori nocionet e
përcjellë pa emën deri n’ditët tona (ff. 133-134).
islamit prej dervishëve bektashinj, prej këtej
Megjithatë Skënderbeu vijon me u quejt
legjenda e Sari Salltikut mund të duket ma
prej Schmitt-it “i vetmi zot ortodoks i Ball-
pak përrallore, pohon Schmitt-i. (ff. 50-51).
kanit” a thue se Skënderbeu ishte nji vlla-
Hamendje rreth gjuhëve që dinte Skënder-
dikë!! (f. 468).
beu: simbas autorit ai na paska dijtë bullgar-
Kah ana tjetër ai pohon se Skënderbeu
ishten perëndimore, ndoshta serbisht, arbër-
bahet katolik kur betejat e tija zhvendosen
isht, greqisht, turqisht, arabisht, persisht...(f.
në zonat e popullueme me katolikë (ff. 146-
52). Sigurisht që këto janë hipoteza, për të
147). Kjo hipotezë do të kishte bazë në qoftë
cilat Schmitt-i nuk na jep burime të sigurta.
se Schmitt-i do të ishte i zoti me ndërtue
Hamendje me nji fjalë, prej të cilave Skënder-
hartën e përkatsisë fetare të popullsisë ar-
beu na del nji koleg i Pico della Mirandola-ës
bëreshe.
dhe jo nji luftëtar.
Por ai ma së pari nuk merr parasysh në
Hamendje tjetër asht takimi i Skënderbeut
ketë libër veprën e Farlatit dhe sigurisht që
me Huniadin (f. 55).
pa nji histori kishtare të rajonit s’mundet me
Hamendje janë lëvizjet e Skënderbeut
ba fluturime të këtilla pindarike. Aq ma tepër
drejt veriut të krishtenë, kur ai ishte ende
nji determinizëm i tillë minimalist, ku
tek Sulltani, për me thurë fijet e politikës së
gjeografia përcakton besimin, në nji rrypinë
tij (f. 58).
toke si Arbnia, na duket ma fort fryt i nji fan-
Hamendje asht fakti se Skënderbeu i
tazie të plleshme sesa përfundim shkencor.
njihte planet e Huniadit dhe Brankoviqit në
Megjithëse Skënderbeu asht “i vetmi zot
vitin 1443 (f. 68).
ortodoks i Ballkanit” - vetëm kleri katolik
Hamendje janë dyshimet e Schmitt-it se
nuk e ka tradhtue asnjiherë - pohon autori (f.
armët që ndodhen në Vjenë nuk kanë qenë
220). Spjegimi i Schmitt-it asht ky: mbasi
të Skënderbeut.
kleri katolik nuk njihte besnikërinë që
Ato armë mund të mos kenë qenë të
rridhte prej lidhjeve të gjakut, ai i ndejti be-
Skënderbeut, por ai si historian duhet të
snik Skënderbeut (f. 221). Pra, kleri katolik i
prodhonte dokumentet përkatëse me mbësh-
ndejti besnik gjatë gjithë kohës (jo për nji
tet ketë hipotezë.
kohë të caktueme, apo thjesht mbas vitit 1666)
Arsyetimi i Schmitt-it në ketë pikë asht
nji princi me të cilin s’e lidhte as feja dhe as
tepër fëmijnor. Meqë shpata ka nji mbish-
gjaku?!
krim arabisht me gabime, dhe tue qenë se
Por simbas Schmitt-it gjuha dhe përkatë-
Skënderbeu e njihte mirë arabishten
sia etnike nuk kishin randësi, feja ishte nji
bashkëautor i Historisë së Jugosllavisë gjatë (hipotezë tjetër kjo) ai s’kishte si të përdorte
motiv dytësor (shih: ff. 251, 477-478), kurse
kohës së komunizmit - ka hjedhë poshtë nji shpatë me mbishkrime plot gabime (fq.
suksesi në luftë mvarej prej pareve (f. 153).
akuzat e tradhtisë së Vuk Brankoviqit në 123).
Simbas këtij arsyetimi Skënderbeu për 25
betejën e Fushë Kosovës. Pse, mos vallë nji shpatë me gabime sh-
vjet qe ma i pasuni sundimtar në Ballkan dhe
Kudo gjejmë Radoni dhe Spremi, e krimi do të ishte ma pak e efektshme në
jo princi i vendit ma të damtuem e ma të sh-
Schmitt-i na duket si nji discipulus unius luftën kundër osmanëve?! Po sikur Skënder-
katrruem prej luftet!
magistri (dishepull i nji mësuesi të vetëm). beu të kishte probleme me gramatikën arabe
***
Schmitt përpiqet me të gjitha forcat me e dhe të mos i kishte vu oroe gabimet e shkrim-
E metë e madhe shkencore na duket fakti
paraqitë Skënderbeun dhe kryengritjen e tij it tek shpata e tij?
se nji pjesë e madhe e librit të Schmitt-it asht
në nji ambjent të përziem sllavo-arbnor me Hamendja tjetër: rrethi i përkrenares -
e ndërtueme mbi hamendje.
besim ortodoks, për me i heqë karakterin simbas Schmitt-it - asht shumë e vështirë që
thjeshtë arbnor kryengritjes së tij. Ndërkaq të jetë prodhue në shek. XV. Por, shton ai,
citon prej D. Frangut emnat e komandantave brenat e dhisë ama janë të vërteta, pse ato
besnikë të Skënderbeut: Moisiu, Muzaka i Tendenca kujtojnë Aleksandrin e Ri. Lexò: provojnë nji
Angjelinës, Gjin Muzaka, Gjon Perlati, Ni- Schmitt përpiqet me të gjitha tezë të Schmitt-it të shprehun në nji artikull
kollë Berisha, Gjergj Kuka dhe Gjin Maneshi të tijin.
forcat me e paraqitë Po si ka mundësi që shpata dhe gjysma e
(ff. 131, 360). Ku janë serbët këtu, po bullgar-
ët? Skënderbeun dhe kryeng- përkrenares të jenë të rrejshme e brenat të
A po mos ishin thjesht oplitë dhe kuzhin- ritjen e tij në nji ambjent të jenë të vërteta!
jera në ushtrinë e Skënderbeut? përziem sllavo-arbnor me Këtë gja e din vetëm autori.
Çdo personazh arbnor i nji farë randësie Hamendje tjetër: mundet që popët
besim ortodoks, për me i ortodoksë të katundeve t’Arbnisë të kenë
duket se e shqetson autorin. Nuk ka çka i ban
psh. Pal Engjellit, por Johan Gazuli e Pal Ga- heqë karakterin thjeshtë pasë qëndrim tjetër prej peshkopëve të tyne
zuli (sic) nuk i kujtojnë se në Shqipni ekzis- arbnor kryengritjes së tij. (f. 134).
ton ende sot nji fshat me emnin Gazull dhe Ndërkaq citon prej D. Fran- Hamendje tjetër: Skënderbeu duhet të jetë
se ka me qindra mbiemna: Gazulli. paraqit (përpara vitit 1443) si mysliman sunit
gut emnat e komandantave (f. 471).
Përkundër, ai shton: “Gazulët mund të
shihen si një familje ballkanike diplomatësh”
besnikë të Skënderbeut: Hamendje Schmitt-i paraqet edhe rreth
(ff. 141, 143). Moisiu, Muzaka i Angjelinës, popullsisë në trevat shqiptare. Qe arsyetimi
A mos vallë ky asht çmitizimi i shumëpri- Gjin Muzaka, Gjon Perlati, i tij: në vitet 1536-1539 në Dibër osmanët num-
tun? Nji projektim i vagullt në kohë e në ronin 44 mijë banorë.
Nikollë Berisha, Gjergj Kuka Hamendje: në këto vite popullsia e Dibrës
hapsinë, në natën e errtë ku të gjitha lopët
duken njilloj të zeza!
dhe Gjin Maneshi (ff. 131, mund të ketë arritë nivelin e para pushtimit
Kleri ortodoks, pohon autori, e tradhtoi 360). Ku janë serbët këtu, osman, pra para pushtimit osman atje bano-
Skënderbeun gjatë gjithë kryengritjes; po bullgarët? A po mos ishin nin rreth 44 mijë banorë.
megjithatë antarë të këtij kleri - vijon ai - Hamendje tjetër: në zonat e Matit dhe ul-
thjesht oplitë dhe kuzhinjera tësinës mes Adriatikut e Krujës jetonin të
patën randësi politike për luftën e Skënder-
beut, por ai nuk mbërrin me na përmend si
në ushtrinë e Skënderbeut? paktën po aq njerëz sa edhe në Dibër.
bashkëpuntorë të prijsit kruetan veç nji
murg prej Malit Atos që historia na e ka ¼ Vijon në faqen 4
IV- LIBRI I SKENDERBEUT
Libri i ri
& me ba nji shtegtim të mundimshëm intelektual në gjinin e shekullit XV,
Polemikat
¼ Vijon nga faqja 3
Përfundimi: “vijmë në një vlerësim të
kujdesshëm prej 90 mijë banorësh në trevat e
sunduara prej Skënderbeut” (ff. 129-130).
Quod erat demonstrandum!
Të gjitha këto hamendje, që marrin
vërtetësi vetëm prej hamendësisë së tyne,
duken si sistemi i parashikimit të motit për
gjithë shekullin XV tue u nisë tek niveli i ujit
në Adriatik.
Duket se historiani ka zbatue teoremën e
dytë të Euklidit për me gjetë numrin e popu-
llsisë përgjatë katetit dibran dhe matjan të
kandit të drejtë të Krujës! Ky mekanicizëm
mendor e kthen historinë në diçka qesharake,
pa ide dhe pa mendime të mirëfillta.
Por xhevahiri ma i çmueshëm i këtij libri
asht nji dokument i diplomatëve de Curte e
Trivulzio drejtue dukës Sforza të Milanos ku
pohohet se këta dy kanë ndie prej nji ambas-
adori të Skënderbeut në Romë se shkaku i
kryengritjes së Skënderbeut kundër sulltan-
it ishte vrasja e të jatit të heroit tonë.
Kemi pra dy ambasadorë që ndigjojnë nji
ambasador tjetër që i thotë Papës se ky asht
shkaku i luftës. Asnji dokument papnor i njo-
hun deri më sot nuk thotë se ai ishte shkaku
i kryengritjes. Madje nuk ka dokumente his-
torike të besueshme që i jati i Skënderbeut të
jetë vra, aq ma pak tashti që, simbas vetë
Schmitt-it, kishte ndrrue fenë dhe ishte nën-
shtrue fizikisht dhe shpirtnisht.
I gjithë libri rreket me çmitizue Skënder-
beun tue u nisë prej kësaj letër. Kështu, hak-
marrja, kjo përbamëse psikologjike e nxjerr
Skënderbeun si nji naiv fatlum që luftoi me
sukses për 25 vjet kundër fuqisë ma të mad-
he të kohës!
Asnji historian serioz nuk do ta mbësh-
teste kurrë nji vepër mbi nji hipotezë kaq të
paqëndrueshme. Por këtu ndoshta ka ndikue
edhe nji narçizizëm i tepruem i autorit ndaj
nji dokumenti që ka zbulue ai vetë, që e ka
shty me u ngutë kaq fort!
Hamendjet e pafundme i rrijnë këtij libri
po aq mirë sa i rrinë xhepat kostumit të nji të
vdekuni. Nuk i shërbejnë për asgja.
Mungesa e logjikës në faqet e këtij libri
asht mbresëlanëse.
Skënderbeu për me u hakmarrë për të ja-
tin, ka kontribue në mënyrë aktive për me vra
djalin e madh të Muratit II, Aladinin. Jo
vetëm aq, por Skënderbeu shtin me e vra tue
qenë larg prej tij. Pra, nji vrasje me porosi
(shih: f. 58 passim).
Asnji dokument osman nuk akuzon
Skënderbeun si vrasës të Aladinit. Vrasja e
trashigimtarit të fronit do të kishte qenë aku-
za e parë për bukëshkalin, kronikat osmane
të mbushuna me shamje kundër Skënderbeut
do ta kishin përmendë pafundsisht!
Pyesim: kush ka fitue historikisht prej
kësaj vrasje? Historia na thotë se ka fitue
Mehmet Fatihu gjenial, djali i Muratit me nji
skllave të krishtenë ose hebreje. Kështu shk-
Mundena me thanë me plot gojë se “Skënderbeu” i
Schmitt-it nuk asht historia e Skënderbeut. Autori asht rrekë
por asht kthye si ai shtegtari që edhe pse shkoi deri në Misir, nuk
mbërriti me i pa piramidat
Polemikë
me
Schmitt-in
ruen F. Babinger-i. Aktorja tjetër asht serbja
Mara Brankoviq, grueja e preferueme e Mu-
ratit e cila do të ruejë nji ndikim të madh tek
Mehmeti edhe kur ajo do të tërhiqej në nji
monastir ortodoks në Thesali. Asht e dijtun
se ka qenë traditë osmane që djali i madh i
Sulltanit të faronte vllaznit tjerë për me sigu-
rue pushtetin e vet, dhe Mehmeti tue e dijtë
se ishte i gjykuem për vdekje i ka dalë para
punës dhe e ka vra të vllanë. Mandej Mehme-
ti njihej si gjakatar i madh dhe i pandalshëm
para asgjaje. Fakti që Mehmeti dhe Mara sh-
kojnë mirë ma vonë, shtyn me mendue se
mund të ketë qenë ajo që ka kurdisë planet.
Por nuk ka asnji element objektiv historik që
të na bajnë me pohue se Skënderbeu i vret
djalin sulltanit për me u hakmarrë.
E gjithë kjo mesele asht prodhim i nji fan-
tazie të ndezun, por pa asnji bazë historike
dhe pa asnji themel logjik. Na habit fakti sesi
ka mujtë Schmitt-i me ndërtue nji gja të
këtillë. Absurd asht përfundimi simbas të cil-
it: përziemja e Skënderbeut në ketë vrasje
asht e sigurt, kurse ajo e Mehmetit e dyshimtë
(f. 61).
Historiani i ri Schmitt s’e ka kuptue apo
ban sikur s’e ka kuptue, se motivi personal
ishte motivi ma i fundit i ndeshjes mes os-
manëve dhe Skënderbeut. Lufta në Egje, në
More, në Peloponez, në Vllahi, Hungari - dhe
vetë ftesat e herë mbas hershme të sulltanit
drejtue Skënderbeut për pajtim, tregojnë se
politika osmane e ngjadhnjimit shkonte
shumë përtej zhdukjes nga faqja e dheut të
nji rebeli që sundonte mbi male të zhveshu-
na, pa pasunina dhe pa tituj që mund t’i jep-
nin famë ngadhnjimtarëve.
Me pohue se hakmarrja ka qenë shkaku
kryesor i luftës së nji populli për me qenë i
lirë dhe i nji udhëheqësi për mos me iu nën-
shtrue sulltanit, asht si me pohue se të gjitha
funksionet jetike: të trunit, të zemrës, të
Kopertina e librit të Ardian Ndreës
E diel, 28 Dhjetor 2008
mëlçisë, mvaren kryekëput prej ngjyrës së
lëkurës!
Filozofia e historisë (Meinecke, Dilthey, E.
Meyer) na mëson se nji proçes historik, siç
asht për shembull kryengritja 25 vjeçare e
Skënderbeut nuk mund të trajtohen si të ish-
te nji “faida”, mbasi efektet e gjestit të
Skënderbeut rrezatohen edhe në shekujt e
mavonshëm deri në vjeshtën e vitit 1912.
Friedrich Meinecke e thotë qartë tek nji
studim i tiji i vitit 1927 me titull: “Kausal-
itäten und Werte in der Geschichte”, se kon-
ceptimi antik i historisë, që zgjati deri në prag
të Iluminizmit, shihte tek historia gjurmën e
vendimeve dhe të veprimeve individuale,
kurse konceptimi modern që ndjek hallkat e
lidhjeve shkakore dhe të kavive meta-individ-
uale të jetës historike, prihet kah nji ekuilibër
i arsyeshëm.
Simbas Meinecke-s, nji interpretim i njian-
shën që sheh individualizmin dhe trajton nji
arsye private si qendër të gravitetit të nji
proçesi historik e kthen historianin mbrapa
në kohë tek Tukididi dhe Herodoti. Pra, po të
mendojmë se akejtë me të vërtetë sulmuen
Trojën për me rimarrë Helenën do të kthe-
hemi tek mendësia historike e Homerit. E
njejta gja po të mendojmë se nji hakmarrje
personale vuni Skënderbeun në krye të nji
lëvizjes së përbotshme kundër osmanëve për
25 vjet!
Por edhe po ta pranojmë si të vërtetë fak-
tin që i jati i Skënderbeut u vra prej sulltanit,
sa princa dhe fisnikë prej Ballkanit i shërbe- nuk ka ma shumë dinjitet shkencor sesa nji
jshin sulltanit, mbasi ky u kishte vra etnit! hipotezë e dobtë. Druhemi se historiani zvice-
Ndër ta kishte edhe mjaft serb, prandaj ran Schmitt në ketë rast e ka humbë fillin. I
Skënderbeu tue mos u hakmarrë nuk thyente pezmatuem prej entuziazmit të nji zbulimi
asnji taboo. madhor, sëmundje e randomtë kjo e diletan-
Schmitt-i ka humbë drejtpeshimin, mbasi tizmit shqiptar, ai ka përfundue në krahët e
nji dokument i konfeksionuem prej vëzhgue- nji gnosis thjeshtëzuese pa baza logjike e his-
sash të huej pranë nji oborri si ai i Papës, në torike. E kështu me nji hop të vetëm ai ka lanë
mungesë të çdo konfirmimi edhe të tërthortë, mbas doret kritikën e saktësisë (anàkrisis) të
cilën na e porositë nxehtësisht J. G. Droysen-
t tek “Historik” e tija.
Nji tjetër problem asht vetë Skënderbeu.
Schmitt-i e quen atë e shokët e tij që u kthyen
Renegat? në atdhe: renegatë. Nuk e di nëse historiani
Schmitt-i e quen Skënderbe- ynë e ka të qartë vlerën e këtij termi dhe nëse
e kupton mirfilli se çka domethanë me u mar-
un e shokët e tij që u kthy- rë peng! Pengu nuk asht nji shenj miqsijet apo
en në atdhe: renegatë. Nuk krushqijet, madje detyra e nji robi të marrun
e di nëse historiani ynë e ka peng, qysh se shndritë dielli mbi tokë, asht
të qartë vlerën e këtij termi me fitue rishtas lirinë. Nuk ka asnji doku-
ment, përveç hipotezave të Schmitt-it, ku të
dhe nëse e kupton mirfilli se pohohet se Skënderbeu ndërroi fenë me vull-
çka domethanë me u marrë netin dhe me bindjen e tij të thellë shpirtnore.
peng! Pengu nuk asht nji Gjasa ma e madhe asht që ai të ketë jetue si
shenj miqsijet apo krushqi- nji kriptokristian deri në çastin e ikjes, siç
dëshmojnë edhe biografët e parë.
jet, madje detyra e nji robi të Mandej, përfytyrimi i Schmitt-it i nji ac-
marrun peng, qysh se tus fidei të Skënderbeut mbas kthimit në Arb-
shndritë dielli mbi tokë, asht ni asht krejtsisht holliwoodian.
me fitue rishtas lirinë. Nuk Vetëm kronikat e sulltanit dhe historiani
ka asnji dokument, përveç Schmitt (pjesa tjetër janë gjithsesi
mbasardhës të kronikanëve të sulltanit), e
hipotezave të Schmitt-it, ku quejnë Skënderbeun renegat. Na duket intu-
të pohohet se Skënderbeu itive se nji njeri që nuk ia kthen shpinën ven-
ndërroi fenë me vullnetin dit të vet dhe mendon për tokën amtare, për
dhe me bindjen e tij të thellë pronat dhe për njerzit e vet - simbas normave
të qytetnimit nuk asht nji tradhtar. Edhe kon-
shpirtnore. ventat moderne që rregullojnë trajtimin e
robëve të luftës njohin të drejtën e robit me
ikë dhe me fitue rishtas lirinë.
 E diel, 28 Dhjetor 2008
Historia nuk asht thjesht nji rreshtim
datash e ngjarjesh, emnash dhe citatesh, du-
het ma tepër, nevojitet shpirti i historisë, pse
pa të datat e emnat janë gur vorresh që
s’bzajnë.
Në qoftë se Skënderbeu asht renegat,
atëherë pse autori quen renegatë edhe
Hamzain dhe Ballaban Pashën? Ata, simbas
logjikë së tij, duhet të ishin besnikë dhe her-
onj!
***
Ka nji maní në këtë libër me paraqit em-
nat, toponimet, termat e ndryshme në format
e tyne sllave. Folëm ma nalt për emnin Ivan.
Kemi mandej emnin Joan Muzaki. Toponimin
Bila kamin (Guri i Bardhë), Ivan Balšiq (sic!
shih. f. 150), Suva gora (Mali i Thatë), Dolgo
berdo (Mali i Gjanë). Mandej emna të
përveçëm: flitet për Golem Aranit Komni-
noviqin, kurse djali i Skënderbeut quhet Ivan
(fq. 213). Prapë: Lukaris/Lukareviq, de Poz-
za /Puçiq (për mbaresat sllave të të dyve au-
tori frymzohet tek Radoni, shih: nota 167, f.
317).
Për me shkrue formën Golem Aranit Ko-
mninoviqi, Schmitt-i frymzohet rishtas prej
Radoni-it (shih: nota 337, f. 196). Edhe pema
gjenealogjike, e riprodhueme në tekst (f. 195)
paraqet format e sllavizueme.
Pse? Vetë përzgjedhja e nji forme gjuhë-
sore/etnike tregon se autori mban nji qën-
drim të caktuem dhe përçanson historinë jo
si nji shkencatar i paanshëm por si nji aktor
i vendosun me e kthye Skënderbeun sa në nji
udhëheqës ushtarak makiavelik dhe të ran-
domtë aq edhe në nji satelit shpirtnor të botës
sllave!
Babinger-i, që asht historiani që na ka lanë
gjanat ma t’randësishme për familjen në fjalë
(shih: Das Ende der Arianiten), në studimin
Në veprën e Schmitt-it gjejmë herë mbas here inter-
pretime dhe vlerësime tendencioze. Ai, për shem-
bull, ushtron nji skepsi pirroniane ndaj Kuvendit të
Lezhës (f. 77), gati-gati i duket e pamundun që arb-
norët mbërrijnë me u mbledhë në kuvend dhe me
marrë vendime politike. Rreket me provue se kuvendi
dështoi, por harron se nji përfundim i tillë e ban ma të vësh-
tirë spjegimin e sukseseve të Skënderbeut
e vet nuk e shton mbaresën sllave -viq ! Asht
interesant madje fakti, se në pemën gjeneal-
ogjike t’Aranitëve, renegatët, pra ata që kanë
tradhtue Arbnín, kanë mbetë pa emën e shen-
johen thjeshtë: renegatë.
Zakonisht në pemët gjenealogjike para-
qiten me emën edhe fëmijët e vdekun në
moshë të mitun, të çmendunit e edhe kopilat,
kurse renegatët shlyhen sepse kanë tradhtue
tokën e vet.
Nji lajthitje (lapsus calami?) tjetër asht
pohimi se Koncili i Firences i dha fund
skizmës 400 vjeçare mes ortodoksve dhe ka-
tolikëve (f. 63). Jepet ideja se skizma mori
fund. Dokumenti i 5 korrikut 1439, që sot ru-
het në Laurenziana, u firmos gati prej të
gjithëve (përjashto pak grekë) dhe vendoste
bashkimin mes grekëve (jo të gjithë
ortodoksve, mbasi ma vonë do të ketë mar-
rveshtje të veçanta me jakobitët dhe me ar-
menët) dhe Kishës së Romës. Por fundi i
skizmës nuk qe nji fund i vërtetë, Bessarioni
e Pletoni nuk mjaftonin me bashkue dy kis-
hat, siç e tregon historia deri në ditët e sot-
me.
Nji spjegim që s’bind asht çeshtja e titullit
të Skënderbeut. Šufflay dishmon se Gjergj II
Balshaj thirrej Princeps Albanie (sic - pse asht
gjinorja e latinishtes së asaj kohe), Karl To-
pia thirrej catholicus princeps Albanie.
Kurse Skënderbeu thirrej Albanie Domi-
nus (Schmitt, nota 113, f. 139) ose princeps
catholicus (Schmitt, f. 331). Por ai ishte njeri
i luftës - vijon Schmitt, ndryshe prej monar-
këve të tjerë ballkanikë që jetonin në pallate,
me kancelarë e me njerëz të dijtun (sic! shih:
f. 472).
Po e lamë mënjianë këtë përfytyrim ro-
mantik, mbasi as krajl Nikolla në shekullin
XX nuk ka jetue ashtu siç sheh andrra
Schmitt-i për monarkët e Ballkanit gjatë shek-
ullin XV.
Po kthehemi tek titujt. Simbas Schmitt-it,
Emrat dhe toponimet
Ka nji maní në këtë libër me
paraqit emnat, toponimet,
termat e ndryshme në
format e tyne sllave. Folëm
ma nalt për emnin Ivan.
Kemi mandej emnin Joan
Muzaki. Toponimin Bila
kamin (Guri i Bardhë), Ivan
Balšiq (sic! shih. f. 150),
Suva gora (Mali i Thatë),
Dolgo berdo (Mali i Gjanë).
Mandej emna të përveçëm:
flitet për Golem Aranit
Komni-noviqin, kurse djali i
Skënderbeut quhet Ivan (fq.
213). Prapë: Lukaris/Lukare-
viq, de Pozza /Puçiq (për
mbaresat sllave të të dyve
autori frymzohet tek Radoni
Skënderbeu mbetë pa titull pse ai ndihet i
mvarun prej Bizantit dhe tue mos pasë nji tit-
ull prej tij, mbetë pa gja.
Por Bizanti, i cili në vitin 1453 do të shem-
bej përfundimisht, nuk gëzonte ma as au-
toritet moral e as perandorak me i dhanë kujt
tituj. Mandej mes Bizantit dhe Arbnis kishte
hy si pykë fuqija osmane dhe asht absurde që
nji princ praktik dhe i shkathët për me ba
aleanca të priste me marrë titull prej nji per-
andorije që ishte në grahmat e fundit! Pse
duhej ta lidhte fatin e vet dhe famën në zenit
me nji realitet që po perëndonte?
A nuk kishte nji burim tjetër titujsh në
Perëndim? Pse nuk mori titull prej Papës, kur
ma vonë ishte ba i randsishëm për gjithë
krishtënimin? Këtë gja nuk e dijmë, mbasi
dokumentet që ka zbulue Schmitt-i për çesh-
tjet e randsishme nuk na thonë gja.
Por heshtja dhe padija jonë sot nuk pro-
vojnë se Skënderbeu s’e kishte të qartë se
Papa asokohe ishte i vetmi autoritet që mund
të jepte tituj. Në mars të vitit 1452 në Romë
Papa Eugjeni IV kishte ba kunorzimin per-
andorak të Frederikut III.
Bekimi mbi “rota porhyretica” i Peran-
dorit në mes të bazilikës së shën Pjetrit dhe
dorzimi i drandofilles së artë i kishin tregue
mbarë botës se kush kishte pushtet me kunor-
zue nji monark. Prandaj teza e Schmitt-it
mbetë pa bazë dhe mbi të gjitha nuk spjegon
sjelljen e Skënderbeut mbas ramjes së Kon-
stantinopojës.
Në veprën e Schmitt-it gjejmë herë mbas
here interpretime dhe vlerësime tendencioze.
Ai, për shembull, ushtron nji skepsi pirro-
niane ndaj Kuvendit të Lezhës (f. 77), gati-gati
i duket e pamundun që arbnorët mbërrijnë
me u mbledhë në kuvend dhe me marrë ven-
dime politike. Rreket me provue se kuvendi
dështoi, por harron se nji përfundim i tillë e
ban ma të vështirë spjegimin e sukseseve të
Skënderbeut. Asht interesant fakti se kur flet
për dëshirën për liri që nxiti Kuvendin e
Lezhës, autori e ven në thojza fjalën liri (shih
f. 79), sikur kjo të ishte e marrun uha sub
condicione. Sulmet e Skënderbeut kundër
Arbnisë venedikase i duken pa kuptim dhe
gjithçka shumëzohet me zero. (ff. 84-94).
Na vjen me pyet nga e din autori që “tru-
pat rezerviste nga Dibra e sipërme llah-
tariseshin nga pamja e sulltanit” (f. 102), apo
prej ku del se të krishterët jetonin të tmerru-
ar në malësi ? (f. 135)
Schmitt-in duket se e skandalizon fakti që
Skënderbeu dhe barinjt e tij (nuk e hup ras-
tin me theksue se ushtarët e tij ishin barinj, a
thue se ushtarët serb apo mercenarët span-
joll ishin orëndreqës apo kirurgë) banin eks-
pedita plaçitëse në tokat e pushtueme prej
turqve dhe digjnin e grabitnin (f. 121). A thue
se në nji kohë kur komandantat e Skënder-
beut të kapun prej Ballaban Pashës ripeshin
së gjalli, ai duhet të vepronte në përputhje me
konventat e Gjenevës?
Mandej nuk na duket se asht thjesht plaç-
ka e preja motivi pse njerzit e ndiqnin
Skënderbeun, siç don me na ba me besue
Schmitt-i, mbasi ai vetë pohon se po ata njerz
pranonin ma mirë me vra veten sesa me iu
nënshtrue turkut (f. 147).
Autori e quen Ballaban pashën “fshatari
plak” pse ishte me origjine fshatare, në nji
LIBRI I SKENDERBEUT - V
kohë që Ballabani kishte luftue gjithë jetën e
si fshatar s’i kishte mbjellë kurrë dy kokrra
qepë! Asht si me quejt nipin e nji lundërtari
të famshëm, por që s’ka lundrue kurrë: “de-
tar i famshëm”!
Shpesh autori përdorë “due pesi e due mi-
sure”.
Për shembull: për të Barleci asht legjen-
dar, por nuk ngurron me e citue, tue e nxjer-
rë si të besueshëm, kur prifti shkodran thotë
se djemt matjanë rekrutoheshin për plaçkë
(f. 130).
Në nji anë Barleci asht legjendar, në anën
tjetër kronika e Carlo Tocco-s asht e be-
sueshme! Sidomos kur prej saj citohen sham-
jet e poetit ndaj arbnorëve të quejtun “bari
derrash”, a thue se grekët apo serbët ishin
bari gamilesh! (f. 116).
Prej Barlecit merren dhe nënvizohen disa
episode që do ta banin qesharak Skënderbe-
un. Psh. kali i tij derdh lot njeriu kur vdes i
zoti, ose Skënderbeu ishte nji njeri gjysëm
hyjnor! (f. 117).
A thue nuk e din autori se në të gjithë
letërsinë kalorsiake perëndimore dhe bizan-
tine gjejmë episode të këtilla, gja që nuk ia ul
vlerat dëshmive të dorës së parë të Barlecit e
të D. Frangut!
Paralelizmi mes cubit Tocco dhe Skënder-
beut, asht i pa bazë, për vetë faktin se cubit
Tocco i humb nami dhe emni, pse cubnia nuk
asht ideal që përjetsohet në vetëdijen e popu-
jve, kurse liria po.
Në libër citohet përmbledhja foklorike e
Marin Sirdanit për me i ba nji lloj proçesi
ndërgjegjes kombtare të shqiptarëve që ka
mbart në shekuj idena aq antishkencore e
antihistorike (ff. 119-120). Vetëkuptohet se rig-
oroziteti shkencor i Schmitt-it do të dëshiron-
te që edhe folklori të shprehej në terma ekua-
cionesh matematike.
Historiani i ri Schmitt përmend unazën e
Skënderbeut që kishte Leden (Ëçäá) dhe
mjellmën (në tekst shohin përçudnisht të sh-
krueme: Leiden). Menjiherë hipoteza ab-
surde: mos nënkuptonte Skënderbeu Kastor-
in, djalin e Zeusit, pra a mos ndoshta kishte
idenë e prejardhjes së vet hyjnore!
Në këtë pikë burimi i Schmitt-it asht rish-
tas mentori i tij Radoni (shih f. 128, nota 63).
Nji mendim kaq absurd dhe teveqel, nuk
do të mund t’i kishte lindë Skënderbeut as po
të kishte pasë njikohsisht dijet e Winckel-
mann-it dhe marrinë e madhshtisë së Ner-
onit!
Këto janë hipotezat me anë të cilave histo-
riani Schmitt don me çmitizue figurën e pr-
ijsit arbnor?
Apo çmitizim domethanë me e kthye
Skënderbeun në nji figurë qesharake?
Mund të themi se në këtë rast arma e paza-
kontë e historianit tonë asht kthye në nji boo-
merang dhe e i ka ra atij vetë.
Janë të pakuptueshme përfundimet e au-
torit: “Kështu fati i Gjergjit nuk mund të qu-
het aspak i jashtëzakonshëm. Fati i Gjergj
Kastriotit ka mbetur i pashlyeshëm në
kujtesën e brezave të mëpasëm vetëm për sh-
kak të famës së tij të vonë” (f. 49).
Ne kujtuem se autori don me spjegue
famën e Gjergjit tue nisë prej jetës së tij, pse
për me spjegue famën e tij tue i nisë te vetë
fama, na duket nji tautologji shterpë….