Abbe DHEILLY

Giao s Hoc vien Cong giao Paris

LCH S CU O
DAN VAO KINH THANH

Giu-se o Ngoc Bao Op chuyen ng

Dan vao Lch S Dan Thien Chua

1. Cu c la g? Cu c la toan bo nhng Sach Thanh c viet trc khi Chua Ki-to en, va c dung e giao duc Dan Do Thai ve mat ton giao. Ngi ta coi chung c linh hng, v Chua Thanh Than a giup tac gia viet len nhng sach o. 2. T ng muon noi len ieu g? Cu c co ngha la Giao c Cu. Thc vay, ay la mot lch s co trong iem la hiep c c giao ket tren nui Xi-nai khoang 1225 trc Chua Gie-su Ki-to, gia Thien Chua va dan Do Thai, qua trung gian Mo-se. oi khi, thay v noi Cu c, ngi ta con dung nhng t ng nh Lch S Thanh, Lch S Thanh Kinh. Hiep c nay ma ta goi la Giao c Cu, chuan b cho Giao c Mi ma Chua Ki-to se the hien qua viec Cu Chuoc, va t o phat sinh Giao Hoi Ki-to. Cu c va Tan c lam nen bo Kinh Thanh. 3. Nhng sach noi tren t au ma co? Giao Hoi Cong Giao tiep nhan nhng sach o t ngi Do Thai di dang van tap. Van tap nay c hnh thanh dan dan khoang 1200 nam trc Chua Ki-to. 4. Cu c bao gom nhng g? Nhng sach o gom mot so la van xuoi, so khac la van van. Mot so sach ke lai lch s Dan u tuyen: chang han, viec ngi Do Thai ra khoi Ai Cap. So khac ch la su tap nhng cau cham ngon: Tha an rau xanh ma co tnh co ngha Con hn an tht bo beo ma ay nhng ghet ghen. Ngoai ra con co nhng kinh nguyen phung vu cua ngi Do Thai, li cac Ngon S va li le cac hien nhan. c viet cho cac c dan A Chau song t ba en bon nghn nam trc, nhng tap sach nay khong phai luc nao cung phu hp vi loi suy ngh va viet lach cua con ngi hom nay song hai mi the ky sau Chua Ki-to. Nh vay can phai co gang mi hieu c.

4
5. Ta se nghien cu nhng g? Chung ta se khong nghien cu toan bo nhng sach Cu c: v chung qua nhieu. Chung ta se nghien cu lch s ma nhng sach o ke lai. V vay nghien cu nay con co ta e: Lch S Dan Thien Chua.

CHNG I Thien Chua a tao dng vu tru va con ngi

Khi Thien Chua uy thac cho nha thanh ky s menh soan thao nhng quyen sach au tien cua Cu c, Ngai muon ban cho dan t-ra-en mot giai ap cho nhng cau hoi ho thac mac, mot giai phap cho nhng van e ma ho cam thay kho khan: - Ai a lam nen the gii quanh toi? - Ai a tao nen con ngi? - Tai sao lai ngh viec ngay Sa-bat? - Phai chang con ngi c mai gap au kho? Tai sao luc nay con ngi khong hanh phuc? - Tai sao Ap-ra-ham lai c chon lam tien to Dan Thien Chua? e cho de hieu, Thien Chua a noi vi ngi t-ra-en bang chnh ngon ng cua ho; Ngai gi len nhng canh tng thien nhien va nhng chi tiet i song ho a qua quen thuoc, giup ho cam nhan ro net nhng g ho mac n Ngai, nhng g ho a anh mat do nguyen toi, va niem hy vong ln lao Ngai danh cho ho. en lt chung ta gi len nhng canh tng thien nhien cung nh nhng chi tiet trong i song thng nhat cua ngi Do Thai, e hieu Li Thien Chua hn na. Cau hoi 1: Ai a tao nen the gii quanh toi? 1. Ngi Do Thai ri bo can leu luc sm mai: anh nhn thay Anh Sang; khi tr ve leu ban chieu, th tri a ve em. Thien Chua phan: Phai co anh sang. Lien co anh sang. Thien Chua phan re anh sang va bong toi. Thien Chua goi anh sang la ngay, bong toi la em (St 1,3-5a). 2. Ngi Do Thai ang khat nc, khom mnh uong nc nguon suoi. Nhng khi tri ma, nc tham t anh lai t tri ri xuong; Nh vay anh ngh rang tang tri la mot cai vom chac chan, iem xuyet nhng ca to vo ma oi khi Thien Chua m ra khien ma ri xuong.

5
Thien Chua phan: Phai co mot cai vom gia khoi nc, e phan re nc vi nc. Thien Chua lam ra cai vom o va phan re nc pha di vom vi nc pha tren (St 1,6-7). 3. Ngi Do Thai song tren at lien, nhng anh biet rang nhng con tau lai rong ruoi ngoai bien khi. Thien Chua phan: Nc pha di tri phai tu lai mot ni, e cho can lo ra. Thien Chua goi cho can la at, khoi nc tu lai la Bien (St 1,9-10). 4. Ngi Do Thai dan oan vat en gam co ni oc ao, con anh th an nhng trai cha la va nhng hoa qua khac hai c t cay coi. Va Thien Chua phan: at phai sinh thao moc xanh ti, co mang lai hat giong, va cay tren mat at co trai (St 1,11). 5. Ngi Do Thai thng nhn thay mat tri ban ngay; con ban em th ngam trang sao. Chnh nh nhng v tinh tu nay ma anh tnh c ngay gi, mua mang, nam thang. Thien Chua phan: Phai co nhng vang sang tren vom tri, e phan re ngay vi em, e lam dau ch xac nh cac ai le, ngay va nam. Thien Chua lam ra hai vang sang ln: vang sang ln hn e ieu khien ngay, vang sang nho hn e ieu khien em; Ngi cung lam ra cac ngoi sao (St 1,14-16). 6. Ngi Do Thai biet rang ni bien ca co nhng loai ca; tren khong trung th thay nhng con chim; con tren mat at, co nhng ong vat. Thien Chua phan: Nc phai sinh ra ay day nhng sinh vat luc nhuc, va loai chim phai bay ln tren mat at, di vom tri (St 1,20). Thien Chua phan: at phai sinh ra cac sinh vat tuy theo loai: gia suc, loai bo sat va da thu tuy theo loai (St 1,24). Cau tra li: Thien Chua a tao nen the gii ni con ngi sinh song - va tat ca nhng th quanh con ngi. Cau hoi 2: Ai a tao nen con ngi? 1. Simeon ngi Do Thai mat cha a may nam nay; anh biet cha mnh chet khi ong cu khong con th na. Than xac cha gi ch con la chut bui. c Chua la Thien Chua lay bui t at nan ra con ngi, thoi sinh kh vao lo mui, va con ngi tr nen mot sinh vat (St 2,7). 2. Nhng Simeon biet rang mnh khong giong nh cac ong vat.

6
Trc het, anh thong tr chung; - ngoai ra, anh con suy ngh, do d gia hai giai phap, roi chon la; con la cua anh khong co kha nang o. Roi Thien Chua phan: Chung ta hay lam ra con ngi theo hnh anh chung ta, giong nh chung ta (St 1,27). Thien Chua sang tao con ngi theo hnh anh mnh. Thien Chua sang tao con ngi co nam co n. Thien Chua ban phuc lanh cho ho, va Thien Chua phan vi ho: Hay sinh soi nay n that nhieu, cho ay mat at; hay lam ba chu ca bien, chim tri va moi giong vat bo tren mat at (St 1,28). Cau tra li: Thien Chua a tao nen ngi nam (va ngi n). Ngai at con ngi cai quan moi tao vat tren mat at va ban cho con ngi tr khon va y ch. Do o con ngi giong nh Thien Chua. Cau hoi 3: Tai sao lai ngh viec ngay Sa-bat? Ngi Do Thai thay dan ngoai lam viec ngay Sa-bat. The nhng, anh biet rang Mo-se qui nh chat che phai ngh viec ngay o. The la tri at cung vi moi thanh phan a hoan tat. Ngay th bay, Thien Chua a hoan thanh cong viec Ngi lam. Khi lam xong moi cong viec cua Ngi, ngay th bay, Thien Chua ngh ngi (St 2,1-2). Cau tra li: Moi tuan, Thien Chua oi con ngi ngng cong viec e danh cho Ngai mot phan thi gi cua con ngi.

7 CHNG II Thien Chua muon con ngi c hanh phuc

Cau hoi 4: Con ngi c tao nen e chu au kho? 1. Phai chang con ngi, c Thien Chua tao dng, b ay vao mot sa mac ay cat a, nh sa mac ma ngi Do thai a vt qua khi ra khoi Ai cap? Roi c Chua la Thien Chua trong mot vn cay E-en. c Chua la Thien Chua khien t at moc len u moi th cay trong th ep, an th ngon (St 2,8-91). c Chua la Thien Chua em con ngi at vao vn E-en, e cay cay va canh gi at ai (St 2,15). 2. Phai chang Thien Chua la mot ong chu ha khac nh Pha-ra-o, ke a ap at len ngi Do thai nhng kho dch nang ne? Thien Chua ket than vi con ngi, va c x rat than thien. Khi gio ban ngay nhe nhang thoi len, Ngai co thoi quen i dao vi A-am, ong nhan ro tieng Thien Chua. Thien Chua con cho cac con vat dieu hanh trc mat A-am e ong at cho chung mot ten phu hp vi chung. Cau tra li: Con ngi c tao dng e hng hanh phuc tron ven, hanh phuc nay con ngi phai tm trong tnh than hu vi ang Tao Hoa cua mnh. Cau hoi 5: Tai sao con ngi khong c hanh phuc? Nghien cu trnh thuat ve viec A-am va E-va pham toi, chung ta se hieu c Thien Chua tra li the nao cho cau hoi tren. 1. Thien Chua at mot ieu kien cho hanh phuc cua con ngi. Thien Chua la Chu; Ngai oi phai vang li. Sau khi at con ngi vao mot khu vn ay cay coi ma trai cua chung an c, tac gia Sach Thanh trnh bay yeu cau cua Thien Chua nh sau: Het moi trai cay trong vn, ngi c an; nhng trai cua cay cho biet ieu thien ieu ac, th ngi khong c an, v ngay nao ngi an, chac chan ngi se phai chet (St 2,16-17). 2. Nhng v Thien Chua a ban cho con ngi quyen t do chon la gia cai thien va cai ac, nen khong the tranh c chuyen mot ngay kia con ngi

8
phai la chon gia tuan phuc Thien Chua va thoa man y rieng. o chnh la cn cam do. Trong trnh thuat ma Kinh Thanh ke lai chuyen o, ta de nhan ra nhng khoanh khac trong nhng cn cam do cua mnh. Con ran noi vi ngi n: Co that Thien a) Ten cam do xuat hien Chua bao: Cac ngi khong c an het moi trai cay trong vn khong? (St 3,1b). b) Chap nhan thao luan vi Ngi an ba noi vi con ran: Trai cac cay trong vn, th chung toi c an. Con ten cam do trai tren cay gia vn, Thien Chua a bao: Cac ngi khong c an, khong c ong ti, keo phai chet (St 3,2-3). Con ran noi vi ngi an ba: Chang chet choc g au! Nhng Thien Chua biet ngay nao ong ba an trai cay o, mat ong c) Ao tng ba se m ra, va ong ba se nen nh nhng v than biet ieu thien ieu ac (St 3,4-5). Ngi an ba thay trai cay o an th ngon (St 3,6a). Ba lien hai trai cay ma an, roi a cho ca chong ang o vi mnh; ong cung an d) Khat vong (St 3,6b). Bay gi mat hai ngi m ra, va ho thay e) Pham toi mnh tran truong: ho mi ket la va lam kho che than (St 3,7). f) o v do toi loi gay ra Nghe thay tieng c Chua la Thien Chua i dao trong vn luc gio thoi trong ngay, g) Hoi tiec con ngi va v mnh tron vao gia cay coi trong vn (St 3,8a). Thien Chua phan vi ngi an ba: Ta se 3. en ay ch con la lam cho ngi phai cc nhoc that nhieu chuyen Thien Chua che tai khi thai nghen; ngi se phai cc nhoc luc viec la chon cua con ngi, sinh con. c muon coi mnh hn Thien Vi con ngi, Chua phan: Ngi se phai Chua. Hanh phuc vuot khoi cc nhoc moi ngay trong i ngi, mi kiem c mieng an t at ma ra. at ai con ngi.

9
se tro sinh gai goc cho ngi, ngi se an co ngoai ong, ngi se phai o mo hoi tran mi co banh an (St 3, 17b-19). Ngi truc xuat con ngi, va pha ong vn E-en, Ngi at cac than ho gia vi li gm sang loe, e canh gi ng en cay trng sinh (St 3,24). Thien Chua phan vi con ran: Ta se gay moi thu gia mi va ngi an ba, gia dong giong mi va dong giong ngi ay; dong giong o se anh vao au mi, va mi se can vao got no (St 3,15).

Nhng nhat la con ngi a mat i tnh than hu vi Thien Chua mot thi gian lau dai. 4. Niem hy vong duy nhat: mot ang Cu o, ma Giao Hoi Cong Giao kham pha thay trong li chuc d Thien Chua noi vi con ran.

Cau tra li: Ngay nay, con ngi khong c hanh phuc v khong muon vang phuc Thien Chua: han coi mnh hn ang Tao Hoa. Ch mnh ang Cu o mi co the tra lai cho con ngi hanh phuc a anh mat. Cau hoi 6: Tai sao Ap-ra-ham a c chon e tr thanh tien to Dan Thien Chua 1. A-am a hng nhan loai ve tnh ch ky hn la vang phuc Thien Chua. Hau due cua A-am, du luon khat vong hng hanh phuc tron ven ma Thien Chua a ghi vao tam can, van tiep tuc tm thoa man y rieng, du no co nghch lai vi y Thien Chua, va ngay cang chong chat them toi loi. Do o ma con ngi c mai tm khoai lac trong thu han, kieu ngao, hoac trong nep song buong tha. Chuyen o c trnh bay cho chung ta trong ba trnh thuat: truyen Ca-in giet A-ben, viec xay thap Ba-ben, va lut Hong Thuy. 2. Con ieu nay nang ne hn na, thay v ton th mot Thien Chua duy nhat, th con ngi lai i th phng cac tao vat (mat trang, mat tri); tham ch oi khi con ngi con than thanh hoa nhng am me cua mnh (chien tranh: Mars, ru: Bacchus, vv). Con ngi la ngoai giao: con ngi th lay nhieu than. 3. Cang ngay con ngi cang tr nen bat lc trong viec the hien ieu ma Thien Chua ch i han. Tham ch con ngi quen i mat, chang con biet ang Tao Hoa la ai.

10
Cau tra li: Thien Chua quyet nh gay dng cho mnh mot dan co hai n goi: - Gi gn c tin vao Thien Chua that - Chuan b cho ang Cu o en o la ly do Thien Chua a chon Ap-ra-ham.

Ban co biet Tnh yeu Thien Chua, ang tao dng muon loai
Thien Chua a tao nen the gii ban ang song trong o, nhng s vat chung quanh ban; con ngi ch c dung nhng g Thien Chua ban. Thien Chua muon con ngi c hanh phuc; nhng do toi loi, nen con ngi thng bat hanh, v khong vang phuc Thien Chua. CAU HOI 1. Ban hieu the nao ve ngay Chua Nhat? Phai chang o ch la mot ngay ngi ta khong lam viec? Tai sao ngay Chua nhat lai the cho ngay Sa-bat? 2. au la B Tch em lai cho ta tnh than hu vi Thien Chua? Lam the nao ta co the anh mat tnh than hu nay? Neu anh mat, phai lam cach nao e tm lai c? 3. Hay cho biet trnh t dan ban en viec pham toi (coi trang 12-13), khi ban co hanh vi tham an (chang han, an tht trong ngay Th Sau Tuan Thanh). 4. Hay tm mot vai v du cho thay ban t coi mnh hn Thien Chua. CAC BAI OC 1. Long thu han. - Ca-in va A-ben la con cua A-am va E-va. Ho cung dang le vat cho Thien Chua. Nhng ch le vat cua A-ben c chap nhan. T o Ca-in am ghen tng. Thien Chua oi Ca-in vt qua cn gian d, nhng Ca-in thch bao thu hn. Trong mot lan ra ngoai ong vi A-ben, han a giet em mnh (Xc St 4,1-8).

11
c Chua phan vi Ca-in: A-ben em ngi au roi? Ca-in tha: Con khong biet. Con la ngi gi em con hay sao?. c Chua phan: Ngi a lam g vay? T di at, tieng mau cua em ngi ang keu len Ta! Ca-in coi mnh hn Thien Chua; nhng han khong tm c hanh phuc trong han thu; va han a hoi tiec. 2. Nep song h hong. - Khi loai ngi bat au sinh soi nay n nhieu tren mat at, th ngoai chuyen sat nhan con phai ke en nep song h hong. Con ngi khong muon tuan phuc Thien Chua ma ch song theo y thch cua mnh. Hong thuy, ma khoa hoc cung cong nhan, va do nhng hien tng vat ly phat sinh ay Kinh Thanh noi en nhng tran ma nh trut nc c tac gia thanh ky trnh bay nh trng phat s h hong cua con ngi. Ngoai ra, nha thanh ky con muon cho thay hnh phat cua Thien Chua lai dung tha ngi cong chnh, nen trnh bay cho ta thay Thien Chua ra lenh cho No-e lam mot con tau ln, ma ong va gia nh cung nh mot so loai vat trong mien se an nau o. Khi con tau a san sang, ca ong lai, ma bat au trut xuong khong ngng, lam tran b nhng con song, tieu diet con ngi va thu vat. Sau 40 ngay, ma ngng va gio bat au thoi; nc rut t t. No-e a co the ra khoi con tau cung vi gia nh. Ong dang mot hy le cho Thien Chua e ta n Ngai. Sau o t lau, mot giao c c giao ket gia Thien Chua va No-e. Con ngi a thch khoai lac hn Thien Chua, nhng cuoi cung ch i en tai hoa. 3. Tnh kieu ngao. - Dan dan, con ngi kham pha nhng b mat cua thien nhien. i song thanh th bat au. Con ngi tm ra mot vat lieu khac vi a: gach nung. Kieu hanh v tr thong minh, tri thc cung nh nhng tien bo at c, con ngi t coi mnh ngang hang Thien Chua va ra cong thc hien nhng ieu gay an tng. Tac gia Sach Thanh muon trnh bay tnh kieu ngao cua con ngi khi ke lai cho ta chuyen con ngi muon xay dng mot toa thap ma nh cua no cham en tri xanh; nhng Thien Chua phan tan ho tren khap mat at va khien ho lan lon ngon ng. Con ngi tin rang mnh khong ch giong nh Thien Chua nh tr khon, nhng con cho rang mnh co the ngang hang vi Thien Chua. Toi loi a gay nen s chia re gia con ngi.

12
LCH S DAN THIEN CHUA e hnh thanh mot dan toc, noi chung can co: 1. nhng con ngi: Dan Viet Nam tien van gom nhng ngi Viet Nam. 2. mot hien phap: Ngi Viet Nam phai tuan gi nhng luat le qui nh quyen li va bon phan cua moi ngi dan. 3. mot lanh tho: Ngi Viet Nam c ngu mot x s goi la nc Viet Nam. 4. mot ly tng chung: Qua nhieu the ky, ngi Viet Nam co chung mot ly tng la oc lap, t do, hanh phuc. Con ngi, hien phap, lanh tho, ly tng, qua thc a tao nen 4 giai oan ke tiep nhau trong lch s dan Thien Chua. Chung ta se lan lt nghien cu trong lch s Dan Thien Chua: 1. Nhng con ngi tao nen lch s o: chnh la cac To Phu. 2. Hien phap: la Le Luat ma Mo-se la tac gia. 3. Chinh phuc lanh tho: mien Pa-let-tin c chinh phuc bi cac Thu Lanh va cac Vua thi au. 4. Chinh phuc Ly Tng: dan dan cac Ngon S a chuan b mot nhom u tu hoan toan thoat khoi anh hng dan ngoai. V dan toc nay phai chuan b cho ang Me-si-a en, nen chung ta se e cap them giai oan th nam: 5. Mong i ang Me-si-a. CAC TO PHU Mot dan toc trc het bao gom nhng con ngi. Nhng ngi a khai sinh Dan Thien Chua la: CAC TO PHU I. Cac To phu a song khoang 1800 en 1600 trc Chua Gie-su Kito. Cac To phu chnh gom: Ap-ra-ham, I-xa-ac, Gia-cop, mi hai ngi con cua Gia-cop, trong o phai ke en: Giu-a, ngi tiep nhan li ha trong ai ban ang Me-si-a. Giu-se, ngi hung cua cau chuyen mang ten ong. II. S kien ton giao quan trong nhat cua hai the ky lch s o la nh sau: Ap-ra-ham, von la dan ngoai, a bat au tin vao mot Thien Chua duy nhat.

13
CHNG III Cuoc i cac To Phu 1. Cac To Phu la dan du muc, s hu cac oan vat. Cac ngai song trong mot khu vc thuan tien cho viec chan tha oan vat, tc la ni co san co va nc. Neu mot trong hai th can kiet, cac ngai phai i xa hn, em theo leu trai va tat ca nhng th trong o. Trai lai, neu gap ni nao thuan tien, cac ngai co the lai ay mot thi gian lau dai hn; nhng khi o ni ay se la mot tam iem e t o toa ra chung quanh. o la nhng ngi thuoc dong doi Sem (Se-mt), en t mien bien Vnh Ba T, tien van c ngu tai mien Ua trong x Can-e, tiep en c ngu Ha-ran, pha Tay Bac vung Lng Ha a. Vao luc bat au lch s chung ta se oc, cac To Phu c ngu tai x Ca-na-an. 2. Cac To Phu c to chc thanh cac th toc (clan) Th toc la mot nhom cac gia nh song di quyen mot toc trng. Th toc Ap-ra-ham gom nhng ngi v va con cai cua ong, va gia nh ong Lot, chau cua Ap-ra-ham. Song ke ben ho la rat nhieu toi t. an ong bao am an ninh cho moi ngi va cham soc oan vat. Phu n th lo viec noi tr. Ba v phan cong cho cac n ty; nhng ngi nay co nhiem vu nau an, se long cu hoac long lac a e lam leu trai hoac y phuc. 3. Cac To Phu trao quyen giai quyet cac xung ot cho toc trng Toc trng c mi phan x nhng bat ong xay ra gia cac gia nh di quyen cua ong. Lot, song ben Ap-ra-ham, ong bac cua mnh, cung giau co nh bac. Mot ngay kia, ong co va gieng nc khong cung ng u cho cac oan vat ln cua hai ngi. The la xay ra tranh cai gia nhng ngi chan de cu. Ap-ra-ham khon ngoan hieu ra rang t nay tai san cua hai bac chau qua ln, nen ho khong the song cung nhau: mien at khong con u cho ho. Ong khuyen ngi chau chon lay vung at mnh a thch, va ong xa la ngi chau. 4. Cac To Phu co nhng u iem va khuyet iem Sau ay la mot so u iem: - Cac ngai ton trong li the. Ni cac ngai, khong co nhng ban hp ong viet tay: ngi ta chang can en chung.

14
Cac ngai rat hieu khach: mot v khach la thanh thieng. Bon phan au tien cua ngi tiep khach la mang en mot chau nc e lam mat chan cung nh ra sach bui ng cho khach; sau o ngi ta ai khach mot ba an. Ch en luc o, s gia mi trnh bay muc tieu cuoc tham vieng cua mnh hay muc ch hanh trnh cua mnh; con neu khach lam ieu o trc khi ra chan, th o la dau cho thay mot s menh ac biet quan trong. - Cac ngai cung co nhng khuyet iem. Nhan vat Gia-cop ma chung ta se oc truyen i ong, se cho ban thay ro ieu o. Thien Chua chang ng thuan s gian doi hoac mu meo cua Gia-cop; tuy nhien, nh Ngai a chu ng s li bieng, kieu ngao va ch ky cua chung ta, th Ngai cung chu ng nhng khuyet iem cua cac To Phu. Thien Chua on nhan con ngi nh ho von the. 5. Cac To Phu co mot i song gia nh rat khac biet vi i song gia nh cua chung ta Cac ngai ci hoi nhng ngi ben trong th toc. Lam nh vay, se bao ton c nhng phong tuc, ong thi cua cai th toc se khong sang tay ngi ngoai. Hn na, i song gia nh cua cac ngai con chu anh hng ngoai giao quanh mien: chang han, ta thay Gia-cop a ci lay Le-a va Ra-khen. 6. Ton giao cua cac To Phu van con qua thieu sot Viec cau nguyen. - Noi chung, cac ngai lu y en viec cau nguyen. Trong cuoc hanh trnh ve mien Lng Ha a, Gia-cop a boc bach the nay: Neu Thien Chua vi toi va gi gn toi trong chuyen i toi ang thc hien, neu Ngi ban cho toi banh an ao mac, neu toi c tr ve nha cha toi bnh an, th c Chua se la Thien Chua cua toi (St 28,20-21). Tuy nhien, oi khi cac ngai cung rat tin tng vao Thien Chua: Khi Ap-ra-ham cau nguyen cho nhng c dan X-om b e doa phai chu hnh phat khung khiep, ong lam ieu o mot cach khien ta co cam tng o la mot li cau nguyen Ki-to giao. Nhng khi than tha nh vay cung Thien Chua, th cac To Phu lai coi Thien Chua nh v than cua th toc. Cac ngai cha co y tng ro rang ve mot Thien Chua trai rong quyen nang tren toan the gii. Phung t. - Le vat cua cac To Phu rat a dang: -

15
e ghi dau giao c cua mnh vi Thien Chua, Ap-ra-ham a dang mot con vat ma ong xe thanh nhieu manh. Trc khi Thien Chua ra tay ngan can, ong a nh sat te con trai mnh, nh nhng ngi dan ngoai quanh ong van lam. Con Gia-cop, khi thc giac Bet-en, a dang dau Oliu: ong a o dau tren mot hon a. Nhng le vat khac nhau nay c dang len e tha nhan rang Thien Chua la chu moi sinh vat: con ngi, ong vat, cay coi, ngu coc. Thng th ban th ch la mot phien a: Gia-cop dung phien a ong a goi au ma ngu, e lam ban th. oi khi ban th la nhng tang at don lai. Chnh toc trng chu toan chc nang t te, ngoai ong ra khong con t te nao khac. Sau cung, e en gan Thien Chua, can phai thanh sach. Nhng nhat la phai thanh sach be ngoai: can phai tam ra va thay y phuc. TOM TAT Cac To Phu la dan du muc, s hu cac oan vat. Cac ngai c to chc thanh th toc, va chnh toc trng ng ra phan x nhng tranh chap. Du rat hieu khach, gi tron li the, cac ngai cung co nhng khuyet iem, ma Thien Chua a phai chu ng. Tuy bat toan, nhng cac ngai van ao hanh: cac ngai cau nguyen cung Thien Chua, va dang len Ngai hy le la mot phan nhng g mnh s hu.

16
CHNG IV c tin cua Ap-ra-ham Khoang 1800, Ap-ra-ham ra i t Ha-ran vung Lng Ha a cung vi Xa-ra, v ong, gia nh ngi chau la Lot va mot so toi t. Ong xuong x Cana-an, ngay nay la Pa-let-tin, lai Ai-cap t lau roi en nh c tai vung nhng cay soi Mam-re gan Khep-ron, la ni ong c ngu cho en luc chet. Thien Chua keu goi Ap-ra-ham en c tin 1. Vao luc sap tr thanh tien to dan u tuyen, Ap-ra-ham con ton th nhieu than va a rat cao nien. - Chac chan ong nhan biet Thien Chua that, ma ac biet hn von la v than cua th toc Te-ra, than phu ong; nhng cung nh moi thanh vien khac cua gia nh, ong tin rang moi mien eu co mot tho than tc Ba-an ma ngi ta phai dang len nhng le vat: lua m, ong vat, tham ch con tre, hau cho mua mang, oan vat va cac gia nh c thnh vng hn. - Mot thi gian dai, Ap-ra-ham a mong co con cai. Nh bat c ngi ong Phng nao, co con cai la niem vui ln lao va la dau hieu c Thien Chua chuc phuc. Nhng gi ay ong khong con hy vong g na: ong a qua gia. Ong cung a at ngi quan ly ten E-li-e-de lam ngi tha ke. 2. Thien Chua oi hoi ong to bay mot hanh vi c tin manh liet: Tin rang Ngai la Thien Chua duy nhat: vay Ap-ra-ham se ri bo gia nh va ban quan e co c s oc lap ton giao; ong se phai tao nen mot th toc mi, ch phung th mot mnh Thien Chua ma thoi. Tin rang Ngai u quyen nang khien cho Ap-ra-ham tr thanh cha cua nhieu mieu due. 3. Ap-ra-ham chap nhan tin vao mot Thien Chua duy nhat va toan nang. Ong ri bo ho hang va i ve x ma Thien Chua ch cho ong, o cung co nhieu ngi di c vao thi nay: Ca-na-an, ma sau nay se tr thanh at Thanh. ong thi ong cung tao nen mot th toc biet ton th Thien Chua Duy Nhat. Phong tuc cho phep cac To Phu ci nhieu v. Ap-ra-ham chap nhan li e ngh cua v ong la Xa-ra, la lay nang hau Ha-ga lam v le. Ong cho rang lam nh the th li ha cua Thien Chua se c thc hien. Hy te I-xa-ac Lan nay, Thien Chua con muon th thach nhieu hn na.

17
Thc ra, Ha-ga a cho Ap-ra-ham mot con trai: o la t-ma-en. Ngi cha vui mng: co ve nh li Thien Chua ha a c thc hien. Nhng Thien Chua cho ong thay khong phai nh vay: con trai nang hau khong phai la ngi se tha ke li ha. Vay la Ap-ra-ham phai bieu lo mot hanh vi tin mi. Ong chap nhan. Nay ay en lt Xa-ra c lam me. Ba sinh ha I-xa-ac. ay la niem vui ln cho ngi cha, ong luon to ra net du dang phu t va hanh dien oi vi a con nay. Con tre cang ln len, nhng tnh cam tren lai cang tang them. en ay Kinh Thanh thuat lai cho ta mot canh ac biet trong o Thien Chua keu goi Ap-ra-ham: Hay em theo con trai, a con duy nhat cua ngi, tc la I-xa-ac ma ngi yeu men, va te le no cho Ta tren mot ngon oi Ta se ch cho ngi. Ap-ra-ham khong the hieu tai sao Thien Chua lai muon the, v neu ong vang li, th li ha ve mot dong doi ong ao se chang bao gi thc hien c. Tuy vay, Ap-ra-ham a co hanh vi c tin anh hung nh yeu cau. Ong i dang le te. Vay la u roi. Thien Chua cho ong biet rang Ngai khong muon chuyen hy te con ngi, va viec Ap-ra-ham chap nhan a chng to long trung tn cua ong: ng tra tay tren a con cua ngi va ng lam hai g no; v gi ay Ta biet rang ngi knh s Thien Chua, va ngi a chang t choi dang a con duy nhat cua mnh. Phan thng c tin cua Ap-ra-ham: ba li ha Cach nao o, ba li ha cua Thien Chua vach ra con ng c tin ma Ap-ra-ham chap nhan i theo: - Ngi se tr thanh cha cua nhieu dan toc - Ta se ban cho ngi, cung nh cho tat ca con chau ngi sau ngi, x s ma ngi ang c ngu nh mot ngoai kieu, toan the x Ca-naan, e lam s hu mai mai. - Ni mieu due ngi, moi dan toc tren trai at se c chuc phuc (li ha ban ang Me-si-a). TOM TAT Thien Chua oi Ap-ra-ham phai co mot hanh vi c tin: tin vao mot Thien Chua duy nhat toan nang. Ap-ra-ham chap nhan, tham ch ong con san sang hy sinh ngi con trai cua mnh.

18
Thien Chua thng cong cho ong: Ngai ha rang ong se co mot dong doi ong ao va la tien to cua Chua Ki-to. Toan the nhan loai c keu goi hng li ha ban ang Me-si-a ma Thien Chua ngo vi Ap-ra-ham.

CHNG V Th toc Gia-cop tai Ai-cap

Th toc Gia-cop I-xa-ac va Re-be-ca, v ong, sinh c hai con trai, la E-xau va Giacop. Trong khi anh mnh lai Ca-na-an, th Gia-cop i en Ha-ran. Ong lam viec trong nha ngi bac La-ban, va lan lt ci hai ngi ch em ho: Le-a va Ra-khen. Mi 20 tuoi, ong a co mot san nghiep ln, chu yeu gom cac an cu va de. Roi ong tr lai x s ngi Ca-na-an. Gia-cop co 12 con trai: Ru-ven, Si-me-on, Le-vi, Giu-a, an, Napta-li, Gat, A-se, t-xa-kha, D-vu-lun, Giu-se va Ben-gia-min. Hai ngi cuoi cung la con cua Ra-khen, chnh ieu nay a gay ra moi ganh t; s ganh t nay cang tang len do viec Gia-cop cng chieu Giu-se ra mat. T o nay sinh mot tham kch. Cuoc phieu lu ky thu cua Giu-se Giu-se la mot chang trai co gng mat xinh xan, giau tr tng tng, hi tham vong. Cau m thay nhng a v cao sang, va a hon nhien ke lai chuyen o cho cac anh ang san moi ganh t oi vi cau. Ngay kia, khi cac anh ang chan tha cac oan vat gan Si-khem, ho thay Giu-se tien lai pha mnh. Thc ra Gia-cop sai Giu-se i tham tin tc cac anh. Ngay lap tc, trong au cac anh a nay sinh mot ke hoach: phai thu tieu Giu-se va ke vi cha rang thu d a an tht Giu-se. Ru-ven a can thiep e cu song Giu-se, nhng qua e ngh cua Giu-a, Giu-se a b ban cho nhng ngi lai buon ang tren ng ve Ai-cap.

19
Tai Ai-cap, Giu-se mau chong c long ong chu mi. Va bat cht nhng m mong xa cua Giu-se nay c the hien. Trong mot giac chiem bao, Pha-ra-o thay bay con bo cai gay com nuot trng bay con bo cai beo map, va bay bong lua lep nuot trng bay bong lua may. The nhng nha vua khong tai nao giai ngha c th kien nay. Giu-se, qua de dang, noi cho nha vua biet sau bay nam tru phu la bay nam kho han. Va Giu-se co tnh noi them: Ngay t bay gi, c Vua phai tm cho c mot ngi khon ngoan minh man va at ngi o len ieu hanh x Ai-cap. Pha-ra-o cho rang Giuse chnh la ngi phu hp nhat, va nha vua a at ong lam te tng. Trong vong bay nam, Giu-se a cho xay nhng nha kho tai cac thanh pho, thu tch thoc lua vao nhng kho lam hoang gia. Khi cn oi kem xay en, Pha-ra-o noi vi ngi Ai-cap: Cac ngi hay i tm Giu-se. Va Giuse a m nhng kho d tr, phan phat lua thoc va lam cho cua cai Pha-ra-o tang len ang ke. Ngi Do thai tai Ai-cap Nhng cn oi kem cung lan tran khap x Ca-na-an. Gia-cop nghe biet lu vc song Nin co d tha lua gao; ong sai cac con trai sang ben o mua lua. Giu-se nhan ra cac anh mnh. ay qua la mot c hoi thuan tien e bao thu; tuy nhien, ong a tha th cho ho va con e ngh ho en nh c trong x. Nghe ke lai nhng g a xay ra, Gia-cop ln tieng: Giu-se, con trai ta, ang con song. Ta se i va se thay mat no trc khi la i. Va chang bao lau ca th toc en nh c pha ong song Nin, thuoc x Go-sen. Ngi Do thai ngu ben Ai-cap khoang 500 nam. ay ho song giau co va phong lu. Ho sinh soi rat ong tai o va tao nen nhng g ma ta se goi la 12 chi toc. Moi chi toc mang ten mot trong 12 con trai cua Gia-cop (nhng ten Le-vi va Giu-se a c thay the bang ten cua hai ngi con Giuse: Ep-ra-im va M-na-se). TOM TAT I-xa-ac, con trai Ap-ra-ham, a ci ba Re-be-ca, sinh c hai con: E-xau va Gia-cop. Gia-cop lan lt ci lay Le-a va Ra-khen, va a sinh c 12 con trai. Tiep theo s ganh t ghe ghm, Giu-se ngi con ap ut cua Giacop b ban cho trieu nh Pha-ra-o, nhng o ong a tr thanh te tng va a ca gia nh sang Ai-cap.

20

Ban co biet tam quan trong cua c tin trong i song

Ap-ra-ham la tien to Dan u tuyen, va nh vay cung la tien to cua c Ki-to. Gia mot the gii ngoai ao, Ap-ra-ham la ngi au tien tin knh mot Thien Chua duy nhat. Vi cac To Phu, Thien Chua a tuyen chon nhng con ngi se lam nen dan cua Ngai. CAU HOI 1. Hay neu len mot vai chan ly ma mot Ki-to hu tin tng, con Ap-raham th cha nhan biet. Phai chang Ap-ra-ham phai chu khon kho hn chung ta e co c tin va duy tr c tin ay? 2. Hay ve lai ban o x s cac To Phu. Vach ro lo trnh nhng chuyen i cua Gia-cop. Ban ao noi Ai-cap vi x Ca-na-an goi la g? Phai chang nhng nhan vat cua Tin Mng a lam cuoc hanh trnh t Pa-let-tin sang Ai-cap? Tai sao? 3.Ke lai cuoc i I-xa-ac 4.Tm trong Tin Mng nhng cho co noi en Ap-ra-ham va Gia-cop (Ga 4 va 8). CAC BAI OC 1. Cau nguyen cho X-om. - Ap-ra-ham het sc tin tng vao Thien Chua, ang ma ong thng tha chuyen cach n thanh. Sau ay la viec To Phu cau xin cho X-om, thanh pho ma ong song cung ngi chau la ong Lot, va nhng c dan cua thanh nay a co mot nep song het sc toi te. c Chua phan: Ta co nen giau Apraham ieu Ta sap lam chang?... Tieng keu trach X-om va Go-mo-ra that qua ln, to loi cua chung qua nang ne. Ap-ra-ham lai gan va tha: Chang le Ngai tieu diet ngi lanh mot trat vi ke d sao? Gia nh trong thanh co nam mi ngi lanh, chang le Ngai tieu diet ho that sao? Chang le Ngai khong dung th cho thanh o, v nam

21
mi ngi lanh trong o sao? Ngai lam nh vay, chac khong c au! Giet chet ngi lanh mot trat vi ke d, coi ngi lanh cung nh ke d, chac khong c au! ang xet x ca tran gian lai khong xet x cong minh sao? c Chua ap: Neu Ta tm c trong thanh X-om nam mi ngi lanh, th v ho, Ta se dung th cho tat ca thanh o. Ong Ap-ra-ham lai noi: mac dau con ch la than tro bui, con cung xin man phep tha vi Chua: Gia nh trong so nam mi ngi lanh lai thieu mat nam, v nam ngi o, Ngai se pha huy ca thanh sao? Chua ap: Khong! Ta se khong pha huy, neu Ta tm c bon mi lam ngi. Ong lai tha mot lan na: Gia nh trong thanh tm c bon mi ngi th sao?. Chua ap: V bon mi ngi o, Ta se khong lam. Ong noi: Xin Chua ng gian, cho con noi tiep: Gia nh o co ba mi ngi th sao? Chua ap: Neu Ta tm c ba mi ngi, Ta se khong lam. Ong noi: Con xin man phep tha vi Chua: Gia nh tm c hai mi ngi th sao?. Chua ap: V hai mi ngi o, Ta se khong pha huy. Ong noi: Xin Chua ng gian, cho con noi mot lan nay na thoi: Gia nh tm c mi ngi th sao?. Chua ap: V mi ngi o, Ta se khong pha huy X-om. Sau khi phan vi ong Ap-ra-ham, c Chua i, con ong Ap-raham th tr ve nha (St 18,17-32). 2. I-xa-ac ci v. Khi Ap-ra-ham thay mnh sap la i, ong muon tm cho con trai mot ngi v ben ngoai x Ca-na-an. Nang xuat x t Ha-ran, la ni Na-co, ngi em cua Ap-ra-ham ang c ngu. S menh ci xin c uy thac cho mot lao boc, la quan gia. Ngi nay a the ha vi chu mnh va len ng cung vi 10 con lac a lam snh le. Khi ngi lao boc cua ong Ap-ra-ham nghe nhng li ho noi, th phu phuc xuong at th lay c Chua. Roi ngi lao boc a ra nhng o bac, o vang va quan ao tang co Re-be-ca, va bieu anh va me co nhng mon qua quy gia. Ong va nhng ngi i vi ong an uong roi ngh em. Sang hom sau ho thc day, va ong noi: Xin cho toi i ve vi chu toi. Anh va me co tra li: Xin cho con be lai vi chung toi t ba, khoang mi ngay thoi, sau o no se i. Ong noi vi ho: Xin ng gi toi lai. c Chua a cho chuyen i cua toi thanh cong, xin cho toi i, e toi tr ve vi chu toi. Ho ap: Chung ta hay goi con be ra va hoi xem y no the nao. Ho goi co Re-be-ca ra va hoi: Re-be-ca, co muon i vi ong nay khong? Co tra li: Co. The roi ho tien co Re-be-ca, ngi em cua ho, i cung vi ngi vu nuoi cua co, ngi lao boc cua ong Ap-ra-ham va nhng ngi i theo ong. Ho chuc phuc cho co

22
Re-be-ca rang: Chuc em sinh van sinh ngan. Giong dong chiem c ca thanh ch quan. Co Re-be-ca cung vi cac t gai ng day, ci lac a ma i theo ngi lao boc. Ong nhan co Re-be-ca va ra i. Khi ay cau I-xa-ac a bo vung gieng La-khai Ro-I, va ang trong mien Ne-ghep. Cau I-xa-ac ra ngoai ong dao mat luc chieu ta. Ngc mat len, cau thay mot bay lac a ang tien en. Ngc mat len, co Re-be-ca thay cau I-xa-ac, co ben t tren lng lac a nhay xuong va hoi ngi lao boc: Ngi ang i ngoai ong tien ve pha chung ta la ai o?. Ngi lao boc tra li: Chu toi ay!. Co ben lay chiec khan che mat. Ngi lao boc tha lai vi cau I-xa-ac tat ca nhng g ong a lam. Cau I-xa-ac a co Re-be-ca vao leu cua ba Xa-ra me cau; cau lay co lam v, cau yeu thng co va khuay khoa c noi buon mat me (St 24,52-67). 3. Gia-cop gian doi. - Cac To Phu co nhng khuyet iem ma Thien Chua khong ng nhan, nhng Ngai a nhan nai chu ng. Ong I-xa-ac a gia, mat ong loa khong trong thay na. Ong ben goi E-xau, con trai ln cua ong, ong noi: Con i!. Cau tha: Da, con ay. Ong noi: Con thay khong, cha gia roi, khong biet chet ngay nao. Bay gi con hay lay kh gii cua con, ong ten va cay cung cua con, ra ong san thu cho cha. Con hay lam cho cha mot mon an ngon nh cha thch, roi em en cho cha an, e cha ch than chuc phuc cho con trc khi chet. ang khi ong I-xa-ac noi vi E-xau, con trai ong, th ba Re-be-ca nghe c. E-xau i ra ong e san thu mang ve. Ba Re-be-ca noi vi ong Gia-cop, con trai ba: Nay, me va nghe cha con noi vi anh con rang: Con hay em tht rng ve cho cha va lam cho cha mot mon an ngon, e cha an va chuc phuc cho con trc mat c Chua, trc khi cha chet. Gi ay, con i, hay nghe li me ma lam nh me day con. Con en bay suc vat bat cho me hai con de c non va map; me se lam thanh mot mon an ngon cho cha con nh cha con thch. Con se em en cho cha con va cha con se an, e ngi chuc phuc cho con trc khi chet. Gia-cop noi vi me: Me coi, anh E-xau con th long la, con con th nhan nhui. Biet au cha con se r con; con se b cha coi nh mot ten la gat, va se phai chuoc lay li nguyen rua, thay v c chuc phuc. Me cau bao: Con i, neu con b nguyen rua, me se ganh cho; c nghe li me va i bat de cho me. Cau i bat, em lai cho me, va me cau a lam thanh mon an ngon nh cha cau thch. Ba Re-be-ca lay ao cua E-xau, con trai ln cua ba, ao sang nhat ma ba co nha, va mac cho Gia-cop, con trai nho cua ba. Ba

23
lay da de non ma boc lay tay va phan co nhan nhui cua cau. Roi ba at mon an ngon va banh a lam vao tay Gia-cop, con ba. Cau vao vi cha va tha: Cha i! Ong ap: Cha ay! Con la a nao ay con?. Gia-cop tha vi cha: Con la E-xau, con trng cua cha; con a lam nh cha bao. Mi cha ngoi day xi mon tht rng cua con, e cha ch than chuc phuc cho con. Ong I-xa-ac hoi con: Con i! sao con tm c mau the? Cau tha: c Chua, Thien Chua cua cha, a cho con gap c may man. Ong I-xa-ac bao Gia-cop: Con i, lai gan ay, e cha r con, xem con co ung la E-xau, con cha, hay khong. Gia-cop lai gan ong I-xaac, cha ong; ong r cau va noi: Tieng th tieng Gia-cop, ma tay la tay Exau. Ong khong nhan ra cau, v tay cau long la nh tay E-xau, anh cau; the la ong chuc lanh cho cau. Ong hoi: Con co ung la E-xau, con cha khong? Cau tha: Vang, chnh con. Ong noi: Con i, bng lai cho cha an mon tht rng, e cha ch than chuc phuc cho con. Cau bng lai cho ong, ong an; roi cau em ru en, ong uong. Ong I-xa-ac, cha cau, bao: Con i, lai gan ay va hon cha i! Cau lai gan va hon ong. Ong ht mui ao cau va chuc phuc cho cau rang: Ka, mui thm con toi nh mui thm canh ong c Chua a chuc phuc. Xin Thien Chua ban cho con, sng tri vi at ai mau m, va lua m ru mi doi dao. Cac dan phai lam toi con, cac nc phai sup xuong lay con. Con hay lam chu cac anh em con, va cac con cua me con phai sup xuong lay con. Ke nguyen rua con se b nguyen rua, ke chuc phuc cho con se c chuc phuc. Khi ong I-xa-ac chuc phuc cho Gia-cop xong, va Gia-cop va t cho cha cau la ong I-xa-ac ma i ra, th E-xau, anh cau, i san ve. Exau cung lam mot mon an ngon, em lai cho cha va tha vi cha: Mi cha day xi mon tht rng cua con cha, e cha ch than chuc phuc cho con. Ong I-xa-ac, cha cau, noi vi cau: Con la a nao ay?. Cau tha: Con la Exau, con trai cha, con trng cua cha!. Ong I-xa-ac run len, run ban ngi len va hoi: Vay ai la ngi a san tht rng va em lai cho cha? Cha a an tat ca trc khi con vao. Cha a chuc phuc cho no, va du sao no van c chuc phuc. Khi E-xau nghe nhng li cua cha, cau keu len mot tieng ln va cay ang vo cung. Cau tha vi cha: Cha i, xin cha chuc phuc cho ca con na. Ong noi: Em con a dung mu gian ma en, va oat li chuc cua con. Cau noi: Co phai v no ten la Gia-cop, ma no a hat cang con en hai lan? No a oat quyen trng nam cua con, bay gi no lai oat li chuc phuc cua con! Roi cau them: Cha chang danh cho con mot li chuc phuc sao?. Ong I-xa-ac ap lai E-xau: Con xem, cha a at no lam chu con va a

24
khien tat ca cac anh em no lam toi no. Cha a lieu cho no co lua m ru mi. Vay cha lam g c cho con, con i! E-xau tha vi cha: Cha ch co mot li chuc phuc ay thoi sao? Xin cha cung chuc phuc cho ca con na, cha i!. Roi E-xau oa len khoc. Bay gi, ong I-xa-ac, cha cau, len tieng noi: Ka, ni cua con se cach xa at ai mau m va khong c sng t tri cao gieo xuong. Con se song nh thanh gm cua con, se lam toi em con. Nhng khi con nay ay mai o, con se gi c ach em con ra khoi co con (St 27,1-40).

Mo-se
Mot dan toc cung gia nh mot hien phap. Ngi a em lai cho dan Do thai mot hien phap la: Mo-se I. II. Mo-se song khoang 1270 en 1185. Thi ky nay c ghi dau bang mot s kien chnh tr co nhng hau qua quan trong cho ngi Do thai: trieu ai ngoai bang khi xa tng on tiep ho vao Ai-cap, nay a b khu tr khoi x. Ke t nay ngi Do thai la nhng ngi xa la ma ngi ta khong tin tng, nhng lai van s dung cho nhng cong tac kho dch. Nhng s kien ton giao quan trong nhat cua thi ky nay eu gan lien vi cong trnh cua Mo-se: Ong a a dan Do thai ra khoi Ai-cap (Xuat hanh: 1225); Ong em lai cho ho Giao c, tai nui Xi-nai: Gia-ve c tha nhan la Thien Chua duy nhat; Ong em lai cho ho mot nen phap ly ieu hanh dan u tuyen cho en thi Chua Ki-to; Ong dan ho vao at Ha, sau nay tr thanh at Thanh, que hng Chua Ki-to.

III. 1. 2. 3. 4.

25

CHNG VI Keu goi Mo-se

Ngi Do thai trong kiep no le Sau 1600 t lau, mot bien co xay en gay ai hoa cho ngi Do thai: trieu ai ngoai bang ma trc ay tng tiep nhan ho vao at Ai-cap, nay b anh bat khoi x, va mot Pha-ra-o Ai-cap lai len tr v. Ke t ay, hoan canh ac quyen cua ngi Do thai bien mat. oi vi Pha-ra-o Ai-cap, th ho la nhng ngoai nhan; ho tao nen moi nguy hiem to tng. V qua that, ho co the giup cac Pha-ra-o cu chiem lai ngai vang. Va neu co mot cuoc chien tranh vi cac x phng ong (Ca-na-an, Sy-ri), th ngi Do thai co the b xach ong tiep tay cho nhng ke xam lang, neu nh hoan canh cho phep. ang khac, v cac Pha-ra-o thi nay la nhng nha kien truc ln, va can en mot so lng nhan cong quan trong, nen chac chan se muon s dung ngi Do thai e xay cac lau ai va kim t thap. V vay, cac Pha-ra-o tm het cach: - e ngi Do thai khong co cach nao lam hai ngi Ai-cap c; - gi ho lai Ai-cap e lam viec. Hoan canh nay keo dai hn 300 nam. Vao thi Mo-se, nhng hoan canh i song ngi Do thai cang khac nghiet hn. - Ngi ta buoc ho phai lam nhng cong viec xay cat (che tao gach), va nhng cong viec ong ang, di s ch huy cua mot cai phu. - Pha-ra-o ra lenh cho ngi Ai-cap phai giet het nhng con trai au long ngi Do thai: Cac ngi se quang xuong song moi con trai mi sinh, va ch e con gai c song sot. Thien Chua chuan b Mo-se thi hanh s menh Mo-se, v la con trai, nen a phai chu an t ngay luc mi sinh. Cau c cu thoat nh mu cua ngi me; ba nay at con mnh trong mot chiec noi bang may, ben b song Nin, tai khuc song ma cong chua Pha-ra-o thng en tam. Cong chua co long nhan t, a nhan Mo-se lam con. Cong chua a chon chnh me a tre lam vu nuoi. Khi Mo-se ln len, cong chua em Mose vao Hoang Cung. Kinh Thanh ke lai: Va cong chua coi Mo-se nh con trai mnh.

26
Mo-se nhan c s giao duc t mot ky luc Ai-cap. Nha dan dat tng lai cua Dan a c ao tao nh vay. Trong moi trng nay, cau c hoc ve chnh tr va ngoai giao: ve sau, cau con i thng thuyet vi nhng bo lac du muc. Cau cung c huan luyen ve binh nghiep: nh the, cau se co the chien au vi cac chien binh sa mac hu hieu hn. Nhat la, cau c tiep xuc vi nhng luat le rat co xa: nh vay, mot ngay kia, Mo-se mi co the thanh loc nhng luat le cua dan Thien Chua. Nhng, Mo-se van la ngi Do thai ch? ung the, v tuoi th au cua cau dien ra trong mot moi trng Do thai; va ngay t thi con nien thieu, cau a chng kien nhng lao ong cc kho ma ngi ta chat len ong bao cau. Mot ngay kia, thay mot ngi Do thai b mot ngi Ai-cap anh ap, cau a giet chet ten Ai-cap o. Thien Chua keu goi Mo-se hoan thanh s menh Sau khi Mo-se giet chet ngi Ai-cap, Pha-ra-o Ram-xe II muon thu tieu Mo-se. Ong phai tron vao sa mac, lai x Ma-i-an. Ong ci lay con gai mot t te trong x, va i chan chien. Mot ngay kia Mo-se ang chan oan vat ben kia sa mac, ong a en nui Thien Chua, tc la nui Xi-nai. Thien Chua a hien ra vi ong di dang mot ngon la gia bui gai. Tuy nhien, bui gai khong b thieu rui. Mo-se t nhu: Ta phai en o xem tai sao bui gai lai khong chay rui. Thien Chua phan: Ch en gan. Hay ci dep khoi chan ngi, v ni ngi ang ng la ni thanh (v Thien Chua ang hien dien ay). Thien Chua phan them: Ta la Thien Chua cua cha ngi, Thien Chua cua Ap-ra-ham, Thien Chua cua I-xa-ac va Thien Chua cua Gia-cop. Mo-se che mat, v ong khong dam nhn Thien Chua. Thien Chua phan cung ong: Ta a thay noi kho cua dan Ta ben Aicap, va Ta a nghe tieng keu than cua dan Ta do nhng ke tan nhan gay nen. Tieng khoc than cua con cai t-ra-en a thau tai Ta. Ngi hay i, Ta sai ngi en cung Pha-ra-o e a dan Ta, con cai t-ra-en ra i. Thien Chua cat bt nhng do d cua Mo-se Mo-se biet ro nhng g ong se phai lam. Tuy nhien, sau o Thien Chua con oi hoi ong nhieu hn na. Hom nay, s menh cua ong ch la a ngi Do thai ra khoi Ai-cap sau khi Pha-ra-o cho phep. Nhng s menh nay het sc kho khan. Phai chang dan khong s s bao thu cua Pha-ra-o va khong kinh hai chuyen vt qua sa mac? Lieu Pha-ra-o hung manh co chap nhan e nhieu

27
ngan con ngi, an ong cung nh an ba, ang phai lam viec nh nhng ten no le, lai c ra i thoai mai? V vay, Mo-se mi tranh luan: - ong thay mnh bat xng vi s menh nay: Toi la ai ma dam gap Pha-ra-o va a con cai t-ra-en ra khoi Ai-cap?. Thien Chua tran an ong. Ta se vi ngi. Va e vc day c tin cua ong, Thien Chua tien bao: Khi ngi a a dan ra khoi Ai-cap, ngi se en dang hy le tren nui nay. - Khi toi en gap con cai t-ra-en va noi cung ho: Thien Chua cua cha ong anh em sai toi en vi anh em; neu ho hoi toi ten Ngai la g, th toi biet tha the nao?. Khi o Thien Chua tuyen bo cung ong: Ta la Gia-ve (=ang Hang Hu). Mo-se nai en viec cng long tin cua dan. Ho khong nghe tieng toi, nhng se noi: Gia-ve khong he hien ra vi ong. e Mo-se c yen tam, Thien Chua ban cho ong quyen nang lam nhng ieu la lung, ieu ma Mo-se to bay ngay sau o. - Mo-se a nai c mnh an noi kem coi (tc la tat noi lap). Khi o Thien Chua ban cho Mo-se ngi anh cua ong la A-ha-ron, e noi vi dan. Mo-se tin tng, nhng ong van con s va t choi. Tuy nhien, thay cn gian Thien Chua ang bng len, ong ben chap nhan. Chang bao gi ong thoai lui; cuoc i ong c dang tron cho Thien Chua. TOM TAT Thien Chua chuan b Mo-se cho s vu tng lai: giai phong ngi Do thai khoi ach no le ma cac Pha-ra-o mi a ap at tren ho. Trong th kien bui gai rc chay, Thien Chua yeu cau Mo-se hoan thanh viec he trong nay, va lam vi nhe nhng van nan ong neu len.

28
CHNG VII Viec giai phong ngi Do thai Thai o cua dan Do thai oi vi Mo-se Mo-se va A-ha-ron trieu tap cac Ky Lao t-ra-en. A-ha-ron ke lai s menh ma Thien Chua trao cho em mnh, va ong nay a lam nhng iem thieng dau la trc mat dan. Ngi Do thai tin rang t nay Mo-se la thu lanh cua ho. Nhng ho van lng l cha dam i theo ong. Khi Mo-se en vi Pha-ra-o lan au va b that bai, dan chung a noi day chong lai hai ngi va ho to cao vo loi rang chnh hai ong a khien cho Pha-ra-o oi x te bac vi ho. Chuyen nay se con tiep dien hoai. Khi vat va i qua Bien o that gian truan, dan chung oi quay tr lai Ai-cap. Roi se con nhieu cuoc noi loan trong thi phieu du ni sa mac. Mot thi gian dai, am dan cng au nay van cho rang lenh cua Gia-ve thng ch co sau s thnh vng. Thai o cua Pha-ra-o oi vi Mo-se Pha-ra-o khi o la Me-nep-ta I (1225-1215). Ong ta che gieu Mo-se, khong cho phep ngi Do thai ra i, va to cao Mo-se cung nh A-ha-ron toi xui giuc. Do o, ong ta truyen lenh phai oi x nghiem khac hn na trong nhng kho dch ap at cho ngi Do thai. Mo-se lai en gap Pha-ra-o. Lan nay ong cung co li le cua mnh bang nhng phep la (cay gay bien thanh ran) cao tay hn nhng phep la cua cac phu thuy Ai-cap. Nha vua van t choi. en ay bat au nhng Tai ng Ai-cap. Tat ca gom 10 tai ng. Be ngoai ch la nhng hien tng t nhien a c ngi Ai-cap biet en: s xam lang cua ech nhai, cao cao, chau chau hay bo cap, nhng benh truyen nhiem hay nhng on dch. ac iem la lung cua nhng tai ng o nam trong nhng hoan canh i theo: co ca mot chuoi nhng trung hp khac thng chng to s hien dien cua Thien Chua nhan lanh, mot y muon cu o ngi Do thai qua nhng noi kho khan tram trong nhat. Mac du moi tai ng co the c coi nh mot hnh phat oi vi ngi Ai-cap, nhng y nh cua Thien Chua khong phai nh vay: o ch la e bieu lo quyen nang cua Ngai: Ngi Ai-cap se biet Ta la toan nang (Xh 7,5).

29
Gia-ve manh me hn cac than Ai-cap, v nhng than nay khong the ban cho cac phu thuy cua mnh quyen nang bang nhng g ma Gia-ve ban cho Mo-se. Thien Chua cua ngi Do thai rat quyen nang: khi oi dan mnh ra khoi Ai-cap, Ngai buoc Pha-ra-o phai cho phep. Chn lan lien tuc, Mo-se a xin phep nay. Moi khi Pha-ra-o t choi, eu co mot phep la, mang tnh cach trng phat. C moi lan Pha-ra-o ong y th Mo-se lai cho ngng tai ng. Nhng va thoat khoi th Pha-ra-o lai t choi va the la mot tai ng khac xay en. Tai ng th 10, khung khiep nhat, se at muc tieu. em o, en lt Pha-ra-o phai nai xin, va ngi Do thai i ve pha hoang mac. Cuoc Vt Qua cua Chua V Pha-ra-o cng long, nen Thien Chua quyet nh bat than giang xuong ngi Ai-cap mot cn ai hoa, giet chet con trai au long cua moi gia nh Ai-cap, va giet luon nhng con c au long trong so loai vat. Ngi Do thai c dung tha, nhng ho phai san sang len ng. Ba an chieu hom o la ba an cuoi cung cua ho tai Ai-cap: ho that lng, chan mang dep va tay cam gay khi dung ba an nay. Con ve thc an, Mose ch nh cho ho: mot con vat nho, chien hoac de c mot tuoi, nng la va an vi banh khong men va rau diep ang. Ba an nay ngi Do thai khong c mi bat c ngi la nao, v ch mnh t-ra-en mi c dung tha. Li dan sau cung: ngi ta dung mau chien sat te e ray tren bau ca nha nh mot dau ch e nhan biet. Tat ca eu dien ra nh d kien. Trong ba an chieu, Thien Chua vt qua va gieo rac cai chet ni ngi Ai-cap. Ngay trong em, Mo-se va A-ha-ron c trieu ti en Pha-ra-o, va ong nay a ra lenh cho ho phai a dan Do thai ra i nh ho van xin. Va ay la cuoc ra i voi va: bot e lam banh con cha tron men, va ngay mai ho nng bot o thanh nhng banh nho cha co men. Nghi le Do thai phai gi gn ghi niem em ky dieu nay. Khi o Thien Chua a can dan Mo-se: Cac ngi se ghi nh ngay nay va c hanh qua cac the he; o la mot qui nh vnh cu. o chnh la le Bach ca (Pascha trong tieng Do thai co ngha la vt qua). Vao thi c Ki-to, ba an vt qua chu yeu gom viec an tht chien va banh khong men.

30
Hn na, Thien Chua trong em o a dung tha nhng con trai au long cua ngi Do thai, th en lt nhng ngi con nay phai c dang len cho Chua va c chuoc lai nh viec dang mot le vat. Do o ta thay c Ki-to c dang vao en th Gie-ru-sa-lem, 40 ngay sau khi sinh, va 2 chim cu gay a c dung lam le vat e chuoc Ngi ve. Xuat Ai-cap (1225) Ngi Do thai ri bo nhng thanh pho ma ho ang xay dng. Ho tien ve Ca-na-an, thuoc pha ong Ai-cap, ben kia sa mac. e tien ve Ca-na-an, ho co ba con ng: - Mot i ve phng Bac, doc theo b bien. - ng th hai i ve hng ong, trc tiep i vao Ca-na-an. - Sau cung la con ng th ba, con ng pha Nam, phai i quanh co mi en c Ca-na-an. Sau khi chon con ng pha ong, Mo-se a cho ngi Do thai quay tr lai, va cuoi cung a quyet nh chon con ng dai nhat, con ng pha Nam. Dan Do thai tray i gia hu ngan Ho ang va mot ngon nui an ng song o. Tren ng i, ho cam trai ong bang, oi dien khuc song can, gan nhng con ng dan ve at Ha. Nhng ve phan mnh, Pha-ra-o lai mau chong hoi tiec v a cho phep: Chung ta co li g khi e cho ngi t-ra-en ra i, khong con s dung c cong sc cua ho?. Va khi biet c ngi Do thai bat cht thay oi lo trnh, ong tin la ho b lac ng va quyet nh tap kch bao thu. Chieu kia, ngi Do thai nhn thay nhng chien xa cua quan Ai-cap tien lai gan. Tnh huong nguy kch: nhieu chuc ngan khach bo hanh tap trung tai mot ong bang ma bien ca a an ng mot ben, con ben kia la ca mot oan chien xa cua Me-nep-ta. Ong nay qua tin tng vao cuoc chien thang en o cho ngi va nga ngh suot em. Ve phan ngi Do thai, th ay lai la mot dp noi loan mi: Ai-cap khong u mo chon hay sao ma ong lai dan chung toi vao chet trong sa mac?. Them mot lan na, Gia-ve lai to cho ngi Ai-cap biet quyen nang cua Ngai. Cac Ho ang gom nen bi mot chuoi nhng ho trai dai gia Lng Ha a va Bien o. Chung cung o vao Bien o nh nhng con kenh kha sau va co chung con nc thuy trieu.

31
Thien Chua dung nhng yeu to thien nhien nay va s khon kheo cua Mo-se e cu vt ngi Do thai cach la thng. Mo-se gi tay tren bien, Gia-ve ay lui nc bien bang mot cn gio khung khiep t phng ong thoi suot em va lam bien kho can, va nc re ra lam oi. Gio lam kho vung nc can, va ngi Do thai i qua o ban em. en gan sang ngi Ai-cap mi nhan ra ieu o, va tc khac uoi theo nhng ngi ang chay tron. Mo-se lai dang tay tren bien: mot cn giong lam hon loan cac chien xa ngi Ai-cap, va tc khac thuy trieu dang len manh me, nuot trng nga, chien xa va ngi. T Bien o ti nui Xi-nai Hanh trnh c tiep dien kha nhanh chong, mac du gap kho khan v thieu lng thc va vu kh. Bat chap nhng li ta than cua dan chung, Thien Chua khong t bo ho: chim cut va man-na la lng thc cho nhng con ngi nay; va nhieu lan Mo-se a tm c nguon nc can thiet cho ho. Nhng bo lac sa mac oi khi to ra thu nghch vi ho va cac ben a giao tranh. Kinh Thanh a ghi lai mot tran chien ma khi Mo-se dang tay cau nguyen, th Gio-sue cam au mot nhom nho dung cam chien au. Ba thang sau khi ri Ai-cap, ngi Do thai a en nui Xi-nai. TOM TAT Nhng phep la cua Mo-se dien ra khi ngi Do thai a chan nan het c. Can en 10 tai ng Ai-cap e ap tan s chong oi cua Pha-ra-o. Tai ng cuoi cung trung hp vi cuoc Vt Qua. Khi o ngi Do thai ra i, va sau cuoc vt qua Bien o that ky dieu, a mau chong en nui Xi-nai.

CHNG VIII

32
Giao c Xi-nai Dien tien Giao c Mo-se i len nh nui Xi-nai va Thien Chua e ngh vi ong mot giao c: Neu cac ngi nghe tieng Ta va gi giao c cua Ta, cac ngi se la dan rieng cua Ta trong moi dan (nh vay dan Do thai se tr thanh dan Thien Chua hoac dan u tuyen). Ngi Do thai chap nhan, Thien Chua lenh cho hai ngay e chuan b. Mo-se xuong nui tien ve pha dan: ong thanh hoa dan va ho i tay ue y phuc mnh. (Can ghi nhan hnh thc thanh tay nay e i vao cuoc gap g vi Thien Chua: o chnh la s thanh thien nh ngi ta hieu vao thi o). Ngay th ba, trong cn giong khung khiep, Gia-ve hien en tren nui Xi-nai va cong bo Thap ieu, tc la Mi ieu Ran ma ngi Do thai phai tuan gi. Mo-se tr lai vi dan va truyen at cho dan nhng li cua Thien Chua. Ngi Do thai ap lai: Tat ca nhng g Gia-ve phan, chung toi se thi hanh. Khi o giao c c ky ket trong hy te. Mo-se lay mau nhng con vat te ray tren dan chung va noi: ay la mau giao c ma Gia-ve a ky ket vi anh em. Mo-se lai len nui Xi-nai va ong lai o trong 40 em ngay, nghe li Thien Chua, suy gam nhng li o va, di s hng dan cua Ngai, ong a thao ra Le Luat cua dan u tuyen. Chnh vao luc nay Mo-se a viet len nhng qui nh phung t au tien. Nhng ngi Do thai a sm huy bo giao c ma ho va ky ket. e tranh viec th ngau tng (= ton th nhng hu the vat chat, chang han con vat hay ch la mot pho tng), Thien Chua a cam viec bieu trng Ngai di bat c hnh dang nao: Ngi se khong tac ve hnh tng. Nhng Mo-se vang mat lau, nen dan chung tuon en quanh A-ha-ron va noi vi ong: Nao! Hay lam cho chung toi mot v than e Ngai i trc chung toi. A-ha-ron truyen cho ho em en nhng o n trang bang vang, nau len va uc thanh mot con be: Con Be Vang. Con vat nay khong bieu trng mot than ngoai giao, nhng bieu trng chnh Gia-ve. No khong ngan can c viec huy bo Giao c. Mo-se khi xuong nui, a quyet nh mot cuoc an ap am mau chong lai nhng ai khong tuan lenh Thien Chua. Chi toc Le-vi, van trung tn, c c lam chuyen o. Chnh t ngay nay a bat au viec thanh hien ac biet cho

33
Chua: t ay, chi toc Le-vi se am trach viec phung t. Tuy nhien, Mo-se a nai xin Thien Chua tha th cho dan mnh va giao c lai c phuc hoi. Trong thi ky nay, ngi ta xay dng nha tam, la cung thanh di ong cua ngi Do thai. Giao c nay co ngha g? Giao c Xi-nai la mot hiep c gia Thien Chua va dan Do thai, cung goi la dan t-ra-en. Bi yeu thng, Thien Chua e ngh hiep c nay cho dan chung; t-raen t do chap nhan hiep c nay. Qua hiep c nay, Thien Chua cam ket coi t-ra-en nh dan c Ngai quan tam rieng: dan u tuyen. Ve phan mnh, ngi Do thai cam ket khong nhan Thien Chua nao khac ngoai Gia-ve (Cac ngi se la dan Ta va Ta se la Thien Chua cac ngi), va phai tuan gi mot so ieu kien, ma nhng iem chnh yeu c ham cha trong Thap ieu. c tin vao Thien Chua duy nhat nh vay a lam cho t-ra-en tr thanh mot dan toc thanh (= tach khoi nhng dan ngoai giao, nhng ke tin vao nhieu than thanh). Phung t ma ho the hien trc Gia-ve khien cho ho tr thanh nhng ngi tieu bieu cho nhan loai: ho se la mot dan t te. Giao c Xi-nai o tao nen mot dan mi. Qua thc, nhng con ngi tap hop di chan nui Xi-nai bao gom: - nhng phan t cua mi hai chi toc, - nhng ngi Se-mt t nan x Go-sen va khong con song an bnh na, - chac chan cung gom nhng ngoai kieu, nhng ngi Ai-cap hoac nhng ngi khac, b cuon hut vao cuoc phieu lu. Gi ay ho lam nen mot dan toc mi, dan toc Do thai,. Moi day noi ket ho chnh la c tin vao mot Thien Chua duy nhat, viec tuan gi nhng ieu kien Thien Chua at ra, va sau cung la mot nen phung t chung. c tin vao mot Thien Chua duy nhat - Thien Chua la duy nhat: Ngi khong co Thien Chua nao khac ngoai Ta Toan the trai at thuoc ve Ta. - Thien Chua la mot hu the thieng lieng. - Thien Chua la mot ngoi v: Ngai co ten la GIA-VE. - Thien Chua la mot hu the thanh thieng, ngha la hoan toan tach biet khoi cac thu tao cua Ngai. Tat ca nhng g tien en gan Ngai eu thong

34
d vao s thanh thien o: Xi-nai, ma Ngai ng o mot t thi gian, tr nen mot ngon nui thanh; Mo-se, con ngi ma Ngai noi vi, a co mot khuon mat sang choi en o ngi ta khong the chu noi. t-ra-en, dan Ngai, phai la thanh. Nhng ieu kien cua Giao c Giao c bao gom nhng ieu kien ro rang. o la: Thap ieu va cac Le Luat. Thap ieu Ngi khong co than nao khac oi nghch vi Ta. Ngi khong c tac tng, ve hnh bat c vat g tren tri cao, cung nh di at thap, hoac trong nc pha di mat at e ma th. Ngi khong c dung danh c Chua, Thien Chua cua ngi, mot cach bat xng. Ngi hay nh ngay Sa-bat, ma coi o la ngay thanh. Trong sau ngay, ngi se lao ong va lam moi cong viec cua ngi. Con ngay th bay la ngay sa-bat knh c Chua, Thien Chua cua ngi. Ngi hay th cha knh me, e c song lau tren at ma c Chua, Thien Chua cua ngi, ban cho ngi. Ngi khong c giet ngi. Ngi khong c ngoai tnh. Ngi khong c trom cap. Ngi khong c lam chng gian hai ngi. Ngi khong c ham muon nha ngi ra, ngi khong c ham muon v ngi ta, toi t nam n, con bo con la, hay bat c vat g cua ngi ta (Xh 20,3-17). o la nhng bon phan cot yeu oi vi Thien Chua va vi ngi than can, nhng ieu o la nong cot cho moi hoat ong cua con ngi. Cac Ngon S se con nhac lai nhng ieu o, va c Gie-su se cho thay phai tuan gi nhng ieu o en au, sau cung sach giao ly cua chung ta cung thch nghi nhng ieu o vi kinh Mi ieu Ran. Luat Luan Ly. - Long ton knh Thien Chua cam nhng ieu pham thng. e bao am chac chan c tin vao Thien Chua duy nhat, ngi ta buoc phai tuan gi mot so lenh truyen: chang han phai pha huy nhng ni th phng cua dan ngoai ngay khi vao c at Ha. Tam hon phai hng ve viec nhan biet Thien Chua e ta n Ngai v a chon dan Do thai lam dan u tuyen. Luat xa hoi. - Ngi Do thai tao nen mot cong oan huynh e.

35
Nh vay ho phai thng yeu nhau: Ngi se yeu men ngi than can nh chnh mnh. T o ngi ta phai ton trong s song, danh d, t do, s hu cua tha nhan. Cung can phai ngh en nhng ngi ngheo: c moi 7 nam, ngi ta phai e cho at c ngh ngi, va nhng hoa mau at ai khong c canh tac san xuat ra se danh rieng cho ngi c nh. Phung t Nen phung t nay co iem chu yeu la s vang bong cac tng than. Ve cung thanh, thc ra ch co mot en th di ong, di hnh thc mot chiec leu: o la nha tam. trong o co Hom Bia Giao c, la mot chiec rng hnh ch nhat, tai o at nhng bia Le Luat, tc la nhng phien a tren o co ghi khac Thap ieu. Cac t te c la chon trong chi toc Le-vi, t o ho co ten la cac Thay Le-vi (Levite). Hoat ong chnh cua ho la dang hy te: hy le toan thieu ma trong o le vat c ot tron; - hy le hiep thong, trong o ngi dang le an mot phan le vat. Hang nam co hai ngay le nhac lai ghi niem giao c, o la le Vt Qua va le Ngu Tuan. Moi tuan, vao ngay Sa-bat, moi lao ong eu b cam. Ta ngh g ve nhng le luat tren? Trong so nhng le luat o, mot so gi lai nhng phong tuc cua cac To Phu (chang han, ngh viec ngay Sa-bat); so khac, la nhng thc hanh ton giao chung cho moi con ngi (hy le, nhng ni thanh); - sau cung, nhng luat khac c khi hng t nen phap che cua nhng dan toc phng ong thi o (n nan, bao lc, tha ke). Xet theo quan iem nay th Luat Mo-se khong co g oc ao ca; hn na no con bat toan va tham ch con gay soc cho chung ta mot so kha canh. Chang han, ta thay luat nay chap nhan chuyen a the (quyen ci lay nhieu v) va viec ly d (xoa bo cuoc hon nhan trc). Ngoai ra, luat talion con tha nhan quyen bao thu, tat nhien la trong gii han (mang en mang, mat en mat, rang en rang, tay en tay). Ly do cho nhng bat toan o cung n gian thoi: nh Thien Chua dan dan kien tao mot dan cho mnh, th Ngai cung muon hng dan ly tng cua dan nay cach tiem tien. Thien Chua on nhan con ngi nh ho von

36
the. Chang nhng Ngai khong lam nhng phep la e bien oi ho bat cht, nhng con oi hoi ho cong tac vao chnh viec kien toan ban than. Hn na, Le Luat nay, xet nguyen no, cung chang phai la vo ch: s thanh sach be ngoai giup cho tam hon hieu c s thanh sach noi tam (Phuc cho nhng ai co tam hon trong sach). Luat en bu ngan cam nhng qua ang trong viec bao thu va chuan b cho nhan c hien lanh (Phuc cho nhng ai hien lanh). Luat Ki-to giao ve bac ai pho quat tm c goc re ay: Ngi se yeu ngi than can nh chnh mnh. Sau cung, net oc ao ln lao cua Le Luat phat sinh t ngoi v tnh cua Thien Chua Giao c. T ay, ch con la mot Thien Chua duy nhat c ton th bi tat ca nhng ai chap nhan lam thanh phan dan Ngai. Nen phap ly nay dan a dan Do thai hng ve Thien Chua doc suot lch s cua ho, cung nh luat Chua Ki-to giup ngi Ki-to hu trong cuoc hanh trnh cua ho. Nh vay cung la noi en tam quan trong cua Mo-se. Vao ngay Hien Dung, cac tong o cung thay Mo-se am ao vi c Gie-su. Cac tong o khi o han nh lai li Thay day: Toi khong en e pha huy le luat, nhng e kien toan.

TOM TAT Tai nui Xi-nai mot hiep c gia Thien Chua va ngi Do thai a c thc hien: o la Giao c. Thien Chua ha se coi ho la dan rieng cua Ngai, vi ieu kien ho vang phuc Ngai. Cac ieu ran cua Thien Chua gom 10 iem: o la Thap ieu.

37
CHNG IX T Xi-nai tien ve at Ha Ngi Do thai lai nui Xi-nai khoang 1 nam. Sau o ho tiep tuc bang qua sa mac hng ve bien gii pha Nam Ca-na-an. i c khoang 12 ngay ng, ho ti oc ao Ca-e. Hanh trnh c ghi dau bi am mu noi loan lien quan en van e thc pham. Ho phai chu hnh phat cho tat tham an cua mnh: mot so ngi an qua nhieu nen b benh dch, co nhieu trng hp t vong. Tai Ca-e, Mo-se mau chong gi cac tham t vao Ca-na-an e chuan b viec xam nhap x nay qua nga Be-e-S-va. Cac tham t tr ve va bao cao tnh hnh: ay la mot x rat ph nhieu, co nhieu hoa thm trai lanh; nhng nhng con ngi ay rat to ln manh khoe, va cac thanh eu co tng luy bao quanh. en ay lai xay ra cuoc noi loan mi: Sao khong e chung toi chet Ai-cap cho roi? V con chung toi tr thanh bia cho ke thu. Nhng ke noi loan dng nh con muon bau len mot thu lanh khac va quay ve lu vc song Nin. Phai kho khan lam Mo-se mi dep c bao loan. Sau o t lau, khi a nguoi gian, cho du Mo-se a ngan can, ngi Do thai quyet nh xam nhap at Ha. Nhng khong co c yeu to bat ng, va the la nhng cuoc tan cong b dep tan. V loi cua ho, con ng xam nhap ngan nhat a b khep kn. Tien ve Ca-na-an Ngi Do thai lai Ca-e hn 30 nam: thc ra, Mo-se co y ch i cho the he ra khoi Ai-cap qua i het va mot the he khac at en tuoi trng thanh. Trong so nhng ngi Do thai, mot so van kien tr lai Ca-e, nhng nhieu ngi a tan ra cac vung chung quanh. Tat ca c theo nh ky ma tr lai Ca-e, v o van con Hom Bia Giao c. Cung chnh thi iem nay Mo-se bat au xac nh chi tiet le luat ong trao cho ngi Do thai trong thi ngu tai Xi-nai. Sau cung Mo-se mi quyet nh xam nhap Ca-na-an t pha ong. e at muc tieu nay, ong a xin ngi E-om cho phep bang qua lanh tho cua ho. B ngi E-om t choi, ong phai khuyen du dan i vong xuong tan pha Nam e roi i ngc len nhng x pha ong Bien Chet. Trong hanh trnh gian kho nay, cung a co nhng cuoc noi loan mi: mot trong nhng vu o b phat nghiem khac bi Thien Chua, ang a cho ran Ca-e

38
oc en can; nhng ngi b ran can len cn sot va sau cung la chet. Dan chung hoi han va Mo-se a cau xin cho ho. Khi o Gia-ve phan: Ngi hay lam mot con ran bang ong va treo len mot tru cao; he ai b ran can ma nhn len o th se gi c mang song. Va moi s a xay ra nh vay. e vao at Ha Khi ngi Do thai i en thng nguon Bien Chet, th cuoc chinh phuc bang vu kh bat au. Mo-se chiem c nhng lanh tho quanh song Gioan va phan chia chung cho cac chi toc Ru-ven, Gat va M-na-se. Co mot ieu kien duy nhat: nhng nhom ac quyen nay se tham gia viec xam chiem at Ca-na-an. Trong khi ch i thi iem thuan tien e vt song, so dan con lai nh c tai cac ong bang Mo-ap. Nhng dan quanh o a co dung phap thuat e quay roi nhng con ngi mi en; nhng thay boi Ba-la-am, ke c gi en e nguyen rua ngi Do thai lai ch co the noi len li chuc phuc. Cac an ba dan ngoai tham nhap trai t-ra-en va du do mot so ong an ong boi giao. Mo-se a phai thi hanh cuoc an ap am mau va tat ca lai i vao trat t. Mo-se qua i Sau khi ch nh Gio-sue lam ngi ke nhiem, Mo-se t biet dan mnh. Roi ong i len trien nui N-vo. ben kia Bien o, ong thoang nhn thay mien at chay sa va mat, con song Gio-an nay ma ong co the theo doi dong chay cua no va Gio-sue se vt qua mot cach dieu ky. Xa xa, la Gie-ri-kho, thanh pho Cha-la, ma nhng tieng ken cua ngi Do thai chang bao lau se vang len pha o no. Tat ca ieu tren, o chnh la at Ha ma ong chang c vao, nhng ong a khong ngng dan dan mnh tien ve vung at nay. Sau o t lau Mo-se qua i (khoang 1185). TOM TAT T nui Xi-nai, ngi Do thai tien ve oc ao Ca-e. Ho lai o 30 nam v, tiep theo mot cuoc noi loan, Mo-se quyet nh nhng con ngi a cung ong ra khoi Ai-cap, se khong i vao at Ha. T Ca-e, ho tien ve Bien Chet va chinh phuc lanh tho ben kia song Gio-an, mien at se c trao cho cac chi toc Ru-ven, Gat va M-na-se.

39
Chnh o Mo-se qua i, sau khi a ch nh Gio-sue la ngi ke nhiem.

Ban co biet tam quan trong cua giao c gia con ngi vi Thien Chua
Mo-se a trao cho dan u tuyen mot ly tng ton giao: tin knh mot Thien Chua duy nhat. Ong cung a trao cho ho toan bo nhng le luat ma ho phai tuan gi cho ti khi c Ki-to en. Le luat nay se c kien toan bi c Gie-su trong bai giang tren nui. Vi Mo-se, viec hnh thanh dan toc Do thai c tiep tuc: ho a co mot hien phap. CAU HOI 1. Nc song Nin o vao bien nao? 2. Pha-ra-o la ai? 3. au la s khac biet gia s thanh thien ta thay thi Mo-se va s thanh thien nh chung ta hieu ngay nay? 4. Tai sao ngi Do thai lanh nhat vi Mo-se khi ong muon a ho ra khoi Ai-cap? 5. c Ki-to a lam g khi Ngi c hanh le Vt Qua cua ngi Do thai? 6.Khi nao co the noi rang c Ki-to vt qua ni chung ta? 7.Tai sao trong thanh le, linh muc lai s dung le vat la banh khong men? 8.Thanh ng: Mat en mat, rang en rang co ngha g? 9.Tai sao chung ta lai goi dan Do thai la: Dan Thien Chua? 10.Ngi ta co the thuoc ve Thien Chua ma van pham toi c khong? Phai chang Dan Thien Chua a pham toi? 11.Chung ta thuoc ve Thien Chua nhan lanh t bao gi? Khi nao chung ta lap giao c vi Ngai? 12.Con ran bang ong c ging cao trong trai ngi Do thai va a cu ngi nhn len no vi long tin khoi b chet, gi len cho ta ieu g?

40
CAC BAI OC 1. Le Vt Qua.- c Chua phan vi ong Mo-se va ong A-ha-ron tren at Ai-cap: Thang nay, cac ngi phai ke la thang ng au cac thang, thang th nhat trong nam. Hay noi vi toan the cong ong t-ra-en: Mong mi thang nay, ai nay phai bat mot con chien cho gia nh mnh, moi nha mot con. Neu nha t ngi, khong an het mot con, th chung vi ngi hang xom gan nha mnh nhat, tuy theo so ngi. Cac ngi se tuy theo sc moi ngi an c bao nhieu ma chon con chien. Con chien o phai toan ven, phai la con c, khong qua mot tuoi. Cac ngi bat chien hay de cung c. Phai nhot no cho ti ngay mi bon thang nay, roi toan the ai hoi cong ong t-ra-en em sat te vao luc xe chieu, lay mau boi len khung ca nhng nha co an tht chien. Con tht, se an ngay em ay, nng len, an vi banh khong men va rau ang. Cac ngi khong c an song hay luoc, nhng ch c an nng, vi ca au, chan va long. Khong c e lai g en sang; cai g con lai en sang, phai ot i. Cac ngi phai an the nay: lng that gon, chan i dep, tay cam gay. Cac ngi phai an voi va: o la le Vt Qua mng c Chua. em ay Ta se rao khap at Ai-cap, se sat hai cac con au long trong at Ai-cap: v Ta la c Chua. Con vet mau tren tren nha cac ngi se la dau hieu cho biet co cac ngi o. Thay mau, Ta se vt qua, va cac ngi se khong b tai ng tieu diet khi Ta giang hoa tren at Ai-cap. Cac ngi phai lay ngay o lam ngay tng niem, ngay ai le mng c Chua. Qua moi the he, cac ngi phai mng ngay le nay: o la quy nh cho en muon i (Xh 12,1-14). 2. Giao c.- Cac ngi a thay Ta x vi Ai-cap the nao, va a mang cac ngi nh tren canh chim bang, ma em en vi Ta. Vay gi ay, neu cac ngi thc s nghe tieng Ta va gi giao c cua Ta, th gia het moi dan, cac ngi se la s hu rieng cua Ta. V toan coi at eu la cua Ta. Ta se coi cac ngi la mot vng quoc t te, mot dan thanh (Xh 19,4-6a). 3. ac tnh thieng lieng cua luat Mo-se. - Qua the, menh lenh toi truyen cho anh em hom nay ay, khong vt qua sc lc hay ngoai tam tay anh em. Menh lenh o khong tren tri, khien anh em phai noi: Ai se len tri lay xuong cho chung toi va noi cho chung toi nghe, e chung toi em ra thc hanh? Menh lenh o cung khong ben kia bien, khien anh em phai noi: Ai se sang ben kia bien lay ve cho chung toi va noi cho chung toi nghe,

41
e chung toi em ra thc hanh? That vay, li o rat gan anh em, ngay trong mieng, trong long anh em, e anh em em ra thc hanh (nl 30,1114). 4. Thien Chua ng gia dan Ngai. - Ong Mo-se lay mot chiec leu va em dng cho mnh ben ngoai trai, cach mot quang xa. Ong goi leu ay la Leu Hoi Ngo. Ai thnh y c Chua th ra Leu Hoi Ngo, ngoai trai. Moi khi ong Mo-se ra leu, toan dan ng len, ai nay ng ca leu mnh va nhn theo ong Mo-se cho en khi ong vao trong Leu. Moi khi ong Mo-se vao trong Leu, th cot may ap xuong, ng ca Leu, va c Chua am ao vi ong Mo-se. Khi thay cot may ng ca Leu, toan dan ng day; va ai nay phu phuc ca leu mnh. c Chua am ao vi ong Mo-se, mat giap mat, nh hai ngi ban vi nhau. Roi ong Mo-se tr ve trai; nhng phu ta cua ong la chang thanh nien Gio-sue, con ong Nun, th c trong Leu, khong ri khoi o. (Xh 33,7-11). 5. Tnh than gia Mo-se vi Thien Chua. - Ngi phan: Hay nghe Ta noi ay! Neu trong cac ngi co ai la ngon s, th Ta, c Chua Ta se to mnh ra cho no trong th kien, hoac se phan vi no trong giac mong. Nhng vi Mo-se toi t Ta th khac: tat ca nha Ta, Ta a trao cho no. Ta noi vi no trc dien, nhan tien, ch khong noi b an, va hnh dang c Chua, no c ngam nhn. Vay tai sao cac ngi khong s noi ong en Mo-se, toi t Ta? (Ds 12,6-8). Ong Mo-se noi: Xin Ngai thng cho con c thay vinh quang cua Ngai. Ngi phan: Ta se cho tat ca ve ep cua Ta i qua trc mat ngi, va se xng danh Ta la c Chua trc mat ngi. Ta thng ai th thng, xot ai th xot (Xh 33,18). CAC THU LANH VA CAC VUA AU TIEN I. - Ke nhiem Mo-se, Gio-sue am trach viec chinh phuc at Ha. Ong chia cho moi chi toc mot lanh tho rieng e ho nh c; nhng cac chi toc o phai chien au chong lai nhng dan a nh c trong x trc ho va chong lai c dan cac mien lan can. II. - Thi cac Thu Lanh keo dai khoang t 1185 en 1035, thi ky Cac Vua au tien: Sa-un, a-vt, Sa-lo-mon, t 1035 en 935. III. - Nhng s kien ton giao quan trong cua hai thi ky nay la: a) thiet nh vng quyen.

42
b) xay dng thu o ton giao: Gie-ru-sa-lem

CHNG X i Song Ton Giao Thi Cac Thu Lanh

I. - Nhng moi nguy hiem cua viec chinh phuc Vi Gio-sue, ngi Do thai xam nhap at Ha: vt qua song Gioan, tan cong Gie-ri-kho, dng nh chuyen chinh phuc phai de dang lam. Tren thc te, can en 250 nam va khong thieu nhng kho khan u loai. Chung xay en t a hnh x s, cung nh t nhng con ngi. X s muon hnh van trang Khi nhn vao ban o Pa-let-tin, ngi ta thay ngay mot day nui ln trai dai t Bac xuong Nam gia ong bang mien bien a Trung Hai vi thung lung Gio-an. Nh vay x s nay het sc a dang. Hn na, nhng con song chay t ong sang Tay a cat rang nui t Bac xuong Nam thanh nhng khu vc rieng biet c phan chia bi nhng bnh nguyen nho. Lan lt ta co: day nui Ga-li-le, Sa-ma-ri va Giu-e. Bien Chet ma song Gio-an chay vao o c an ng bi mot trien nui cao 800m, cho nay cho kia ay nhng hang hoc thuan tien cho viec phuc kch. Ngi Ca-na-an khang c va ngi Do thai b co lap a hnh x s tao nen moi nguy hiem cho ngi Do thai thi ky chinh phuc. C dan trong x, nhng ngi Ca-na-an, bo tr nhng vu kh hang nang va nhng chien xa kinh khung vung ong bang. Nh vay, ho tran gi cac ong bang trong mot thi gian dai, va ngi Do thai phai ong chot nhng mien oi nui. Vay la, ho b co lap khoi nhau. Hn na, lanh tho gan cho moi chi toc khong phai vung at trong: no phai c chinh phuc bang vu kh. ieu nay la lau dai va kho khan. Moi chi toc cung co khuynh hng la khong lo lang cho nhng chi toc ben canh, ma ch song cho rieng mnh. Viec co lap do nui non lai cang them tram trong bi tnh ch ky cua con ngi: thong nhat dan toc suy yeu dan. Ngi Do thai chia se nep song ngi Ca-na-an Ngi Ca-na-an song trong vung bnh nguyen, o de dang canh tac at ai: ho la nhng ngi nong dan nh canh.

43
Ngi Do thai chan tha cac an vat trong hoang mac, la nhng dan du muc: nh vay ho phai thch nghi vi nhng loi song mi. S thay oi nay khien cho ngi Do thai ngay cang giong ngi Cana-an, la nhng ngi day cho ho nhng nghe nghiep mi; dan dan ho chap nhan ngon ng va mau chong thiet lap nhng moi lien he chat che gia ho va c dan ban x, qua viec ci xin. i song ton giao cua ngi Do thai b e doa Ni hoang mac, ngi Do thai b co lap khoi cac dan ngoai. Mo-se nghiem nhat gn gi s tinh tuyen cua c tin va phung t. Ghi niem nui Xinai co trong moi ky c. Bat chap nhng that bai oi khi xay ra, dan chung van trung thanh vi Gia-ve. Hom Bia Giao c van la trung tam phung t. Ca-na-an, khong con Mo-se na. Khong ngi Do thai nao co the nh lai nui Xi-nai. Hom bia c at tai Si-lo. Cac chi toc xa t en vieng. Ghi niem ve Gia-ve co khuynh hng suy giam dan. Vay ma, ngi Ca-na-an la dan ngoai: ho th than Ba-an; ho co mot ton giao khong may oi hoi. Ton giao nay phu hp vi nhng ban nang ang nam san ni tam t moi ngi Do thai. Nhng ngi mi en cung b loi cuon manh me bi cac nen phung t cua c dan Ca-na-an. i song ton giao cua ho i xuong nhanh chong: t-ra-en, vi pham Giao c Xi-nai, a i th phng cac than ngoai giao. II. S can thiep cua cac Thu Lanh Thien Chua giang phat va tha th Kinh Thanh tuyen bo rang, trc s bat trung nay, cn gian cua Giave bng len chong lai dan Ngai va Ngai a trao ho vao tay quan thu. Nhieu that bai ngi Do thai phai ganh chu a c tac gia thanh ky coi nh hnh phat ma Thien Chua giang tren ho. Hnh phat nay dan en viec thong hoi cua dan Thien Chua: dan chung nai xin Gia-ve tha th va tr lai song trung tn vi Ngai. Khi o Thien Chua tha th va gi en mot v cu tinh: o la v Thu Lanh. Cac Thu Lanh, nhng con ngi co niem tin va ch huy chien tran Triet e ve ton giao, yeu to quoc manh liet, nha Thu Lanh va la mot ngi thc tnh tam hon, va la mot nha ch huy quan s: ong anh thc tnh cam ton giao gia nhng ngi ong hng va giup ho chien au chong quan thu.

44
ay khong phai la mot thanh nhan, nhng la mot con ngi co y ch. Tat ca, du co nhng khiem khuyet rieng, eu a trung tn lam tron s menh: giup t-ra-en gi vng niem tin va niem hy vong. Nh cac Thu Lanh, c tin vao Gia-ve lai vn day; nh ho, se en ngay dt khoat chinh phuc Ca-na-an. TOM TAT Gio-sue dan a ngi Do thai vao at Ha. S khang c cua c dan ban a oi khi gay nguy hiem cho dan u tuyen. Ngoai ra, dan nay con phan nao loai bo ly tng ton giao va i th lay cac than Ca-na-an. B quan thu anh tan, ngi Do thai tha nhan loi lam cua mnh va nai xin n tha th t Thien Chua, ang a gi cho ho nhng v cu tinh: Cac Thu Lanh.

CHNG XI Cac Thu Lanh chu chot

Ngi Do thai khong ch phai chong lai nhng c dan Ca-na-an ng ra bao ve lanh tho cua mnh. Ke thu cua ho con en t pha ong va pha Tay. pha ong, nhng Dan Du Muc (Mo-ap, Am-mon, Ma-i-an) vt song Gioan e anh up nhng ngi mi en. pha Tay, s xam nhap cua nhng ngi Phi-li-tinh, gay ra cho ngi Do thai moi nguy hiem chet choc. Di anh hng cua nhng Thu Lanh, cac chi toc cung dan dan ra khoi s co lap va tm lai khat vong thong nhat dan toc, ma ket qua la i en viec thiet lap vng quyen. I. Chien au chong lai dan Du Muc Mot cuoc noi day n oc: E-hut Ec-lon, vua ngi Mo-ap, anh lai t-ra-en va chiem thanh cha la (Gie-ri-kho). Ong hanh ha chi toc Ben-gia-min trong vong 10 nam. Mot ngay kia, nhng ngi nay phai mot trong so ho, la E-hut, mang mot le vat cho nha vua. E-hut che tao mot thanh gm hai li va giau no di ao. Ong dang le vat len Ec-lon, roi noi: Tha c vua, than co mot ieu b mat muon

45
tha vi c vua. Nha vua noi Yen nao!. Va tat ca nhng ngi hau can ben vua eu lui bc. E-hut en gan vua va noi: Than co mot li cua Thien Chua cho vua. Ec-lon ng day. Khi o E-hut lay gm am vua Eclon. E-hut bo tron. Va ve en nha, ong trieu tap cac chien binh cua chi toc, cung vi ho tien chiem nhng vung hep cua song Gio-an va giet chet nhng ngi Mo-ap la nhng ngi ang nan long muon chiem lai x Moap. E-hut nam quyen ch huy mot chi toc, va ch hanh ong trong thi chien; sau o, ong lai tr ve i song thng dan. Cuoc noi day tap the: Gp-tac Ngi Am-mon an ap con cai t-ra-en suot 18 nam, khi ho ang ben kia song Gio-an. Roi mot ngay kia, ngi t-ra-en quyet nh chong c. Ho en xin Gp-tac cam au ho. ay la mot con ngi thuoc ve mot gia nh kem danh gia, ma nhng ngi ong bao ong a uoi khoi ni ho, va ong a tr thanh thu lanh mot bang ang. Nhng ngi vo lai tu tap quanh ong va ho m ra nhng cuoc tan cong. Can en ong, ngi t-ra-en xin ong: Ngai hay la thu lanh chung toi, va chung ta se chien au vi ngi Am-mon. Gp-tac buoc ho ha la se e cho ong cam au sau cuoc chien thang. Ngi t-ra-en chap nhan, Gp-tac khieu khch vua ngi Am-mon. Trc khi giao chien, ong lap the: Ong Gp-tac khan ha vi c Chua rang: Neu Ngai trao con cai Am-mon vao tay con, th -khi con a thang con cai Am-mon ma tr ve bnh an- he ngi nao ra khoi ca nha con e on con, ngi o se thuoc ve c Chua, va con se dang no lam le toan thieu (Tl 11,30-31). Gp-tac giao tranh vi ngi Am-mon, nhng ngi nay b that bai nang ne. Ong tr ve nha, khi o ong nhn thay con gai ong va cac ban ang mua nhay theo ieu trong. o la a con mot cua ong. Khi nhn thay co, ong a xe ao, bay to s au buon va noi: Con gai i, cha a co li ha vi Gia-ve. Khi biet c s tnh, co noi vi cha la ong phai lam tron li ha:

46
Xin cha cho con ieu nay la hoan cho con hai thang e con i lang thang tren cac nui oi, ma khoc cho i con gai cua con cung vi cac ban con (Tl 11,37). Ong chap thuan cho co ieu o. Khi co tr ve sau hai thang, ong a lam tron li the. Gp-tac lam thu lanh cho ong bao ong trong vong 6 nam. Sau o ong t tran. Th nghiem au tien ve vng trieu: Ght-on Cac chi toc b ap bc.- Cac chi toc M-na-se, A-se, D-vu-lon va Nap-ta-li, b ngi Ma-i-an an ap. Khi ngi t-ra-en gieo giong, th ngi Ma-i-an em theo oan vat va leu trai ua vao pha hoai x s, khong e lai mot con cu, con bo hoac con la, va tan pha hoa mau mat at. Cac chi toc rut ve vung nui va an mnh trong cac hang ong. Sau khi ho hoi han, Thien Chua keu goi Ght-on ng ra giai thoat cac chi toc t-ra-en. Bc au hanh ong cua Ght-on: mot hanh vi c Tin. - Mot em kia, ong lat o ban th than dan ngoai va pha huy tng than bang go. Tiep en ong lap mot ban th bang a e ton knh Gia-ve, va dang cua le la mot con bo c ma ong thieu ot bang chnh go cua tng than ong a che lam nhieu manh. Hoat ong quan s: that bai cua ngi Ma-i-an. - Vi mot toan quan gom 300 ngi ma ong a can than lc chon, ong tien en trai ngi Ma-i-an vao ban em. Nh mot mu meo nhng bo uoc bat cht c ot len, am thanh ken trompette xe tan man em, mot tieng keu vao tran vang len: v Gia-ve va v Ght-on! ong gieo kinh hoang ni quan thu ang nao loan trong bong toi. Ong uoi chung qua ben kia song Gio-an va dan ve hai vua ngi Ma-i-an ma ch than ong hanh hnh e bao thu cho hai ngi chu ma khi xa a b hai tu binh Ma-i-an nay giet chet. Mi Ght-on lam vua. - Cac chi toc ma ong dan dat ti chien thang noi vi ong: Hay cai tr tren chung toi, ngai va con trai, chau trai ngai, v ngai a giai thoat chung toi khoi tay ngi Ma-i-an. Ght-on cho rang cha en luc va ong t khc viec lam vua cha truyen con noi nay. Ong ch ng nhng chiec nhan vang la chien li pham tch thu c cua quan thu. II. Cuoc chien chong lai ngi Phi-li-tinh

47
Ngi Phi-li-tinh trc het ngu tai mien bien a Trung Hai, dan dan a tien sau vao noi a x s. Vao thi Sam-son, s xam nhap cua ho dien ra manh me. Ho thong tr chi toc Giu-a va tien vao ong bang pha Bac. Mot chien binh co oc: Sam-son c me dang cho Thien Chua ngay t luc mi sinh, nen, nh vao li khan ha nay, Sam-son a nhan c t Thien Chua mot sc manh la thng ma ong dung e chong lai quan Phi-li-tinh, va nhng truyen thuyet dan gian cua t-ra-en a ghi lai to tng. Ngi ta nhot ong trong mot thanh? Ong leo len cac cong thanh, bn ct. Ngi Phi-li-tinh en e bat ong trong mot hang ong? Ong anh tan quan Phi-li-tinh bang mot chiec ham la. Nhng c bap khoe manh bao nhieu, th tnh cam ong lai yeu uoi bay nhieu. Thay v ci lay mot phu n Do thai, ong lai em long thng yeu mot phu n Phi-li-tinh: Da-li-la. V nang, Sam-son anh loi li the ma ong a phat nguyen va chu cat i m toc dai von la dau ch cho li nguyen o. T ay, Thien Chua lay i sc manh Ngai danh cho ke ang tam la bo Ngai; con a-li-la th phan boi ong. Lan nay Sam-son b bat lam tu binh; ngi ta moc mat ong. Tuy nhien, trong luc b giam tu ong a an nan va nai xin Thien Chua tha th. Ong lai co c sc manh khi xa va xo o nhng bc tng cua lau ai ma ngi ta dan ong en ay nhan mot ngay le, ong b chon vui di ong o nat cung vi moi ngi Phi-li-tinh ang o. Sam-son khong ch huy quan oi, nhng ong a bao ve ly tng cua dan u tuyen bat chap nhng chien thang cua ngi Phi-li-tinh. Vng quyen sap en: Sa-mu-en 1. Nhng hanh ong cua Sam-son khong lam hai quan Phi-li-tinh may. Ngi Do thai nhat s khong dam chong lai ho, cung khong dam cong khai tan thng nhng cuoc chien au cua ngi chien binh co oc nay. Ngi Phi-li-tinh tang them ap lc; gi ay ho i vao trung tam x s. Ngi t-ra-en rc Hom Bia Giao c vao trai; hom bia nay trc ay van at tai Si-lo; ho ngh rang lam nh vay se toan thang quan thu. Nhng, ho b bai tran va hom bia b cp mat. 2. Hanh ong bnh nh cua Sa-mu-en, thu lanh cuoi cung, em lai cho ngi Do thai 29 nam an lanh.

48
Tuy nhien, ngi ta co cam tng rang cuoc chien au quyet nh sap bung len; e dan no ti thanh cong, can co mot nguyen thu qui tu vng ben cac lc lng cua moi chi toc. 3. Toan the cac ky muc tap hp lai va en vi ong Sa-mu-en Rama. Ho noi vi ong: Ong coi, ong gia roi, va cac con ong lai khong i theo ng loi cua ong. Vay bay gi, xin ong lap cho chung toi mot vua e vua xet x chung toi, nh trong tat ca cac dan toc (1 Sm 8,4-5). Mac du mot so ngi Do thai a chong oi viec o, bi le ho coi chuyen thiet lap vng trieu trong t-ra-en la thieu tin tng vao Thien Chua; ngay ca Sa-mu-en cung chong oi, th cuoi cung ong nay cung ong y va xc dau phong vng cho Sa-un, thuoc chi toc Ben-gia-min. TOM TAT Di anh hng cua cac Thu Lanh, nhng cuoc noi day, luc au con le te - chang han cuoc noi day cua E-hut; roi sang tap the - chang han nhng cuoc noi day cua Gp-tac va Ght-on - a giai phong ngi Do thai khoi nhng moi nguy hiem ma c dan Ca-na-an va nhng ngi du muc sa mac gay ra cho ho. Sam-son chien au chong quan Phi-li-tinh; nhng ong co oc, va du can am, van khong the lam nen chuyen. Ngi ta cung nai xin Samu-en thiet lap che o quan chu e tap hop moi sc manh cua at nc.

Ban co biet v tr cua Niem Hy Vong trong cuoc song?

Viec chinh phuc x Ca-na-an cua ngi Do thai dien ra lau dai va gian kho. Nhng te hai nhat la i song ton giao cua ngi Do thai a b suy giam rat nhieu. Vao luc kho khan nhat, v muon cu vt dan mnh, Thien Chua a phai en cac Thu Lanh. Di s hng dan cua cac ngai, trong niem hang say cua c tin va long ai quoc, ngi Do thai a chien thang quan thu va cung co c tin cua mnh. CAU HOI

49
1.Ngi ta goi nhng dan toc ngay hom nay song cung nhng lanh tho o la g? au la cac ton giao cua ho? Hien nay co con nhng ngi du muc khong? 2.Hien nay ngi ta thu hoach g Pa-let-tin? 3. Song Gio-an o vao bien nao? No chay qua ho quan trong nao? 4. Mot Ba-an la g? Tai sao ngi Do thai lai dang nhng hy le cho Ba-an? 5. Khi Sam-son tm c y ngha n goi cua mnh, ong a em lai tam gng nao cho ngi ng thi? Ta rut c bai hoc nao t s yeu uoi va long an nan cua Sam-son. CAC BAI OC 1. -bo-ra. - ng di cay co gan Be-then va ngi t-ra-en en tm ba e xin x kien. Vao luc ma Gia-vin, vua Ca-na-an, ap bc ngi t-raen, -bo-ra sai i tm Ba-rac va noi vi ong: Gia-ve truyen lenh cho ong tap hop 10 ngan ngi trong cac chi toc D-vu-lon va Nap-ta-li va ong dan ho ve nui Tha-bo. ay ong se gap Si-xa-ra, tng cua Gia-vin, cung vi cac chien xa va quan binh cua han, nhng Gia-ve se trao tat ca vao tay ong. Ba-rac khong an long: ngi Ca-na-an co ti 900 chien xa boc thep. Ong mi noi vi -bo-ra: Toi se i, nhng ch i neu ba cung i vi toi. Ho cung i va en cam trai nui Tha-bo vi mot t quan. Ve phan mnh, Si-xa-ra tap hop cac chien xa va quan binh trong thung lung gan Ki-son. Mot buoi sang mua xuan khi co ma ln, -bo-ra ra hieu cho Ba-rac: Ngay hom nay Thien Chua se cho ong chien thang!. Nhng toan quan t-ra-en xuong vung ong bang va tan cong ngi Ca-na-an manh liet. Si-xa-ra tung cac chien xa ra tran, nhng at b lun va cac banh xe b sa lay, trong khi nhng con nga b hoang s; chang bao lau di ap lc cua nhng ngi tan cong, quan Cana-an phai bo chay. Trc khi em ve, Gia-ve a giao quan thu cua t-ra-en vao tay mot ngi an ba: -bo-ra. (Tl 4-5). 2. Sam-son tm lai y ngha n goi cua mnh. - Ong Sam-son keu cau c Chua va tha: Lay c Chua la Chua Thng cua con, xin nh en con va ban sc cho con lan nay na thoi, oi lay Thien Chua, e ch anh mot tran la con tra thu c quan Phi-li-tinh a moc mat con. Bay gi ong Sam-son r vao hai chiec cot gia, la nhng cot cai chong toa nha, va ong t vao cac cot ay, tay mat ben nay, tay trai ben kia. Roi ong Sam-son noi: anh chet vi bon Phi-li-tinh vay. oan ong dung sc ay manh, va toa nha sup o e

50
cac vng hau va tat ca dan chung co mat o. Thanh ra so ngi ong giet c khi ong chet lai ong hn so ngi ong a giet c khi ong con song (Tl 16,28-30). 3. Thien Chua bao ve dan Ngai. - Ngi Phi-li-tinh lay Hom Bia, a vao nha cua than a-gon va at ben canh than a-gon. Hom sau, ngi At-ot day sm va ka a-gon nga sap mat xuong at, trc Hom Bia c Chua. Chung em a-gon at vao cho cu. Sang hom sau chung day sm va ka a-gon lai nga sap mat xuong at, trc Hom Bia c Chua. au agon va hai ban tay a b chat, th tren ngng ca, ch con lai than a-gon. Ban tay c Chua e nang tren ngi At-ot, Ngi lam cho chung phai ieu linh, va mac nhng khoi u, tai At-ot va trong lanh tho. Thay vay, ngi At-ot noi: ng e Hom Bia Thien Chua t-ra-en lai vi chung ta, v Ngi a ra tay oi x nghiet nga vi chung ta va vi than a-gon cua chung ta Chung bat hai con bo sa ma thang xe, con bo con th nhot nha. Chung at Hom Bia c Chua len xe, cung vi cai trap ng cac con chuot bang vang va hnh anh cac khoi u cua chung. Cac con bo cai thang ng i ve hng Bet Se-met. Chung c theo mot ng ma i, va i va rong, khong i trech ben phai ben trai. Cac vng hau ngi Phi-li-tinh i theo sau chung cho en ranh gii Bet Se-met. Ngi Bet Se-met ang gat lua m trong thung lung. Ngc mat len, ho nhn thay Hom Bia, va khi nhn thay, ho vui mng Bay gi ong Sa-mu-en noi vi toan the nha t-ra-en rang: Neu anh em het long tr ve vi c Chua, th hay loai bo cac than ngoai bang va cac n than At-to-ret ra khoi anh em; hay hng long anh em ve c Chua va phung s mot mnh Ngi, th Ngi se giai thoat anh em khoi tay ngi Phili-tinh. Con cai t-ra-en loai bo cac than Ba-an va cac n than At-to-ret va ch phung s mot mnh c Chua. Ong Sa-mu-en noi: Hay tap hp toan the t-ra-en ve Mt-pa: toi se cau nguyen vi c Chua cho anh em. Ho tap hp ve Mt-pa. Ho muc nc va o ra trc nhan c Chua. ngay hom ay ho an chay va noi tai o: Chung toi ac toi vi c Chua. Ong Sa-mu-en lam thu lanh xet x con cai t-ra-en tai Mt-pa. Ngi Phi-li-tinh b ha nhuc va khong con en lanh tho t-ra-en na. Tay c Chua e tren ngi Phi-li-tinh suot i ong Sa-mu-en. Cac thanh ma ngi Phi-li-tinh a chiem cua t-ra-en lai tr ve vi t-ra-en, t Ec-ron

51
en Gat, va t-ra-en a giai phong lanh tho ho khoi tay ngi Phi-li-tinh. Co hoa bnh gia t-ra-en va ngi E-mo-ri. (xc Sam V,VI,VII).

CHNG XII Cac Vua au tien

Vi vng trieu, hoan canh noi bo dan u tuyen a oi thay. Lieu Cac Vua co giong nh Mo-se, Gio-sue va cac Thu Lanh, nhng con ngi cua Thien Chua? Cac Vua co hng dan oan dan Xi-nai trong bc ng ma Thien Chua at nh? Thc ra, ba vua au tien rat khac nhau: - Sa-un bat trung vi Thien Chua, nen Ngai loai bo ong. - a-vt la vua ly tng, theo y nh cua Thien Chua. - Sa-lo-mon, thoat au th nhiet tnh, nhng sau o lai i theo ngoai giao. Sa-un, ong vua bat trung (1035-1015) Luc au, Sa-un chu e cho Sa-mu-en dan dat. Nhng chang bao lau, ong a s dung vng quyen cua mnh e mu li cho ban than va gia nh. Na sau trieu ai, ong con la con ngi ghen tng va bao hanh. Bat tuan Co hai trng hp Sa-un a bat tuan nang ne oi vi Sa-mu-en: a) a khong chu en Gan-ga-la ngay, Sa-un lai con ca gan t mnh dang hy le trc tran chien chong quan Phi-li-tinh. b) Trai vi lenh a nhan, ong gi lai cho mnh mot phan chien li pham sau khi a chien thang quan A-ma-lech. Sa-mu-en bao cho ong biet la Thien Chua a loai bo ong. Ghen tng giet ngi Sau khi b loai bo, Sa-un rat lo lang; tham ch ong con b khung hoang sau muon va dan vat. Mot thieu nien ngi Be-lem, la a-vt, con cua Gie-se, c vi en trieu nh v co tai an hat, a xoa du nha vua va c nha vua sung ai. Sa-un chon cau nh mot tieu ong. Nhng sau ngay chien thang ten khong lo ngi Phi-li-tinh la Go-li-at, a-vt a tr thanh anh hung dan toc, th moi eu oi thay: Sa-un ghen tng a-vt, khien cau phai chay tron mi thoat chet. Sa-un truy uoi a-vt qua sa mac Giu-a. Trong nhng luc minh man, ong muon lam hoa vi a-vt, nhng ch c vai ngay la ong lai quyet nh tan sat tat ca nhng ai cha chap ke ao tau.

52
Sa-un chet i, khong thc hien c ieu ma vua cua dan Thien Chua phai the hien. a-vt, v vua theo y nh cua Thien Chua (1015-975) V vua thang tran Khi Sa-un qua i, chi toc Giu-a lien ton avt lam vua. Cac chi toc pha Bac von trung thanh vi con trai cua Sa-un, nen khong ong y c vi nhau, va bay nam sau en lt ho cong nhan vua Giu-a. Vi a-vt, dan u tuyen co c nen oc lap. Ong chien thang quan Mo-ap, Am-mon va A-ram cua a-mat. Ong khuat phuc vnh vien quan Phili-tinh, ma t nay ch con quanh quan vung ong bang mien duyen hai va khong con gay kho khan c trong long vng quoc Do thai. Tuyet hn na, toan can ve cua nha vua tre lai gom nhng ngi Phi-li-tinh, ma sau nay se rat trung thanh vi vua trong nhng gi phut kho khan nhat. Vi a-vt, lanh tho a c chinh phuc; gi ay t-ra-en co the i en tan Bien o, va chuyen chu vao nganh hang hai. Ngi cha cua gia nh bat hanh Nhn be ngoai, a-vt co u ieu kien e song hanh phuc. Bat hanh cua ong en t nhng a con: Ap-sa-lon, Amon va A-o-ni-a. Ap-sa-lon a am sat A-mon; Ap-sa-lon va A-o-ni-a long hanh nh the a-vt a chet. a-vt phai ri Gie-ru-sa-lem, va dung tng s dep tan cuoc noi loan cua nhng ngi con. Con ngi toi loi a-vt la mot nha ngoai giao ai tai. Ong biet nam bat nhng c may cht en cho ong, va dan dan loai bo moi oi thu. C nh the ong a chiem c quyen lc toi cao. Nhng ong cha bao gi muon gay o mau. Tuy nhien, c muon ci lay v cua mot trong nhng tng lanh, khien nha vua trong mot phut yeu long a mu sat ngi chong bang cach at ong vao mot mat tran ma cai chet la ieu chac chan. Trc nhng li khien trach nang ne cua ngon s Na-than, a-vt a an nan hoi han giay phut ien ro o. Trung tn vi Gia-ve. Vi Mo-se, Gio-sue va cac Thu Lanh, chnh Thien Chua la chon va ch nh ngi ieu khien dan Ngai. Thien Chua ch huy: o la che o than tr. Vi vng trieu, dng nh Thien Chua khong con chon la na, v thong thng cac vua se ke tuc nhau cha truyen con noi. Nhng, v muon trung thanh vi giao c Mo-se, cung nh do long ao c ca nhan, a-vt

53
muon chng to rang Gia-ve luon la Thien Chua duy nhat cua t-ra-en va cung chnh la v vua ch thc cua dan u tuyen. a-vt a thiet lap mot vng quyen than tr. Long trung tn vi Giao c c bieu lo qua viec at Hom Bia tai Gie-ru-sa-lem, hom bia nay quan Phi-li-tinh a chiem c 50 nam trc va roi a-vt a lay lai c. Vao dp nay, vua a-vt a bay to long ao c cua mnh vi Thien Chua bang cach nhay mua trc Hom Bia khi Hom Bia ang tien vao thu o mi, bat chap nhng che gieu cua ba v Mi-con. Cung chnh long ao c a khien nha vua phai an nan v toi ac mnh a pham. Sau cung, long ao c o a c bieu lo trong cac Thanh Vnh ma a-vt sang tac. Tien to ang Me-si-a. Chnh vao thi a-vt ma chung ta thay nhac en ang Me-si-a ro rang hn. La hau due cua Giu-a, Ngai c ha se thuoc ve nha a-vt. Cung vi Mo-se, a-vt la ngi duy nhat se thong nhat moi ngi Do thai. V thu lanh duy nhat nay cung cho dan chung thay c au la n goi cua ho: gi long trung tn vi Thien Chua duy nhat, du van luon tien trien theo thi ai. Nhng tren het, oi vi Giao hoi Ki-to, a-vt c coi la tien to v ai cua ang Me-si-a, cung nh thi s c than hng, ma Giao hoi a mn cac Thanh Vnh e a vao Phung Vu cua mnh. Sa-lo-mon, v vua hao hoa (975-935) V vua trung tn. Khi au trieu ai, Sa-lo-mon noi tieng la khon ngoan: ong co the kham pha s that trong mot vu an het sc phc tap (phan quyet cua Sa-lo-mon); ngoai ra ong con sang tac cac Cham Ngon, ma mot so con lu lai cho en thi chung ta, va sau nay lam phat sinh ieu ma ta goi la Van Chng Khon Ngoan. N hoang S-va t xa en Gie-ru-sa-lem e c dien kien vua Salo-mon, ieu nay cho thay danh tieng vua Sa-lo-mon a vt qua bien gii t-ra-en. Ngoai ra, s dung nhng nguyen vat lieu ma than phu a-vt a thu tch, vao nam 960, Sa-lo-mon a khi cong xay dng en th cho Gia-ve. o la thi ky Sa-lo-mon con trung thanh vi Thien Chua.

54
V vua hao hoa. Sa-lo-mon ket thuc cuoc chinh phuc Ca-na-an, to chc vng quyen cua mnh theo le loi hien ai va m mang i song kinh te. Nhng ong ap dung theo le loi quan chu ong phng: e thc hien nhng cong trnh ln en th Gia-ve va cung ien nha vua ong ap at cho than dan nhng kho dch, khien nhng ngi nay noi len chong oi. Hn na, ong con ci lay nhng phu n ngoai quoc, nhng ngi nay a em theo mnh cac tng than va cac t te ngoai giao. Do viec tm kiem quyen lc va xa hoa het sc nhan loai, Sa-lo-mon a e lai mot gng xau cho ngi t-ra-en. Ong cung gay nen s chong oi ngay cang tang: ngon s A-khi-gia cua Si-lo a b mat ho tr cuoc noi day cua Giarop-am, ma sau nay se tr thanh vua cua mot phan dan u tuyen. TOM TAT ng tren quan iem ton giao, ba v vua au tien het sc khac nhau. Sa-un a mau chong coi ch li rieng t hn la viec phung s Thien Chua. Ong a b Thien Chua loai bo. a-vt la v vua theo y muon cua Thien Chua. Ong se co ang Me-si-a trong so cac hau due cua mnh. Sa-lo-mon, thoat au trung tn, nhng sau o a b cuon theo quyen lc. Ong a don ng cho cuoc ly khai.

CHNG XIII Gie-ru-sa-lem thi cac Vua au tien

a hnh tong quat Gie-ru-sa-lem toa lac tren mot mui nui nhieu soi a, c phan chia thanh ba khu vc lien tiep t Nam len Bac: - pha Nam, ngon oi Xi-on, thanh pho co xa cua ngi D-vu-se, sau nay se c mang ten thanh a-vt.

55
- gia la ngon oi O-phen, ni a-vt xay dng hoang cung. - pha Bac, ngon oi Mo-ri-a, ma Sa-lo-mon se xay en Th tren o. Mui nui ay a soi nay co dang mot tam giac ma hai canh la thung lung Kt-ron ve pha ong, va thung lung Ti-ro-pe ve pha Tay, con phan ay la khu pho Be-gie-tha tng lai, va phan nh la iem noi gia cac thung lung Kt-ron va Ghe-hen. Gie-ru-sa-lem thi a-vt Kinh o. a-vt a chiem c thanh cua ngi D-vu-se nh mu meo cua tng Gio-ap. Toa lac ranh gii cac chi toc Ben-gia-min va Giu-a, Gie-ru-sa-lem t nay la kinh o cua vng trieu a-vt. Chac chan nha vua cho cung co lai tng luy, sau nhng cuoc vay ham. Hn na, nha vua con xay cho mnh mot cung ien e song o vi hoang gia va nhng quan chc chnh yeu. Van chuyen Hom Giao c a-vt quyet nh em Hom Bia Giao c ve Gie-ru-salem, v o la bieu tng thong nhat ton giao cua dan u tuyen. Mot thanh vnh nhac lai cho ta ghi niem viec Hom Bia Giao c i vao Gie-ru-sa-lem: Hi ca en, hay cat cao len, hay cat cao len. Cao len na hi ca en co knh, e c Vua vinh hien ng vao. c Vua vinh hien o la ai? - La Chua Te can khon: chnh Ngi la c Vua vinh hien! (Tv 23). Chnh a-vt a ngh en viec xay dng mot en th e thay the Leu Hoi Ngo. Ong a b t khc danh d nay, va vai tro cua ong ch con la chuan b vat lieu. Phung vu. Tuy nhien, tiep tuc cong trnh cua Mo-se, a-vt to chc mot nen phung t mi, phai ap ng vi mot dan toc ma t nay la nh c va nh canh.

56
Trong viec to chc phung vu, ac biet can phai neu len cac Thanh Vnh, tc la nhng bai thi ca dien ta cho Thien Chua nhng cam tnh khac biet cua tam hon con ngi. Gie-ru-sa-lem thi Sa-lo-mon en Th Gia-ve. ieu mi me ln cua trieu ai la viec xay dng en Th Gia-ve. Cong trnh nay toa lac pha Bac Gie-ru-sa-lem, hi khac vi en th thi c Ki-to. tan cung en th co: a) Ni Cc Thanh, vi Hom Giao c cha bia a Le Luat. b) Cung Thanh, nguyen ng khac lien ke vi nguyen ng tren, gom ban th dang hng, ban e banh tien va 10 cay nen luon thap sang. Moi nam nha vua vao nha nguyen nay ba lan e dang hy le; con cac t te vao en th nay khi can thiet. c) Pha trc dinh th noi tren, co mot tien ng gom 2 hang cot bang ong. d) Tren tien sanh, khong xa Ni Thanh, ngi ta gap mot ban th bang ong (ma sau nay se la ban th toan thieu) va mot bnh cha lu ong bang ong, c bang nhng con s t: o la be ong. Nhng cong trnh kien truc khac. e xay dng en Th, Sa-lo-mon ch mi co c mot khoang at qua hep. Ong m rong no nh mot u at ap khong lo khien cho nh oi Mo-ri-a rong them 300 met. Ngoai ra, Sa-lo-mon con noi O-phen vi oi en Th nh mot u at khac, la Mi-lo, lap kn mot phan thung lung Ty-ro-pe-on, cho nay sau 27m. Danh cho sinh hoat rieng, ong a xay cho mnh mot lau ai trang le; nhng toa nha khac cung phai trang le nh vay e lam ni cho cac ba v. Gie-ru-sa-lem, kinh o chnh tr va ton giao Thi cac vua au tien, thanh co cua ngi D-vu-se tr thanh kinh o cua vng quoc t-ra-en mi, ma du con khiem ton, van khong he kem canh mot quoc gia hung manh. Khuynh hng mi cua dan u tuyen c phan anh trong viec phat trien thanh pho va trong nhng cong trnh cua hoang gia an theo o. La kinh o chnh tr, no chng kien viec moc len nhng hoang cung va chien luy. La kinh o ton giao, t nay no bao gom en Th va Hom Bia Giao c, bieu tng cua c tin ton giao von noi ket nen phung t cua cac chi toc pha Bac vi nen phung t cua pha Nam. TOM TAT

57
Vi a-vt, Gie-ru-sa-lem tr thanh kinh o chnh tr va ton giao cua vng quoc Do thai. a-vt cho xay Gie-ru-sa-lem mot cung ien, chuyen ve o Hom Bia Giao c va to chc nen phung t mi. Sa-lo-mon xay en Th, ma cung thanh cua en th nay ham cha Hom Bia va cac Ban Le Luat.

Ban co biet Thien Chua bao ve nhng ai Ngai yeu quy?

V tnh hnh quan s cua ngi Do thai oi hoi, nen Thien Chua a chap nhan vng quyen trong t-ra-en. a-vt la mot Vua kieu mau, ai dien cua Thien Chua gia dan Ngai. Trieu ai ong la trieu ai cua v vua ly tng. Di thi cac Vua au tien, viec chinh phuc at Ha a hoan tat: o chnh la chuyen Thien Chua ban cho dan u tuyen mot lanh tho. CAU HOI 1.Tai sao Sa-mu-en lai thiet lap vng quyen? ieu nay co can thiet chang? 2.Tai sao Sa-un lai bach hai a-vt? 3.Gia Mo-se va a-vt, cach nhau bao nhieu nam? Gia a-vt va Chua Kito la bao nhieu nam? 4.Lieu co the noi c Sa-lo-mon khong trung tn vi n goi cua mnh? Tai sao? CAC BAI OC 1. a-vt va Go-li-at. Vua Sa-un lay y phuc cua mnh mac cho avt, oi mu chien thang bang ong len au va mac ao giap cho cau. a-vt eo gm cua vua ngoai y phuc roi th bc i, v cau khong quen. a-vt noi vi vua Sa-un: Con khong the bc i vi nhng th nay c, v con khong quen. Roi a-vt bo nhng th o ra. Cau cam gay trong tay, chon lay nam hon a cuoi di suoi, bo vao tui chan chien, vao b cua cau, roi tay cam day phong a, cau tien ve pha ten Phi-li-tinh.

58
Ten Phi-li-tinh t t tien lai gan a-vt, i trc mat no la ngi mang thuan. Ten Phi-li-tinh nhn, va khi thay a-vt, no khinh de cau, v cau con tre, co mai toc hung va ep trai. Ten Phi-li-tinh noi vi a-vt: en ay vi tao, tao se em tht may lam moi cho chim tri va da thu. a-vt bao ten Phi-li-tinh: May mang gm, mang giao, cam lao ma en vi tao. Con tao, tao en vi may nhan danh c Chua cac ao binh la Thien Chua cac hang ngu t-ra-en ma may thach thc. Ngay hom nay c Chua se nop may vao tay tao, tao se ha may va lam cho au may la khoi than. Ngay hom nay, tao se em xac chet cua quan oi Phi-li-tinh lam moi cho chim tri va da thu. Toan coi at se biet rang co mot Thien Chua che ch t-ra-en ...(1 Sm 17,3846). Khi ten Phi-li-tinh bat au xong len va en gan e ng au vi a-vt, th a-vt voi vang chay t tran tuyen ra e ng au vi ten Phi-litinh. a-vt thoc tay vao b, rut t o ra mot hon a, roi dung day phong ma nem trung vao tran ten Phi-li-tinh. Hon a cam sau vao tran, khien no nga sap mat xuong at. The la a-vt thang ten Phi-li-tinh nh day phong va hon a. Cau ha ten Phi-li-tinh va giet no. Nhng trong tay a-vt khong co gm. a-vt chay lai, ng tren xac ten Phi-li-tinh, lay gm cua no, rut khoi bao, ket lieu i no va dung gm chat au no (1 Sm 17,48-51). Luc quan dan en, khi ong a-vt ha c ten Phi-li-tinh tr ve, th phu n t het moi thanh cua t-ra-en keo ra, ca hat mua nhay, on vua Sa-un, vi trong con, vi tieng reo mng va tieng nao bat. Phu n vui ua ca hat rang: Vua Sa-un ha c hang ngan, ong a-vt hang van. Vua Sa-un gian lam, va bc mnh v li ay. Vua noi: Ngi ta cho avt hang van, con ta th ho cho hang ngan. No ch con thieu ngoi vua na thoi!. T ngay o ve sau, vua Sa-un nhn a-vt vi con mat ghen t (1 Sm 18,6-9). 2. Cung hien en Th Sa-lo-mon. Bay gi vua Sa-lo-mon trieu tap ben mnh, tai Gie-ru-sa-lem, cac ky muc t-ra-en, gom tat ca cac ngi ng au cac chi toc cung cac trng toc con cai t-ra-en, e a Hom Bia Giao c cua c Chua len, t Thanh vua a-vt tc la Xi-on. Moi ngi tra-en tap hp lai ben vua Sa-lo-mon trong thang E-ta-nim tc la thang th bay e mng le. Tat ca cac ky muc t-ra-en eu ti; cac t te th khieng Hom Bia, va a Hom Bia cua c Chua cung nh Leu Hoi Ngo va tat ca cac vat dung thanh trong Leu len. Cac t te va cac thay Le-vi a nhng th ay len. Vua Sa-lo-mon va toan the cong ong t-ra-en tu hop lai ben canh vua trc Hom Bia, sat te chien bo nhieu vo ke, khong sao em noi. Cac t te a

59
Hom Bia Giao c cua c Chua vao ni a danh san trong cung -via cua en Th, tc la Ni Cc Thanh, di canh cac Ke-ru-bim. Qua vay, cac Ke-ru-bim xoe canh ra ben tren Hom Bia, che pha tren Hom Bia va cac on khieng. Cac on nay dai en noi t Cung Thanh, trc Ni Cc Thanh, co the nhn thay cac au on, nhng t ben ngoai th khong thay c. Cac on nay van con o cho ti ngay nay. Trong Hom Bia khong co g ngoai hai Bia a ong Mo-se a at vao o, tren nui Kho-rep, khi c Chua lap Giao c vi con cai t-ra-en vao thi ho ra khoi at Ai-cap. Khi cac t te ra khoi Cung Thanh, th co am may toa ay en Th c Chua. Cac t te khong the tiep tuc thi hanh nhiem vu c v am may: qua that, vinh quang c Chua a tran ngap en Th c Chua. Bay gi vua Sa-lo-mon noi: c Chua a phan: Ngi se ng trong am may day ac. Vang, con a xay cho Ngai mot ngoi nha cao sang. Mot ni e Ngai ng muon i. Roi vua quay mat lai chuc lanh cho toan the cong ong t-ra-en, trong khi ca cong ong t-ra-en eu ng. Vua noi: Chuc tung c Chua, Thien Chua cua t-ra-en, ang a ra tay hoan thanh ieu chnh mieng Ngi a phan vi a-vt, than phu ta, rang: T ngay Ta a t-ra-en dan Ta ra khoi Ai-cap, Ta a khong chon mot thanh nao trong tat ca cac chi toc t-ra-en e xay mot ngoi nha knh Danh Ta o, Ta a chon a-vt ng au t-ra-en dan Ta. Vay a-vt than phu ta a co y xay mot ngoi nha e knh Danh c Chua, Thien Chua cua t-ra-en. Nhng c Chua lai phan vi a-vt than phu ta: Ngi nh tam xay mot ngoi nha e knh Danh Ta; ngi nh tam nh the la tot. Co ieu la ngi se khong xay nha ay, ma con cua ngi, ke t long ngi sinh ra, chnh no se xay nha e knh danh Ta (1V 8,1- 19).

60
CAC NGON S Mot dan toc cung can en mot ly tng. Co nhng ngi a giup ngi t-raen chinh phuc ly tng nay, o la:

CAC NGON S I. - Sau khi vua Sa-lo-mon bang ha, cac Chi Toc khong con hoa hp vi nhau va a thiet lap hai vng quoc: pha Bac la Vng Quoc t-ra-en, vi 10 chi toc va co kinh o la Sa-ma-ri; pha Nam la vng quoc Giu-a, co kinh o la Gie-ru-sa-lem. S kien nay c menh danh la Ly Khai. II. - Thi ky ma chung ta se nghien cu trai dai t nam 935, thi iem Ly Khai, ti nam 538, thi iem sac lenh cua vua Xyro cho phep ngi Do thai b phat lu c tr ve Palettin. III. - Trong thi ky nay, ca hai vng quoc eu b triet tieu: vng quoc pha Bac nam 721 (ngi At-sua thon tnh Sa-ma-ri); vng quoc pha Nam nam 586 (Gie-ru-sa-lem b ngi Ba-by-lon chiem c). IV.-Sau khi Gie-ru-sa-lem that thu la ti thi lu ay (586-538). V.-Trong 4 the ky nay, cac Ngon S c Thien Chua khi hng, nhac nhu ngi Do thai ve bon phan va long trung thanh ho a ha vi Gia-ve. Cac v a noi ve ang Me-si-a se en, va giup cho nhom u tu ton giao biet hng ve mot ly tng ma nhom se truyen lai cho cong oan khi t chon lu ay tr ve. Cac ngon s chnh yeu la: E-li-a, I-sai-a, Gie-re-mi-a va E-de-ki-en.

61

CHNG XIV E-li-a

Khoang nam 800 trc Chua Ki-to, tai vng quoc pha Bac, hay la Vng Quoc t-ra-en, tnh trang ton giao that the tham: Vua Akhap a ci lay mot ngi ngoai, la Gie-da-ben, ba nay lap tc du nhap vao at Thanh cac than va cac t te cua que hng mnh. Va dan dan, ton giao Mo-se a nhng bc cho ngoai giao, giong nh thi cac Thu Lanh. Chnh vao thi ky nay, Thien Chua a chon ngon s E-li-a. E-li-a khong ke cho ta nhng hoan canh ong c keu goi vao viec tong o. Chung ta ch biet rang ong co quan he vi mot nhom ngi ao c ma, noi theo ngon ng thong thng, ngi ta goi la con cai cac Ngon S. Hy le Nui Cac-men Nhan danh Gia-ve, E-li-a cong bo mot t han han khung khiep, e phat dan chung v a t bo Thien Chua. Trc cam xuc tang cao, trc s gian d cua nha vua, ong trieu tap tren Nui Cac-men toan the dan u tuyen va cac thay ca cua Ba-an (= cac t te dan ngoai). Roi ong ch trch dan va ton th cac than va ton th Gia-ve: Neu Gia-ve la Thien Chua, cac ngi hay phuc vu Ngai; neu la Ba-an, hay phuc vu no. e xac nh ai mi la Thien Chua that, E-li-a nai en phep la: Ong E-li-a lai noi vi dan: Ch sot lai mnh toi la ngon s cua c Chua, con ngon s cua Ba-an co nhng bon tram nam mi ngi. Hay cho chung toi hai con bo mong; ho hay chon lay mot con, chat ra va at tren cui, nhng ng cham la. oan cac ngi hay keu cau danh than cua cac ngi; con toi, toi keu cau danh c Chua. V than nao ap lai bang la th v o chnh la Thien Chua. Toan dan tra li va noi: e ngh hay o!. Bay gi, ong E-li-a noi vi cac ngon s Ba-an: Cac ngi chon lay mot con bo va lam trc i, v cac ngi ong hn. Roi hay keu cau danh than cua cac ngi nhng ng cham la. Vay, ho lay con bo ngi ta a cho ho, lam tht, roi keu cau danh than Ba-an t sang ti tra: Lay than Ba-an, xin ap li chung toi!. Nhng khong mot tieng noi, khong mot ai tra li, va ho nhay khap khieng ben canh ban th ho a dng. en tra, ong E-li-a che nhao ho

62
rang: Keu ln tieng len, v ngi la mot v than ma! Ngi ang mai suy ngh, hay la i vang hoac tray ng xa; co khi ngi ang ngu, th se thc day thoi! Ho cang keu ln tieng hn va theo thoi tuc cua ho, ho dung gm, giao rach mnh en chay mau. Qua tra roi ma ho van tiep tuc noi lien mien cho ti gi dang le; nhng van khong mot tieng noi, khong ai tra li, khong ngi e y. Bay gi ong E-li-a noi vi toan dan: Cac ngi hay lai ay. Toan dan tien lai gan ong. Ong don lai ban th c Chua a b pha huy. Ong E-lia lay mi hai phien a, theo so cac chi toc con chau ong Gia-cop, ngi a c c Chua phan bao rang: Ten ngi se la t-ra-en. Ong dung cac phien a ay xay lai mot ban th knh c Chua. Ong ao mot con ng mng chung quanh ban th rong c hai thung hat giong. Ong xep cui len, roi lam tht con bo mong va at tren ong cui. Ong noi: Hay o nc ay bon lu va ti len le vat va cui. Ho lam nh vay. Ong noi: Lan th hai na, ho lam lan th hai. Ong lai noi: Lan th ba! va ho lam lan th ba. Nc chay tran quanh ban th, khien ng mng cung ay nc. en gi dang le, ngon s E-li-a tien ra va noi: Lay c Chua, Thien Chua cua Apra-ham, I-xa-ac va t-ra-en! c chi hom nay ngi ta biet rang trong t-raen Ngai la Thien Chua va con la toi t Ngai. Cung v li Ngai phan ma con a lam tat ca cac viec nay. Xin ap li con, lay c Chua, xin ap li con, e dan nay nhan biet Ngai la c Chua, Thien Chua that, va Ngai a khien ho thay long oi da. Bay gi la cua c Chua ap xuong thieu rui cua le, cui, a va bui, ca nc trong mng cung hut can luon. Toan dan thay vay, lien phu phuc sat at va noi: c Chua qua la Thien Chua! c Chua qua la Thien Chua! (1V 18,22-39). Phuc vu nhng ngi yeu uoi: E-li-a chong lai hoang hau I-de-ven - E-li-a bao ve nhng ngi yeu kem chong lai nhng ke cay quyen cay the. Bat cong xa hoi la mot lam loi ton giao ma ong quyet ch sa lai. Ong cung co c hoi oi khang lai hoang hau I-de-ven. Sau nhng s viec o, th xay ra chuyen ong Na-vot ngi Gt-r-en co mot vn nho ben canh cung ien vua A-khap, vua Sa-ma-ri. Vua A-khap noi vi ong Na-vot rang: Hay nhng vn nho cua ngi cho ta, e ta lam vn rau, v no ngay sat canh nha ta. e bu lai, ta se cho ngi mot vn nho tot hn, hay la, neu ngi muon, gia bao nhieu, ta se tra bang bac. Nhng ong Na-vot tha vi vua A-khap: Xin c Chua ng e toi nhng gia san cua to tien toi cho ngai!.

63
Vua A-khap tr ve nha buon rau va bc boi v li ong Na-vot, ngi Gt-r-en a noi vi vua: Toi se khong nhng gia san cua to tien toi cho vua. Vua nam tren ging, quay mat i, va khong chu an uong g. Hoang hau I-de-ven i vao, noi vi vua: Tai sao tam than vua buon rau, va vua khong chu an uong g nh vay?. vua tra li: Toi a noi chuyen vi Na-vot ngi Gt-r-en va bao no: Hay nhng vn nho cua ngi cho ta ma lay tien, hoac, neu ngi muon, ta se oi cho mot vn nho khac. Nhng no lai noi: Toi khong nhng vn nho cua toi cho vua c. Bay gi hoang hau I-de-ven noi vi vua: Vua cai tr t-ra-en hay that! Mi vua day ma an cho long phan khi len! Thiep se tang vua vn nho cua Na-vot ngi Gt-r-en (1V 21,1-10). Co li c Chua phan vi ong E-li-a, ngi Gt-be, rang: Ngi hay ng day, xuong gap A-khap, vua t-ra-en, Sa-ma-ri. Nay, no ang trong vn nho cua Na-vot, v no a xuong chiem oat vn nho ay. Ngi hay noi vi no rang: c Chua phan the nay: Ngi a giet hai, lai con chiem oat na ? ngi hay noi vi no-, c Chua phan the nay: Tai chnh ni cho a liem mau Na-vot, th cho cung se liem mau ngi (1V 22,17-19). Viec ng nghiem nhng li tien tri ve I-de-ven chng to E-li-a ch thc la ngi c Thien Chua sai en, va bang chng nay khien cho ngi t-ra-en biet knh s Gia-ve. Tam gng cua E-li-a la mot s khch le cho tat ca nhng ai muon trung thanh vi Gia-ve.

TOM TAT Cac Ngon S la nhng s gia cua Thien Chua. Cac v noi vi ngi Do thai nhan danh Thien Chua. Mot trong cac ngon s o la E-li-a. Ong a co lam cho dan u tuyen hoan cai, ong thi cung au tranh chong lai s bat cong cua hoang hau I-de-ven.

CHNG XV

64

I-sai-a
Chung ta con gi c van tap ghi lai toan bo nhng li tien tri cua Isai-a: o chnh la ieu ta goi la Sach I-sai-a. I-sai-a thc thi tac vu cua mnh tai Giu-a (vng quoc pha Nam) di trieu A-khap va E-de-ki-a, thi Sa-ma-ri, kinh o cua vng quoc pha Bac, b triet ha bi Sac-gon II, vua At-sua (nam 721). Keu goi Nen Thanh I-sai-a, thuoc gia nh quy toc, ngay kia gap mot th kien tai en th Gie-ru-sa-lem. Thien Chua hien ra cung ong trong hnh anh mot quan vng ong phng, ng tren mot ngai toa rat cao va mac mot ao choang that rong. Cac toi t ma ngay nay chung ta goi la cac thien than bao quanh ngai toa Thien Chua, san sang phung lenh c Chua. Cac ngai cong bo s thanh thien cua Thien Chua bang nhng li ca sau: Thanh, thanh, thanh, Chua la Gia-ve cac ao binh. Toan trai at ay vinh quang Chua. T ng Thanh trc het am ch mot s phan cach (xem lai viec keu goi Mo-se). Thien Chua phan cach khoi nhng con ngi, v nhng ngi nay pham toi ang khi Thien Chua th tuyet oi tinh tuyen. Toi loi th trai ngc vi thanh thien. I-sai-a nhan mnh la toi nhan va cho rang mnh b h i. Khon than toi, toi chet mat! V toi la mot ngi moi mieng o ue, toi gia mot dan moi mieng o ue, the ma mat toi a thay c Vua la c Chua cac ao binh! (Is 6,5) Nhng mot trong cac Se-ra-phim at tren ban th hy le mot hon than chay bong, vi chiec kep gap, va s than a lay than cham en mieng I-saia. Nh la thanh luyen vang, th Thien Chua cung a thanh tay tam hon Isai-a: ay, cai nay a cham en moi ngi, ngi a c tha loi va xa toi (Is 6,7) Gi ay, tam hon I-sai-a a nen tinh tuyen, ong co the nhn thay Thien Chua va tha chuyen vi Ngai. Chnh luc o Thien Chua e ngh cho I-sai-a cong tac ngon s.

65
Bay gi toi nghe tieng Chua Thng phan: Ta se sai ai ay? Ai se i cho chung ta? Toi tha: Da, con ay, xin sai con i (Is 6,8) I-sai-a len an tnh ch ky cua ngi giau Nh E-li-a, I-sai-a cung co gay anh hng tren nhng phong tuc thi ai ong. Ngo li vi giai cap quy toc cua Giu-a ma ong cung la thanh phan trong o, ong a cc lc chong lai thoi xa hoa qua mc cua cac phu n, ang khi cac giai cap khac cua xa hoi lai phai chu canh khon cung. V cac con gai Xi-on kieu ky, chung va i va venh mat, liec mat, chung bc i nhun nhay, khua kieng eo chan, nen Chua Thng se lam cho con gai Xi-on ghe choc ay au, va c Chua se lot tran chung. Ngay o, Chua Thng se lay i o trang sc: kieng, hnh mat tri, hnh trang khuyet, vong co, xuyen, khan trum, khan cht, xa tch, that lng, hop phan son, bua phep, nhan, khuyen mui, ao ngay le, ao khoac, ao choang, tui cam tay, gng soi, ao vai mn, dai cot toc, khan trum dai. Thay v hng thm se la mui thoi, Thay v that lng la si day thng, Thay v bm toc la au cao troc, Thay v ao ep la kho vai tho, Thay v nhan sac la vet sat nung (Is 3,16-24). I-sai-a keu goi tr ve vi giao c duy nhat: giao c Xi-nai - Con hn ca E-li-a, I-sai-a a can thiep vao i song chnh tr que hng ong. V ong co mot y tng cao ep ve tnh thng cua Thien Chua danh cho dan u tuyen, nen mi oi hoi ngi ta khong c ky ket giao c nao khac vi nhng ngi ngoai bang. V viec ky ket nhng giao c o tiem an mot moi nguy hiem tram trong: nhng hiep c nay la c hoi cung co cho ngoai giao ngay trong long t-ra-en. V khi cac vua ky ket mot giao c, ho se phai nhan cac than cua cac dan toc mnh ket c. Chnh v vay ma vao mot ngay trong nam 734, I-sai-a a can gian Akhap, vua dan t-ra-en. Cac vng quoc Samari va amat va tuyen chien vi vua nay, va nha vua a toan tnh keu goi vua At-sua hung cng en tr giup. Nha Ngon S coi chuyen nay la thieu tin tng vao Gia-ve. Va ong a e ngh vi A-khap hay xin Thien Chua mot dau chng to cho nha vua

66
thay quyen nang cua Ngai. Chnh luc nay I-sai-a cong bo nhng li le noi danh: V vay, chnh Chua Thng se ban cho cac ngi mot dau: Nay ay ngi thieu n mang thai, sinh ha con trai, va at ten la Emma-nu-en (Is 7,14). I-sai-a to cho dan Do thai biet s vo n cua ho - Ong ac biet phan nan ve s vo n cua dan u tuyen oi vi Thien Chua. V du, trong cau chuyen vn nho sau ay: Toi xin hat tang ban than toi, bai ca cua ban toi ve vn nho cua mnh. Ban than toi co mot vn nho tren sn oi mau m. Anh ra tay cuoc at nhat a, giong nho quy em trong, gia vn anh xay mot vong gac, roi khoet bon ap nho. Anh nhng mong no sinh trai tot, no lai sinh nho dai. Vay bay gi, dan Gie-ru-sa-lem va ngi Giu-a hi, Xin phan x oi ang gia toi vi vn nho. Co g lam hn c cho vn nho cua toi, Ma toi a chang lam? Toi nhng mong trai tot, sao no sinh nho dai? Vay bay gi toi cho cac ngi biet toi oi x the nao vi vn nho cua toi: Hang giau th chat pha cho vn b tan hoang, b tng th ap o cho vn b giay xeo. Toi se bien tha vn thanh manh at hoang vu, khong ta canh nho co, gai goc moc um tum; se truyen lenhcho may ng o ma ti xuong. Vn nho cua c Chua cac ao binh, chnh la nha t-ra-en o; cay nho Chua men yeu quy chuong, ay chnh la ngi x Giu-a. Ngi nhng mong ho song cong bnh, ma ch thay toan la o mau; i ch ho lam ieu chnh trc,

67
ma ch nghe vang tieng khoc than (Is 5,1-7). Iasia, ngon s cua niem hy vong thien sai Trong suot sach I-sai-a, ta thay trai dai mot niem hy vong ln lao: hy vong ve ang Me-si-a va ve thi thien sai. - Ngay ca khi Thien Chua loan bao cho nha Ngon S rang chuyen tong o cua ong that bai, th Ngai cung he m cho ong mot tia hy vong. Mot so u tu van con sot lai: Ngay o, choi non c Chua cho moc len se la vinh quang va danh d, va hoa mau t ruong at tro sinh se la niem hanh dien va t hao cho nhng ngi t-ra-en thoat nan. Nhng ngi song sot Xi-on va nhng ke con sot lai Gie-ru-sa-lem se c goi la thanh. Tat ca c ghi ten vao so e song tai Gie-ru-sa-lem. Khi Chua Thng a dung than kh thong minh va than kh co sc thieu huy ma tay sach thieu n Xi-on khoi nhng g o ue, va got ra Gie-ru-sa-lem khoi mau a o ra trong thanh (Is 4,2-4). - So u tu nay se la linh hon cho cuoc canh tan ton giao vao luc tr ve t cuoc lu ay (538) va se chuan b nhng con ngi co thien ch on nhan y tng ve Vng Quoc ma Chua Ki-to loan bao. - V Vua cua Vng Quoc tng lai nay c I-sai-a trnh bay nh mot hau due cua a-vt, la con mot Trinh N. Ten cua Ngi co ngha la: Thien Chua cung chung ta (Em-ma-nu-en). e cho thay ang Me-si-a gan bo mat thiet vi Thien Chua the nao, nha ngon s noi cho ta hay: Than kh c Chua se ng tren v nay: Than kh khon ngoan va minh man, Than kh mu lc va dung manh, Than kh hieu biet va knh s c Chua (Is 11,2). Chnh ay a nhac en nhng hong an cua Chua Thanh Than ma chung ta ac biet lanh nhan trong ngay chu phep Them Sc. Cac Ngon S cung thi vi I-sai-a o la: A-mot, Ho-se, Mi-kha A-mot va Ho-se thi hanh cong tac tong o trong vng quoc pha Bac. - A-mot la ngi au tien noi en so con lai, tc la mot nhom nho nhng ngi trung thanh ma, sau hnh phat lu ay, se tai tao mot cong oan ton giao trung tn.

68
- Ho-se cho thay s du hien cua Thien Chua oi vi dan cua Ngai; tuy nhien, dan a vo n oi vi Ngai. Mi-kha, ngon s cua vng quoc Giu-a, loan bao rang ang Me-sia se sinh ra tai Be-lem. TOM TAT Ngon s I-sai-a qua li rao giang a e lo mot so y tng chu yeu: Toi loi khien ngi ta xa la Thien Chua. Thien Chua gia phat tnh ch ky cua ngi giau. Thien Chua ch muon mot giao c, giao c Xi-nai. Thien Chua se gia phat s vo n cua dan Ngai. Tuy nhien, mot ngay kia se xuat hien vng quoc Thien Chua, ma thu lanh chnh la ang Me-si-a.

CHNG XVI Gie-re-mi-a

Chng nhan thi tao loan Xuat than t mot lang que vung ngoai o Gie-ru-sa-lem, Gie-re-mi-a thuoc ve mot gia nh t te. Ong song vao mot thi qua dao ong, nhieu nhng: - Chnh thi o, trong luc lam viec tai en Th, ngi ta kham pha Sach Luat Mo-se, cuon e nh luat, b mat tch trong nhng thi bach hai ton giao trc o. Tiep theo viec kham pha nay, nha vua ao c Gio-si-gia-hu e ra mot cuoc cai cach ton giao ln, nhng rat tiec, ch dng lai be ngoai va khong co tng lai. - ay cung chnh la thi cua nhng xao tron ln: ngi Can-e xam chiem vng quoc Giu-a. - Gie-re-mi-a se nhn thay cuoc tan pha Gie-ru-sa-lem (586) bi Na-bu-coo-no-xo, vua Ba-by-lon. Vao luc dan chung phai lan lt i lu ay tai Ba-

69
by-lon, anh dau s cham dt vng quoc Giu-a, th ong b nhng ngi ao tau hanh ha tai Ai-cap. Ong chet o. n goi cua Gie-re-mi-a Giong nh I-sai-a, Gie-re-mi-a c Thien Chua hien ra, va tc khac, o la li keu goi lam viec tong o. Thien Chua tuyen bo vi ong rang, ngay trc khi ong sinh ra, Ngai a thanh hien ong e ong lam ngon s. Gie-re-mi-a s hai mi tha cung Chua: Oi! Lay c Chua la Chua Thng, con ay con qua tre, con khong biet an noi! c Chua phan vi toi: ng noi ngi con tre! Ta sai ngi i au, ngi c i; Ta truyen cho ngi noi g, ngi c noi. ng s chung, v Ta vi ngi e giai thoat ngi (Gr 1,6-8). Nha ngon s khong ai hieu S iep cua Gie-re-mi-a gap mot s chong oi manh liet. - Ong keu goi trung tn vi Thien Chua duy nhat cua Giao c, va lai thay quanh mnh viec th phng cac nguy than. - Ong keu goi mot i song luan ly cong bang, liem chnh va ngay thang, nhng ngi ta lai a chuong s de dai cua ngoai giao. - Ong keu goi mot long ao hanh ch thc, th nhieu ngi lai ch chu trong en nhng c ch be ngoai. - Khi vua Ba-by-lon en tan cong Thanh Thanh, Gie-re-mi-a loan bao rang Thien Chua se gia phat Gie-ru-sa-lem; khi o ngi ta cao giac ong la khong co long ai quoc va gieo rac tinh than chu bai. Cac oi thu cua Gie-re-mi-a S chong oi Gie-re-mi-a gap phai trong bc ng tong o cua mnh khong ch dng lai trong bnh dien y tng: tn ieu, luan ly, ao c, ai quoc. Nha ngon s cung b chong oi bi nhieu ngi ng thi, ac biet la cac vua va cac ngon s gia. Cac vua chong lai hoat ong cua Gie-re-mi-a. Tuy vay, thnh thoang van en thnh van Gie-re-mi-a cach b mat. Nam 604, Gie-re-mi-a c lenh Thien Chua ghi lai toan bo cac li sam cua mnh. Ong cho vi Baruc, la th ky va la ngi ban, va oc cho ong nay nhng li ma Gia-ve a cho ong hay. Roi, ong yeu cau Ba-ruc oc cho dan

70
chung nghe trong en Th. ieu nay Ba-ruc se thc hien nam sau. Ca hoang cung chan ong. Co lenh truyen cho Ba-ruc phai em thu ban en. Ngi ta tra lai th ky nhng gi lai nhng li sam cua Gie-re-mi-a e oc cho vua nghe. oc en au vua cho ot thu ban en o. Vua con ra lenh truy lung ngon s va th ky, nhng cac ong a tron i va ngi ta khong tm thay. Trai lai, vao nam 589, ang khi Gie-re-mi-a b to cao la chu bai va phan boi, va b quang xuong mot ho sau, vua Xt-ki-gia-hu b mat trieu ong en e thnh y; mot lan khac, ch than vua en vi Gie-re-mi-a, nhng luon kn ao. Tuy nhien, nha vua khong u uy quyen e buoc cac thu lanh phai giai phong nha Ngon S: Gie-re-mi-a van b giam gi cho en khi Gie-ru-sa-lem that thu. Cac ngon s gia muon lam cho ngi t-ra-en tin rang moi s eu on ca. e chng to n goi lam ngon s cua mnh, Gie-re-mi-a a tien bao cho ngi tra-en ve nhng bien co sap xay en. Sau ay la mot v du: Gie-re-mi-a muon loan bao rang Gie-ru-sa-lem se b that thu trc Ba-by-lon: ong lam mot cai gong bang go, vac gong tren vai mnh, va lan lt i gap vua Xt-ki-gia-hu, cac T Te va toan dan. Ong noi vi ho: hay at co cac ngi di ach vua Ba-by-lon; hay au hang ong ay va cac ngi se song. ng nghe cac ngon s gia, nhng ngi noi vi cac ngi rang nhng g b lay i khoi en Th va a ve Ba-by-lon chang bao lau se c a tr lai: o la mot li tien tri la gat. en o th co mot ngon s gia can thiep. Thang 8 nam 595, tai en Th, trc mat cac t te va dan chung, Kha-nan-gia noi vi Gie-re-mi-a: Gia-ve phan the nay. Con hai nam na, ta se a ve ay tat ca nhng o vat ma vua Na-bu-co-o-no-xo a lay i khoi en Th va a ve Ba-by-lon. Roi ong giat lay cai ach tren co Gie-re-mi-a va be gay no. Ong giai thch y ngha c ch o nh sau: Gia-ve tuyen bo rang con hai nam na Ngai se be gay chiec ach cua Na-bu-co-o-no-xo, vua Ba-by-lon. Gie-re-mi-a ri bo en Th, nhng c Thien Chua khch le, ong tr lai vi Kha-nan-gia va noi vi ong ta rang: Ong a be gay chiec ach bang go va thay the vao o ong lai lam chiec ach bang sat. Lam nh vay Gie-re-mi-a muon chng to rang cai ach cua Ba-by-lon la het sc khac nghiet. Va ong noi them:

71
Nghe ay, Kha-nan-gia. Gia-ve khong he gi ong en va ong a noi doi dan chung. V vay Gia-ve cong bo cho ong hay, ngay nam nay ong se chet. Va s viec a xay ra nh the. Trc s chong oi nh vay, oi khi Gie-re-mi-a a het sc nan ch, nen cang them kho luy. Gie-re-mi-a, tong o cua i song noi tam Khong con lam them g c ben ngoai, Gie-re-mi-a quay ve vi chnh ban than. Chnh khi o ong hieu c gia tr cua li cau nguyen ben trong, va ong khai trien ni mnh nhng tam tnh hiep nhat vi Thien Chua rat sau am. Va bi v nam bat ro rang nhng g Thien Chua ky vong ni ong, nen ong cho rang thai o cua mnh phai la thai o cua toan Dan u tuyen. Va roi, trong nhng bai hieu trieu noi vi ong bao, ong cung nhan manh en s than mat cua tam hon vi Thien Chua. e cho de hieu, ong so sanh ieu o vi mot giao c mi. Giao c cu, thc hien trong thi Mo-se, la ben ngoai: no c viet tren mot phien a (nhng bia Le Luat). Ngi ta cung nhan biet giao c o t ben ngoai qua s giang day cua con ngi (viec oc va giai thch Le Luat). Ke t nay, Gie-re-mi-a noi, them vao giao c tap the va be ngoai noi tren, con phai co mot giao c rieng t va noi tam. Giao c thieng lieng nay c ngo vi tng phan t cua Dan u tuyen. Le luat se c ghi trong tam hon tat ca nhng ai tiep nhan giao c; va t Thien Chua ho se co c mot tri thc ben trong va rieng t. Nay se en nhng ngay sam ngon cua c Chua ta se lap vi nha tra-en va nha Giu-a mot giao c mi, khong giong nh giao c Ta a lap vi cha ong chung, ngay Ta cam tay dan ho ra khoi at Ai-cap. Ta se ghi vao long da chung, se khac vao tam kham chung Le Luat cua Ta. Chung se khong con phai day bao nhau, ke nay noi vi ngi kia: Hay hoc cho biet c Chua, v het thay chung, t ngi nho en ngi ln, se biet Ta (Gr 31,31-34). Cac ngon s cung thi vi Gie-re-mi-a o la: Xo-pho-ni-a, Na-khum, Kha-ba-cuc. TOM TAT

72
Gie-re-mi-a la mot ngon s song vao thi Gie-ru-sa-lem b pha huy. Ong a chong lai cac vua va cac ngon s gia. Trong s iep cua mnh, ong a nhan manh en s than mat cua tam hon vi Thien Chua.

CHNG XVII E-de-ki-en

Giong nh Gie-re-mi-a, E-de-ki-en thuoc ve mot gia nh t te. Co mot oc tng tng het sc phong phu, oi khi ong hoa theo nhng li sam cua mnh. - Hoat ong ngon s cua ong dien ra tai Ba-by-lon, gia nhng ngi b lu ay: au tien la nhng ngi b ay nam 597, tiep en la nhng ngi b ay thi 586 va 583. - Cho en nam 586, ong cong bo hnh phat. - Sau nam 586, ong lien tuc noi ve niem hy vong. Hay m mieng ngi ra ma an Trach nhiem Thien Chua trao cho ong th cng coi va chang co s an ui be ngoai. E-de-ki-en a nam bat ieu o, nhng Thien Chua noi cung ong rang Ngai se at li Ngai vao trong mieng ngon s cua Ngai. Di ay la cach Thien Chua cho ong hieu ve trach nhiem o, qua mot th kien: M mieng ra ma an cai Ta sap ban cho ngi. Toi nhn, th ka co ban tay a ve pha toi, ban tay o cam mot cuon sach trong o co viet nhng khuc ai ca, nhng li than van va nhng cau nguyen rua. c Chua phan vi toi: Hi con ngi, thay g, c viec an! Hay an cuon sach nay roi i noi vi nha t-ra-en (Ed 2,8-3,1). Tuy nhien, vai tro cua ong lai quan trong: ong la mot ngi tuan canh bao ong cho ong bao mnh ve moi nguy hiem ang rnh ch ho. Ong cam thay mnh phai lo lang cho cac tam hon; ni ong chung ta nhan thay ro rang y ngha cua viec tong o. E-de-ki-en loan bao hnh phat Loi lam cua Dan u tuyen qua nhieu va qua nang. en ay can phai cham dt. Thien Chua se s dung cac dan toc khac e gia phat vng quoc Giu-a.

73
Gi a iem, ngay a ti: ngi mua ng h hng, ke ban ch buon rau, v cn thnh no giang xuong tat ca moi ngi. Qua that, ngi ban se khong chuoc lai c mon hang a ban, cho du con song sot, v th kien ang e doa tat ca moi ngi se thanh s that. Ai cung song theo toi loi cua mnh, nen se khong ng vng. Ngi ta se thoi ken va chuan b san sang, nhng khong co ai i chien au, bi v cn thnh no cua Ta ang e doa moi ngi. Ben ngoai th gm ao, ben trong th on dch, oi kem. Ai ngoai ong se chet v gm ao, ai trong thanh se b oi kem va on dch nuot chng (Ed 7,12-15). ieu tien bao c thc hien Thang 7 nam 586, quan Ba-by-lon xam chiem Gie-ru-sa-lem. Vua Xt-ki-gia-hu tm cach thoat than, nhng b bat lam tu binh, phai nhn thay canh cac con mnh b chem au. Khi o ngi ta moc mat ong va a sang Ba-by-lon; ong qua i tai o t lau sau. Cung thi o, phan ln dan chung b phat lu sang Ba-by-lon va trong nhng vung lan can, gan cac con song Ti-g-r va Eu-ph-rat. Th thach khac nghiet Cuoc lu ay keo dai trong vong 50 nam. Nhng ngi b lu ay b oi x ngat ngheo, phai xa que hng lau nam: B song Ba-by-lon, ta ra ngoi nc n ma tng nh Xi-on; tren nhng canh dng lieu, ta tam gac cay an. Bon lnh canh oi ta hat xng, lu cp nay mi gng vui len: Hat i, hat th i xem Xi-on nhac thanh ieu quen mot bai! Bai ca knh Chua Tri, lam sao ta hat noi ni at khach que ngi? Gie-ru-sa-lem hi, long nay neu quen ngi, th tay gay an thanh te bai! li xng ca se dnh vi ham, neu ta khong hoai niem, khong con lay Gie-ru-sa-lem lam niem vui tuyet nh cua tam hon. Lay Chua, xin nh lai ngay Gie-ru-sa-lem that thu, e trng phat con cai E-om. Ngay ay chung reo ho: Pha no i, pha cho bnh a. Gai Ba-by-lon hi, o tri tru at diet!

74
Phuc thay ngi x lai vi mi, nh mi a x vi ta! Phuc thay ngi bat nhng con th cua mi ma em ap vao a (Tv 137). Th thach ac biet gian nan cho ton giao t-ra-en: 1. Phung vu hoanh trang cua nhng ke thang tran, vi viec rc sach va hy le, gi lai cho ngi Do thai nhng ghi niem xa xa. Ho co cam giac la Giave a b cac than dan ngoai anh guc; 2. en th Gie-ru-sa-lem b pha huy; 3. Sau cung, khong con dan t-ra-en ung ngha na, v dan nay a b tan mac khap ni, t Ai-cap, sang At-sua, en Ba-by-lon. E-de-ki-en, s gia loan bao cuoc tr ve Pa-let-tin e khoi phuc niem hy vong cho tat ca nhng con ngi chan nan, Ede-ki-en ke lai cho ho mot th kien ma ong a nhan c, o la th kien ve nhng manh xng kho. Tay c Chua at tren toi. c Chua dung than kh em toi ra, at toi gia thung lung; thung lung ay ay xng cot. Ngi a toi i ngang, i doc gia chung. Nhng xng ay nam la liet trem mat thung lung va a kho et. Ngi bao toi: Hi con ngi, lieu cac xng nay co hoi sinh c khong? Toi tha: Lay c Chua la Chua Thng, chnh Ngai mi biet ieu o. Bay gi, Ngi bao toi: Ngi hay tuyen sam tren cac xng ay; ngi hay bao chung: Cac xng kho kia i, hay nghe li c Chua. c Chua la Chua Thng phan the nay vi cac xng ay: ay Ta sap cho than kh nhap vao cac ngi va cac ngi se c song. Ta se at gan tren cac ngi, se khien tht moc tren cac ngi, se trai da boc lay cac ngi. Ta se at than kh vao trong cac ngi va cac ngi se c song. Bay gi, cac ngi se nhan biet chnh Ta la c Chua. toi a tuyen sam nh toi c lenh. Vay co tieng ong khi toi ang tuyen sam; co s rung chuyen va cac xng xch lai gan, an khp vi nhau. Toi nhn th thay tren chung a co gan; tht a moc len va da a trai ra ben tren, nhng than kh cha co ni chung. Ngi lai bao toi: Ngi hay tuyen sam goi than kh; tuyen sam i, hi con ngi! Ngi hay noi vi than kh: c Chua la Chua Thng phan the nay: T bon phng tri, hi than kh, hay en thoi vao nhng ngi a chet nay cho chung c hoi sinh. Toi tuyen sam nh Ngi a truyen cho toi. Than kh lien nhap vao nhng ngi a chet; chung c hoi sinh va ng thang len: o la ca mot ao quan ln, ong vo ke.

75
Bay gi, Ngi phan vi toi: Hi con ngi, cac xng o chnh la toan the nha t-ra-en. Nay chung van noi: Xng cot chung toi a kho, hy vong cua chung toi a tieu tan, chung toi a roi i! Chnh v the, ngi hay tuyen sam, hay noi vi chung: c Chua la Chua Thng phan nh sau: Hi dan Ta, nay chnh Ta m huyet cho cac ngi, Ta se a cac ngi len khoi huyet va em cac ngi ve at t-ra-en. Cac ngi se nhan biet chnh Ta la c Chua, khi Ta m huyet cho cac ngi va a cac ngi len khoi huyet, hi dan Ta (Ed 37,1-13). E-de-ki-en, ngon s cua Tnh Yeu Con hn ca Gie-re-mi-a va I-sai-a, E-de-ki-en a ao tao mot nhom u tu va a hng nhom nay ve viec nhan biet va yeu men Thien Chua that. S thanh thien c ong trnh bay nh trong vang toi loi: Ta se ray nc trong ngan tren cac ngi va cac ngi se c sach. Nhng ngoai ra, con co mot yeu to tch cc, hng chung ta ve s thanh thien Ki-to giao: Ta se ban cho cac ngi mot qua tim mi, se at trong cac ngi mot tran tr mi. Ta se cat khoi cac ngi mot qua tim bang a va se ban cho cac ngi mot qua tim bang tht. ang khac, Thien Chua se hoat ong rieng t ni cac linh hon. Cac linh hon giong nh nhng con chien; Thien Chua la Muc T va se c x ung nh the: Ta se i tm con chien lac. Ta se em chien lac ve oan. Ta se bang bo con nao b thng, va se cha lanh con nao au yeu. ang Me-si-a thi lu ay Sau E-de-ki-en t lau, mot trong cac o e cua I-sai-a a soan quyen Nhng Bai Ca ve Ngi Toi T. Gan bo vi Sach I-sai-a, nhng li tien tri nay trnh bay ang Me-si-a di mot kha canh mi me. V s gia nay cua Thien Chua se la ngi toi t cua Gia-ve va trai qua au kho. Ngi chang con dang ve, chang con oai phong ang chung ta ngam nhn, dung mao chang con g khien chung ta a thch. Ngi b i khinh khi ruong ray, phai au kho trien mien va nem mui benh tat. Ngi nh ke ai thay cung che mat khong nhn, b chung ta khinh khi, khong em xa ti. S that, chnh Ngi a mang lay nhng benh tat cua chung ta, a ganh chu nhng au kho cua chung ta, con chung ta, chung ta lai tng ngi b phat, b Thien Chua giang hoa, phai nhuc nha e che. Chnh Ngi a b am v chung ta pham toi, b nghien nat

76
v chung ta loi lam; ngi a chu sa tr e chung ta c bnh an, a phai mang thng tch cho chung ta c cha lanh B ngc ai, ngi cam chu nhuc, chang m mieng keu ca; nh chien b em i lam tht, nh cu cam nn khi b xen long, ngi chang he m mieng V the, Ta se ban cho no muon ngi lam gia san, va cung vi nhng bac anh hung hao kiet, no se c chia chien li pham, bi v no a hien than chu chet, a b liet vao hang toi nhan; nhng thc ra, no a mang lay toi muon ngi va can thiep cho nhng ke toi loi (Is 53,2b-5, 7, 12). Gie-ru-sa-lem mi, hnh anh Giao Hoi Cung trong van tap nay, co viec loan bao ve Giao Hoi Ki-to, Me cua tat ca nhng ai chu Phep Ra, va Giao Hoi nay c soi sang bi anh sang cua Thien Chua. ng len, bng sang len! V anh sang cua ngi en roi. Vinh quang cua c Chua nh bnh minh chieu toa tren ngi. Ka bong toi bao trum mat at, va may mu phu lap ch dan; con tren ngi c Chua nh bnh minh chieu toa, vinh quang Ngi xuat hien tren ngi. Ch dan se i ve pha anh sang cua ngi, vua chua hng ve anh bnh minh cua ngi ma tien bc. a mat nhn t pha ma xem, tat ca eu tap hp, keo en vi ngi: con trai ngi t phng xa ti, con gai ngi c am ben hong. Trc canh o, mat may ngi rang r, long ngi rao rc, vui nh m c, v nguon giau sang se o ve t bien ca, cua cai muon dan nc se tran en vi ngi (Is 60,1-5b). TOM TAT Co khi E-de-ki-en la ngon s loan bao hnh phat, co khi lai la ngon s cua niem hy vong. Ong ngo li vi nhng ngi b lu ay. Ong trnh bay Thien Chua nh mot muc t cua dan u tuyen. Ong cong bo rang Thien Chua se thay oi qua tim cua cac tn hu Ngai, khien cho chung nen thanh thien hn. Sau E-de-ki-en mot t lau, ngi Do thai co the oc nhng li sam ve s au kho cua ngi toi t Gia-ve (ang Me-si-a) va vinh quang cua Gie-ru-sa-lem mi (Giao Hoi).

CHNG XVIII S vu cac Ngon S

77
Vai tro cac Ngon S Cac Ngon S noi vi ngi Do thai nhan danh Thien Chua. Tuy nhien, cac ngai van gi nguyen ca tnh, va n goi khong xoa bo cac tr ngai ni cac ngai. Cac Ngon S, xuat hien trong cac thi ky lung lac ton giao, co nhiem vu canh cao dan Thien Chua, va e doa bang mot hnh phat neu dan nay khong thay oi. Nhng ben canh nhng trach moc, cac Ngon S ban nhng li khuyen: cac v to cho nhng tam hon thien ch biet ho phai lam g. Khong ch la tin vao mot Thien Chua Gia-ve duy nhat, nhng con phai co long bac ai, cong bang va n thanh. Lam nh vay, cac Ngon S giup dan u tuyen chinh phuc Ly Tng cua mnh. Trong so nhng ong lc hy vong cung co tam hon nhng ngi ng thi, cac Ngon S nhan manh en ang Me-si-a. Khong mieu ta moi s ve ang Me-si-a, nhng cac v nhan manh en: - Than the (gia nh, than mau, ca tnh), - Nhng moi tng quan than mat vi Thien Chua, - S iep cong ly va hoa bnh. Cac phng phap lam viec tong o Nh moi tong o, cac Ngon S tm kiem phng phap tot nhat e at thanh cong mong i. Cac phng phap nay thay oi tuy thi ai va hoan canh. Tuy nhien, ngi ta co the thu gon vao hai iem: - lam tong o cho ai chung; - lam tong o cho nhom u tu. E-li-a ngh rang co the lam cho toan dan hoan cai. Thoat au, ong a thanh cong, nhng s hoan cai nay khong c ben lau va, ngay khi ong con song, ngoai giao a xam chiem at Thanh mot lan na. Con E-de-ki-en, trong cuoc lu ay Ba-by-lon, lai chon trong so nhng ngi t-ra-en b lu ay tai At-sua nhng con ngi muon song trung thanh vi Gia-ve. Ong huan luyen ho tuyet vi, cho nen, 50 nam sau, ho se tr lai Pa-let-tin va tr thanh hat nhan cho dan toc mi cua Thien Chua, ma t o ang Me-si-a sinh ra. Nhng tr ngai gap phai

78
Nhng kho khan cua cac Ngon S chu yeu en t: tnh kh cac Ngon S; - cac vua; - cac t te; - dan chung; - cac ngon s gia. Tnh kh cac Ngon S. Cac v luon luon phai cong bo cac hnh phat. The nhng cac v van luon yeu men que hng va thch noi nhng ieu de chu. Hn na, khi noi nh the, thng th cac v b coi nh la nhng ngi chu bai, khong co long ai quoc. oi khi cac v cung b sn long nan ch. Cac vua. Noi chung, cac vua khong quy men cac ngon s, v li le cua ho ket an ng loi chnh tr cac vua, ac biet viec lien minh vi ngoai bang. oi khi cac vua con truy lung cac Ngon S: E-li-a chang han, a phai chay tron khoi Pa-let-tin. Hoac hn na, cac vua cho tieu huy sach v cua Ngon S, khi co trong tay nhng th o. Cac t te. Theo tam thc chung, cac t te co gang thu li het mc t chc nang cua mnh. Chu anh hng cac vua, ho ong y du nhap nhng loi phung t ngoai bang. Nhat la ho ung ho mot nen phung t be ngoai, ma o nhieu hy le va nhng le vat phong phu em lai li nhuan cho ho. V vay ho khong a thch g cac Ngon S. Mot trong so ho a anh ap Gie-re-mi-a va bo tu ong. Dan chung. Giong nh thi cac Thu Lanh, dan chung t nhien co khuynh hng thien ve nhng g la vat chat, be ngoai. Ly tng ma cac ngon s e ngh cho dan chung co ve qua cao vi. Dan chung chang may a thch nhng li trach moc cung nh nhng li e doa. Gie-re-mi-a cung b e doa giet chet bi nhng c dan Gie-ru-salem. Cac ngon s gia. Cac Ngon S phai chong lai nhng con ngi cung mang danh ngha nh mnh, cung t xng la cac s gia cua Thien Chua, nhng e lam ep long dan chung, ho a ve van va loan bao mot tng lai ti sang (dep tan quan thu, co nhieu cua cai). Nhng dan dan, bat chap nhng kho khan gap phai, cac Ngon S huan luyen tam hon dan u tuyen va em lai cho dan nay mot ly tng rat cao vi. o chnh la cong trnh cua Ap-ra-ham va Mo-se c tiep tuc. Ve mot so kha canh, cong trnh cua cac Ngon S con cao ep hn na: Ap-ra-

79
ham va Mo-se chu yeu ren cap nhng than xac; con cac Ngon S ao tao nhng tam hon. TOM TAT Cac Ngon S nhac nhu cho Dan u tuyen ve n goi ma Thien Chua ban cho ho qua trung gian Mo-se. Hoat ong cua cac Ngon S trc het nham en ai chung, sau o nham en nhom u tu ton giao. Nhng tr ngai gap phai th nhieu: tnh kh cac Ngon S, cac vua, cac t te, dan chung, cac ngon s gia.

Ban co biet cach ap lai tnh yeu cua Thien Chua?

Cac Ngon S tiep tuc cong trnh thieng lieng cua Mo-se: cac v co gang day ngi ta nhan biet Tihen Chua cua giao c va yeu men Ngai nhieu hn. Nh cac Ngon S, Thien Chua m rong viec Mac Khai: s thanh thien la trong vang nhng nh ban, nhng cung con la hong an mot tam hon va mot tinh than mi c Thien Chua kien tao; ang Me-si-a se sinh ra t mot Trinh N va se chu au kho nhieu v loai ngi; moi ngi phai chu trach nhiem ve hanh vi cua mnh; Thien Chua th trung tn vi cac li ha cua Ngai, va quyen nang cua Ngai la vo cung nen dan chung phai luon luon tin tng. Cac Ngon S giup cho dan u tuyen chinh phuc ly tng cua mnh.

CAU HOI 1.Hay tm trong Tin Mng nhng oan so sanh Gioan Tay gia vi Eli-a. Hai nhan vat nay giong nhau iem nao?

80
2.Ban co the so sanh vai tro cua than hong trong th kien cua I-saia vi b tch nao? 3.Nhng li cua I-sai-a loan bao ve s than mat gia ang Me-si-a vi Thien Chua khien ban ngh en b tch nao? 4.Tai sao Giao Hoi lai at th kien ve nhng manh xng kho vao phung vu Th Bay Tuan Thanh? Thien Chua ban s song cho ai luc c hanh phung vu nay trong Giao Hoi nhng the ky au? CAC BAI OC 1. ang Me-si-a ng en. Trong li tien tri nay, I-sai-a loan bao viec ng en cua ang Me-si-a. Dan ang lan bc gia toi tam a thay mot anh sang huy hoang; am ngi song trong vung bong toi, nay c anh sang bng len chieu roi. Chua a ban cha chan niem hoan hy, a tang them noi vui mng. Ho mng vui trc nhan Ngai nh thien ha mng vui trong mua gat, nh ngi ta hy hoan khi chia nhau chien li pham (Is 9,1-2). V mot tre th a chao i e cu ta, mot ngi con a c ban tang cho ta. Ngi ganh vac quyen bnh tren vai, danh hieu cua Ngi la Co Van ky dieu, Than Linh dung manh, ngi Cha muon thu, Thu Lanh hoa bnh (Is 9,5). Hay lang nghe Mi-kha noi cho ta ve ni ang Me-si-a sinh ra: Phan ngi, hi Be-lem Ep-ra-tha, ngi nho be nhat trong cac th toc Giu-a, t ni ngi, Ta se cho xuat hien mot v co s mang thong lanh t-ra-en. Nguon goc cua Ngi co t thi trc, t thu xa xa (Mk 5,1). 2. S vo n cua t-ra-en. E-de-ki-en so sanh dan u tuyen vi mot ngi v ma Gia-ve a chon, nhng nang lai khong chung thuy. Ngon s, khi noi nhan danh Thien Chua, nhac lai nhng lu y te nh ma lch s t-ra-en t luc khai nguyen a ghi am dau an. Luc chao i, ngay mi sinh ra, ngi khong c ai cat ron cung khong ai lay nc tam ra cho sach, chang c ai xat muoi va lay ta boc cho. Khong ngi nao ai ngai a mat nhn ngi ma lam cho ngi ch mot trong nhng ieu ay v xot thng ngi. Ngay mi sinh ra, ngi b quang ra gia ong v ai cung ghe tm ngi... Ta lam cho ngi nay n nh hoa ngoai ong. Ngi a nay n, ln len va thanh co thieu n vi bo ngc n nang, mai toc mt ma, nhng ngi van tran truong, khong manh vai che than. Ta i quang

81
qua cho ngi nay n va thay ngi. Nay ngi a en tuoi, tuoi yeu ng. Ta a lay vat ao cua Ta phu len e che than the loa lo cua ngi. Ta a the nguyen va lap giao c vi ngi sam ngon cua c Chua la Chua Thng va ngi thuoc ve Ta Ta a cho ngi mac o gam voc, i giay da mem, that khan vai gai mn va khoac toan t lua. Ta a lay o trang sc to iem cho ngi: eo xuyen vao tay, eo kieng vao co. Ta a lay khuyen xo vao mui ngi, eo hoa tai cho ngi va lay trieu thien rc r oi len au ngi Gia muon dan nc, ngi c noi tieng v nhan sac cua ngi; nhan sac o tuyet vi nh anh huy hoang cua Ta chieu toa tren ngi, - sam ngon cua c Chua la Chua Thng (Ed 16,4-5; 7-8; 10-12). The ma ngi a cay co nhan sac, y vao danh tieng cua ngi e ang iem va hoang dam vi moi khach qua ng; ngi thuoc ve chung. Ngi a lay ao cua ngi ma trang hoang cho te an nen rc r va ngi ang iem tren cac te an ay. Ngi a lay cac o trang sc long lay bang vang bang bac ta a tang ngi ma lam cac tng anh an ong va ngi ang iem vi chung (Ed 16,14-17). Qua that, c Chua la Chua Thng phan the nay: Ta se oi x vi ngi theo nh ngi a oi x: ngi a khinh de li the ma huy bo giao c. Con Ta, Ta se nh lai giao c a lap vi ngi thi ngi con thanh xuan. Ta se thiet lap vi ngi mot giao c vnh cu (Ed 16,59-60).

82
MONG I ANG ME-SI-A V lch s dan Do thai la Lch S dan Thien Chua, nen c ket thuc bang viec: MONG I ANG ME-SI-A I. Thi ky nay bao gom 500 nam trc Chua Ki-to. II.- T khi tr ve Pa-let-tin, nhng ngi lu ay ma gi ay c chnh thc goi la Do thai, chiem c Gie-ru-sa-lem va vung phu can. Ho lan tran trong khap coi Giu-e. Sa-ma-ri, do nhng ngi At-sua c ngu, ch c chiem c sau nay. Ga-li-le, hay la lanh a dan ngoai se b ngi Do thai chiem lam thuoc a vao the ky II trc Chua Gie-su Ki-to. III.- Ngi Do thai lan lt phai chu nhieu cuoc o ho cua ngoai bang von dan ti viec tan mac khap the gii ngoai giao. IV.- Trong thi ky nay, ngi Do thai to bay mot long ao c sau xa va chan thanh, at c s tren s hieu biet rong rai ve le luat. ay cung chnh la thi iem ma Thien Chua dan dat tam hon ngi ta ve nhng chan ly ln cua Ki-to giao. V.- Chnh vao luc nay, Dan u tuyen tr thanh dan tha sai cua Gia-ve gia cac dan ngoai, ma ho phai rao truyen cho cac dan nay mot Thien Chua that.

83

CHNG XIX i song dan toc cua ngi Do thai sau khi tr ve t cuoc lu ay
Trong thi ky nay, ngi Do thai phai chu s o ho cua quan Ba T, nhng ke tiep noi A-lch-sn va, sau mot thi ky oc lap ngan ngui, lai b ngi Ro-ma chiem c, cho en tan thi Chua Ki-to. Di ach o ho quan Ba T (538-332) Nam 539, Xi-ro, vua Ba T, chinh phuc Ba-by-lon va cho phep nhng ngi b lu ay tr ve Giu-e. Nhieu oan ngi va xe, nhng con ngi Do thai nhiet thanh, c nhng ch dan cua E-de-ki-en ao tao, tr ve Thanh Thanh. Ho lai c phep song i song ton giao thoai mai. Ho cung cap toc tai thiet ban th dang le toan thieu. Cac hy le, b gian oan ca nam mi nam, gi lai c tiep tuc. Sau o t nam, en Th mi c xay tren chnh nen en Th cu (nam 515). Nhng, do ngi Sa-ma-ri ganh t, ho phai i en s xuat hien cua N-khe-mi-a e co quyen xay lai tng luy cua thanh (445). S o ho cua nhng ngi ke tuc A-lch-sn (332-143) Viec A-lch-sn, vua x Ma-ke-o-ni-a, chinh phuc e quoc Ba T, a lam thay oi chu nhan ong cua nhng ngi Do thai. Tiep sau cai chet nhanh chong cua nha chinh phuc tre tuoi, ngi Do thai lai phai chu s o ho cua nhng ngi ke tuc: cac Pha-ra-o Ai-cap va cac vua x Xy-ri. Cac ong chu mi cua Ai-cap nha La-gt rat t te vi ngi Do thai, la nhng ngi cung co mot oan kieu dan quan trong tai A-lech-xanri-a. Trai lai, hoan canh thay oi khi ho phai chu s o ho cua cac vua x Xy-ri nha Se-leu-xt. Cac vua nay muon dung vu lc e du nhap ni ngi Do thai nhng phong tuc Hy lap va nhat la ton giao cua dan ngoai. Mot trong cac vua nay, Anti-o-kho E-pi-pha-ne, a bach hai va x t nhieu ngi Do thai trung thanh. en th b tuc hoa: mot tng than Gio-vi c dng len ngay trong Ni Thanh; cac hy le phai ngng lai het. e cu van niem tin cua mnh, ngi Do thai noi len chong oi (168), viec nay c to chc di s hng dan cua anh em nha Ma-ca-be.

84
Hau het nhng ngi nay a phai chet; nhng nam 143, ngi Do thai co c t do ton giao hoan toan. Ho cung con c hng mot nen oc lap chnh tr trong khoang 80 nam, ieu ma luc au ho chang dam hy vong. Nen oc lap Do thai Di s dan dat cua Jean Hyrcan, ngi Do thai chinh phuc mien Sa-ma-ri, mien at von phan ly khoi Giu-e va ay nhng tnh cam thu nghch ke t khi tng thanh Gie-ru-sa-lem c xay dng lai. Sau o, i len pha Bac, ngi Do thai nh c vung Ga-li-le, mien at ma t khi lu ay ch toan dan ngoai. Nhng nhng tham vong chnh tr lai vt tren nhng quan tam ton giao. Khoang 70 nam trc Chua Ki-to, mot so ngi Do thai keu goi ngi Ro-ma en tr giup. Di ach o ho cua ngi Ro-ma (t 63 trc Chua Ki-to en 70 sau Chua Ki-to) Vao nam 63, Pom-pe en mien Pa-let-tin va xam chiem Gie-rusa-lem. Nhng ao quan Ro-ma se khong ri at Thanh trong mot thi gian rat dai. Hnh anh gay an tng nhat cua thi ky nay chnh la He-ro-e. Con ngi tham vong nay, a tng hai lan b truc xuat khoi Pa-lettin, trong luc lu vong tai Ro-ma, a thuyet phuc c Thng Vien tha nhan ong la vua Giu-e (40). Vi hai ao quan, ong tr ve Gie-ru-sa-lem nam 39 va ap at quyen lc Giu-e cua ong oi vi mien Ga-li-le. Roi ong bat au xay dng nhieu cong trnh ln, to iem en Th, nhng lai ung ho viec du nhap cac phong tuc ngoai giao, ieu nay xui giuc cac than dan chong lai ong. Ong da the ngi Ro-ma, ieu nay khien ong m rong c nhng phan at cua mnh: ong khong ch cai tr ba tnh Giu-e, Sa-ma-ri va Ga-li-le, nhng con chiem c c nhng lanh a rong ln pha ong song Gio-an. Ong qua i t lau sau cuoc tham vieng cua cac ao S va viec ra lenh tan sat cac Thanh Anh Hai. Sau o t lau, toan the vung Pa-let-tin chu s kiem soat cua chnh quyen Ro-ma va phai ong thue cho Ro-ma. Cuoc Phan Tan Trong thi ky nay, nhieu ngi Do thai khong c ngu tai Pa-let-tin, nhng song gia dan ngoai. Ngi ta gap thay ho tai Ba T, vung duyen hai

85
a Trung Hai, va ac biet tai A-lech-xan-ri-a va Ro-ma. ay chnh la ieu ngi ta goi la cuoc phan tan (tieng Hy lap: Diaspora). TOM TAT Tr ve t cuoc lu ay, ngi Do thai, tr mot t nam oc lap (khoang 150), a song di ach no le cua nhng ke chinh phuc ngoai bang: ngi Ba T, ngi Hy lap, ngi Ro-ma. Di thi Hy lap, ngi Do thai phai chu s bach hai ton giao: co nhng v tuan ao.

CHNG XX Niem tin, hy vong va c ai cua cong ong Do thai

c tin vao Thien Chua duy nhat T nay, ngi Do thai em het tam hon e tin knh mot Thien Chua duy nhat. Co the mot t trong so ho a co thch nghi vi nhng phong tuc ngoai giao en t ben ngoai; con noi chung, trong suot cuoc bach hai, ho van song trung tn, nhieu ngi a phai o mau e lam chng cho niem tin cua mnh. He-ro-e, cung nh An-ti-o-kho E-pi-pha-ne ngay xa, muon du nhap ngoai giao vao Gie-ru-sa-lem: trong Thanh Thanh a co ky hieu cua cac ao quan Ro-ma. ang khi ngi Do thai ngu at ni ng pho, san sang chu tan sat e tranh s tuc hoa nay; th He-ro-e au hang. Ngi Do thai rat knh trong Thien Chua. Hn bao gi het, Thien Chua la thanh, ngha la phan cach, la c at rieng. ieu nay la rat thc, en o vao the ky th I, ngi ta khong con dam oc len ten Ngai, ngay ca khi gap thay ten nay trong khi oc sach thanh; thay v noi Gia-ve, ho ch noi: c Chua. Ban van Sach Thanh c tin cua ngi Do thai at c s ni s Toan Nang cua Thien Chua, c to bay qua lch s Dan u tuyen, va c cong bo qua mieng cac Ngon S.

86
Chnh v vay, t thi lu ay, ngi Do thai khong ngng nghien cu Sach Thanh. - Ho thc hien nhng ban sao. Nhng ngi soan thao Sach Thanh cac Ky Luc ngay cang hieu biet Le Luat nhieu hn va giang day ve Le Luat. Ngi ta con goi cac v nay la cac Tien S (= thay day) Luat). Dan dan ho tr nen nhng ngi hng dan i song thieng lieng cua dan u tuyen. - Ho cung thc hien nhng ban dch sang tieng A-ram va Hy lap. A-ram la ngon ng thay the tieng Do thai ke t thi lu ay va ch nhng ngi co hoc thc trong dan mi hieu c. Ngay Sa-bat, hoi ng, khi oc Kinh Thanh, dan dan ngi ta dch ban van Do thai sang tieng A-ram. Ngoai ra, trong so nhng ngi Do thai tan mac khap vung a Trung Hai, nhieu ngi a chap nhan ngon ng cua a phng ho sinh song; ma, ke t the ky III, tieng Hy lap la ngon ng quoc te cua cac x s nay. Ban dch sach thanh sang tieng Hy lap, chung ta con lu gi, goi la ban Bay Mi (LXX). Tin tng vao Thien Chua Trong thi bach hai cua An-ti-o-kho E-pi-pha-ne (gia the ky II), mot so ngi Do thai trung thanh a t hoi phai chang cuoc chien thang se cham dt s d, neu nh Thien Chua khong bo ri ho. e tra li cho nhng van e tren, ong thi loai bo cn cam do nan long, thi ky nay co ba chuyen c viet: Et-te, Giu-i-tha, va To-bi-a. Nhng niem hy vong ln cua t-ra-en, von tra lai cho ho s can am va sc manh khi b ngoai bang xam chiem, du o la ngi Hy lap hay Roma, th van chnh la s mong i ang Me-si-a. Et-te ay la mot thieu n Do thai sinh ra trong thi lu ay. c nhan nuoi bi ngi anh la Mooc-o-khai, qua nhieu hoan canh la thng, a tr thanh hoang hau cua vua Ba T A-sue-ro. Nhng quan te tng la Ha-man, ghen tng vi Mooc-o-khai v ong nay khong chu luon cui trc mat han. Te tng xin A-sue-ro ban cho mot sac lenh tr kh moi ngi khoi e quoc va cho dng len mot chiec gia e treo co Mooc-o-khai.

87
c ong chu thong bao, Et-te t nhu mnh phai noi vi vua Asue-ro e benh vc ong bao. Nhng ba co nguy c mat mang, v e ra mat nha vua th phai c chnh nha vua trieu ti. Vay ba em het long cau nguyen va xuat hien trc chong mnh. au tien ong nay noi gian. Nhng ong lai yeu quy Et-te va thuan ban an hue cho dan Do thai. Ket qua la Ha-man b treo co tren cai gia ma ong a dng len e treo co Mooc-o-khai. Giu-i-tha Ba c ngu tai Bai-ty-lu-a. Quan lnh cua Na-bu-co-o-no-xo, do tng Ho-lo-phec-ne ch huy, cong ham thanh. Nhieu nghi le a dien ra tai en Th, nhng oi kem bat au lo ro va ngi ta a noi en chuyen au hang. Mot em kia, sau khi at het tin tng vao c Chua, ba Giu-itha ri khoi Bai-ty-lu-a vi mot co t gai i cung, a en trai cua Ho-lophec-ne. Ba noi vi ong ta rang mnh coi nh a mat to quoc va san sang hng dan ong vao Bai-ty-lu-a ma khong thiet mot mang ngi. Ho-lo-phec-ne muon ci Giu-i-tha lam v. Ba nay ra ve bang long. Tham ch ba con tham d ca ba tiec ma ong khoan ai cac s quan. Nhng em en, khi vien tng ngu say di tac ong cua ru, ba en gan ging ong va cat lay thu cap. Khi a tr lai Bai-ty-lu-a, ba cho ong bao xem chien cong nay, ai nay eu hoan h. Khi quan lnh cua Ho-lo-phec-ne thay chu tng a chet, lap tc chung hoang loan va thao chay. Bai-ty-lu-a c giai thoat. To-bia Ni-ni-ve co mot ngi Do thai lu ay, ten la To-bt. Rat co long bac ai, ong lai hay gap au kho: ong b mu va ngheo kho. Nhng du song gia nhng th thach, ong van tin tng vao Thien Chua. Mot ngay kia, ong goi con trai la To-bi-a, sai en Ra-ghe e xin lai so bac ma xa ong a gi tai nha ngi ban la Ga-ba-en. Ngi thanh nien len ng cung vi ngi hng ao, la A-da-ri-a. Tren ng i, ong ghe vao nha mot ngi ba con Ec-ba-tan, ngi nay ten la Ra-gu-en. Ong lai o mot thi gian va ci lay ngi ch em ho, co Xa-ra.

88
Khi tr lai nha cha mnh, ong em ve so bac a e ni nha ngi ban, ong thi cung mang theo mot th thuoc xc, lam bang mat ca, giup cho cha nhn lai c. A-da-ri-a khong ai khac hn la thien than Ra-pha-en. V nay tuyen bo nhng thu thach cua To-bi-a a c Thien Chua cho phep xay ra e th long trung tn cua ong, nhng Thien Chua khong bao gi bo ri ke phuc vu Ngai. Mong i ang Me-si-a Viec mong i nay ngay cang manh liet trai qua nam thang. Ngi Do thai khong biet o la ai. Nhieu ngi ky vong ni v nay mot nha giai phong dan toc, se giai thoat ho khoi ach no le ngoai bang va se bao thu tat ca nhng cuoc bach hai ma ho a phai chu. Nh Ngai, t-ra-en se thong tr cac dan nc chung quanh. Nhng ngi ngheo kho va bat hanh nhn ni ang Me-si-a v ai dien cho cong ly cua Gia-ve va mong i ni Ngai phng tien e c giai thoat khoi ngi giau co tan ac cung nh cng quyen, e co the song trong an bnh. Mot so ngi, hieu ro hn na li day cua cac ngon s, mong i mot ang Me-si-a la tieu bieu cho Thien Chua hn la mieu due cua a-vt, ma vai tro cua Ngai khong phai la em lai niem vui chien thang cho bang em lai cong ly va tnh thng. Sau cung, nguon goc cua Ngai mi la chuyen ang ban. Ngai se la mieu due cua a-vt, sinh ra tai Be-lem. Nhng lai co mot y tng khac: Khi ang Ki-to en, chang ai biet Ngai t au en. Sau cung, nhng ngi khac cho rang ang Me-si-a trc tiep t tri ma en. Long yeu men cua t-ra-en oi vi Thien Chua T khi i lu ay tr ve, nhieu ngi t-ra-en a suy gam li Sach Thanh: Ngi phai yeu men c Chua la Thien Chua ngi het long. Ho hieu rang tnh yeu nay he tai viec trung tn vi Giao c, ma Giao c nay c to lo bang viec tuan gi Le Luat. Nhng co nhng ngi khac bo qua giai oan nay va hng ve mot tron lanh ln hn, gom nen bi s trung tn noi tam va gan bo sau sac vi Thien Chua, ang a khi hng cac Ngon S va hng dan li cau nguyen cua cac Thanh Vnh. Le Luat, qui luat cho i song

89
Ngi Do thai tuan gi trung thanh nhng ieu ran ln cua Le Luat; sau o nhng ngi Pha-ri-seu at them nhieu chi tiet vun vat. o la mot cach e phan biet ho vi dan ngoai, e ngi Do thai nhan biet nhau. Nh vay, viec tuan gi ngay Sa-bat, nhieu s thanh tay trong mot ngay cua ngi Do thai, nhat la viec cau nguyen cung Thien Chua duy nhat, tat ca nhng ieu o nhac nhu ngi t-ra-en biet rang ho tach khoi moi dan nc khac. Tiec thay, nhng ngi Do thai lai thng coi viec chu toan nhng c ch be ngoai nay nh la phng tien oc nhat va gan nh may moc cua s tron lanh. Ngi Pha-ri-seu de ri vao khuynh hng nay. c muon nen tron lanh Ben canh khuynh hng gi le luat be ngoai, con co mot khuynh hng khac tham am s giang day cua cac Ngon S va cac Thanh Vnh, khuynh hng nay a en mot i song noi tam sau sac, thc tnh yeu men Thien Chua, ong thi cung noi len s chan thanh c muon nen tron lanh. oi vi mot so ngi Do thai, Thien Chua la a Tang e ho nng ta. oi vi ngi t-ra-en ao c, Thien Chua la phan gia nghiep cua ho. Thnh thoang ho cung tha vi ho li nguyen nay: That con vi Chua luon, tay con Ngai nam chang buong chang ri, dat du khuyen nhu bao li, mot mai a ti rang ngi quang vinh. Con con ai chon tri xanh? Ben Ngai the s that tnh chang ham (Tv 73,23-25). Da-ca-ri-a va E-li-sa-bet, An-na va Si-me-on, Giu-se va Ma-ri-a thuoc ve khuynh hng nay. TOM TAT Hng ve thi Chua Ki-to, ngi Do thai co mot c tin sau xa vao mot Thien Chua duy nhat va het sc ton knh Ngai. Niem hy vong cua ho c nuoi dng bang tat ca nhng g ma Thien Chua a lam cho ho trong qua kh, va viec ch i ang Me-si-a dien ra het sc song ong. Tnh yeu Thien Chua tham nhap i song ton giao Do thai: tuan gi le luat nhng cung con co nhng moi tng quan rieng t vi Thien Chua.

90
c Tin, c Cay va c Men cua cong oan Do thai chuan b cho c Tin, c Cay va c Men cua Giao Hoi Ki-to.

CHNG XXI Cac ao ly va cac khuynh hng ton giao ao ly khon ngoan T the ky V, ac biet long ao c cua ngi Do thai c nuoi dng bang nhng oan van noi ve Khon Ngoan. Nhng Khon Ngoan la g oi vi Dan Thien Chua? Trong tat ca nhng sach tren, Khon Ngoan xuat hien ni con ngi nh nghe thuat song tot ep. Khon ngoan va la hoa qua cua kinh nghiem, va la hong an cua Thien Chua. Nhng ngi ta cung co the kham pha ieu o ni Thien Chua. Ngi t-ra-en nhan ra viec to hien khon ngoan qua suot lch s dan Thien Chua. Sau cung, trong nhng sach cuoi cua Cu c, khon ngoan Thien Chua c trnh bay theo loi ma sau nay Giao Hoi Ki-to tha nhan o nhng a tang cho viec Mac Khai ve Thien Chua Ba Ngoi. Trong nhng van e ma cac sach khon ngoan ban ti, co nhng van e quan trong nam trung tam moi quan tam cua dan u tuyen: van e au kho, van menh con ngi sau khi chet, van e dan ngoai tr lai. Van e au kho: Giop oi vi ngi Do thai, au kho la mot van e tram trong. Ngi ta de tin rang o la hnh phat cho mot toi loi, con trai lai, hanh phuc la phan thng cho long trung tn. Vay ma Giop lai bat hanh. S hu nhieu oan vat, ong a b mat het cua cai. La ngi cha cua gia nh ong con, ong phai chng kien moi ngi con chet i. Tai sao Thien Chua lai at e cho ong s th thach ln nh vay? Cac ban ong mi noi vi ong: Thien Chua phat ong ay. Nhng Giop phan oi: Khong phai the!. Ong khong thay mnh chong oi Thien

91
Chua. Ong luon luon co mot hanh kiem khong che vao au c, a hoan thanh moi bon phan oi vi Thien Chua. Nh vay, ong ket luan rang Thien Chua x bat cong vi ong. Chang bao lau ong noi gian: tai sao Thien Chua lai e ong sinh ra, neu nh ch e ap at noi au kho nh vay? Chac chan Giop khong kham pha c giai phap ma sau nay Chua Ki-to mi mang lai. Tuy nhien, Thien Chua cung a bat au cho ong mot li giai ap: khon ngoan cua Thien Chua th vt tren tr tue loai ngi. Thng th ngi ta khong the tham nhap bc ng cua Thien Chua. Nhng Thien Chua oi con ngi phai tin tng vao Ngai. Giop chap nhan va suy phuc Thien Chua. Ngi t-ra-en, khi oc sach nay, se hieu rang au kho khong nhat thiet la mot hnh phat. No la thanh phan cua hoat ong Thien Chua oi vi con ngi, va mang mot tnh chat huyen b, con ngi khong the nao hieu thau. Van e i sau Khoang nam 160 xuat hien sach a-ni-en. Trong sach o, mot ngon s cong bo rang cuoc bach hai a gan cham dt. Nhng ong thi tac gia lai cho thay o rang chet cha phai la het: mot ngay kia se co cuoc choi day; nhng ngi nay choi day e c song i i, nhng ngi khac choi day e chet i i. Phuc sinh than xac la mot chan ly khi o i vao niem tin cua ngi Do thai. Sau o t lau, tac gia sach II Ma-ca-be, sau khi tom tat nhng s kien chnh cua thi bach hai, neu len iem nay: Giu-a a lac quyen hai ngan quan tien va gi so tien nay ve Gie-ru-sa-lem e dang le hy sinh co y cau cho cac chien s tran vong. o la dau ch cho thay ong tin vao s phuc sinh mai hau. Khoang nam 80, tac gia sach Khon Ngoan i them mot bc mi va day rang linh hon la bat t. Linh hon se nhan phan thng sau khi chet: Thien Chua danh cho ke trung tn vi Ngai mot cho gan ben Ngai. Nh vay, van e noi tieng ma Giop co vat lon a nga ngu: Thien Chua danh quyen tai lap s cong bang sau cai chet. o mau e lam chng S iep cua cac Ngon S a c on nhan.

92
Trong thi ky nay, mot so ngi Do thai a la nhng v tuan ao, tc la nhng ngi chng. Gia cn th thach, ho khang nh rang Thien Chua co quyen oi hoi ngay ca sinh mang cua con cai Ngai. E-la-da noi: tuoi chung ta, gia v la ieu bat xng, e rang co nhieu thanh nien se ngh la ong gia E-la-da a chn mi tuoi au, ma con theo nhng le thoi dan ngoai (2Mcb 6,24). Co bay anh em b bat cung vi ba me. Vua An-ti-o-kho cho lay roi va gan bo ma anh ho, e bat ho an tht heo la thc an luat Mo-se cam. Thay mat cho anh em mnh, mot ngi len tieng noi: Vua muon tra hoi chung toi cai g? Vua muon biet ieu g? Chung toi san sang tha chet chang tha vi pham luat phap cua cha ong chung toi (2Mcb 7,1-2). Vay anh a chet ma van hoan toan trong sach va mot niem tin cay vao c Chua. Sau cung ba me cung a chet theo cac con (2 Mcb 7,40-41). Van e dan ngoai tr lai T chon lu ay tr ve, ngi Do thai co cum lai, chang con muon gay anh hng nao tren am dan ngoai song quanh mnh. Ho cho rang nhng ngi nay phai b h i. Tac gia sach Gio-na khi o muon to cho ong bao mnh biet rang viec tong o la mot bon phan. Ngon s Gio-na c Thien Chua sai en Ni-ni-ve e keu goi c dan ay hoan cai. Ong t choi va xuong thuyen e i ve phng xa. Mot cn bao to khung khiep noi len. Gio-na thuat lai chuyen cua mnh va cac thuy thu quang ong xuong bien. Mot con knh ng nuot lay ong, va sau 3 ngay nha ong len b. Gio-na a hieu va lan nay ong i ve Ni-ni-ve. Ong rao giang, lam cho dan ngoai tr lai, va Thien Chua tha th cho ho. Nh vay tac gia muon chng to rang dan ngoai cung c keu goi hoan cai. Thien Chua co the ket c vi ho nh vi ngi Do thai. Ngi Do thai bat au hieu rang niem tin vao Thien Chua cua Xi-nai la danh cho moi con ngi va Tnh Yeu cua Ngai lan rong tren toan coi a cau. Trong nhng nam cuoi cung trc ky nguyen Ki-to giao, ngi Do thai thc hanh viec tong o het sc manh liet. Gan nh tan mac khap the gii, gi ay xac tn ve viec dan ngoai se quay ve vi Do thai giao, ho lam het sc e ngi ta nhan biet ton giao cua ho.

93
Thc ra, ch t ngi dan ngoai tr lai. Nhng con so co cam tnh ngay cang tang. Ngi ta goi ho la nhng ngi knh s Thien Chua, hoac cung goi la nhng ngi tan tong (les proselytes). Ba khuynh hng ton giao Nhng ngi Pha-ri-seu. - o la nhng thu lanh tinh than cua dan toc Do thai, v nhieu khi ho xa than gi gn truyen thong Mo-se, ton trong Le Luat, niem tin vao mot Thien Chua duy nhat, va v ho a day ngi ta biet Le Luat. Thuoc ve truyen thong nay, vao thi Chua Ki-to, co phan ln cac Ky Luc hay Tien S Luat. Ho tin co thien than, tin linh hon bat t, tin than xac phuc sinh. Nhng ho lai qua lo lang en nhng chi tiet trong viec tuan gi le luat ton giao, en noi oi khi ho quen mat ieu ran cot yeu: men Chua va yeu ngi than can. ay tham vong, ho ch lo tao anh hng. Nhat la ho thieu c khiem ton. Nhom Xa-oc. - Khong cng ran bang nhom Pha-ri-seu, nhng ngi Xaoc thch nghi vi ngoai giao va de dang chap nhan thoa hiep vi quan xam lc. Ho cung b dan Do thai coi thng. Thuoc ve gia nh ton giao nay la toan bo cac t te Do thai va nhng ngi lam cua nhieu tien. Ho tuan thu Le Luat nhng lai t choi gi gn Truyen Thong, tc la nhng giai thch Le Luat ma nhom Pha-ri-seu them vao hang nam. Ho khong tin co thien than cung nh viec Phuc Sinh. Nhom Et-se-ne. - La nhng con ngi tap hop thanh cac cong oan ton giao, ho khong lap gia nh va at moi s lam cua chung. Ho con nhiem nhat hn ca nhng ngi Pha-ri-seu trong viec tuan gi le luat. Chang han, gi luat ngh viec ngay Sa-bat. Nhat la ho het sc lo lang en s thanh sach be ngoai, thng s dung nhng phng tien thanh tay, khi ho cho rang a cham phai mot ieu o ue. Ho tin linh hon bat t, nhng khong tin viec phuc sinh. Tin mng khong nhac en ho, nhng thanh Gioan Tay Gia co le gan vi tam thc cua ho. Gan ay ngi ta a kham pha ni nhng hang a gan Bien Chet mot so thu ban thanh kinh va khong thanh kinh thuoc ve th vien cua mot trong nhng cong oan noi tren. Nhng khac biet trong niem tin cho thay khong co mot quyen bnh ton giao nao thc s co quyen hng dan cac tam hon tren con ng c tin.

94
Ke t Mo-se, ngi ta ch con giai thch ieu Mo-se a noi. a en luc mot s gia khac cua Thien Chua xuat hien. TOM TAT Sau lu ay, ao ly Khon Ngoan c nhng ngi thong tue cua Do thai giao ao sau. Thien Chua dung nhng nghien cu nay e ban mot anh sang mi ve nhng van e au kho, van menh con ngi sau cai chet, ve viec lam tong o ni ngi ngoai giao. Trong long t-ra-en cung xuat hien nhieu khuynh hng ton giao khac nhau. Nhom Pha-ri-seu, thong thai va ao c, co anh hng nhat. Nhom Xa-oc tuan thu Le Luat, nhng lai khinh thng Truyen Thong. Nhom Et-se-ne, con nhiem nhat hn ca nhom Pha-ri-seu, qua lo lang en s thanh sach be ngoai.

CHNG XXII Gie-ru-sa-lem va i song ton giao cuoi thi Do thai giao
Thanh Thanh Thanh Thanh sau nay ln hn thi cac vua au tien rat nhieu. No trai dai ve hng Tay tren mot ngon oi cao hn khu mui nui pha ong: o la thanh pho tren cao, oi nghch vi Thanh co a-vt, ma ngi ta goi la thanh pho thap. Co tng luy bao quanh toan bo thanh pho, noi bat tren nhng thung lung Ghe-hen va Xe-ron, hoac lan vao vong ai en Th. Cac vua nha Hat-mo-ne tng co nhng lau ai o, luc nay van con; v ai t te, cung nh He-ro-e eu co lau ai tai Thanh Thanh. Nhng cong

95
trnh noi bat nhat, kien truc thanh thieng nhat, chnh la en Th Gia-ve, oi tng t hao cho moi ngi t-ra-en. en Th en Th c tai thiet t 520 en 515, sau khi i lu ay tr ve. Khong ep bang en Th trc o, no cung la dp e nuoi tiec cho nhng con ngi chng kien viec xay cat va nghe cha ong ke lai s hoanh trang cua en Th au tien. Ngon s Khac-gai a phai ong vien ho, m cho ho thay tng lai tuyet vi cua ngoi nha mi cua Gia-ve: Vinh quang cua ngoi nha nay se ln lao!. Chnh en Th nay, c trang hoang va sa sang bi He-ro-e, a c Chua Gie-su biet en. Vao thi Ngi, en Th Gie-ru-sa-lem con mang mot tong the ep e. c bao quanh bi mot vong ai ma khong ngi ngoai giao nao c phep vt qua, ben trong en Th gom: - nhng san hay sanh, danh cho cac phu n, an ong, cac t te; - ban th dang le toan thieu; - ni Thanh; - ni Cc Thanh, t nay e trong v Hom Bia Giao c va cac Bia Le Luat a b pha huy trong bien co 586. Ch mnh v thng te mi co quyen vao ay, mot nam mot lan nhan ngay le Xa Toi. Cac Hoi ng La nhng kien truc nho, khong co ban th va tng anh, hoi ng la ni e cau nguyen va oc Kinh Thanh. Ngi ta tm thay cac hoi ng khong ch ni phan ln cac lang mac Pa-let-tin, nhng con trong cac thanh pho chnh cua the gii Hy lap La ma, ke t khi co cong oan Do thai en o. Ngi ta tu hop o ngay Sa-bat; ngi ta hat cac Thanh Vnh, nghe oc mot oan Le Luat hoac sach cac Ngon S. Cac cuoc hanh hng Ngi Do thai Pa-let-tin va tren toan the gii eu tray hoi en th Gie-ru-sa-lem nhan mot so dp le. o la: a) Le Vt Qua (thang Ba-thang T), gi lai viec giai phong khoi ach no le Ai-cap. Le nay keo dai bay ngay, trong o ngi ta ch an banh khong men, va m au bang mot ba an chu yeu gom mot con chien c sat te theo nghi le tai en th: con chien vt qua.

96
b) Le Ngu Tuan (thang Nam-thang Sau), lam song lai ghi niem giao c Nui Xi-nai. No cung c danh e ta n c Chua v mua mang va mi thu gat c. c) Le Nha Tam, hay le Leu (thang Chn-thang Mi), ton vinh nhng nam thang cua ngi Do thai trong sa mac, nhng ngay o ho ch c trong leu. ong thi ay cung la mot ta n v nhng s bao oan. d) Le Cung Hien (thang Mi Hai), nhac lai viec cung hien mi en Th, nam 165, sau khi a b An-ti-o-kho E-pi-pha-ne tuc hoa. Cac hy le Cac hy le chnh, c dang trong en th Gie-ru-sa-lem, la nhng hy le sau: hy le toan thieu, hy le hiep thong, le hng. - Hy le toan thieu, vao nhng ngay theo luat nh hoac theo li yeu cau cua mot ngi Do thai ao c muon co mot le vat hoanh trang dang cho Thien Chua. Thay t te sat te con vat, ray mau no tren ban th toan thieu va ot het tht con vat; - Hy le hiep thong, trong hy le nay mot phan le vat c ngi dang le an. - Le hng, moi ngay hai lan, trong cung thanh. Thay t te bo than hong vao ban th dang hng va o hng tram vao ay. Nhng li cau nguyen Sang va chieu, ngi Do thai oc kinh, ma sau ay la nhng oan chnh: Nghe ay, hi t-ra-en! c Chua, Thien Chua chung ta, la c Chua duy nhat. Hay yeu men c Chua, Thien Chua cua anh em, het long het da, het sc anh em. Nhng li nay toi truyen cho anh em hom nay, anh em phai ghi tac vao long. Anh em phai lap lai nhng li ay cho con cai, phai noi lai cho chung, luc ngoi trong nha cung nh luc i ng, khi i ngu cung nh khi thc day, phai buoc nhng li ay vao tay lam dau, mang tren tran lam phu hieu, phai ivet len khung ca nha anh em, va len ca thanh cua anh em (nl 6,4-9). Hn bao gi het, cac Thanh Vnh boi dng cho phung vu chnh thc cung nh viec ao c rieng t. Ngi ta hat cac Thanh Vnh cua thi trc lu ay; nhng cung con them vao o mot t Thanh Vnh gi lai chuoi ngay ni at khach, hoac ngi khen Thien Chua a cho phep tai thiet Gie-ru-sa-lem.

97
Chuc tung Chua i, hon toi hi! Lay Chua la Thien Chua con th, Chua muon trung cao ca! Ao Ngai mac: toan oai phong lam liet, Cam bao Ngai khoac: muon van anh hao quang. Tang tri tham, Chua cang nh man trng, ien cao vi, dng tren khoi nc coi thanh khong. Chua ng gia xe may, Ngai lt bay canh gio. S gia Ngai: lam gio bon phng, No boc Chua: la hong muon ngon. Chua khi nguon: suoi tuon thac o, Gia nui oi, ln khuc quanh co, em nc uong cho loai da thu, Bay nga hoang ang khat c thoa thue. Ben dong suoi, chim tri lam to, Di la canh cat giong lu lo. T cao tham, Chua o ma xuong nui, at cha chan phc loc cua Ngai. Ngai khien moc co xanh nuoi song an gia suc, Lam tot ti thao moc cho ngi the hng dung. T ruong at, ho kiem ra cm banh, Che ru ngon cho phan khi long ngi, Xc dau thm cho gng mat sang ti, Nh cm banh ma no long chac da. Cong trnh Ngai, lay Chua, qua thien hnh van trang! Chua hoan thanh tat ca that khon ngoan, nhng loai Chua dng nen lan tran mat at (Tv 104). Chua la muc t chan dat toi, toi chang thieu thon g. Trong ong co xanh ti, Ngi cho toi nam ngh. Ngi a toi ti dong nc trong lanh va bo sc cho toi. Ngi dan toi tren ng ngay neo chnh v danh d cua Ngi. Lay Chua, dau qua lung am u con s g nguy khon, v co Chua cung. Con trng Ngai bao ve, con vng da an tam. Chua don san cho con ba tiec ngay trc mat quan thu.

98
au con, Chua xc m dau thm, ly ru con ay tran chan cha. Long nhan hau va tnh thng Chua ap u toi suot ca cuoc i, va toi c en Ngi nhng ngay thang,nhng nam dai trien mien (Tv 23). Lay Thien Chua, xin lay long nhan hau xot thng con, M lng hai ha xoa toi con a pham. Xin ra con sach het loi lam Toi loi con, xin Ngai thanh tay. Vang, con biet toi mnh a pham, loi lam c am anh ngay em. Con ac toi vi Chua, vi mot mnh Chua, Dam lam ieu d trai mat Ngai. Nh vay, Ngai that cong bnh khi tuyen an, Liem chnh khi xet x. Ngai thay cho: luc chao i con a vng lam loi, a mang toi khi me mi hoai thai. Nhng ngai yeu thch tam hon chan that, Day con thau triet le khon ngoan. Xin dung canh hng thao Ray nc thanh tay con, con se c tinh tuyen; Xin ra con cho sach, con se c tinh tuyen; Xin ra con cho sach, con se trang hn tuyet. Xin cho con c nghe Tieng reo mng hoan hy, e xng cot b Ngai nghien nat c nhay mua tng bng. Xin ngoanh mat ng nhn bao toi loi Va xoa bo het moi loi lam. Lay Chua Tri, xin tao cho con mot tam long trong trang, oi mi tinh than cho con nen chung thuy. Xin ng n uoi con khong cho gan Nhan Thanh, ng cat khoi long con than kh thanh cua Ngai (Tv 51). Lay Chua con th, muon lay Chua, Ngai n long ruong bo con sao? Du con tham thiet keu gao, nhng n cu o ni nao xa vi!

99
Ngay keu Chua, khong li ap ng, em van Ngai ma cung chang yen. The nhng Chua ng ni en, vinh quang cua t-ra-en la Ngai. Xa to phu van hoai cay Chua, ho cay trong, Ngai a o tr, van nai lien c cu nguy, a khong that vong moi khi cay Ngai. Than sau bo ch ngi au phai, con b i mang chi de duoi, thay con ai cung che ci, lac au bu mo buong li ma mai: No cay Chua, mac Ngi cu no! Ngi co thng, giai g i nao! xa con Ngai ng sao anh, nguy hiem ben mnh khong ke giup cho. Tng mnh nh tan dan ra nc, Toan than con xng cot ra ri, Con tim au n boi hoi, mem nh sap chay ti bi ruot gan. Chua la sc manh con nng, cu mau, lay Chua, xin ng ng xa (Tv 22). TOM TAT Ni Thanh cua Gie-ru-sa-lem la en Th, c xay dng lai sau khi tr ve t chon lu ay. Ngi ta hanh hng ve ay vao nhng dp le hoi ton giao chnh; ngi ta cung dang cac hy le ay. Loi cau nguyen cua ngi Do thai c boi dng bang cac Thanh Vnh, cac thi ca dien ta moi tnh cam cua tam hon con ngi trong moi tng quan vi Thien Chua.

Ban co biet phai phan au biet bao e gi gn va chia se niem tin?

100
Cong ong Do thai, tr ve t cuoc lu ay, tran trong gn gi kho bau ma Mo-se a trao cho: ho tin knh Gia-ve, Thien Chua duy nhat. Tai at Thanh, ho cng quyet chong lai tat ca nhng g la cua dan ngoai. Dan dan, ly tng cua ngi Do thai c hien ro: no bao gom chuyen nay la: sau viec gi gn c tin, cung con phai chia se c tin ay cho nhng ngi khac. Nhng nhat la dan u tuyen a san sang e on nhan ang ma cac Ngon S a loan bao: Chua Ki-to.

CAU HOI 1. S dung Tin Mng, ban hay noi nhng g ban biet ve He-ro-e. 2. Chua Gie-su ngh the nao ve nhng ngi Pha-ri-seu? Tai sao Ngi lai nguyen rua ho? 3. Trong cac le hoi Do thai, phung vu Cong giao con gi lai nhng le hoi nao? Y ngha cua no hom nay la g? 4. S dung Tin Mng theo thanh Gio-an chng VII, hay ke ra nhng y kien khac nhau cua ngi Do thai ve ang Me-si-a. 5. Th kham pha trong cac Tin Mng nhng oan thuat lai nhng li cua mot Ngon S lien quan en Chua Ki-to. 6. Hay tao mot mo hnh en th Gie-ru-sa-lem hoac noi that mot hoi ng. 7. Hay ke lai chi tiet cong viec cua Thay t te khi ong dang le hng. 8. Hay ke ra nhng lo toan cua mot ngi Do thai, mot ngay Sa-bat, vao nam Chua Gie-su sinh ra. CAC BAI OC 1. Mot phu n thanh thien. - Trong phan cuoi Sach Cham ngon, tac gia hoa lai chan dung mot phu n khon ngoan (ngi phu n mien que): mot con ngi lam tot cong viec bon phan moi ngay. Ban hay tm lai mieu ta nay trong sach le, vao ngay le chung cac thanh n. Tm au ra mot ngi v am ang?

101
Nang quy gia vt xa chau ngoc. Chong nang het da tin tng nang, Chang se chang thieu chi li loc. Suot i, nang em lai hanh phuc Ch khong gay tai hoa cho chong. Nang tm kiem len va vai gai, roi vui ve ra tay lam viec. Giong nh nhng thng thuyen, nang em lng thc ve t tan phng xa. Nang thc day khi tri con toi, cung cap phan an cho ca nha, va sai bao con an a . Chong nang c tieng thm ni cong thanh Khi ngoi chung vi hang ky muc trong dan. Duyen dang la gia tra, sac ep la phu van. Ngi phu n knh s c Chua mi ang cho ngi i ca tung (Cn 31,10-15, 23, 30). 2. Cac hien nhan trong Lch S dan Thien Chua. - Sau ay la li ca ngi mot so v nhan trong dan Thien Chua. Cuoc i cac v bay to s khon ngoan cua Thien Chua. Ap-ra-ham la cha thi danh cua nhieu dan toc, Chang co ai vinh quang bang ong. Ong gi gn Luat ang Toi Cao, Va i vao giao c vi Ngai. Chnh Thien Chua a the cung ong Rang muon dan c chuc phuc trong dong doi ong; Ngai ha mieu due ong se ong ao Nh sao tri nh cat bien, Ban cho chung ke tha bien nay en bien no, T song ca en tan cung trai at. Ngai lam troi len t nha Gia-cop mot con ngi ao hanh, c Thien Chua va loai ngi yeu men ch che; o la Mo-se. Nguyen cho ong c ghi nh mai! 3. Chuc tung

102
Ban van sau ay la li chuc tung ket thuc Qui Luat Cong oan Et-se-ne, c tm thay trong cac thu ban Qum-ran. Ta co the rap noi li chuc tung nay vi cac oan Kinh Thanh: Gioan 1,3; Tv 8,5; St 3,19; Rm 9,20. Lay Thien Chua, chuc tung Ngai, ang khai sang tam t toi t Ngai, cung co moi cong trnh Ngai trong chan ly va cho con trai n ty Ngai c trc ton nhan mai mai. V khong co Ngai, chang co ng nao hoan thien.

103
Tien ve c Kito Lch S Dan u tuyen ch co mot loi dien ta la kha d: c Kito. Giao c c ban bi Mo-se ch la e chuan b va ch ngo vi ngi t-ra-en; can mot giao c khac von lan rong en toan the gii. Nen Phap ly Xi-nai con bat toan; Thien Chua a ra cho con ngi nhng oi hoi ln lao hn nhieu. S iep cac Ngon S mi ch la tieng noi bap be; vay ai se noi cho chung ta ve chnh i song cua Thien Chua? c Giesu se ky ket Giao c Mi trong mau Ngi. c Giesu se ban luat Kito giao vi yeu sach nen tang cua Ngi: Anh em hay nen tron lanh nh Cha anh em tren tri la ang tron lanh. c Giesu la v Ngon s cuoi cung va ln hn het: Ngi se en noi cho chung ta ve i song than mat cua Thien Chua. Gi ay chung ta nhn ngam Ngi.

GIESU ANG CU O ieu can biet

Lam sao biet c c Giesu hien hu? Chung ta nhan biet s hien hu cua c Kito khong ch nh cac Tin Mng, nhng con bi cac tac gia ngoai Kito giao. Chang han, vao nam 115, Tacite ngoai giao, trong sach Bien Nien cua ong, khi noi ve ngi Kito hu, a viet nh sau: Danh xng nay en t c Kito, ngi ma, tong tran Philato a bat chu cc hnh di trieu Tiberio. Co thi b cam cach, s me tn ang khinh nay them lan na a len vao, khong ch tai Giue, ni phat sinh ieu tai hai, nhng con tai Roma, la tu iem tat ca nhng g ghe ghm va ang xau ho trong the gii tuon ve, va co c nhieu ke theo. Lam sao biet c nhng chi tiet cuoc i c Giesu? Nh nhng cuoc khai quat, nh lch s, nh Cu c va Tan c. a) Cac cuoc khai quat ac biet giup chung ta nhan biet nhng vat dung ma c Giesu a s dung, va ve x s ni Ngi c ngu. b) Lch s cho ta biet hoan canh chnh tr, kinh te, hanh chnh cua vung Palettin thi c Giesu.

104
c) Cu c giup ta xam nhap i song ton giao nhng ngi cung thi vi c Kito. Mat khac, can phai nhac en mot so tac pham khong c ke vao bo Kinh Thanh, mac du mang tnh ton giao va bo tuc nhng ch dan do Sach Thanh mang lai. d) Nhng ac biet cac Tin Mng mi cho phep ta thoang thay con ngi va hanh ong cua c Giesu: gia nh, cau nguyen, giang day, au kho, chien thang. Cac Tin Mng la g? La mot tuyen la nhng li noi va hanh ong cua c Giesu, t khi Ngi chu Phep Ra bi Thanh Gioan Tay Gia cho ti ngay Thang Thien. S d co s la chon nay la e ch dan cho ngi Do thai va lng dan hoan cai muon biet nhieu hn na ve c Kito. Ngi ta khong ke lai toan bo cuoc i c Giesu, nhng ch ke lai mot phan nho thoi. Can phai them vao i song cong khai cua Ngi nhng chi tiet ve cac bien co anh dau viec sinh ra cua c Giesu. Thanh Luca tap trung cac bien co o quanh c Trinh N; Thanh Mattheu lai xoay quanh Thanh Giuse. Cac Tin Mng c sang tac khi nao? Ba quyen au tien, tc la cac Tin Mng cua Thanh Mattheu, Thanh Matco va Thanh Luca, c hoan thanh trong khoang 60 va 70. Thanh Gioan viet Tin Mng muon hn: khoang 90. Tai sao ngi ta viet cac Tin Mng? Ngay t au, khi cac tong o noi ve c Giesu, cac ngai ch a ra nhng net chnh viec rao giang cua Ngi: c Giesu Na-da-ret, la ngi a c Thien Chua phai en vi anh em. Va e chng thc s menh cua Ngi. Thien Chua a cho Ngi lam nhng phep mau, iem thieng va dau la gia anh em. Chnh anh em biet ieu o. Theo ke hoach Thien Chua a nh va biet trc, c Giesu ay a b nop, va anh em a dung ban tay ke d ong inh Ngi vao thap gia ma giet i Chnh c Giesu o, Thien Chua a lam cho song lai; ve ieu nay, tat ca chung toi xin lam chng. Vay toan the nha t-ra-en phai biet chac ieu nay: c Giesu ma anh em a treo tren cay thap gia, Thien Chua a at Ngi lam c Chua va lam ang Kito (Cv 2,22-23; 32.36). ong thi, nhng van tap ri rac ghi lai cac li giang hoac phep la cua c Kito cung c sang tac o ay bi cac thanh vien cong oan Kito giao.

105
Roi en mot ngay, cac tong o c yeu cau viet len ieu cac ngai a giang day. Cac tong o phai chap nhan thoi. Li giang cua cac v khi o se lien hp vi nhng van tap a co. Sau mot so th nghiem, cuoi cung chung ta co c ba cuon Tin Mng au tien. Nghien cu nay gom 4 phan: 1. -Nhng nam chuan b lang tham cua c Giesu. Ta se lan lt nghien cu: - Que hng c Giesu; gia nh c Giesu; thi th au c Giesu; cuoc i c Giesu tai Nagiaret; i song ton giao cua c Giesu. 2. -Bc au i song cong khai c Giesu bat au nhng cuoc tiep xuc va thiet lap c s vng quoc Ngi. 3. -Hanh ong manh liet cua c Giesu va s chong oi ngay cang tang cua cac ch thu. Ta se ac biet nghien cu: < Cac du ngon; < Cac phep la; < Nhng yeu cau cua c tin vao c Giesu; < Viec giang day tai Gierusalem; < Nhng li sau cung cua c Giesu; 4. -Kho nan, Phuc sinh va Thang thien c Giesu gia biet nhan gian; sau khi Chu Kho Nan, Ngi chien thang. Trc cau hoi sau cung: au la ngoi v c Giesu; chung ta tra li: ngoi v Ngoi Li a lam ngi.

Nhng nam thang chuan b

106

CHNG XXIII Que hng c Giesu

Non cao va ong bang Pa-let-tin, ln bang nc B, theo hng Bac-Nam, luan phien gom nhng dai song song, khi th non cao, khi th ong bang. a) ong bang duyen hai, ni ngi Phi-li-tinh khi xa tng c ngu o, tiep tuc tien ve pha Bac qua nga Phenixi. b) Chuoi a phng mien nui: Giuea, Samari, Galile, phan cach nhau bang nhng bnh nguyen nho va trai dai ti pha Bac qua nga Libang. c) Dong chay song Gioan, o vao Bien Chet. d) Day nui mien Ngoai-Gioan, tiep tuc ve pha Bac bi day oiLiban. Nhng ngon nui that quen thuoc vi c Giesu: < Vung nui non Giua: Ophel ma o thanh co Gierusalem c xay dng; < Vung nui non Samari: Garizim, gan o dien ra cuoc gap g gia c Giesu vi ngi phu n Samari; < vung nui non Galile: nui Tabo ma o theo tng truyen a dien ra viec hien dung. Nc a) Song Gio-an bat nguon t oi-Liban (Khe-mon) gan vung Xexare Philipphe, o c Giesu a ha at Phero lam thu lanh Giao Hoi. b) Tai Galile, song nay tao nen Ho Genesaret (con goi la ho Tiberia), gan ay a dien ra viec keu goi dt khoat nhieu tong o, cung o c Giesu a lenh cho bao to yen lang, o Phero i tren mat nc, o cac tong o li c mot me ca la lung. Ho co hnh Ovan, dai 20 Km, phan rong nhat 12 Km. Ho nay thap hn mc nc bien 208m. c) Xa hn o 100Km, sau khi chay qua nhng vung at khi xanh tot, luc kho can, con song o vao Bien Chet. Bien nay nho thoi: dai 75 Km va rong 15 Km. Tuy nhien, mc nc cua no khong tang len: so nc t Gio-an o vao lai c can bang v viec boc hi rat manh dien ra ni nay. No thap hn mc nc a Trung Hai khoang 400m.

107
Nc bien rat man, am ac rat cao nen kho ma lan c o va hau nh khong bao gi chm. Bien nay rat am muoi khoang nen khong co thc vat cung nh ong vat nao song c ay. pha ong la Macheronte, phao ai tng chng kien cai chet cua Thanh Gioan Tay Gia. Thanh th va lang mac Tai Galile.- Ben b bien ho Ghenexaret, co: Betsaia, que hng cua Giacobe, Gioan, Phero, Anre va Philipphe; Macala, ni Maria Macala sinh song; Caphanaum, ni c Giesu ha ban phep Thanh The; Kho-ra-din, thanh cung vi Betsaia phai nhan li chuc d cua c Kito danh cho nhng thanh pho ben Bien Ho. Lan xuong pha Samari, ngi ta gap: < Cana, ni c Giesu bien nc thanh ru; < Na-da-ret, th tran nho co nhieu bac cao thap ben sn oi va la ni c Giesu a trai qua phan ln cuoc i; < Eno, ni vua Xa-un a thnh y ba thay boi trc cuoc chien bi tham Ghenboe; < Naim, ni c Giesu phuc sinh ngi con trai mot ba goa. Tai Samari. < Gan ni khi xa xay dng thanh Xikhem, thanh a cua vng quoc pha Bac, c Giesu gap ngoi lang nho Xikha. Xac p cua Giuse, c a ra khoi Aicap, a c chon cat khong xa o. Theo tng truyen, Giacop a uong nc gieng ma mot ngay kia c Giesu a ngoi ngh met ben b gieng o v ng xa va tri nong. Tai Giu-e. < Nhng a phng a gi gn ky niem quan trong cua Cu c hoac c Giesu a khien cho chung noi danh, gom nhng ni sau: < Silo: Hom bia c lu gi o thi Cac Thu Lanh; cung la ni Samuen c keu goi. < Bethen: Abraham a i qua o. Giacop tray i Haran, a co giac m thi danh o. < Gierikho: Toa lac gan eo at ben b Gioan, khi xa la thanh au tien ma Giosue chiem c, khi ong tien vao at Thanh. c tai thiet bi ngi Roma, no noi danh nh giong cha la; nhng ngi thu thue c ngu ay, trong so o co Giakeu.

108
< Belem: Lang nay gom hai ngan c dan. ay la que hng ban quan cua nha avt. c Giesu a sinh ra tai mot hang a gan lang. Trong mot canh ong gan ben, cac ngi chan chien du muc a c bao trc ve tin vui. < Betania: ve pha ong Gierusalem. e en o, phai t Gierusalem i xuong thung lung Xeron, roi i ngc len doc theo Nui Cay Dau. Mot gia nh than quen vi c Giesu c ngu tai ay: Lazaro, Matta va Maria la nhng ten quen thuoc oi vi oc gia Tin Mng. < Gierusalem: Ke t thi avt, Gierusalem la thanh thanh cua dan u tuyen. ai vng a cho chuyen ve ay Hom Bia Giao c, va Salomon a xay mot en th cho Giave ay. c xay dng tren trien oi, thanh co cac thung lung bao quanh: pha ong la thung lung Xeron, pha Tay la thung lung Ghehen, noi vi pha Nam. Hanh chnh Palettin, t nam 63 trc c Kito, a nam di ach o ho cua ngi Roma. No c chia lam 3 tnh: Galile, Samari, Giue. Khi c Giesu sinh ra, Heroe cai tr 3 tnh nay nh vua ch hau cua ngi Roma. Vao thi thi hanh tac vu cong khai, mot Heroe khac, ngi a ra lenh giet Gioan Tay Gia, cai tr tai Galile. Mot phap quan Roma, c goi la quan tong tran, cai tr Samari va Giue. Sanhedrin, toa an ton giao toi cao, lo viec phap ly: gom cac t te, nhng bac v vong (cac Ky Muc) va cac kinh s. Thng th ngi Roma khong can thiep vao lanh vc ton giao. Ngi Roma ap at nhieu luat le va sac thue khac nhau, do nhng ngi goi la publicano i thu. TOM TAT Que hng c Giesu rat a dang: ben canh nhng ngon oi lai co nhng ong bang rat hep. Nc la th hiem. Nhng mot con song, song Gioan, chay doc t Bac xuong Nam. thng nguon no tao nen ho Ghenesaret. Sau cung no o vao mot bien la lung: Bien Chet.

109
Ngoai thu o, la Gierusalem, con co nhieu iem nhac lai nhng ghi niem cua Cu c va cuoc i c Giesu. CAU HOI 1. au la nhng phep la c Giesu a thc hien tren ho Ghenesaret, hoac nhng vung phu can? 2. Bien Chet co c neu len trong Tin Mng khong? 3. au la nui Samari, ma gan o co gieng Giacop? Giacop co th kien nao tai Bethen? 4. Hai chi toc chiem c vung Samari khi i vao Canaan co ten la g?

BAI OC
Galile. < Thang Ba la thi ky ep nhat trong nam: khi o, nhng bong lua a tro. Lua at ti chieu cao t 1m en 1m2, ang khi tren cac cao nguyen Giue, no ch moc ngang au goi th gat. Lua m va lua mach c gieo gan nh ong thi vi nhau. Ngi ta gieo lua m t thang Chap en thang T tc la vao mua Xuan lua mach c gieo vao gia thang Chap cho en thang Gieng. Cuoi thang Sau, ngi ta co the an qua va, sang thang Bay co the hai nhng trai nho au tien. WILLIAM, La vie DE Jesus dans le pays et le peuple dIsrael p. 129.

110
CHNG XXIV Gia nh c Giesu Cha me va nhng ngi than Trc con mat ngi Do thai, ong pho moc Giuse a lap nen mot mai am khi ci lay Maria. Chang bao lau mai am nay co mot con trai, goi ten la Giesu. Nh vay, Giuse va Maria la cha me hp phap cua Ngi. c tin day ta rang Maria la Than Mau c Giesu, nhng ngai van con la Trinh N. Giuse a ci lay ba e, trc mat ngi i, o la mot gia nh bnh thng. Ngoai ra, truyen thong Kito giao con khang nh rang Giuse khong he ket hon trc khi ci lay trinh n Maria. Gia nh nay co nhng bac to tien mat hut trong em dai thi gian. Hai tac gia Tin Mng, Thanh Mattheu va Thanh Luca, cho chung ta danh sach nhng to tien chnh: o la ieu ta goi la gia pha c Kito. Ta co the len en tan Abraham. Neu khong len ti o, ta co the noi rang mot trong nhng bac to tien thi danh nhat cua Thanh Gia la Vua avt. Do o ma tren nhng khung knh cac nha th chnh toa Phap, ngi ta thng thay cay Giese. Ngi ta trnh bay to tien c Giesu di dang mot cay, xuat phat t long Giese, cha cua avt. Doc theo than cay, ngi ta at ba v vua cua Giua; tren ngon cao, c Trinh N am hai nhi Giesu trong tay. Nh vay c Giesu thuoc ve hoang toc. Chac chan vng trieu khong con hien dien tai traen ca 500 nam, va khi ci lay Maria, Giuse ch la mot ngi th thu cong bnh thng. Nhng nh cac tien tri a loan bao, c Giesu phai thuoc ve dong ho avt; la ang Mesia, Ngi ng tren ngai vang cua to tien Ngi. Mac du vng quoc ma Ngi loan bao vng quoc Thien Chua la mot vng quoc thieng lieng, th c Giesu van la Vua. Tuy nhien, Tin Mng e cap en nhng ngi anh em cua c Giesu. Trong ngon ng Semt, t ng anh em cung con am ch en nhng bac cha me va nhng ngi than, anh em ho chang han. Trng hp ay la the. Tom tat nhng g ta biet, ta co the dng len mot bang than thch nh sau: Heli

Anphe

Maria

Clopat

Giuse Maria

111
Giacobe Giuse Giua Simeon Giesu Heli, ong cua c Giesu, co ba ngi con: Clopat, Maria va Thanh Giuse. Giua va Simeon la nhng ngi con trai cua Clopat, va Giacobe va Giuse, con cua Maria, han phai la anh em ho cua c Giesu ve ben noi. S than thch nh vay giai thch chuyen Giacobe va Simeon la hai Giam muc au tien cua Gierusalem. Trong so nhng ngi than, hien nhien ve pha ngoai, can phai ke en Elisabet va Giacari, song than cua Gioan Tay Gia. Cuoc hon nhan cua Giuse va Maria c Thien Chua thuc ay, Maria ha vi Chua se gi mnh ong trinh, hoan toan dang hien cho Ngai. Nhng co cung hieu rang mnh phai ket hon vi mot thanh nien chap nhan giup co e the hien ly tng cua mnh. Co thuoc ve mot gia nh cua chi toc Giua; la ngi cua dong ho avt. Khong i ket hon, o khong ch la t choi phuc lanh lam me, nhng con la co tnh loai bo kha nang co ang Mesia trong mieu due mnh hoac co nhng ngi con mot ngay nao o c nhn thay ang Mesia. oi vi c Trinh N, hon nhan tien van khong phai la mot cong chuyen rieng, nhng la mot ngha vu dan toc cung nh ton giao. Sau nhng cuoc thng thao gia hai gia nh, cha cua Giuse trao cho cha cua Maria cua hoi mon: nhng bo y phuc va mot vai o dung. Sau o dien ra am ci, hoac ung hn la phan th nhat cua hon nhan: hp ong hoac viec trao oi nhng thoa thuan. Trc mat cac nhan chng, Giuse at mot vat co gia tr vao tay Maria, va noi: ay la dau ch t nay em la v cua anh. Mot nam sau o, mot oan rc vui ve long trong dan Maria ve nha Giuse. Nhng trc o, a dien ra nhng bien co cc ky quan trong. Truyen Tin Sau hon c t lau, a xay ra viec Truyen Tin. Maria chac han ang lam viec hoac cau nguyen, khi s than Gabriel en loan bao vi Co chng trnh cua Thien Chua: Ngai a chon Co lam Than Mau c Kito. S than vao nha trinh n va noi: Mng vui len, hi ang ay an sung, c Chua cung ba. Nghe li ay, ba rat boi roi, va t hoi li chao nh vay co ngha g.

112
S than lien noi: Tha ba Maria, xin ng s, v ba ep long Thien Chua. Va nay ay ba se thu thai, sinh ha mot con trai, va at ten la Giesu. Ngi se nen cao ca, va se c goi la Con ang Toi Cao. c Chua la Thien Chua se ban cho Ngi ngai vang vua avt, to tien Ngi. Ngi se tr v nha Giacop en muon i, va trieu ai cua Ngi se vo cung vo tan. Ba Maria tha vi s than: Viec ay se xay ra cach nao, v toi khong biet en viec v chong! S than ap: Thanh Than se ng xuong tren ba, va quyen nang ang Toi Cao se rp bong tren ba, v the, ang Thanh sap sinh ra se c goi la Con Thien Chua. Ka ba Elisabet, ngi ho hang vi ba, tuy gia roi, ma cung ang cu mang mot ngi con trai: ba ay van b mang tieng la hiem hoi, ma nay a co thai c sau thang. V oi vi Thien Chua, khong co g la khong the lam c. Bay gi ba Maria noi: Vang, toi ay la n ty cua Chua, xin Chua c lam cho toi nh li s than noi. Roi s than t biet ra i (Lc 1,28-38). oan Tin Mng tren rat quan trong. Sau ay la nhng g oan van muon day chung ta: 1. Trinh n Maria la mot hu the ngoai hang. Co c chao la ay ve ep. ay la oan Tan c ma Giao Hoi da vao o khi khang nh viec Thu Thai Vo Nhiem. 2. ang Mesia va la con avt va la con Thien Chua. Ngi the hien li ha cua Thien Chua. Ngi cam au mot vng quoc, o chnh la vng quoc ma cac Ngon S a loan bao. 3. Trinh n Maria hoi cho biet lam sao Thien Chua co the va muon s ong trinh cua co lai va muon co lam me. S than tra li: V s toan nang cua Thien Chua. Than the c Kito c tao hnh do Chua Thanh Than. e neu len bang chng s toan nang o, s than loan bao viec Elisabet sap lam me. 4. Thai o cua c Maria c ghi dau c tin va long quang ai. 5. Co khong chap nhan mot cach khinh xuat. Co biet ro Sach Thanh e biet c mnh phai chu au kho. Tuy nhien, Thien Chua khong soi sang tng chi tiet; Ngai oi Maria phai hoan toan suy phuc Ngai, nen co mi noi: Nay toi la toi ta cua c Chua. Tham Vieng

113
S than Gaprien ban mot dau ch. c Maria i ve mien nui Giua e tham ngi ch em ho la Elisabet, mang theo mnh b mat rieng t. Qua nam hoac sau chang ngh, Maria en mot th tran ma Elisabet va Giacaria c ngu. Ca hai eu thuoc chi toc Levi. Trc o sau thang, Giacaria, trong khi thi hanh tac vu tai en Th, a gap mot th kien. Khi ong at than hong tren ban th dang hng, trong Cung Thanh, s than Gaprien hien ra vi ong, bao cho ong biet viec sinh ra mot con tre ma sau nay se la tien ho cho ang Mesia. Giacaria cng long tin: v ong va v ong a qua gia! B cam, ong tr ve nha va phai tha nhan li Thien Chua c thc hien. Cuoc tham vieng cua c Trinh N se la mot bang chng mi cua Thien Chua (Lc 1,44-55). Maria vao nha ong Giacaria va chao ba Elisabet. Khi Elisabet nghe li chao cua Maria, con tre nhay mng trong long ba. Elisabet c ay Chua Thanh Than va ba thot len: Em c chuc phuc hn moi ngi phu n, va ngi con em ang cu mang cung c chuc phuc. Bi au toi c Than Mau Chua toi en vi toi the nay? V nay ay, tai toi va nghe tieng em chao, th a con trong bung a nhay len vui sng. Em that co phuc, v a tin rang Chua se thc hien nhng g Ngi a noi vi em (Lc 1, 42-45). Khi o Maria noi len nhng li sau: Linh hon toi ngi khen c Chua, than tr toi hn h vui mng v Thien Chua, ang cu o toi. Phan n ty hen mon, Ngi oai thng nhn ti; t nay het moi i se khen toi diem phuc. ang Toan Nang a lam cho toi biet bao ieu cao ca, danh Ngi that ch thanh ch ton! i no ti i kia, Chua hang thng xot nhng ai knh s Ngi. Chua gi tay bieu dng sc manh, dep tan phng long tr kieu cang. Chua ha be nhng ai quyen the, Ngi nang cao moi ke khiem nhng. Ke oi ngheo, Chua ban cua ay d, ngi giau co, lai uoi ve tay trang. Chua o tr t-ra-en, toi t cua Ngi, nh a ha cung cha ong chung ta, v Ngi nh lai long thng xot danh cho to phu Ap-ra-ham va cho con chau en muon i (Lc 1,46-55). Trnh thuat ve cuoc tham vieng buoc chung ta phai chu y: 1. Nhng li tiep on ma Elisabet phat bieu, cong vi nhng g ma thien than a noi trong ngay truyen tin, a cho chung ta cau au cua kinh nguyen: Knh mng Maria.

114
2. Cam xuc cua Maria, don nen lau ngay, bung len ay. Thien Chua a mac khai b mat cua Ngai, Maria co the noi len. Co lam ieu nay di dang mot bai th. T t tng va tam tnh, trao len nhng ghi niem Thanh Kinh, nhng co dung ban nang thch nghi vao hoan canh hien tai. 3. ay la mot bai ca ta n, o ngi ta nhan thay ca n thanh lan khiem ton. Maria biet ro la t nay muon the he se goi co la diem phuc, nhng co nhan biet s yeu kem cua mnh, va tuyen bo c Chua a nhn en phan hen t n cua co. Maria tin tng vao s Quan Phong Viec pho thac cho s Quan Phong se kho khan hn khi tr ve Nadaret, oi vi Giuse cung nh Maria. Chnh Thien Chua len tieng. Giuse biet rang Maria sap lam Me va khong biet en mau nhiem Nhap The, cam thay het sc au kho. Vay ong phai lam g? Chnh khi o s than cua Chua can thiep: Nay ong Giuse, la con chau avt, ng ngai on Maria v ong ve, v ngi con ba cu mang la do quyen nang Chua Thanh Than (Mt 1,20). Sau o t lau, Maria c long trong a ve nha chong, ong a tiep nhan ba vi niem vui mng con ln hn chuyen phai au kho hom nao. TOM TAT Gia nh c Giesu co nguon goc len en tan vua avt. c Giesu co mot ngi Me, trinh n Maria. Tin Mng noi cho ta ve nhng ba con than thch, la nhng anh em ho cua Ngi. Maria a lay Giuse e lap mot mai am cho c Giesu sinh ra. c s than Gaprien bao tin, trinh n Maria chap nhan lam me cua Hai Nhi Giesu, bat chap nhng au kho gay ra do viec lam me nay. c tin va s pho thac cua Maria oi vi s Quan Phong khien moi ngay chung ta oc len: Thanh Maria, c Me Chua Tri. CAU HOI 1. Cha cua avt ten la g? 2. Canh Truyen Tin dien ra au? 3. Tai sao trong canh nay, Trinh N lai cho thay long quang ai?

115
4. Nh Cu c ta biet c g ve ang Mesia? 5. Tai sao Trinh n lai i tham Elisabet? BAI OC Gia pha c Kito.- Ong Ap-ra-ham sinh ong I-xa-ac; ong I-xa-ac sinh ong Gia-cop; ong Gia-cop sinh ong Giua va cac anh em ong nay Ong Bo-at lay ba Rut sinh ong O-vet; ong O-vet sinh ong I-sai; ong I-sai sinh vua a-vt. Vua a-vt lay v ong U-ri-gia sinh vua Sa-lo-mon. Vua A-khat sinh vua Khi-d-ki-gia vua A-mon sinh vua Gio-si-gia. Vua Gio-si-kha sinh vua Gi-khon-gia va cac anh em vua nay; ke o la thi lu ay Ba-by-lon. Ong Mat-tan sinh ong Gia-cop; ong Gia-cop sinh ong Giu-se, chong cua ba Maria, ba la me c Giesu cung goi la ang Kito (Mt 1, 1-17).

CHNG XXV Thi th au cua c Giesu

c Giesu giang sinh Cac Ngon S a loan bao c Giesu sinh ra tai Belem. Vay ma, Maria va Giuse lai c ngu Nadaret. Chnh toan tnh cua Hoang e Roma se phuc vu y muon cua Thien Chua. Muon thiet lap danh sach chnh xac hn e ap at cac sac thue, Augutto ra lenh kiem tra moi than dan trong e quoc cua ong. Ngi ta phai ghi so, khong phai tai cho hien thi, nhng phai ve nguyen quan gia nh cua ngi chong. Giuse thuoc dong ho avt: vay ong phai tray i Belem. Hanh trnh kho khan cho ba me tng lai, von phai ngoi tren lng la khoang 150 Km. Khi en ni, b khc t: que nha khong on tiep cac v; ngoai ra, khong co cho trong nha tro lo thien va nhieu hanh lang, ma ngi ta thng gap thay ben ong phng, va cung la ni thu vat va con ngi nam ben nhau ban em. Vay cac ngai a vao mot hang a dung lam ni tru an cho thu vat vao nhng luc cap bach.

116
Khi hai ngi ang o th ba Maria a ti ngay man nguyet khai hoa. Ba sinh con trai au long, lay ta boc con, roi at nam trong mang co, v hai ong ba khong tm c cho trong nha tro. Trong vung ay, co nhng ngi chan chien song ngoai ong va thc em canh gi an vat. Va ka s than Chua ng ben ho, va vinh quang cua Chua chieu toa chung quanh, khien ho kinh khiep hai hung. Nhng s than bao ho: Anh em ng s. Nay toi bao cho anh em mot tin mng trong ai, cung la tin mng cho toan dan: Hom nay, mot ang Cu o a sinh ra cho anh em trong thanh vua a-vt, Ngi la ang Kito c Chua. Anh em c dau nay ma nhan ra Ngi: anh em se gap thay mot tre s sinh boc ta, nam trong mang co. Bong co muon van thien binh hp vi s than cat tieng ngi khen Thien Chua rang: Vinh danh Thien Chua tren tri, bnh an di the cho loai ngi Chua thng. Khi cac thien s t biet may ngi chan chien e ve tri, nhng ngi nay bao nhau: Nao chung ta sang Be-lem, e xem s viec a xay ra, nh Chua a to cho ta biet. Ho lien hoi ha ra i. en ni, ho gap ba Maria, ong Giuse cung vi Hai Nhi at nam trong mang co (Lc 2,6-16). Ta can ghi nhan: 1. Nhng ngi au tien c bao tin ve Cuoc Giang Sinh la nhng ngi tien dan. Chnh c Kito a ngo li vi nhng ngi nay ve cac moi phuc khi bat au tac vu cong khai. ay la nhng ngi chan chien du muc. 2. Bai ca cua cac thien than chnh la khi au kinh Gloria in excelsis Deo cua chung ta, ma Giao Hoi a a vao thanh le Chua Nhat ke t khoang nam 500. 3. Sau o thinh lang lai mau chong tr ve vi Thanh Gia. Con tre nay se chang noi tieng. Cung vi cha me, em song cuoc i nhng ngi khiem ha trong am tham va lang quen. 4. Thi hieu 25 Thang Mi Hai moi nam gi cho ta cuoc sinh ra cua Con Tre Thien Chua. Chuyen nay bat au t au the ky IV. Ngoai ra, nam sinh cua c Kito khong trung vi khi au ky nguyen Kito giao, v co sai sot trong viec tnh thi gian. 5. Viec cat b oi vi ngi Do thai cung tng ng vi Phep Ra oi vi ngi Kito hu: con tre i vao cong oan, va nh cong oan c hng giao c vi Thien Chua.

117
6. Cuoc Giang Sinh cua c Giesu la nguon vui, v ang Cu o a sinh ra. Tuy nhien, khong c quen i moi tng quan chat che gia Le Noel va Th Sau Tuan Thanh: con tre tai Belem cung chnh la c Kito tai Canve. Dang c Giesu trong en Th Xa ben Aicap, Giave a dung tha nhng con trai au long ngi Do thai. Nhng ngi con nay phai c dang hien e phung s mot mnh Thien Chua. Va roi, khi chi toc Levi hoan toan lo viec phung t, th nhng con trai nay phai c dang cho Chua va c chuoc ve nh mot hy le. c Maria tuan theo qui nh phap ly nay va dang hai chim cau e chuoc con trai mnh ve. Trong ba mi nam, ba gn gi ky thac nay von c trao cho ba, nhng vao ngay Kho Nan, ngi con cua ba lai c yeu cau va ba phai dang con ni chan thap gia, e lam gia chuoc cho toan the nhan loai. Hai nhan vat: Simeon va Anna co niem vui c gap c Giesu va nhan ra Ngi la ang Mesia. ung la s an ui tot cung trc khi vnh vien t gia cuoc i nay. Phung vu ngay 2 Thang Hai nhac lai c ch cua Simeon bong am Con Thien Chua trong tay. ac biet phung vu hng ve anh sang: viec soi sang tam hon nh Chua Thanh Than c tng trng bang anh sang cay nen, chnh ieu nay cung c bai ca cua Simeon nhac en: Muon lay Chua, gi ay theo li Ngai a ha, xin e toi t nay c an bnh ra i. V chnh mat con c thay n cu o Chua a danh san cho muon dan: o la anh sang soi ng cho dan ngoai, la vinh quang cua t-ra-en Dan Ngai (Lc 2,29-32). Simeon hng ve cha me hai nhi. Tra lai hai nhi cho ong ba, Simeon chuc lanh cho ho. Roi c khi hng hay b thuc giuc ong thoang thay nhng noi kho khan sau nay trong bc ng tong o cua c Giesu. Khi o ong xac nh vi Maria ieu ma ba a thoang thay trong buoi Truyen Tin: Thien Chua a at chau be nay lam duyen c cho nhieu ngi t-ra-en phai vap nga hay c choi day. Chau con la dau hieu b ngi i chong bang con chnh ba, th mot li gm se am thau tam hon ba-, ngo hau nhng y ngh t tham tam nhieu ngi phai lo ra (Lc 2, 33-35). Cac nha chiem tinh va cuoc chay tron sang Aicap

118
Sau o t lau, co cac nha chiem tinh xuat hien (Mt 2,1-16) Khi c Giesu ra i tai Be-lem, mien Giu-de, thi vua He-ro-e tr v, co may nha chiem tinh t phng ong en Gierusalem, va hoi: c Vua dan Do thai mi sinh, hien au? Chung toi a thay v sao cua Ngi xuat hien ben phng ong, nen chung toi en bai lay Ngi. Nghe tin ay, vua He-ro-e boi roi, va ca thanh Gierusalem cung xon xao. Nha vua lien trieu tap tat ca cac thng te, cac kinh s trong dan lai, va hoi cho biet ang Kito phai sinh ra au. Ho tra li: Tai Be-lem, mien Giue, v trong sach ngon s co chep rang: Phan ngi, hi Be-lem, mien at Giu-a, ngi au phai la thanh nho nhat cua Giu-a, v ngi la ni v lanh tu chan dat t-ra-en dan Ta se ra i. Bay gi vua Heroe b mat vi cac nha chiem tinh en, hoi can ke ve ngay gi ngoi sao a xuat hien. Roi vua phai cac v ay i belem va dan rang: Xin quy ngai i do hoi tng tan ve Hai Nhi, va khi a tm thay, xin bao lai cho toi, e toi cung en bai lay Ngi. Nghe nha vua noi the, ho ra i. Bay gi ngoi sao ho a thay phng ong, lai dan ng cho ho en tan ni Hai Nhi , mi dng lai. Trong thay ngoi sao, ho mng r vo cung. Ho vao nha, thay Hai Nhi vi than mau la ba Maria, lien sap mnh bai lay Ngi, roi m bao trap, lay vang, nhu hng va moc dc ma dang tien. Sau o, ho c bao mong la ng tr lai gap vua Heroe na, nen a i loi khac ma ve x mnh. Khi cac nha chiem tinh a ra ve, th ka s than Chua hien ra bao mong cho ong Giuse rang : Nay ong, day em Hai Nhi va me Ngi tron sang Aicap, va c o cho en khi toi bao lai, v vua Heroe sap tm giet Hai Nhi ay! Ong Giuse lien choi day, va ang em, a Hai Nhi va me Ngi tron sang Aicap. Ong o cho en khi vua Heroe bang ha, e ng nghiem li Chua phan xa qua mieng ngon s: Ta a goi con Ta ra khoi Aicap. Bay gi vua Heroe thay mnh b cac nha chiem tinh anh la, th ung ung noi gian, nen sai ngi i giet tat ca cac con tre belem va toan vung lan can, t hai tuoi tr xuong, tnh theo ngay thang ong a hoi can ke cac nha chiem tinh. Ta can ghi nhan: 1. La nhng ngi giau co, cac nha chiem tinh, cac nha chiem tinh en t mot x s ve pha ong Gierusalem, co le la A rap. Dng nh nhng sach v cua ho co noi en viec ha sinh cua mot nhan vat ln tai Giuea, nhan dp mot sao choi xuat hien. Viec cac v en Gierusalem a gay chan ong tai thanh pho nay.

119
2. Viec tan sat cac Thanh anh hai phai ti con so 20 be trai. Heroe chang ngh ngi bao nhieu, chnh ong cung a giet hai trong so cac con trai cua mnh, va con muon giet ca a th ba na.

Tr ve Nadaret c mong bao, Giuse va Maria tron sang Aicap, mot x tng oi gan: ch can hai hoac ba ngay i ng la a en bien gii. Sau mot thi lu ngu ma chung ta chang biet au va bao lau, Giuse c thien than bao cho biet Heroe a chet. Cung vi c Maria va hai nhi Giesu, ngai len ng tr lai Palettin. Giuea co le la nguy hiem, nen Giuse a quyet nh ve nh c tai Galile, Nadaret, ni ngai a song nhng thang ngay au tien cuoc i hon nhan va chac chan cung co khach hang ay. c Giesu a trai qua 30 nam cuoc i an dat tai o, chnh v vay ma Ngi a c goi la ngi Nadaret. TOM TAT c Giesu sinh ra tai Belem, que hng nha avt. Nhng ngi au tien en ton th Hai Nhi Thien Chua la nhng ngi du muc, ang chan tha oan vat quanh o. Nh le luat Do thai oi hoi, c Giesu c dang vao en Th Gierusalem 40 ngay sau khi sinh, qua mot nghi le ton giao gi lai Cuoc Xuat Hanh va cac tai ng Aicap. Sau o t lau, cac nha chiem tinh t phng ong en dang cac le vat cho Hai Nhi Giesu. Sau khi cac v ra i, Thanh Gia phai tron sang Aicap v s Heroe. Nguy hiem qua i, Thanh Gia tr ve lang Nadaret, ni c Giesu se c ngu cho en khi bat au i song cong khai. CAU HOI 1. Can bao nhieu ngay e ci la i t Nagiaret en Belem? 2. Giai thch the nao ve chuyen Belem nhng than nhan cua Giuse va Maria khong on tiep cac ngai? 3. c Giesu a c dang tai phan nao cua en Th? c Trinh N khong c vt qua khu vc nao? (coi s o en th) 4. Ngi ta hat bai thanh ca Simeon trong kinh than vu nao?

120
5. e i t Belem sang Aicap, ngi ta phai i qua nhng au?

BAI OC Bai ca cua Anna va kinh Magnificat. < Kinh Thanh ke cho ta biet Anna, me cua Samuen, dien ta niem vui c lam me bang mot bai hat ma Trinh N Maria cung trch lai mot t dien ng: Tam hon con hoan hy v c Chua Chang co ang Thanh nao nh c Chua, chang mot ai khac, ngoai tr Ngai. Cung no ngi hung b be tan, ke yeu sc lai tr nen hung dung. c Chua bat phai ngheo va cho giau co, Ngi ha xuong thap, Ngi cung nhac len cao. Ke mon hen, Chua keo ra khoi ni cat bui, ai ngheo tung, Ngi cat nhac t ong phan tro (1 Sm 2)

CHNG XXVI Cuoc i c Giesu Tai Nadaret

Ngoi nha c Giesu Tai Palettin, thng can nha ch co mot phong. Mot so gia nh oi khi con co them tang gac. Ben trong, co mot lo at e nau o an, nhng chiec bnh ng dau va hat, mot rng go xep ao quan, mot chiec en dung cho ngay Sabat, mot chiec khac e thap sang trong mua ong. Nha ch co mot ca: ca ra vao, cot e gi mat trong mua he.

121
Mai nha khong nghieng. No hoan toan phang va tao nen mot san thng. Ngi ta song o co khi con nhieu hn trong nha: ngoi o vao nhng buoi chieu toi nong nc, phi nhng trai va va nho o. Mai nha c tao nen bi nhng keo hoac nhng than cay nguyen khuc. Ngi ta gac len o nhng chac cay va nhng cay say e chu phan tren, phan nay c lam bang at set tron vi soi. Tat ca kho cng di anh nang mat tri va gi c o mat trong can nha. Nhng cn ma d doi cua mua ong co the lam tan ra toan bo phan mai. Khi o, ngi ta dung mot con lan va lam cho nen at set lai cng lai. Mot cau thang e thong san thng nay vi ben ngoai: nh vay, e len tren o, ngi ta khong phai i vao trong nha. Trong mot san gan o co mot cai lo ma Maria cung vi cac ngi phu n khac moi ngay en e nng bot a nhao e lam banh. Nep song tai gia An uong.- thc pham c ban gom trai cay, banh, ca. Nhng trai cay thong dung gom: oliu, va, cha la. Banh lam bang lua mach; ca, c gi trong muoi , en t ho Ghenesaret. Rat hiem khi an tht, thng ch co trong nhng dp ai s, va ni nhng nha giau co. Nc la thc uong thong dung. Khi uong ru, ngi ta luon luon them vao o mot chut nc. Y phuc

Ao dai la thanh phan chu yeu trong y phuc cua c Giesu. No c bo sat vao than nh mot day nt lng. Ve sau, Ngi co mot chiec ao khoac vi chop len bon goc. Dep sangan, cot vao chan bang nhng si day, c dung e i lai ben ngoai. nha va tham ch trong lang, c Giesu i chan tran. Sau cung, e cho u le bo, Ngi mang tren au mot chiec khan voan c co nh nh mot si day.

Cong viec cua c Giesu Hoi nho, Ngi theo me en gieng lang, khi me i kn nc, hoac i en lang ben e kiem cui nau an.

122
Len mi hai tuoi, Ngi giup Thanh Giuse. Ngi se luon la con bac th moc. Vay Ngi lam nhng cong viec th moc, gom luon viec lam nhng chiec cay: Ngi noi nhng xa nha, lam ca va khoa, nhng rng hom, nhng li cay. Dung cu cua Ngi gom: chiec ru, chiec ca, cay bua, cai bao, va thc th. Them vao nhng cong viec nay, con co mot t viec th ne, trong mc o can thiet e xay dng mot can nha. Xng th cua Giuse chac chan phai tach biet vi can nha cua gia nh, co the no pha ang san; cung co the xa hn na. c Giesu a biet en nhng yeu sach hay nhng kho chu cua khach hang; vao mua ha, nhng giot mo hoi lan tren tran ngi; oi tay Ngi la tay cua mot ngi lao ong: nhng ngon tay chac khoe, long ban tay tho rap. Nh lao ong ma Ngi nuoi Trinh N rat thanh, cung nh mu sinh cho ban than. Nhng kham pha cua c Giesu Gia nh. < c Giesu co mot gia nh nhan loai, va nh moi tre em khac, Ngi dan dan kham pha the gii gia nh. Giuse la gia trng: chnh ngai ra hieu e cau nguyen. o la mot ngi an ong: vi danh ngha nay, trong luc c hanh phung vu tai hoi ng, ngai ap lai nhng cau xng cua phung vu va oc nhng thanh vnh. Ngai lam viec cat lc: luc tr ve nha vao cuoi ngay, co mat go vng tren toc ngai, ngai met nhoc, nhng so tien kiem c cho phep mua sam nhng th can thiet. Ngai co mot tam long vang: c Giesu biet Giuse yeu men Ngi va than mau; tnh cam xen lan knh trong, va thanh nhan a bao ve ca hai ngi. Maria Miriam la than mau Ngi. Ba hoan toan trong sang va tinh te. Nhng ba cung rat em em: ba ht th bau kh hoa bnh. Trc khi c Giesu en ngoi trng cua hoi ng, c Me a day Ngi ve lch s dan Thien Chua: t Giao c Sinai cho en nhng cuoc chien au cua anh em nha Maccabe. Va hai ngi thng cung nhau cau nguyen cung Thien Chua cua Apraham, Ixaac va Giacop. Khi con be t, c Giesu a thay me Ngi cui xuong tren Ngi, va chnh luc o lan au tien Ngi nhan c nu ci cua mot ba me. Chnh nh Maria ma Ngi kham pha ra tinh than trach nhiem. Va thc day, Ngi a thay me mnh ang tat bat. Mot ngay day sm hn

123
thng khi, Ngi a thay c Me e lua mach vao mot chiec bnh roi i ra san. Be Giesu i theo me. o ba o lua gia hai phien a ln va quay phien a ben tren. Chang bao lau, bot a tran ra ben ra. Tren mot chiec mam, ba nhao bot vi nc, roi them vao o chut men. en luc nay, ba em mieng banh dep nay cho vao lo a ot san. Ba at banh tren nhng mieng ngoi o rc. Vai gi sau, quay tr lai lo nng cung vi me, be Giesu nhan thay mot chiec banh phong to, ma ca nha se an trong suot ngay. c Giesu a kham pha banh lam vui long Ngi, va men lam cho bot day len. Thien nhien. < Ra ong, be Giesu nhn thay nhng con vat, chim muong va hoa co. Be nhn thay hoa mau n mau o va ve ep cua bong hoa a gay an tng tren be: sau nay Ngi a chang noi rang Salomon cha bao gi an mac ep e nh vay o sao? Be cung thay ngi ta ta cay nho vao buoi sang va chieu en th nhan thay nhng canh la c cat a b heo kho. Be ca ngi ngi gieo giong i gieo vai hat ke va lua mien, bao am cho mua gat ti. ay be cung nhan c nhng trai va con ti, ang khi cay nha ben canh lai ch co la. Mot ngay khac, be nhan ra t ang xa mot an vat co ngi chan dan au. Cho no, be nhn nhng con chim nho ang lam to ni nhng canh cay cai, ma ngi ta a cho be biet hat cua cay nay la het sc be nho. C nh the, Giesu kham pha nhng ve ep cua thien nhien. Nhng tri thc nhan loai. < Tre Giesu en trng cua hoi ng, va o be a c hoc nhng tri thc s khi. Be ch co mot quyen sach: quyen Kinh Thanh. Giesu hoc ay tat ca nhng g co the em ra giang day. Tien van la lch s: ieu Maria a noi vi Ngi ve dan u tuyen a c khai trien. ac biet ngi ta nhan manh en ang sap en. Ton giao, luat le, khoa hoc chac chan cung c hoc hoi o. Chnh o ma Giesu a hoc oc, hoc cach nhan biet nhng phu am cua t thanh Giave, von khong bao gi c phat am len. Cung chnh quyen Kinh Thanh a cho Giesu biet c nhng van nan tram trong ma ngi Do thai thi o phai oi mat: lam cach nao e gi mnh thanh sach khi ngi ta phai song chung vi nhng ngi dan ngoai? Lam cach nao song trung thanh khi ma nhng lenh truyen ton giao lai qua t m va qua phc tap en vay?

124
TOM TAT Giesu thu thieu nien va thanh nien a song nh moi c dan Nadaret khac. Nha ca, thc pham, y phuc eu la nhng th cua mot ngi Do thai thi ai Ngi. Nh Giuse, Ngi cung se la mot th moc. Ln len, Ngi kham pha nhng niem vui gia nh, ve ep thien nhien, va hoc oc trong Kinh Thanh. CAU HOI 1. oc trong Tin Mng trnh thuat cha lanh mot ngi bai liet (Lc 5). Nhng ngi khieng cang a lam the nao? 2. Gioan Tay Gia an g? au la nhng thc an ma c Giesu a lam cho hoa nhieu? Ba an vt qua s dung thc uong nao? 3. Theo Tin Mng, th chiec ao dai cua c Giesu c che tao the nao (Ga 19,23)? 4. Tom tat nhng g noi ve c Trinh N trong 4 Tin Mng.

CHNG XXVII i Song Ton Giao cua c Giesu

c Giesu co mot gia nh nhan loai, nhng tren het, Ngi yeu men Cha Tren Tri cua Ngi va luon tiep xuc vi Cha moi luc. Viec cau nguyen cua c Giesu c Giesu cau nguyen vao buoi sang va buoi chieu, than ng thang, hng ve Gierusalem, a hai tay len tri. Buoi sang, xep chieu xong, c Giesu lap lai theo Giuse li kinh ln cua ngi Do thai, kinh Shema Israel. Vao ngay Sabat, khi en hoi ng, hoac vao dp le Vt Qua, Ngi len Gierusalem, lai co mot loi cau nguyen khac: oc cac Thanh Vnh. Ngi ta ket thuc ba an Vt Qua bang cac Thanh Vnh, sau khi a an chien va a uong ru.

125
Ben canh nhng loi cau nguyen hoanh trang nay, con co nhng loi khac ma c Giesu nghe thay va c hnh thanh bang nhng cong thc phc tap hoac co khi con nc ci. Sau ay la mot v du (va ay ch la mn li cau nguyen ma ngi ta se oc len): en muon i o xuong tren chung ta li that va chac chan va manh me va co nh va chnh xac va quy bau va c men chuong va xng ang va duyen dang va hoanh trang va chnh ang va de thng va ep va tot! Chac chan c Giesu khong dung en li cau nguyen nh vay. Tien van i song cau nguyen rieng cua Ngi gom co viec dang hien, ta n, ton th, nh c gi len qua viec Ngi than mat lien tuc vi Cha cua mnh. Ngay Sabat T chieu th Sau en chieu th Bay, moi viec lao ong eu b cam ch, ngay ca en viec nau an cung the. Trc o na gi, mot tieng ken loan bao viec ngh ngay Sabat sap bat au. Ngi th ri bo canh ong hoac xng th cua mnh; ngi buon ban tr ve nha mnh. Phu n chuan b o an cho ngay mai, e luc an ch can ham len. Sau cung, ba thap len ngon en Sabat. Sang ngay th Bay, ngi Do thai dang cho Thien Chua mot phan hoat ong cua mnh, i en hoi ng e tham d mot buoi phung vu ton giao. Hng ve Gierusalem, hoi ng gom ba khu vc. Mot khu vc danh rieng cho cac ngi an ong: c Giesu ngoi o vi Thanh Giuse; mot khu vc khac danh cho phu n: o c Maria cung ngoi chung vi nhng phu n khac cua Nadaret. phan thng gian trung tam, co mot buc vi gia oc sach. Sau buc o, la tam man che. Gia tam man va bc tng, co tu hoac rng ng nhng cuon Sach Thanh. Khong co ban th hay tng anh. Tren buc, trc gia oc sach, co mot vai chiec ghe danh cho nhng gii chc cua lang, hng ve pha c toa. Sau hieu lenh cua trng hoi ng, buoi phung vu c bat au. Ngi oc sach xng len cong thc: Hay ca tung Chua, v Ngi nhan lanh!. Va c toa ap li: V lng t bi cua Ngi ton tai muon i. Tiep theo, ngi ta ke ra nhng viec tot lanh Thien Chua thc hien cho dan u tuyen cua Ngai. Moi lan, nhng ngi an ong va thanh nien ap chung vi

126
nhau, nang cao giong mot chut moi iep khuc: V long t bi cua Ngi ton tai muon i. Roi tat ca ng len va cung oc li kinh nguyen: Nghe ay, hi t-ra-en. Roi hazzan (ngi phu trach viec thanh) rut trong rng ra cuon sach luat le ma ngi ta phai oc ngay hom o va trao cho ngi oc sach. Ngi nay, sau khi a gi cuon sach bang da va tm thay oan phai oc, lien phat bieu cong thc ca tung: Hay ca tung Chua, Thien Chua nhan lanh. C toa ap: Chuc tung Thien Chua, chuc tung Thien Chua en muon i!. Tiep en la viec oc oan Sach Thanh: moi cau oc len bang tieng Hpri eu c dch ngay sang tieng Aram, ngon ng cua x s, do mot ngi thong ngon. Neu co mot ngi Do thai thi danh ghe qua, ngi o c mi len tieng chu giai oan van va oc. Sau o la viec chuc lanh ket thuc va cong oan giai tan. Nhng cuoc hanh hng Moi ngi t-ra-en gan Thanh Thanh, ke t 12 tuoi, buoc phai hanh hng len Gierusalem trong nhng dp le chnh cua nam: Vt Qua, Ngu Tuan, Le Leu Tam, Le Cung Hien. Len ng. < Thng th co mot nghi le chnh thc anh dau viec xuat hanh cua nhng ngi hanh hng. Trc tien th ri rac, nhng lien sau o nhng ngi hanh hng gap nhau, ngi than thuoc va ban be, en t nhng xom lang lan can. Ngi ta ket thanh tng nhom, tao nen mot oan l hanh. Tren ng i, nhng ngi hanh hng ca hat. ac biet la cac thanh vnh. Niem vui cua viec len ng, nhng cung la mong moi i en muc ch, c nhan thay qua Thanh Vnh sau: Lay Chua Te can khon, cung ien Ngai biet bao kha ai. Manh hon nay khat khao mon moi mong ti c khuon vien en vang. Ca tam than con cung la tac da nhng hng len Chua Tri hang song ma hn h reo mng. (Tv 84) Chieu en, ngi ta cam trai ngoai tri, cuon mnh trong ao choang, hoac tan dung leu trai c ngi khac dng len. Nhng con vat c gom lai, co mot ngi canh gac trong chng an ninh cho toan the khach hanh hng. Sang hom sau, ngi ta len ng trc rang ong. Neu cam trai trong thung lung Gioan hoac mot ni nao chat choi, luc thc day ngi ta hat mot bai thanh ca khac:

127
T vc tham, con keu len Ngai, lay Chua, muon lay Chua, xin Ngai nghe tieng con. Dam xin Ngai lang tai e y nghe li con tha thiet nguyen cau. Hn lnh canh mong i hng ong, trong cay Chua i t-ra-en hi, bi Chua luon t ai mot niem, n cu chuoc ni Ngi chan cha (Tv 130) Khi Gierusalem bat cht hien len vi tng thanh, tat ca eu nhon nhp han len. Ngi ta khong muon nhn thay ngon thap ma ngi Roma a xay e tran gi en Th. Khong, ngi ta ch ngh en viec Thien Chua bao ve dan Ngai: Ai tin tng vao Chua, khac nao nui Xi-on chang bao gi lay chuyen, muon thu van trng ton. Nh nui oi bao boc thanh Gierusalem, Chua bao boc dan Ngi bay gi va mai mai (Tv 125) Qua trien doc cuoi, nha Thien Chua hien ra trc mat: ngi ta nghe thay tieng ken cua cac thay Levi hoac nhn thay khoi hng cac buoi hy te. Xa xa pha di, la Ni Cc Thanh, chon ng cua c Chua, ma danh Ngai khong the c oc len. Khi o ron rang nhng tieng ca: Vui dng nao khi thien ha bao toi: Ta cung tray len en thanh Chua! Va gi ay, Gierusalem hi, Ca noi thanh ta a dng chan. (Tv 122) Thanh Thanh Gierusalem c bao quanh bi nhng bc tng, Gierusalem gom nhng dinh th chnh lien quan en hoat ong cua c Giesu. pha ong Bac la en Th, co nhng san bao quanh, va c che ng bi Thap Antonia ma t o quan lnh Roma kiem soat nhng cuoc hanh hng. i xuong pha Nam la ti gieng Siloe, ni ngi mu c sang mat (Ga 9). Neu re ve pha Tay, ngi ta se gap lau ai cua Anna va Caipha ni c Giesu b dan ti trong cuoc kho nan, va cung rat gan Phong Tiec Ly, ni ma Chua lap Phep Thanh The. i doc tng thanh ve pha Bac, ngi ta en gan cung ien vua Heroe, ma Philato a gi c Giesu en o trc khi ket an Ngi (Lc 23).

128
Pha Tay Bac ngoai thanh, nh Golgotha nam tren ngon oi nho. pha Bac en th, la gieng Bezatha hay la Betsaia a chng kien chuyen ngi bai liet c cha lanh (Ga 5). pha ong thung lung Ktron la vn Gietsimani, va khong xa o la ng ve Bethani. en Th e vao cac san ben ngoai, ngi ta vt qua mot hanh lang co hai hang cot hai ben. Cac Thay Day en giang day o. Ho ngoi tren nhng buc giang ang khi am c toa ngoi ngay xuong at. Hoc tro khong ghi bai, va khi oc bai, ngi o phai oc lai khong sot mot t. San au tien ngi ta i vao, la khu Dan Ngoai. Dan ngoai khong c i xa hn, neu khong se b t hnh, nh a c ghi tac tren a nhieu cho. Tai o rat on ao nhon nhp, nhat la vao dp cac ngay ai le. Nhng ngi lai buon rao ban nhng con vat e lam hy le; bo va chien, ng nam lom ngom, am len v khat va met. Tat ca ieu o tao nen mot th am thanh choi tai. Cho khac, nhng ngi oi tien at ban lam viec cua mnh, v e tra thue en th, can phai co tien Do thai: nhng ong tien Roma ep e co hnh au hoang e khong c em vao trong khuon vien en th. Ngoi nhng chiec ban nho, nhng ngi oi tien e nhng ong tien Do thai trong nhng chen thap, nhng lai can than cat nhng ong tien vang vao ruot tng cua mnh. Vt qua Khu Dan Ngoai, ngi ta i en san danh cho phu n. Tiep en, vt them mot ng vong cung, ngi ta en khu danh cho an ong, khu nay ch phan cach khu cac t te bi mot hang rao nho. Khu nay gom ban th dang le toan thieu, o ngi ta dang nhng hy le ang o mau, va be ong ma o cac t te dang le en ra tay. Lam nh vay e ngi t-ra-en co the thong d viec dang hy le. Xa hn na, la vung thanh thieng ung ngha: Cung Thanh va ni Cc Thanh. o la hai nguyen ng c bao kn, am ong khong the nhn vao ben trong. Trong cung thanh, t te thi hanh chc vu i vao o mot ngay hai lan e dang hng. Ch mot lan duy nhat trong nam, vao ngay le Xa Toi, thay thng te mi en ray len ni Cc Thanh mau nhng vat hy te dang cho Thien Chua e chuoc toi cho dan. Cac hy le

129
a) Le toan thieu. < Sau khi ra tay be ong, t te at tay tren con vat c dang, tiep en giet no, tuy nhien co mot thay Levi hng lay mau con vat trong mot cai chau. Roi v t te tien len ban th, nhan lay mau va ray mau tren phien a. Sau o, con chien b giet va cat nho ra c at len tren la c chay mai tren ban th, va dan dan con vat hoan toan b ot het. b) Hy le hiep thong. < iem khac biet vi dang hy le tren nam cho con vat khong b ot het. Ch nhng phan quan trong nhat mi danh rieng cho Thien Chua. Phan con lai c nhng ngi dang le vat em ve an. Ngi ta coi o la dau ch Thien Chua a chap nhan le dang con vat, con vat nay mot cach nao o a c than hoa: khi an tht con vat, ngi ta c ket hiep vi Thien Chua. c) Le dang hng. < T te vao trong Cung Thanh o co chan en bay nhanh, va ben phai la ban banh tien ma moi ngay Sabat ngi ta at len o mi hai chiec banh mi. gia, la ban th dang hng, va cuoi la tam man phan cach Cung Thanh vi ni Cc Thanh. T te, sau khi at len ban th dang le toan thieu mot t than chay, th at than nay tren ban th dang hng va o hng vao o. en ay hy le c hoan tat. Chnh trong luc dang hng ma t te Giacaria c nghe loan bao ve viec sinh ra ngi con la Gioan Tay Gia. Khi c Giesu hanh hng len Gierusalem, Ngi thng tham gia viec dang tren ban th toan thieu nhng hy le von la c s cho i song ton giao cua ngi Do thai.

TOM TAT c Giesu cau nguyen hang ngay tai gia nh, va moi ngay Sabat eu tham d phung vu tai Hoi ng. Ngi a tham d nhng cuoc hanh hng ln ma, nhieu lan trong mot nam, a qui tu nhng ngi Do thai ve Gierusalem. Trong en Th, Ngi a dang nhng hy le cua Cu c, ma mot ngay kia, viec Ngi dang chnh mnh se vnh vien thay the ieu o. CAU HOI

130
1. Ban thay co khac biet nao gia li cau nguyen cua ngi Do thai (coi chng 22) vi Kinh Lay Cha? 2. c Giesu a trch dan ngon s nao nhan ngay Sabat trong hoi ng Nadaret (Lc 4,18-30)? Tai sao am c toa lai khong hai long? 3. Hay cho thay mot s kien trong cuoc i c Giesu hay mot dien t cua Ngi ve ba ai le hang nam. 4. Hay mieu ta en th Gierusalem. 5. Theo Tin Mng, au la s kien quan trong dien ra khu Dan Ngoai? 6. Giacaria au va lam g khi thien than loan bao cho ong biet viec Gioan Tay Gia sinh ra? 7. Thay thng te lam g khi ong vao trong ni Cc Thanh?

Ban co biet tnh yeu Thien Chua danh cho con ngi?
Sau khi chuan b cho c Giesu i vao dan toc Do thai, Thien Chua khien Ngi en gia chung ta tai Belem, nh trung gian Trinh N Maria, Than Mau Ngi. c Giesu tai Nadaret 30 nam, v Thien Chua muon cho con cua Ngai chia se i song nhan loai trc thi hoat ong cong khai va chu nan.

CONG VIEC RIENG Hng ve Phung Vu Mua Vong. A. - Viec ng en cua c Giesu gia thiet viec ch i: ai i c Giesu? 1. Li ha ban ang Mesia tien van c danh cho ai? Viec ch i cua dan Do thai keo dai bao lau? 2. Ngi phu n nao a ch i viec ng en cua c Giesu t ngay Truyen Tin en ngay Noel? 3. Mot thi gian ngan trc khi c Giesu bat au hoat ong cong khai, nhan vat nao a chuan b cac tam hon tiep on viec Ngi en?

131
B. < Viec ch i nay gia thiet mot khat vong: mong c Giesu en. 4. Tai sao ngi Do thai lai non nong mong ch ang Mesia en? 5. Trinh n Maria cung mong viec con mnh en theo cung nhng ly do? Hay tng tng li Maria ngo vi c Giesu trong Mua Vong. 6. au la chu e chnh trong li rao giang cua Thanh Gioan Tay Gia ben b song Gioan? (chang han coi Mc 1,7). C. < Nhng viec ng en nay phai c chuan b. 7. Theo ban, au la nhng tnh cam noi bat trong tam hon Trinh N Maria trong luc ch i c Giesu? Phai chang khong the nam bat ieu o khi chu y oc kinh Magnificat? 8. Sau cung, hay kham pha c khiem nhng cua Thanh Gioan Tay Gia (Ga 1,19-27 va 3,22-30) va s t bo cua ong (Ga 1,35-39 va Lc 7,18-22). Nhng cung lu y e thay c Giesu noi g ve Gioan Tay Gia (Mt 11,7-14). Ngoai ra, hay ghi nhan s khac biet trong thai o cua Ngi oi vi nhng tam hon thien ch chap nhan chuan b cho viec ng en cua ang Mesia, va oi vi nhng ngi Phariseu khong can sam hoi. D. < Viec chuan b Noel cua chung ta.- Hang nam, vao ngay le Noel, Giao Hoi nhac cho chung ta rang c Giesu a en. Va trong suot bon tuan Mua Vong, Giao Hoi mi goi chung ta chuan b nh khi xa dan Thien Chua, c Trinh N va Gioan Tay Gia a lam. 9. La dan u tuyen, lieu chung ta khong phai co mot no lc nham vao iem yeu nhat cua chung ta hn (tnh ch ky, li bieng trong luc thc day hoac lam viec, tham an?) 10. Hoac, nh c Trinh N, lai khong co mot ni chon yen tnh nhat vao mot so ngay sao? 11. Hoac nh Thanh Gioan Tay Gia, phai song khiem nhng hn? Nh vay c Giesu se hai long en vi chung ta trong dp le Noel, khi ta tiep rc Ngi luc hiep le. BAI OC 1. < Sau ay la mot trong nhng Thanh Vnh ma c Kito hat moi nam sau Ba An Vt Qua. Nh vay, Ngi cung a ta n sau khi thiet lap phep Thanh The. Long toi yeu men Chua,

132
v Chua a nghe tieng toi khan nai, Ngi lai lang tai ngay toi keu cu. Day t than a bua vay toi chang cht, li am ty chup xuong tren mnh. Gap gian truan sau kho, toi a keu cau danh Chua: oi lay Chua, xin cu g mang con! Toi a tin ca khi mnh a noi: Oi nhuc nha e che! a thot ra trong cn hot hoang: Moi ngi eu gia doi! Biet lay chi en ap Chua bay gi V moi n lanh Ngi a ban cho? Toi xin nang chen mng n cu o Va keu cau thanh danh c Chua. Li khan nguyen vi Chua, toi xin gi tron, trc toan the dan Ngi. (Tv 116) 2. Ban th dang hng. < Sau ay la nhng menh lenh lien quan ti ieu nay: Ngi se lam mot ban th e ot hng; ngi se lam bang go keo. Hng an o se dai na thc, rong na thc-ngha la hnh vuong-va cao mot thc Ngi se at hng an o trc bc trng che Hom Bia Chng c A-ha-ron se ot hng thm; sang nao, ong ay cung ot hng thm khi chuan b dau en, va luc A-ha-ron thap en len vao chap toi, ong ay cung se ot hng thm; o la hng vnh vien dang trc nhan c Chua qua moi the he cua cac ngi (Xh 30).

133

Bat au i song cong khai CHNG XXVIII Nhng tiep xuc au tien c Giesu gap g (xc Mt 3-4; Ga 1 va 3): < V tien ho cua mnh, Gioan Tay Gia; < Cac mon e au tien; < Nha cam quyen ton giao tai Gierusalem. Gioan Tay Gia i song cong khai cua c Giesu bat au vao thang Gieng nam 28. t thang trc o, Gioan, con trai cua Giacaria va Elisabet, en b song Gioan, khong xa Bien Chet. Ong loan bao rang ang Mesia se en. Ong keu goi cac tam hon hay sam hoi, va e chng to viec sam hoi, ong ban Phep Ra, ieu o khong em lai s song than thieng, nhng giup ngi ta on nhan s song than thieng o. Co ang quyen the hn toi ang en sau toi, toi khong ang cui xuong ci quai dep cho Ngi. Toi a lam phep ra cho anh em nh nc; con Ngi, Ngi se lam phep ra cho anh em trong Thanh Than (Lc 1,7-8). ong thi, ong qui tu quanh mnh nhng ngi tre co long quang ai, ma ong chuan b e ho tr thanh cac mon e cua c Giesu. c Giesu chu Phep Ra Ngay kia, lan trong am ong ang vay quanh Gioan, c Giesu xuat hien. Ngi muon c Gioan lam Phep Ra trc khi bat au i song cong khai. Nhng chnh vao luc Ngi len khoi nc, co hnh chim bo cau au xuong tren Ngi va mot tieng noi phat ra: ay la Con Ta yeu dau. o chnh la dau hieu cho s vu cua Ngi. S vu nay sap bat au. c Giesu ni hoang mac

134
Sau khi chu Phep Ra tai song Gioan, c Giesu lui ve hoang mac Giua co tch. Tai o, Ngi chiem nghiem ve n goi cua mnh, trong thinh lang, chay tnh va nguyen cau. o Ngi b ma quy cam do. Nhng cn cam do ben trong ma c Giesu tom tat cho cac tong o cua Ngi gom 3 ieu sau: - c Giesu oi, ma quy gi y Ngi bien a thanh banh; - Mot lan khac, ma quy dung tng tng a Ngi len nh en th va du Ngi gieo mnh xuong trc am ong khach hanh hng; - Sau cung, ma quy en ngh vi Ngi moi th cua cai tran gian, neu nh c Giesu suy phuc no. oi vi c Giesu, nhng bo trc nhng cn cam do nay cung chnh la bo i ve ep cua n goi, s dung s vu cua mnh e mu cau t li. c Giesu t choi: Ngi vang phuc cho en noi bang long chu chet. Cac mon e au tien cua c Giesu Sau tuan le sau o, khi c Giesu tr ve, Gioan a ch cho cac mon e ong thay Ngi: ay la Con Chien Thien Chua. Anre va Gioan i theo ngi la mat. Nhng ngay sau, Phero, Philipphe va Nathanaen cung lam nh vay. ay cha phai la n goi quyet nh, nhng la mot tiep xuc s khi. Tiec ci Cana Cung vi than mau c mi d tiec ci, c Giesu a en o vi cac mon e au tien, va en luc thieu ru. Ngi a can thiep theo li yeu cau cua than mau mnh va a bien nc thanh ru. ay la phep la au tien cua Ngi trc s chng kien cua cac tong o tng lai. uoi nhng ngi buon ban tai en Th c Thien Chua sai en, c Giesu phai lam cho cac thu lanh ton giao cua t-ra-en tha nhan Ngi. Ngi len Gierusalem va a hoan thanh mot c ch mang ay y ngha: Ngi uoi nhng bon con buon ang hanh nghe ngay tai khu vc en Th. Nha Ta se la nha nha cau nguyen, the ma cac ngi a bien thanh sao huyet cua bon cp (Lc 19,46). Lap tc, nhng ngi co quyen tai en th chat van Ngi:

135
Ong lay quyen nao ma lam cac ieu ay? (Lc 20, 2). c Giesu tra li bang cach loan bao cuoc Phuc Sinh cua mnh: Cac ong c pha huy en Th nay i; noi trong ba ngay toi se xay dng lai (Ga 2,19). Nhng ho a cng long khong tin Ngi. am ao vi Nicoemo Tuy nhien, co mot ngi Do thai tr thc va ao c, la Nicoemo, la ngi tm gap c Giesu vao ban em, va a xin Ngi soi sang giao thuyet cua Ngi. c Giesu bao cho ong biet mot ngay kia Ngi se thiet lap Phep Ra: Khong ai co the vao Nc Nc Thien Chua, neu khong sinh ra bi Nc va Than Kh (Ga 3,5). Nhng Ngi con noi them rang ch co c tin vao Ngi mi dan ngi ta en Thien Chua. Ngi nhan t Thien Chua menh lenh cu o tran gian: Nh ong Mose a ging cao con ran trong sa mac, Con Ngi cung se phai c ging cao nh vay, e ai tin vao Ngi th c song muon i (Ga 3,14-15). TOM TAT Gioan Tay Gia a en e chuan b ngi Do thai on nhan li giang day cua c Giesu. Thien Chua chnh thc trao s vu cho c Giesu luc Ngi chu Phep Ra tai song Gioan. Sau khi chiem nghiem ni hoang mac ve n goi nay, c Giesu tiep xuc vi cac tong o tng lai au tien va tien ve Gierusalem. Nhng Ngi ch toan gap nghi ng t pha nha cam quyen ton giao. Tuy nhien, Ngi a to cho Nicoemo biet hai yeu to quan trong cho i song Kito hu: Phep Ra va c tin vao n Cu Chuoc.

136

CHNG XXIX c Giesu thiet lap nen mong Vng quoc Ngi
c Giesu a muon chon lay nhng con ngi e ho tiep noi Ngi va se lam thu lanh xa hoi ma Ngi sap thiet lap. Ngoai ra, Ngi con an nh ieu von phai la tam thc cho nhng ke muon theo Ngi: co c tin vao Ngi, chap nhan cach nhn cua Ngi ch khong phai cua tran gian, vt qua s hoan hao cua Luat Do thai. c Giesu khang nh mnh la chu te thien nhien Ngay kia, c Giesu en b ho Gienesaret. Co mot am ong i theo Ngi. Khong xa o, co nhng ng phu ang giat li: o la cac ong Simon, Anre, Giacobe va Gioan. Ngi xin Simon a xuong thuyen va cheo ra xa b. Lam nh vay e Ngi co the de noi chuyen vi dan chung. Khi a noi xong, Ngi bao Simon: Hay ra khi va tha li. Simon tra li: Tha Thay, chung con a kho nhoc suot em ma khong c g. Nhng vang li Thay, con xin tha li. The la ho a bat c nhieu ca en noi li gan rach va ho phai keu goi Giacobe va Gioan en giup. Ca hai thuyen eu cha ay ca gan chm. Thay vay, Simon sap mnh trc mat c Giesu: Lay Chua, xin tranh xa con, v con la mot toi nhan. c Giesu tra li anh thep: ng s: t nay anh se thu phuc ngi ta nh anh ca. c Giesu khang nh mnh la ong chu cac tam hon c Giesu vi cac tong o trong mot can nha nho tai Caphanaum. Ngi ta tuon en nghe Ngi giang day. Mot ngi bai liet muon nhn thay c Giesu, nhng bon ngi khieng anh ta tren chiec cang khong the vao nha. Khi o, ho i len san thng, tro mot lo hong tren mai nha va tha ngi benh xuong trc mat c Giesu.

137
Trc mot long tin nh the, c Giesu noi ngay: Nay con, cac toi con a c tha. Trong am c toa, mot so ngi xam x: Noi pham thng! Ch mnh Thien Chua mi co quyen tha toi. Cac tong o chang biet ngh the nao. Nhng c Giesu noi: Trong hai ieu: mot la bao ngi bai liet: Con a c tha toi roi, hai la bao: ng day, vac lay chong cua con ma i, ieu nao de hn? Vay, e cac ong biet: di at nay, Con Ngi co quyen tha toi, -c Giesu bao ngi bai liet, -Ta truyen cho con: Hay ng day, vac lay chong cua con ma i ve nha! (Mc 2,9-11). Va ngi benh c cha lanh tc khac. Quyet liet keu goi cac tong o Khang nh mnh nh vay, c Giesu cung cho thay thi khac thuan tien e gan ket vi mnh nhng ke Ngi se bien ho nen nhng cong s vien gan gui cua mnh. Sau khi cau nguyen suot em, Ngi keu goi en vi mnh nhng ke Ngi muon. Ngi chon mi hai ngi tre, ma Ngi goi la tong o. Hau het eu la ngi Galile. Trong so o co bon ng phu: SimonPhero, Anre, Giacobe va Gioan; mot ngi lam thue vu: Levi-Mattheu; va nhng ngi khac ma chung ta biet rat t ve ho: Philipphe, Batolomeo, Toma, mot Giacobe khac, Taeo, mot Simon khac, Giua (Lc 5; Mc 3). Cac Moi Phuc Cac thu lanh a c chon. Sau ay la nhng g ho phai day va thc hien trong i. o la Cac Moi Phuc: danh t nay en t nhng cau cham ngon eu bat au bang ch Phuc Thay (tieng Latinh Beati). Phuc thay ai co tam hon ngheo kho, v Nc Tri la cua ho. Phuc thay ai hien lanh, v ho se c at Ha lam gia nghiep. Phuc thay ai sau kho, v ho se c Thien Chua ui an. Phuc thay ai khat khao nen ngi cong chnh,

138
v ho se c Thien Chua cho thoa long. Phuc thay ai xot thng ngi, v ho se c Thien Chua xot thng. Phuc thay ai co tam hon trong sach, v ho se c nhn thay Thien Chua. Phuc thay ai xay dng hoa bnh, v ho se c goi la con Thien Chua. Phuc thay ai b bach hai v song cong chnh, v Nc Tri la cua ho (Mt 5,3-10). Bai giang tren nui Nhng c Giesu ang oi dien vi nhng thnh gia a c huan luyen bi Luat Cu. Ngi se cho ho thay Ngi khong en e pha huy luat o, nhng khien no nen hoan hao. Luat c Kito tien van la luat bac ai. Ngi khong ch oi phai thc hien mot so c ch be ngoai, nhng cung con la viec trao tang t tham sau tam hon, t a gii ma khong ai co the xam nhap neu khong c s ong y cua ta. Con hn la hanh ong, Ngi muon y hng. Anh em ng tng Thay en e bai bo Luat Mose hoac li cac ngon s. Thay en khong phai la e bai bo, nhng la e kien toan Anh em a nghe Luat day rang: Hay yeu ong loai va hay ghet ke thu. Con Thay, Thay bao anh em: hay yeu ke thu va cau nguyen cho nhng ke ngc ai anh em. Nh vay, anh em mi c tr nen con cai cua Cha anh em, ang ng tren tri, v Ngi cho mat tri cua Ngi moc len soi sang ke xau cung nh ngi tot, va cho ma xuong tren ngi cong chnh cung nh ke bat chnh. V neu anh em yeu thng ke yeu thng mnh, th anh em nao co cong chi? Ngay ca nhng ngi thu thue cung chang lam nh the sao? Neu anh em ch chao hoi anh em mnh thoi, th anh em co lam g la thng au? Ngay ca ngi ngoai cung chang lam nh the sao? Vay anh em hay nen hoan thien, nh Cha anh em tren tri la ang hoan thien (Mt 5,17 va 43-48). Cho en luc o, s tron lanh he tai viec thc hien t m nhng yeu sach nho nhat nhat cua Luat Mose. Khi ngi ta at en tnh trang o, rat de b cam do t coi mnh la hoan hao; chang han nhieu ngi Phariseu a sa vao s kieu ngao.

139
Vi menh lenh cua c Kito, th khong the nh the: chung ta chang bao gi at ti s tron lanh cua Thien Chua Cha chung ta, v no vt ra ngoai tam vi cua ta. Moi ngay ta lai phai bat au no lc; moi ngay, can phai nhan ra rang ta cha ti ch. Nh vay, ngi mon e ch thc cua c Kito phai song khiem nhng. ieu ma c Kito ky vong ni ta, khong phai la chuyen ta nen tron lanh, nhng la chuyen ta phai no lc tien ti tron lanh; rang ta ang i ng, nhng van nhan biet oan ng con phai i. TOM TAT c Giesu goi en vi mnh mi hai tong o, sau khi to cho ho biet Ngi co quyen ra lenh cho thien nhien va co quyen tha toi. Roi, trong cac Moi Phuc, Ngi a cho thay cac con cai Thien Chua phai co tam thc nao. Sau cung, Ngi cho thay Ngi muon a luat Mose va Cu c en mc thap toan.

Ban co biet c Giesu e ngh chung ta nen thanh?

Giong nh Ngi, chung ta cung b cam do t bo n goi Kito giao cua mnh; Ngi oi hoi chung ta phai chien au va chien thang. Ngi yeu cau chung ta cung phai c x nh Ngi ve kho ngheo, du hien, thanh sach, va au kho.

140
Ngi muon chung ta dang cho Ngi khong ch nhng c ch be ngoai, nhng la nhng t tng, khat vong, nhng g an kn ni ta. Ngi an nh cho ta mot ly tng la s tron lanh cua Cha Ngi.

CAU HOI 1. Hay tm trong Tin Mng nhng phep la khac cho thay c Giesu t khang nh mnh la chu te thien nhien. 2. c Giesu ha va ban cho cac tong o cua Ngi quyen tha toi khi nao? 3. Ta biet g ve ba me cua Giacobe va Gioan? 4. Hay giai thch dien ng: Phuc thay ai co tam hon ngheo kho. 5. Lam sao co the hanh phuc neu ngi ta b bach hai? BAI OC 1. Li chng cua ong Gioan ve Chua Giesu. < Va ay la li chng cua ong Gioan, khi ngi Do thai t Gierusalem c mot so t te va may thay Levi en hoi ong: Ong la ai? Ong tuyen bo thang than, ong tuyen bo rang: Toi khong phai la ang Kito. Ho lai hoi ong: Vay th the nao? Ong co phai la ong Elia khong? Ong noi: Khong phai.- Ong co phai la v ngon s chang? Ong ap: Khong. Ho lien noi vi ong: The ong la ai, e chung toi con tra li cho nhng ngi a c chung toi en? Ong noi g ve chnh ong? Ong noi:Toi la tieng ngi ho trong hoang a: Hay sa ng cho thang e c Chua i, nh ngon s Isaia a noi. Trong nhom c c i, co may ngi thuoc phai Phariseu. Ho hoi ong: Vay tai sao ong lam phep ra, neu ong khong phai la ang Kito, cung khong phai la ong Elia hay v ngon s? Ong Gioan tra li: Toi ay lam phep ra trong nc. Nhng co mot v ang gia cac ong ma cac ong khong biet. Ngi se en sau toi va toi khong ang ci quai dep cho Ngi (Ga 1,19-27). 2. Mot ngay cua c Giesu Ca-phac-na-um. < c Giesu va cac mon e i vao thanh Ca-phac-na-um. Ngay ngay sa-bat, Ngi vao hoi ng giang day. Thien ha sng sot ve li giang day cua Ngi, v Ngi giang day nh mot ang co tham quyen, ch khong nh cac kinh s.

141
Lap tc, trong hoi ng cua ho, co mot ngi b than o ue nhap, la len rang: Ong Giesu Nadaret, chuyen chung toi can g en ong ma ong en tieu diet chng toi? Toi biet ong la ai roi: ong la ang Thanh cua Thien Chua! Nhng c Giesu quat mang no: Cam i, hay xuat khoi ngi nay! Than o ue lay manh ngi ay, thet len mot tieng, va xuat khoi anh ta. Moi ngi eu kinh ngac en noi ho ban tan vi nhau: The ngha la g? Giao ly th mi me, ngi day lai co uy quyen. Ong ay ra lenh cho ca cac than o ue va hcung phai tuan lenh! Lap tc danh tieng Ngi on ra moi ni, khap ca vung lan can mien Galile. Va ra khoi hoi ng C-phac-na-um, c Giesu i en nha hai ong Simon va Anre. Co ong Giacobe va ong Gioan cung i theo. Luc o, ba me v ong Simon ang len cn sot, nam tren ging. Lap tc ho noi cho Ngi biet tnh trang cua ba. Ngi lai gan, cam lay tay ba ma day; cn sot dt ngay va ba phuc vu cac ngai. Chieu en, khi mat tri a lan, ngi ta em moi ke om au va nhng ai b quy am en cho Ngi. Ca thanh xum lai trc ca. c Giesu cha nhieu ke om au u th benh tat, va tr nhieu quy, nhng khong cho quy noi, v chung biet Ngi la ai. Sang sm, luc tri con toi mt, Ngi a day, i ra mot ni hoang vang va cau nguyen o. (Mc 1, 21-35)

Hoat ong cao o va chong oi ngay cang tang CHNG XXX Cac du ngon
Co khi c Giesu noi vi nhng ngi Galile, nhng con ngi dan que chan chat; co luc Ngi lai Gierusalem va tranh luan vi nhng ngi Do thai tr thc quen vi nhng tinh te cua loi giang day Rabbi. Vi nhng ngi Galile, c Giesu s dung nhng so sanh quen thuoc, ma oi khi Ngi goi ghem trong nhng cau chuyen ngan. o chnh la cac du ngon.

142
Vi nhng Tien S Luat, Ngi s dung nhng loi noi thong thai hn, nhng lap luan kho hn. Nhng du ngon ve Vng quoc Thien Chua Trong so cac du ngon, co nhieu du ngon noi ve Vng quoc Thien Chua. oi vi nhieu ngi Do thai thi ai nay, ang Mesia se la mot mieu due cua avt, c Thien Chua sai en e lam cho Palettin, hien ang b ngi Roma khong che, lai tr thanh mot Vng quoc oc lap, va en phan mnh lai khuat phuc dan ngoai va a ho ve vi Thien Chua that. V vay, sau khi Chua Phuc Sinh, cac tong o mi hoi c Giesu: Phai chang bay gi la luc Thay sap khoi phuc vng quoc t-ra-en?. e tra li cho sai lam nay, c Giesu noi ro vng quoc Thien Chua la g. Nhng Ngi am ch ieu o kn ao: Ngi khong the lam thng ton nhng con mat bang mot luong sang qua manh me, ma trai lai phai cho phep nhng tam hon ngay chnh s dung c th anh sang ma Ngi em lai cho ho va xng ang vi anh sang nay hn het. Nhng kha canh cua Vng quoc. < Vng quoc khi i t ni tam hon ngi tn hu. Mot i song huyen dieu, ket qua viec sinh lai lan na, tham nhap tam hon, khien tam hon tiep xuc vi Thien Chua va c hng s than mat vi Thien Chua: Ai yeu men Thay, th se gi li Thay. Cha cua Thay se yeu men ngi ay. Cha cua Thay va Thay se en va lai vi ngi ay (Ga 14,23). Cho khac lai la mot vien ngoc hay mot kho bau can phai canh gi can than va ngi ta phai hy sinh tat ca e co c no. Nc Tri giong nh chuyen kho bau chon giau trong ruong. Co ngi kia gap c th lien chon giau lai, roi vui mng i ban tat ca nhng g mnh co ma mua tha ruong ay (Mt 13,44). < Vng quoc Thien Chua lo ra ben ngoai: ngay t i nay, o la viec qui tu tat ca nhng ai c keu goi e chiem hu kho bau nay. ieu o tao nen ni ho nhieu hang ngi: nhng ngi song trung thanh va nhng ngi t choi gan bo vi c Kito. Thien Chua ban c hoi cho moi ngi: s song c hien tang cho con ngi biet la chon. Ngi tot va ke xau cung sanh bc ben nhau suot i; nhng roi cung en luc ma cai chet se lam cuoc thanh loc.

143
Nc Tri v nh chuyen ngi kia gieo giong tot trong ruong mnh. Khi moi ngi ang ngu, th ke thu cua ong en gieo them co lung vao gia lua, roi i mat. Khi lua moc len va tro bong, th co lung cung xuat hien. ay t mi en tha chu nha rang: Tha ong, khong phai ong a gieo giong tot trong ruong ong sao? The th co lung au ma ra vay? Ong ap: Ke thu a lam o! ay t noi: Vay ong co muon chung toi ra i gom lai khong? Ong ap: C e ca hai cung ln len cho ti mua gat. en ngay mua, toi se bao th gat: hay gom co lung lai, bo thanh bo ma ot i, con lua, th hay thu vao kho lam cho toi (Mt 13,24-30). Nc Tri lai con giong nh chuyen chiec li tha xuong bai bien, gom c u th ca. Khi li ay, ngi ta keo len bai, roi ngoi nhat ca tot cho vao gio, con ca xau th vt ra ngoai. en ngay tan the, cung se xay ra nh vay. Cac thien than se xuat hien va tach biet ke xau ra khoi hang ngu ngi cong chnh, roi quang chung vao lo la. o, chung se phai khoc loc nghien rang (Mt 13,47-50). Tiep nhan Vng quoc. < Khi s iep Vng quoc c loan bao, ai nay phan ng theo cach cua mnh. Mot so ngi t choi, v ho khong muon Thien Chua xen vao cuoc song cua ho. So khac vui ve on nhan nhng lai khong ben b: co no lc ay, nhng lai dng ngay khi gap nhng that bai au tien. So khac qua lo lang en i song thng nhat: viec lo toan kiem tien hoac en mot a v cao sang khien ngi ta khong co gi danh cho Thien Chua. Sau cung la nhng ngi on nhan s iep vi long quang ai: bat chap nhng that bai, bat chap nhng hy sinh phai co, ho luon trung thanh va Thien Chua hanh ong ni ho. Ka ngi gieo giong i ra gieo giong. Trong khi gieo, co hat ri xuong ve ng, chim choc en an mat. Co hat ri tren soi a, cho khong co nhieu at; no moc ngay v at khong sau; nhng khi nang len, no lien b chay, va v thieu re nen b chet kho. Co hat ri tren bui gai, gai moc len lam no chet nghet va khong sinh hoa ket qua. Co nhng hat lai ri nham at tot, no moc va ln len, sinh hoa ket qua: hat th c ba mi, hat th c sau mi, hat th c mot tram (Mc 4,1-8).

144
S tien trien cua Vng quoc. < Vng quoc nay khong ch c chap nhan hay b t choi, ma cung con la mot th g song ong, va nh vay co the khai trien va tien len, be ngoai cung nh be trong. < Be ngoai, o la mot chuong chien o nhng con chien la cac mon e c Kito. Khi au la mot oan nho be cac tong o va mot t mon e dan dan ho chng kien viec tang them con so nh viec tong o Kito giao. Va c Kito muc t than thieng c mong ngay kia ch con mot oan chien va mot chu chan. Tien trien be ngoai cua vng quoc c trnh bay cho ta qua du ngon hat cai. Chung ta v Nc Thien Chua vi cai g ay? Lay du ngon nao ma hnh dung c? Nc Thien Chua giong nh hat cai, luc gieo xuong at, no la loai hat nho nhat tren mat at. Nhng khi gieo roi, th no moc len ln hn moi th rau co, canh la xum xue, en noi chim tri co the lam to di bong (Mc 4,30-32). < Sau cung, Vng quoc ti n tren tri va thanh toan trong vnh cu. Mac ao hon le, tc la tnh than hu vi Thien Chua, tuyen nhan c nhan vao ben Thien Chua, sau cuoc phan xet ma ho c cong nhan chieu theo long bac ai oi vi anh em mnh. Ke t nay, ho chiem hu vng quoc von c chuan b ngay t khi tao dng the gii (Mt 22,1; 25,34).

TOM TAT c Kito giup ta hieu rang Vng quoc cua cha Ngi va ben trong va ben ngoai. o la s song cua Thien Chua trong tam hon ngi tn hu, nhng cung la xa hoi ton giao, menh danh la Giao Hoi. Vng quoc nay co the c m mang. Cung nh Giao Hoi c keu goi e ap u moi con ngi, th tam hon ngi Kito hu cung c tien nh e song mot i song luon than mat vi Chua Cha.

145

146

CHNG XXXI Nhng phep la cua Chua Giesu

Nhng phep la cua Chua Giesu rai rac o ay trong Tin Mng. Ngi a thc hien nhng phep la v chung kien tao nen dau ch cho s vu cua Ngi va co the khi gi hoac cung co them niem tin vao Ngi; nhng cung con bi ly do la Ngi nhan lanh va thng cam noi khon cung cua con ngi. Di ay la mot so phep la Ngi a thc hien sau khi cong bo Cac Moi Phuc. Cha lanh ngi toi t cua vien s quan c Giesu vao Caphanaum va co mot nhom ngi Do thai en gap Ngi: ho c mot s quan ngi Roma, vien bach quan phai en gap Ngi. Vien s quan nay xin Ngi cha lanh ten ay t lam trong benh. Cac ngi ban cua vien s quan noi ho: Xin Thay lam viec o, v ong ay yeu men dan ta; chnh ong a xay hoi ng cho chung ta. Vay c Giesu tien ve nha ngi benh. ang con ang xa th mot nhom ngi khac tien lai gan. Tha Ngai, khong dam phien Ngai qua nh vay, v toi khong ang rc Ngai vao nha toi. o la ly do toi a khong ngh mnh xng ang en gap Ngai, nhng xin Ngai c noi mot li, th ay t cua toi c khoi benh (Lc 7, 6-7). Chng kien mot c tin nh vay, c Giesu lap tc chap thuan li yeu cau: khi nhng ngi c sai en quay ve nha, ho thay ngi ay t a lanh benh. Phuc Sinh con trai mot ba goa Ngay kia, c Giesu i qua lang Naim. Khi vao lang Ngi gap mot am ma: ngi ta ang i chon con trai mot ba goa. Nhn thay ba me ang khoc loc, c Giesu ong long thng va noi vi ba: Ba ng khoc na!. Tien lai gan, Ngi cham vao quan tai va noi: Hi thanh nien, ta truyen cho anh choi day!. Va ngi chet lap tc ngoi day va bat au noi. Roi c Giesu trao ngi thanh nien cho me anh va ra i. Mot phu n toi loi hoan cai

147
oi khi lai co viec cha lanh tam hon. Mot trong so o c ghi lai cho chung ta. c Giesu c mi en d tiec tai nha mot ngi Phariseu co ten la Simon. Tuy nhien, cam thay mnh la bac trng thng trc v Rabbi con tre nay von chang qua trng lp, ong lam l nhng thoi quen cua viec tiep l ni ngi Do thai: khong co nc e ra chan cho mat, khong co dau tren au, mot cuoc tiep on lch s ay nhng thieu than tnh. Khi ba an bat au th co mot phu n xuat hien, co nay lap tc tien en cho c Giesu ngoi. Viec nay gay sng sot cho moi ngi, v trong thanh ai cung biet co la mot phu n trac net. Co quy di chan Thay, nho nhng giot nc mat len o, lay toc mnh ma lau, hon chan c Giesu. Roi co m ra mot bnh dau thm. Hieu c cn soc cua chu nha, c Giesu noi vi ong: Nay ong Si-mon, toi co ieu muon noi vi ong! Ong ay tha: Da, xin Thay c noi. c Giesu noi: Mot chu n kia co hai con n: mot ngi n nam tram quan tien, mot ngi nam chuc. V ho khong co g e tra, nen chu n a thng tnh tha cho ca hai. Vay trong hai ngi o, ai men chu n hn? Ong Si-mon ap: Toi thiet tng la ngi a c tha nhieu hn. c Giesu bao: Ong xet ung lam. Roi quay lai pha ngi phu n, Ngi noi vi ong Si-mon: Ong thay ngi phu n nay ch? Toi vao nha ong: nc la, ong cung khong o len chan toi, con ch ay a lay nc mat ti t chan toi, roi lay toc mnh ma lau. Ong a chang hon toi mot cai, con ch ay t luc vao ay, a khong ngng hon chan toi. Dau o-liu, ong cung khong o len au toi, con ch ay th lay dau thm ma o len chan toi. V the, toi noi cho ong hay: toi cua ch rat nhieu, nhng a c tha, bang c la ch a yeu men nhieu. Con ai c tha t th yeu men t (Lc 7,40-47). Bao to yen lang Ngay kia, khi c Giesu en giang cho am ong ben b ho, Ngi len chiec thuyen cua ong Phero va noi: Chung ta hay sang b ben kia. Met nhoc, Ngi guc au mui thuyen, tren chiec goi van thng co o, va ngu thiep i. Thnh lnh, mot cn cuong phong noi len tren mat ho, tung len nhng t song cao. Thuyen bat au chm. c Giesu van ngu. Moi ngi anh thc Ngi day:

148
Thay i, Thay! Chung ta chet mat! Khi o c Giesu ng len, e doa cn gio va noi vi bien: Im i! Lang i!. Va the la bien lai yen tnh. Roi Ngi noi vi cac tong o: Tai sao anh em khiep s; anh em khong co c tin sao? (Lc 8,25). Phep la va s cng long tin e lam phep la, c Giesu oi ngi ta phai co long tin. Trc mot s t choi hoan toan, quyen nang cua Ngi cach nao o co lien quan, Ngi khong the lam phep la: c Giesu oi hoi s cong tac cua con ngi. Vao mot ngay Sabat, c Giesu ang Nadaret, Ngi vao trong hoi ng va sau khi oc bai quen thuoc ve le luat, Ngi giai thch van tat. Co mot so ngi than phuc giao ly cua Ngi, nhng phan ong ong bao Ngi lai ghen t vi Ngi va noi: Ong ta khong phai bac th, con ba Maria, va anh em cua cac ong Giacobe, Gioxe, Giua va Simon sao?. Kha buon long, c Giesu noi vi ho: Ngon s co b re rung, th cung ch la chnh que hng mnh, hay gia am ba con than thuoc va trong gia nh mnh ma thoi. Ngi het sc ngac nhien v s cng long cua ho va khong the lam mot phep la nao na (Mc 6). TOM TAT c Giesu a lam nhieu phep la e giup ngi ta tin vao Ngi: Ngi cha lanh ten ay t cua vien s quan, dep yen bao to. Nhng phep la khac c thc hien v Ngi ong long trc au kho cua nhan loai: Naim, Ngi phuc sinh con trai mot ba goa. oi khi lai la mot phep la ben trong, cha lanh tam hon: chang han phep la oi vi ngi phu n en quy di chan Ngi tai nha ong Simon. Nhng viec t choi tin tng lai ngan can Ngi hanh ong: o la nhng g a xay ra tai Nadaret.

149
CAU HOI 1. au la y ngha du ngon hat giong moc len? 2. Tm trong Tin Mng nhng du ngon noi ve long thng xot va nhng du ngon noi ve s tnh thc. Hay chon mot v du cua moi loai va cho biet tai sao ngi ta lai goi chung nh the? 3. Cho nao trong phung vu thanh le co nhng li le cua vien s quan Roma: Lay Chua, toi chang xng ang rc Ngi vao nha toi? 4. au la nhng khuyet iem chnh cua Simon ngi Phariseu? 5. oc trong Tin Mng trnh thuat ve cn bao to b dep yen (Mt 14). Tai sao Thanh Phero, khi xin cho mnh c bc i tren mat nc, lai hoang s?c Giesu qu trach ong the nao?

BAI OC 1. Du ngon nam men. < Tnh yeu Thien Chua tham nhap i song chung ta th co the tao nen mot ieu la lung. Nc Tri cung giong nh chuyen nam men ba kia lay vui vao ba au bot, cho en khi tat ca bot day men (Mt 13,33). 2. Viec phuc sinh con gai ong Giai-ia. < c Giesu xuong thuyen, lai tr sang b ben kia. Mot am rat ong tu lai quanh Ngi. Luc o, Ngi ang tren b Bien Ho. Co mot ong trng hoi ng ten la Gia-ia i ti. Va thay c Giesu, ong ta sup xuong di chan Ngi, va khan khoan nai xin: Con be nha toi gan chet roi. Xin Ngai en at tay len chau, e no c cu thoat va c song. Ngi lien ra i vi ong. Mot am rat ong i theo va chen lan Ngi. Co mot ba kia b bang huyet a mi hai nam, bao phen kho s v chay thay chay thuoc a nhieu en tan gia bai san, ma van tien mat tat mang, lai con tham nang la khac. c nghe on ve c Giesu, ba lach qua am ong, tien en pha sau Ngi, va s vao ao cua Ngi. V ba t nhu: Toi ma s c vao ao Ngi thoi, la se c cu. Tc khac, mau cam lai, va ba cam thay trong mnh a c khoi benh. Ngay luc o, c Giesu thay co mot nang lc t ni mnh phat ra, Ngi lien quay lai gia am ong ma hoi: Ai a s vao ao toi? Cac mon e tha: Thay coi, am ong chen lan Thay nh the ma Thay con hoi: Ai a s vao toi?. c Giesu ngo quanh e nhn ngi phu n a lam ieu o. Ba nay s phat run len, v biet cai g

150
a xay en cho mnh. Ba en phu phuc trc mat Ngi, va noi het s that vi Ngi. Ngi noi vi ba ta: Nay con, long tin cua con a cu cha con. Con hay ve bnh an va khoi han benh. c Giesu con ang noi, th co may ngi t nha ong trng hoi ng en bao: Con gai ong chet roi, lam phien Thay chi na?. Nhng c Giesu nghe c cau noi o, lien bao ong trng hoi ng: Ong ng s, ch can tin thoi. Roi Ngi khong cho ai i theo mnh, tr ong Phero, ong Giacobe va em ong nay la ong Gioan. Cac ngai en nha ong trng hoi ng. c Giesu thay ngi ta khoc loc, keu la am . Ngi bc vao nha va bao ho: Sao lai nao ong va khoc loc nh vay? a be co chet au, no ngu ay! Ho che nhao Ngi. Nhng Ngi bat ho ra ngoai het, roi dan cha me a tre va nhng ke cung i vi Ngi, vao ni no ang nam. Ngi cam lay tay no va noi: Ta-li-tha-kum, ngha la: Nay be, Thay truyen cho con: choi day i!. Lap tc con be ng day va i lai c, v no a mi hai tuoi. Va lap tc, ngi ta kinh ngac sng s. c Giesu nghiem cam ho khong c e mot ai biet viec ay, va bao ho cho con be an. (Mc 5,21-43)

CHNG XXXII Nhng yeu sach cua niem tin vao c Giesu
Neu c Giesu lam nhng phep la e giup ngi ta tin vao Ngi, th Ngi muon rang chnh nhng con ngi nay cung phai co no lc ve phan mnh. Ngi oi ho phai co c tin vao ngoi v Ngi, vao phep Thanh The Ngi thiet lap, vao n Cu Chuoc Ngi ban. Hoa banh nen nhieu Mot chieu thang T nam 29, pha ong b ho, c Giesu xuong thuyen i ve Betsaia, Ngi va cac tong o b mot am ong dan chung vay quanh khoang 5000 ngi, li Thanh Luca. Chua, ang muon ngh ngi, lai ong long thng am ngi nay va Ngi day do ho nhieu ieu. Nhng ngay sap tan, can phai bao ho tr ve nha. c Giesu noi vi cac tong o:

151
Anh em hay cho ho an i. Nhng cac ong au co g; ch co mot tre em em theo 5 chiec banh lua mach va 2 con ca. Co he g au! Hay bao ngi ta ngoi xuong, c Giesu noi. Ngi dang li chuc tung va truyen phan phat banh va ca, luc nay a hoa nhieu cach ky dieu. Moi ngi eu c an no va ngi thu lm c 12 thung ay nhng vun banh con sot. Tai hoi ng Caphanaum e tron tranh nhiet tnh cua dan chung, c Giesu lanh xa mot chut, lenh cho cac tong o quay tr ve Caphanaum. em en, Ngi khien ho lo s khi Ngi i tren mat nc e en cung ho; nhng Ngi tran an ho: Chnh Thay ay, ng s. Va Ngi en ngoi ben ho. Hom sau, am ong gap lai cac ngai tren b. Ngi ta i en hoi ng va c Giesu lai bat au giang day, co li dung phep la hom trc e anh thc ni cac tam hon niem tin vao ngoi v Ngi. Ngi khong he ao tng: Cac ngi tm Toi, khong phai v Toi a lam phep la, nhng v Toi a cho cac ngi an banh. Ngi con noi them: Lng thc ma cac ngi phai tm kiem, khong phai la banh vat chat, nhng la banh thieng lieng ma toi se ban cho cac ngi qua giao ly cua toi. ieu nay tr nen kho khan; tuy nhien ho hoi Ngi: Phai lam g e goi c la lam viec cho Thien Chua?. Cau tra li la het sc ro rang: Tin vao ang ma Ngai a gi en. T o, am c toa phan oi: Ngi a lam phep la nao e buoc ho phai tin? Ngi a lam cho 5 chiec banh hoa nhieu, ieu o la ung; nhng sa mac chnh ong Mose cung a cho ngi Hpri c an Manna kia ma! Chnh luc o c Giesu mi phat bieu cong thc ln: Banh that cua Thien Chua, chnh la banh em lai s song cho tran gian. Toi la banh hang song t tri xuong. Ke t o bat au nhng li x xam: ay khong phai la con trai cua Giuse ma chung ta biet ro cha va me ong nay sao? Tai sao lai co the cho rang t tri ma xuong.

152
Ha ban phep Thanh The S chong oi con tang them na. c Giesu va tuyen bo Li la banh that, la cua an nuoi dng linh hon. Gi ay Ngi con oi hoi mot long tin ln hn na: banh hang song ma Ngi em lai, chnh la than the Ngi. Toi la banh hang song t tri xuong. Ai an banh nay, se c song muon i. Va banh toi se ban tang, chnh la tht toi ay, e cho the gian c song (Ga 6,51). Trc nhng li xam x cua ngi Do thai, Ngi cung co loi dien ta t tng, bang cach to ra nhng hieu qua la lung cua thc an o: That, toi bao that cac ong: neu cac ong khong an tht va uong mau Con Ngi, cac ong khong co s song ni mnh. Ai an tht va uong mau toi, th c song muon i, va toi se cho ngi ay song lai vao ngay sau het, v tht toi that la cua an, va mau toi that la cua uong. Ai an tht va uong mau toi, th lai trong toi, va toi lai trong ngi ay (Ga 6,53-56). c Giesu buoc ho phai la chon ng ve mot pha. Nhieu mon e cua Ngi a t choi mot kieu dan than nh the: Li g ma kho nghe qua, ho noi. Va ho la bo Ngi. Chang co g giam bt nhng khang nh cua Ngi, c Giesu hoi cac mon e: Ca anh em na, anh em cung muon bo i hay sao?. Simon thay mat moi ngi, tra li: Bo Thay th chung con biet en vi ai? Thay mi co nhng li em lai s song i i (Ga 6, 68). c tin cua Thanh Phero tai Xedare c Giesu cho rang Simon se la thu lanh Giao Hoi tng lai cua Ngi. V the, Ngi khong hai long vi chuyen khang nh long tin tng nh vay. Ngi muon tong o cua mnh phai co mot viec tuyen xng c tin phai chnh xac hn. Dp thuan tien en vao luc nhom tong o, t Phenixi i xuong, en gan nguon song Gioan va khong xa a hat Xedare. Vi cung giong am thoai, c Giesu hoi cac mon e: Ngi ta noi Thay la ai? Co nhng cau tra li: Ho bao Thay la ong Gioan Tay Gia, co ke th bao la ong Elia, ke khac lai cho la Gieremia hay mot trong cac v ngon s.

153
Nhng bat cht c Giesu at cau hoi: Con anh em, anh em bao Thay la ai?. Lan nay na, Phero len tieng: Thay la ang Kito, Con Thien Chua hang song. Hanh vi c tin a lo ro. c Giesu lap tc bieu dng ong: Nay anh Simon con ong Giona, anh that la ngi co phuc, v khong phai pham nhan mac khai cho anh ieu ay, nhng la Cha cua Thay, ang ng tren tri. Con Thay, Thay bao cho anh biet: anh la Phero, ngha la Tang a, tren tang a nay, Thay se xay Hoi Thanh cua Thay va quyen lc t than se khong thang noi. Thay se trao cho anh cha khoa Nc Tri: di at, anh cam buoc ieu g, tren tri cung se cam buoc nh vay; di at, anh thao ci ieu g tren tri cung se thao ci nh vay. Giao Hoi c at nen tren c tin cua Phero Cuoc Kho Nan, hon a vap pham Cac Tong o cho rang c Giesu la ang Mesia. Nhng nen giao duc Do thai lai oi ho nhn ni Ngi mot v vua vinh hien, xuat than t nha avt. T nhieu thang qua, c Giesu co to cho ho thay vng quoc cua Ngi thuoc bnh dien tinh than va noi tam. Nhng Ngi con phai yeu cau ho chap nhan rang ang Mesia la mot v Vua chu au kho. Ngi phai i Gierusalem, phai chu nhieu au kho do cac ky muc, cac thng te va kinh s gay ra, roi b giet chet, va ngay th ba se song lai (Mt 17,21). Lan nay, Phero lai can thiep, nhng theo mot hng khac: Xin Thien Chua thng ng e Thay gap phai chuyen ay! (Mt 17,22). Trc th cam tnh sai lech o, c Giesu qu trach tong o cua mnh: Xatan, lui lai ang sau Thay! Anh can loi Thay, v t tng cua anh khong phai t tng cua Thien Chua, ma la cua loai ngi (Mt 17,23). Cuoc Hien Dung e nang c tin cua cac tong o, giup cac ngai chu ng c cn th thach o s au kho cua ang Mesia c Giesu ban cho ba ngi trong nhom ho mot ac an la thng. Sau ngay sau, Ngi dan Phero,

154
Giacobe va Gioan len mot ngon oi va Ngi bien hnh trc mat cac ong. Co hai nhan vat hien ra, cung am ao vi Ngi: o la Mose va Elia. Khi cac ong t tren nui xuong, van e cot yeu a c giai quyet: ho biet rang Thay mnh tiep tuc tuyen ng cua Mose va cac ngon s. Nhng t lau sau o, khi Ngi loan bao cho ho lan th hai ve cuoc kho nan, ho khong tra li: ho chu ng noi kho khan va chuyen khong hieu trong im lang (Mt 16-17). TOM TAT c Giesu yeu cau ngi ta tin vao Ngi ve ba iem: - Tin vao li giang day cua Ngi: Ngi la ang Thien Chua gi en, va Li Ngi la s song. - Tin vao phep Thanh The: Mnh va Mau Ngi, dang lam cua le, se la lng thc nuoi song ngi Kito hu, von se ket hp mat thiet vi c Giesu. - Tin vao hieu qua s au kho cua Ngi: n Cu Chuoc ch c thanh toan xuyen qua Thap Gia. Long tin cua cac tong o trien n cham chap va kho khan; Phero luon luon la ngi tien phong.

Ban co biet c Giesu oi hoi ieu g ni ngi Kito hu?

o la tin vao Li Ngi, ngay ca Ngi neu len nhng ieu la lung. Tin vao ngoi v Ngi, ngay ca khi Ngi hanh ong theo cach thc khien chung ta ng ngang. CAU HOI 1. Tai sao li ha ban phep Thanh The lai bo buoc ngi ta phai chon la c Giesu hay chong lai Ngi?

155
2. Theo trnh thuat Tin Mng, au la nhng hieu qua cua Thanh The ma c Giesu loan bao? 3. Tai sao c Kito lai ban cho Simon danh hieu Phero? 4. Hanh vi c tin cua Thanh Phero co phai la ket qua cua no lc rieng ong? 5. Tai sao c Kito lai nang ne khien trach Phero khi ong muon e ngh Ngi la xa au kho? o khong phai la mot c ch thng men cua Phero sao? 6. Elia la ai? BAI OC 1. c Giesu on nhan li cau xin cua mot phu n ngoai giao.- Co mot ngi an ba Canaan, mien ay i ra, keu len rang: Lay Ngai la con vua avt, xin du long thng toi! a con gai toi b quy am kho s lam! Nhng Ngi khong ap lai mot li. Cac mon e lai gan xin vi Ngi rang: Xin Thay bao ba ay ve i, v ba ay c theo sau chung ta ma keu mai! Ngi ap: Thay ch c sai en vi nhng con chien lac cua nha t-ra-en ma thoi. Ba ay en bai lay ma tha Ngi rang: Lay Ngai, xin cu giup toi. Ngi ap: Khong nen lay banh danh cho con cai ma nem cho lu cho con. Ba ay noi: Tha Ngai, ung the, nhng ma lu cho con cung c an nhng manh vun tren ban chu ri xuong. Bay gi c Giesu ap: Nay ba, long tin cua ba manh that. Ba muon sao th se c vay. T gi o, con gai ba c khoi. (Mt 15,24-28) 2. Sau cuoc bien hnh: cha lanh ngi ong kinh.- Khi c Giesu va ba mon e tr lai vi cac mon e khac, th thay mot am ngi rat ong ang vay quanh cac ong, cac kinh s tranh luan vi cac ong. Thay c Giesu, lap tc tat ca am ong kinh ngac. Ho chay lai chao Ngi. Ngi hoi cac mon e: Anh em tranh luan g vi ho the? Mot ngi trong am ong tra li: Tha Thay, toi a em con trai toi lai cung Thay; chau b quy cam am. Bat c au, he quy nhap vao la vat chau xuong. Chau sui bot mep, nghien rang, cng ngi ra. Toi a noi vi cac mon e Thay e ho tr ten quy o, nhng cac ong khong lam noi. Ngi ap: Oi the he cng long, khong co long tin! Toi phai cung cac ngi cho en bao gi, con phai chu ng cac ngi cho en bao gi na? em no lai ay cho toi. Ngi ta em no lai cho Ngi. Va thay Ngi, quy lien lay no that manh, no nga xuong at, lan lon, sui ca

156
bot mep. Ngi hoi cha no: Chau b nh the t bao lau roi? Ong ay ap: Tha t thu be. Nhieu khi quy xo no vao la hoac ay xuong nc cho no chet. Nhng neu Thay co the lam c g, th xin chanh long thng ma cu giup chung toi. c Giesu noi vi ong ta: Sao lai noi: neu Thay co the? Cai g cung co the, oi vi ngi co long tin. Lap tc, cha a be keu len: Toi tin! Nhng xin Thay giup long tin yeu kem cua toi! Khi thay am ong tuon en, c Giesu quat mang ten quy: Than cam iec kia, Ta truyen cho ngi: ra khoi a be va khong c nhap vao no na! Quy thet len, lay no that manh, roi ra khoi. a be ra nh chet, khien cho nhieu ngi noi: No chet roi! Nhng c Giesu cam lay tay no, no day, va no ng len. Khi Ngi vao nha, cac mon e mi hoi rieng Ngi: Tai sao chung con ay lai khong tr noi ten quy ay? Ngi ap: Giong quy ay ch tr c bang li cau nguyen thoi (Mc 9,14-29).

CHNG XXXIII Giang day tai Gierusalem

Ngi Phariseu theo doi c Giesu trong giai oan trc, ac biet luc Ngi Galile. Ho trach c Ngi a t cho mnh co quyen tha toi, an uong vi ngi thu thue, chuan chc cho cac tong o viec gi chay, hoac mot so chi tiet ve viec ngh ngay Sabat (Mc 2,7-24). Nhng nam sau, c Giesu thng Gierusalem hn; Ngi ay lau hn nhan dp cac Le Ngu Tuan, Le Leu Tam hoac Le Cung Hien. Nh vay Ngi co the trnh bay ro net hn na ao ly cua Ngi cho gii cam quyen tinh than cua dan Do thai. o cung la thi iem ma viec chong oi cang manh liet hn, va cuoi cung bung no tan bi kch. Cha lanh ngi bat toai Betsaia o la dp Le Ngu Tuan nam 29. c Giesu en gan ho Betsaia (pha Bac en Th). Ngi nhan ra mot ngi benh ang chan nan: khong the kp xuong nc, vao luc nc ong va co the cha nhng ai gm mnh trong o. c Giesu hoi ngi ay: Anh co muon khoi benh khong?

157
Lap tc ngi o c khoi benh. Nhng hom ay lai la ngay Sabat. Ngi Phariseu noi vi ke ay: Anh khong co quyen vac chong. Qua thc vao ngay Sabat, ngi ta khong c quyen vac mot vat nang. Anh ta van lai: Chnh ngi cha lanh toi a noi vi toi: Hay vac chong ve nha. Ho en vi c Giesu va kch liet ch trch Ngi ve thai o nay. Nhng Ngi li dung dp nay e cho ho thay mot chut ve s than mat gia Ngi vi Thien Chua. Hoat ong than thieng cua c Giesu Cha toi hoat ong khong ngng; toi cung vay, toi luon hanh ong. Lam nh vay khong ch khang nh Ngi co quyen chuan chc luat gi ngay Sabat, nhng con cho thay Ngi hanh ong theo cung cach thc vi Thien Chua. Trc s chong oi, Ngi nhan manh: Ngi Con khong the lam chi t mnh, nhng ch lam ieu thay Chua Cha a lam. ieu ma Chua Cha lam, th Ngi Con cung lam nh vay. Va c Giesu i vao tan chi tiet: Chua Cha ban cho Con mnh quyen nang xet x va ban s song. Chua Cha lam cho ke chet choi day va ban s song cho ho the nao, th ngi Con cung ban s song cho ai tuy y (Ga 5,21). Vai tuan sau o, trong mot cuoc tranh luan co neu len chng t Abraham, c Giesu qua quyet: Trc khi co Abraham, a co toi. Phan xet, ban s song, hang hu t i i, la nhng ac quyen danh rieng cho Thien Chua. Nh vay, c Giesu coi mnh ngang hang vi Thien Chua. Nhng ong lc e tin vao c Giesu c Giesu to cho ngi Do thai biet ho co san ba chng t e co the tin tng ung an ni Ngi: 1. Gioan Tay Gia.- Khi ho gi s gia en ben ong, ong tuyen bo mnh khong phai la ang Mesia. Ve sau, ong a cong bo c Giesu la Chien Thien Chua.

158
2. Nhng phep la.- Nhng cong trnh toi thc hien chng to rang Chua Cha a sai toi. Nhng phep la cua c Giesu coi nh dau an cua Thien Chua pha di nhng li le cua c Kito. 3. Sach Thanh.- Ho truy tam Sach Thanh; Sach Thanh chng to rang c Giesu la ang Thien Chua sai en: Neu cac ong tin ong Mose, th han cac ongcung tin toi, bi le ong ay a viet ve toi (Ga 5,46). c Giesu, nguon mach hoat ong thieng lieng Ngay cuoi cung cua dp le Leu Tam, dien ra mot nghi thc nhac lai cho dan biet ngay xa, trong thi xuat hanh, Mose a khien cho nc vot len t tang a e ngi Do thai ang khat nc c giai khat the nao: mot thay Levi i muc nc t suoi Siloe, va mot t te ray nc tren ban th toan thieu. Hom o c Giesu len tieng: Ai khat, hay en vi toi, ai tin vao toi, hay en ma uong! nh Kinh Thanh a noi: T long Ngi, se tuon chay nhng dong c hang song (Ga 7, 38). c Giesu, nguon anh sang Lan khac, c Giesu tuyen bo: Toi la anh sang tran gian. Ai theo Toi se khong i trong tam toi, nhng se co anh sang ban s song. Sau o t lau, Ngi gap mot ngi mu t khi mi sinh. Ngi ong long thng anh. Lay nc mieng hoa vi chut bui at, Ngi em xc vao mat ngi mu va truyen anh ta i tam ra tai suoi Siloe. Khi ngi o tr lai, anh a nhn thay ro. Chng kien phep la, nhng ngi Phariseu van t choi tin, lay c la khi lam nh vay c Giesu a vi pham ngay Sabat. Khi c hoi, Ngi c hng phep la tra li thang thng: Toi ch biet la trc ay toi mu, con bay gi toi trong thay. t lau sau, c Giesu gap lai anh va to cho anh thay tnh cach Mesia cua Ngi. Va tam hon thien ch nay ap lai bang mot hanh vi tin vao c Giesu. La nguon mach anh sang cho oi mat the xac, c Giesu con co the soi chieu nhng tam hon, tr nhng ai khong muon nhn thay (Ga 9).

159
TOM TAT Tai Gierusalem, c Giesu a giang day cao sieu hn. Ngi mac khai mot so kha canh than mat hn cua ngoi v Ngi. Ngi co quyen phan xet va ban s song, y nh Thien Chua. Chng t cua Gioan Tay Gia, nhng phep la Ngi lam, s khang nh cua Sach Thanh, tat ca a chng to Ngi la ang Thien Chua sai en. Ngoai ra, Ngi con la nguon mach hoat ong thieng lieng cua ngi tn hu va la nguon mach anh sang c tin soi chieu tam hon ngi tn hu.

CHNG XXXIV Nhng li giang day sau cung cua c Giesu

Trc cuoc phuc sinh Ladaro, phep la khien ngi Do thai quyet nh giet c Giesu, ch con vai thang cuoi nen c Giesu a tan dung thi gian nay e hoan tat viec ao luyen cac mon e. Sau ay chung ta se xet en nhng yeu to chnh trong viec giang day nay. Du ngon ao ci S thieu vang tnh yeu Thien Chua se vnh vien phan cach chung ta khoi Ngai: khong the ben Ngai neu ta khong yeu men Ngai. Mot vua kia to chc le ci cho hoang t. Vao gi chot, con so nhng ngi c mi xin kieu len qua ong: Ngi th mi tau tha ruong, ngi khac mi mua bo, ngi th ba mi ci v. Nha vua mi noi cung cac ay t: Hay i rao khap thanh pho va dan ve ay nhng ngi ngheo, ngi mu va que quat. Khi phong tiec a ay ap ngi, vua en quan sat nhng ngi c mi. Va vua nhan thay mot ngi ch an mac y phuc bnh thng moi ngay.

160
Vua noi vi ngi ay: Nay ban, tai sao ban vao ay ma khong mac y phuc le ci?. V ngi nay khong tra li c, nha vua truyen uoi ho ra ngoai. Phong tiec tng trng nc Thien Chua. e vao o, linh hon phai mang theo mnh tnh than hu vi Thien Chua nh chiec ao (Mt 22). ieu ran trong nhat Luat Do thai cha ay nhng qui nh ma cac Tien S Luat a dan dan them vao. oi khi ngi ta khong con nhan ra ieu chnh yeu na. Trc cau hoi cua mot kinh s: au la ieu ran trong nhat?, c Giesu khong he do d tra li o la ieu ran ma mot ngi Do thai moi ngay oc ba lan trong luc cau nguyen: Ngi phai yeu men c Chua la Thien Chua ngi het long, het tam hon va het sc lc ngi. Va c Giesu con noi them: ieu ran th hai cung giong nh vay: Ngi phai yeu ngi than can nh chnh mnh.- Khong co nhng ieu ran khac trong hn nhng ieu o. Yeu men tha nhan Ngi kinh s noi tiep: Nhng ai la ngi than can cua toi? c Giesu ap: Mot ngi kia t Gierusalem xuong Gierikho, doc ng b ri vao tay ke cp. Chung lot sach ngi ay, anh nh t, roi bo i, e mac ngi ay na song na chet. Tnh c, co thay t te cung i xuong tren con ng ay. Trong thay ngi nay, ong tranh qua ben kia ma i. Roi cung the, mot thay Levi i ti cho ay, cung thay, cung tranh qua ben kia ma i. Nhng mot ngi Samari kia i ng, ti ngang cho ngi ay, cung thay, va chanh long thng. Ong ta lai gan, lay dau lay ru o len vet thng cho ngi ay va bang bo lai, roi at ngi ay tren lng la cua mnh, a ve quan tro ma san soc. Hom sau, ong lay ra hai quan tien, trao cho chu quan va noi: Nh bac san soc cho ngi nay, co ton kem them bao nhieu, th khi tr ve, chnh toi se hoan lai bac. Vay theo ong ngh, trong ba ngi o, ai a to ra la ngi than can vi ngi a b ri vao tay ke cp? Ngi thong luat tra li: Chnh la ke a thc thi long thng xot oi vi ngi ay. c Giesu bao ong ta: Ong hay i, va cung hay lam nh vay.

161
Bai hoc la ro rang: nguyen chuyen la ngi Do thai th cha u, can phai co long bac ai na. Co nhng ngi khong phai la ngi Do thai nhng lai co the neu nhng tam gng bac ai (Lc 10). Nhng yeu sach cua c Kito Thien Chua ban cho moi ngi mot n goi. Trong Tin Mng, chung ta thay c Kito gi len nhng yeu sach cua Thien Chua cho mot so tam hon. Ba trng hp ac biet. < Co khi mot tam hon t ci m. Tha Thay, mot ngay kia co ngi ky luc tha vi Ngi, Thay i au toi cung xin theo Thay. c Giesu chap thuan nhng lai to cho ong thay tinh than ngheo kho la ieu can thiet cho ong: Chon cao co hang, chim tri co to, nhng con ngi khong co cho ta au. Vi mot ngi khac en xin phep t gia gia nh trc khi theo Ngi, Ngi khong cho phep ma rang: Ai a tra tay vao chiec cay ma con ngoai lai ang sau th khong xng ang vi Nc Tri. Ngi xin ve chon cat cha cung khong c phep: C e ke chet chon ke chet cua ho. Con anh, anh hay i loan bao Trieu ai Thien Chua (Lc 9,57-62). Nhng yeu sach gay gat, be ngoai co ve phi nhan. Qua thc, ay la nhng trng hp cc o, muon cho chung ta thay ngi ta co the i theo li keu goi la thng cua Thay en au, ch mnh Ngi mi biet ro nhng kha nang cua chung ta. Ngi c phep la tai Gherasa. < oi khi, s viec con ky la hn, viec e ngh i theo c Giesu a b t choi. ay la trng hp cua con ngi ma c Kito a tr ca bay qu. Vao luc c Giesu tr lai thuyen, ngi o chay en va xin c cung Ngi. Nhng c Giesu t choi: Con hay tr ve nha con va ke lai cho gia nh con biet nhng g Thien Chua a lam cho con (Mc 5,18-19). Khong phai chung ta chon lay n goi cua mnh, nhng chnh Thien Chua mi nh cho cho ta trong ai giao ng nhng ke c u tuyen. Li cau nguyen cua con cai Thien Chua Li cau nguyen cua con cai Thien Chua.- Mot ngay kia, khi cac tong o xin Chua: Lay Thay, xin day chung con cau nguyen, Ngi day ho mot li kinh bat au bang: Lay Cha chung con.

162
1. Lay Cha chung con la ang Trong truyen thong Do thai, ng tren tri, tri la chon Thien Chua a c ngu. 2. Xin lam cho danh thanh Cha Xin cho danh Cha c knh vinh hien, trong hn moi danh khac. 3. Trieu ai Cha mau en, (ve nc Thien Chua, coi trang 252 va di ay). 4. Y Cha the hien di at Xin cho y Cha c the hien cung nh tren tri. khap chon, ni chung con cung nh chung quanh chung 5. Xin Cha cho chung con hom con. nay lng thc hang ngay; Tat ca nhng g can thiet cho i song vat chat va tinh than 6. Xin tha toi cho chung con cua chung con. nh chung con cung tha cho Viec chung ta tha th cho ke nhng ngi co loi vi chung khac la ieu kien tuyet oi e con; Thien Chua tha th cho chung ta. 7. Xin ng e chung con sa chc cam do, Chung ta yeu uoi va nai xin 8. Nhng cu chung con cho s tr giup cua Thien Chua. khoi s d. S d, la tat ca nhng g ngan (Mt 6, 9-13) can chung ta tren con ng nen thanh. Tr ngai cua s giau co c Kito a nhan manh en chuyen khong c bam vu vao cua cai i nay: lo lang cho tng lai, tien nghi, giau co. Tat nhien la phai biet tien lieu, nhng khong the v the ma anh mat bnh an: Hay xem chim tri: chung khong gieo, khong gat, khong thu tch vao kho; the ma Cha anh em tren tri van nuoi chung. Anh em khai chang quy gia hn chung sao? (Mt 6). Thng nhng ai qua gan bo vi cua cai, se khong co thi gi thu hng no. Bang chng la ngi chu trai giau co a a ra nhng d tnh ln lao va ngay em sau a chet:

163
Nhng ke khong lo lam giau trc mat Thien Chua th cung vay (Mt 6,25-34). Ngi thanh nien giau co Ngay kia, co mot thanh nien en gap c Giesu. Anh ta bat au bang cau hoi n s: Lay Thay nhan lanh, toi phai lam g e c s song i i? c Giesu tra li anh: Hay gi cac ieu ran. Nhng ngi thanh nien, cho rang mnh co t tng sau sac, tha lai vi c Giesu: Nhng tat ca nhng ieu o toi a gi t luc con tam be!. c Giesu nhn anh vi long tru men, cho anh cau tra li anh ang tm kiem: Neu anh muon nen tron lanh, hay ve nha ban tat ca nhng g anh co va em cho ngi ngheo. Roi en ay va theo toi. Ngi thanh nien im lang roi bo i, long buon rau: anh ta qua giau Va c Giesu noi them vi nhng ai chng kien canh va roi: Con lac a chui qua lo kim con de hn ngi giau co i vao Nc Tri. Nhng, e ieu chnh net tuyet oi trong li khang nh cua mnh, c Giesu tuyen bo: ieu g oi vi con ngi la khong the th oi vi Thien Chua van co the (Lc 18,18-23). TOM TAT Trong nhng thang cuoi thi hoat ong cong khai, c Giesu hoan thanh viec ao tao cac mon e bang cach nhan manh en chuyen phai yeu men Thien Chua va ngi than can. Yeu men Thien Chua la tuyet oi can thiet: no giong nh mot chiec ao quy ma Thien Chua oi phai co e ngi ta i vao hoi dan cua Ngai. Yeu men Thien Chua la ieu ran trong nhat. Nhng yeu men tha nhan cung quan trong khong kem. Chung ta la con cai Thien Chua. Ngai ban cho moi ngi chung ta mot n goi, oi khi kho thc hien. Li cau nguyen se giup chung ta vt thang nhng tr ngai, ma tr ngai chnh la qua yeu men tien nghi va cua cai.

164

Ban co biet c Giesu la Con Thien Chua?

Chan ly li c Giesu c chng thc bang cac phep la Ngi a lam va qua chng t Cu c noi ve Ngi. V la Con Thien Chua, Ngi em lai s song cho nhng ai tin tng ni Ngi. Nhng c Giesu yeu cau ta yeu men Ngi en o phai hy sinh, ong thi yeu men tha nhan het long. CAU HOI 1. Hay tm trong Tin Mng nhng oan cho thay c Giesu khang nh Ngi ngang bang Cha Ngi. 2. cuoi Tin Mng, au la canh v ai ma o c Giesu to mnh nh v tham phan? 3. Cu c lam chng ra sao ve c Giesu? 4. Trong du ngon ao ci, bo ao nay bieu trng ieu g? 5. Tai sao s giau co lai la mot tr ngai cho viec nen tron lanh ma c Kito oi hoi? BAI OC 1. Muc t nhan lanh. < V c Giesu yeu men con ngi, nen Ngi a hy sinh tnh mang v ho. V Ngi tiep tuc yeu men con ngi, nen Ngi muon loi keo tat ca moi ngi en vi mnh. Toi chnh la muc t nhan lanh. Muc t nhan lanh hy sinh mang song mnh cho oan chien. Toi biet chien cua toi va chien cua toi biet toi Toi con co nhng chien khac khong thuoc ran nay. Toi cung phai a chung ve. Chung se nghe tieng toi. Va se ch co mot oan chien va mot muc t (Ga 10).

165
2. Ngi con hoang ang. < Mot ngi kia co hai con trai. Ngi con th noi vi cha rang: Tha cha, xin cho con phan tai san con c hng. Va ngi cha a chia cua cai cho hai con. t ngay sau, ngi con th thu gop tat ca roi tray i phng xa. o anh ta song phong ang, phung ph tai san cua mnh. Khi anh ta a an tieu het sach, th lai xay ra trong vung ay mot nan oi khung khiep. Va anh ta bat au lam canh tung thieu, nen phai i cho mot ngi dan trong vung; ngi nay sai anh ta ra ong chan heo. Anh ta ao c lay au muong heo an ma nhet cho ay bung, nhng chang ai cho. Bay gi anh ta hoi tam va t nhu: Biet bao nhieu ngi lam cong cho cha ta c cm d gao tha, ma ta ay lai chet oi! Thoi, ta ng len, i ve cung cha va tha vi ngi: Tha cha, con that ac toi vi Tri va vi cha, chang con ang goi la con cha na. Xin coi con nh mot ngi lam cong cho cha vay. The roi anh ta ng len i ve cung cha. Anh ta con ang xa, th ngi cha a trong thay. Ong chanh long thng, chay ra om co anh ta va hon lay hon e. Bay gi ngi con noi rang: Tha cha, con that ac toi vi Tri va vi cha, chang con ang goi la con cha na Nhng ngi cha lien bao cac ay t rang: Mau em ao ep nhat ra ay mac cho cau, xo nhan vao ngon tay, xo dep vao chan cau, roi i bat con be a vo beo lam tht e chung ta m tiec an mng! V con ta ay a chet ma nay song lai, a mat ma nay lai tm thay. Va ho bat au an mng. Luc ay ngi con ca cua ong ang ngoai ong. Khi anh ta ve gan en nha, nghe thay tieng an ca nhay mua, lien goi mot ngi ay t ra ma hoi xem co chuyen g. Ngi ay tra li: Em cau a ve, va cha cau a lam tht con be beo, v c lai cau ay manh khoe. Ngi anh ca lien noi gian va khong chu vao nha. Nhng cha cau ra nan n. Cau tra li cha: Cha coi, a bao nhieu nam tri con hau ha cha, va chang khi nao trai lenh, the ma cha bao gi cha cho lay c mot con de con e con an mng vi ban be. Con thang con cua cha o, sau khi a nuot het cua cai cua cha vi bon iem, nay tr ve, th cha lai giet be beo an mng! Nhng ngi cha noi vi anh ta: Con a, luc nao con cung vi cha, tat ca nhng g cua cha eu la cua con. Nhng chung ta phai an mng va hoan hy, v em con ay a chet ma nay lai song, a mat ma nay lai tm thay(Lc 15). 3. Ngi phu ho gian ac va Ladaro. < Ke khong co long bac ai ang luc con song, se phai chu phat the gii ben kia; ngi chu s khon kho v long yeu men Thien Chua, se c tng thng.

166
Co mot ong nha giau kia, mac toan lua la gam voc, ngay ngay yen tiec linh nh. Lai co mot ngi ngheo kho ten la Ladaro, mun nhot ay mnh, nam trc cong ong nha giau, them c nhng th tren ban an cua ong ay rt xuong ma an cho no. Lai them may con cho c en liem ghe choc anh ta. The roi ngi ngheo nay chet, va c thien than em vao long ong Apraham. Ong nha giau cung chet, va ngi ta em chon. Di am phu, ang khi chu cc hnh, ong ta ngc mat len, thay to phu Apraham tan ang xa, va thay anh Ladaro trong long to phu. Bay gi ong ta keu len: Lay to phu Apraham, xin thng xot con, va sai anh Ladaro nhung au ngon tay vao nc, nho tren li con cho mat; v ay con b la thieu ot kho lam! Ong Apraham ap: Con i, hay nh lai: suot i con, con a nhan phan phc cua con roi; con Ladaro c an ui ni ay, con con th phai chu khon kho. Hn na, gia chung ta ay va cac con a co mot vc tham ln, en noi ben nay muon qua ben cac con cung khong c, ma ben o co qua ben chung ta ay cung khong c. Ong nha giau noi: Lay to phu, vay th con xin to phu sai anh Ladaro en nha cha con, v con hien con nam ngi anh em na. Xin sai anh en canh cao ho, keo ho lai cung sa vao chon cc hnh nay! Ong Apraham ap: Chung a co Mose va cac Ngon S, th chung c nghe li cac v o. Ong nha giau noi: tha to phu Apraham, ho khong chu nghe au, nhng neu co ngi t coi chet en vi ho, th ho se an nan sam hoi. Ong Apraham ap: Mose va cac Ngon S ma ho con chang chu nghe, th ngi chet co song lai, ho cung chang chu tin (Lc 16,19-31). 4. c Maria hanh phuc co c ngi con nh Ngi. Khi c Giesu ang giang day, th gia am ong co mot ngi phu n len tieng tha vi Ngi: Phuc thay ngi me a cu mang va cho Thay bu mm!. Nhng Ngi ap lai: ung hn phai noi rang: Phuc thay ke lang nghe va tuan gi li Thien Chua (Lc 11,27-28).

CHNG XXXV c Giesu t biet tran gian

167
Cuoc i c Giesu ang cham dt. ay la nhng ngay cuoi cung. Viec Ngi khai hoan vao Gierusalem va viec thiet lap phep Thanh The la nhng bien co ang ghi nh nhat. Phuc sinh Ladaro c Giesu ang ben kia song Gioan khi hay tin anh ban Ladaro, ngi Betania, ang au nang. Khi Ngi en nha Ladaro, ong nay a chet c ba ngay. Trc Matta va Maria, hai ch gai cua ngi qua co ang khoc loc, c Giesu xuc ong. Sau khi dan ho en mot hanh vi c tin tron ven vao ngoi v Ngi, Ngi i en mo, va trc mot am ong, Ngi phuc sinh anh ban cua mnh. Phep la nay, neu no la nguyen nhan cho nhieu cuoc hoan cai, th ong thi cung khien cho cac thng te va ngi Phariseu quyet nh giet c Giesu (Ga 11). Ba an tai Betania c Giesu song ngoai mien Giue t tuan le. Ngi tr lai ay trong nhng ngay cuoi thang Ba nam 30. Khi ngang qua Gierico, Ngi ghe vao nha ngi thu thue Giakeu, roi lai dng chan Betania. Th bay mong mot thang T, Ngi nhan li mi cua mot ngi la Simon, ngi phong hui a c Ngi cha lanh. Matta phuc vu ban an. Ladaro co mat trong so cac khach ong ban. Maria en gan c Giesu va lay mot chai dau thm quy gia o len chan Ngi. Tong o Giua cho rang lam the la hoang ph. Trai lai, c Giesu lai khen ngi c ch nay va cho rang no co y ngha: loan bao viec kham liem than xac Ngi, vao buoi chieu ngi ta chon cat Ngi. Vao thanh Gierusalem, ngay Le La Sang ngay Chua Nhat, mot am ong t Gierusalem keo en Betaniaa. Ho rat nhiet tnh; ho san sang tung ho c Giesu. V Thay, ma cho en luc o van t choi nhng bieu lo la thng, a quyet nh chnh thc cong bo mnh la ang Mesia, vao luc gi chet en gan. The hien li loan bao cua ngon s Giacaria, Ngi long trong vao Thanh Thanh, ci tren lng mot con la. Nhiet tnh cua am ong v tung: ngi ta trai ao tren ng i,

168
ngi ta chat nhng canh co, va tat ca ong thanh ho ln: Hoan ho con vua avt! Chuc tung ang nhan danh Chua ma en!. Va khi nhng ngi Phariseu phan oi, c Giesu benh vc cac mon e: Neu ho im i, th cac hon a se la len (Lc 19,10). Nhng ben canh cuoc khai hoan, a sm m net tang thng. Khi c Giesu t tren Nui Cay Dau i xuong, Ngi nhn thay Gierusalem va en Th. Va Ngi mng tng Th Sau ti ay, cung chnh am ong nay se oi Ngi phai chet, va se chang co ai len tieng benh vc Ngi. Ngi biet v khong muon li giang day cua Ngi, mot ngay kia thanh pho nay se lam moi cho nhng ngon s gia, va ngi Roma se pha huy no. Va v yeu men que hng, Ngi a khoc Nhng Ngi cung ngh en cuoc Kho Nan ang ch i Ngi. Ngi t v mnh vi hat lua m, tien van phai chet i e sau o tro ong tot ti. Va Ngi cau nguyen: Lay Cha, xin cu con khoi gi nay!, nhng ngay sau o lai san sang chap nhan: Chnh v gi nay ma con a en (Ga 21,27). Nhng cuoc tranh luan cuoi cung vi ngi Phariseu Nhng cuoc tranh luan nay ac biet dien ra vao ngay Th Ba Thanh (3 thang T). Chung c thuat lai chi tiet cho ta trong Tin Mng th nhat. Trc het la cau hoi at ra cho c Kito, lien quan en s vu cua Ngi: Ong lay quyen nao ma lam ieu o. c Giesu tra li bang cach hoi lai: The phep ra cua Gioan la bi tri hay cua con ngi? (Mt 21,23-27). Va c Giesu tiep tuc noi trc am c toa ang boi roi: o la du ngon ve hai ngi con, roi du ngon cac ngi lam vn nho giet chet ngi con trai ong chu, mong chiem oat vn nho (Mt 21,28-46). Cho rang c Giesu ch trch ho, cac ngi Phariseu oi lai bang mot cau hoi, ma trong t tng cua ho, nhat nh phai ha guc c Giesu: Co nen nop thue cho hoang e Roma khong? (Mt 22,15-22). en lt mnh, nhng ngi Saoc can thiep vao chuyen tin co s song lai cua than xac (coi phan tren trang 165). Them mot lan na, c Giesu con muon lam cho cac oi thu phai suy ngh. S dung mot Thanh Vnh, Ngi hoi ho tai sao c Kito, neu ch la hau due cua avt, lai ong thi co the la Chua cua avt (Mt 22,41-46). Sau cung, trc ac y cua ho, va e e phong ho gay anh hng cac mon e mot khi Ngi ra i, c Giesu a cong bo nhng nguyen rua khung khiep chong lai ngi Phariseu va kinh s (Mt 23, 1-26).

169
Lan nay, tnh the hoan toan u am; cac oi thu cua c Giesu i tm mot ai o giup ho bat Ngi de hn. Giua chap nhan tr thanh ten phan boi (Mc 14,10). Cuoc chung tham Sau khi a noi vi cac tong o ve s pha huy en Th Gierusalem va ve ngay tan the, c Giesu loan bao cuoc phan xet sau cung danh cho nhan loai. Ngi cho thay nhng ke c chon (= nhng ngi se vao Nc Tri) chnh la nhng ai yeu men c Kito qua anh em mnh, ang khi nhng ke b tram luan la nhng con ngi ch ky, ch biet thng lay mnh. Bay gi c Vua se phan cung nhng ngi ben phai rang: Nao nhng ke Cha Ta chuc phuc, hay en tha hng Vng Quoc don san cho cac ngi ngay t thu tao thien lap a. V xa Ta oi, cac ngi a cho an; Ta khat, cac ngi a cho uong; Ta la khach la, cac ngi a tiep rc; Ta tran truong, cac ngi a cho mac; Ta au yeu, cac ngi a tham nom; Ta ngoi tu, cac ngi a en tham. Bay gi nhng ngi cong chnh se tha rang: Lay Chua, co bao gi chung con a thay Chua oi ma cho an, khat ma cho uong; co bao gi a thay Chua la khach la ma tiep rc; hoac tran truong ma cho mac? Co bao gi chung con a thay Chua au yeu hoac ngoi tu, ma en tham au?. e ap lai, c Vua se bao ho rang: Ta bao that cac ngi: moi lan cac ngi lam nh the cho mot trong nhng anh em be nho nhat cua Ta ay, la cac ngi a lam cho chnh Ta vay. Roi c Vua se phan cung nhng ngi ben trai rang: Quan b nguyen rua kia, i i cho khuat mat Ta ma vao la i i, ni danh san cho ten Ac Quy va cac s than cua no. V xa Ta oi, cac ngi a khong cho an; Ta khat, cac ngi a khong cho uong; Ta la khach la, cac ngi a khong tiep rc; Ta tran truong, cac ngi a khong cho mac; Ta au yeu va ngoi tu, cac ngi a chang tham nom. Bay gi nhng ngi ay cung se tha rang: Lay Chua, co bao gi chung con a thay Chua oi, khat, hoac la khach la, hoac tran truong, au yeu hay ngoi tu, ma khong phuc vu Chua au?. Bay gi Ngi se ap lai ho rang: Ta bao that cac ngi: moi lan cac ngi khong lam nh the cho mot trong nhng ngi be nho nhat ay, la cac ngi a khong lam cho chnh Ta vay. The la ho ra i e chu cc hnh

170
muon kiep, con nhng ngi cong chnh ra i e hng s song muon i (Mt 25, 34-46). - c Giesu muon tnh yeu tha nhan nh vay phai la ac iem cho cac mon e Ngi. o cung la nhng g Ngi noi vao buoi chieu Th Nam Tuan Thanh, sau khi lap Phep Thanh The: Thay ban cho anh em mot ieu ran mi la anh em hay yeu thng nhau nh Thay a yeu thng anh em. iem nay, moi ngi se nhan biet anh em la mon e cua Thay: la anh em co long yeu thng nhau (Ga 13,3435). Ngi goi o la ieu ran cua Ngi: ay la ieu ran cua Thay: anh em hay yeu thng nhau nh Thay a yeu thng anh em (Ga 15,12). Neu c Giesu cung nhan manh en viec yeu men tha nhan, th o la v khong the nao yeu men Thien Chua ma ong thi lai khong yeu men con ngi. Thanh tong o Gioan ve sau noi them: Neu ai noi: Toi yeu men Thien Chua ma lai ghet anh em mnh, ngi ay la ke noi doi; v ai khong yeu thng ngi anh em ma ho trong thay, th khong the yeu men Thien Chua ma ho khong trong thay (1Ga 4,20). Lap Phep Thanh The Chieu Th Nam (6 thang T), c Giesu chia tay cac tong o cua Ngi. Cuoc hy te cua Ngi se ket thuc vao ngay mai tren thap gia, nhng ngay t bay gi Ngi a t hien cho Chua Cha. Ngi a phai Phero va Gioan i trc sa soan phong tiec tai nha mot ngi ban. Chieu en, Ngi ti o vi nhom Mi Hai. Ngi bat au bang viec ra chan cho cac tong o, e to cho cac v thay nhng thai o khiem ton, thanh sach va bac ai la nhng ieu kien phai co e rc lay Mnh Ngi. Roi Ngi c hanh ba an vt qua truyen thong. Vao luc nay, Ngi to cho Giua thay Ngi a biet s phan boi cua ong va e ong kn ao ra i. Cam lay banh tren ban an, Ngi oc mot cong thc chuc tung, be banh va trao cho cac tong o: Anh em hay nhan lay va an: nay la Mnh Thay b trao nop v anh em. Cung vay, Ngi cam lay chen ru va trao cho ho ma noi: Anh em hay uong, nay la Mau Thay o ra v anh em. Phep Thanh The a c thiet lap. Va Ngi noi them: Hay lam viec nay ma nh en Thay. Ke t ay, chc t te Kito giao ton tai, co muc tieu la tai hien hy le cua c Kito (Mt 26, 17-28; Mc 14,12-24; Lc 22,7-20; Ga 13,1-35).

171
c Giesu tam biet cac tong o Ba an cham dt, c Giesu boc bach tam tnh. Ngi biet rang, em en, cac tong o se hoang loan bo mac Ngi. Ngi a bao trc cho ho, ac biet vi Phero: Thay bao that cho anh biet: ga cha gay, anh a choi Thay 3 lan (Ga 13,38). Cac tong o buon lam. Ho co cam tng lan nay xay ra nhng bien co trong ai va ho phai xa cach Thay mnh. c Giesu an ui cac ong: Thay se khong e anh em mo coi. Thay en cung anh em (Ga 14, 18). Nhng nhat la, mot khi a ra i, Ngi se gi Chua Thanh Than en vi ho: Thay con nhieu ieu phai noi vi anh em. Nhng bay gi, anh em khong co sc chu noi. Khi nao Than kh s that en, Ngi se dan anh em ti s that toan ven (Ga 16,12-13). Va dau chng cho long trung thanh cua ho, chnh la tnh yeu huynh e cua ho: Thay ban cho anh em mot ieu ran mi la anh em hay yeu thng nhau nh Thay a yeu thng anh em. iem nay, moi ngi se nhan biet anh em la mon e cua Thay; la anh em co long yeu thng nhau (Ga 14-17).

TOM TAT Viec phuc sinh Lazaro la phep la khien cho ngi Do thai quyet nh giet c Giesu. Sau khi a dung ba tai nha ong Simon ngi Betania vao buoi chieu th Bay, c Giesu a long trong tien vao Gierusalem ngay Chua Nhat va e cho ngi ta xng tung mnh la ang Mesia. Ngay t au tuan a dien ra nhng cuoc tranh luan cuoi cung gia c Giesu va ngi Phariseu. Sau cung la viec lap phep Thanh The, c tiep noi bang nhng cuoc tro chuyen cuoi cung gia c Giesu va cac mon e Ngi.

Ban co biet

172

no lc cua c Giesu trong nhng ngay cuoi i?

< No lc e cho ngi ta chu y en ac tnh thien sai cua Ngi, vao ngay le La. < No lc e giup cac oi thu tin vao Ngi, trong nhng cuoc am thoai cuoi cung. < No lc e to cho ta thay tnh yeu cua Ngi, qua viec lap Phep Thanh The. CAU HOI 1. Tai sao viec phuc sinh Ladaro lai khien ngi Phariseu quyet nh giet c Giesu (xem trong Tin Mng) 2. Can phong ni thiet lap phep Thanh The goi la g? 3. Tai sao khi o c Kito lai s dung banh khong men? 4. Buoi chieu hom o, c Kito a lap may b tch?

BAI OC 1. Du ngon ve cac nen bac. < Co mot ngi quy toc kia tray i phng xa lanh nhan vng quyen, roi tr ve. Ong goi mi ngi trong cac toi t cua ong en, phat cho ho mi yen bac va noi vi ho: Hay lo lam an sinh li cho ti khi toi en. Nhng ong bao ong ghet ong, nen ho c mot phai oan en sau ong e noi rang: Chung toi khong muon ong nay lam vua chung toi. Sau khi lanh nhan vng quyen, ong tr ve. Bay gi ong truyen goi nhng ay t ong a giao bac cho, e xem moi ngi lam an sinh li c bao nhieu. Ngi th nhat en trnh: Tha ngai, yen bac cua ngai a sinh li c mi yen. Ong bao ngi ay: Kha lam, hi ay t tai gioi! V anh a trung thanh trong viec rat nho, th hay cam quyen cai tr mi thanh. Ngi th hai en trnh: Tha ngai, yen bac cua ngai a sinh c nam yen. Ong cung bao ngi ay: Anh cung vay, hay cai tr nam thanh. Roi ngi th ba en trnh: Tha ngai, yen bac cua ngai ay, toi a boc khan gi ky. Toi s ngai, v ngai la ngi khac nghiet, oi cai khong gi, gat cai khong gieo. Ong noi: Hi ay t toi te! Toi c li mieng anh ma x anh. Anh a biet toi la ngi khac nghiet, oi cai

173
khong gi, gat cai khong gieo. The sao anh khong gi bac cua toi vao ngan hang? Va khi toi en, toi se rut ra c ca von lan li! Roi ong bao nhng ngi ng o: Lay lai yen bac no gi ma a cho ngi a co mi yen. Ho tha ong: Tha ngai, anh ay co mi yen roi! Toi noi cho cac anh hay: pham ai a co, th se c cho them; con ai khong co, th ngay cai no ang co cung se b lay i (Lc 19,12-26). 2. Thay. < Khi ra chan cho cac mon e xong, c Giesu mac ao vao, ve cho va noi: Anh em co hieu viec Thay mi lam cho anh em khong? Anh em goi Thay la Thay, la Chua, ieu o phai lam, v qua that, Thay la Thay, la Chua. Vay, neu Thay la Chua, la Thay, ma con ra chan cho anh em, th anh em cung phai ra chan cho nhau. Thay a neu gng cho anh em, e anh em cung lam nh Thay a lam cho anh em. That, Thay bao that anh em: toi t khong ln hn chu nha, ke c sai i khong ln hn ngi sai i. Anh em a biet nhng ieu o, neu anh em thc hanh, th that phuc cho anh em! (Ga 13,12-17). 3. Hanh vi ta n cua c Giesu. < Phan con, con a ton vinh Cha di at, khi hoan tat cong trnh Cha a giao cho con lam. Vay, lay Cha, gi ay, xin Cha ton vinh con ben Cha: xin ban cho con vinh quang ma con van c hng ben Cha trc khi co the gian. Nhng ke Cha a chon t gia the gian ma ban cho con, con a cho ho biet danh Cha V con a ban cho ho li ma Cha a ban cho con; ho a nhan nhng li ay, ho biet that rang con a t Cha ma en va ho a tin la Cha a sai con. Lay Cha ch thanh, xin gn gi cac mon e trong danh Cha ma Cha a ban cho con, e ho nen mot nh chung ta. Con khong xin Cha cat ho khoi the gian, nhng xin Cha gn gi ho khoi ac than. Con khong ch cau nguyen cho nhng ngi nay, nhng con cho nhng ai nh li ho ma tin vao con, e tat ca nen mot (Ga 17).

174

Kho Nan, Phuc Sinh, Thang Thien CHNG XXXVI Cuoc kho nan cua c Giesu Ngi toi t au kho cua Giave i len oi Canve. n Cu Chuoc cua chung ta thanh toan, ong thi Giao c Mi c the hien trong mau c Giesu. Vn Cay Dau Chnh ay c Giesu bat au cuoc chien au. Ngi nhn thay moi au n the ly sap phai chu. Nhat la, Ngi hieu rang ke t nay, di mat Chua Cha, Ngi tieu bieu cho toi loi. Ngi b cam do au hang: Lay Cha, neu co the, xin cho chen nay xa con!. Chang con ai e an ui Ngi; cac tong o ang ngu; ch con ten phan boi la ang thc. Cuoc chien au qua gian kho, en o nhng giot mau a nho ra tren tran va chay doc xuong khuon mat Ngi. Sau cung, Ngi chap nhan: Lay Cha, xin ng theo y con, mot xin theo y Cha. Ke t luc nay, chuyen khong dng lai na, cho en tan oi Canve. Va ka, Giua dan cac ve binh en bat c Giesu. Ngi nhan lay cai hon cua ten phan boi va chu troi. Ngi ta dan Ngi i e xet x. Len an t Lan au tien c Giesu ra trc Thng Hoi ong, o Thay Thng Te Caipha chat van Ngi ve cac mon e va giao ly cua Ngi. Chnh luc o Phero choi c Giesu ba lan. Suot em Ngi chu bon ngi ha lu lang nhuc.

175
Sang hom sau (vao luc 6 gi), Thng Hoi ong lai nhom hop; nhng nhan chng c ch nh a ra nhng li khai khong an khp vi nhau. Sau cung, van e chu yeu c at ra: va chnh chuyen o a dan ti cai chet cua c Giesu: V thng te noi vi Ngi: Toi nai en Thien Chua hang song, ma truyen cho ong phai noi cho chung toi biet: ong co phai la ang Kito Con Thien Chua khong? (Mt 26,63). Khi tra li ung vay, c Giesu a ky vao ban an t cho Ngi. Luc nay ch con ch nha cam quyen Roma cho phep x t. Philato nhan thay c Kito vo toi, nhng v s anh hng cua Ngi Do thai trc hoang e Tiberio gay bat li cho mnh, ong bat au nhng bo (mi gi sang). Chu anh on, chu oi mao gai, c Giesu b ket toi phai ong inh vao thap gia (11gi). Con ng thap gia Mat nhieu mau, Ngi b ieu i t Thap Antonia (Tay Bac en Th), o co toa an cua Philato, cho en tan oi Canve, toa lac ngoai thanh (t 11 gi en 11 gi ri). o la con ng thap gia (200m), v c Giesu mang tren vai cay thap t ma Ngi se phai ong vao ay. c Simon que Xyrene giup , c Giesu hoan thanh nhng bc i cuoi cung. Ngi b ong inh hai ban tay va hai ban chan vao hai a go tao nen dung cu kho hnh cho Ngi, roi cay thap t c dng len. ben phai va ben trai Ngi, cung co nhng ten trom cp b ong inh (vao khoang gia tra). c Maria, than mau Ngi, va tong o Gioan cung mot vai phu n trung thanh hien dien ben Ngi. Hap hoi va tat th Cac tac gia Tin Mng a thau thap nhng li sau cung cua c Kito, mot viec lam that gia tr. 1. Li th nhat. < c Giesu c treo cao tren thap gia. Tren au Ngi, co mot bang viet: Ngi nay la Giesu, vua ngi Do thai. Khi o c Giesu cau nguyen cho cac ly hnh. Lay Cha, xin tha cho ho, v ho khong biet viec ho lam (Lc 23,34).

176
2. Li th hai. < Khi thay than mau va mon e mnh thng men ng ben canh, c Giesu noi vi than mau rang: Tha Ba, ay la con cua Ba. Roi Ngi noi vi mon e: ay la me cua anh (Ga 19, 26-27). 3. Li th ba. < Mot trong hai ten gian phi b treo tren thap gia cung nhuc ma Ngi: Ong khong phai la ang Kito sao? Hay t cu mnh i, va cu ca chung toi vi! nhng ten kia mang no: May ang chu chung mot hnh phat, vay ma ca Thien Chua, may cung khong biet s! Chung ta chu nh the nay la ch ang, v xng vi viec a lam. Ch ong nay au co lam ieu g trai! Roi anh ta tha vi c Giesu: ong Giesu i, khi ong vao Nc cua ong, xin nh en toi! Va Ngi noi vi anh ta: Toi bao that anh, hom nay, anh se c tren Thien ang (Lc 23,39-43). 4. Li th bon. < T gi th sau, bong toi bao phu ca mat at, mai en gi th chn. Vao gi th chn, D(c Giesu keu ln tieng: E-li, E-li, lema xa-bac-tha-ni, ngha la Lay Thien Chua, lay Thien Chua cua con, sao Ngai bo ri con? (Mt 25,45-47). 5. Li th nam. < c Giesu biet la moi s a hoan tat. Va e ng nghiem li Kinh Thanh, Ngi noi: Toi khat! o, co mot bnh ay giam. Ngi ta lay mieng bot bien co tham ay giam, buoc vao mot nhanh hng thao, roi a len mieng Ngi (Ga 29,28-29). 6. Li th sau. < Nhap xong, c Giesu noi: The la a hoan tat! Roi Ngi guc au xuong va trao Than Kh (Ga 29,30). 7. Li th bay. < c Giesu keu ln tieng: Lay Cha, con xin pho thac hon con trong tay Cha. Noi xong, Ngi tat th (Lc 23,46).

An tang e cho le Vt Qua khoi b nh ban v nhng xac chet tren thap gia, ngi Do thai xin Philato cho ap chet nhng t toi va em chon xac. Ngi lnh ng gan c Giesu thay Ngi a chet, nen ch lay mui ong am vao canh sn Ngi. Gio-xep que A-ri-ma-the, mon e trung thanh cua c Giesu, xin Philato cho lay xac Ngi, Philato chap nhan. Cung vi Nicoemo, ong en oi Canve. Hai ong mau man tam liem xac Chua, lay bang va chiec ao dai boc lay xac Ngi, va at Ngi vao trong mot huyet mo a c ao san ni sn oi.

177
Lnh canh gi mo S co ieu g xay ra, cac thng te va ngi Phariseu en xin Philato cho canh gi ngoi mo t ngay, v, theo li ho, s rang cac mon e en lay trom xac va roi phao tin: Ngi a song lai!. Philato khong chap thuan. Khi o chnh ho cho niem phong bang hon a lap ca mo va e lai o mot am canh ve. Y ngha s au kho cua c Giesu C be ngoai th cac ch thu cua c Giesu a toan thang. Ngi Phariseu ng di chan thap gia a noi: No a cu c ngi khac, ma khong cu c mnh sao No at tin tng vao Thien Chua; Ngi hay cu no neu no thuoc ve Ngi, v no a noi: toi la Con Thien Chua. Tuy nhien cuoc chien thang nay ch c ve be ngoai. Sach Isaia a loan bao s au kho nay (coi trang 135), nhng noi them rang s au kho o co tac dung cu chuoc. c Kito tren thap gia cua mnh a co quyen sap at ni nha Cha mnh: Ngay hom nay, Ngi noi vi ten trom lanh, anh se tren thien ang vi toi. Lap tc Ngi Phariseu cung tr thanh toi t cua c Kito va i rao giang ve Ngi tren toan the gii. Phaolo se noi: Thap gia la mot s ien ro oi vi nhng ke phai h i, nhng oi vi chung ta la nhng ngi c cu thoat th o lai la sc manh cua Thien Chua (Mt 26 -27; Mc 14-15; Lc 2223; Ga 19). TOM TAT Sau khi a canh thc va hap hoi tai Vn Cay Dau, c Giesu b ngi Do thai bat. Ra trc Thng Hoi ong, Ngi b tuyen an t v a t coi mnh la Con Thien Chua. Viec ket an c phe chuan bi nha cam quyen Roma la Phongxio Philato, va c Giesu chu ong inh tren oi Canve. Ngi tat th sau khi a tha th cho nhng ten ao phu, va pho linh hon cho Thien Chua. Ngi c chon cat gan o bi hai mon e. CAU HOI

178
1. c Giesu trai qua nhng cam tnh nao trong Vn Cay Dau? ieu g la gai goc nhat cho Ngi? 2. Phai giai thch ra sao chuyen cac tong o ngu vao luc o? 3. Tai sao Philato lai ket an c Kito? Tai sao am ong va mi tung ho Chua trong ngay Le La lai oi x t Ngi trong ngay th Sau sau o? 4. Da tren mot ban o Gierusalem, hay phac hoa lo trnh cua c Giesu trong cuoc Thng Kho? 5. Tren thap gia, c Giesu nhan thay ieu g? CHNG XXXVII Cuoc Khai Hoan cua c Giesu

Phuc Sinh Sau khi c Giesu tat th, mot mon e la Gio-xep ngi A-ri-ma-the xin Philato cho lay xac Ngi. Ong a xin c xac c Giesu. Ong mua mot co quan tai, at xac c Giesu vao o, va em chon trong mot ngoi mo thuoc quyen s hu cua ong, tai lng oi Canve. Ngay hom sau la ngay ngh Sabat. Ngay Chua Nhat (7 thang T nam 30), cac phu n lanh thanh Maria Macala, Maria me ong Giacobe va mot so ba khac en mo t tang sang e xc dau thm xac thay mnh. Cac ba hoang s khi thay hon a chan loi vao a c ay sang mot ben. Mot thien than ang ngoi o, noi vi ho: Cac ba i tm c Giesu ngi Nadaret chang? Ngi a song lai roi. c cac phu n nay bao tin, Phero va Gioan chay en mo va ch thay ngoi mo trong. Trong vong 6 tuan sau o, c Giesu a hien ra vi cac tong o e ho co the loan bao khap ni niem vui ln cua ngay Vt Qua: c Giesu a phuc sinh. Nhng cuoc hien ra Tin Mng thuat lai cho chung ta mot so lan hien ra cua c Giesu, khi Giuea, luc Galile. ay khong phai la mot lch s lien tuc, nh kieu lch s Cuoc Kho Nan; nhng la ghi niem cac s kien tan man, gay an tng nhieu nhat tren cac tong o.

179
a) Hien ra vi Maria Macala sang ngay Vt Qua. < Maria Macala mot mnh i ti mo. Co khoc loc, c Giesu tien lai gan goi ten co: Maria!. Co tra li ngay tc khac, khong do d. Lay Thay!. Va co a tr thanh ngi au tien loan bao tin vui Phuc Sinh: Toi a thay Chua, co chay i bao tin cho cac tong o (Ga 20,11-18). b) Hien ra vi cac l khach ve lang Emmau vao xe chieu ngay Vt Qua. < Hai mon e cua c Giesu ang tren ng ve Emmau. Long ho the lng noi sau: c Giesu, niem hy vong cua toan the t-ra-en, a chet tren cay thap t hai ngay roi. The la het Va roi, c Giesu en ben ho, nhng ho khong nhan ra. Ngi an ui ho, giai thch cho ho nhng oan Kinh Thanh noi ve ang Mesia. Ho a hieu ra, niem hy vong ni ho c tai sinh. Va khi en lang Emmau, moi ngi cung dung ba, c Giesu khien ho nhan ra Ngi va Ngi bien mat trc mat cac ong. Lap tc ho tr ve Gierusalem loan bao tin vui cho cac tong o. Cac v tra li ho: Chua choi day that roi, va a hien ra vi ong Simon (Lc 24,13-35). c) Hien ra vi cac Tong o buoi chieu ngay Vt Qua. < Cac l khach Emmau va mi ke lai cuoc tro chuyen cua ho vi c Giesu, th Ngi hien ra gia cac ong: Bnh an cho anh em! Cac ong kinh hon bat va, tng la thay ma. Nhng Ngi noi: Sao anh em lai hoang hot? Sao con ng vc trong long? Nhn chan tay Thay coi, chnh Thay ay ma. C r xem, ma au co xng co tht nh anh em thay Thay co ay?. Noi xong, Ngi a tay chan ra cho cac ong xem. V mng qua, cac ong van cha tin va con ang ng ngang, th Ngi hoi: ay anh em co g an khong? Cac ong a cho Ngi mot khuc ca nng. Ngi cam lay va an trc mat cac ong (Lc 24,36-42). Chua nhat sau, c Giesu lai hien ra, lan nay co mat Toma, ke vang mat buoi chieu le Vt Qua. d) Cuoc hien ra mi vi cac Tong o, sau o t lau. < Cac Tong o tuan lenh c Giesu, a tr lai Galile. e mu sinh, cac ngai tiep tuc nghe chai li. Mot buoi sang, c Giesu en gap cac ngai: Ngi ngoi tren b ho Gienesaret; cac tong o tren thuyen cach o mot quang. Ho vat va suot em ma khong c g; nhng theo li ch dan cua c Giesu, cac ngai a tha li ben phai man thuyen, va khi keo li len, li ay gan rach (cac ngai em c 153 con ca ln).

180
Sau khi an, c Giesu a xoa bo cho Phero chuyen ong ba lan choi Chua, bang ba lan cam ket men yeu. Ta se thay li cuoi cung cua Phero, co hi buon, nhng rat khiem ton: Lay Chua, Ngai biet to moi s; Ngai biet con yeu Ngai. Cung chnh trong cuoc am thoai nay ma c Giesu a trao cho Phero viec ieu khien Giao Hoi Ngi: Hay chan cac chien con cua Thay Hay chan cac chien me cua Thay. T nay, Phero se la muc t cua oan chien Chua Kito (Ga 21,1-23). Len tri Lan cuoi cung, tai Gierusalem, c Giesu chia se ba an vi cac Tong o. Cuoc ra i a gan ke. c Giesu ra lenh cho cac Tong o phai lai Thanh Thanh, ch i Chua Thanh Than ng en, va Ngi xac nh vai tro cua cac v: Anh em se la chng nhan cua Thay, tai Gierusalem, khap mien Giue, Samari va cho en tan cung trai at. Ngi dan ho ve Betaniaa. Tai o, Ngi gi tay, chuc lanh cho cac ong. Roi, Ngi len tri, bien mat trc mat cac ong. < Nh vay, c Giesu to cho cac tong o thay Ngi thuoc lanh vc khac, khong thuoc ve trai at nay. c Giesu ng ben c Chua Cha. < Hn na, Ngi cung i e don cho cho cac ong; tran the ch la tam trung chuyen. Cac ong se gap lai Thay mnh tren tri khi a hoan tat viec lam chng cho Ngi. < Sau cung, c Kito ch con hien dien cach vo hnh, tan ay tam hon cac ong. ay chnh la y ngha anh sang cay nen phuc sinh ma ngi ta tat i sau bai Tin Mng ngay le Thang Thien. Chung ta ch con kham pha c c Kito nh c tin, con chnh Ngi van tiep xuc vi ta bang tnh yeu: Ai yeu men Thay se c Cha Thay yeu men, Thay se yeu men ngi o va se to mnh cho Ngi o. CAU HOI 1. Sau khi phuc sinh, c Giesu a hien ra vi ai? 2. Than xac Ngi co con nguyen nhng ac iem nh trc khong? Neu khac th he tai ieu g? 3. Thanh Toma co phai la mot ngi cng long tin theo ngha hien ai? Hay can c vao cac chng 11, 14 va 20 cua tin mng Thanh Gioan, e xac nh ac tnh cua Toma.

181
4. c Kito a ban lenh truyen nao cho cac tong o trc khi Ngi len tri? 5. c Kito a trao cho Thanh Phero quyen dan dat Giao Hoi di dang thc nay? (Ga 21). BAI OC 1. Cuoc hien ra vi s hien dien cua Thanh Toma. < Mot ngi trong Nhom Mi Hai, ten la Toma, cung goi la i-y-mo, khong vi cac ong khi c Giesu en. Cac mon e khac noi vi ong: Chung toi a c thay Chua! Ong Toma ap: Neu toi khong thay dau inh tay Ngi, neu toi khong xo ngon tay vao lo inh va khong at ban tay vao canh sn Ngi, toi chang co tin. Tam ngay sau, cac mon e c Giesu lai co mat trong nha, co ca ong Toma o vi cac ong. Cac ca eu ong kn. c Giesu en, ng gia cac ong va noi: Bnh an cho anh em. Roi Ngi bao ong Toma: at ngon tay vao ay, va hay nhn xem tay Thay. a tay ra ma at vao canh sn Thay. ng cng long na, nhng hay tin. Ong Toma tha Ngi: Lay Chua cua con, lay Thien Chua cua con. c Giesu bao: V a thay Thay, nen anh tin. Phuc thay nhng ngi khong thay ma tin! (Ga 20, 24-29). 2. c Giesu va Thanh Phero. < a) Ba lan choi Thay: Ong Phero ang di san, co mot ngi t gai cua thng te i ti: thay ong ngoi si, co ta nhn ong chong choc ma noi: Ca bac na, bac cung a vi cai ong ngi Nadaret, ong Giesu o ch g! Ong lien choi: Toi chang biet, chang hieu co muon noi g!. Roi ong bo i ra pha tien sanh. Bay gi co tieng ga gay. Ngi t gai thay ong, lai bat au noi vi nhng ngi ng o: Bac nay cung thuoc bon chung ay. Nhng ong Phero lai choi. Mot lat sau, nhng ngi ng o lai noi vi ong: ung la bac thuoc bon chung, v bac cung la ngi Galile!. Nhng ong Phero lien thot len nhng li oc a va the rang: Toi the la khong co biet ngi cac ong noi o!. Ngay luc o, ga gay lan th hai. Ong Phero sc nh ieu c Giesu a noi vi mnh: Ga cha kp gay hai lan, th anh a choi Thay en ba lan. The la ong oa len khoc. (Mc 14, 66-72). b) Ba lan noi len tnh yeu. Khi cac mon e an xong, c Giesu hoi ong Simon Phero: Nay anh Simon, con ong Gioan, anh co men Thay hn cac anh em nay khong?. Ong ap: Tha Thay co, Thay biet con yeu men

182
Thay. c Giesu noi vi ong: Hay cham soc chien con cua Thay. Ngi lai hoi: nay anh Simon, con ong Gioan, anh co men Thay khong?. Ong ap: Tha Thay co, Thay biet con yeu men Thay. Ngi noi: Hay chan dat chien cua Thay. Ngi hoi lan th ba: Nay anh Simon, con ong Gioan, anh co yeu men Thay khong?. Ong Phero buon v Ngi hoi ti ba lan: Anh co yeu men Thay khong?. Ong ap: Tha Thay, Thay biet ro moi s; Thay biet con yeu men Thay. c Giesu bao: Hay cham soc chien cua Thay (Ga 21,15-17).

Ban co biet tnh yeu Thien Chua?

tnh yeu Thien Chua, ma sau khi cho c Giesu en gia chung ta, a oi hoi Ngi phai o mau v chung ta tren Thap Gia hau cho chung ta tr thanh nhng Kito hu hanh dien v Phep Ra? CONG VIEC RIENG Hng ve phung vu Mua Chay va Tuan Thanh. A.- Le Vong Phuc Sinh c hanh cuoc Phuc Sinh cua c Kito. Co hai bieu tng ln trong nghi thc trc le Phuc Sinh: la va nc. 1. Hay noi en vai tro cua la trong phung vu. au la y ngha chung nhng li cau nguyen i kem nhng khoanh khac ngi ta s dung la? ac biet cay nen phuc sinh co y ngha g? Vao ngay nao, buoi phung vu nao ngi ta tat cay nen o? Tai sao? Anh sang c dng nen la e soi sang: theo y ngha nao ta co the noi rang c Kito la anh sang? 2. Tai sao lai lam phep nc trong buoi canh thc cau nguyen nay? Tai sao trong Giao Hoi s khai, ngi ta lai c hanh phep Thanh Tay trong em nay? Ngi Do thai, khi vt qua Bien o, a c giai thoat khoi ach no le Aicap va co the tien ve at Ha. T quan iem thieng lieng, lieu o khong phai la y ngha oi vi ngi tan tong i xuong gieng ra toi e ra khoi o tr thanh con cai Thien Chua?

183
Nc la e tay sach: qua Phep Ra, ta co the noi c Kito thanh tay chung ta theo cach nao? 3. au la ba b tch ma nhng ngi d tong on nhan trong em phuc sinh? Co moi tng quan nao gia viec on nhan ba b tch o vi S Phuc Sinh cua c Kito? B. < Th Sau Tuan Thanh suy ton Thanh Gia c Kito. 4. au la phan au kho c Phung Vu dien ta (mau sac trang hoang, khong co chan en)? Nhng lieu khong co chut yeu to chien thang (nhng thanh thi th lay Thanh Gia)? Tai sao? 5. Ta co the mng tng Th Sau Tuan Thanh ma lai khong co em Phuc Sinh, cuoc Kho Nan ma khong co Phuc Sinh? Lieu ta co the cung vi c Kito noi rang s song nay sinh t cai chet? C. < Mua Chay chuan b cho Tuan Thanh. 6. au la mau sac trang hoang trong thi ky nay?

Ngoi Li a mac lay xac pham CHNG XXXVIII Ngoi V c Giesu

Con Ngi, ang Mesia, Con Thien Chua c Giesu la mot con ngi nh moi chung ta, v Ngi cung a phai lao ong, co tnh cam, chu au kho. Ngi a lam viec tay chan va hanh nghe th moc. Ngi a danh cho cac tong o va gia nh Ladaro mot tnh ban tinh te, khien ho tr nen nhng con ngi thanh thien. Ngi a nem trai au n the ly trong Cuoc Kho Nan; Ngi cung chu au kho ve mat tinh than v nhng ngi than khong hieu Ngi, ma oi khi la do cac tong o cua Ngi, chu s ghen ghet cua ngi Phariseu va s cng long cua nhng ngi khong muon hng nh n Cu Chuoc Ngi ban tang.

184
Ngoai ra, c Giesu con khang nh mnh la ang Mesia a c cac ngon s loan bao: o la y ngha dien ng Con Ngi ma Ngi thng e cap. Nhng thay v vng quoc cu the cua mot at nc ma ngi Do thai mong i, th Ngi tuyen bo rang Ngi en lap vng quoc pho quat, noi tam va thanh thien: tat mot li, o la Vng Quoc Thien Chua. Ngi se la Vua cua Vng Quoc nay: o la y ngha viec Ngi chnh thc vao Gierusalem ngay Le La. Khi nghien cu nhan cach c Giesu, ta thay Ngi thau tom ni ban tnh nhan loai cua mnh nhng c tnh tng phan ma thng khong the nao co tat ca trong cung mot ca nhan: uy the va khiem nhng, tron lanh ca nhan va thau hieu yeu uoi cua tha nhan, ghet toi loi va yeu toi nhan. S quan bnh hoan hao nay cung co an tng ma cac phep la em lai cho chung ta: c Giesu con hn mot con ngi. Cho khac, Ngi lai khang nh mnh ong ban tnh vi Chua Cha: Ngi co cung s song, ch mnh Ngi mi nhan biet Chua Cha, hoan toan hanh ong nh Chua Cha. Sau cung, Ngi tuyen bo thang thng mnh la Con Thien Chua: Cha toi vi toi la mot. V Thay day do Thu xa, Thien Chua a noi vi dan Ngai qua Mose, Cac Ngon S. Gi ay, Ngai sai chnh Ngi Con en e mac khai Thien Chua, co ngha la e kham pha xem Chua Cha la ai, Ngai ch i g ni con ngi. c Giesu loan bao i song Thien Chua la mot i song Ba Ngoi, o Chua Con va Chua Thanh Than co hoat ong ngang vi hoat ong cua Chua Cha. c Giesu cong bo Ngi en thiet lap Vng Quoc Thien Chua. Thc ra, Thien Chua se ng tr trong tam hon cac tn hu Ngai, nhng vng quoc nay phai co mot giai oan tran the Giao Hoi tai the trong luc ch i s thanh toan vao thi sau het. V Thay yeu sach c Kito khong e cho tam hon c im lm; Ngi oi hoi no phai no lc e moi ngay cang nen giong Thien Chua hn.

185
Ngi oi hoi mot tnh yeu c hnh thanh qua viec t bo tat ca nhng g ngan cach ta khoi Thien Chua, ong thi phai co gang lien tuc e tang trien s than mat gia ta vi Ngai. Tnh yeu danh cho Thien Chua phai i kem vi tnh yeu danh cho ngi than can: khong the thc s yeu men Thien Chua ma lai ong thi khong yeu men con ngi. Nhng yeu sach cua Ngi c co ong trong ieu menh danh la n goi, tc la viec keu goi en mot loi song nhat nh. Nhng ong thi c Kito hieu rang trong bc ng tien ve tron lanh, oi khi chung ta phai hut hi va nan ch. Ngi to cho ta biet Thien Chua luon san sang on nhan toi nhan nao biet an nan va lai muon yeu men Chua Cha tren tri. Trong hai nam ri, Ngi a chu ng viec yeu long tin cua cac Tong o, tam thc hep hoi cua ho, s thieu quang ai cua ho. Ngi chap nhan ieu o v Ngi nhan biet thien ch va tnh yeu cua ho. Khi muon cho Thanh Phero sa lai ba cau choi Toi khong biet ngi nay, th Ngi thuc giuc ong ba li cam ket men yeu: Lay Chua, Ngai biet moi s, Ngai biet con yeu men Ngai (Ga 21,15). Ni c Kito, yeu sach tr nen tron lanh c i kem vi viec thong cam s yeu uoi cua con ngi va mot tnh yeu sau sac danh cho con ngi. Chua Cu The e cho ta at en Vng Quoc Thien Chua, chong lai toi loi e doa chung ta, tat mot li la e ta the hien n goi cua mnh, c Giesu a nen ang Cu Chuoc chung ta. La muc t chan dat cac linh hon, Ngi a ban s song mnh cho cac con chien. Ngi a chap nhan len oi Canve va chu chet tren Thap Gia. Va Ngi a e lai cho ta Thanh The Ngi, hau cho chung ta song trong Ngi va bi Ngi, e cho linh hon ta c tiep on Thien Chua, e cho than xac chung ta, c nuoi dng bi Manna mi nay, gi c ni mnh mam mong phuc sinh von ch n ro vao ngay tan the, khi Thien Chua sang tao tri mi at mi. Tong Ket

186
Ngay t au, Thien Chua a muon thong chia S Song cua Ngai cho con ngi. Nhng con ngi a t choi. Vay Thien Chua a sai Con mnh en, mac lay ban tnh con ngi va to cho con ngi, nhng anh em cua Ngi, ly tng chiem hu ca Thien Chua lan con ngi trong viec Nhap The. c Giesu xoa bo toi loi cua con ngi, va o la n Cu Chuoc. Nhng ong thi Ngi cung ban cho ho kha nang ket hiep vi Thien Chua, giong nh kha nang cua Ngi, bang cach noi ket vi Ngai nh C TIN va lanh nhan Phep Thanh Tay. Ve ben Chua Cha sau ngay phuc sinh, c Kito e lai Giao Hoi hau tiep tuc Ngi va phan phat s song ma Ngi a ky thac cho Giao Hoi. Nh vay, lch s cu o se cham dt vao ngay tan the. Xa hoi nhng ngi u tuyen, tc la nhng ngi c song vnh cu, khi o se hoan tat, than mnh c Kito se thanh toan. c Giesu, Ngoi Li nhap the va thu lanh moi thu tao, se trao Vng Quoc vao tay Chua Cha cua Ngi. Nhng con ngi c cu o se nhn thay Thien Chua dien oi dien va se chiem hu Ngai mai mai trong mot tnh yeu ma t nay khong bao gi phai h i. Lch s dan Thien Chua tiep tuc nh vay. Lch s nay a ep trong thi Abraham, Mose va Cac Ngon S. Gi ay la thi Chua Kito, lch s nay con ep hn nhieu. Nhng chung ta phai luon t van: -Chung ta co nhan biet Chua Kito? -Chung ta co san sang thc hien nhng g Ngi yeu cau? Lam nh the, chung ta se la ban hu cua Ngi. Va nh chung ta, en lt nhng ngi khac cung se nhan biet va yeu men Ngi.

187

188 MUC LUC DAN VAO LCH S DAN THIEN CHUA

Chng I: Chng II: Thien Chua a tao dng vu tru va con ngi...................... Thien Chua muon con ngi c hanh phuc. 04 07

LCH S DAN THIEN CHUA CAC TO PHU

Chng III: Chng IV: Chng V: Chng VI: Chng VII: Chng VIII: Chng IX: Chng X: Chng XI: Chng XII: Chng XIII: Cuoc i cac To Phu... c tin cua Ap-ra-ham Th toc Gia-cop tai Ai-cap.. MO-SE Keu goi Mo-se Viec giai phong ngi Do thai.. Giao c Xi-nai... T Xi-nai tien ve at Ha. CAC THU LANH VA CAC VUA AU TIEN i song ton giao thi cac Lanh Cac Thu Lanh chu chot. Cac Vua au tien Gie-ru-sa-lem thi cac Vua tien CAC NGON S Chng XIV: Chng XV: Chng XVI: Chng XVII: Chng XVIII: E-li-a....... I-sai-a.. Gie-re-mi-a. E-de-ki-en S vu cac Ngon S. 61 64 68 72 77 Thu 42 44 51 au 54 25 28 32 37 13 16 18

189
MONG I ANG MESIA Chng XIX: i song dan toc cua ngi Do thai sau khi tr ve t cuoc lu ay.. Niem tin, hy vong va c ai cua cong ong Do thai. Cac ao ly va cac khuynh hng ton giao Gie-ru-sa-lem va i song ton giao cuoi thi Do thai giao GIESU ANG CU O NHNG NAM THANG CHUAN B Chng XXIII: Chng XXIV: Chng XXV: Chng XXVI: Chng XXVII: Chng XXVIII: Chng XXIX: Chng XXX: Chng XXXI: Chng XXXII: Chng XXXIII: Chng XXXIV: Chng XXXV: Chng XXXVI: Chng XXXVII: Ch. XXXVIII: Que hng c Giesu Gia nh c Giesu Thi th au cua c Giesu Cuoc i c Giesu tai Nadaret i song ton giao cua c Giesu BAT AU I SONG CONG KHAI Nhng tiep xuc au tien c Giesu thiet lap nen mong vng quoc Ngi Cac du ngon Nhng phep la cua Chua Giesu Nhng yeu sach cua niem tin vao c Giesu Giang day tai Gierusalem Nhng li giang day sau cung cua c Giesu c Giesu t biet tran gian Cuoc kho nan cua c Giesu Cuoc khai hoan cua c Giesu Ngoi v c Giesu 132 135 140 144 148 154 157 164 172 176 181 105 109 114 119 123 83

Chng XX: Chng XXI: Chng XXII:

85 90 94