You are on page 1of 9

C ch bo hin trn th gii v Vit Nam mardi 2 novembre 2010 02:23:37 Trong d tho vn kin i hi ng X c yu cu:"Xy dng c ch bo v Hin

n php, nh r c ch, cch thc bo m tnh ti cao ca Hin php v lut trong i sng kinh t - x hi". Vic tham kho kinh nghim trong vic gim st v bo v Hin php ca mt s nc rt ra nhng kin ngh phc v vic tip tc nghin cu, xut hnh thnh mt c ch bo hin c hiu qu trong qu trnh xy dng nh nc php quyn x hi ch ngha Vit Nam l ht sc cn thit. I. V khi nim bo v Hin php cc nc trn th gii khng c mt khi nim thng nht v c ch bo v Hin php. Thut ng bo v Hin php (ting Nga)c dch v s dng Vit Nam, nhng thut ng ny khng c dng nhiu cc nc trn th gii v ngay c Nga khi nim trn cng cha c a vo lut. Anh v M c mt khi nim l judical review c th tm dch l kim tra t php. Bn cht ca khi nim ny l dng ch vic kim tra ca c quan t php i vi tnh hp hin ca cc o lut do c quan lp php a ra. Khi nim ny tng ng vi khi nim bo hin hay kim hin m mt s sch trc y v lut hin php Vit nam hay dng. Bo hin (bo v hin php) v ngha ct li c hiu l kim sot tnh hp hin ca cc o lut, l xem xt xem nhng o lut c a ra c ph hp vi tinh thn v ni dung ca Hin php hay khng. Theo cch hiu ny, bo hin khng nhm vo cc vn bn di lut. S bo hin ch nhm vo nhng o lut do Quc hi a ra bi nhng vn kin ny ng tt nh ca h cp nhng hnh vi php l. Tuy nhin cch hiu bo hin ch l kim sot tnh hp hin ca cc o lut l mt cch hiu theo ngha hp. Thc tin ca ch bo hin cc nc cho thy, cc nh ch bo hin c sinh ra khng ch n thun l kim sot tnh hp hin ca hnh vi lp php. To n Hin php nhiu quc gia chu u bn cnh vic kim sot tnh hp hin ca cc o lut ca Ngh vin cn thc hin nhiu chc nng khc bo v ni dung v tinh thn ca Hin php nh gii quyt tranh chp gia lp php v hnh php, gia lin bang v tiu bang, gia trung ng v a phng; kim sot tnh hp hin trong hnh vi ca Tng thng cng nh ca cc quan chc trong b my hnh php... ngha rng hn, bo hin c hiu l kim sot tnh hp hin ca cc hnh vi ca cc nh ch chnh tr c quy nh trong Hin php . 1. Cc m hnh bo v Hin php cc nc[/B] Mi nh nc xut pht t iu kin chnh tr, kinh t, x hi c th ca mnh m xy dng m hnh, hay c ch bo v Hin php ph hp.Tuy nhin,trn th gii v m hnh bo hin c th khi qut thnh 3 m hnh c bn: * M hnh Bo hin chu u Ti nhiu nc chu u, quyn gim st Hin php c trao cho cc c quan bo hin chuyn trch (Ta n Hin php hay Hi ng bo hin) c v tr c lp vi quyn lp php, hnh php, t php. Thm phn l nhng ngi c chuyn mn nghip v cao, c b nhim hay bu theo mt ch c bit. Thm quyn gii quyt cc tranh chp v Hin php c thc hin theo yu cu trc tip ca cc t chc chnh tr, cc To n thm ch ca c c nhn. Quyt nh ca Ta n Hin php hay Hi ng bo hin c gi tr bt buc. Hot ng gim st Hin php chu u c s kt hp gia vic gii quyt cc v vic c th vi gii quyt ng thi c nhng vic c tc dng chung cho c x hi thng qua ngh ca cc c quan c thm quyn. * M hnh Bo hin Hoa K Ti m, m hnh gim st Hin php vi Ti phn Hin php khng tch ri m nm trong h thng Ta

n. M hnh ny thng qua vic gii quyt cc v vic c th, da vo cc n kin ca ng s, cc s kin php l c th m bo v Hin php. u im ca m hnh ny l bo hin khng tru tng v n lin quan n nhng v vic c th nn bo v Hin php mt cch c th. Tuy nhin, im hn ch ca n l vic phn quyt ca Ta n v tnh hp hin ch c hiu lc rng buc i vi cc bn tham gia t tng v khi mt o lut c Ta n xc nh l tri Hin php th o lut khng cn gi tr p dng v ch c hiu lc bt buc i vi cc Ta n cp di, nu l phn quyt ca Ta n ti cao th c gi tr bt buc i vi c h thng t php. Nh vy, Ta n khng c thm quyn hy b o lut b coi l tri vi Hin php v v hnh thc o lut vn cn hiu lc nhng trn thc t s khng c Ta n p dng. * M hnh bo hin hn hp u - M Theo m hnh ny, thm quyn bo hin c trao cho c c quan bo hin chuyn trch (ta n Hin php) v c cc Ta n thuc h thng t php, trong thm quyn ca Ta n Hin php v Ta n Ti cao i vi nhng v vic c th c quy nh trong Hin php, cc ta n khc khi gii quyt mt v vic c th c quyn xem xt tnh hp hin ca cc o lut v c quyn khng p dng cc o lut c cho l khng ph hp. Ngoi cc m hnh c ch bo v Hin php k trn cn c m hnh gim st tnh hp hin ca cc vn bn quy phm php lut kiu Php (The French Model). Theo m hnh ny vic gim st tnh hp hin ch c tin hnh i vi cc vn bn c ph chun bi H vin nhng cha c ban hnh bi Tng thng. M hnh kiu Php cho php vic gim st tnh hp hin ca vn bn quy phm php lut c tin hnh ngay trc khi vn bn c ban hnh do hn ch ng k s vn bn vi hin, m bo tnh thng nht ca h thng php lut nhng im yu ca n l to iu kin cho c quan bo hin (Hi ng Hin php) can thip qu nhiu vo qu trnh lp php ca Ngh vin. L thuyt v bo hin thng chia cc m hnh bo hin bng c quan t php thnh hai m hnh c bn: m hnh bo hin phi tp trung ho vi i din tiu biu l M v m hnh bo hin tp trung ho vi i din tiu biu l c. M hnh bo hin kiu M c thit lp u tin ti M (nm 1803) v c xem l m hnh bo hin phi tp trung bi quyn gim st tnh hp hin ca cc o lut thuc v tt c cc to n. Hu ht cc nc theo h thng php lut Anh - M u p dng m hnh ny. Ngoi ra m hnh bo hin kiu M cn c p dng mt s nc theo truyn thng Lut La M chu M Latin v mt s nc chu u nh Hy Lp, Na Uy, an Mch... M hnh bo hin kiu chu u c thit lp u tin o (nm 1920) v c p dng hu ht cc nc chu u v mt s nc chu M Latin, chu , chu Phi...M hnh ny c gi l m hnh bo hin tp trung ho bi ch c mt c quan chuyn trch c giao quyn gim st, bo v Hin php. 3. C ch bo v Hin php Lin bang Nga To n Hin php Lin bang Nga khng nh c uy tn ca mnh v l mt minh chng cho vic Lin bang Nga pht trin nh mt nh nc dn ch v php quyn. i vi nc Nga, To n Hin php l mt ch nh hon ton mi. Ln u tin trong lch s, t nm 1991 Nga xut hin c quan c kh nng hn ch quyn lc ca cc c quan lp php v hnh php trn c s Hin php. To n Hin php l c quan c lp, l cng c bo v th ch dn ch c Hin php xc lp, bo v c cu t chc lin bang, bo v khu vc kinh t thng nht, t do kinh doanh v c bit l bo v quyn v t do c nhn . Theo quy nh ca Lut Lin bang Nga v To n Hin php ngy 8 thng 2 nm 2001, To n Hin php Lin bang Nga bao gm 19 thm phn, c nhim k 15 nm. iu 128 Hin php Lin bang Nga 1993 quy nh thm phn To n Hin php do Hi ng Lin bang b nhim theo ngh ca Tng thng. Chnh n To n Hin php do cc thm phn ca To n Hin php bu. Trn thc t, thnh phn ca To n Hin php Lin bang Nga gm nhng nh lut hc c tm c (trong 19 thm phn ca To n

Hin php hin ti c 12 thm phn c hc v tin s khoa hc, 5 thm phn c hc v ph tin s) l m bo cho cc quyt nh ca To n Hin php mang tnh khch quan v c c s khoa hc. Theo iu 127 Hin php Lin bang Nga nm 1993, To n Hin php c thm quyn rt rng. Khi c yu cu ca Tng thng, ca mt trong hai Vin thuc Ngh vin Lin bang hoc ca 1/5 s thnh vin hai Vin, ca Chnh ph, ca mt trong hai To n Ti cao khc ca Lin bang, ca c quan lp php hoc hnh php ca n v lnh th thuc Lin bang; To n Hin php c quyn kim tra, gim st tnh hp hin ca lut, cc vn bn quy phm php lut khc ca Lin bang, ca bt k n v lnh th no thuc Lin bang cng nh tnh hp hin ca cc iu c quc t cha c hiu lc. Khi c yu cu ca mt trong cc bn, To n Hin php c thm quyn gii quyt cc tranh chp v thm quyn gia cc c quan nh nc vi nhau hoc gia Nh nc Lin bang vi cc n v lnh th cu thnh Lin bang. Khi c yu cu ca to n hoc ngi dn, To n Hin php kim tra tnh hp hin ca o lut c th p dng cho v vic c lin quan. Khi c yu cu ca bt k c nhn, t chc no cho rng quyn hin nh ca h b xm hi. To n Hin php c quyn yu cu to n kim tra tnh hp hin cho vic p dng o lut c th i vi c nhn, t chc . Xem xt cc khiu ni ca cng dn c xc nh l mt trong nhng nhim v quan trng nht ca To n Hin php. Khi c yu cu ca Tng thng Lin bang, ca mt trong hai Vin thuc Ngh vin Lin bang, ca Chnh ph Lin bang hoc ca Ngh vin ca n v lnh th cu thnh Lin bang, To n Hin php c quyn gii thch mt quy nh c th ca Hin php Lin bang. Cc vn bn php lut hay mt s iu khon trong cc vn bn php lut b To n Hin php tuyn b l vi hin s khng c hiu lc thi hnh, nhng iu c quc t b tuyn b l khng ph hp vi Hin php s khng c p dng . Hng nm, To n Hin php Lin bang Nga tuyn khong 30 bn n v ra khong 200 quyt nh. Nu so vi s n yu cu (khong 600 n mi nm), c th ni mc gii quyt ca To n Hin php cn hn ch. Trc y c tnh trng l cc quyt nh ca To n Hin php tuy c y cn c, nhng khng phi lc no cng c cc c quan nh nc thc hin y . Hin ti, uy tn ca To n Hin php c cng c bi Tng thng Nga khng cho php bt c s can thip no vo hot ng ca To n Hin php v nghim chnh chp hnh mi quyt nh ca To n Hin php, ngay c khi khng ng vi cc quyt nh . Hnh thnh mt c ch r rng l tt c cc c quan nh nc v tt c nhng ngi c chc quyn bao gm c ngi ng u nh nc u tha nhn tnh bt buc ca cc quyt nh ca To n Hin php. 2.C ch gim st Hin php ti Vit Nam Vic gim st tun th Hin php theo c ch phn cng phn nhim t Quc hi xung Ch tch nc, Chnh ph, Ta n ti cao, Vin kim st ti cao cho n Hi ng nhn dn cc cp trong Quc hi gi vai tr gim st chnh (c s phn cng, phn nhim cho cc c quan Quc hi v cc c quan nh nc cp cao khc). Do , m hnh gim st Hin php Vit Nam l gim st bi Quc hi v c quy nh ti nhiu VBPL:Hin php 1992 sa i, b sung nm 2001; Lut t chc Quc hi nm 2001; Lut hot ng gim st ca Quc hi nm 2004; Lut t chc Chnh ph nm 2001; Lut ban hnh vn bn quy phm php lut nm 2003, sa i, b sung nm 2008; Lut ban hnh vn bn quy phm php lut ca Hi ng nhn dn, y ban nhn dn nm 2004; Lut t chc Hi ng nhn dn v y ban nhn dn nm 2003; Quy ch hot ng ca y ban thng v Quc hi; quy ch hot ng ca Hi ng dn tc v cc y ban ca Quc hi Hin php nm 1992, iu 83, 84 quy nh Quc hi thc hin quyn gim st ti cao i vi ton b hot ng ca Nh nc, thc hin quyn gim st ti cao vic tun theo Hin php, lut, ngh quyt

ca Quc hi. l, Quc hi thc hin quyn gim st ti cao i vi vn bn quy phm php lut ca y ban thng v Quc hi, ch tch nc, Chnh ph, Th tng chnh ph, B trng, Th trng c quan ngang b, Ta n nhn dn ti cao, Vin kim st nhn dn ti cao, vn bn quy phm lin tch gia c quan nh nc c thm quyn Trung ng vi c quan trung ng ca t chc chnh tr - x hi, vn bn quy phm ca Hi ng nhn dn v y ban nhn dn. y ban thng v Quc hi gim st VBQPPL ca Chnh ph, Th tng Chnh ph, Ta n nhn dn ti cao, Vin kim st nhn dn ti cao, vn bn quy phm php lut ca Hi ng nhn dn v y ban nhn dn cp tnh. Hi ng dn tc v y ban Quc hi gim st vn bn quy phm php lut ca Chnh ph, Th tng Chnh ph, B trng, Th trng c quan ngang B, vn bn quy phm lin tch gia c quan nh nc c thm quyn Trung ng vi c quan trung ng ca t chc chnh tr - x hi thuc lnh vc m Hi ng v cc y ban ph trch. Ch tch nc cng thc hin vai tr gim st i vi y ban thng v Quc hi, Chnh ph, Ta n nhn dn v Vin kim st nhn dn. Chnh ph kim tra vn bn quy phm php lut ca cc B, c quan ngang B, Hi ng nhn dn v y ban nhn dn cp tnh. Nh Th tng chnh ph c quyn nh ch vic thi hnh hoc bi b nhng quyt nh, ch th, thng t ca b trng, cc thnh vin khc ca Chnh ph, quyt nh, ch th ca y ban nhn dn tnh, thnh ph trc thuc Trung ng tri vi Hin php, lut v cc vn bn ca c quan nh nc cp trn, nh ch vic thi hnh nhng ngh quyt cu Hi ng nhn dn tnh, thnh ph trc thuc trung ng tri vi Hin php, lut v cc vn bn cu c quan nh nc cp trn, ng thi ngh y ban thng v Quc hi bi b. (iu 114 Hin php nm 1992). B trng, Th trng c quan ngang B kim tra vn bn quy phm php lut cc B, c quan ngang B, Hi ng nhn dn v y ban nhn dn cp tnh v nhng ni dung c lin quan n ngnh, lnh vc m mnh ph trch. Ta n nhn dn khi xt x cc v n hnh s, dn s, kinh t, hnh chnh m pht hin cc vn bn quy phm php lut sai tri l nguyn nhn gy ra v n th c quyn ngh c quan c thm quyn sa cha, bi b. Vin kim st nhn dn t Hin php nm 1959 n Hin php nm 1992 thc hin vic gim st i vi c quan hnh chnh nh nc t cp b tr xung, cc t chc kinh t, t chc x hi, n v v trang v cng dn vi tnh cch nh l mt hnh thc gim st ca Quc hi. Nhng n nm 2001 Quc hi ban hnh Ngh quyt v sa i, b sung mt s iu ca Hin php nm 1992 bi b chc nng ny ca Vin kim st nhng vn gi li quyn kim st hot ng t php. Hi ng nhn dn, thng trc Hi ng nhn dn, i biu Hi ng nhn dn, y ban nhn dn, Ch tch y ban nhn dn trong phm vi nhim v, quyn hn ca mnh gim st, kim tra vn bn quy phm php lut ca Hi ng nhn dn v y ban nhn dn cp di trc tip, Hi ng nhn dn gim st vn bn ca y ban nhn dn cng cp. Nh l Hi ng nhn dn bi b nhng quyt nh sai tri ca y ban nhn dn cng cp, nhng ngh quyt sai tri ca Hi ng nhn dn cp di trc tip. Nh vy, vic bo v Hin php theo c ch hin hnh c s ln ln gia quyn lp hin v quyn ti phn. Mt khc, gim st ti cao ca Quc hi li ph thuc vo c quan ca Quc hi nn khng trnh khi s da dm, li trong vic thc hin nhim v bo hin. 3.Thnh lp c quan Bo hin chuyn trch Vit Nam Hin nay, c nhiu quan im khc nhau v vic thnh lp c ch bo hin Vit Nam. trong c quan im giao chc nng gim st Hin php cho c quan no ang tranh ci nhiu nht trn cc din n khoa hc. V vy xut pht t thc tin t nc v h thng php lut hin hnh cn thit tm kim m hnh cho ph hp vi iu kin Vit Nam hin nay. Theo chng ti, trong nhng nm ti Vit Nam cn thnh lp Ta n Hin php (hay Ta Bo hin) thc hin chc nng bo v Hin php. Tuy nhin, do tnh cht ca Ta n Hin php khng n thun l c quan t php m va c tnh cht t php va c tnh cht chnh tr, va gim st quyt nh va gim

st t vn, tham vn, c c gim st trc v c gim st sau. Vi m hnh ny ch c mt c quan chuyn trch chuyn bo v Hin php Ta Bo hin. V vy, v tr ca c quan bo hin cn c c xc nh r rng, c lp vi quyn hnh php, lp php, t php. Trn c s khi Ta n Bo hin ra i phi sa i li thm quyn ca mt s c quan nh nc trong vic bi b, hy b vn bn quy phm php lut theo Lut ban hnh vn bn quy phm php lut nm 2008 v Lut ban hnh vn bn quy phm php lut ca Hi ng nhn dn v y ban nhn dn nm 2004. Theo thm quyn ca Ta Bo Hin bao gm: * Phn quyt v tnh hp php ca cc vn bn quy phm php lut v iu c quc t. * Gii quyt cc khiu kin ca c nhn, cng dn Vit Nam i vi cc quyt nh, hnh vi hnh chnh c du hiu vi hin. * Gii quyt cc tranh chp v thm quyn gia cc c quan, t chc. * Gii thch Hin php m bo cho cc nguyn tc, quy nh ca Hin php c thc hin thng nht. y l phng n tng i ph bin trong nhiu m hnh nh nc php quyn trn th gii. Tnh c lp ca c quan bo v Hin php c m bo bi tnh cn bng trong quan h quyn lc gia cc c quan thc hin quyn lp php, quyn hnh php, quyn t php. V vy, trong bi cnh xy dng Nh nc php quyn Vit Nam hin nay, vic thnh lp Ta Bo hin nhm bo m, bo v vic cao quyn con ngi, quyn cng dn v tr trung tm ca mi mi quan h vi Nh nc. Bn cnh , vic thnh lp Ta Bo hin cn nhm gii hn s can thip mt cch qu mc ca Nh nc cng nh chng li s vi phm thm quyn, vt qu v lm quyn ca c nhn, t chc nh nc trong vic thc hin cc ngha v ca mnh i vi cng dn v ton x hi.

M hnh bo hin phi tp trung Hay cn gi l m hnh bo hin kiu M, l m hnh ta n ti cao v ta n cc cp u c chc nng v thm quyn gim st tnh hp hin, c xy dng trn c s hc thuyt phn chia v kim ch i trng gia cc nhnh quyn lc lp php, hnh php v t php. Theo quan im ca hc thuyt ny, h thng cc c quan ta n khng nhng c chc nng xt x cc hnh vi vi phm php lut ca cng dn m cn c chc nng kim sot, hn ch quyn lc ca cc c quan lp php v hnh php. Xy dng b my nh nc theo nguyn tc phn chia quyn lc mt cch r rng, M l quc gia u tin trn th gii trao cho cc ta n quyn phn quyt v tnh hp hin ca cc vn bn lut v vn bn di lut. C th ni, quyn gim st Hin php ca Ta n ti cao Hp chng quc Hoa K l mt trong nhng nt c sc ca nn chnh tr M. Vic ta n phn quyt tnh hp hin ca cc vn bn lut v vn bn di lut c xc nh nm 1803 sau v n ni ting ca nc M - v n John Marbury chng Madison. Gii quyt v n Marbury v Madison, Chnh n Ta n ti co Marshall a ra cc tuyn b sau: Hin php l lut ti cao ca t nc; nhng lut hay quyt nh c a ra bi c quan lp php l mt b phn ca Hin php v khng c tri vi Hin php; thm phn, ngi tng tuyn th bo v Hin php, phi tuyn b hy b nhng lut l quy nh no ca c quan lp php mu thun vi Hin php. Ba tuyn b trn y xc lp chc nng bo hin ca ta n v quyn ti phn ca ta n v cc quyt nh ca lp php v hnh php lin quan n Hin php. Dn dn m hnh ny xut hin nhiu nc khc nh Canada, Mexico, Argentina, Australia, Hy Lp, Nht Bn, Thy in, Na Uy, an Mch

y l m hnh giao cho ta n t php xem xt tnh hp hin ca cc o lut thng qua vic gii quyt cc v vic c th, da vo cc n kin ca ng s, cc s kin php l c th m bo v Hin php. M hnh c u im l bo hin mt cch c th v n lin quan n tng v vic c th. Nhng m hnh ny li c 2 nhc im ln: giao quyn bo hin cho ta n cc cp nn th tc di dng; phn quyt ca ta n v tnh hp hin ch c hiu lc rng buc i vi cc bn tham gia t tng v khi mt o lut c ta n xc nh l tri Hin php th o lut khng cn gi tr p dng v ch c hiu lc bt buc i vi cc ta n cp di (nu l phn quyt ca Ta n ti cao th c gi tr bt buc i vi c h thng t php). Ngha l ta n khng c thm quyn hy b o lut b coi l tri vi Hin php v v hnh thc o lut vn cn hiu lc mc d trn thc t s khng c ta n p dng. M hnh bo hin kiu Php m hnh ny, ch c gim st tnh hp hin ca vn bn c ph chun bi ngh vin nhng cha c ban hnh bi tng thng. u im ca m hnh l cho php gim st tnh hp hin ca vn bn quy phm php lut c tin hnh ngay trc khi vn bn c ban hnh nn hn ch ng k s vn bn vi hin, m bo tnh thng nht ca h thng php lut. Tuy nhin, cng l nhc im chnh ca m hnh ch c quan bo hin c th can thip qu su quy trnh lp php ca ngh vin. M hnh bo hin tp trung Khc vi m hnh M, cc nc lc a chu u khng trao cho ta n t php thc hin gim st Hin php m thnh lp mt c quan c bit thc hin chc nng bo hin, c v tr c lp vi quyn lp php, hnh php, t php. C quan ny c gi l Ta n Hin php hoc Hi ng bo hin, Vin Bo hin. Thm phn l nhng ngi c chuyn mn nghip v cao, c b nhim hay bu c theo mt ch c bit. y l m hnh gim st tp trung. Ta n Hin php c thnh lp o nm 1920, Italia nm 1947, c nm 1949, min Nam Vit Nam nm 1956, Th Nh K nm 1961, Nam T nm 1963, B o Nha nm 1976, Ty Ban Nha nm 1978, Hy Lp nm 1979, Ba Lan nm 1982, Hungari nm 1983, Lin X c nm 1988, Nga nm 1993, Campuchia nm 1993, Belarus nm 1994, Ukcraina nm 1996, Thi Lan nm 1997, Cng ha Czech nm 1997. C th gi y l m hnh ca o v o l ni thnh lp sm nht, nhng thng c gi l m hnh lc a chu u v khu vc ny l ph bin nht. Gim st Hin php chu u kt hp vic gii quyt cc v vic c th v nhng vic c tc dng chung cho c x hi thng qua ngh ca c nhn hoc cc c quan c thm quyn trong b my nh nc. Quyt nh ca Ta n Hin php hay Hi ng bo hin c gi tr bt buc. Theo m hnh ny, Ta n Hin php c thm quyn nh sau: xem xt tnh hp hin ca cc vn bn lut, cc iu c quc t m tng thng hoc chnh ph hoc s tham gia k kt, cc sc lnh ca tng thng, cc ngh nh ca chnh ph, c th tuyn b mt vn bn lut, vn bn di lut l vi hin v lm v hiu ha vn bn ; xem xt tnh hp hin ca cc cuc bu c tng thng, bu c ngh vin v trng cu dn; t vn v t chc b my nh nc, v cc vn chnh tr i ni cng nh i ngoi; gii quyt cc tranh chp v thm quyn gia cc nhnh quyn lc lp php, hnh php v t php, gia chnh quyn trung ng v a phng; gim st Hin php v quyn con ngi v quyn cng dn.

Ngoi ra, mt s Toan Hin php nh ca Italia cn c quyn xt x tng thng khi tng thng vi phm php lut. M hnh bo hin hn hp kiu u - M y l m hnh kt hp nhng yu t ca c hai m hnh kiu chu u v kiu M, c p dng mt s nc nh B o Nha, Thy S, Columbia, Venezuela, Peru, Brazil Theo m hnh ny, thm quyn bo hin c trao cho c c quan bo hin chuyn trch nh Ta n hin php ln tt c cc ta n thuc h thng t php. Trong , thm quyn ca Ta n Hin php v Ta n ti cao i vi nhng v vic c th c quy nh ngay trong Hin php, cc ta n khc khi gii quyt mt v vic c th c quyn xem xt tnh hp hin ca cc o lut v c quyn khng p dng cc o lut c cho l khng ph hp vi hin php. M hnh c quan lp hin c chc nng bo hin Vit Nam, Trung Quc, Cu Ba v mt s nc khc khng c c quan bo hin chuyn bit. Cc nc ny u c quan im chung l quc hi (ngh vin) l c quan i din cao nht ca nhn dn, khng nhng l c quan lp hin, lp php duy nht m cn l c quan quyn lc nh nc cao nht. Vi t cch l c quan quyn lc nh nc cao nht, quc hi phi t quyt nh tnh hp hin ca mt o lut. Nu quc hi trao quyn ny cho mt c quan khc phn quyt th quc hi khng cn l c quan quyn lc nh nc cao nht na. Quan im trn y c ht nhn hp l ca n. Tuy nhin, cng phi tha nhn rng nu mt c quan va lp php va t mnh phn quyt o lut do mnh lm ra c vi hin hay khng th cng rt kh. Thm quyn ca c quan ti phn Hin php M hnh c quan ti phn Hin php ca cc nc trn th gii kh a dng nn thm quyn xt x; cc ch th c quyn khiu kin trc Ta n Hin php; cch thc b nhim thm phn; nhim k ca thm phn; hiu lc ca nhng phn quyt v tnh vi hin; th tc ban hnh phn quyt ca Ta n Hin php cng rt khc nhau. Chng hn thm quyn ca c quan ti phn Hin php cc nc khng ch ph thuc vo vic n c t chc theo m hnh ca M hay ca Chu u lc a, m cn ph thuc vo nhiu yu t nh nguyn tc t chc b my nh nc; mi quan h gia cc c quan lp php, hnh php, t php; gia chnh quyn trung ng vi a phng, nht l c im v chnh tr - x hi, v truyn thng lch s vn ha, php l ca mi nc. Theo , mt s Ta n Hin php ch xem xt tnh hp hin ca hot ng lp php, song mt s khc c trao quyn phn quyt v nhng lnh vc c lin quan, thm ch c lnh vc thc s mang tnh nhy cm v chnh tr. Bn cnh chc nng c bn ca cc Ta n Hin php l phn quyt v cc vn Hin php, nhiu Ta n Hin php Trung v ng u c thm quyn xt x i vi mt s trng hp lin quan n bu c, trng cu dn, tnh hp php ca cc chnh ng Khng nhng th, c quan ti phn Hin php mt s nc cn xem xt trc phng nga vi phm Hin php nh Hi ng bo hin ca Php, Ta n Hin php cc nc Burundi, Burkina Faso, Cng ha Chad Ta n Hin php Lin bang Nga ch xem xt trc tnh hp hin cc hip nh quc t m Lin bang Nga k kt nhng cha c hiu lc. Ta n

Ti cao M li ch xem xt sau khi vn bn php lut ban hnh (c tranh ci thc t) m khng xem xt trc. C quan ti phn Hin php mt s nc li c thm quyn xem xt tnh hp hin c trc v sau khi vn bn php lut ban hnh nh Ta n Hin php ca Cape Verde, Niger M cng c nhng o lut vi hin Ngay nh Quc hi M, quy trnh ban hnh mt o lut rt cht ch (mt d lut mun c thng qua phi c a s tn thnh ca H vin trc, ri sau l a s Thng vin tn thnh (hoc ngc li), tip theo cn phi c Tng thng kim tra, xem xt li xem c cn ph quyt hay khng, nu khng ph quyt d lut mi c Tng thng ban b thi hnh). Vy m trong khong 190 nm qua, Ta n Ti cao ca M ra phn quyt tuyn b 122 o lut ca Quc hi M (trong tng s hn 35.000 o lut c Quc hi ny ban hnh trong thi gian ni trn) c ton b hoc mt phn ni dung quy nh vi phm Hin php M. Cng trong thi gian ni trn c gn 950 o lut ca Quc hi cc bang b Ta n Ti cao M tuyn b vi phm Hin php ca Lin bang. Ti Ba Lan, "hung thn xe p" c th i t Ta n Hin php Ba Lan phn quyt rng vic trng pht ngi i xe p say ru cng tng t nh ti x iu khin xe c gii. Ngha l ti Ba Lan, nhng ngi s dng ung c cn m cn i xe p c th b tc bng li xe c gii nu c v thm ch c th phi ngi t. Ti Ba Lan c khong 2.000 ngi i xe p sau khi ung bia ru b giam cm. Phn quyt trn ca ta Hin php c cnh st tn thnh, bi theo h, chnh thnh phn "i my v gi" trn xe p cng l hung thn ng l. H khng ch e da tnh mng ca mnh m cn ca c nhng ngi v ti khc tham gia giao thng. Nhng dn Ba Lan hay i xe p th tht vng v lp trng ca ta, bi h ang hy vng l s c th c php i xe p sau khi ung t ra l mt vi bia. M hnh bo hin kiu M: M hnh phi tp trung 07:11 | 26/08/2011 M l quc gia u tin xc lp quyn gim st Hin php ca Ta n t php v xy dng nn mt m hnh c quan bo hin ring c gi lm hnh bo hin kiu M. y l m hnh gim st t php Hin php (Judicial review) v l m hnh bo hin phi tp trung (Decentralised constitutional control). Trong m hnh ny, thm quyn gim st Hin php c giao cho cc Ta n c thm quyn chung thc hin. Theo , bt k Ta n no cng c th ra phn quyt v tnh hp Hin ca cc o lut. Hot ng bo hin gn lin vi vic gii quyt cc v vic c th ti Ta n (gim st c th). K t khi xut hin nc M nm 1803 n nay, m hnh ny c nhiu nc p dng nh Canada, Mexico, Thy in, Argentina, Hy Lp T tng tam quyn phn lp chnh l ngun gc cho s hnh thnh m hnh bo hin kiu M, nn phn ln cc quc gia p dng hc thuyt tam quyn phn lp cng u la chn m hnh bo hin ny. M hnh bo hin kiu M c cc c im sau y: - Tt c cc Ta n u c quyn xem xt tnh hp Hin ca cc o lut. Ta n xem xt tnh hp Hin ca mt o lut khi quy nh ca o lut c p dng gii quyt cc v vic c th ti Ta n;

- Quyn bo hin gn lin vi vic gii quyt mt v vic c th, theo , vic kin tng chnh l tin Ta n xem xt tnh hp Hin ca cc o lut; - Quyn bo hin ch c cc Ta n s dng trong trng hp c s lin quan trc tip n quyn v li ch hp php ca ngi ngh xem xt tnh hp Hin ca cc o lut. c im ny xc nh r rng hn phm vi ca quyn gim st, trnh s tru tng v km hiu qu; - Mt o lut ch b tuyn b l vi Hin khi Ta n c cn c r rng rng o lut mu thun hoc khng ph hp vi Hin php; - Phn quyt ca Ta n v tnh hp Hin thng ch c hiu lc bt buc trong phm vi cc bn ca v vic c gii quyt, tr nhng trng hp c p dng nguyn tc tin l (Stare decisis); - Khi mt o lut b tuyn b l vi Hin th o lut khng cn gi tr p dng. Tuy nhin, Ta n t php khng c thm quyn hy b hay tuyn b o lut v hiu nh trong h thng gim st Hin php tp trung. Ta n ch khng p dng o lut trn thc t. Phn quyt ca Ta n cp trn c hiu lc bt buc i vi cc ta n cp di, phn quyt ca Ta n ti cao c gi tr bt buc i vi c h thng t php. Nh vy, v hnh thc o lut vn cn hiu lc, nhng thc t khng c p dng na; - Phn quyt ca Ta n v tnh hp Hin ca o lut khng c hiu lc chung thm nh trong m hnh Hi ng bo hin hay Ta n Hin php, m c th b xem xt li bi mt Ta n cp trn Mt s nc khi p dng m hnh bo hin kiu M c nhng thay i nht nh ph hp vi iu kin thc t ca mnh. V vy, nu nh M, Argentina, bt k ta n no cng c quyn kim tra tnh hp Hin ca vn bn quy phm php lut th mt s nc nh n , Manta thm quyn ny ch thuc v Ta n Ti cao. mt s nh nc lin bang, bn cnh Ta n cp cao nht ca quc gia (Ta n Ti cao lin bang), Ta n cp cao nht ca cc ch th lin bang (Ta n Ti cao tiu bang n , Ta n cao nht ca cc tnh Canada) cng c quyn gim st Hin php.

You might also like