BenhhocTS Phan4 MoiTruongDD BuiQuangTe

408 Bïi Quang TÒ
ViÖn nghiªn cøu nu«i trång thñy s¶n I
BÖnh häc thñy s¶n
PhÇn 4
BÖnh dinh d−ìng vμ

m«i tr−êng cña ®éng
vËt thñy s¶n
Biªn so¹n: TS. Bïi Quang TÒ
N¨m 2006
BÖnh häc thñy s¶n- PhÇn 4 409
Ch−¬ng 11
bÖnh dinh d−ìng cña ®éng vËt thuû s¶n
1. BÖnh dinh d−ìng ë ç.

Ç sèng trong çc thuû vùc cã ®ñ thøc ¨n tù nhiªn, ç lín nhanh kh«ng bÞ bÖnh, do thiÕu
çc thµnh phÇn protein, glucid, Lipid, Vitamine, kho¸ng lµm ç yÕu, sinh tr−ëng chËm,
søc ®Ò kh¸ng kÐm. Trong ®iÒu kiÖn nu«i mËt ®é dµy, thøc ¨n tù nhiªn thiÕu, cÇn ph¶i
cho ¨n thªm thøc ¨n tæng hîp cã ®Çy ®ñ thµnh phÇn gióp cho qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt cña
c¬ thÓ ç x¶y ra thuËn lîi.
Thµnh phÇn thøc ¨n kh«ng ®Çy ®ñ ë ç th−êng x¶y ra çc dÊu hiÖu bÖnh lý sau:
- Sù trao ®æi chÊt bÞ rèi lo¹n, qu¸ tr×nh tiªu ho¸ kh«ng b×nh th−êng.
- Ph¸ huû chøc n¨ng ho¹t ®éng cña hÖ thèng thÇn kinh vµ çc c¬ quan.
- G©y viªm loÐt bé m¸y tiªu ho¸, tõ ®ã dÉn ®Õn gan thËn, l¸ l¸ch cña ç ®Òu bÞ ¶nh
h−ëng.
- C¬ thÓ ç bÞ dÞ h×nh, cong th©n hoÆc uèn lµn sãng, n¾p mang lâm hoÆc khuyÕt, tia v©y
bÞ dÞ h×nh..
- Ç gÇy yÕu søc ®Ò kh¸ng kÐm dÔ bÞ nhiÔm bÖnh.
1.1. BÖnh thiÕu Protein vµ Acid amine.

Protein lµ chÊt quan träng ®Ó ç sinh tr−ëng vµ ph¸t triÓn. V× vËy trong çc ao nu«i mËt
®é dµy, thµnh phÇn Protein trong thøc ¨n kh«ng thÊp h¬n 40% ®Ó ®¶m b¶o cho ç sinh
tr−ëng nÕu Ýt ç sÏ chËm lín. Thøc ¨n cã 25% Protein, tèc ®é t¨ng träng cña ç chØ b»ng
12,8% ç cho ¨n thøc ¨n cã 40% Protein. NÕu cho ¨n chØ cã 10% Protein ç kh«ng t¨ng
träng l−îng.
- Ç chÐp: Trong thøc ¨n nhiÒu acid amine vµ vitamine lµm cho c¬ thÓ ç mÊt kh¶ n¨ng
®iÒu tiÕt sù th¨ng b»ng, cét sèng bÞ cong, nghiªm träng ¶nh h−ëng ®Õn tÕ bµo tæ chøc
gan, l¸ l¸ch.
§èi víi l−¬n, trong thøc ¨n kh«ng cã protein, c¬ thÓ gi¶m träng l−îng râ rÖt, trong thøc
¨n Protein chiÕm 8,9%, träng l−îng c¬ thÓ sÏ gi¶m nhÑ. NÕu träng l−îng protein trªn
13,4% träng l−îng c¬ thÓ t¨ng. Ng−îc l¹i tû lÖ Protein trong thøc ¨n v−ît qu¸ 44,5% sù
sinh tr−ëng vµ tÝch luü ®¹m gÇn nh− kh«ng thay ®æi vµ ë mét møc ®é nµo ®ã cã t¸c dông
trë ng¹i cho qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt.
- Trong thøc ¨n cña ç çc acid amin kh«ng c©n b»ng hoÆc hµm l−îng protein qu¸ nhiÒu,
kh«ng nh÷ng l·ng phÝ mµ cßn g©y t¸c h¹i cho c¬ thÓ.
1.2. BÖnh liªn quan ®Õn chÊt ®−êng Glucid.

§−êng (Glucid) lµ nguån cung cÊp n¨ng l−îng chñ yÕu cho ho¹t ®éng sèng cña c¬ thÓ
sinh vËt nãi chung, cho loµi ç nãi riªng. Mét gram ®−êng ë trong c¬ thÓ, oxy ho¸ s¶n
sinh ra 4.000 calo n¨ng l−îng. Theo thèng kª cã kho¶ng 50% nguån n¨ng l−îng cung
cÊp cho ho¹t ®éng sèng cña ç lÊy tõ sù ph©n gi¶i ®−êng trong thøc ¨n cung cÊp. §−êng
410 Bïi Quang TÒ
trong thøc ¨n ®Çy ®ñ, sù ph©n gi¶i mì trong c¬ thÓ vµ l−îng ®¹m yªu cÇu còng gi¶m ®i.
§−êng cßn lµ thµnh phÇn cÊu tróc tÕ bµo c¬ thÓ.
- C¬ vËn ®éng, n·o ho¹t ®éng cÇn n¨ng l−îng cung cÊp tõ oxy ho¸ ®−êng glucogen,
nh−ng b¶n th©n n·o dù tr÷ ®−êng rÊt Ýt ph¶i lÊy tõ m¸u nªn khi thiÕu ®−êng trong m¸u
lµm cho chøc n¨ng ho¹t ®éng cña m¸u bÞ tæn h¹i, dÉn ®Õn co giËt, h«n mª thËm chÝ ç
cã thÓ bÞ chÕt. Qua ®ã cho thÊy ®−êng trong thøc ¨n thiÕu ¶nh h−ëng ®Õn ho¹t ®éng b×nh
th−êng cña ç.
- Çc lo¹i ®−êng trong thøc ¨n chñ yÕu lµ tinh bét cã mét Ýt saccarose, lactose. §−êng ë
trong èng tiªu ho¸ ph©n gi¶i ra ®−êng ®¬n hÊp thô vµo gan, kh¶ n¨ng hÊp thô çc lo¹i
®−êng cña tõng loµi ç vµ tõng giai ®o¹n ph¸t triÓn trong cïng loµi cã sù kh¸c nhau. Ç
håi tû lÖ tiªu ho¸ cellulo d−íi 10%, tû lÖ tiªu ho¸ çc lo¹i ®−êng tõ 20-40% do ®ã hµm
l−îng cellulo trong thøc ¨n kh«ng qu¸ 10% tèt nhÊt chØ 5-6%, çc lo¹i ®−êng kh«ng qu¸
30%, trong ®ã phÇn cã thÓ tiªu ho¸ kh«ng nªn thÊp h¬n 10%.
Theo Hoµng Trung ChÝ (Trung Quèc) 1983, 1985 ®Ó t¨ng träng ç tr¾m cá dïng tinh bét
cho ¨n tèt nhÊt 48% vµ chøng minh kh¶ n¨ng hÊp thô tinh bét cao h¬n nhiÒu so víi mì,
nÕu hµm l−îng tinh bét 51,4% ç tr¾m sinh tr−ëng tèt. Tõ ®ã suy ra nguån cung cÊp
n¨ng l−îng chñ yÕu cña ç tr¾m cá lÊy tõ ®−êng.
ThiÕu ®−êng ho¹t ®éng cña çc c¬ quan bÞ ®×nh trÖ, nh−ng ng−îc l¹i qu¸ nhiÒu còng
ph¸t sinh ra bÖnh lý cho ç, th−êng dÉn ®Õn lµm cho c¬ quan néi t¹ng bÞ tÝch luü mì g©y
rèi lo¹n ho¹t ®éng cña çc c¬ quan, mì ®i vµo gan lµm s−ng gan, gan biÕn thµnh mµu
nh¹t, bÒ mÆt gan s¸ng bãng.
1.3. BÖnh liªn quan ®Õn chÊt bÐo - lipid.

- Mì lµ vËt chÊt chñ yÕu dù tr÷ nguån cung cÊp n¨ng l−îng cho c¬ thÓ ç, 1 gram mì
oxy ho¸ cung cÊp 9300 calo n¨ng l−îng.
- Mì ë trong c¬ thÓ b¶o vÖ vµ cè ®Þnh çc c¬ quan néi t¹ng.
- Mì lµ thµnh phÇn cÊu t¹o mµng cña mµng tÕ bµo.
- Mì hoµ tan vitamin trong c¬ thÓ ®ång thêi nã cã t¸c dông chuyÓn ho¸ muèi vµ çc acid
trong tói mËt. Mét sè acid bÐo lµm t¨ng søc ®Ò kh¸ng cho c¬ thÓ ç, lµm m¸u ho¹t ®éng
b×nh th−êng.
-Trong thµnh phÇn thøc ¨n, nÕu sè l−îng mì thÝch hîp ç sinh tr−ëng nhanh, ho¹t ®éng
cña çc c¬ quan kh«ng bÞ rèi lo¹n.
Çc loµi ç kh¸c nhau yªu cÇu l−îng mì kh«ng gièng nhau. Muèn x¸c ®Þnh hµm l−îng
mì thÝch hîp trong khÈu phÇn thøc ¨n cÇn dùa vµo tÝnh ¨n cña ç vµ nguån thøc ¨n. ç
d÷ kh¶ n¨ng hÊp thô mì trong thøc ¨n m¹nh h¬n ç ¨n thùc vËt thuû sinh th−îng ®¼ng.
Ç ¨n t¹p cã thÓ hÊp thô tèt mì vµ tinh bét lµm nguån n¨ng l−îng. Trong thøc ¨n nÕu
thiÕu mì ç sinh tr−ëng chËm, v©y bÞ ®øt.
Ng−îc l¹i trong thøc ¨n thµnh phÇn mì qu¸ cao lµm c¶n trë tÝch luü ®¹m, chÊt l−îng thÞt
gi¶m, ç sinh tr−ëng chËm, mét sè c¬ quan néi t¹ng bÞ tho¸i ho¸. Nh×n chung trong thøc
¨n cña ç l−îng mì nªn d−íi 15%. §èi víi ç håi, trong thøc ¨n l−îng mì chØ trªn d−íi
5%.
- Mì rÊt dÔ bÞ oxy ho¸, s¶n sinh ra çc s¶n phÈm ®éc cã h¹i cho søc khoÎ cña ç, ç
chÐp ¨n ph¶i mì bÞ oxy ho¸, sau 1 th¸ng cét sèng biÕn d¹ng, ç håi gan bÞ vµng vµ ph¸t
sinh hiÖn t−îng thiÕu m¸u. Do ®ã ®Ó ®Ò phßng hiÖn t−îng trªn, khi chÕ biÕn thøc ¨n cho
ç, khi cho ¨n míi bæ sung thµnh phÇn mì vµo, ®ång thêi cung cÊp sè l−îng vitamin E
trong khÈu phÇn thøc ¨n.
1.4. BÖnh thiÕu çc muèi v« c¬ vµ çc nguyªn tè vi l−îng.

Ca, P, K, Na, Mg, Fe, Co, Cu, Mn, Zn..lµ thµnh phÇn quan träng cÊu t¹o tæ chøc c¬ thÓ
ç vµ chÊt xóc t¸c cña hÖ men, duy tr× ho¹t ®éng sinh lý trªn nhiÒu lÜnh vùc cña c¬ thÓ,
nã gãp phÇn t¨ng nhanh tèc ®é sinh tr−ëng, ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt, t¨ng kh¶
n¨ng hÊp thô çc chÊt dinh d−ìng, do ®ã gi¶m sè l−îng thøc ¨n, duy tr× ¸p suÊt thÈm
thÊu cña tÕ bµo.
- Ç cã thÓ hÊp thô muèi v« c¬ trong n−íc nh−ng chØ h¹n chÕ ë mét sè nguyªn tè nªn
kh«ng ®¸p øng ®−îc yªu cÇu v× vËy nguån muèi v« c¬ vµ çc yÕu tè vi l−îng ph¶i bæ
sung vµo thµnh phÇn thøc ¨n. Nh×n chung Ca cã trong n−íc t−¬ng ®èi nhiÒu nªn nÕu
kh«ng bæ sung vµo ç vÉn sinh tr−ëng b×nh th−êng. Cßn víi P, cÇn bæ sung sè l−îng
0,4% trong thµnh phÇn thøc ¨n cña ç, nÕu thiÕu sù chuyÓn ho¸ thøc ¨n thÊp, ç sinh
tr−ëng chËm, x−¬ng bÞ dÞ h×nh.
- Thøc ¨n thiÕu Mg, ç chÐp b¬i léi yÕu, sinh tr−ëng chËm, l−îng Mg trong x−¬ng gi¶m,
sau thêi gian ç sÏ chÕt.
- Thøc ¨n thiÕu Fe, ç chÐp bÞ bÖnh thiÕu m¸u, thiÕu I2 ç håi bÞ bÖnh u tuyÕn gi¸p tr¹ng.
- ThiÕu Cu ç chÐp con sinh tr−ëng chËm, nh−ng ng−îc l¹i qu¸ cao g©y thiÕu m¸u vµ
còng øc chÕ sinh tr−ëng.
- ThiÕu Mn, ç chÐp sinh tr−ëng chËm, ®u«i bÞ dÞ h×nh. Ç håi thiÕu Mn c¬ thÓ rót ng¾n
l¹i.
1.5. BÖnh thiÕu çc lo¹i Vitamin.

Trong thøc ¨n cÇn cã mét l−îng Vitamin dï rÊt nhá nh−ng nÕu thiÕu sÏ lµm cho ho¹t
®éng cña çc hÖ men bÞ rèi lo¹n, ç gÇy yÕu, næi ®Çu ngöa bông, ç vËn ®éng kh«ng
b×nh th−êng so víi ®éng vËt m¸u nãng th× ë ç thiÕu Viatamin ph¶n øng cã chËm h¬n.
trong thøc ¨n nÕu hoµn toµn kh«ng cã Vitamin sau h¬n 1 th¸ng ç ngõng sinh tr−ëng,
sau 3 th¸ng ç b¾t ®Çu gi¶m träng l−îng, m¾t låi, xung quanh vâng m¹c m¾t tô m¸u, søc
®Ò kh¸ng gi¶m, dÇn dÇn ç sÏ chÕt. NhiÒu ng−êi cho r»ng chøc n¨ng hÖ thÇn kinh bÞ ph¸
huû. Mçi lo¹i Vitamin cã chøc n¨ng kh¸c nhau nªn ¶nh h−ëng ®Õn ç còng kh¸c nhau.
Trong thøc ¨n thiÕu Viatamin A, b¾t måi cña ç gi¶m, trao ®æi chÊt bÞ rèi lo¹n, mÊt s¾c
tè, ë ç chÐp da vµ mang ch¶y m¸u, n¾p mang cong phång lªn, mµng da xung quanh n¾p
mang vÆn vÑo, nh·n cÇu låi lªn. Vitamin D cã t¸c dông lµm cho ç sinh tr−ëng nhanh,
tuyÕn sinh dôc thµnh thôc sím. Trong thøc ¨n thiÕu Viatmin C ç sinh tr−ëng chËm, hÖ
sè thøc ¨n cao, cã hiÖn t−îng xuÊt huyÕt tõng vïng, ç bÞ dÞ h×nh. Nu«i l−¬n trong thøc
¨n thiÕu Vitmin C, l−¬n sinh tr−ëng chËm, da, v©y, ®Çu ®Òu cã hiÖn t−îng ch¶y m¸u. Ç
chÐp thøc ¨n thiÕu Vitamin C ¶nh h−ëng kh«ng lín do b¶n th©n c¬ thÓ tæng hîp ®−îc
mét sè l−îng nhÊt ®Þnh. §èi víi Vitamin B cung cÊp thiÕu, kh¶ n¨ng b¾t måi cña ç
gi¶m 4-5 lÇn, d¹ dµy Ýt tiÕt dÞch vÞ, ho¹t ®éng tiªu ho¸ vµ hÊp thô dinh d−ìng bÞ rèi lo¹n,
l−îng tiªu hao oxy gi¶m, sinh tr−ëng chËm. Trong nhãm Vitamin B nÕu thiÕu Viatamin
B1, B2, c−êng ®é b¾t måi cña l−¬ng gi¶m, sinh tr−ëng chËm, mÊt kh¶ n¨ng vËn ®éng,
thiÕu Vitamin B6 sinh tr−ëng chËm, hÖ thèng thÇn kinh bÞ rèi lo¹n, thiÕu m¸u, h« hÊp
nhanh, x−¬ng n¾p mang mÒm, bông tÝch n−íc.
412 Bïi Quang TÒ
2. BÖnh dinh d−ìng ë t«m.
2.1. BÖnh thiÕu Vitamin C - héi chøng chÕt ®en.
2.1.1. T¸c nh©n g©y bÖnh.

Çc ®µn t«m nu«i th©m canh dïng thøc ¨n tæng hîp cã hµm l−îng Vitamin C thÊp kh«ng
®ñ l−îng bæ sung cho sinh tr−ëng cña t«m, t¶o vµ nguån kh¸c trong hÖ thèng nu«i.
2.1.2. DÊu hiÖu bÖnh lý vµ ph©n bè.

DÊu hiÖu ®Çu tiªn thÊy râ vïng ®en ë c¬ d−íi ë líp vá kitin cña phÇn bông, ®Çu ngùc,
®Æc biÖt çc khíp nèi gi÷a çc ®èt. BÖnh nÆng vïng ®en xuÊt hiÖn trªn mang t«m vµ
thµnh ruét. T«m bá ¨n, chËm lín. §µn t«m m¾c bÖnh m¹n tÝnh thiÕu Vitamin C cã thÓ bÞ
chÕt tõ 1-5% hµng ngµy. Tû lÖ hao hôt tæng céng rÊt lín 80-90%. HiÖn t−îng bÖnh lý
gièng bÖnh ¨n mßn, chØ kh¸c ë chç vá kitin kh«ng bÞ ¨n mßn.
Çc loµi t«m biÓn, t«m cµng xanh khi nu«i dïng thøc ¨n tæng hîp kh«ng ®ñ hµm l−îng
Vitamin C cung cÊp cho t«m hµng ngµy.
2.1.3. ChÈn ®o¸n bÖnh.

Dùa vµo çc dÊu hiÖu bÖnh lý.
2.1.4. Ph−¬ng ph¸p phßng trÞ bÖnh.

Dïng thøc ¨n tæng hîp nu«i t«m cã hµm l−îng Vitamin C 2-3 g/1 kg thøc ¨n c¬ b¶n.
L−îng Vitamin C ®−îc tÝch luü trong t«m lín h¬n 0,03 mg/1 g m« c¬, t«m sÏ tr¸nh ®−îc
bÖnh chÕt ®en vµ cã søc ®Ò kh¸ng cao. Th−êng xuyªn bæ sung t¶o vµo hÖ thèng nu«i lµ
nguån Vitamin C tù nhiªn rÊt tèt cho t«m.
2.2. BÖnh mÒm vá ë t«m thÞt.

BÖnh th−êng x¶y ra ë t«m thÞt 3-5 th¸ng tuæi. Sau khi lét x¸c vá kitin kh«ng cøng l¹i
®−îc vµ rÊt mÒm nªn ng−êi ta gäi lµ héi chøng bÖnh t«m, nh÷ng con t«m mÒm vá yÕu,
ho¹t ®éng dµy ®Æc vµ bÞ sinh vËt b¸m dµy ®Æc, t«m cã thÓ chÕt r¶i r¸c ®Õn hµng lo¹t.
Theo Baticados vµ CTV (1986) ®· nhËn ®Þnh r»ng bÖnh mÒm vá ë t«m lµ do mét sè
nguyªn nh©n nh−ng nguyªn nh©n ®¸ng quan t©m lµ çc muèi kho¸ng Canxi vµ Photphat
trong n−íc vµ thøc ¨n thÊp.
Cho t«m ¨n b»ng thÞt ®éng vËt nhuyÔn thÓ t−¬i víi tû lÖ 14% trong khÈu phÇn thøc ¨n ®·
cho kÕt qu¶ tèt, lµm cho vá cøng l¹i, c¶i thiÖn ®−îc t×nh tr¹ng mÒm vá (Baticatos, 1986).
BÖnh mÒm vá cã thÓ ¶nh h−ëng lín tíi n¨ng suÊt, s¶n l−îng vµ gi¸ trÞ th−¬ng phÈm cña
t«m nu«i. BÖnh x¶y ra tõ cuèi th¸ng nu«i thø 2 ®Õn ®Çu th¸ng nu«i thø 3 vµ th−êng xuÊt
hiÖn ë t«m nu«i mËt ®é cao 15-30 con/m3. BÖnh th−êng gÆp ë çc ao nu«i cña 3 miÒn
B¾c, Trung, Nam.
A
B
H×nh 386: A- t«m cµng xanh bÞ bÖnh mÒm vá; B- t«m só bÞ bÖnh mÒm vá
Ch−¬ng 12
bÖnh do m«i tr−êng

§éng vËt thuû s¶n m¾c bÖnh do nhiÒu nguyªn nh©n g©y ra dÔ dµng nh×n thÊy ®· nghiªn
cøu ë çc ch−¬ng trªn. Ngoµi ra çc yÕu tè t¸c ®éng vµo c¬ thÓ kh«ng ph¶i d−íi h×nh
thøc ký sinh còng g©y nªn sù ph¸ huû chøc n¨ng ho¹t ®éng sinh lý b×nh th−êng cña c¬
thÓ ®éng vËt thuû s¶n, lµm gi¶m kh¶ n¨ng ®Ò kh¸ng cña c¬ thÓ ®éng vËt thuû s¶n víi
m«i tr−êng. Çc yÕu tè nµy cã thÓ t¸c ®éng trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp ®Õn ®éng vËt thuû
s¶n. Sù t¸c ®éng Êy cã thÓ do mét vµi yÕu tè riªng biÖt song phÇn lín lµ do t¸c ®éng tæng
hîp cña nhiÒu yÕu tè bÖnh phi ký sinh ë ç, t«m còng cã thÓ g©y nhiÒu tæn thÊt to lín
cho ng−êi nu«i trång thuû s¶n (xem môc 3 - ch−¬ng 1).
1. BÖnh do yÕu tè v« sinh.
1.1. Ç, t«m bÞ bÖnh do çc yÕu tè c¬ häc.

Yªó tè c¬ häc t¸c ®éng ®Õn ç, t«m lµm cho ç, t«m bÞ th−¬ng mµ c−êng ®é t¸c ®éng
m¹nh nhÊt lµ ®èi víi çc c¬ quan quan träng nh− thÇn kinh, h« hÊp, tuÇn hoµn lµm rèi
lo¹n tr¹ng th¸i sinh lý b×nh th−êng cña c¬ thÓ, lµm kh¶ n¨ng b¾t måi, kh¶ n¨ng trèn
tr¸nh kÎ thï, søc ®Ò kh¸ng gi¶m dÇn, ®µn ç, t«m bÞ gÇy yÕu, nÕu nÆng sÏ lµm ç, t«m
yÕu thËm chÝ cã thÓ lµm ç, t«m chÕt hµng lo¹t. D−íi t¸c ®éng cña çc yÕu tè c¬ häc,
thÇn kinh ç, t«m bÞ chÊn ®éng, ç, t«m ho¶ng sî b¬i léi hçn lo¹n, nh¶y lªn bê, va vµo
çc vËt thÓ trong n−íc lµm ç trãc vÈy, ®øt v©y, da ç mÈn ®á, ch¶y m¸u, t«m g·y truú
vµ çc phÇn phô dÉn ®Õn hiÖn t−îng viªm loÐt më ®−êng cho vi khuÈn, nÊm vµ ký sinh
trïng ký sinh g©y bÖnh.
1.1.1. Ç, t«m bÞ th−¬ng do ®¸nh b¾t vµ vËn chuyÓn.

Dïng ng− cô ®¸nh b¾t kh«ng thÝch hîp víi tõng lo¹i ç, t«m hoÆc tõng giai ®o¹n ph¸t
triÓn dÔ lµm cho ç, t«m bÞ th−¬ng. NÕu kiÓm tra ç bè mÑ cho ®Î, san ç h−¬ng, ç
gièng...b»ng l−íi giai qu¸ th«, m¾t l−íi qu¸ lín cã thÓ lµm cho ç cã hiÖn t−îng m¾c v©y
vµo l−íi, çc m¾t l−íi cßn gi÷ ngang c¬ thÓ ç g©y hiÖn t−îng “®ãng l−íi” lµm ç quÊy
m¹nh, ®øt v©y, trÇy da, trãc vÈy. §èi víi ç bè mÑ sau bÞ th−¬ng th−êng kh«ng ®ñ søc
tham gia ho¹t ®éng ®Î trøng. Ç h−¬ng, ç gièng sau khi x©y s¸t th−êng bÞ çc bÖnh do
vi trïng, nÊm g©y ra lµm cho ç chÕt hµng lo¹t. §èi víi t«m Êu trïng, t«m gièng, t«m bè
mÑ ®Òu ph¶i cã dông cô thÝch hîp ®Ó ®¸nh b¾t, kh«ng sÏ lµm cho t«m bÞ sèc yÕu vµ cã
thÓ chÕt.
V× vËy khi ®¸nh ç, t«m cÇn chän ng− cô thÝch hîp víi tõng ®èi t−îng. Thao t¸c ®¸nh
b¾t còng cÇn chó ý ®Õn tËp tÝnh cña çc lo¹i kh¸c nhau. Ç mÌ tr¾ng hay nh¶y, ç tr¾m
cá b¬i léi nhanh, ç chÐp hay chói xuèng ®¸y ao, t«m gièng hay nh¶y...
Tr−íc khi ®¸nh ç, t«m ®Ó gi¶m th−¬ng tËt cßn ph¶i luyÖn ç, t«m ®Ó chóng quen dÇn
víi ®iÒu kiÖn chËt chéi, lµm quen víi ng− cô. Çc giai ®o¹n ph¸t triÓn cña chóng nhÊt lµ
giai ®o¹n ç bét, ç h−¬ng, ç gièng, ç bè mÑ, Êu trïng t«m, t«m gièng cÇn ®−îc ®Æc
biÖt quan t©m trong qu¸ tr×nh ®¸nh b¾t, víi ç bét chØ vËn chuyÓn khi hÕt no·n hoµng.
Lóc vËn chuyÓn lµm cho ç va ch¹m nhau, mÊt nhiÒu dÞch nhên ¶nh h−ëng ®Õn kh¶ n¨ng
b¶o vÖ c¬ thÓ, s¾c tè da bÞ thay ®æi, chóng l¹i sèng trong ®iÒu kiÖn chËt chéi, søc khoÎ
yÕu, tr¹ng th¸i sinh lý c¬ thÓ kh«ng b×nh th−êng nªn rÊt dÔ bÞ chÕt cã khi chÕt hµng lo¹t.
Do ®ã ph¶i ®¶m b¶o ®Çy ®ñ oxy, kh«ng vËn chuyÓn lóc nhiÖt ®é qu¸ cao.
414 Bïi Quang TÒ
1.1.2. Ç, t«m bÞ th−¬ng do chÊn ®éng qu¸ m¹nh.

Dïng chÊt næ ®¸nh ç, t«m th−êng g©y thiÖt h¹i cho ç, t«m trong çc nguån n−íc,
ngoµi ç bÞ chÕt cßn lµm cho rÊt nhiÒu loµi ç kh¸c bÞ th−¬ng nh− ®øt v©y, trãc vÈy, ch¶y
m¸u, søc khoÎ gi¶m, kh¶ n¨ng b¾t måi vµ chèn tr¸nh kÎ thï kÐm. Kh«ng nh÷ng ç lín
chÕt mµ còng lµm ç bÐ chÕt lµm thiÖt h¹i nguån lîi. TiÕng næ trong n−íc m¹nh cßn lµm
chÊn ®éng lín, ph¸ huû hÖ thèng thÇn kinh cña ç, lµm yÕu kh¶ n¨ng vËn ®éng, nÆng cã
thÓ lµm cho ç chÕt mµ kh«ng ph¸t hiÖn ®−îc vÕt th−¬ng. Khi vËn chuyÓn b»ng ph−¬ng
tiÖn th« s¬ nh− g¸nh bé, nhÊt lµ ®èi víi ç bét, ç h−¬ng nÕu thao t¸c kh«ng ®óng kü
thuËt dÔ lµm cho chóng bÞ va ch¹m vµo thóng vµ vØ ®Ëy lµm bÞ th−¬ng, bÞ cho¸ng, cã khi
b¾n ra ngoµi vµ chÕt.
VËn chuyÓn b»ng « t«, nÕu ®−êng xa, xe chë nhÑ, ®−êng xÊu ®i qu¸ nhanh, ç, t«m
trong xe bÞ chÊn ®éng qu¸ nhiÒu còng cã ¶nh h−ëng xÊu ®Õn ç, t«m nhÊt lµ víi ç, t«m
nhá, søc chÞu ®ùng kÐm th× t¸c h¹i cµng kÐm: Sù chÊn ®éng m¹nh vµ liªn tôc g©y cho ç,
t«m bÞ “say sãng”; ç, t«m mÊt kh¶ n¨ng th¨ng b»ng vµ b¬i léi kh«ng b×nh th−êng, ç,
t«m næi ®Çu, ngöa bông. NÕu bÞ chÊn ®éng nhÑ th× sau 1 thêi gian, ç, t«m cã thÓ håi
phôc trë l¹i b×nh th−êng.
1.2. Ç, t«m bÞ bÖnh do nhiÖt ®é kh«ng thÝch hîp.

Ç, t«m lµ ®éng vËt m¸u l¹nh nªn ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é m«i tr−êng n−íc ¶nh h−ëng rÊt
nhiÒu ®Õn ®êi sèng cña chóng. NhiÖt th©n cña ç, t«m thay ®æi theo nhiÖt ®é n−íc,
th−êng chØ chªnh lÖch víi nhiÖt ®é n−íc kho¶ng 0,10C, lóc nhiÖt ®é m«i tr−êng n−íc
gi¶m hay t¨ng ®ét ngét cã thÓ kÝch thÝch d©y thÇn kinh da lµm mÊt kh¶ n¨ng ®iÒu tiÕt
ho¹t ®éng cña çc c¬ quan, ph¸t sinh ra bÖnh, da biÕn ®æi tõ mµu s¸ng qua mµu tèi. ç
chÐp gièng nhiÖt ®é n−íc ®ét nhiªn thay ®æi 12-150C ç n»m nghiªng lªn mÆt n−íc, mÊt
kh¶ n¨ng b¬i léi. Ç vÒn, ç chÐp, ç diÕc tõ m«i tr−êng 210C chuyÓn qua m«i tr−êng 1-
20C, çc phiÕn mang tr−¬ng phång, chøc n¨ng ho¹t ®éng cña c¬ quan h« hÊp, tuÇn hoµn
bÞ ®×nh trÖ, sau 3 giê ç sÏ chÕt. Ç ë trong m«i tr−êng n−íc lu«n lu«n vËn ®éng lµm cho
c¬ thÓ to¶ nhiÖt nh−ng sù to¶ nhiÖt ®ã kh«ng bao nhiªu nªn th©n nhiÖt cña ç vµ nhiÖt
m«i tr−êng chªnh lÖch kh«ng ®¸ng kÓ.
VÝ dô khi ç diÕc vËn ®éng, th©n nhiÖt cã cao h¬n nhiÖt ®é n−íc 0,2-0,30 C. Ç håi vËn
®éng, th©n nhiÖt ç cao h¬n nhiÖt ®é n−íc 0,4-0,50C.
Ç ngõ cã hÖ m¹ch d−íi da ph¸t triÓn nªn nhiÖt th©n cña ç cao h¬n nhiÖt ®é m«i tr−êng
lµ 100C.
Mçi loµi ç, t«m vµ mçi giai ®o¹n ph¸t triÓn cña cïng mét loµi còng yªu cÇu nhiÖt ®é
n−íc kh¸c nhau vµ cã giíi h¹n nhiÖt ®é thÝch øng kh¸c nhau. Trong kho¶ng nhiÖt ®é
thÝch hîp, tr¹ng th¸i sinh lý cña c¬ thÓ ç b×nh th−êng, nÕu nhiÖt ®é m«i tr−êng ngoµi
kho¶ng ph¹m vi thÝch øng th× trao ®æi chÊt c¬ thÓ ç bÞ rèi lo¹n chøc n¨ng ho¹t ®éng cña
çc c¬ quan bÞ ph¸ huû cã thÓ lµm cho ç, t«m chÕt. NhiÖt ®é thÝch hîp nhÊt cho sinh
tr−ëng cña ç chÐp lµ 23-290C, ë nhiÖt ®é nµy, mäi qu¸ tr×nh sinh lý cña ç, t«m diÔn ra
tèt, c−êng ®é b¾t måi cña ç, t«m cao. NÕu nhiÖt ®é gi¶m xuèng 150C th× c−êng ®é b¾t
måi gi¶m 3-4 lÇn. Ç r« phi thÝch hîp nhÊt ë nhiÖt ®é 25-300C, thÊp h¬n 200C hoÆc cao
h¬n 350C, c−êng ®é b¾t måi ®Òu gi¶m. Tõ 6-140C lµ giíi h¹n thÊp vµ 37-420C lµ giíi h¹n
nhiÖt ®é cao lµm cho ç r« phi bÞ chÕt.
NhiÖt ®é ¶nh h−ëng ®Õn qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña tuyÕn sinh dôc vµ ph¸t triÓn cña ph«i.
NhiÖt ®é qu¸ thÊp, tuyÕn sinh dôc kh«ng ph¸t triÓn ®−îc. Trong qu¸ tr×nh Êp trøng, nhiÖt
®é thÊp trøng kh«ng në nh−ng ng−îc l¹i nhiÖt ®é cao, ph«i ph¸t triÓn bÞ dÞ h×nh vµ chÕt.
Ç chÐp cho ®Î trong ®iÒu kiÖn thÝch hîp lµ 20-250C, ç mÌ 24-290C cho nªn trong sinh
s¶n nh©n t¹o, cÇn quan t©m ®Õn yÕu tè nhiÖt ®é.
Khi vËn chuyÓn ç, t«m nhiÖt ®é trong c«ng cô vËn chuyÓn vµ ngoµi m«i tr−êng th−êng
cã sù chªnh lÖch nhau, sù chªnh lÖch Êy cµng nhanh cµng tèt. NÕu nhiÖt ®é chªnh lÖch
qu¸ cao, ç, t«m cã hiÖn t−îng cho¸ng, kÕt qu¶ lµ sau khi th¶ ç, t«m ra, ç, t«m bÞ næi
®Çu, ngöa bông, mÊt kh¶ n¨ng ho¹t ®éng b×nh th−êng, da ç, t«m mÊt mµu s¾c b×nh
th−êng, v× vËy khi ®−a ç, t«m tõ thuû vùc nµy qua thuû vùc kh¸c ph¶i chó ý ®Õn sù thay
®æi nhiÖt ®é, nªn th¶ ç, t«m tõ tõ vµ ®iÒu hoµ nhiÖt ®é tõ trong c«ng cô vµ bªn ngoµi
®õng ®Ó chªnh lÖch qu¸ lín. VËn chuyÓn ç, t«m ph¶i chän thêi tiÕt cã nhiÖt ®é thÝch
hîp nÕu nhiÖt ®é kh«ng khÝ qu¸ cao, ph¶i cã biÖn ph¸p xö lý h¹ nhiÖt khi vËn chuyÓn.
NhiÖt ®é n−íc chªnh lÖch trong vËn chuyÓn kh«ng qu¸ 2-30C; ë ç, t«m lín, nhiÖt ®é
thay ®æi kh«ng qu¸ 50C; ç, t«m gièng kh«ng qu¸ 2-30C. Khi kiÓm tra kÐo vã hoÆc ®¸nh
chµi çc ao nu«i t«m thêi gian 14-16giê ngµy n¾ng nãng (nhiÖt ®é kh«ng khÝ >350C), cã
thÓ thÊy t«m só bÞ sèc nhiÖt th©n co l¹i (h×nh 387A) hoÆc t«m ch©n tr¾ng chuyÓn mµu
tr¾ng ®ôc (h×nh 387B)
H×nh 387: A- t«m só bÞ cong th©n do sèc nhiÖt; B- t«m ch©n tr¾ng chuyÓn mµu tr¾ng do
sèc nhiÖt.
416 Bïi Quang TÒ
Trong qu¸ tr×nh vËn chuyÓn, khi nhiÖt ®é t¨ng th× kh¶ n¨ng chÞu ®ùng víi çc chÊt ®éc
gi¶m vµ ç, t«m yªu cÇu l−îng O2 tiªu hao cao.
Qua nghiªn cøu ¶nh h−ëng cña nhiÖt ®é n−íc ®Õn kh¶ n¨ng chÞu ®ùng cña ç víi CO2,
NH3, H2S vµ tiªu hao O2 cña mét sè loµi ç nu«i giai ®o¹n ç h−¬ng nh− b¶ng 33:
B¶ng 48: Kh¶ n¨ng chÞu ®ùng víi CO2, NH3, H2S tiªu hao oxy ë giai ®o¹n ç h−¬ng
cña mét sè loµi ç nu«i
T0 O2 (mg/l) CO2 (mg/l) NH3 (mg/l) H2S (mg/l)
Ç h−¬ng Ç h−¬ng mÌ Ç h−¬ng mÌ Ç h−¬ng mÌ
tr¾m cá hoa tr¾ng tr¾ng
200 1,5 32,28 6,14 2,5
0
25 1,92 30,18 5,29 2,12
300 2,05 29,45 4,49 1,93
350 2,53 26,18 4,06 1,66
1.3. Ç t«m bÞ bÖnh do thiÕu oxy.

Ç t«m sèng trong n−íc cÇn O2 ®Çy ®ñ ®Ó thùc hiÖn qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt. Tuy nhiªn
mçi loµi ç t«m, mçi giai ®o¹n ph¸t triÓn vµ ®iÒu kiÖn m«i tr−êng kh¸c nhau, yªu cÇu
l−îng oxy kh¸c nhau. Lóc l−îng oxy hoµ tan trong n−íc thÊp qu¸ giíi h¹n sÏ lµm cho ç
t«m chÕt ng¹t. Ç tr¾m cá, tr¾m ®en, ç mÌ tr¾ng, mÌ hoa th−êng hµm l−îng O2 hoµ tan
trong n−íc 1 mg/l , ç b¾t ®Çu næi ®Çu ®Õn 0,4-0,6 mg/l, ç chÕt ng¹t. ç chÐp, ç diÕc
chÕt ng¹t ë l−îng oxy hoµ tan 0,1-0,4 mg/l, ç vÒn 0,4-0,5 mg/l. §èi víi çc ao nu«i t«m
khi m«i tr−êng ao nu«i hµm l−îng oxy hoµ tan thÊp h¬n 3mg/l lµ nguyªn nh©n lµm mang
t«m chuyÓn mµu hång. NhiÒu ao nu«i t«m ë ven biÓn miÒn Trung vµ Nam Bé hµm l−îng
oxy vµo ban ®ªm dao ®éng 1-2,8 mg O2/ml thËm chÝ cã lóc ®o b»ng kh«ng. HiÖn t−îng
ç t«m chÕt ng¹t do thiÕu oxy x¶y ra ë nh÷ng ao hå n−íc tÜnh nhÊt lµ nh÷ng mÆt n−íc
tÜnh nhiÒu mïn b· h÷u c¬ hoÆc bãn qu¸ nhiÒu ph©n h÷u c¬.
Cã lóc O2 trong m«i tr−êng ®Çy ®ñ nh−ng CO2 qu¸ cao lªn ®Õn 80 mg/l ë nhiÖt ®é 20-
310C, CO2 trong m¸u ç kh«ng tho¸t ra ngoµi ®−îc lµm h«n mª thÇn kinh trung −¬ng. Ç
khã lÊy O2 hoµ tan trong n−íc, nÕu hµm l−îng CO2 trong n−íc 20 mg/l mµ ç næi ®Çu th×
do n−íc thiÕu O2 lµ chñ yÕu.
Mïa hÌ ç, t«m dÔ bÞ næi ®Çu nhÊt lµ khi trêi sÊm sÐt mµ kh«ng cã m−a hay tr−íc m−a
d«ng do ¸p suÊt kh« khÝ gi¶m thÊp O2 hµo tan vµo n−íc gi¶m lµm cho ç, t«m næi ®Çu,
hoÆc cã khi c¬n m−a gi«ng rÊt ng¾n, nhiÖt ®é n−íc ë tÇng mÆt gi¶m, tÇng ®¸y cao g©y ra
hiÖn t−îng ®èi l−u, çc chÊt mïn b· h÷u c¬ ë tÇng ®¸y ®−îc ®¶o lªn t¨ng c−êng ph©n
huû tiªu hao nhiÒu O2 ®ång thêi thÊy khÝ ®éc nh− H2S, NH3, CO2 lµm cho ç næi ®Çu.
Nh÷ng ao, hå t¶o lo¹i ph¸t triÓn m¹nh, ban ngµy chóng tiÕn hµnh quang hîp s¶n sinh ra
nhiÒu O2, nh−ng ng−îc l¹i vµo ban ®ªm trong qu¸ tr×nh h« hÊp, chóng l¹i lÊy nhiÒu O2
m«i tr−êng vµ th¶i ra nhiÒu CO2 dÔ lµm cho ç næi ®Çu.
*TriÖu trøng ç bÞ bÖnh do thiÕu oxy.

Ç thiÕu dinh d−ìng th−êng næi lªn mÆt n−íc, ®íp kh«ng khÝ ®Ó h« hÊp gäi lµ hiÖn
t−îng ç næi ®Çu. NÕu thiÕu d−ìng khÝ kÐo dµi th× m«i d−íi nh« ra, mµu s¾c trªn l−ng
biÕn nh¹t. trong ao hå nu«i ç, ç mÌ næi ®Çu tr−íc d¹ng ®«ng th× møc ®é t−¬ng ®èi nhÑ,
tr¸i l¹i toµn bé ç trong ao næi ®Çu tõ 12 giê ®ªm vÒ tr−íc hoÆc trong n−íc b¬i lé to¸n
lo¹n, t− thÕ c¬ thÓ lóc n»m th¼ng, lóc hóc ®Çu vµo bê chøng tá thuû vùc thiÕu O2 nghiªm
träng, nÕu kh«ng cã biÖn ph¸p xö lý ç sÏ chÕt hµng lo¹t thËm chÝ chÕt toµn bé. thiÕu O2
kÐo dµi lµm cho c¬ thÓ ç thiÕu m¸u, sinh tr−ëng chËm hµm d−íi låi ra ngoµi.
Khi t«m bÞ bÖnh thiÕu oxy dÊu hiÖu ®Çu tiªn lµ næi ®Çu (h×nh 388A), d¹t vµo bê, chÕt tõ
r¶i r¸c ®Õn hµng lo¹t, ®Æc biÖt l−îng t«m chÕt tËp trung vµo s¸ng sím. T«m bá ¨n v×
kh«ng xuèng ®¸y ao b¾t måi do nång ®é oxy hoµ tan ë ®¸y thÊp. KiÓm tra thÊy mang
t«m chuyÓn tõ mµu tr¾ng ngµ sang mµu hång (h×nh 388 B,C).
H×nh 388: T«m só thiÕu oxy: A- næi ®Çu (mÉu t«m só nu«i ë Qu¶ng Ninh 2005); B,C-
mang chuyÓn mµu hång (mÉut«m só nu«i ë Hµ TÜnh, 2003)
418 Bïi Quang TÒ
*BiÖn ph¸p phßng ngõa.

Ao hå nu«i ç, t«m Çn tÈy dän s¹ch sÏ, n¹o vÐt bít bïn ®Ó l−îng bïn võa ph¶i sau ®ã
ph¬i n¾ng ®¸y ao n−íc khi ®−a vµo −¬ng nu«i.
Ph©n bãn cÇn ®−îc ñ kü vµ l−îng bãn tuú theo ®iÒu kiÖn thêi tiÕt vµ chÊt n−íc mµ ®iÒu
chØnh cho thÝch hîp.
Cho ç, t«m nªn ¸p dông biÖn ph¸p 4 ®Þnh: ®Þnh chÊt l−îng, ®Þnh sè l−îng, ®Þnh thêi
gian vµ ®Þnh ®Þa ®iÓm. nÕu thøc ¨n thõa, hµng ngµy nªn vít bá ®i.
MÊt ®é ç, t«m th¶ −¬ng nu«i, mËt ®é trøng Êp kh«ng nªn qu¸ dµy ®Ó ®¶m b¶o m«i
tr−êng ®ñ O2.
Th−êng xuyªn theo dâi sù biÕn ®æi cña m«i tr−êng ®Ó b¬m thªm n−íc s¹ch vµo ao, nÕu
cã ®iÒu kiÖn th× dïng m¸y sôc khÝ ®Ó kÞp thêi bæ sung O2 cho ao −¬ng nu«i.
1.4. Ç t«m bÞ bÖnh bät khÝ.

ë trong n−íc, çc lo¹i khÝ qu¸ b·o hoµ cã thÓ lµm cho ç t«m bÞ bÖnh bät khÝ, ç cµng
nhá cµng dÔ mÉn c¶m, th−êng bÖnh bät khÝ hay x¶y ra ë ç h−¬ng vµ ç gièng, t«m Êu
trïng, t«m gièng.
Nguyªn nh©n lµm cho chÊt khÝ trong n−íc b·o hoµ rÊt nhiÒu, th−êng ë thuû vùc n−íc
tÜnh. Trong ao hå cã nhiÒu t¶o lo¹i, buæi tr−a trêi n¾ng nhiÖt ®é cao t¶o quang hîp m¹nh
th¶i ra nhiÒu O2, lµm cho O2 trong n−íc qu¸ b·o hoµ. Lóc O2 ®¹t ®é b·o hoµ 150% cã
thÓ g©y bÖnh bät khÝ. Víi nhiÖt ®é 310C, hµm l−îng O2 14,4 mg/l ®é b·o hoµ 192% ç
h−¬ng chiÒu dµi 0,9-1 cm bÞ bÖnh bät khÝ, hµm l−îng O2 24,4 mg/l, ®é b·o hoµ 225% ç
h−¬ng cã kÝch th−íc 1,4-1,5 cm ph¸t sinh bÖnh bät khÝ.
Do ph©n bãn qu¸ nhiÒu ch−a ñ kü nªn khi bãn vµo ao vÉn tiÕp tôc ph©n huû tiªu hao
nhiÒu O2 g©y thiÕu O2 ®ång thêi th¶i ra rÊt nhiÒu bät khÝ nhá H2S, NH3, CH4, CO2...l¬
löng trong n−íc lÉn víi çc sinh vËt phï du, ç, t«m nuèt vµo g©y bÖnh bät khÝ.
Mét sè thuû vùc hµm l−îng CO2 qu¸ cao còng g©y bÖnh bät khÝ. Trong ao khi CO2 ®¹t
®é b·o hoµ 153,1-161,2% ç chÐp, ç diÕc cã kÝch cì 10 cm ph¸t sinh bÖnh bät khÝ mµ
chÕt.
Trong qu¸ tr×nh vËn chuyÓn b¬m O2 qu¸ nhiÒu còng cã thÓ g©y bÖnh bät khÝ. NhÊt lµ lóc
nhiÖt ®é lªn cao, çc chÊt hoµ tan vµo n−íc cµng m¹nh dÉn nhanh ®Õn ®é b·o hoµ g©y
bÖnh bät khÝ.
Bät khÝ vµo c¬ thÓ ç, t«m qua miÖng, qua mang vµ qua da khuyÕch t¸n ®Õn m¹ch m¸u
lµm cho khÝ trong m¹ch m¸u b·o hoµ, trong m¸u qu¸ nhiÒu thÓ khÝ di ®éng mµ g©y ra
bÖnh bät khÝ.
*TriÖu chøng bÖnh bät khÝ.

Ban ®Çu ç t«m c¶m thÊy khã chÞu, b¬i hçn lo¹n trªn mÆt n−íc nh−ng n¨ng lùc vËn ®éng
yÕu, kh«ng l©u sau trong da vµ c¬ thÓ ç xuÊt hiÖn bät khÝ, lóc bät khÝ cßn nhá, ç cã thÓ
chèng l¹i lùc n«i h−íng xuèng d−íi b¬i léi nh−ng c¬ thÓ ®· mÊt c©n b»ng, ®u«i h−íng
lªn trªn, ®Çu tróc xuèng d−íi, lóc b¬i lóc dõng theo ®é bät khÝ to lªn, c¬ thÓ mÊt søc, ç
mÊt kh¶ n¨ng vËn ®éng næi lªn mÆt n−íc, kh«ng l©u sau sÏ chÕt. Êu trïng t«m bät khÝ
b¸m vµo çc phÇn phô, mang lµm chóng mÊt th¨ng b»ng b¬i kh«ng ®Þnh h−íng vµ næi
trªn tÇng mÆt sau ®ã sÏ chÕt (h×nh 389).
Gi¶i phÉu ç quan s¸t d−íi kÝnh hiÓn vi cã thÓ nh×n thÊy trong m¹ch m¸u cña da, v©y,
mang vµ çc c¬ quan néi t¹ng ®Òu cã rÊt nhiÒu bät khÝ, lµm t¾t m¹ch mµ ç chÕt.
A B C
H×nh 389: A- ç håi bÞ bét khÝ b¸m trªn v©y vµ mang; B- Êu trïng t«m bät khÝ b¸m
xung quanh; C- Mang t«m cã bät khÝ b¸m ®Çy
* BiÖn ph¸p phßng ngõa:

A chñ yÕu lµ kh«ng cho çc chÊt khÝ qu¸ b·o B
§Ó phßng ngõa bÖnh bät khÝ hoµ ë trong çc
thuû vùc, nguån n−íc cho vµo ao ph¶i chän lùa n−íc kh«ng cã bät khÝ. Ao −¬ng nu«i ç
khi qu¸ nhiÒu chÊt mïn b· h÷u c¬, kh«ng dïng ph©n ch−a ñ kü ®Ó bãn xuèng ao. L−îng
ph©n bãn vµ thøc ¨n cho xuèng ao ph¶i thÝch hîp. ChÊt n−íc trong ao th−êng mµu xanh
nh¹t, pH: 6-8 ®é trong cña n−íc thÝch hîp ®Ó thùc vËt phï du kh«ng ph¸t triÓn qu¸
m¹nh.
NÕu ph¸t hiÖn bÖnh bät khÝ, cÇn kÞp thêi thay ®æi n−íc cò ra, b¬m n−íc míi vµo, ç, t«m
bÞ bÖnh nhÑ cã thÓ th¶i bät khÝ ra vµ håi phôc c¬ thÓ trë l¹i b×nh th−êng.
1.5. Ho¸ chÊt ¶nh h−ëng ®Õn ç t«m.

NÒn c«ng nghiÖp cµng ph¸t triÓn, n−íc th¶i c«ng nghiÖp ®æ ra thuû vùc cµng nhiÒu,
ngoµi ra thuèc trõ s©u cho lóa vµ c©y c«ng n«ng nghiÖp theo m−¬ng m¸ng dÉn vµo lµm «
nhiÔm çc thuû vùc nu«i ç, còng nh− thuû vùc tù nhiªn g©y nhiÔm ®éc cho ç, tuú theo
møc ®é bÞ ngé ®éc nªn cã khi ç chØ cã biÕn chøng.....lµm t«m chÕt hµng lo¹t. Çc chÊt
®éc cßn cã thÓ tÝch luü trong thÞt ç, thÞt t«m, ¨n g©y ®éc h¹i cho ng−êi. Çc chÊt ®éc
ho¸ häc t¸c h¹i víi ®èi ç tËp trung chñ yÕu theo çc h×nh thøc sau:
- ChÊt ®éc ph¸ ho¹i chøc n¨ng ho¹t ®éng cña tæ chøc mang da vµ mét sè c¬ quan bªn
ngoµi, g©y tæn th−¬ng, ®ång thêi do kh«ng lÊy ®−îc oxy nªn ç dÔ dµng bÞ chÕt ng¹t.
- ChÊt ®éc ho¸ häc th«ng qua tÝch tô trong chuçi thøc ¨n vµ mét sè chÊt ®éc trùc tiÕp
qua da, mang vµo c¬ thÓ ç kÕt hîp víi gèc NH cña protein trong c¬ thÓ ç t¹o thµnh
muèi khã tan øc chÕ ho¹t ®éng cña men, lµm ¶nh h−ëng ®Õn qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt,
nghiªm träng lµm cho ç chÕt.
- Çc chÊt ®éc th−êng g©y ®éc cho ç, t«m.
1.5.1. Ç, t«m bÞ tróng ®éc do H2S qu¸ cao.

Trong çc thuû vùc nu«i t«m ç do cã qu¸ nhiÒu çc chÊt h÷u c¬ hoÆc cã nguån n−íc
th¶i çc nhµ m¸y c«ng nghiÖp, khu ch¨n nu«i, n−íc th¶i sinh ho¹t çc khu ®«ng d©n c−
®æ vµo ®Òu cã nhiÒu H2S tån t¹i, sù cã mÆt cña H2S kh«ng cã lîi cho sù sinh tr−ëng vµ
ph¸t triÓn cña ç t«m. H2S kÕt hîp víi ion s¾t trong m¸u, lµm s¾c tè m¸u gi¶m, ç , t«m
h« hÊp khã kh¨n, thiÕu O2, nÕu v−ît ph¹m vi cho phÐp dÉn ®Õn lµm cho ç , t«m chÕt; ë
nhiÖt ®é 300C hµm l−îng 1,93 mg/ lÝt n−íc lµm cho ç mÌ, giai ®o¹n ç h−¬ng chÕt,
th−êng trong n−íc l−îng H2S tõ 3 mg/lÝt trë lªn lµm cho nhiÒu loµi t«m ç chÕt.
420 Bïi Quang TÒ
H2S ngoµi t¸c dông g©y ®éc trùc tiÕp ®èi víi ç t«m trong qu¸ tr×nh oxy ho¸ nã lÊy mét
l−îng lín oxy hoµ tan trong n−íc lµm cho m«i tr−êng thiÕu oxy nhanh chãng, th−êng 1
mg H2S oxy ho¸ cÇn 1 l−îng oxy lµ 1,86 mg O2. §Ó phßng ngõa ç, t«m bÞ ngé ®éc do
H2S qu¸ nhiÒu trong çc thuû vùc nu«i t«m, ç, n−íc th¶i dïng ®Ó nu«i thuû s¶n cÇn xö
lý tr−íc lóc cho vµo ao hå. Nh÷ng thuû vùc nu«i ç t«m cÇn nhiÒu mïn b· h÷u c¬ cÇn
n¹o vÐt bít, nÕu kh«ng n¹o vÐt th× vµo mïa hÌ nhiÖt ®é cao, lóc m−a gi«ng cÇn theo dâi
thay n−íc kÞp thêi.
1.5.2. Ç, t«m bÞ ngé ®éc do NH3 qu¸ cao.

Trong ®iÒu kiÖn thiÕu oxy, n−íc th¶i ®æ vµo qu¸ nhiÒu lµm ®¸y ao hå nhiÒu mïn b· h÷u
c¬, qu¸ tr×nh ph©n huû çc chÊt nµy g©y ®éc cho ç, t«m. Hµm l−îng NH3 ®¹t ®Õn 1 mg/
lÝt n−íc ®−îc coi lµ vïng n−íc bÞ nhiÔm bÈn.
§èi víi ç trong thuû vùc hµm l−îng NH3 ®¹t 3 mg/lÝt g©y chÕt ç tr¾m cá bét.
11,23 mg/l: g©y chÕt ç tr¾m cá gièng
17 mg/l: g©y chÕt ç chÐp gièng
30 mg/l: g©y chÕt ç chÐp cì lín
V× ph−¬ng ph¸p phßng ngõa hiÖn t−îng nµy còng gièng nh− phßng ngõa H2S.
1.5.3. Ç, t«m bÞ tróng ®éc do thuèc trõ s©u:

Çc lo¹i thuèc trõ s©u dïng bãn cho c©y lóa vµ hoa mµu, c©y c«ng nghiÖp ®æ vµo çc
thuû vùc ç sèng, qua tÝch luü l©u ngµy nã ®−îc ®−a dÇn vµo c¬ thÓ ç dÉn ®Õn ç bÞ ngé
®éc. Khi bÞ nhiÔm chÊt ®éc c¬ thÓ ç bÞ dÞ h×nh, mÊt kh¶ n¨ng sinh s¶n vµ chÕt. HiÖn
t−îng ngé ®éc ®èi víi ç hay x¶y ra sau çc trËn m−a to, thuèc trõ s©u ch¶y vµo ao hå
nu«i ç. NÕu ç bè mÑ bÞ tróng thuèc ®éc trõ s©u hÊp thô vµo qua hÖ thèng tuÇn hoµn
®Õn tuyÕn sinh dôc nªn trøng ®Î ra ph«i ph¸t triÓn bÞ dÞ h×nh. §èi víi ç con, ç thÞt khi
bÞ nhiÔm ®éc tæ chøc mang vµ da bÞ ph¸ ho¹i mÊt kh¶ n¨ng tiÕt ra niªm dÞch, trªn n¾p
mang, gèc çc v©y cã hiÖn t−îng ch¶y m¸u. Çc c¬ quan néi t¹ng ho¹t ®éng sinh lý b×nh
th−êng bÞ trë ng¹i nªn qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt bÞ rèi lo¹n nÕu nhiÔm ®éc nÆng kh«ng ph¸t
hiÖn kÞp thêi cã thÓ chÕt hµng lo¹t.
*Ph−¬ng ph¸p ng¨n chÆn:
Trong çc vïng nu«i ç ruéng, mçi khi phun thuèc trõ s©u cho lóa nªn th¸o c¹n ®Ó ç
tËp trung vµo m−¬ng m¸ng vµ ao s©u.
Dông cô ®ùng çc lo¹i thuèc trõ s©u, kh«ng nªn röa xuèng ao nu«i ç, nhÊt lµ ao −¬ng
ç h−¬ng, ç gièng.
Mét sè tr−êng hîp ç bÞ ngé ®éc, nÕu cã ®iÒu kiÖn cã thÓ dïng v«i cho xuèng ao víi sè
l−îng ®Ó n−íc ao cã nång ®é tõ 30-40 ppm.
1.5.4. Ç bÞ tróng ®éc do kim lo¹i nÆng.

Çc ion kim lo¹i nh−: Cu++, Zn++, Fe++, Hg+, Ag++, Pb++, As++, Mg++, Mn++....rÊt cÇn cho
c¬ thÓ ç nh−ng v−ît qu¸ ph¹m vi yªu cÇu sÏ g©y ®éc cho ç.
Çc ion kim lo¹i kÕt hîp víi niªm dÞch vµ da thµnh çc hîp chÊt ®«ng vãn phñ lªn bÒ
mÆt cña çc cung mang, c¶n trë chøc n¨ng h« hÊp cña mang vµ da dÉn ®Õn lµm cho ç,
t«m chÕt ng¹t. §ång thêi çc ion kim lo¹i qua chuçi thøc ¨n, qua da vµ mang vµo bªn
trong c¬ thÓ kÕt hîp víi gèc NH - cña protein t¹o thµnh muèi protemate kÕt tña øc chÕ
ho¹t ®éng cña hÖ men lµm trë ng¹i qu¸ tr×nh trao ®æi chÊt nªn ç bÞ chÕt. Nguån ion kim
lo¹i dÉn vµo çc thuû vùc kh¸ réng nã l¹i cã kh¶ n¨ng l−u l¹i mét thêi gian dµi, tÝch luü
dÇn dÇn cã thÓ tÝch tô qua chuçi thøc ¨n, sau khi m«i tr−êng bÞ « nhiÔm kh«ng dÔ ph¸t
hiÖn, ç bÞ ngé ®éc khi cã biÖn ph¸p gi¶i ®éc ®Ó cho c¬ thÓ ç trë l¹i b×nh th−êng.
VÝ dô: Thuû ng©n (Hg) lµ chÊt g©y ®éc kh¸ m¹nh th−êng g©y « nhiÔm m«i tr−êng n−íc.
Ç bÞ nhiÔm vµo c¬ thÓ th−êng cã hµm l−îng cao ë trong gan, thËn, c¬ vµ kh«ng dÔ bµi
tiÕt ra ngoµi. NÕu trong mét lÝt n−íc cña bÓ nu«i ç cã hµm l−îng thuû ng©n: 0,0024 mg
th× sau 23 ngµy trong 1 kg thÞt ç cã 3,38 mg thuû ng©n. Trong n−íc cã Mercuric
chloride hµm l−îng 0,5 mg/lÝt, ç mÌ tr¾ng giai ®o¹n ç gièng sau 96 giê chÕt 80%, nÕu
m«i tr−êng thiÕu oxy vµ nhiÖt ®é cao lµm cho ç chÕt cµng nhanh. Ion Cu++, Mn++ liÒu
l−îng v−ît qu¸ yªu cÇu ç bÞ ngé ®éc lµm cho tæ chøc gan, thËn, c¬ quan t¹o m¸u bÞ ph¸
ho¹i, c¬ thÓ thiÕu m¸u. Trong mét lÝt n−íc cã 0,16 mg CuSO4 hay AgNO3 lµm cho ph«i
ç tr¾m, ç mÌ ph¸t tr−¬ng kÐo dµi. FeSO4 nång ®é 5 mg/lÝt n−íc lµm cho mang ç diÕc
viªm loÐt, tÕ bµo tÇng th−îng b× t¨ng sinh çc mao m¹ch huyÕt qu¶n tô m¸u, tæ chøc
mang ph©n tiÕt nhiÒu niªm dÞch, nÕu m«i tr−êng n−íc pH thÊp d−íi 5 t¸c h¹i cµng lín.
nhiÒu ion kim lo¹i nÆng kh¸c ®Òu cã t¸c dông ngé ®éc t−¬ng tù tuy møc ®é cã kh¸c
nhau.
2. BÖnh do yÕu tè h÷u sinh.

2.1. Ç bÞ tróng ®éc do t¶o Mycrocystis (H×nh 390).
Th−êng vµo ®Çu hÌ, mïa thu trong çc ao −¬ng ç gièng, t¶o Mycrocystis areuginesa vµ
M. flosaguae ph¸t triÓn m¹nh t¹o thµnh, líp v¸ng. T¶o M. areuginesa cã mµu xanh lam,
t¶o M. flosaguae cã mµu xanh vµng nh¹t. D−íi kÝnh hiÓn vi ®ã lµ çc tËp ®oµn quÇn thÓ
ngoµi cã mµng keo. QuÇn thÓ lóc cßn non cã d¹ng chuçi tÕ bµo xÕp sÝt nhau, h×nh cÇu,
khi lín lªn do sinh tr−ëng mµ trong tËp ®oµn sinh ra çc lç khæng lín nªn h×nh d¹ng vµ
kÝch th−íc cã d¹ng thay ®æi. Mycrocystis ph©n bè vµ ph¸t triÓn trong çc thuû vùc n−íc
tÜnh nhiÒu mïn b· h÷u c¬, pH tõ 8-9,5. Lóc Mycrocystis ph¸t triÓn m¹nh vÒ ®ªm do nã
h« hÊp nªn s¶n sinh ra nhiÒu CO2 vµ tiªu hao nhiÒu O2, mçi khi l−îng O2 trong ao kh«ng
®¸p øng ®−îc, nã sÏ chÕt, nhÊt lµ thêi gian vµo gi÷a ®ªm. Khi chÕt Mycrocystis ph©n gi¶i
tiªu hao mét l−îng lín oxy ®ång thêi th¶i ra m«i tr−êng CO2 vµ çc chÊt ®éc nh−:
NH4OH, H2S... g©y ®éc h¹i cho ç, lµm ç næi ®Çu. Th−êng trong 1 lÝt n−íc cã 5. 105
quÇn thÓ Mycrocystis cã thÓ lµm cho ç bÞ tróng ®éc, trong çc ®èi t−îng ç nu«i th× ç
mÌ hoa gièng dÔ mÉn c¶m nhÊt. NÕu lªn ®Õn 10. 105 quÇn thÓ Mycrocystis trong 1 lÝt
n−íc, ç mÌ tr¾ng, ç tr¾m chÕt, thËm chÝ chóng cã thÓ chÕt hµng lo¹t. t¶o Mycrocystis
bªn ngoµi cã mµng bäc nªn ç ¨n vµo kh«ng tiªu ho¸ ®−îc.
A B
H×nh 390: A. Mycrocystis areuginesa; B. Mycrocystis areuginesa në hoa mµu xanh lam
422 Bïi Quang TÒ
* Ph−¬ng ph¸p phßng trÞ:

Trong çc ao −¬ng nu«i ç trong mïa nhiÖt ®é cao cÇn chó ý n¹o vÐt bít bïn ao vµ
th−êng xuyªn thay n−íc ®¶m b¶o m«i tr−êng trong s¹ch h¹n chÕ Mycrocystis ph¸t triÓn.
NÕu ph¸t hiÖn trong ao ph¸t triÓn nhiÒu t¶o Mycrocystis cã thÓ dïng CuSO4 víi nång ®é
0,7 ppm phun kh¾p ao lóc dïng CuSO4 cÇn theo dâi nÕu ç cã hiÖn t−îng næi ®Çu ph¶i
b¬m n−íc trong s¹ch vµo.
2.2. Ç bÞ tróng ®éc do t¶o Psymnesium (H×nh 391).

- Gièng t¶o Psymnesium g©y ®éc cho ç cã çc loµi sau:
Psymnesium saltans Massart
Psymnesium parvum Carter
Psymnesium minutum Carter
T¶o Psymnesium ph¸t triÓn m¹nh trong çc ao nu«i ç lµm cho ç chÕt. Psymnesium
saltans cã v¸ch tÕ bµo máng, d−íi kÝnh hiÓn vi ®iÖn tö cã thÓ thÊy phiÕn v¶y máng nhá
®Ëy lªn bÒ mÆt c¬ thÓ lóc cßn sèng h×nh d¹ng biÕn ®æi cã lóc h×nh bÇu dôc, lóc h×nh
trøng, h×nh ®Õ dµy, h×nh trßn... kÝch th−íc c¬ thÓ 6-7 x 6-11 μm. §o¹n tr−íc c¬ thÓ cã 3
tiªn mao: Tiªn mao gi÷a ng¾n kh«ng ho¹t ®éng, 2 tiªn mao bªn dµi gÊp r−ìi chiÒu dµi c¬
thÓ lµ c¬ quan di ®éng, gèc cña tiªn mao cã bäc co bãp. Hai bªn c¬ thÓ cã 2 d¶i s¾c tè
mµu vµng.
B C
H×nh 391: T¶o Psymnesium saltas Kutz: A- h×nh vÏ tæng qu¸t; B- h×nh KHV§T; C- vá
cña mµng tÕ bµo thÊy rç çc vÈy máng (h×nh KHV§T)
Ph−¬ng thøc sinh s¶n th−êng ph©n däc theo c¬ thÓ vµ tiÕn hµnh sinh s¶n vµo ban ®ªm
nªn ban ngµy Ýt nh×n thÊy. Psymnesium ph¸t triÓn trong ®iÒu kiÖn m«i tr−êng pH cao,
nhiÖt ®é cao vµ ®é muèi réng (1-30%o ) nh−ng thÝch hîp ë ®é muèi trªn d−íi 30%0.
Psymnesium cã kh¶ n¨ng ph©n tiÕt ra ®éc tè vµ chÊt lµm vì tÕ bµo m¸u. Theo Uitzur vµ
Shilo 1970 ®éc tè cña gièng t¶o nµy lµ 1 chÊt mì protein (Protio lipid). HiÖn nay còng
cã mét sè nhµ khoa häc cho ®éc tè lµ chÊt glucolipid vµ galacto lipid (mì ®−êng). ë
trong n−íc Psymnesium ph¸t triÓn ë mËt ®é 3,75 - 62,50. 106 tÕ bµo/lÝt n−íc ®Òu cã thÓ
lµm cho ç chÕt, n−íc trong thuû vùc cã mµu vµng n©u.
Çc loµi ç khi bÞ tróng ®éc triÖu chøng cã kh¸c nhau lóc míi b¾t ®Çu ç mÌ nh¹y c¶m
nhÊt tËp trung vµo bê ao sau ®ã møc ®é ngé ®éc t¨ng lªn, tÊt c¶ çc loµi ç tËp trung lªn
mÆt n−íc gÇn bê, ®Çu chóc vµo bê vµ kh«ng ho¹t ®éng tiÕp theo çc loµi l−¬n, ch¹ch vµ
çc loµi ç ®¸y, næi lªn mÆt n−íc, tr−ên lªn bê, ç mÌ b¾t ®Çu chÕt. Çc loµi ç trong ao
cã tiÕng ®éng t¹m thêi ph©n t¸n nh−ng lËp tøc tËp trung l¹i ngay. Lóc nµy ç bÞ ngé ®éc
t−¬ng ®èi nghiªm träng nh−ng nÕu cã biÖn ph¸p cÊp cøu kÞp thêi th× ç vÉn sèng ®−îc.
tr¸i l¹i nÕu ç bÞ tróng ®éc nÆng h¬n ç sÏ tÊp vµo bê mÊt th¨ng b»ng, c¬ thÓ n»m
nghiªng, h« hÊp khã kh¨n råi dÇn dÇn sÏ h«n mª khã mµ cÊp cøu ®−îc.

- Vµo mïa nhiÖt ®é cao cÇn bãn çc lo¹i ph©n l©n, ®¹m vµ ph©n h÷u c¬ ®Ó cho çc loµi
t¶o ph¸t triÓn nã øc chÕ Psymnesium ph¸t triÓn.
- §éc tè cña t¶o Psymnesium mÊt t¸c dông trong ®iÒu kiÖn pH d−íi 6 do ®ã bãn vµo m«i
tr−êng n−íc mét l−îng muèi acid th× cã thÓ gi¶m ®éc cho ç nh−ng gi¸ thµnh cao, c¬ së
s¶n xuÊt khã ¸p dông.
- Khi ph¸t hiÖn cã nhiÒu t¶o Psymnesium ph¸t triÓn dïng Amonium sulphate 10-17 ppm
phun ®Òu kh¾p ao. Ph−¬ng ph¸p nµy kh«ng dïng ®Ó cÊp cøu ç ®· ngé ®éc vµ mét sè
loµi ç giai ®o¹n ç bét.
2.3. Ç bÞ tróng ®éc do mét sè gièng t¶o gi¸p (H×nh 392,393).

T¶o gi¸p g©y ®éc cho ç th−êng gÆp mét sè gièng sau ®©y: Peridinium, Gymnodinium,
Ceratium.
T¶o gi¸p gi÷a tÕ bµo cã mét r·nh ngang vµ mét r·nh däc rÊt râ, mçi r·nh mäc mét tiªn
mao.
- Gièng Peridinium: V¸ch tÕ bµo cã m¶nh gi¸p, mµu vµng n©u, c¬ thÓ h×nh trøng,
h×nh ®a gi¸c, v¸ch tÕ bµo dµy, d−íi v¸ch cã çc u låi nhá, r·nh ngang nhá, r·nh däc mê.
- Gièng Gymnodinium: TÕ bµo t¶o h×nh gÇn trßn, gi÷a tÕ bµo 2 r·nh rÊt râ, cã 2
tiªn mao mäc tõ chç giao nhau gi÷a 2 r·nh, v¸ch tÕ bµo lé râ, mµu c¬ thÓ xanh lam.
- Gièng Ceratium: C¬ thÓ phÇn tr−íc vµ phÇn sau cã gai, h×nh d¹ng tÕ bµo h¬i
gièng má neo, m¶nh gi¸p dµy vµ râ th−êng cã v©n hoa chia gi¸p ra nhiÒu m¶nh.
Çc gièng t¶o gi¸p trªn ph¸t triÓn m¹nh ë ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é cao, ao hå lo¹i nhá, cã
nhiÒu mïn b· h÷u c¬, pH cao, ®é cøng lín.
Mçi khi ®iÒu kiÖn m«i tr−êng thay ®æi ®ét ngét, t¶o gi¸p khã thÝch nghi nªn dÔ bÞ tiªu
diÖt.
424 Bïi Quang TÒ
1
2 3
H×nh 391: T¶o gi¸p: 1- Gièng t¶o gi¸p Gymnodinium Stein; 2,3- Gièng t¶o gi¸p
Peridinium Ehrenb
A
B
C D E
H×nh 392: T¶o gi¸p: A- Gymnodinium (KHV§T); B- Pyrodinium (KHV§T); C-

Gyrosigma; D- Ceratium; E-Dinophysis;
T¶o gi¸p ®¹i bé phËn lµ thøc ¨n tèt cña ç nh−ng mét sè gièng t¶o gi¸p ë trªn ç ¨n vµo
kh«ng tiªu ho¸ ®−îc nÕu trong ao hå nu«i ç cã sè l−îng nhiÒu, lóc chÕt l¹i g©y ®éc h¹i
cho ç.

Mçi khi ph¸t hiÖn t¶o gi¸p ph¸t triÓn m¹nh g©y ®éc h¹i cho ç cÇn nhanh chãng thay ®æi
n−íc biÕn ®æi ®ét ngét cã thÓ øc chÕ t¶o gi¸p ph¸t triÓn. NÕu kh«ng cã kÕt qu¶ th× phun
CuSO4 xuèng ao víi nång ®é 0,7 ppm.
2.4. Thñy triÒu ®á (Red tite)

“Thñy triÒu ®á” hay “t¶o në hoa” lµ hiÖn t−îng t¶o biÓn ph¸t triÓn bïng næ vÒ sè l−îng.
Khi t¶o në hoa cã thÓ lµm cho n−íc biÓn cã mµu ®á (nªn gäi lµ “thñy triÒu ®á”) hoÆc
mµu xanh ®en hoÆc mµu xanh x¸m. T¶o në hoa lµ do vïng biÓn bÞ « nhiÔm vµ t¶o chÕt
®· g©y ®éc cho t«m ç sèng trong vïng ®ã (h×nh 393,394).
Vïng biÓn ViÖt Nam ®· cã hiÖn t−îng triÒu ®á tõ ®Çu nh÷ng n¨m 90 cña thÕ kû 20, n¨m
1993-1994 ë vïng biÓn Sãc Tr¨ng, mòi Cµ Mau ng− d©n ®¸nh ç cho biÖt cã hiÖn t−îng
n−íc biÓn ®á nh− n−íc phï sa. §Çu thÕ kû 21 pháng vÊn nh÷ng ng−êi ®i ®¸nh ç trªn
biÓn th× cã 60% ng− d©n nãi lµ cã gÆp n−íc biÓn ®á (triÒu ®á). TriÒu ®á xuÊt hiÖn ë biÓn
B×nh ThuËn trung tuÇn th¸ng 7/2002 vµ biÓn Nha Trang cuèi th¸ng 7/2002. BiÓn B×nh
ThuËn tõ Cµ N¸ ®Õn Phan RÝ triÒu ®á lan réng kho¶ng 30km, khu vùc thiÖt h¹i nhÊt dµi
kho¶ng 15km réng 5km tÝnh tõ bê. N−íc biÓn ®Æc qu¸nh nh− n−íc ch¸o lo·ng, ®Çu tiªn
lµ mµu ®á sau chuyÓn mµu xanh ®en. T¶o (Phaeocystis globosa- mËt ®é lªn tíi 25 triÖu
tÕ bµo/lÝt) në hoa t¸p vµo bê vµ tµn lôi, t¹o thµnh líp bïn dµy 5-10cm. ChØ tÝnh riªng ç
song, t«m hïm nu«i lång chÕt hµng lo¹t, −íc tÝnh thiÖt h¹i hµng chôc tû ®ång (theo b¸o
Thanh Niªn 30/7/2002).
H×nh 393: triÒu ®á H×nh 394: lång nu«i ç chÕt do triÒu ®á
H×nh 395: ç chÕt do triÒu ®á (biÓn B×nh H×nh 396: do triÒu ®á n−íc biÓn ®Æc qu¸nh
ThuËn 7/2002) nh− ch¸o, mµu n©u ®á
426 Bïi Quang TÒ
Ch−¬ng 13
sinh vËt h¹i ®éng vËt thuû s¶n

1. Thùc vËt h¹i ç.
1.1. Rong m¹ng l−íi g©y h¹i cho ç (Hydrodictyon neticulatum

Lacgerheim) (H×nh 397)
Rong m¹ng l−íi thuéc hä Hydrodictyonceae, bé t¶o lôc cÇu (Chlorococcales) líp t¶o
lôc. Rong m¹ng l−íi cã quÇn thÓ lín th−êng tån t¹i trong nh÷ng vïng n−íc tï nhÊt lµ
çc ao nu«i ç. Ban ®Çu nã kÕt l¹i thµnh mét khèi nhá sau lín dÇn kho¶ng 8-20 cm næi
lªn mÆt n−íc gièng nh− tói l−íi nªn gäi lµ t¶o m¹ng l−íi. M¾t l−íi cña quÇn thÓ to nhá
kh«ng æn ®Þnh. Th−êng do 5-6 tÕ bµo hîp l¹i mµ thµnh, lóc nhiÖt ®é cao ®iÒu kiÖn m«i
tr−êng thÝch hîp nã ph¸t triÓn m¹nh h×nh thµnh nhiÒu m¾t l−íi ç trong ao ho¹t ®éng
m¾c vµo l−íi kh«ng tho¸t ra ®−îc, ç sÏ chÕt.
H×nh 397: Hydrodictyon reticulatum Lagerheim
* Ph−¬ng ph¸p phßng trõ:

- Dïng CuSO4 nång ®é 0,7ppm r¾c xuèng ao cã thÓ tiªu diÖt t¶o Hydrodictyaceae.
- Dïng v«i tÈy ao tr−íc lóc th¶ ç.
1.2. T¶o Zygnemataceae (H×nh 398).

Hä tinh lôc t¶o (Zygnemataceae) g©y h¹i cho ç th−êng gÆp ë çc gièng sau: Spirogyra,
Mougestia, Zygnema.
Hä tinh lôc t¶o, c¬ thÓ h×nh trô, dµi kh«ng ph©n nh¸nh.
- Gièng Spirogyra, mçi tÕ bµo cã 1-14 sîi thÓ s¾c tè h×nh xo¾n èc, mçi sîi cã
nhiÒu h¹ch protein.
- Gièng t¶o Zygnema cã 2 thÓ s¾c tè h×nh d¹ng h×nh d¹ng l−íi ng«i sao vµ mét
h¹ch protein.
Ngoµi thÓ s¾c tè ra mçi tÕ bµo t¶o cã h¹ch tÕ bµo.
Çc gièng t¶o lôc trªn th−êng ph¸t triÓn m¹nh ë nh÷ng r·nh m−¬ng n−íc c¹n vµ ven ao,
lóc ®Çu c¬ thÓ giµ ®øt ra n»m ë ®¸y ao sau ®ã ph¸t triÓn dÇn thµnh tõng bói gièng nh−
b«ng næi lªn mÆt n−íc biÕn thµnh mµu vµng xanh, dïng tay sê thÊy nhít. Çc gièng t¶o
trªn ®Òu lµ t¶o ®¬n bµo nh−ng tËp hîp l¹i thµnh quÇn thÓ, nh×n bÒ ngoµi th−êng khã ph©n
biÖt sù sai kh¸c cña gièng mµ d−íi kÝnh hiÓn vi míi thÊy râ cÊu taä cña nã.
Çc gièng t¶o nµy trong qu¸ tr×nh sinh tr−ëng vµ sinh s¶n, tiªu hao mét l−îng lín muèi
v« c¬ lµm gi¶m chÊt dinh d−ìng ¶nh h−ëng ®Õn sù ph¸t triÓn cña sinh vËt phï du lµ thøc
¨n cña ç nªn sinh tr−ëng chËm. T¸c h¹i chñ yÕu lµ t¶o thµnh tõng bói, ç b¬i léi m¾c
vµo, ç bét kh«ng tho¸t ra ®−îc nªn bÞ chÕt.
* BiÖn ph¸p phßng trõ:

§Ó ®Ò phßng dïng v«i tÈy ao tr−íc khi th¶ ç vµo −¬ng nu«i nhÊt lµ ao −¬ng ç h−¬ng,
ç gièng.
NÕu ph¸t hiÖn cã t¶o Zygnemataceae ph¸t triÓn m¹nh dïng CuSO4 nång ®é 0,7 ppm
trong toµn ao cã thÓ tiªu diÖt chóng cã hiÖu qu¶.
1 2 3
H×nh 398: Hä t¶o lôc Zygnemataceae : 1. Gièng Spirogyra; 2. Gièng Mougestia; 3.

Gièng Zygnema.
2. Gi¸p x¸c ch©n chÌo Copepoda g©y h¹i cho ç.

Copepoda lµ phï du ®éng vËt lµm thøc ¨n cho ç con, ç lín cã gi¸ trÞ dinh d−ìng cao
nh−ng mét sè gièng loµi l¹i lµ ®Þch h¹i nguy hiÓm ®èi víi trøng ç vµ ç bét. Do ®ã
trong qu¸ tr×nh sinh s¶n nh©n t¹o çc loµi ç nu«i, nÕu n−íc dïng ®Ó cho ®Î vµ Êp trøng
kh«ng läc kü sÏ dÉn ®Õn tæn thÊt nghiªm träng cho s¶n xuÊt. §èi víi ç bét sau khi në
trong vßng 5 ngµy tuæi Copepoda lµ ®Þch h¹i nguy hiÓm nh−ng sau ®ã chuyÓn dÇn thµnh
thøc ¨n quan träng cña çc loµi ç nu«i, nhÊt ç giai ®o¹n −¬ng ç h−¬ng, ç gièng. Mét
sè gièng gi¸p x¸c g©y t¸c h¹i cho trøng ç vµ ç bét nh−: Sinodiaptomus,
Thermocyclops, Misocyclops (h×nh 399).
* BiÖn ph¸p phßng trõ:

§Ó ®Ò phßng Copepoda ph¸t triÓn sè l−îng cao g©y t¸c h¹i cho ç bét vµ trøng ç, cÇn
sö dông çc biÖn ph¸p sau ®©y:
• N−íc dïng ®Ó Êp trøng ç, cÇn läc kü kh«ng ®Ó Copepoda lät vµo bÓ n−íc ®·
läc, bÓ läc nªn th¶ Ýt ç mÌ hoa ®Ó ç ¨n bít Copepoda cã trong n−íc ®· xö lý.
• Ç tiªu hÕt no·n hoµng tèt nhÊt sau khi në 5 ngµy tuæi míi th¶ ra ao −¬ng.
• Ao −¬ng ç bét dïng v«i tÈy kü, sau khi tÈy b¸n lãt vµ cho n−íc vµo mét thêi
gian ng¾n cÇn th¶ ç ngay, ®ång thêi trong ao cho Ýt ç mÌ hoa.
428 Bïi Quang TÒ
1a
4a
1b 2
4
1 4a
3
H×nh 399: Mét sè gi¸p x¸c g©y t¸c h¹i cho ç.
1. Thermocyclops oithonoides (Frieslam) nh×n mÆt l−ng con çi ®· tr−ëng thµnh. (1a.
§èt thø 3 nh¸nh trong cña ®«i ch©n b¬i thø 4;1b. §«i ch©n thø 5)
2. Thermocyclops oithonoides tiÕp xóc víi tõng giai ®o¹n ph«i nang, trong mµng trøng
cã 3 con Thermocyclops oithonoides mµng trøng ®ôc thñng 3 lç, trøng ®· chÕt vµ b¾t
®Çu thèi.
3. Bông ç bét bÞ Thermocyclops ®ôc thñng, ®u«i ç bÞ Thermocyclops b¸m ®Ó hót dinh
d−ìng.
4. Sinodiaptomus sars Rylov: Nh×n mÆt l−ng con çi ®· tr−ëng thµnh. (4a. §o¹n cuèi
cña nhanh ch©n n¾m gi÷.;4b. §«i ch©n b¬i thø 5 cña con ®ùc )
Qua theo dâi t¸c h¹i cña çc gièng trªn, ®èi víi trøng ç vµ ç bét trong vßng 5 ngµy
tuæi th−êng rÊt nghiªm träng ®· ¶nh h−ëng ®Õn tû lÖ ra bét, cßn sau 5 ngµy tuæi th× ç
bét ®uæi b¾t cyclop ®Ó lµm måi ¨n.
3. Søa g©y h¹i trong ao nu«i t«m

Søa thuéc ngµnh ruét khoang Coelenterata lµ çc loµi søa sèng tr«i næi ë biÓn, ven biÓn
n«ng vµ cöa s«ng (h×nh 400, 401). ë biÓn n−íc ta cã nhiÒu loµi søa, phæ biÕn lµ søa
miÖng rÔ (Rhizostomida); doi biÓn, søa löa, søa chØ (Chiropsalmus) vµ søa vu«ng
(Charybdea) kÝch th−íc nhá (kh«ng qu¸ vµi cm) chóng g©y ngøa. Søa xuÊt hiÖn vµo mïa
hÌ, ®Æc biÖt th¸ng 4-7, theo n−íc triÒu vµo vïng n−íc lî cöa s«ng.
Søa ®¬n tÝnh, tÕ bµo sinh dôc khi chÝn qua miÖng søa ra ngoµi, thô tinh råi ph¸t triÓn
thµnh Êu trïng planula “trøng n−íc” cã l«ng b¬i. Sau mét thêi gian b¬i trong n−íc, Êu
trïng b¸m ®Çu tr−íc xuèng ®¸y, ®Çu ®èi diÖn thñng thµnh lç miÖng råi mäc vµnh tua
miÖng bao quanh, chuyÓn thµnh d¹ng thuû tøc cã cuèng dµi (scyphistoma) cã kh¶ n¨ng
mäc chåi. Vßng tua miÖng sau ®ã rông ®i vµ b¾t ®Çu qu¸ tr×nh c¾t ®o¹n ®Ó cho mét
chång ç thÓ cã lç miÖng h−íng lªn phÝa trªn xÕp nh− chång ®Üa, mçi ç thÓ gäi lµ mét
®Üa søa. LÇn l−ît tõ trªn xuèng d−íi ®Üa søa chuyÓn sang sèng tr«i næi b»ng çch lËt
ngöa trë l¹i, lç miÖng chuyÓn xuèng d−íi (h×nh 400).
Trøng hoÆc Êu trïng søa theo n−íc vµo çc ao nu«i t«m ph¸t triÓn thµnh søa tr−ëng
thµnh, chóng ¨n sinh vËt phï du vµ ç con lµm gi¶m chÊt l−îng m«i tr−êng n−íc, ®ång
thêi khi chÕt tiÕt ra chÊt ®éc cã h¹i cho ao nu«i t«m. VÝ dô th¸ng 4-5/2001 (theo Bïi
Quang TÒ) mét sè ao nu«i t«m só ë Qu¶ng X−¬ng, HËu Léc- Thanh Ho¸, Kim S¬n-
Ninh B×nh, Yªn H−ng- Qu¶ng Ninh søa ®· ph¸t triÓn dµy ®Æc trong ao nu«i g©y ®éc vµ
lµm chÕt t«m.
H×nh 400: S¬ ®å cÊu t¹o

søa (theo Dogiel):
1- thuú miÖng; 2- lç
miÖng; 3- tua bê dï; 4-
r«pali; 5- èng vÞ vßng; 6-
èng vÞ phãng x¹; 8- d©y
vÞ; 9- khoan vÞ; 10- mÆt
trªn dï; 11- mÆt d−íi dï;
12- tÇng keo.
H×nh 401: Vßng ®êi cña søa Aurelia aurita (theo Pechenik):
1- Planula; 2- Scyphistoma (d¹ng thuû tøc cã cuèng); 3- Strobila (d¹ng chång ®Üa); 4-
Ephyra (®Üa søa); 5,6- Søa çi vµ søa ®ùc tr−ëng thµnh; 7- TuyÕn sinh dôc; 8- No·n; 9-
Tinh trïng; 10- Trøng; 11- Chåi; 12- Tua miÖng.
430 Bïi Quang TÒ
D E
H×nh 402: Mét sè loµi søa gÆp ë biÓn nhiÖt ®íi: A- Rhizostoma pulmo (1. h×nh d¹ng
chung; 2. s¬ ®å c¾t däc); B- Aurelia aurita; C- Charybdea sp; D- Nausithoe pnuctata
(søa cã r·nh); E- Lucernaria sp (søa cã cuèng).
A B
E
D
H×nh 403: A- Bãng n−íc (søa ®¸y); B,C,D- søa dï; E- søa dï chÕt
4. C«n trïng g©y h¹i cho ç ( Insecta).

4.1. Bä g¹o (Notonecta) h¹i ç (H×nh 404).

4.1.1. CÊu t¹o c¬ thÓ.
Bä g¹o c¬ thÓ h×nh bÇu dôc ng¾n, nhá, da kho¶ng 7-13 mm, mµu x¸m ®en cã v©n mµu
®en. hai ®Çu c¬ thÓ h¬i trßn. §Çu dÝnh liÒn víi ngùc b»ng mét ®ai, cã 2 m¾t ®en lín.
Cuèi l−ng cã mai, trªn cã 2 gai lµ c¬ quan thë cña bä g¹o. Bä g¹o cã çnh máng, cã
mµng, l−ng bä g¹o cã mµu tr¾ng, bông cã mµu n©u ®en, cã 3 ®«i ch©n, 2 ®«i ch©n tr−íc
ng¾n h¬n dïng ®Ó bÊu gi÷, ®«i sau dµi h¬n, h×nh d¹ng nh− m¸i chÌo ®Ó b¬i. Bä g¹o
th−êng b¬i ngöa vµ h« hÊp b»ng khÝ trêi, c¬ quan thë ë phÝa sau, cã cöa tù do ®ãng më,
lóc tiÕn hµnh h« hÊp, bä g¹o b¬i nhanh lªn mÆt n−íc, phÇn sau tiÕp xóc víi kh«ng khÝ,
cöa cña c¬ quan thë më ra, lÊy khÝ trêi sau ®ã ngôp xuèng n−íc b¬i léi trong n−íc, khÝ
th¶i ra cöa ë 2 bªn ®Çu ngùc.
4.1.2. Chu kú ph¸t triÓn cña bä g¹o.
Trøng cña bä g¹o h×nh bÇu dôc, mµu tr¾ng h¬i vµng, kÝch th−íc 1,5 x 0,5 mm, 1 ®Çu cã
mÈu nhá, trøng th−êng n»m s©u trong phiÕn l¸, bÑ l¸ hoÆc th©n çc lo¹i cá mÒm. Mçi
con bä g¹o ®Î tõ 5-26 trøng th−êng 9- 12 trøng. Trøng sau khi ph¸t triÓn ph©n c¾t në ra
bä g¹o con kh«ng qua giai ®o¹n Êu trïng. ë ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é 21- 300C thêi gian në
kho¶ng 6- 9 ngµy. Bä g¹o sau khi në cÊu t¹o c¬ thÓ gièng c¬ thÓ tr−ëng thµnh ®· thÝch
nghi b¬i léi, nh−ng çnh ch−a ph¸t triÓn nªn ch−a bay ®−îc. Bä g¹o con lín dÇn ®Õn
kÝch th−íc 5,2 x 1,55 mm b¾t ®Çu mäc çnh. Trong ®iÒu kiÖn nhiÖt ®é 20- 310C trong
vßng 30- 35 ngµy sÏ hoµn tÊt chu tr×nh ph¸t triÓn tõ trøng ®Õn giai ®o¹n Êu trïng tr−ëng
thµnh tham gia ®Î trøng. Mét con bä g¹o trong 4 th¸ng cã thÓ sinh ®−îc 40000 con.
4.1.3. T¸c h¹i cña bä g¹o.

Bä g¹o ph©n bè réng r·i trong çc vïng n−íc nhÊt lµ ao hå nu«i ç nhiÒu mïn b· h÷u c¬,
ao −¬ng ç h−¬ng, ç gièng kh«ng ®−îc tÈy dän kü vµ bãn ph©n h÷u c¬ ch−a ñ.
- Bä g¹o g©y t¸c h¹i chñ yÕu ®èi víi ç bét giai ®o¹n míi në ®Õn 10 ngµy tuæi, nã hót
m¸u lµm cho ç bét chÕt, mét con bä g¹o trong 24 giê cã thÓ lµm cho 4- 10 con ç bét
chÕt. Ngoµi ra nã con tranh giµnh thøc ¨n cña ç con, bä g¹o cßn bÐ ¨n Êu trïng, muçi
l¾c. Ban ®ªm bä g¹o cã thÓ bay tõ thuû vùc nµy sang thñy vùc kh¸c.
- NhiÒu c¬ së −¬ng ç chÐp ç mÌ, ç tr¾m trong 10- 13 ngµy ®Çu cho ç bét xuèng ao
do kh«ng chó ý ®óng møc phßng trÞ bä g¹o ®· lµm cho tû lÖ sèng cña ç −¬ng rÊt thÊp,
thËm chÝ cã c¬ së mÊt tr¾ng nh− hîp t¸c x· Anh S¬n- NghÖ An −¬ng 4 v¹n ç chÐp sau
17 ngµy bä g¹o g©y chÕt hÇu hÕt.
4.1.4. Ph−¬ng ph¸p phßng trÞ.

- §Ó ®Ò phßng bä g¹o, çc ao −¬ng ç bét lªn ç h−¬ng cÇn dïng v«i tÈy ao, ph¬i ®¸y ao
kü ®Ó diÖt trøng vµ Ê− trïng bä g¹o. C¾t dän s¹ch cá r¸c trong ao vµ quanh bê ®Ó ph¸
mÊt n¬i ®Î trøng cña bä g¹o. Ph©n bãn cÇn ñ kü kh«ng nªn dïng ph©n t−¬i.
- Nh÷ng ngµy ®Çu míi th¶ ç bét nªn dïng ph©n v« c¬, bít l−îng ph©n h÷u c¬.
- Tr−íc khi th¶ ç dïng dÇu ho¶ vÈy kh¾p ao, t¹o thµnh mét líp ng¨n çch gi÷a n−íc vµ
kh«ng khÝ, bä g¹o ngoi lªn kh«ng lÊy ®−îc khÝ trêi sÏ bÞ chÕt ng¹t, mÆt kh¸c khi ngoi
lªn lÊy khÝ trêi tiÕp xóc ph¶i dÇu ho¶, bä g¹o sÏ bÞ ngé ®éc. Sau 2 ngµy th¶ ç xuèng
−¬ng nÕu ph¸t hiÖn cã bä g¹o nªn lµm khung cho dÇu ho¶ xuèng khung, kÐo dÞch khung
tõ bê nµy qua bê kia, mçi lÇn dÞch khung chØ xª dÞch 2/3 diÖn tÝch khung ®Ó bä g¹o khái
trèn tho¸t. Dïng dÇu ho¶ nªn chän ngµy Ýt n¾ng vµ giã nhÑ.
- Qu¸ tr×nh −¬ng ç bét lªn ç h−¬ng, nh÷ng ngµy ®Çu bæ sung thªm thøc ¨n tinh ®¶m
b¶o c¶ sè l−îng lÉn chÊt l−îng ®Ó ç chãng lín v−ît qua kÝch cì mµ bä g¹o cã thÓ tiªu
diÖt.
432 Bïi Quang TÒ
1 2
H×nh 404: Bä g¹o Notanecta: 1. MÆt l−ng cña Notanecta ; 2. MÆt bông cña Notanecta;
3- ¶nh chôp mÆt l−ng vµ mÆt bông bä g¹o
4.2. Êu trïng chuån chuån Odonata (H×nh

3 405).
Êu trïng bé chuån chuån cßn gäi lµ con xin c¬m. Chuån chuån tr−ëng thµnh sèng trong
kh«ng trung, ®Î trøng trªn cá n−íc, giai ®o¹n Êu trïng sèng ë tÇng ®¸y cña çc thuû vùc
tõ 1 ®Õn vµi n¨m. C¬ thÓ Êu trïng nhá, dµi, mµu nÇu ®en vµ cã çc v©n mµu xanh, m¸u
s¾c thay ®æi theo sù biÕn ®æi cña m«i tr−êng. MÆt ngoµi cña c¬ thÓ nh½n nhôi. C¬ thÓ cã
3 phÇn: ®Çu, ngùc vµ bông; ®Çu vµ ngùc dÝnh liÒn nhau, bông ph©n lµm nhiÒu ®èt. C¬
quan miÖng rÊt ph¸t triÓn, miÖng cã cÊu t¹o rÊt ®Æc biÖt, m«i d−íi biÕn thµnh h×nh mÆt
n¹, cã gai khoÎ, v−¬n ra ®Ó b¾t måi lµ ç, t«m nhá vµ s©u bä. R¨ng hµm lín kÑp måi,
phãng chÊt ®éc lµm tª liÖt c¬ thÓ ç sau ®ã b¾t ¨n.
Bé chuån chuån cã hai bé phô: Anisoptera vµ Zygoptera. Bé phô Anisoptera cã hä
Aeschnidae, th−êng b¾t ç h−¬ng vµ nßng näc lµ ®Þch h¹i nguy hiÓm ®èi víi ç con, nhÊt
lµ giai ®o¹n ç bét. ë Trung quèc, çc nhµ nu«i ç th−êng gäi lµ “hæ n−íc”. C¬ thÓ cña
bé phô nµy lín cã çnh kh«ng ®Òu nhau. C¬ thÓ Êu trïng hä Aeschnidae réng, dÑp, ®o¹n
®u«i cã 3 mÊu låi nhá, ë chÝnh gi÷a gäi lµ t¬ ®u«i, hai bªn gäi lµ r©u ®u«i, lóc co rót cã
thÓ tuét vµo trong hËu m«n.
Bé phô Zygoptera c¬ thÓ nhá, cã çnh rÊt ®Òu nhau, Êu trïng th−êng kh«ng b¾t ç con.
H×nh d¹ng Êu trïng nhãm nµy nhá, dµi, ®u«i cã 3 mÊu låi ph¸t triÓn h×nh thµnh n¹ng
®u«i.
*BiÖn ph¸p phßng trÞ:
- Dïng v«i tÈy ao triÖt ®Ó.
- Dän s¹ch cá r¸c trong ao vµ quanh bê ao
- Dïng Clorine phun xuèng ao nång ®é 1ppm sau 24 giê tiªu diÖt hÕt Êu trïng Odonata.
1 2
3 4
H×nh 405: Êu trïng chuån chuån Odonata: 1. Êu trïng Odonata bé phô Anisoptera; 2.
Êu trïng Odonata bé phô Zygoptera; 3- mÆt l−ng Êu trïng; 4- mÆt bông Êu trïng
4.3. Con b¾p cµy Dytiscidae ®Þch h¹i cña ç.

Con b¾p cµy lµ Êu trïng hä cµ niÔng ( H×nh 406)
Trong hä cµ niÔng th−êng gÆp mét sè gièng nh− Hydaticus vµ Cybioter thuéc:
Bé Coleoptera
Bé phô Polyphaga
Hä Dytiscidae
C¬ thÓ cµ niÔng giai ®o¹n tr−ëng thµnh h×nh bÇu dôc, kÝch th−íc chiÒu dµi 3-4 cm, chiÒu
réng trªn d−íi 2 cm. C¬ thÓ mµu ®en n©u, cã çc ®ai xanh bãng s¸ng. PhÇn ®Çu cã 2 ®«i
r©u, ®«i thø 1 ng¾n h¬n ®«i thø 2. ë con ®ùc ®«i r©u thø 1 biÕn thµnh c¬ quan b¸m, ®«i
thø 2 cã nhiÒu ®èt, cã m¾t kÐp vµ çc c¬ quan miÖng. C¬ thÓ cã 3 ®«i ch©n b¬i cã nhiÒu
®èt, ®«i sau çc ®èt gèc to h¬n çc ®«i tr−íc, bªn trªn cã nhiÒu l«ng, ®èt cuèi cã gai
kitin, thÝch hîp cho vËn ®éng b¬i léi. Bªn s−ên cã çc èng thë vµ lç thë. Ban ngµy cµ
niÔng nÊp trong cá r¸c chê ç con ®i qua chôp b¾t, ban ®ªm bay lªn kh«ng trung, cã thÓ
chuyÓn dÞch qua çc thuû vùc kh¸c.
Mïa xu©n cµ niÔng ®Î trøng trªn çc gi¸ thÓ thùc vËt thuû sinh. Trøng cã mµu vµng, kÝch
th−íc trøng 2,25 mm, sau 2-3 tuÇn trøng në ra Êu trïng, qua lét x¸c Êu trïng lín lªn c¬
thÓ nhá, dµi h×nh trô cã chia ®èt. CÊu t¹o c¬ thÓ Êu trïng cµ niÔng cã 3 phÇn: ®Çu, ngùc,
bông. C¬ thÓ mµu tr¾ng x¸m cã ®èt mµu n©u, kÝch th−íc biÕn ®æi tõ 1,5-5,4 cm x 0,2-0,7
cm. §Çu trßn 2 bªn cã m¾t ®¬n, r©u ph©n ra 4 ®èt. R¨ng hµm lín cøng dïng ®Ó kÑp ç
con vµ chÝch ®éc tè vµo lµm cho ç bÞ tª liÖt råi b¾t ¨n. Mçi ®ªm mét con Êu trïng cµ
niÔng cã thÓ b¾t 10 con ç bét. Ngùc 3 ®èt cã 3 ®«i ch©n ngùc, mçi ®«i ch©n cã 3 ®èt
trªn cã nhiÒu l«ng, ®èt cuèi cã mãng, cã thÓ b¬i trong n−íc. Bông cã 8 ®èt, tõ ®èt 1 ®Õn
®èt thø 8 cã 1 ®«i lç khÝ trªn mçi ®èt, ®èt thø 6 ®Õn ®èt thø 8 cã nhiÒu gai. PhÇn cuèi ®èt
thø 8 chØ n¹ng, gäi lµ “n¹ng ®u«i“. ë trong n−íc b¾p cµy cã thÓ lËt nghiªng, nhµo lªn,
nhµo xuèng, phÇn ®u«i nh« lªn mÆt n−íc ®Ó h« hÊp.
434 Bïi Quang TÒ
- Cµ niÔng tr−ëng thµnh vµ Êu trïng ph©n bè réng trong çc thuû vùc n−íc ngät. C¶ hai
®Òu lµ ®Þch h¹i nguy hiÓm cña ç, nhÊt lµ ç con.
*Ph−¬ng ph¸p phßng trõ:

- Dïng v«i tÈy ao vµ ph¬i ®¸y tr−íc khi ®−a vµo −¬ng nu«i ç h−¬ng, ç gièng.
- B¾p cµy cã tÝnh h−íng quang, cã thÓ lµm mét çi khung gç trªn treo ngän ®Ìn, bªn
d−íi ®æ mét líp dÇu máng, b¾p cµy ngoi lªn thë gÆp dÇu sÏ bÞ tiªu diÖt. Nªn tiÕn hµnh
liªn tôc trong nhiÒu ®ªm. Dïng dÇu ho¶ hay çc lo¹i dÇu kh¸c ®Òu ®−îc.
- Dïng Clorine phun xuèng ao nång ®é 1 ppm cã thÓ diÖt b¾p cµy còng nh− çc gièng
loµi c«n trïng lµ ®Þch h¹i cña ç.
1 2 3
H×nh 406: Con b¾p cµy: 1. Trïng tr−ëng thµnh (Cµ niÔng); 2. Êu trïng (B¾p cÇy); 3. b¾p
cµy b¾t ç
4.4. Con b· trÇu.

Bé Hemiptera
Hä Nepidae
Gièng Laccotrephes (h×nh 407 A)
Gièng Ranatra (h×nh 407 B)
Th−êng gÆp trong çc ao nu«i ç loµi Laccotrephes japonensis. CÊu t¹o c¬ thÓ cña
Laccotrephes japonensis h×nh d¹ng dµi, dÑp, mµu n©u ®en, chiÒu dµi 3-4 cm, ®Çu nhá
gÇn h×nh trøng, miÖng d¹ng chÝch hót; gèc vßi chÝch tõ tr−íc ®Çu tiÕp cËn ®èt h¸ng ch©n,
tr−íc khi kh«ng ho¹t ®éng vßi quÆp vµo, cã m¾t kÐp låi. R©u ng¾n n»m kÝn trong r·nh,
l−ng phÇn tr−íc ngùc lín, gÇn h×nh vu«ng, cã 3 ®«i ch©n, ®«i ch©n tr−íc h×nh l−ìi liÒm,
®èt gèc cã gai nh« lªn dïng ®Ó b¾t måi lµm thøc ¨n, 2 ®«i sau nhá dµi dïng ®Ó b¬i léi.
Bông mµu n©u ®á, ®u«i do 2 nöa ®−êng r·nh dµi nhá hîp thµnh èng h« hÊp ®Ó nhËn khÝ
trêi.
Th−êng b· trÇu dÊu m×nh trong c©y cá thùc vËt thuû sinh, ®Î trøng trªn cá. Chóng ph©n
bè réng r·i trong çc thuû vùc. Nã ¨n ç bét lµ chñ yÕu, ngoµi ra cã thÓ g©y t¸c h¹i cho
ç h−¬ng giai ®o¹n ®Çu.
Trong hä Nepidae cßn th−êng gÆp loµi Ranatra chinensis c¬ thÓ rÊt gièng Laccotrephes
japonensis, chØ kh¸c h×nh d¹ng dµi vµ nhá h¬n, chiÒu dµi 3-5cm, mµu vµng. PhÇn l−ng
ngùc nhá, hÑp gÇn nh− h×nh trô. Ch©n tr−íc h×nh l−ìi liÒm, 2 ch©n sau dµi nhá. §u«i cã
1 ®«i èng h« hÊp dµi, nhän th−êng nh« lªn mÆt n−íc ®Ó lÊy kh«ng khÝ. Ban ®ªm bay tõ
thuû vùc nµy qua thuû vùc kh¸c. Ranatra chinensis lµ ®Þch h¹i cña ç bét.
A B
H×nh 407: Con b· trÇu: A. Laccotrephes japonensis ; B. Ranatra chinensis
5. Ç d÷ ¨n ®éng vËt thuû s¶n.

NhiÒu loµi ç ¨n çc chÊt môc n¸t mïn b· h÷u c¬, ®éng thùc vËt thuû sinh, nh−ng cã
mét sè loµi ç d÷ ¨n ç. Mét sè loµi ç ¨n t¹p hoÆc ¨n ®éng vËt ®¸y nh−ng do m«i tr−êng
thiÕu thøc ¨n, nã còng ¨n trøng ç vµ ç con, kÓ c¶ con cña nã nh− ç chÐp, ç r« phi.
Trong çc ao −¬ng ç h−¬ng, ç gièng vµ nu«i ç thÞt, nÕu cã ç d÷ lÉn vµo sÏ ¶nh h−ëng
nghiªm träng ®Õn n¨ng suÊt ç nu«i thËm chÝ cã thÓ mÊt tr¾ng. Sau ®©y lµ mét sè loµi ç
d÷ th−êng gÆp trong çc thuû vùc nu«i ç.
5.1. Ç m¨ng (Elopichthys bambusa).

Ç m¨ng thuéc hä ç chÐp, c¬ thÓ cã mµu vµng, dµi dÑp 2 bªn, kÝch th−íc chiÒu dµi 23-
36cm. Mâm nhän, miÖng ë phÇn nhän nhÊt cña ®Çu, hµm trªn cã gê, gi÷a hµm d−íi cã
v¹ch cøng låi lªn cïng víi hµm trªn hîp l¹i thµnh khíp lâm vµo. V©y l−ng cã gai cøng,
vÞ trÝ ®Çu cña v©y l−ng gÇn phÝa sau v©y bông. MiÖng vµ d¹ dµy cña ç m¨ng rÊt lín nªn
thuËn lîi ®Ó b¾t måi cì lín.
Ç m¨ng ®Î trøng vµo cuèi mïa xu©n, ®Çu mïa hÌ cïng víi mïa vô sinh s¶n sinh s¶n
cña çc loµi ç nu«i nh− mÌ, tr¾m, tr«i,...
5.2. Ç rång m¨ng (Luciobrama typus).

Ç rång m¨ng còng thuéc hä ç chÐp. H×nh d¹ng c¬ thÓ gièng çn dao gÇn nh− ç m¨ng
nh−ng ®Çu dµi vµ nhän h¬n ç m¨ng. ChÝnh gi÷a hµm d−íi kh«ng cã v¹ch x−¬ng cøng
låi lªn, phÇn m¸ kh«ng cã mµu vµng râ nh− ç m¨ng. V©y l−ng ë phÇn sau cña c¬ thÓ.
Th−êng ç rång m¨ng sèng ë tÇng mÆt trong çc thuû vùc. Mïa vô ®Î trøng còng gièng
ç m¨ng.
C¶ hai loµi ç m¨ng vµ ç rång m¨ng cã tèc ®é sinh tr−ëng nhanh v−ît çc loµi ç nu«i,
l¹i cã tèc ®é b¬i nhanh. Thøc ¨n chñ yÕu cña chóng lµ çc loµi ç kh¸c nhÊt lµ ç cã kÝch
th−íc nhá h¬n. Ç m¨ng cì 14 mm ®· ¨n ç bét cña çc loµi ç kh¸c. Ç m¨ng, ç rång
m¨ng ¨n çc loµi ç kh¸c cã träng l−îng b»ng mét nöa träng l−îng cña nã.
5.3. Gièng ç qu¶ (Channa).

436 Bïi Quang TÒ
Ç qu¶ th−êng cã çc loµi sau ph©n bè trong çc thuû vùc cña n−íc ta nh− ç chuèi
(Channa maculata), ç xép, ç trµu, ç lãc (Channa striata Bloch), ç lãc b«ng (Channa
micropeltes Cuver and Valencien), ç trµu dµy (Channa lucius C & V)
Gièng ç qu¶ sèng trong thuû vùc cã çc ®iÒu kiÖn oxy thÊp nªn cã thÓ cã thÓ sèng
trong çc ao nhá, m−¬ng r·nh vµ trong ruéng lóa chËt hÑp l−îng n−íc kh«ng nhiÒu, mùc
n−íc thÊp.
Thøc ¨n chñ yÕu cña ç qu¶ lµ t«m, cua, Êu trïng c«n trïng trong n−íc vµ ç.
Ç qu¶ th−êng nÊp trong c©y cá thùc vËt thuû sinh ven bê ®Ó b¾t ç con vµ ç lín. Qua
theo dâi mét con ç qu¶ (ç lãc) cì 5-6cm cã thÓ b¾t ç mÌ, ç tr¾m cì 2-3 cm. Ç qu¶
cã träng l−îng 0,5 kg cã thÓ ¨n ç kh¸c cã träng l−îng 0,1-0,2 kg
5.4. Ç trª (Clarius spp).

Ç trª ph©n bè réng r·i trong çc thuû vùc kÓ c¶ çc diÖn tÝch mÆt n−íc nhá nhiÒu mïn
b· h÷u c¬ vµ thiÕu oxy.
Ç trª ¨n t¹p, thµnh phÇn thøc ¨n cña ç trª lµ ç, t«m, cua, c«n trïng, nhuyÔn thÓ, mïn
b· h÷u c¬ nhÊt lµ x¸c chÕt ®éng vËt.
Ç trª Ýt ho¹t b¸t, ban ngµy n»m ë ®¸y ao cã nhiÒu c©y cá, trong hang, ban ®ªm míi ho¹t
®éng b¾t måi. Trong ao −¬ng ç h−¬ng, ç gièng ç trª lµ ®Þch h¹i nguy hiÓm th−êng
kh«ng tÈy ao triÖt ®Ó vµ läc n−íc kü tr−íc khi th¶ ç bét, ç h−¬ng vµo −¬ng nu«i cã thÓ
g©y ra hao hôt lín lµm tæn thÊt cho s¶n xuÊt.
5.5. Ç r« (Anabas testudineus).

Ç r« thuéc lo¹i ¨n t¹p, thµnh phÇn thøc ¨n lµ ç, t«m, cua, nhuyÔn thÓ, Êu trïng c«n
trïng, mïn b· h÷u c¬,...
Ç r« ph©n bè réng r·i trong çc ao hå, ruéng lóa vµ m−¬ng r¹ch nhá, cã kh¶ n¨ng thÝch
nghi víi ®iÒu kiÖn m«i tr−êng biÕn ®æi kh«ng lîi cho chóng. Ç r« cã thÓ di chuyÓn trªn
c¹n ®Ó l¸ch tõ ao nµy qua ao kh¸c.
Trong çc ao −¬ng ç h−¬ng, ç gièng ç r« còng lµ ®Þch h¹i cña ç con.
5.6. Ç nheo (Parasilurus asotus).

Ç nheo lµ nhãm ç d÷ ®iÓn h×nh cña thuû vùc s«ng ngßi, cã khi gÆp ë trong hå vµ rÊt Ýt
ë trong ao. Ç nheo ¨n ç, t«m, c«n trïng, nhuyÔn thÓ.
5.7. Ç v−îc (Siniperca chuasti).

Ç v−îc th©n dÑp, träng l−îng con lín cã khi ®Õn 10 kg; miÖng to, hµm d−íi nh« ra phÝa
tr−íc, vÈy nhá, 2 bªn th©n cã v©n vµ ®èm hoa.
Ç v−îc ph©n bè nhiÒu ë biÓn vµ vïng n−íc lî, thøc ¨n cña ç v−îc lµ ç, t«m, ®éng vËt
thuû sinh. Trong ®Çm n−íc lî, trong çc ao −¬ng nu«i ç vµ nu«i t«m ven biÓn th−êng ç
v−îc lÉn vµo lín rÊt nhanh v−ît kÝch th−íc ç nu«i. Ç v−îc ¨n ç vµ t«m g©y tæn thÊt
nghiªm träng cho s¶n xuÊt.
Trong çc thuû vùc cßn nhiÒu loµi ç d÷ vµ ç t¹p lµ ®Þch h¹i cña çc loµi ç, t«m nu«i
nh− ç ng·o, ç ng¹nh, ch¹ch, l−¬n, ç trª phi,...
§Ó h¹n chÕ t¸c h¹i cña ç d÷ vµ ç ¨n t¹p g©y ra ®èi víi ç, t«m nu«i nhÊt lµ giai ®o¹n
−¬ng nu«i h−¬ng, gièng cÇn sö dông mét sè biÖn ph¸p sau:
- TÈy dän ao, ph¬i ®¸y ao tr−íc khi −¬ng nu«i ç nhÊt lµ giai ®o¹n nhÊt lµ giai ®o¹n
−¬ng ç h−¬ng, ç gièng. NÕu ao khã t¸t c¹n dïng qu¶ bå hßn cho xuèng ao liÒu l−îng
60-75 kg/ha víi mùc n−íc s©u 1 m. N−íc th¸o vµo ao cÇn läc kü.
Trong çc thuû vùc n−íc lín cÇn cã biÖn ph¸p khai th¸c bít ç gi÷ tr−íc khi th¶ ç
gièng vµo nu«i.
NÕu nguån ç bét cã lÉn ç d÷ cÇn Ðp ®Ó diÖt ç d÷. Trong qu¸ tr×nh −¬ng nu«i ç con
cÇn cho ¨n ®Çy ®ñ ®Ó ç lín nhanh v−ît cì måi ç d÷.
6. Líp l−ìng thª (Amphibia) lµ ®Þch h¹i cña ç, t«m.

Trong líp l−ìng thª, Õch lµ ®Þch h¹i cña ç nhÊt lµ ç con. Õch thuéc hä Raniidae, Bé
Anura. Õch ph©n bè rÊt phæ biÕn trong ao hå, nhÊt lµ trong ao −¬ng nu«i ç. Õch vµ Êu
trïng cña nã lµ nßng näc ®Òu lµ ®Þch h¹i cña ç.
Õch cã nhiÒu loµi nh−ng th−êng gÆp çc loµi sau:

- Rana nigromaculata Hallowell (H×nh 408-A). C¬ thÓ lín kho¶ng 7-8 cm, mµu s¾c biÕn
®æi t−¬ng ®èi lín, phÇn gèc l−ng mµu xanh vµng hay xanh nh¹t, cã çc v©n ®en kh«ng
®Òu.
- Rana plancyi Lataste (H×nh 408-B). C¬ thÓ lín trªn d−íi 5 cm, l−ng cã mµu xanh.
- Rana tigerina ragulosa (Wiegmann) (H×nh 408-C,D). C¬ thÓ cña loµi Õch nµy lín trªn
10cm, l−ng cã mµu xanh vµng gÇn mµu l¸ cä.
C¶ 3 loµi con ®ùc nhá h¬n con çi. Con ®ùc hai bªn hÇu cã hai tói tiÕng. Hai loµi Rana
tigerina ragulos vµ Rana nigromaculata cã tói tiÕng ngoµi, cßn Rana plancyi cã tói
tiÕng trong.
A
B
E F D C
H×nh 408: Mét sè loµi l−ìng thª: A- Rana nigromaculata; B- Rana plancyi; C, D- Rana
tigerina ragulosa; E- trøng cña l−ìng thª; F- Êu trïng (nßng näc) cña l−ìng thª
Giai ®o¹n tr−ëng thµnh Õch võa sèng ®−îc trªn c¹n võa sèng d−íi n−íc. Nã ph©n bè
nhiÒu ven bê s«ng, hå, ®Çm ao, ruéng lóa,.... Mïa ®«ng Õch Èn nÊp trong hang. Õch sinh
s¶n m¹nh vµo vô xu©n, hÌ, trøng thô tinh ngoµi, sè l−îng trøng mçi lÇn ®Î tõ 600-2000
çi. Trøng në ra Êu trïng lµ nßng näc. Õch vµ nßng näc ®Òu ¨n ç con. Nßng näc ¨n t¶o
438 Bïi Quang TÒ
lo¹i, phï du sinh vËt vµ ç con nhÊt lµ ph«i ç vµ ç bét. KÝch th−íc cña nßng näc cã
liªn quan ®Õn møc ®é t¸c h¹i ®èi víi ç bét. Mét con nßng näc kÝch th−íc 11,5 mm
trong mét ®ªm b¾t ¨n 1 con ç bét nh−ng ng−îc l¹i nßng näc dµi 55 mm b¾t 17 con ç
bét. Nßng näc cßn ®uæi theo ®íp vµo th©n ç h−¬ng lµm cho ç chÕt. §Ó h¹n chÕ t¸c h¹i
cña Õch vµ nßng näc cÇn ph¶i ¸p dông mét sè biÖn ph¸p sau:
Ao ch−a th¶ ç bét vµo −¬ng ç h−¬ng cÇn tÈy kü ao, xö lý ®¸y diÖt trøng Õch vµ nßng
näc. Th¨m ao th−êng xuyªn nÕu cã trøng Õch vít s¹ch. Dïng l−íi kÐo bá bít nßng näc.
7. Bß s¸t lµ ®Þch h¹i cña ç, t«m (Reptilia).

Bß s¸t cã nhiÒu bän sö dông ç lµm thøc ¨n g©y t¸c h¹i nhiÒu ®èi víi ç. §¸ng chó ý lµ
hä r¾n n−íc vµ hä ba ba (Trionychidae) g©y nhiÒu tæn thÊt cho c¬ së nu«i ç.
7.1. Hä r¾n n−íc (Bolubridae) lµ ®Þch h¹i cña ç.

Hä r¾n n−íc cã nhiÒu loµi nh−ng hay gÆp loµi r¾n n−íc Enhydris chinensis vµ Enhydris
plumbea. C¬ thÓ r¾n Enhydris chinensis phÝa l−ng mµu x¸m hay mµu x¸m n©u nh¹t cã
lÊm chÊm nhá mµu ®en. Bông mµu vµng hoÆc vµng da cam cã bít ®en. C¬ thÓ dµi, con
çi kho¶ng 70 cm, con ®ùc trªn d−íi 52 cm. M«i trªn cã 8-9 çi v¶y, tr−íc m¾t cã 1 v¶y,
sau m¾t cã 2 v¶y, tr−íc th¸i d−¬ng cã 1 v¶y, sau th¸i d−¬ng cã 2 v¶y. BÒ mÆt cña v¶y
kh«ng cã x−¬ng rÏ qu¹t nh« lªn. R¨ng kh«ng cã chÊt. PhÝa tr−íc c¬ thÓ cã 25 hµng v¶y
ngang, phÝa sau cã 17 hµng ngang. V¶y bông con ®ùc 135-147 çi, con çi 134-141 çi.
V¶y ®u«i con ®ùc 40-50 çi, con çi 35-42 çi. Con ®ùc v¶y sÇn sïi, cßn con çi tr¬n
tru.
R¾n n−íc lµ ®Þch h¹i nguy hiÓm cña ç, nhÊt lµ ç h−¬ng, ç gièng.
*Ph−¬ng ph¸p tiªu diÖt r¾n n−íc:

- Lîi dông ®Æc tÝnh r¾n n−íc thÝch tró trong cá r¸c nªn lÊy r¬m r¹, c©y cá bã thµnh bã
chÊt ®èng ven bê ao, d−íi ®èng r¬m ®Æt sät tre nªn cã thÓ b¾t ®−îc mét sè r¾n n−íc.
- Dïng l−íi mµnh ®an b»ng sîi ®ay m¾t l−íi kho¶ng 5 cm, l−íi dµi 100 m, cao 0,8 m th¶
trong ao theo h×nh ch÷ “Z”, phÇn d−íi ch×m, phÇn trªn næi l¬ löng trong ao. R¾n n−íc
vËn ®éng hay ®uæi b¾t ç m¾c vµo kh«ng ra ®−îc, s¸ng sím ra kÐo l−íi ®¸nh b¾t r¾n.
7.2. Hä Ba ba (Trionychidae).
Ba ba ¨n ç, gi¸p x¸c, ®éng vËt ch©n mÒm cã lóc ¨n c¶ thùc vËt thuû sinh. Ba ba sèng
chñ yÕu trong çc thuû vùc hå, s«ng ngßi Ýt gÆp trong ao. C¬ thÓ cña nã h×nh bÇu dôc cã
mai. Ba ba b¬i vµ lÆn giái, cã thÓ lÆn hµng giê trong n−íc nhê vïng häng cã nhiÒu m¹ch
m¸u. Mçi lÇn ba ba ®Î vµi chôc trøng trªn cá quanh bê ao, s«ng suèi. Sau khi ®Î chóng
biÕt canh trøng.
ë n−íc ta, ba ba sèng trong çc thuû vùc n−íc ngät. ë çc thuû vùc n−íc ngät miÒn B¾c
n−íc ta th−êng gÆp loµi T.sinensis, ë miÒn Nam cã loµi T.cartilagineus, cßn loµi
T.steinachderi ph©n bè trong çc thuû vùc cña c¶ n−íc nh−ng ë s«ng, suèi miÒn nói
th−êng gÆp h¬n.
8. Chim lµ ®Þch h¹i cña ç, t«m.

Chim kh«ng nh÷ng lµ ký chñ sau cïng cña nhiÒu loµi s¸n l¸, s¸n d©y, cã giai ®o¹n Êu
trïng ký sinh trªn ç mµ cßn lµ ®Þch h¹i nguy hiÓm cña ç. ë n−íc ta çc loµi chim ¨n ç
thuéc nhiÒu bé kh¸c nhau, chóng ph©n bè réng r·i kh¾p mäi vïng tõ miÒn nói, trung du
®Õn ®ång b»ng vµ ngoµi biÓn. Mét sè loµi chim ¨n ç th−êng gÆp nh−: DiÖc (ardea), Cß
(Cinoiidae), Cèc ®en (Phalacrocorax niger), ã biÓn (Pandion), Mßng biÓn (Larus),
Mßng s«ng (Larus ridibundus), Nh¹n s«ng (Sterna), Mßng chanh (Alcedo atthis), Bãi ç
(Cerylerudis), Chim xui ç (Rhynchops albicollis), VÞt trêi (Anas), V¹c (Nyclicorax), Bå
n«ng (Pelecanus),...
§Ó h¹n chÕ t¸c h¹i cña chóng çc nhµ nu«i ç t×m mäi biÖn ph¸p ph¸ tæ, s¨n b¾n ®Ó tiªu
diÖt chóng. Trong thùc tÕ cã mét sè loµi chim l¹i ®−îc b¶o vÖ ®Ó khái bÞ tiªu diÖt gièng
loµi nªn cÊm s¨n b¾n, ®iÒu nµy cã m©u thuÉn víi nghÒ ç.
Tμi liÖu tham kh¶o

Bïi Quang TÒ vµ Vò ThÞ T¸m, 1994 Nh÷ng bÖnh th−êng gÆp ë t«m ç ®ång b»ng
s«ng Cöu Long vµ biÖn ph¸p phßng trÞ bÖnh. NXB N«ng nghiÖp TP Hå ChÝ Minh.
Bïi Quang TÒ, 1998. Gi¸o tr×nh bÖnh cña ®éng vËt thuû s¶n. NXB N«ng nghiªp.,Hµ
Néi,1998. 192 trang.
Bïi Quang TÒ, 2002. BÖnh cña ç tr¾m cá vµ biÖn ph¸p phßng trÞ. Nhµ xuÊt b¶n N«ng
nghiÖp, Hµ Néi, 2002. 240 trang.
Bïi Quang TÒ, 2003. BÖnh cña t«m nu«i vµ biÖn ph¸p phßng trÞ. Nhµ xuÊt b¶n N«ng
nghiÖp, Hµ Néi. 200 trang.
Geoge Post, 1993 .Texbook of fish health by T. F. H publications, Inc. Ltd.
Jadwiga Grabd, 1991. Marine Fish Parasitology. Copyright C by PWN - Polish
Scientific publishers - Warszawei, 1991
NghÖ §¹t Th− vµ V−¬ng KiÕn Quèc, 1999. Sinh häc vµ bÖnh cña ç tr¾m cá, NXB
khoa häc B¾c Kinh, Trung Quèc, tiÕng Trung
Бayep O. H., B. A. Мyccлиyc, Ю. A. Cтpeлкoв (1981), Бoлeзни пpyдoвыx pыб,
Издaтeльcтвo “Лeкaя пищeвaя пpoмышлeниocть”, Мocквa

BenhhocTS Phan4 MoiTruongDD BuiQuangTe

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

BenhhocTS Phan4 MoiTruongDD BuiQuangTe

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

408 Bïi Quang TÒ

ViÖn nghiªn cøu nu«i trång thñy s¶n I

BÖnh häc thñy s¶n

BÖnh dinh d−ìng vμ

bÖnh dinh d−ìng cña ®éng vËt thuû s¶n

1. BÖnh dinh d−ìng ë c¸.

1.1. BÖnh thiÕu Protein vµ Acid amine.

1.2. BÖnh liªn quan ®Õn chÊt ®−êng Glucid.

1.3. BÖnh liªn quan ®Õn chÊt bÐo - lipid.

1.4. BÖnh thiÕu c¸c muèi v« c¬ vµ c¸c nguyªn tè vi l−îng.

1.5. BÖnh thiÕu c¸c lo¹i Vitamin.

2. BÖnh dinh d−ìng ë t«m.

2.1. BÖnh thiÕu Vitamin C - héi chøng chÕt ®en.

2.1.1. T¸c nh©n g©y bÖnh.

2.1.2. DÊu hiÖu bÖnh lý vµ ph©n bè.

2.1.3. ChÈn ®o¸n bÖnh.

2.1.4. Ph−¬ng ph¸p phßng trÞ bÖnh.

2.2. BÖnh mÒm vá ë t«m thÞt.

bÖnh do m«i tr−êng

1. BÖnh do yÕu tè v« sinh.

1.1. C¸, t«m bÞ bÖnh do c¸c yÕu tè c¬ häc.

1.1.1. C¸, t«m bÞ th−¬ng do ®¸nh b¾t vµ vËn chuyÓn.

1.1.2. C¸, t«m bÞ th−¬ng do chÊn ®éng qu¸ m¹nh.

1.2. C¸, t«m bÞ bÖnh do nhiÖt ®é kh«ng thÝch hîp.

1.3. C¸ t«m bÞ bÖnh do thiÕu oxy.

*TriÖu trøng c¸ bÞ bÖnh do thiÕu oxy.

*BiÖn ph¸p phßng ngõa.

1.4. C¸ t«m bÞ bÖnh bät khÝ.

*TriÖu chøng bÖnh bät khÝ.

* BiÖn ph¸p phßng ngõa:

1.5. Ho¸ chÊt ¶nh h−ëng ®Õn c¸ t«m.

1.5.1. C¸, t«m bÞ tróng ®éc do H2S qu¸ cao.

1.5.2. C¸, t«m bÞ ngé ®éc do NH3 qu¸ cao.

1.5.3. C¸, t«m bÞ tróng ®éc do thuèc trõ s©u:

1.5.4. C¸ bÞ tróng ®éc do kim lo¹i nÆng.

2. BÖnh do yÕu tè h÷u sinh.

* Ph−¬ng ph¸p phßng trÞ:

2.2. C¸ bÞ tróng ®éc do t¶o Psymnesium (H×nh 391).

* Ph−¬ng ph¸p phßng trÞ:

2.3. C¸ bÞ tróng ®éc do mét sè gièng t¶o gi¸p (H×nh 392,393).

H×nh 392: T¶o gi¸p: A- Gymnodinium (KHV§T); B- Pyrodinium (KHV§T); C-

* Ph−¬ng ph¸p phßng trÞ:

2.4. Thñy triÒu ®á (Red tite)

H×nh 393: triÒu ®á H×nh 394: lång nu«i c¸ chÕt do triÒu ®á

sinh vËt h¹i ®éng vËt thuû s¶n

1.1. Rong m¹ng l−íi g©y h¹i cho c¸ (Hydrodictyon neticulatum

H×nh 397: Hydrodictyon reticulatum Lagerheim

* Ph−¬ng ph¸p phßng trõ:

1.2. T¶o Zygnemataceae (H×nh 398).

Ngoµi thÓ s¾c tè ra mçi tÕ bµo t¶o cã h¹ch tÕ bµo.

* BiÖn ph¸p phßng trõ:

H×nh 398: Hä t¶o lôc Zygnemataceae : 1. Gièng Spirogyra; 2. Gièng Mougestia; 3.

2. Gi¸p x¸c ch©n chÌo Copepoda g©y h¹i cho c¸.

* BiÖn ph¸p phßng trõ:

3. Søa g©y h¹i trong ao nu«i t«m

H×nh 400: S¬ ®å cÊu t¹o

4. C«n trïng g©y h¹i cho c¸ ( Insecta).

4.1. Bä g¹o (Notonecta) h¹i c¸ (H×nh 404).

4.1.3. T¸c h¹i cña bä g¹o.

4.1.4. Ph−¬ng ph¸p phßng trÞ.

4.2. Êu trïng chuån chuån Odonata (H×nh

4.3. Con b¾p cµy Dytiscidae ®Þch h¹i cña c¸.

*Ph−¬ng ph¸p phßng trõ:

4.4. Con b· trÇu.