Viec Lang

VIÏÅC LAÂNG 1
MUÅC LUÅC
DAO CÊÌU THUYÏÌN TAÁN (TRÑCH).......................................................................................2
LAÂM NO HAY CAÁI ÙN TRONG NHÛÄNG NGAÂY NÛÚÁC NGÊÅP ........................................... 12
VIÏÅC LAÂNG ........................................................................................................................ 21
TAÅP VÙN ............................................................................................................................ 83
http://ebooks.vdcmedia.com
Ngö Têët Töë 2
DAO CÊÌU THUYÏÌN TAÁN (TRÑCH)
TÖI COÂN SÖËNG VÒ KHÖNG UÖËNG THUÖËC ...
Höm sau bïånh töi àaä khoãi, múái àïën thùm baån thò anh Xuên
vêîn cûá böì höi ûúát àêìm, chên tay vêåt vaä khöng luác naâo yïn. öng baâ
húi súå, laåi cho múâi öng lang àïën. Theo lïå, cuå lang ra böå trêìm tônh
nùæm vaâo cöí tay bïånh nhên, röìi baão nhaâ chuã:
- Maåch cêåu ta àaä búát nhiïìu lùæm röìi àêëy, coân caái böì höi thò
khöng ngaåi gò, töi cho uöëng möåt thang "Ngoåc bònh phong" laâ khoãi.
Ngaâi laåi ngoaãnh vaâo mùåt töi vaâ tiïëp:
- Chùæc laâ thêìy cuäng khöng biïët thuöëc "Ngoåc bònh phong" laâ
thuöëc cêìm böì höi rêët diïåu. Noá chó coá ba võ hoaâng kyâ, phoâng phong,
cam thaão maâ thöi, nhûng hay lùæm, hay vò hoaâng kyâ duâng vúái
phoâng phong:
Thaánh nhên daåy rùçng:
"Hoaâng kyâ uáy phoâng phong, àùæc phoâng phong kyâ lûåc duä àaåi"
nghôa laâ hoaâng kyâ thò súå phoâng phong, maâ àûúåc phoâng phong thò
sûác noá caâng lúán. Thêìy tñnh töi coá nhúá saách khöng? Nïëu laâm thuöëc
maâ khöng nhúá saách thò giïët ngûúâi ta àêëy".Röìi cuå lang múái sai lêëy
giêëy kï àún. Bêëy giúâ töi cuäng phuåc saách, tin rùçng anh Xuên uöëng
thang thuöëc êëy seä khoãi. Chùèng ngúâ anh ta ruãi quaá, khöng chõu
theo saách maâ öëm thaânh ra thuöëc tuy cùæt vaâo saách maâ bïånh vêîn
khöng chuyïín, böì höi vêîn ra, nûúác vêîn khaát, lûúäi sùæp àöíi ra maâu
àen vaâ khö nhû ngoái. Caái lo cuãa cha meå cuäng theo caái bïånh cuãa con
maâ tùng lïn, öng baâ baân nhau àöíi tay, sai ngûúâi múâi thêìy lang
khaác.
Thùm bïånh, thùm maåch xong röìi cuå lang naây phaãi giûä àuáng
"luêåt" thêìy lang, mùæng luön cuå lang trûúác khöng biïët laâm thuöëc,
bïånh laâ bïånh êm hû maâ daám duâng nhûäng tûá tö, phoâng phong, laáo
VIÏÅC LAÂNG 3
quaá. Röìi cuå kï cho möåt caái àún cuå goåi laâ baâi luåc võ, cuå dùån ba thang
thò khoãi. Ngûúâi nhaâ theo àuáng lúâi cuå. Uöëng hïët thang thûá nhêët,
chùèng biïët thuöëc truáng bïånh hay anh Xuên àaä hïët böì höi maâ
khöng thêëy böì höi nûäa, nûúác cuäng àúä khaát nhûng lûúäi laåi àen
thïm, vaâ caã ngaây nùçm laá bò khöng cûåa. Àïën thang thûá hai thò caác
chûáng cuä vêîn nguyïn, laåi phaát thïm chûáng àêìy, nhûng ngûúâi nhaâ
vêîn tûúãng laâ búát. Uöëng thang thûá ba thò buång phaát trûúáng, trûúác
coân bñ tiïíu tiïån, sau röìi bñ caã àaåi tiïån. Bêëy giúâ öng baâ àaä röëi nhû
canh heå, múái thaãi cuå lang êëy, àöìng thúâi rûúác hai cuå lang khaác. Caái
lïå cuå lang àïën sau vêîn phaãi cöng kñch cuå lang chûäa trûúác laâ cöë
nhiïn röìi. Hai cuå naây cuäng khöng àöìng yá kiïën vúái nhau. Cuå thûá
nhêët baão bïånh nhên maåch trêìm vi, àoá laâ hoãa suy, dûúng hû, theo
nhû saách Phuâng thõ àaä daåy, phaãi duâng Baát võ xung sêm, maâ phaãi
coá quïë thêåt töët múái àûúåc.
Cuå thûá hai noái caã hai tay maåch àïìu khêín thûåc, noá laâ nhiïåt taâ
uêët kïët, phaãi haå múái khoãi. êëy mûúái rêìy, cuâng möåt caái phêåp phöìng úã
maåch maáu, maâ möåt cuå goåi laâ trêìm vi möåt cuå goåi laâ khêín thûåc,
chñnh caái tay cuãa ngûúâi coá bïånh laåi khöng biïët caäi, thò biïët nghe ai
bêy giúâ. Thïë nhûng hai cuå vêîn cûá caäi nhau, cuå thûá hai baão uöëng
sêm quïë thò chïët, cuå thûá nhêët baão haå thò khöng gúä àûúåc. Ruát cuåc,
cuå thûá nhêët thùæng, vò àaä noái àïën saách Phuâng thõ, thûá saách maâ nhaâ
chuã noái laâ mön vûúng àaåo. Vaã laåi, thuöëc coá sêm quïë, nhiïìu võ
troång, khiïën cho ngûúâi nhaâ dïî tin. Uöëng möåt thang, chó thêëy hai
mùæt àoã ngêìu, coân caác chûáng vêîn àêu àoáng àêëy. Uöëng möåt thang
nûäa, àaåi tiïån vêîn bñ nhû trûúác, laåi thïm àûúåc chûáng noái mï noái
saãng, húi thúã cûåc to vaâ mau. öng baâ luác naây múái tin lúâi cuå lang thûá
hai höm noå noái phaãi, lêåt àêåt sai ngûúâi ài rûúác cuå àïën. Àùæc thïë, cuå
mùæng chuã nhaâ, cuå mùæng caác baån àöìng nghiïåp, tûúãng nhû khñ tûác
sùæp böëc lïn têån mêy xanh. Nhaâ chuã nùçn nò maäi, cuå múái húi dõu neát
mùåt vaâ rung àuâi noái maát:
- Töi kïå baâi tiïíu thûâa khñ maâ duâng nùm àöìng phaác tiïu, ba
àöìng àaåi hoaâng, öng baâ coá bùçng loâng khöng?
Nhaâ chuã luác êëy chó möåt mûåc nêng cuå lïn bêåc cûáu dên àöå thïë
maâ xin cuå cûáu cho con mònh, chûá coân daám noái gò nûäa. Thuöëc sùæc
röìi, anh Xuên khöng coân àuã sûác maâ huáp, ngûúâi ta phaãi lêëy thòa maâ
àöí vaâo miïång cho anh. Hay lùæm!
Thuöëc ài khoãi hoång àöå ba tiïëng àöìng höì, buång anh Xuên thêëy
reáo êìm êìm, röìi thò àaåi tiïån cûá ra, trûúáng búát, thúã búát.
Ngö Têët Töë 4
Nhûng tûâ àoá thò anh hoáa ra ngûúâi tröëng traâng, àaåi tiïån cûá tûå
do maâ chaãy ra nhiïìu. Cuå lang xoay xoãa hïët ba thang thuöëc, maâ caái
quaái vêåt êëy khöng nïí mùåt cuå, noá cûá luön luön tòm àûúâng ài ra. Anh
Xuên thò da thõt àaä tiïu tan ài hïët, trong buång laåi thêëy àau. Öng
baâ höìn vña chùèng coân, khöng biïët lêëy thuöëc àêu cho con. Nhên coá
ngûúâi baån àoåc caái quaãng caáo cuãa dûúåc phoâng noå, thêëy noái öng chuã
dûúåc phoâng gioãi lùæm, chûáng gò cuäng chûäa àûúåc hïët, öng baâ tûác töëc
cho múâi àïën ngay. Nùæn cöí tay, súâ buång, thêëy noái àau buång, öng chuã
dûúåc phoâng baão luön laâ àau daå daây phoâng tñch, khöng cêìn phaãi
uöëng thuöëc cheán, chó duâng vaâi chuåc ve thuöëc chûäa daå daây cuãa mònh
laâ khoãi. öng baâ noáng ruöåt, thêëy noái sao thò vú lêëy vêåy, sai ngay töi
àïën dûúåc phoâng êëy mua 20 ve möåt luác.
Töi ngúâ quaá, trûúác khi cho anh Xuên uöëng, töi haäy nïëm thûã,
thêëy noá mùçn mùån nhû võ thuöëc muöëi bicarbonate de soude, chua
chua nhû võ sún traâ, thúm thúm nhû võ maåch nha, ngoân ngoåt nhû
võ cam thaão, thaã vaâo nûúác thò noá vaâng loâe nhû sùæc hoaâng liïn. Anh
uöëng hïët ba ve, bïånh tònh vêîn khöng giaãm chuát naâo, nghôa laâ àaåi
tiïån maäi khöng cêìm àûúåc, maâ ngûúâi thò cûåc kyâ suy nhûúåc. Laåi vò
möåt caái quaãng caáo khaác, öng baâ cho múâi möåt öng chuã y quaán khaác
cûáu cho con mònh. öng naây caã quyïët laâ khöng viïåc gò, chó uöëng möåt
liïìu thuöëc viïn laâ khoãi, nhûng thuöëc àùæt lùæm, möåt àöìng hai viïn,
möåt liïìu nùm viïn. Con nhû thïë ai coân tiïëc tiïìn, möåt àöìng möåt viïn
chûá 10 àöìng möåt viïn, öng baâ cuäng lêëy. Lêëy thuöëc vïì, töi laåi nhêëm
thûã, thò toaân laâ xaái thuöëc phiïån, anh Xuên uöëng hïët nùm viïn thò
àaåi tiïån cêìm hùèn, nhûng buång laåi trûúáng lïn bùçng caái tröëng. Thïë
röìi sau möåt ngaây nûäa baån töi tùæt nghó. Thûúng haåi thay! Töi vúái
baån cuâng chung möåt bïånh, keã khöng uöëng thuöëc thò khoãi, möåt keã
tûâng traãi nùm saáu öng lang, töëng vaâo buång bao nhiïu thûá thuöëc thò
phaãi boã cha boã meå maâ ài...
Ai giïët anh Xuên? Hùèn laâ nhûäng öng "cûáu thïë àöå dên" êëy.
Caái chïët cuãa anh Xuên àaä àõnh cho töi möåt cêu kïët luêån vïì boån
"dao cêìu thuyïìn taán" hiïån thúâi. Töi kïët luêån rùçng: vö söë öng chuã
cuãa vö söë "dao cêìu thuyïìn taán" kia, hoå chó cêìn coá ngûúâi öëm àïí baán
thuöëc, chûá hoå khöng cêìn chûäa bïånh, traái laåi hoå laåi coá taâi laâm cho
bïånh lúán ra. Ai uöëng thuöëc cuãa hoå maâ khoãi, chó laâ sûå ngêîu nhiïn.
Thïë nhûng laâm sao hoå vêîn söëng, söëng möåt caách phaát àaåt? Trong
luác kinh tïë khuãng hoaãng naây, buön baán nghïì gò cuäng bõ thua löî,
duaá coá nhûäng keã múã haâng thuöëc thò àïìu "têëy" caã, "têëy" möåt caách
khöng ai ngúâ. Möåt keã kiïët xaác àoáng vai öng lang trong vaâi nùm, àaä
VIÏÅC LAÂNG 5
thêëy hoå coá tiïìn mua nhaâ, mua àêët, têåu ö tö, dêën vöën coá haâng nghòn
haâng vaån. Thò ra hoå duâng toaân ngoán "bõp", bõp bùçng quaãng caáo noái
möåt caách vö liïm só, bõp bùçng cûãa haâng àöì söå, bõp bùçng loå thuöëc,
höåp thuöëc chïë theo kiïíu Têy, bõp bùçng lúâi noái khön kheáo quaáïn ë ruä
ngûúâi bïånh. Möîi lêìn hoå bõp, êëy laâ möîi maång ngûúâi chïët. Chung
quanh lûúäi dao cêìu, baánh xe thuyïìn taán cuãa hoå, "àöëng xûúng vö töåi
àaä cao bùçng àêìu..."
CHÛÄA KHOAÁN HÏËT CAÁC BÏÅNH
Trïn toâa nhaâ hai têìng sûâng sûäng àûáng trûúác àaám cêy xanh
maát, möåt laá cúâ vaãi lúán bùçng caánh buöìm thuyïìn thoi phêët phú phö
caái dêëu hiïåu àùåc biïåt vúái khaách qua àûúâng. Röìi, möåt têëm biïín àûáng
hònh chûä "nhêåt" chùæn ngang trïn maái ngoái, röìi möåt têëm biïín gêåp
hònh chûä "nhên" uáp àûáng trïn maái hiïn, röìi möåt bûác maân trùæng
kñn nhûäng chûä cùng ngang trûúác cûãa nhû möåt bûác nghi mön. Trûúác
cûãa, hai caái tuã kñnh baây nhûäng hònh aãnh kyâ dõ, khiïën cho ai àaä qua
àoá, àïìu phaãi dûâng laåi maâ nhòn. Phña trong, trïn caái giaá sún son,
möåt böå löå böå ngùn caách àûúâng ra löëi vaâo, sùæc àöìng saáng choang cuãa
nhûäng thûá gûúm, chuây, mêu, kñch nhû muöën khoe veã quyá phaái cuãa
chuã nhaâ.
Chaåy theo bûác tûúâng daâi, hai lúáp tuã àûáng boáng löån muâi
quang dêìu. aå thuöëc, höåp thuöëc, loå thuöëc, chai thuöëc, möîi thûá coá
haâng mêëy trùm caái. Bêëy nhiïu sûå goáp laåi thaânh möåt hiïåu thuöëc,
xin taåm goåi laâ "Hiïåu thuöëc öng Trùng", möåt cûãa haâng thuöëc àaä töën
cöng laâm quaãng caáo nhêët úã Haâ thaânh. Ngoaâi nhûäng viïåc quaãng caáo
trïn baáo, trong saách, haâng ngaây laåi coá möåt ngûúâi öm àöëng quaãng
caáo bùçng caái böì, chùm chó ruát tûâng túâ maâ êën vaâo tay, hoùåc quùèng
vaâo xe nhûäng ngûúâi qua laåi. öng chuã hiïåu êëy, àöë ai àoaán àûúåc laâ
haång ngûúâi gò. Quêìn Têy, àöi kñnh trùæng goång vaâng quanh nùm
laâm diïìm cho böå mùåt göì ghïì vaâ caái nûúác da àen xaåm. Trïn baân
giêëy, luön luön thêëy caái àiïëu öëng vùæt veão cêy tre rïî truác chûâng hai
thûúác têy. Khi ài, khi àûáng, khi ngöìi, nïëu laâ tiïët muâa heâ, khöng
khi naâo khöng coá hai àûáa àêìy túá vaác àöi quaåt löng chaåy theo maâ
phêíy phêíy cho öng chuã nhaâ cuãa hoå thaânh ra möåt ngûúâi quyá phaái.
Tröng nhûäng sûå trang hoaâng trong cûãa haâng vaâ ngùæm caái caách cû
Ngö Têët Töë 6
xûã cuãa chuã hiïåu, ngûúâi ta coá thïí àöì chûâng sûå ùn tiïu cuãa nhaâ êëy
möîi thaáng khöng dûúái ba trùm àöìng. êëy laâ chûa kïí caái vöën àïí chïë
hoùåc mua thuöëc. Ba trùm àöìng möåt thaáng, sûå ùn tiïu êëy phaãi laâ
möåt nhaâ cûå phuá múái coá thïí àûúng nöíi. Maâ cûå phuá thêåt, hùæn múái cûå
phuá trong vaâi nùm nay. Nhûäng ngûúâi àaä húi biïët hùæn, àïìu phaãi
ngaåc nhiïn cho sûå phaát àaåt laå luâng cuãa hùæn. Phaãi. Trûúác àêy
khoaãng 10 nùm, chuã nhên hiïåu thuöëc “öng Trùng" coân laâ möåt keã
lang thang vaâ döët naát. Ngoaâi chûä quöëc ngûä laâ thûá chûä maâ treã con
cuäng àïìu àoåc àûúåc, võ chuã nhên hiïåu êëy khöng biïët thûá chûä gò
khaác. Möåt ngûúâi tû caách nhû vêåy, ai ngúâ coá ngaây trúã nïn möåt thêìy
thuöëc, xin taåm goåi laâ thêìy thuöëc, chuã trûúng möåt cûãa haâng thuöëc
rêët to. Thoaåt kyâ thuãy, hùæn chó laâ keã buön thuöëc, khöng phaãi laâ
buön thuöëc caái nhû nhûäng ngûúâi gaánh böì, nghôa laâ hùæn mua vaâi
thûá thuöëc gheã, thuöëc lúã úã nhaâ quï, àem ra Haâ Nöåi gûãi baán taåi caác
cûãa haâng saách. Gùåp dõp may mùæn, cuöåc thûúng maåi êëy àaä laâm cho
hùæn àuã tiïìn thuï chöî kï caái ghïë vaãi maâ nùçm úã àêët phöìn hoa.
Tònh cúâ taåi möåt phöë kia, coá viïn quan lúán vò ài laâm quan,
muöën tòm möåt ngûúâi cêín thêån, cho úã nhaâ trong àïí tröng nom vaâ
lau queát duâm nhûäng cùn nhaâ ngoaâi. Nhúâ àûúåc ngûúâi quen giúái
thiïåu, öng chuã caái ghïë vaãi àaä thaânh ngûúâi coi nhaâ cho öng quan to.
Lúåi duång cú höåi, hùæn múái àùng luön lïn baáo mêëy doâng, rao rùçng:
"Cêìn ngûúâi àaåi lyá baán thuöëc, ai muöën àiïìu àònh xin àïën nhaâ
êëy nhaâ noå maâ hoãi".
Bêëy giúâ thiïn haå haäy coân nhiïìu ngûúâi khúâ húá hún bêy giúâ,
cho nïn quaãng caáo àùng àûúåc vaâi ngaây thò àaä coá ngûúâi úã tónh khaác
àïën xin laâm àaåi lyá. Chuã nhên tiïëp khaách úã nhaâ ngoaâi cuãa viïn
quan kia, vaâ àoâi aán quyä möåt söë laâ hai trùm àöìng. Tröng thêëy ghïë,
sêåp, lû, àónh vaâ caác àöì baâi trñ trong nhaâ, khaách tin chuã laâ ngûúâi
phuá quyá. Vúái caái cûãa nhaâ löång lêîy, söë tiïìn 200 àöìng, nïëu àem aán
quyä, chûa thêëm vaâo àêu, chùæc khöng bao giúâ sûát meã möåt àöìng naâo
àûúåc. Nghô vêåy, khaách nhêån lúâi chuã, caách vaâi ngaây thò àïå söë baåc
kia àïën. Trong lûng àaä sùén àöìng tiïìn, möåt mùåt hùæn ài mua thuöëc úã
hiïåu khaách maâ thay chai, thay höåp, daán laá nhaän cuãa mònh vaâo, röìi
gûãi ài cho àaåi lyá, möåt mùåt thuï nhaâ, àoáng tuã múã möåt cûãa haâng
thuöëc con con lêëy thûúng tiïu laâ hiïåu “öng Trùng". Thïë laâ öng
"lang thang" àaä nhaãy lïn àõa võ öng "lang bùm". Ngöi tuy àöíi maâ tû
caách vêîn coân nguyïn nhû cuä, öng chuã hiïåu thuöëc êëy vêîn khöng biïët
mùåt biïët tïn möåt võ thuöëc naâo. Nghïì laâm thuöëc cuãa hùæn chó cöët úã
sûå thay hònh àöíi daång. Nghôa laâ mua thuöëc cuãa caác hiïåu khaách
VIÏÅC LAÂNG 7
àem vïì, thuöëc viïn thò taán thaânh böåt, thuöëc böåt thò nùån thaânh
viïn, hoùåc laâ viïn lúán xeã thaânh viïn nhoã, viïn nhoã húåp laâm viïn
lúán, röìi nhöìi vaâo höåp vaâo chai maâ baán. Àöìng thúâi viïåc quaãng caáo
trïn baáo, hùæn vêîn hïët sûác tiïën haânh, vûâa noái khoaác baåt maång cho
caác thuöëc úã cûãa haâng mònh, vûâa quaáïn ë ruä lêëy àaåi lyá baán thuöëc úã
caác tónh nhoã. Nhúâ vïì sûå quaãng caáo "khöng biïët theån" àoá maâ thuöëc,
tuy khöng chûäa khoãi bïånh vêîn baán àûúåc, ngûúâi caác tónh xin laâm
àaåi lyá vêîn möîi ngaây möåt thïm.
Caái cûãa haâng con con vuåt trúã thaânh möåt cûãa hiïåu nguy nga,
rûåc rúä. "Möîi ngûúâi phaãi lûâa möåt lêìn laâ töi giaâu röìi". êëy laâ lúâi cöë
cuâng maâ cuäng laâ cêu xûng töåi cuãa chuã nhên nhaâ thuöëc “öng Trùng"
àaä àaáp laåi cêu hoãi hiïím hoác cuãa mêëy ngûúâi quen biïët. Coá thïë thûåc,
möåt ngûúâi àïën mua thuöëc laâ coá möåt moán tiïìn lúâi, möåt ngûúâi xin
laâm àaåi lyá laâ coá möåt söë tiïìn kyá quyä, 25 triïåu con röìng chaáu tiïn
chûa phaãi ai cuäng khön ngoan, ngûúâi mua thuöëc, ngûúâi laâm àaåi lyá
chûa bao giúâ hïët. Lûâa bùçng caách êëy chûa àuã, öng chuã hiïåu êëy laåi
phaãi nghô thïm caách khaác. Trong luác xaä höåi "thêìy lang" haäy coân
löån xöån, nhûäng ngûúâi coá bïånh phêìn nhiïìu khöng biïët lêëy thuöëc cuãa
öng thêìy naâo, ngûúâi ta súå rùçng "têåt mang maâ tiïìn vêîn mêët". Àoaán
thêëy chöî yïëu cuãa söë àöng ngûúâi, chuã hiïåu “öng Trùng" múái lêåp caái
kïë "chûäa khoaán". Phong, lao, cöí, laåi, böën chûáng àoá, caác saách Taâu
àïìu cho laâ bïånh bêët trõ, cho àïën caác nhaâ y hoåc êu têy cuäng chûa
tòm àûúåc caách chûäa chùæc chùæn. Vêåy maâ chuã hiïåu “öng Trùng" daám
nhêån chûäa khoaán hïët thaãy. "Chûäa khoaán bïånh lao" "Chûäa khoaán
bïånh huãi"... bûác maân trùæng treo trïn cûãa hiïåu, luön luön nïu mêëy
doâng thêåt lúán nhû thïë, vaâ noái roä rùçng "nïëu khöng khoãi khöng lêëy
tiïìn", bïånh naâo cuäng vêåy. Tûúãng laâ thûåc, keã coá bïånh theo nhau maâ
àïën, nhiïìu nhêët laâ ngûúâi mùæc bïånh lao. Luác naây tû caách chuã hiïåu
àaä tiïën hún trûúác, nghôa laâ hùæn àaä àoåc qua vaâi cuöën saách thuöëc
quöëc ngûä, nhúá àûúåc ñt tïn thuöëc vaâ tïn maåch àïí laâm saáo maâ tiïëp
con bïånh. Cuäng hoãi chûáng, cuäng xem maåch, cuäng giúã saách thuöëc
noái quaâng noái xiïn, röìi tuây tûâng mùåt maâ nùån tiïìn, coá thïí nùån àûúåc
àïën àêu thò hùæn nùån àïën àêëy. Nhûng vö luêån bïånh gò, hùæn àïìu bùæt
àùåt möåt nûãa tiïìn, tñnh theo caái giaá àaä khoaán. Ngoá nhûäng löå böå,
quaåt löng, àiïëu öëng xe daâi thûúân thûúåt, keã coá bïånh cöë nhiïn khöng
ai daám traã reã tiïìn. Nhûng trong khi àùåt möåt nûãa tiïìn, ngûúâi ta
cuäng àaânh bùæt öng chuã viïët cho caái giêëy. Baån àoåc thûã nghô giêëy êëy
viïët ra sao? "Möåt bïn laâ öng X chuã hiïåu “öng Trùng", möåt bïn laâ
öng Y, ngûúâi coá bïånh lao úã Phöë P àaä bùçng loâng vúái nhau nhûäng
àiïìu sau naây:
Ngö Têët Töë 8
“Öng Y xin thuï khoaán cho öng X chûäa bïånh lao cuãa mònh, vaâ
thuêån traã öng X möåt söë laâ 100 àöìng. Nay àaä àùåt trûúác 50 àöìng, khi
naâo khoãi bïånh seä traã nöët 50 àöìng nûäa. öng X nhêån cuãa öng Y 50
àöìng, phaãi chûäa cho öng Y thêåt khoãi. Nïëu khöng khoãi thò öng X
phaãi traã laåi cho öng Y söë tiïìn àùåt trûúác êëy. Nïëu öng Y nûãa chûâng
boã dúã thò söë tiïìn àùåt trûúác êëy, öng X khöng phaãi traã laåi". Giêëy laâ
vêåy, coân thuöëc thïë naâo? Thiïn mön, maåch mön, khoaãn àöng, tûã
uyïín, möåt múá võ thuöëc nhuêån phïë àoá, hùæn luyïån thaânh viïn, hùæn
nêëu thaânh cao, àûa maäi cho ngûúâi ta uöëng. Thuöëc nhû vêåy, àúâi naâo
maâ chûäa cho àûúåc bïånh lao! Bïånh khöng khoãi, keã öëm àem giêëy àïën
hiïåu, àoâi laåi söë tiïìn àaä àùåt. Chuã hiïåu chó phaãi àaáp laåi möåt cêu:
- Trong giêëy àaä noái "nïëu uöëng thuöëc nûãa chûâng boã dúã" thò "töi
khöng phaãi traã laåi söë tiïìn àùåt êëy" kia maâ. Bêy giúâ töi coân àûúng
chûäa maâ öng àaä thöi, êëy laâ öng boã dúã, khöng thïí àoâi tiïìn töi àûúåc.
Thò ra trong giêëy khöng noái caái "haån chûäa khoãi" laâ bao nhiïu
ngaây, giaã nhû theo thuöëc àïën mêëy chuåc nùm, khi thöi, cuäng vêîn laâ
ngûúâi boã dúã. ÊËy àoá, hùæn gaåt ngûúâi ta cöët úã chöî àoá! Song àiïìu àoá chó
gaåt àûúåc ngûúâi nhaâ quï, chúá Haâ Nöåi thò ñt keã mùæc. Nhûng caác thêìy
"lang bùm" àïìu laâ thaánh sû nghïì lûâa gaåt, hoå àaä coá nhiïìu caách khaác
àïí gaåt ngûúâi Haâ Nöåi.
THÊÌY LANG THOÃ ÀÛÅC
Phaãi, ngûúâi êëy goåi laâ "Thoã Àûåc" thò àuáng. Tröng caái hònh
daáng, coá thïí baão hùæn laâ möåt anh keáp giaâ úã xoám cö àêìu, nïëu hùæn
khöng ài giaây ban. Nhûng ngùæm àïën böå miïång thò laåi coá thïí tûúãng
hùæn laâ möåt con thoã, vò caái miïång êëy noá chum chuám nhû moäm con
thoã, maâ tûå möi trïn àïën möi dûúái, röìi thò ngoaâi meáp quanh cùçm,
àêu cuäng nhùén thñn, khöng beán möåt súåi rêu naâo. Trûúác àêy,
khoaãng ba chuåc nùm, hùæn chó laâ möåt chaâng hoåc troâ dúã úã vuâng xuöi,
chûä Haán cuäng biïët ñt nhiïìu, chûä Phaáp khöng thuöåc möåt tiïëng.
Laâng nhaâ hùæn cuäng nhû laâng Xaå La úã Haâ Àöng, vö luêån ngûúâi naâo,
biïët chûä hay khöng biïët chûä, àïìu thuöåc voä veä möåt ñt baâi thuöëc, nhúá
loäm boäm vaâi cêu saách thuöëc. Xaách dao cêìu ài phûúng khaác, hoå àïìu
coá thïí bõp ngûúâi maâ kiïëm ùn. Nhúâ vïì phong thöí àoá, hùæn àuã tû caách
VIÏÅC LAÂNG 9
nhû moåi trai laâng, nhên khi tuáng àûúâng sinh nhai múái sùæm dao
cêìu tuã thuöëc, keáo lïn ngaä tû noå úã ngoaâi Haâ thaânh, múã cûãa haâng
thuöëc, vò khöng thïí goåi laâ cûãa haâng gò. Kyâ thûåc, trong haâng cuãa
hùæn chó coá mêëy thûá thuöëc böåt chûäa sêu rùng, thuöëc cao chûäa muån
nhoåt vaâ vaâi chuåc võ vûâa thuöëc Bùæc vûâa thuöëc Nam, àûång trong möåt
caái tuã möëc. Goåi laâ haâng thuöëc, cuäng xêëu höí cho hai tiïëng êëy. Luác
êëy, vuâng àoá, rùng àaä ñt ngûúâi àau, nhoåt laåi ñt keã bõ, thuöëc ïë, maång
nhïån bùæt àêìu quêën vaâo dao cêìu, nhûäng ngûúâi gêìn quanh thêëy caái
caãnh àoái khaát cuãa hùæn, àaä phaãi àöång loâng thûúng haåi. Tònh cúâ gêìn
àoá coá võ àaåi thêìn lïn caái hêåu böëi, duâng àaä nhiïìu thûá thuöëc lùæm maâ
vêîn khöng khoãi. Möåt höm, ngûúâi nhaâ baân nhau:
- Hay thûã goåi lang "Thoã Àûåc" vaâo àêy xem hùæn coá chûäa àûúåc
khöng? Nghe noái nhaâ hùæn coá baán thuöëc cao, hoùåc giaã noá laâ mön
thuöëc gia truyïìn thò chùæc coá hiïåu.
Baân vêåy maâ thöi, thûåc ra ngûúâi ta cuäng khöng theâm goåi. Búãi
vò àöëi vúái nhaâ võ àaåi thêìn àoá, anh lang "Thoã Àûåc" chó laâ maãnh
chônh vûát ngoaâi búâ tre chûá coá giaá gò. Chùèng ngúâ lúâi baân êëy bõ möåt
viïn tri huyïån laâ chaáu võ àaåi thêìn kia nghe tiïëng vaâ tin laâ thûåc.
Röìi tûâ ngaây mai trúã ài, gùåp ai hoãi thùm bïånh tònh cuãa viïn àaåi
thêìn, viïn tri huyïån àïìu noái rùçng ngaâi duâng thuöëc cuãa thêìy lang
"Thoã Àûåc". Danh giaá cuãa con "Thoã Àûåc" àaä tùng lïn nhiïìu. May
sao caách vaâi chuåc ngaây, võ àaåi thêìn êëy khoãi bïånh. Khoãi laâ nhúâ
thuöëc cuãa ngûúâi khaác, chûá ngûúâi ta khöng dñnh tyá thuöëc naâo cuãa
"Thoã Àûåc lûúng y". Thïë nhûng "Thoã Àûåc" laâ keã gian ngoan, ài àêu
cuäng phö rùçng mònh àaä chûäa àûúåc võ àaåi thêìn êëy. Cuäng vò coá mêëy
cêu noái cuãa viïn tri huyïån, thaânh ra trong àaám phuã huyïån, nhiïìu
ngûúâi tin rùçng võ àaåi thêìn kia quaã coá duâng thuöëc cuãa thêìy lang
naây.
Thïë laâ moåi ngûúâi àua theo, trong nhaâ àöång coá ngûúâi naâo moåc
muån, phaãi gai, hoå liïìn cho lêëy thuöëc cuãa hùæn. Phuác laâm sao, hùæn
chûäa luön àûúåc vaâi bïånh, tiïëng tùm àöìn ài, khaách lêëy thuöëc caâng
ngaây caâng àöng, do àoá àaä coá dêën vöën kha khaá. Bêëy giúâ hùæn múái
sùæm sûãa àöì àaåc, doån luön lïn àêët Haâ thaânh. Tûâ àoá, hùæn múái giúã
ngoán bõp ra. Khaác vúái caác chuã dûúåc phoâng, y quaán, hùæn chó quaãng
caáo bùçng miïång, khöng hïì quaãng caáo bùçng giêëy hay baáo. Ngöìi vúái
möåt ngûúâi húi biïët chûä Haán, thò hùæn giúã luön thi phuá cêu àöëi ra
àoåc, toaân laâ thú cuä, phuá cuä, cêu àöëi cuä cuãa caác àaåi gia maâ hùæn àaä
hoåc thuöåc loâng, nhûng hùæn vêîn noái laâ cuãa mònh laâm ra. Ngöìi vúái
möåt ngûúâi coá bïånh hoùåc nhaâ coá ngûúâi bõ bïånh thò hùæn àoåc luön saách
Ngö Têët Töë 10
thuöëc haâng traâng. Cuäng laâ nhûäng àoaån hùæn hoåc thuöåc loâng, noá
khöng dñnh daáng gò àïën caái bïånh maâ hùæn sùæp chûäa hay àûúng
chûäa. Thú phuá cho àïën saách thuöëc cuãa hùæn nhúá àûúåc, quanh quêín
àöå hún 10 baâi chûá khöng nhiïìu gò, nïëu ai chuá yá maâ nghe, seä thêëy
lêìn naâo hùæn cuäng chó àoåc coá mêëy baâi êëy. Thïë nhûng, nhûäng ngûúâi
khöng biïët thò ai cuäng tûúãng laâ hùæn thöng lùæm. Àïën viïåc chûäa
bïånh, hùæn loâe thiïn haå laåi caâng búåm hún. "Höm qua töi ài thùm
bïånh cho quan Thûúång tónh noå, höm kia ài kï àún cho quan Tuêìn
kia, ngaây nay coá baâ aán hay baâ Phuã noå àoán àïën thùm maåch maâ
chûa ài àûúåc". Múã àêìu cêu chuyïån noái vúái con bïånh àaåi àïí hùæn vêîn
duâng caái saáo êëy. Coá khi hùæn coân can àaãm maâ noái traân rùçng:
"Chñnh vua nûúác Laâo coá bïånh, àöëc túâ noái chûäa khöng khoãi,
cuäng phaãi vúâi mònh sang chûäa". Röìi thò ngûúâi Têy, ngûúâi Taâu,
ngûúâi êën Àöå, caác thûá ngûúâi úã Àöng Dûúng àïìu bõ hùæn vú laâm ngûúâi
àaä uöëng thuöëc cuãa hùæn, ngûúâi naâo bïånh cuäng nùång vaâ cuäng khoãi
caã. Kyâ thûåc Têy, Taâu, êën Àöå, coá ai duâng thuöëc cuãa hùæn bao giúâ.
Àaáng tûác cûúâi nûäa, laâ möîi khi cêët miïång tiïëp khaách, êëy laâ hùæn cöng
kñch thuöëc Têy. Hùæn khoe nhûäng bïånh àöëc túâ boã, khöng chûäa àûúåc,
hùæn chûäa chó hai thang thuöëc laâ khoãi, hùæn noái chaánh phuã àaä biïët
caái taâi laâm thuöëc cuãa hùæn, àaä cêëp cho hùæn caái bùçng àöëc túâ vïì nghïì
thuöëc Taâu. Búãi thïë, hùæn múái muöën àûúåc ngûúâi ta goåi quan Àöëc, ai
khöng goåi thïë thò hùæn thõu caái mùåt ra. Vúái nhûäng ngoán bõp nhû
vêåy, keã nöng nöíi ai maâ khöng mùæc? Huöëng chi caái löëi laâm thuöëc
cuãa hùæn laåi cuäng laâ möåt löëi bõp.
Noái cho phaãi, hùæn cuäng coá àoåc vaâi àoaån saách thuöëc, chûá
khöng àïën nöîi döët àùåc. Nhûng hùæn àoåc àïí thuöåc loâng, àoåc àïí lêëy
khaách, khöng phaãi àoåc àïí maâ hiïíu. Nhûäng võ thuöëc maâ hùæn hay
duâng êëy laâ sêm, hoaâi, linh, biïín vaâ baâi luåc võ. Trong têåp àún thuöëc
cuãa hùæn àaä kï, khöng thêëy caái naâo khöng coá böën võ thuöëc àoá, hoùåc
duâng xen vúái baâi luåc võ hoùåc duâng lêîn vúái caác võ khaác. Sêm, hoaâi,
linh, biïín hay thuöëc luåc võ, hùæn tûúãng cuäng nhû cúm teã, uöëng vaâo
truáng bïånh thò khoãi, khöng truáng cuäng khöng àïën nöîi chïët ai, vò
vêåy bïånh gò hùæn cuäng duâng àïën. Quaã coá thïë thûåc, nhûäng võ thuöëc
êëy, duâ laâ traái bïånh, cuäng khöng phaát lïn kõch liïåt. Búãi vêåy ngûúâi ta
múái phuåc hùæn laâm thuöëc theo löëi vûúng àaåo. Hoå khöng hiïíu rùçng:
àaä goåi laâ thuöëc, coá thïí khoãi bïånh thò coá thïí giïët ngûúâi. Chó vò sêm,
hoaâi, linh, biïín, noá giïët ngûúâi ta möåt caách tûâ tûâ, cho nïn ngûúâi ta
khöng biïët. Bao nhiïu ngûúâi theo hùæn haâng trùm thang thuöëc, chïët
vêîn hoaân chïët, caái hoåa "sêm, hoaâi, linh, biïín" laâ vêåy. Chïët cuäng
VIÏÅC LAÂNG 11
mùåc, khoeát àûúåc tiïìn, hùæn cûá viïåc khoeát. Àuáng nhû lúâi baâ phaán
Phûúác àaä noái, ai àaä uöëng thuöëc, hùæn cuäng phaán cho mua nhûäng võ
troång, vaâ bùæt phaãi mua cuãa mònh. Thêåm chñ hùæn coân mua sêm giaã
cuãa boån Cao Laá baán rao, röìi àûa cho vúå baán laåi cho nhûäng ngûúâi
quen thuöåc chöìng, caái àoá múái tinh quaái chûá!
Toám laåi, ngoán bõp cuãa thêìy lang "Thoã Àûåc" coân gioãi hún ngoán
bõp cuãa thêìy lang khaác nhiïìu lùæm. Bõp bùçng hoaânh phi cêu àöëi choái
loåi trong nhaâ, bõp bùçng lúâi noái mïìm moãng ngoåt ngaâo nhû meå dêìu
döî khaách, bõp bùçng caách khoe quan noå quan kia uöëng thuöëc cuãa
mònh, bõp bùçng löëi duâng thuöëc khöng thûúãng, khöng phaåt, bõp
bùçng pheáp baán nhûäng võ troång cho con bïånh hoùåc bùæt con bïånh
uöëng nhûäng tïî thuöëc ba böën chuåc àöìng. Trong àêët vùn vêåt nghòn
nùm biïët bao keã bõ hùæn bõp cho àïën chïët maâ vêîn khöng tónh ngöå.
Tuïå Nhúän Cöng Dên söë ... 20-11-1935
LAÂM NO HAY CAÁI ÙN

TRONG NHÛÄNG NGAÂY NÛÚÁC NGÊÅP
Qua nhûäng rùång tre bõ ngêm àaä lêu, caânh laá uáa rûåc, xiïu àöí,
chiïëc thuyïìn nan cuãa chuáng töi phaãi len loãi, chöî thò phaãi cuái àêìu
àïí chui qua nhûäng cêy sùæn àöí, chöî thò phaãi àeâ möåt caânh cêy cöí thuå
xuöëng nûúác, chöî thò phaãi gaåt nhûäng traâ raâo tröi nhêëp nhö trïn mùåt
nûúác àoã ngêìu vaâ phaãi àêíy cong con saâo múái vûúåt àûúåc cuåm beâo têy
ûá laåi. Chiïëc thuyïìn möîi chöëc choâng chaânh laâm cho töi laão àaão,
nhûng caái yá muöën muåc kñch caãnh àiïu linh cuâng khöí cuãa dên luåt
àaä laâm cho töi quïn caã nhoåc nhùçn. Möåt vuâng nûúác möng mïnh baát
ngaát, bao nhiïu nhûäng nhaâ tranh vaách àêët chó coân tröng thêëy
nhûäng maái uáp sêåp seâ hònh nhû nhûäng quêìn àaão êín hiïån chêåp
chuâng theo laân nûúác baåc maâ rêåp rúân nhû phao. Nhûäng thuyïìn nan,
nhûäng maãng chuöëi nhêëp nhö chen chuác tûåa laá tre dûúái nhûäng rùång
cêy laã lûúát. Àaâng xa kia, trïn nhûäng goâ, àöëng mêëp mö thêëy löë nhöë
nhûäng sûâng trêu cong vùæt; con àûáng, con nùçm, thónh thoaãng laåi
nghe tiïëng röëng lïn nhû baáo cho chuã biïët nöîi theâm rúm àoái coã cuãa
noá Ngûúâi ta baão trêån vúä àï Àöìn Vaâng nûúác to hún nùm Quyá Tõ.
Thùçng beá chúã thuyïìn cho töi ngoaãnh lïn hoãi:
- Cêåu àõnh ài àêu?
Töi thêîn thúâ àaáp:
- Ài àêu cuäng àûúåc!
Thuyïìn qua möåt rùång truác, nhòn vaâo bïn trong thêëy coá ba
gian nhaâ tranh xiïu lêåt laåi àùçng sau. Trûúác nhaâ, biïåt ra möåt khu
vuöng vùæn nhû möåt caái ao, töi àoaán chûâng àoá laâ caái sên. Trûúác sên
àoáng böën caái coåc tre, trïn bùæc caái choäng, chiïëc röí àeo luãng lùèng möåt
bïn, chiïëc saâo voá ghïåch lïn thaânh choäng. Phña dûúái laâ möåt caái
maãng gheáp bùçng böën cêy chuöëi. Tûâ caái choäng ài vaâo trong nhaâ, coá
möåt caái cêìu tre vùæt ngang. Möåt ngûúâi àaân öng, voác raåc hom hem,
àêìu troåc tïëu, ngöìi thu hònh trong chiïëc aáo baânh tö raách mûúáp, neát
mùåt àùm àùm nhòn xuöëng tùm nûúác àuåc lúâ. Töi hoãi:
VIÏÅC LAÂNG 13
- Nhaâ ai àêy?
- Àêy laâ nhaâ baác ba Tuåy.
- Reä vaâo chúi àaä.
Thùçng beá khom lûng laái muäi thuyïìn vaâo trûúác sên, len qua
nhûäng cuåm beâo têy àoáng chuöìng trong nhûäng chiïëc vaânh nong kòm
bùçng chiïëc naånh tre coá nhûäng beâ muöëng, beâ ngöí, beâ dûâa quêën quyát
xung quanh. Baác Tuåy tröng thêëy töi, vöìn vaä hoãi:
- Kòa öng Kyá àaä vïì chúi àêy û? Caác öng úã tónh vïì àûúåc dõp búi
thuyïìn chúã maãng thïë naây thò thñch lùæm nhó. Múâi öng lïn àêy, caái
choäng naây coân chùæc chùæn, öng ngöìi chúi xem töi keáo voá cho vui.
Töi gheá thuyïìn saát caái maãng chuöëi, röìi bûúác lïn. Baác khuám
nuám vúái caái àiïëu caây treo trïn coåc, múâi töi huát thuöëc, töi khöng
biïët huát. Baác beân lêëy thuöëc giùæt trïn keä tai, àùåt vaâo noä àiïëu, thöíi
caái möìi rúm, ruåi than vaâo àiïëu, ruác möåt húi thêåt daâi, caái àiïëu rñt
lïn nhû tiïëng chim seã, möåt laân khoái xanh tûâ miïång baác àûa lïn
kheát leåt, nhûäng caái xûúng sûúân theo nhõp thúã maâ vûún lïn ruåt
xuöëng trûúác caái böå ngûåc gêìy nhom. Mêëy àûáa treã lau nhau, nghe
tiïëng ngûúâi laå chen chuác nhau thoâ cöí ra trûúác maái tranh maâ nhòn.
Nhûäng caái böå mùåt gêìy coâm höëc haác êëy nhû thiïëp möåt maâu vaâng lúåt,
laâm nöíi nhûäng cùåp mùæt troäm lúâ àúâ, àêìn àöån. Töi àûa àaâ hoãi:
- Thïë naâo, baác keáo caá coá àûúåc khaá khöng, cho töi mua möåt
bûäa naâo, coá con naâo to khöng? Ngöìi keáo voá giûäa sên cuäng thuá nhó.
Cêu noái cuãa töi nhû nhùæc baác chûa cêët voá. Baác nhoeãn meáp
nhòn töi, röìi vui veã pha troâ, gaån baán meã voá baác sùæp cêët. Noái röìi
khom lûng, baäi caâng, keåp àêìu saâo xuöëng dûúái haáng, hai tay giûúng
thang, cêët voá lïn, gioåt nûúác theo böën goång thaánh thoát chaåy xuöëng,
dûúái loâng voá thêëy húi àöång, dêìn dêìn lïn khoãi mùåt nûúác, mêëy cùåp
mùæt nhòn caã vaâo, thêëy meã voá àûúåc hai con cua kïình vaâ böën con giïëc
con. Baác vú voá vaâo àïí bùæt, ngoaãnh laåi hoãi töi:
- Öng traã chaáu bao nhiïu?
- Àöå möåt haâo chûá mêëy!
Baác cûúâi khanh khaách vaâ noái:
- Nïëu thïë thò nhaâ chaáu phong lûu chaán!
Baác noái röìi ngoaái tay vúái caái gioã boã vaâo. Töi àiïím möåt cêu
chuác cuãa phûúâng höåi taát:
"Sñ söëc möåt chöëc àêìy gioã" röìi nhöím lïn nhòn vaâo trong gioã thò
múái coá àöå möåt vöëc tay teáp maåi, hai con öëc nhöìi vaâ möåt meã voá baác
múái boã vaâo sau. Baác khöi haâi:
- Thïë laâ nhaâ chaáu àaä àûúåc möåt niïu hai tay bûng röìi àêëy öng
aå!
Thoaãng tiïëng treã con trong maái tranh àûa ra:
- Böë úi, böë laâm baánh àa cho con ùn.
Töi ngaåc nhiïn hoãi:
- Baác laåi coá caã nghïì laâm baánh àa nûäa û?
Baác ngùåt ngheäo cûúâi:
- Vêng, baánh àa nhaâ chaáu laâ thûá baánh àa múái chïë, chûa ai
biïët laâm cú. Öng ngöìi àêy, chaáu laâm cho öng xem.
Baác noái röìi chui vaâo trong nhaâ, möåt laát àem ra möåt nùæm àêët
seát trùæng, möåt caái mï röí, möåt caái khùn vuöng. Baác duáng caã khùn
lêîn àêët xuöëng nûúác cho ûúát, röìi àùåt lïn choäng, cùng thùèng chiïëc
khùn vuöng, phiïët möåt lêìn àêët lïn thêåt moãng, àoaån àùåt vaâo mï röí,
laåi chui vaâo nhaâ, thöíi lûãa nûúáng. Chó trong chúáp mùæt, baác àaä bûng
ra, tröng trong mï röí thêëy möåt lûúåt àêët khö cong, luä con baác keáo
nhau ra xuám xñt chung quanh röí. Baác múâi töi thûã nïëm baánh àa baác
múái chïë, töi ngêín ngûúâi chûa hiïíu baác noái thêåt hay búän, thò baác
taách ra möåt miïëng boã vaâo miïång, nhai gioân khau khaáu, luä con baác
cuäng xö nhau beã lêëy maâ ùn möåt caách ngon laânh. Baác baão:
- Àêëy laâ thûá quaâ vùåt cuãa caác chaáu, nïëu öng biïët thûá ùn thay
cúm cuãa nhaâ chaáu thò chaáu xin àûa ra àïí öng xem.
Baác noái röìi chui vaâo lêëy ra möåt caái nöìi àêët to chòa cho töi
xem, vaâ àöë töi biïët laâ caái gò. Töi thêëy baác gaåt möåt lêìn teáp vuån úã
trïn, dûúái löå ra möåt lúáp àen àen, xïëp tûâng miïëng moãng nhû miïëng
baánh dêìy. Nhòn gêìn laåi, thò thoaáng ngûãi möåt muâi nùçng nùång, khùn
khùèn, nhû muâi thöëi tai. Töi nñn thúã, lùæc àêìu xin chõu àïí baác giaãng
cho töi nghe thûác ùn quaái gúã êëy. Baác àùæc chñ cûúâi ruä ra baão töi:
- Cuäng àêët àêëy! Ngûúâi ta baão chïët thò ùn àêët, nhûng chñnh
nhaâ chaáu söëng vïì àêët àêëy öng aå! Moán naây laâ möåt thûá cúm nùæm cuãa
nhaâ chaáu, laâm cöng trònh hún möåt tñ. Múái àêìu laâ lêëy àêët seát trùæng
vïì, vêåt ài vêåt laåi nhû ta nùån àêìu rau, röìi thaái tûâng miïëng moãng
nhû ta thaái baánh dêìy, àùåt vaâo muãng, meåt àem phúi khö. Khi duâng
noá thò phaãi coá noän sùæn loát thêåt dêìy xuöëng àaáy nöìi, röìi möîi lûúåt àêët
VIÏÅC LAÂNG 15
laåi möåt lûúåt caá teáp, röìi cho vaâi duöåc tûúng. Bùæc lïn àun thò tra
thïm tñ nûúác cho khoãi khï, cûá nhoã lûãa àun maäi cho tûúng caån caá
chñn, nhûäng caái beáo cuãa tûúng cuãa caá ngêëm vaâo àêët seát àoã nhû
miïëng höìng têìu thïë laâ àûúåc. Töi hoãi:
- Ùn nhû thïë muâi meä ra laâm sao?
Baác baão:
- Noá quanh quaánh nhû ta nhai miïëng baánh daây, laåi àêåm vò coá
tûúng coá caá àûa ài, khöng phaãi ùn àöì ngoaâi.
- Thïë ùn vaâo coá thêëy gò khöng?
- Viïåc quaái gò! Noá chó phaãi caái nùång buång hún caác thûá rau coã
khaác. Lêìn àêìu chaáu ùn rùåt àêët thò thêëy tanh tanh vaâ chaán lùæm, ùn
vaâo röìi höm sau thêëy mïìn mïåt, chùæc laâ khöng coá beáo böí gò, cho nïn
chaáu nghô ra caách om vúái caá thò ùn ra chiïìu dïî chõu hún. Töi hoãi:
- Ai baão baác rùçng àêët seát ùn àûúåc?
Baác noái:
- Naâo coá ai baão àêu, cuäng laâ möåt caách ùn liïìu cuãa chaáu. Höm
nûúác vaâo àaä giaâ nûãa thaáng, trong nhaâ hïët ùn, meå chaáu phaãi ra tónh
kiïëm viïåc laâm. Bûäa saáng höm êëy chó coá mêëy cuã khoai lang àuã cho
chaáu ùn thöi, chaáu àaânh nhõn àoái, àïí anh em noá tröng nhau úã nhaâ,
möåt mònh chúã maãng ra caái ao trûúác cûãa àònh àïí lùån xuöëng àaánh cuã
suáng. Lùån nguåp maäi chûa doâ thêëy cuåm cuã suáng naâo caã, maâ loâng
khöng daå àoái, lùån maäi mïåt quaá. Chaáu cöë lùån möåt húi thêåt daâi, moâ
maäi chùèng thêëy gò, beân xùæn vöåi nùæm àêët seát ngoi lïn. Thêëy chêët àêët
vûâa deão, vûâa trùæng, ngûãi thêëy tanh tanh, nhên luác àoái ngoaåm chúi
möåt miïëng, nhai röìi nuöët ài, khöng thêëy gò, ùn hïët nùæm àêët, thêëy
àúä cöìn caâo. Chaáu liïìn boã caã cuã suáng, haäy xùæn mêëy cuåc àêët àem vïì
àaä. Àûúng lïình bïình trïn maãng chuöëi trúã vïì, böîng thêëy mêåp múâ
caái voá tröi, chaáu mûâng quaá àuöíi theo vúát àûúåc caã voá lêîn goång laâ caái
voá naây àêy. Caã nhaâ chaáu múái ùn àêët àûúåc dùm höm nay, caác chaáu
cuäng chõu khoá ùn caã, nhûng múái àêìu chûa biïët caách chïë biïën, ùn
choáng chaán lùæm, caách om àêët vúái caá naây nhúâ coá caái voá nïn chaáu
múái nghô ra. Tuy vêåy, cuäng cêìn phaãi àöíi bûäa luön.
- Àöíi bûäa bùçng gò?
Baác chó tay ra mêëy àaám trûúác sên:
- Kòa ngöí dûâa, beâo têy, coân cuåm rau muöëng laâ cuãa quñ nhêët,
hiïëm nhêët, chaáu coân àûúng gêy chûa daám ùn àïën, vò chûa biïët bao
giúâ nûúác ra khoãi laâng. Trong nhûäng thûá rau êëy thò ngöí vúái dûâa dïî
ùn hún, nhûng súå ùn maäi noá cuåt ài, chaáu phaãi ùn àöån thïm beâo têy.
- Baác laâm thïë naâo maâ ùn?
- Muöëi dûa cuåm sen kia, vùåt laá vùåt rïî, chó àïí caái vuá, phúi húi
taái ài röìi muöëi nhû ta muöëi dûa caãi, lêëy vó neán cho chùåt. Giaá khöng
coá muöëi mùån thò ùn noá chùèng khaác gò nhai caái ngoån mña nhaåt, maâ
laåi lùn tùn ngûáa! Thûá êëy laâ thûá àöì ùn, ùn keâm vúái chaáo caám thò
ngon tuyïåt! Àaä nûãa thaáng nay, caã nhaâ chaáu khöng biïët möåt höåt
cúm, höåt gaåo laâ gò caã, maâ caám cuäng ñt coá, vò chó höm naâo keáo caá
àûúåc möåt vaâi con to, baán àûúåc dùm ba xu thò múái daám mua caám ùn,
caám laâ thûá quyá nhêët, chó ùn cho coá húi gaåo àoá maâ thöi, chûá ùn noá
thò lêëy àêu. Möåt höm, chaáu nghô buöìn cûúâi quaá öng aå. Àong àûúåc
caám vïì, thùçng beá lúán nhaâ chaáu lêëy nöìi àöí nûúác lïn àun, loáng coáng
thïë naâo nöìi vúä, khöng àun àûúåc nûäa. Chaáu beân vúát caám ra, nùæm laåi
möåt nùæm, ngoaâi traát möåt lêìn àêët seát boã vaâo bïëp nung. Thïë maâ ùn
ngon hún baánh khaão phuåc linh àêëy öng aå. Giaá àûúåc rùåt caám maâ ùn
thò coân noái gò nûäa, khöën nöîi hoå laåi pha muân cûa vaâo cho àûúåc nhiïìu
laäi, thò ùn chùèng coân lyá thuá gò caã, chó thêëy raáp sò thöi.
Töi chúåt tröng thêëy cêy cau, cêy naâo cuäng cuåt caã, vöåi hoãi:
- Sao cau cuåt caã thïë kia?
Baác noái:
- Noá cuäng àaä chui vaâo möìm caã röìi àêëy.
- Cau maâ cuäng ùn àûúåc û?
- Öng tñnh caái gò vaâo lûãa maâ chùèng ùn àûúåc. Öi chaâ, nghô caái
nguöìn cún ùn cöí cau maâ súå. Lêìn àêìu, chaáu chùåt möåt caái, boác hïët beå
xanh röìi thaái nhû thaái mùng phúi, cûá thïë luöåc röìi àem ra ùn: ùn
röìi, böë con raåo rûåc nùçm mêët möåt ngaây, chên tay cûá rúâi raä ra, boåt
meáp pheâo ra, buång vêîn tónh maâ khöng sao cûåa àûúåc, sau hoãi ra
múái biïët phaãi luöåc boã nûúác ài, ngêm hïët nûãa ngaây nûäa múái ùn
àûúåc. Ùn hïët cau röìi, thêëy laâng nûúác hoå àua nhau ài tòm cuã chuöëi
àïí ùn, chaáu cuäng vúá àûúåc vaâi caái àem vïì bung. Ùn noá coá phêìn maát
ruöåt maâ chùæc daå hún ùn beâo têy, rau ngöí, hún caã ùn àêët seát, àêët seát
phaãi caái nùång, laâm röîng caã ruöåt ra, vïì sau ùn caái gò cuäng maäi múái
no!
Nhûng cuã chuöëi àêu maâ ùn àûúåc haâng thaáng trïn mùåt nûúác,
chó àûúåc ñt lêu laâ noá thöëi nhuän ra thò coân ùn gò àûúåc nûäa. Chaáu cûá
ùn liïìu maâ nhiïìu caái caã laâng phaãi bùæt chûúác chaáu. Chaáu coân nhúá
VIÏÅC LAÂNG 17
möåt nùm trúâi khöng laâm luåt, nhûng phaãi nùm àoái keám quaá, laâng
nûúác nhao caã lïn. Meå chaáu nùm êëy laåi vûâa úã cûä, thaânh ra luáng
tuáng vúái nhau, chùèng ài laâm àêu àûúåc, úã laâng chùèng ai mûúán laâm
gò caã, chaáu chó nghô caách ùn trûâ bûäa caái ni laåi ùn trûâ bûäa caái kia.
Lêìn àêìu chaáu ài qua nïìn Vùn chó thêëy möåt àaám caãi rûâng, xanh töët
lùæm, chaáu nhêëm thêëy thúm thúm, liïìn haái möåt cheát àem vïì ùn thûã,
thïë maâ luöåc chêëm tûúng ùn thuá laå; nhaâ chaáu ùn ba böën ngaây laâng
nûúác múái biïët thò chùèng coân gò caã. Chaáu laåi xoay ra tòm caách khaác
xem ra lúån ùn àûúåc caái gò thò ngûúâi ùn àûúåc caái êëy. Möåt lêìn chaáu
ùn liïìu maâ ngon. Àûúng muâa nhaän, chaáu thêëy úã chúå ngûúâi ta vûát
rêët nhiïìu höåt, chaáu múái queát lêëy àûúåc trïn lûng thuáng àem vïì. Lêëy
dao goåt hïët voã àen ài, àöí vaâo ngêm möåt àïm cho hïët chaát, röìi tra
vaâo nöìi, bung nhû ta bung ngö, thïë maâ àem ra ùn cûá buâi nghòn
nghõt nhû haåt sen, àaä ngon laåi chùæc daå; thïë laâ chaáu cûá tòm ài caác
chúå, àïí nhùåt hïët haåt nhaän àem vïì tñch laåi möåt gaánh, vúå chöìng ùn
uöëng no nï maâ chùèng ai biïët caách ùn cuãa chaáu thïë naâo. Röìi sau hoå
biïët, hoå àùåt veâ àïí chïë chaáu, cho nïn laâng ta bêy giúâ àaä coá cêu Noái
döëi thùçng Traâ, ùn ma thùçng Tuåy. öng tñnh thïë coá tûác khöng, mònh
coá ùn cùæp ùn tröåm cuãa ai àêu, khöng coá, ùn xùçng ùn bêåy cho qua
ngaây àoaån thaáng, hoå cuäng chïë, hoå baão laâ ùn ma ùn maänh. Chaáu
thêëy hoå chïë; tûác mònh giêëu biïåt nhûäng caách ùn àöån ùn loát cuãa nhaâ
chaáu cho boä gheát. Chaáu coân nhiïìu caách ùn giaãn tiïån maâ ngon,
chaáu chïë biïën cuäng kheáo, cho nïn hoå lo àoái, chaáu chùèng biïët àoái laâ
caái gò, chó coá ngon hay khöng maâ thöi, laâm thïë naâo chaáu cuäng coá
caái ùn, khöng chõu àoái bao giúâ. öng tñnh con sêu con boå, con giun
con dïë noá coân chùèng lo àoái huöëng nûäa laâ mònh, phaãi thïë khöng
öng?
- Phaãi, söëng qua trong naån àoái maâ vêîn giûä àûúåc loâng ngay
thùèng, thêåt thaâ thò coân gò quyá hoáa bùçng. Giaá baác taâi nêëu nûúáng thïë
maâ ra Haâ Nöåi múã hiïåu thò...
Baác phaá lïn cûúâi, röìi tiïëp cêu noái cuãa töi:
- Thò... cho choá noá ùn!... öng nhó?
AÁnh nùæng chiïëu xiïn qua nan choäng, chiïëu xuöëng laân nûúác àoã
ngêìu, gùåp trêån gioá rung rinh trïn mùåt nûúác thaânh nhûäng àaân rùæn
ngoùçn ngoeâo. Möåt taãng voã mñt lïình bïình tröi vaâo goång voá, baác Tuåy
chó tay maâ baão:
- Kòa, taãng voã mñt kia àaä cûáu söëng vúå chöìng con caái nhaâ chaáu
ba ngaây àêëy öng aå!
Noái àoaån, lêëy saâo kïìu ngûãi, lùæc àêìu:

- Hoãng, thöëi caã.
Vûát toäm xuöëng nûúác röìi kïí tiïëp:
- Thùçng beá lúán nhaâ chaáu nùm nay lïn taám. ÊËy chñnh nùm àeã
noá thò gùåp trêån àoái to, vò hai nùm mêët muâa liïìn, nhên dên laåi xao
xuyïën vïì dõch lïå. Nhaâ chaáu quanh nùm ùn àöån, ùn loát, ùn thûúâng,
nhûng bu chaáu múái àeã, nïëu cho ùn xùçng xõt vaâo thò súå öëm àau khöí
caã meå lêîn con, cho nïn duâ sao chaáu cuäng cöë kiïëm cho meå chaáu möîi
bûäa möåt niïu cúm riïng àïí lêëy sûäa cho con buá, coân chaáu thò ùn thïë
naâo cuäng àûúåc. Gùåp naån àoái múái biïët caái khöí cuãa haång sûác daâi vai
röång nhû chuáng chaáu, ài xin khöng ai cho, laâm mûúán khöng ai
thuï, thïë maâ laåi lêm vaâo caãnh vúå moån con thú thò laåi caâng khöí nûäa!
Höm êëy trong nhaâ chó coân àuã gaåo àïí thöíi bûäa saáng cho meå chaáu,
coân chaáu thò coá hai baát ngö bung. Ùn xong, chaáu vaác thuöíng, buãa
sang chúå, àoán cöng xem ai mûúån àaánh göëc böí cuãi thò chaáu laâm.
Ngöìi tûâ saáng túái non trûa, chùèng ai hoãi túái, chúå thò vaän, buång
thò àoái, maâ chùæc meå con nhaâ chaáu cuäng àang mong chúâ bûäa. Caái
nöng nöîi mong chúâ vú vêín laâm cho chaáu noáng ruöåt böåi phêìn. Têìn
ngêìn ngöìi bïn àöëng voã mñt, ruöìi nhùång bêåu àen ngoâm, chaáu nghô
caách ùn tranh chuáng noá, beân ngaã noán böëc àem vïì, àöí vaâo röí sïì àem
ra ao rûãa saåch, goåt hïët gai ài, röìi thaái caã sú lêîn cuâi, cho vaâo nöìi
àun thêåt dûâ. Tra mùæm muöëi cho vûâa vùån. Coân mêëy chuåc baát höåt
tòm trong àöëng voã vêîn àõnh luöåc riïng, röìi nêëu chaáo cho bu chaáu
ùn, nhûng noá thêëy chaáu nhûúâng nhõn chùèng àaânh loâng, nïn cuâng
ùn caã. Chaáu beân giaä caã höåt cho vaâo thaânh möåt thûá canh vûâa buâi
vûâa ngoåt, ùn thuá quaá! Möåt àiïìu sung sûúáng nûäa laâ ùn vaâo, saáng
höm sau hai bêìu sûäa cuãa bu chaáu thùèng cùng, thùçng chaáu buá no
nï, khöng cùçn nhùçn nhû mêëy bûäa trûúác. Thïë laâ mêëy höm sau chaáu
cûá viïåc ài chúå khuên voã mñt vïì laâm bûäa, ùn röìi laåi kyâ caåch thaái
phúi boã loå, thûá thò lûåa rùåt cuâi àïí kho ùn vúái cúm. Nhûng maâ mñt noá
laâ giöëng coá muâa, khöng thïí tröng vaâo àêëy maâ ùn maäi àûúåc. Chaáu
nghô ngay ra caách ùn baä àêåu.
- Baä àêåu chùæc ùn choáng chaán lùæm thò phaãi, vò töi ngûãi muâi noá
ngang ngang khoá chõu lùæm, nhêët laâ khi noá àaä öi.
- Laâm cho khöng coá muâi ngang ngang, maâ khöng bao giúâ öi
àûúåc múái taâi chûá! Chaáu tòm ra caách ùn àûúåc, nhêët àõnh bñ truyïìn,
thaânh ra caác tûúáng cuäng bùæt chûúác chaáu ùn, röìi boã caã àêëy öng aå!
VIÏÅC LAÂNG 19
- Laâm caách naâo maâ ùn?

- Khoá gò àêu! Chó coá meåo möåt tyá thò baä àêåu àaä thaânh möåt thûá
xöi voâ thûúång haão haång! Múái àêìu haäy taäi ra caái nia, phúi trong
rêm, nhûng àûâng àïí cho ruöìi nhùång àêåu vaâo, thónh thoaãng lêëy àuäa
caã àaánh ài àaánh laåi cho rúâi ra röìi cho vaâo choä àöì, rùæc thòa muöëi cho
àêåm, húi böëc lïn laâ baåt hïët muâi chua, muâi ngaái maâ öng baão laâ
ngang ngang, muöën kyä àem àöì hai lûúåt thò töët lùæm. Ùn baä àêåu beáo
ngûúâi, tuy mêët tiïìn mua nhûng cuäng reã, cûá böën böë con nhaâ chaáu,
möåt ngaây chó hai xu baä àêåu laâ no phñnh!
- Möîi nùm baác phaãi ùn àöån loát thïë àöå mêëy thaáng?
- Quanh nùm êëy öng aå! Coá chùng chó nhûäng ngaây giöî tïët thò
duâ tuáng kiïët thïë naâo cuäng cöë daânh duåm kiïëm lûng cúm quaã trûáng,
thoi vaâng neán hûúng cho tinh saåch. Nhûäng ngaây êëy múái laâ ngaây ùn
uöëng sang troång cuãa nhaâ chaáu, tûúãng ùn möåt bûäa hïët hai haâo chó,
giaá cûá quanh nùm ùn thïë thò nuái cuäng phaãi lúã, öng nhó?
- Nhûng ùn röìi laåi kiïëm ra thò súå gò ?
- Kiïëm nhû chuáng chaáu nghô maâ buöìn! Chó mong möåt ngaây
àûúåc ba xu vúái hai bûäa cúm no cuäng coân khoá thay, êëy bu chaáu ra
tónh chuyïën naây nïëu úã àûúåc möîi thaáng möåt àöìng kia àêëy, nhûng
maâ...
Thoaáng möåt veã buöìn hiïån trïn neát mùåt baác, töi móm cûúâi noái
giúän:
- Thöi laåi nhúá meå àô röìi!
Baác cuäng gûúång cûúâi noái chûäa:
- Khöng, giaá chaáu nhúá thò chaáu àaä chùèng baão ài, nhûng chaáu
chó lo nûúác Haâ Nöåi choáng ngay xûúng lùæm! Ài laâm àúä naån mêëy
thaáng khi vïì laåi quen ài, khöng göìng gaánh nùång nheå àûúåc thò khöí,
êëy cuäng nhiïìu ngûúâi thïë àêëy, röìi sau vúå chöìng sinh chaán nhau
hoùåc boã chöìng theo nhûäng anh böìi bïëp àïí ùn trùæng mùåc trún, nhiïìu
anh mêët vúå vò thïë àêëy.
- Coá "têm" laâ loâng, "yá" laâ loâng chûá, ai cuäng thïë thò coân ai daám
ài laâm luång gò nûäa. Vaã laåi baác gaái nhaâ baác böì chïì xöëc xïëch thïë thò
viïåc gò!...
Baác nghe cêu khuyïn giaãi cuãa töi, neát mùåt laåi bònh tônh nhû
thûúâng. Töi böîng nhùæc baác:
- Kòa tûâ naäy túái giúâ, maãi noái chuyïån maâ quïn caã cêët voá? Dïî vúå
chöìng con söåp noá àem nhau vaâo úã cûä trong voá cuãa baác röìi cuäng nïn!
Baác khanh khaách cûúâi, tay nêng saâo voá, khom lûng ruát
khung goång voá, nûúác soáng saánh chuyïín àöång chiïëc beâo têy àang
àuãng àónh tröi xuöi. Meã voá suöng! Baác khoan khoan cho voá xuöëng,
töi thêîn thúâ nhòn aánh nûúác rêåp rúân trïn bûác vaách.
Àaåm Hiïn Thúâi vuå söë 24 -3-5-1938 vaâ söë 25 -6-5-1938
VIÏÅC LAÂNG 21
VIÏÅC LAÂNG
LÚÁP NGÛÚÂI BÕ BOÃ SOÁT
Höm êëy, möåt höm vïì cuöëi muâa àöng, caách àêy àöå hún mûúâi
nùm, trúâi xïë chiïìu, töi múái àïën nhaâ cuå Thûúång Laäo Viïåt. Caái nhaâ
múái laå laâm sao! Noá laâ möåt tuáp lïìu tranh luåp xuåp, àêìy caãnh thï
thaãm, nhûng laåi coá veã vui veã. úã gian bïn naây khaách khûáa têëp nêåp.
Ngûúâi ta cûúâi cûúâi noái noái söët sùæng àúåi húi thúã cuöëi cuâng cuãa öng
cuå giaâ. Cuå Thûúång nùçm to vo trïn chiïëc giûúâng tre trong gian bïn
kia. Mùåt cuå ngoaãnh vaâo bûác vaách. Lûng cuå uöën guâ con töm. Bûác
chùn daå àoã phuã trïn mònh àaä hoáa maâu gaåch non vûâa vùån àêåy kñn
tûâ vai àïën göëi. Caái àêìu trùæng xoáa vaâ àöi bñt têët thuãng goát àeo úã cöí
chên àïìu bõ àïí löå ra ngoaâi. Caánh daåi che úã trûúác cûãa chó coân lú thú
vaâi nan. Gioá Bùæc tûå do àûa maäi húi laånh tûâ ngoaâi sên vaâo vaách.
Mêëy cuåc cuã tre nhoám trïn àöëng trêëu caånh giûúâng àaä hïët ngoån lûãa,
khoái àang nghi nguát toãa khùæp nhaâ. Cuå Thûúång tûâ tûâ múã hai baân
tay gêìy guöåc khoaác nhau úã àùçng sau gaáy, nùång nhoåc trúã mònh ra
ngoaâi, chaâo töi bùçng hai con mùæt caãm àöång khi töi roán reán gheá vaâo
giûúâng cuå, vaâ seä lïn tiïëng hoãi cuå.
Biïët bao nhiïu sûå höëi hêån rung àöång loâng töi! Noá traách töi
àïën thùm cuå muöån quaá. Vúái cuå, töi khöng phaãi laâ keã hoå haâng thên
thñch, hay ngûúâi cuâng tónh cuâng huyïån. Súã dô biïët nhau chó vò möåt
chuyïën taâu thuãy chaåy tûâ Haâ Nöåi xuöëng Nam Àõnh, chuyïën taâu chúã
dên lïìu choäng lêìn cuöëi cuâng. Bêëy giúâ taâu caån úã trïn cûãa Luöåc, phaãi
dûâng laåi àoá suöët hai ngaây möåt àïm àïí chúâ con nûúác. Trong luác suöët
ngaây àïm lïnh àïnh ngöìi trïn mùåt nûúác àïí nghe nhûäng tiïëng "dò
xïë dò" vaâ "xaám xïë xaám" cuãa boån maåch nö ào nûúác, ngûúâi ta dïî thên
vúái nhau, nïëu àaä cuâng nhau ùn cuâng mêm vaâ nùçm cuâng chiïëu.
Nhúâ vêåy töi múái trúã nïn ngûúâi baån cuãa cuå, duâ töi keám cuå hún ba
chuåc tuöíi vaâ khöng phaãi cuâng laâm möåt nghïì vúái cuå. Cuå yïu töi vïì
tñnh hoaåt àöång. Coân töi thò töi troång cuå úã chöî tûâng traãi, chêët phaác,
coá can àaãm, khöng cêu nïå, luön luön nhòn àúâi bùçng con mùæt laåc
quan, nhêët laâ nhûäng luác rung àuâi maâ cêët cheán rûúåu, cuå àaä toã ra
ngûúâi coá chñ khñ. Bêëy giúâ, cuå àûúng buön than, thûúâng lïn Haâ Nöåi
mua haâng taãi vïì Nam Àõnh. Nhûng cuå cuäng coá biïët chûä, chûä quöëc
ngûä àuã àïí àoåc baáo, chûä Haán thò coá thïí hiïíu nhûäng cuöën Tam quöëc
chñ hay laâ Chinh àöng chinh têy. Sau mêëy ngaây tònh cúâ höåi ngöå,
chuáng töi biïåt nhau khi taâu cêåp bïën Nam Àõnh. Tûâ àoá, tuy khöng
gùåp nhau, nhûng maâ hai bïn vêîn coá thû tûâ ài laåi. Möîi lêìn cuå àöíi
nghïì naây laâm nghïì khaác, àïìu coá viïët giêëy cho töi. ên hêån hún hïët
laâ caái giêëy múâi töi àïën laâng Laäo Viïåt dûå tiïåc baãy mûúi, caái tiïåc
ngûúâi ta ùn vaå cuå vïì töåi daám söëng àïën baãy chuåc tuöíi àïí laâ "cuå
thûúång" laâng êëy.
Luác êëy, töi àaä àõnh ài, röìi laåi ngêìn ngaåi khöng ài. Thïë röìi, ba
nùm sau, möåt bûäa töi nhêån àûúåc möåt bûác thû cuãa cuå vaâ töi giêåt
mònh àaánh thoát, khi coi àïën mêëy doâng naây:
"Töi nay sùæp sûãa tûâ giaä caái laâng Laäo Viïåt, tûâ giaä hïët thaãy
nhûäng yïu gheát trong khoaãng baãy mûúi nùm trúâi. Gan ruöåt töi
àang böìn chöìn khöng muöën úã laåi möåt ngaây naâo nûäa. Súã dô chûa
nhùæm mùæt àûúåc laâ vò coân múá têm sûå muöën ngoã vúái öng. Nïëu lêìn
naây maâ khöng àûúåc gùåp öng, thò caái têm sûå êëy, töi àaânh àem
xuöëng suöëi vaâng àïí noái vúái luä quó sûá..." Chao öi! Möåt chûä bao nhiïu
àau àúán! Coá leä cuå àaä viïët bùçng nûúác mùæt. Coân möåt leä naâo àïí töi
chêåm sûå lïn àûúâng trong vaâi giúâ? Nhûng töi hïët sûác ngaåc nhiïn
khi thoaåt bûúác àïën trûúác cöíng nhaâ cuå. Trong khu vûúân xoan kïì bïn
cöíng, ngûúâi ta àaä buöåc möåt con trêu kïình. Theo caái giaá reã höìi êëy,
noá cuäng àaáng àïën böën chuåc baåc. Caånh àoá, möåt boá nûáa khö, mêëy
chiïëc àoân tre, löíng chöíng dûåa vaâo göëc xoan vaâ mêëy boá rúm tanh
baânh quùèng úã giûäa vûúân. Thoaáng coi nhûäng vêåt liïåu êëy, àuã thêëy
möåt cuöåc vêåt trêu àang àûúåc dûå bõ taåi àoá.
Ngoá vaâo trong cöíng, möåt toâa raåp lúán nghïnh ngang dûång úã
ngoaâi sên, maái coát coân chûa lúåp kñn. Dûúái raåp giûúâng, phaãn, baân
ghïë àaä kï sùén saâng. Nong baát, nong àôa, chum àûång nûúác, cöëi giaä
gioâ, röìi nöìi ba mûúi... khöng biïët möîi thûá laâ bao nhiïu caái, la liïåt
baây khùæp ngoaâi raåp. "Töåi nghiïåp! Cuå Thûúång àaä chïët mêët röìi! Con
chaáu àaä àûúng sùæp àöì laâm ma àêy röìi! Mònh khöng àûúåc noái vúái cuå
möåt cêu naâo, sao maâ phuå phaâng cuå thïë?..." Vúái sûå buâi nguâi êëy, töi
búä ngúä bûúác vaâo trong sên. Mêëy chuåc con mùæt àöí döìn vaâo töi.
Khöng ai biïët töi laâ ngûúâi naâo hïët. Búãi vò töi àïën nhaâ cuå, lêìn naây laâ
VIÏÅC LAÂNG 23
lêìn àêìu. Sau khi töi tûå giúái thiïåu, möåt ngûúâi àaân öng, àöå böën mûúi
tuöíi, tûúi cûúâi baão töi:
- Rûúác öng vaâo chúi trong nhaâ! Ba böën höm nay höm naâo
thêìy töi cuäng nhùæc àïën öng.
Thò ra ngûúâi àoá chñnh laâ con trai cuå Thûúång. Luác àoá töi múái
biïët cuå Thûúång coân söëng.
Àûa töi vaâo àïën caånh giûúâng cuå Thûúång, ngûúâi êëy chó kõp roát
cho möåt cheán traâ nguöåi, röìi öng ta sêëp ngûãa chaåy ài, coi böå àûúng
bêån röån lùæm. Cuå Thûúång tuy àûúng öëm nùång, nhûng noá chó laâ bïånh
giaâ, cuäng nhû caái cêy hïët nhûåa, chûá khöng coá chûáng gò khaác. Vò
vêåy tinh thêìn vêîn coân tónh taáo. Tuy àaä xa nhau àïën gêìn mûúâi
nùm, maâ khi thoaåt nghe tiïëng töi, cuå liïìn nhêån ngay ra töi vaâ cöë
quay mùåt ra chöî töi ngöìi! Caái mùåt múái àaáng súå chûá! Noá saåm nhû
ngaã buân, àöi mùæt truäng hoaáy, àöi maá hoáp laåi, hai caái goâ maá dö lïn,
ngûúâi ta coá thïí ngúâ laâ möåt chiïëc àêìu lêu, nïëu khöng coá àöi con
ngûúi loáng laánh. "Sao mònh khöng ài thùm cuå tûå mêëy thaáng trûúác
àïí àaáp têëm loâng ên cêìn cuãa cuå trong mêëy nùm xa nhau? Bêy giúâ
àaä àïën thïë naây, cuå coân sûác àêu maâ kïí vúái mònh nhûäng àiïìu cuå àõnh
kïí? Thêåt laâ mònh àaä phaåm möåt töåi lúán! Chñnh mònh àaä laâm cho cuå
thêëy aáy naáy trûúác khi tûâ giaä coäi àúâi!... Töi àang phaân naân vúái töi
nhû vêåy thò caái baân tay cùèng gaâ cuãa cuå chúâ choaång nùæm lêëy tay töi.
Röìi cuå cêët gioång rïn rïn nhû sùæp àûát húi:
- Àaáng leä töi seä im lùång maâ chïët, khöng thïí noái thïm cêu
naâo, duâ töi vêîn muöën noái. Búãi vò luön hai bûäa nay ngûúâi töi àaä hïët
khñ lûåc, khöng àuã sûác àïí àûa cêu noái úã trong miïång ra. Khöng hiïíu
vò sao múái nghe tiïëng öng, tûå nhiïn töi thêëy trong mònh húi maånh
hún trûúác. Coá leä bêy giúâ töi àaä coá thïí noái nhiïìu vúái öng. Ngûâng laåi
giêy laát, cuå tiïëp:
- Töi seä laâ ngûúâi chïët oan! Öng nïn nhúá cho nhû thïë!
Nghe àïën cêu êëy, töi phaãi hïët sûác sûãng söët, nhûng vêîn cöë giûä
veã bònh tônh. Cuå vêîn ngêåp ngûâng cêët tûâng tiïëng möåt:
- Àúâi töi thïë naâo, öng àaä biïët roä. Nhiïìu luác töi vêîn tûå phuå: tuy
khöng thöng minh, nhûng khöng àïën nöîi ngu àêìn. Nhêët laâ töi
khöng lûúâi biïëng...
Xen vaâo àoá, möåt tiïëng thúã daâi, röìi cuå laåi noái àïìu àïìu:
- Thêåt vêåy, tûâ thuúã mûúâi baãy tuöíi àêìu àïën giúâ, töi khöng chúi
khöng ngaây naâo, trûâ ra nhûäng ngaây àau öëm. Thöi thò caây sêu cuöëc
bêîm, buön ngûúåc baán xuöi, khöng quaãn ngaåi möåt viïåc gò caã. Coá luác
àaä lïn moã Hñch lùn löån vúái àaám phu moã... Nhûäng viïåc töi laâm, bêët
kyâ viïåc naâo, tuy khöng phaát àaåt, nhûng khöng thêët baåi bao giúâ,
chùèng laäi nhiïìu thò laäi ñt. Vêåy maâ suöët àúâi ngheâo xaác, ngheâo xú, ùn
khöng àuã, mùåc khöng àuã, caã nhaâ coá möåt thùçng con àaânh àïí noá döët
naát. Öng baão laâ vò cúá gò!
Tiïëng cûúâi noái úã gian bïn kia laâm cuå im ài möåt luác nhû àïí
chúâ cêu traã lúâi cuãa töi. Lêu lêu cuå múái cùæt nghôa:
- ÊËy laâ búãi gaánh viïåc laâng. Caái laâng Laäo Viïåt nhaâ töi coá thïí
àaåi diïån cho caã hûúng thön giaâ cöîi cuãa nûúác Viïåt Nam. Vò noá laâ chöî
àïí chûáa huã tuåc. Bêët kyâ huã tuåc naâo, laâng töi àïìu coá àuã caã. Vò thïë maâ
töi suöët àúâi coâm coåm, chó àïí àoáng goáp laâ vûâa. Bêy giúâ töi sùæp nùçm
xuöëng, laåi sùæp àïí laåi cho thùçng con töi möåt caái gaánh nùång. Nhûäng
sûå linh àònh öng thêëy úã ngoaâi sên kia, seä laâ moán núå maâ möåt àúâi noá
chûa chùæc traã hïët... Àuöi con mùæt cuå böîng coá möåt gioåt nûúác roã
xuöëng dûúái chiïëu, cuå cöë noái cho ra gioång cûáng:
- Huã tuåc khöng phaãi laâ thûá thiïn kinh, àõa nghôa, noá vêîn coá
thïí thay àöíi, nïëu phaái trñ thûác àïí yá àïën sûå khai hoáa cho dên quï.
"Nhûng vò chuáng töi laâ möåt lúáp ngûúâi bõ boã soát trong làaá tre xanh,
con mùæt cuãa phaái trñ thûác ñt khi ngoá túái. Búãi vêåy, nhûäng caái tuåc lïå
quaái gúã, moåi rúå múái àûúåc tûå do kïë tiïëp nhau, chöìng chêët lïn vai
chuáng töi. "Nhiïìu luác töi muöën hùæt caái gaánh nùång êëy ài, nhûng sûác
möåt mònh khöng thïí laâm nöíi, àaânh phaãi eâ cöí maâ chõu.
"Möåt ngûúâi chùm chó, cêìn kiïåm, lao lûåc nhû töi, chó vò möåt
gaánh tïå tuåc àeâ eáp, àïën nöîi suöët àúâi khöng ngoác àêìu lïn àûúåc, bêy
giúâ sùæp chïët, gaánh tuåc lïå êëy vêîn coân àeâ eáp chûa tha, öng baão coá oan
uöíng khöng? Vêåy maâ noá vêîn àûúåc coi nhû võ thêìn thiïng, khöng ai
àaã àöång àïën noá. Laå thay! Töi ûúác ao rùçng: sau khi töi àaä nhùæm
mùæt, öng seä àem nhûäng töåi aác cuãa noá maâ phúi ra boáng mùåt trúâi"...
Luác naây tiïëng noái cuãa cuå àaä thêëy nhoã dêìn. Vò súå cuå mïåt, töi
taåm caáo tûâ àïí ra chöî khaác. Gêìn töëi, töi laåi túái àoá. Cuå vêîn ngoaãnh
mùåt trúã ra nhû coá yá àúåi töi. Khi thêëy töi àïën, cuå cöë gùæng sûác àûa ra
nhûäng tiïëng thò thaâo vaâ rúâi raåc:
- Möåt nûúác giöëng nhû möåt caái xe boâ, lúáp trñ thûác laâ ngûúâi laâm
boâ, lúáp dên quï laâ ngûúâi àêíy xe. Nïëu keã àêíy coân bõ nhûäng dêy lïå
buöåc chùåt hai chên, thò keã laâm boâ taâi gioãi bêåc naâo cuäng khöng thïí
keáo àûúåc caái xe boâ lïn döëc... Vò vêåy... töi chó mong moãi caác öng àûa
mùæt àïën chöî bêín thóu, töëi tùm... trong àaá tre xanh".
VIÏÅC LAÂNG 25
Hïët cêu àoá, cuå böîng trúån ngûúåc hai mùæt, àúâm úã trong cöí keáo
lïn kheâ kheâ. Caã nhaâ nhúán nhaác xuám laåi. Cuå àaä tùæt thúã. Caái luác
trong nhaâ im lùång boã tiïìn vaâ gaåo vaâo miïång ngûúâi chïët, thò úã ngoaâi
vûúân ngûúâi ta cuäng hoâ reo àïí vêåt con trêu. Tûâ luác àûa àaám tang cuå
Thûúång, lúâi cuå vêîn vùng vùèng bïn tai töi. Sau mûúâi nùm lang
thang nay àêy mai àoá, túái àêu töi cuäng thêëy chûáng cúá vïì sûå tûâng
traãi vaâ nöîi àau àúán cuãa cuå. Cuå quaã laâ ngûúâi chïët oan. Cho àûúåc an
uãi vong höìn cuãa cuå, töi phaãi minh oan cho cuå vaâ cho nhûäng ngûúâi
nhû cuå bùçng thiïn phoáng sûå naây.
MÖÅT ÀAÁM VAÂO NGÖI
Nhaâ baác Caã Maäo moåi ngaây thûúâng im phùng phùæc, höm nay
böîng nhiïn linh àònh nhû àaám giöî nhoã. Dûúái cêìu ao, hai ngûúâi àaân
öng lûåc lûúäng àang chêu àêìu trïn chiïëc röí thûa, tó mó nhöí tûâng súåi
löng tú cho möåt con gaâ trong röí. Trïn búâ ao, möåt con choá xöìm bõ
troái böën chên, nhe rùng nùçm trïn vuäng maáu lïnh laáng. Caånh noá,
möåt nöìi nûúác söi khoái böëc nghi nguát vaâ böën nùm ngûúâi, cuäng haång
àaân öng lûåc lûúäng, keã cêìm gaáo muác nûúác, ngûúâi cêìm dao sùæp sûãa
caåo löng. Tûâ cöíng àïën thïìm, têëp nêåp nhûäng ngûúâi ài laåi. Töi múái
nhö vaâo àïën sên, baác Caã lêåt àêåt chaåy ra àoán lïn nhaâ trïn vúái möåt
böå àiïåu vui veã. ÚÃ gian bïn kia, àöå baãy taám öng ngöín ngang nùçm
vêy möåt chiïëc khay àeân thuöëc phiïån. Vúái nhûäng cùåp möi thêm xõt
vaâ daâi vïìu, vaâ nhûäng chiïëc quêìn chaáo loâng, aáo ba-àúâ-xuaá raách loâi
khöë taãi, caác öng êëy nhû muöën baão cho töi biïët àêy toaân laâ haång kyâ
dõch kiïm tñn àöì cuãa àûác chuáa Phuâ dung. Daäy phaãn bïn naây, hai
baân töí töm kïë nhau. Baân trong vang nhûäng tiïëng ùn, tiïëng phöîng,
baân ngoaâi àûúng oãm toãi caäi nhau vïì sûå àaánh thêëp àaánh cao. Chuã
nhên lïî pheáp múâi töi vaâo ngöìi trong chiïëc traâng kyã kï úã gian giûäa,
àöëi mùåt vúái toâa baân thúâ hûúng khoái vùæng tanh. Mêëy öng trong baân
töí töm thi nhau nhòn töi bùçng nûãa con mùæt tröng nghiïng, giûäa khi
vaâi öng úã baân thuöëc phiïån lêìn lûúåt ngoác cöí nhû àaân rùæn lûãa. Röìi thò
ai nêëy laåi cuâng theo àuöíi cöng viïåc cuãa hoå, ngûúâi huát cûá huát, ngûúâi
àaánh baâi cûá àaánh baâi.
- Öng coá loâng àïën àêy mûâng cho nhaâ chaáu, thêåt laâ quyá hoáa!
Xin múâi öng xúi taåm cheán nûúác.
Baác Caã Maäo àûúng möåt tay gaäi tai, möåt tay bûng cheán cheâ nuå
àùåt trûúác mùåt töi, bïn baân töí töm böîng coá tiïëng goåi:
- Anh Caã àêu! Cho mûúån hai àöìng àaánh thïm höåi nûäa. Àen
quaá, caã höåi chùèng uâ vaán naâo!
Bùçng möåt tiïëng vêng àêìy gioång thaânh têm, baác Caã Maäo
nhanh nhêíu chaåy xuöëng nhaâ dûúái, àïí töi ngöìi àoá vúái baác Hai Thòn,
möåt ngûúâi em ruöåt baác êëy. Thú thêín chûa biïët nïn noái chuyïån gò,
töi coá dõp nghô àïën caái cêu cuãa baác Caã Maäo múái noái. Vúái baác, töi chó
laâ ngûúâi troå hoåc úã nhaâ laáng giïìng. Vò nùng gùåp baác, thaânh ra quen
biïët. Höm nay laâ ngaây "vaâo ngöi" cho thùçng con baác múái àeã àûúåc ba
thaáng nay, baác vêîn mïën töi nïn cöë múâi töi sang chúi. ÚÃ laâng khaác,
vaâo ngöi chó laâ möåt lïå rêët thûúâng, ngûúâi ta phñ töín àöå vaâi ba chuåc,
hay vaâi ba trùm quaã cau laâ xong. Sao trong àaám naây laåi coá cöî baân
linh àònh, vaâ sao úã trûúác mùåt khaách, öng chuã laåi noái àïën cêu
"mûâng cho nhaâ chaáu"? Hay laâ riïng vúái laâng naây, vaâo ngöi laâ möåt
viïåc hyã? Nïëu vêåy, coá leä mònh phaãi mêët möåt moán tiïìn mûâng. oác töi
coân àûúng vêín vú, baác Caã Maäo àaä úã nhaâ dûúái chaåy lïn. Cung kñnh
trao hai àöìng baåc cho möåt öng trong baân töí töm, baác êëy tung tùng
ra sên, khiïën töi khöng kõp noái chuyïån. Dûúái bïëp, coá tiïëng dao thúát
kyá cöëc, muâi xöi ngaâo ngaåt àûa lïn nhaâ trïn. Möåt öng trong àaám
thuöëc phiïån doäng daåc cêët caái gioång khaân khaân:
- Anh Caã àêu! Lïn àêy töi baão!
Möåt tiïëng daå lúán, baác Caã Maäo tûâ sên vaâo thïìm, röìi khoanh
tay àûáng tûåa vaâo cöåt:
- Bêím cuå daåy gò con aå?
- Trûa lùæm röìi àêëy! Liïåu maâ giuåc baão chuáng noá sùæp àöì lïî mau
lïn! Röìi anh phaãi thên haânh àïën múâi cuå Àiïìn laåi chúi, keão cuå laåi
ùn cúm nhaâ.
Laåi möåt tiïëng daå rêët lïî pheáp, baác Caã roán reán lui ra. Tiïån dõp,
töi baão baác ngöìi xuöëng chöî töi ngöìi vaâ moác vñ lêëy möåt àöìng baåc
mûâng baác. Nhûng baác khùng khùng tûâ chöëi, noái rùçng viïåc naây
khöng coá lïå mûâng. Ngoaâi thïìm coá tiïëng leãng keãng. Möåt ngûúâi xaách
chiïëc mêm àöìng saáng choang àùåt lïn caái baân úã trûúác mùåt töi. Röìi
möåt ngûúâi khaác àïí luön thuáng xöi vaâo àoá. Baác Caã Maäo nuác hai baân
tay nhû thêìy phuâ thuãy bùæt quyïët vaâ noái vúái töi:
- Bïn naây chêåt quaá, múâi öng sang nhaâ chuá chaáu. Öng nhaåc
töi cuäng úã bïn êëy. May quaá, töi àang muöën traánh caái bêìu khöng
VIÏÅC LAÂNG 27
khñ khoá chõu. Nghe lúâi chuã nhên, töi liïìn theo baác Hai Thòn ài
luön. Nhaâ naây cuäng thêëy löë nhöë nhûäng ngûúâi, nhûng toaân laâ ngûúâi
töi quen. Qua möåt tuêìn traâ, baác Hai Thòn nhòn töi vaâ noái bùçng
gioång sung sûúáng:
- Anh töi lo cöng viïåc naây cho chaáu têët caã cuäng hïët àïën trùm
rûúäi baåc. ÊËy laâ chuáng töi khön kheáo, xoay xúã thò viïåc múái xong,
ngûúâi khaác úã vaâo àõa võ chuáng töi, duâ coá mêëy trùm, võ têët àaä lo nöíi!
Cêu noái cuãa baác khiïën töi hïët sûác ngaåc nhiïn:
- Sao nhaâ caác öng hoang quaá nhû vêåy? Töi thêëy ngûúâi ta "vaâo
ngöi" cho con chó töën àöå vaâi àöìng baåc laâ cuâng!
Baác Hai xua tay vaâ noái bùçng gioång thò thêìm:
- Naâo coá phaãi hoang! Öng tñnh úã àúâi ai muöën mêët tiïìn! Àoá laâ
sûå bêët àùæc dô. Noái giêëu gò öng, nhaâ töi khöng phaãi göëc gaác úã laâng
naây. Öng thên chuáng töi úã vuâng Nam lïn àêy sinh cú lêåp nghiïåp,
röìi múái àeã ra anh töi vaâ töi. Thïë laâ túái úã laâng naây, nhaâ töi múái úã coá
hai àúâi. Theo lïå nhaâ quï, nhûäng ngûúâi nguå cû ba àúâi múái àûúåc
"thaânh töí". Nghôa laâ àûúåc ngang haâng vúái moåi ngûúâi khaác. "Laâng
naây laåi ngùåt hún nûäa, tûâ xûa àïën giúâ hoå khöng cho möåt ngûúâi
ngoaâi naâo nhêåp baå. Vò thïë, anh töi vaâ töi cuäng nhû öng thên chuáng
töi, àïìu khöng coá ngöi úã àònh. "Chùæc öng cuäng biïët úã laâng maâ
khöng coá ngöi, thêåt laâ möåt sûå nhuåc nhaä. Nhûäng luác tûá quyá kyâ phuác,
ngûúâi ta thò phêìn ùn, phêìn goái, mònh thò chùèng coá miïëng gò.
Nhûäng luác höåi heâ, àònh àaám, ngûúâi ta rûúác cúâ, rûúác quaåt, mònh chó
àoáng vai khiïng chiïng. Nhû thïë cuäng àaä khöí röìi. Hún nûäa, lúä coá
cha giaâ meå heáo, laâng giaáp coá chön cho àêu! Chñnh luác öng thên baâ
thên chuáng töi qua àúâi, anh em töi àïìu phaãi nhúâ cêåy haâng xoám
khiïng giuáp. Röìi khi xong viïåc, chuáng töi muöën theo moåi ngûúâi nöåp
lïå cho laâng con trêu, hoå cuäng khöng theâm nhêån cho. Caái àoá múái cûåc
cho chûá!
- Ngûúâi ta khöng nhêån thò caâng khoãi mêët. Viïåc gò maâ cûåc!
Töi móm cûúâi vaâ àaáp möåt cêu khöi haâi nhû vêåy. Baác Hai vêîn
noái möåt caách thêåt thaâ:
- Thïë àûúåc coân noái gò nûäa! Anh em chuáng töi, trúâi cho trong
nhaâ cuäng àuã baát ùn, möîi ngûúâi cuäng coá àûúåc con trêu caây vaâ dùm
mêîu ruöång. Thïë maâ khöng thïí nöåp àûúåc lïå laâng cho cha vaâ meå, tûác
laâ tiïëng xêëu àïí àúâi... Möîi khi nghô laåi nhûäng nöng nöîi êëy, anh töi
vaâ töi tûác chïët ngûúâi ài àûúåc. Trûúác àêy, chuáng töi àaä cöë luöìn loåt
mêëy öng àaân anh, àïí xin nhêåp baå, nhûng maâ bêëy giúâ haäy coân cuå
Baá, cuå êëy nghiïåt lùæm, nhêët àõnh baão nhaâ töi àïën úã laâng naây chûa
àûúåc ba àúâi, khöng thïí nhêån lúâi. Chuáng töi àaânh phaãi cùæn rùng maâ
chõu. Búãi vêåy lêìn naây anh töi sinh àûúåc muån chaáu, laåi may gùåp luác
cuå Baá àaä mêët, chuáng töi phaãi cöë vaâo ngöi cho noá.
- Nhûng maâ caác öng tiïu nhûäng moán gò maâ hïët àïën hún trùm
baåc?
Baác Hai caâng haå gioång xuöëng, sau khi liïëc mùæt ngoá qua
nhûäng ngûúâi chung quanh:
- Öng baão nhûäng cöng viïåc êëy, noái bùçng miïång khöng àûúåc û?
Phaãi mêët tiïìn caã àêëy! Cuå chûúãng lïî ba chuåc, öng chaánh höåi hai
chuåc, cuå lyá trûúãng mûúâi lùm àöìng, öng phoá lyá vaâ öng phoá höåi möîi
ngûúâi mûúâi hai àöìng, thû kyá, trûúãng baå, möîi ngûúâi mûúâi àöìng,
hûúng trûúãng, lyá cûåu, töåc biïíu, trûúng tuêìn möîi ngûúâi nùm àöìng.
Nhûäng söë tiïìn êëy hïët ngoaâi trùm àöìng röìi. Laåi coân ùn uöëng tûâ
chiïìu höm qua àïën giúâ...
- Nïëu àaä mêët tiïìn cho hoå thò thöi caái bûäa ùn uöëng coá àûúåc
khöng? Baây veä laâm gò cho töën?
Baác Hai lùæc àêìu:
- Khöng àûúåc öng aå! ÚÃ chöën thön quï, ùn uöëng laâ sûå àêìu tiïn.
Muöën gò thò gò, hïî khöng coá ùn thò viïåc khöng thaânh. Luác trûúác,
anh töi cuäng nghô nhû öng, àaä àõnh chûúác sûå ùn uöëng vò àaä rùæc tiïìn
khùæp mùåt chûác dõch. Nhûng öng chaánh höåi khöng nghe. Öng êëy noái
rùçng thïë naâo cuäng phaãi àêëm miïång cho caác bö laäo, vaâ boån trai àinh
boâ bûúáu möåt bûäa. Nïëu khöng hoå seä phaá ngang, têët nhiïn seä coá caãn
trúã.
Trûúác mùåt coá ngûúâi ài qua, baác Hai ngûâng laåi möåt laát chúâ cho
ngûúâi êëy ài khoãi, röìi tiïëp:
- Möåt bûäa ùn naây, ñt ra anh töi cuäng phaãi tiïu àïën nùm, saáu
chuåc àöìng. Vò kiïng tiïëng laâm thõt lúån, súå rùçng laâng nûúác cho laâ
hûáng múä, nïn múái ài chúå mua thõt. Sûå thûåc, mua thõt laåi quaá giïët
lúån. Saáng ngaây ài lêëy vûâa loâng lúån vûâa thõt lúån têët caã mûúâi möåt
àöìng baåc, àaáng leä cuäng àuã chaân chaát, nhûng cuå chûúãng lïî thñch ùn
thõt cêìy, nïn öng lyá trûúãng bùæt phaãi giïët thïm con cêìy. Chùèng nheä
múâi dên múâi laâng ùn uöëng trong nhaâ, ngoaâi àònh laåi khöng coá gò.
Búãi thïë chuáng töi phaãi sûãa cöî xöi, con gaâ àïí ra lïî thúâ. Bêëy nhiïu
moán hïët ngoát hai chuåc röìi. Coân tiïìn rûúåu, tiïìn thuöëc phiïån, coân
VIÏÅC LAÂNG 29
tiïìn cung àöën hoå àaánh töí töm. Öng àaä biïët roä, moåi khi laâng töi coá
ai daám àaánh "goáp möåt"? Lúán lùæm chó "goáp nùm haâo". Höm nay vò
tiïìn nhaâ chuã boã ra, àûúåc thò ùn, thua khöng phaãi traã, nïn hoå hoâ
nhau àaánh goáp hai àöìng. Röìi àêëy öng xem, àïën luác àûáng dêåy, ai
cuäng thu hïët, anh töi àûa ra bao nhiïu mêët huát bêëy nhiïu, chùèng
lêëy laåi àûúåc àöìng naâo hïët... Luác naäy töi noái trùm rûúäi, coân laâ haâ
tiïån, xong viïåc coá leä hïët hún, chûá bêëy nhiïu tiïìn khöng thïí naâo àuã.
Baác Hai coân muöën noái nûäa. Bïn nhaâ baác Caã chúåt nghe coá
tiïëng êìm êìm, baác êëy lêåt àêåt xin löîi àûáng dêåy:
- Múâi öng ngöìi chúi vúái caác cuå töi. Töi phaãi chaåy sang bïn kia.
Laâng àaä vaâo röìi!
Tiïëng êìm êìm bïn nhaâ baác Caã möîi luác möåt to, trûúác coân cûúâi
noái, sau àïën quaát thaáo, cuöëi cuâng thò àïën nhûäng tiïëng maách tuåc
maách queá. Lêu lêu cuöåc xö xaát laåi dûä döåi thïm, baác Hai Thòn höët
hoaãng chaåy vïì, vûâa thúã vûâa noái:
- Khöí quaá, mêëy öng bö laäo laåi coân beã vaânh beã veã, nhêët àõnh
noái rùçng: hûúng ûúác khöng coá chöî naâo noái cho ngûúâi ngoaâi vaâo
ngöi. Cuå Àiïìn hïët sûác giaân xïëp khöng àûúåc. Öng chaánh höåi vaâ öng
lyá trûúãng baão anh töi phaãi chöìng hai chuåc àöìng baåc -tiïìn ngay cöëc
cöåc - àïí cuáng vaâo noác caác laäo, thò viïåc múái yïn. Thöi thïë cuäng coân laâ
may.
Cuöåc ùn uöëng keáo daâi maäi àïën gêìn töëi, nhûng khöng xaãy ra
sûå gò nûäa. Caách ba bûäa sau, baác Caã Maäo sang nhaâ töi troå, daåm baán
cho öng chuã nhaâ möåt mêîu hai ruöång, lêëy trùm àöìng baåc àïí trang
cöng núå. Vui veã baác khoe vúái töi:
- Têët caã, töi lo hïët gêìn hai trùm. Cuãa nhaâ coá non möåt trùm,
coân thò àïìu phaãi ài vay. Nhûng töi cuäng lêëy laâm haã. Tûâ nay trúã ài,
chaáu àaä coá ngöi àònh, chuáng töi seä àûúåc ùn miïëng thõt phêìn viïåc
laâng cuãa noá!...
CAÁI AÁN ÖNG CUÅ
Bêëy giúâ àaä quaá trûa. AÁnh nùæng cuãa mùåt trúâi thaáng nùm thiïu
àöët caâng dûä. Trïn àûúâng thónh thoaãng laåi thêëy kheát nhû lûãa chaáy.
Bûúác raão chûâng hún möåt tiïëng àöìng höì, töi cöë phêën àêëu vúái thêìn
Haån baåt vaâ ài cho choáng àïën cöíng laâng K.Q. àïí àûúåc nhúâ sûác che
chúã dûúái boáng maát cuãa möåt cêy àa cöí thuå. Trong laâng vùng vùèng coá
tiïëng öìn aâo. Röìi möåt luä tuêìn phu nghïnh ngang ài ra àêìu laâng vúái
möåt àoaân tay thûúác maä têëu, chiïng tröëng, cúâ quaåt, coi böå nhû sùæp
coá cuöåc nghïnh tiïëp öng quan naâo àoá. Àöi mùæt quaáng nùæng àaä tónh,
töi àuãng àónh ài vaâo giûäa laâng àïí tòm àïën nhaâ ngûúâi baån. Tiïëng öìn
aâo möîi luác möîi roä thïm. Vaâ noá biïën ra nhûäng cêu gaâo khoác, theát
laác, khi töi thoaåt túái àêìu àònh. Ngûúâi laâng laâm gò maâ àöng nhû
vêåy? Hoå àûáng raãi raác khùæp trong giaãi vuä, ngoaâi tûúâng bao lan, vaâ
hoå löë nhöë úã trûúác sên àònh. Dûúái gioåt tiïìn tïë, chiïëc chiïëu caåp àoã
cuöån thaânh möåt àöëng xuâ xuâ, nhû coá ngûúâi nùçm úã trong. Caånh àoá,
mêëy vuäng maáu tñm lïnh laáng àoång trïn mùåt gaåch, ruöìi nhùång bay
àïën dònh dònh, muâi tanh nöìng nûåc pha trong húi nùæng. Trïn sên
tiïìn tïë möåt ngûúâi àaân öng lûåc lûúäng chïîm chïån ngöìi vúái möåt con
dao nhoån. Tuy hai khuyãu tay bõ súåi thiïëu caây ghò vaâo cêy cöåt sau
lûng, nhûng coi neát mùåt vêîn thêëy nhún nhún àùæc yá.
- ÚÁi anh úi! Töi àaä can anh khöng nïn gêy thuâ gêy oaán, anh
chùèng nghe töi! Bêy giúâ anh chïët boã meå con töi bú vú, töi biïët
nûúng tûåa vaâo àêu! ÚÁi anh úi! ÚÁi anh Quaãn úi!
Möåt ngûúâi àaân baâ vúái böå àêìu toác ruä rúåi, guåc vaâo trïn chiïëc
chiïëu caåp, vûâa àêåp tay lïn mùåt àöëng chiïëu vûâa khoác bùçng gioång
thaãm thiïët. Dûát mêëy tiïëng tñ tó, rïn rêîm, ngûúâi êëy böîng àûáng phùæt
dêåy.
Vaâ nhû con choi choi, chõ ta nhêíy xöí àïën trûúác tiïìn tïë, hai
tay àen àeát àaánh song thùèng vaâo mùåt ngûúâi bõ troái, reáo maäi tam
töåc, nguä phuåc nhaâ hùæn, nguyïìn ruãa möåt caách rêët àöåc. Ngûúâi kia
cuäng nham nhaãm chûãi laåi:
- Öng chïët thò thöi! Nïëu öng coân söëng thò öng seä giïët caã nhaâ
nhaâ maây; caái maång cuãa thùçng chöìng maây, öng coi nhû maång choá
vêåy.
Chöìm chöìm nhû con trêu löìng, ngûúâi àaân baâ êëy nhaãy voåt lïn
sên tiïìn tïë, vúá luön lêëy con dao nhoån, chûåc àêm vaâo ngûúâi àaân öng.
Mêëy ngûúâi chung quanh xuám laåi keáo chõ ta ra vaâ khuyïn:
- Baâ Quaãn khöng nïn noáng quaá. Viïåc àaä coá quan. Saát nhên
giaã tûã! Baâ khöng ngaåi! Laát nûäa quan vïì, quan seä phên xûã!
Hùèn laâ möåt vuå aán maång.
VIÏÅC LAÂNG 31
Töi àoaán nhû vêåy vaâ cöë neán cún lúåm loâng búãi muâi höi tanh
cuãa vuäng maáu tûúi phúi nùæng gêy ra, àïí ài vaâo coi caái chïët cuãa keã
bêët àùæc kyâ tûã. Ngûúâi naây vaâo khoaãng dûúái böën chuåc tuöíi. Tuy bõ
chiïëc chiïëu phuã kñn tûâ cöí àïën göëi, nhûng àêìu vaâ chên coân húã ra
ngoaâi. Hònh nhû hùæn chïët àaä lêu. Möåt chên co úã trong chiïëu, àêìu
göëi dûång lïn, laâm cho chiïëc chiïëu thaânh ra caái hònh khum khum.
Chên nûäa bï bïët möåt lûúåt maâu tñm, vêîn duöîi thùèng dùéng trïn
gaåch. Caái mùåt anh ta múái àaáng súå chûá! Noá bõ böën nùm vïët cheám
rêët sêu. Möåt vïët úã maá bïn traái, raåch hùçn goâ maá thaânh miïëng thõt
sùæp rúi. Möåt vïët úã mùæt bïn phaãi, ngùn àöi con mùæt, giöëng nhû caái
hònh chûä thêåp. Trúâi nùæng, da thõt bõ nûúáng trong bêìu khöng khñ
noáng nûåc, noá phaãi co laåi, nhûäng vïët thûúng àïìu röång hoaác ra,
chùèng khaác nhûäng vïët nûát neã trïn mònh möåt con boâ thui. Töi
àûúng ruâng mònh kinh súå, àùçng sau chúåt thêëy coá ngûúâi vöî vai,
khiïën töi giêåt mònh quay laåi. Àoá laâ baån töi, ngûúâi úã laâng êëy. Khöng
kõp chaâo töi, anh ta hoãi möåt caách ngaåc nhiïn:
- Anh cuäng àïën xem caái aán "öng cuå" àêëy aâ?
- Khöng! Töi àïën thùm anh! Tònh cúâ thêëy coá sûå laå, nïn coân
àûáng laåi...
Anh êëy liïìn keáo töi vïì nhaâ. Röìi vûâa ài, anh ta vûâa kïí cho töi
nghe àêìu àuöi vuå aán maång êëy. Thò ra caái ngûúâi bõ troái trïn àònh
tïn laâ Hai Thu, em ruöåt lyá Xuên, chñnh laâ hung thuã vuå àoá. Coân
ngûúâi bõ giïët thò laâ quaãn Thi, con trai öng Thû, möåt öng bö laäo laâng
êëy. Súã dô xaãy ra aán maång, chó vò möåt quên "öng cuå". Cha con öng
Thû, trûúác kia chó laâ nhûäng ngûúâi nguå cû úã laâng K.Q., theo tuåc lïå
nhaâ quï, haång dên nguå cû, bao giúâ cuäng bõ khinh reã. Öng êëy mêëy
lêìn muöën xin vaâo ngöi cho con, nhûng maâ khöng àûúåc. Búãi vò nhaâ
êëy àïën úã laâng naây chûa àûúåc ba àúâi, cho nïn ngûúâi ta khöng nhêån.
Thònh lònh gùåp coá khoáa lñnh, quan bùæt rêët gêëp, trong laâng khöng ai
chõu ài. Lyá trûúãng phaãi goåi caã Thi. Thûâa cú, anh Thi yïu cêìu caã
laâng kyá kïët cho mònh nhêåp tõch vaâ àûúåc hûúãng àuã quyïìn lúåi nhû
moåi ngûúâi khaác, múái chõu ûáng möå. Bñ quaá, dên laâng àaânh phaãi
bùçng loâng. Trúâi kia àêët noå, anh ta ra lñnh vaâi thaáng thò àûúåc àoáng
bïëp. Röìi thò chùèng bao lêu baác bïëp Thi àaä thaânh ra öng àöåi Thi.
Àïën luác hûu trñ, öng àöåi êëy nghiïîm nhiïn vïì laâng vúái chûác phoá
quaãn àïí ngöìi vaâo ngöi tiïn chó. Böîng khöng bõ möåt ngûúâi ngoaâi àeâ
àêìu cûúäi cöí, caã laâng ai cuäng cay lùæm, nhûng viïåc àaä lúä, coân biïët noái
sao.
Möåt höm úã baân töí töm trong möåt àaám khao laäo, coá lyá Xuên vaâ
öng cuå Thû cuâng dûå. Trong cöî töí töm, coá quên "baåch vaån" böi àoã,
ngûúâi ta thûúâng goåi laâ quên "öng cuå". Khi naâo baâi uâ, hïët thaãy laâ
quên àïí trùæng, chó coá möåt quên "öng cuå" böi àoã, êëy laâ vaán baâi "kñnh
cuå", àûúåc ùn tiïìn bùçng ba nhûäng vaán uâ suöng. Luác êëy, möåt ngûúâi
trong cuöåc, böëc "noåc" gùåp phaãi möåt quên "öng cuå", hùæn àuâa vaâ hoãi:
- “Öng cuå" cuãa laâng cuäng àûúåc kñnh chûá?
Lyá Xuên buöåt miïång traã lúâi:
- Chó kñnh "öng cuå" cuãa nhaâ, ai kñnh "öng cuå" nguå cû.
Öng Thû nghe cêu àoá lêëy laâm cùm tûác, vïì nhaâ thuêåt laåi vúái
con; tûâ àoá quaãn Thi àem loâng thuâ oaán lyá Xuên, vaâ luön luön búái
beâo ra boå, àïí kiïån lyá Xuên. Nhúâ coá thêìn thïë laåi coá nhiïìu tiïìn, quaãn
Thi àaä thaânh möåt võ thêìn thöng, coá pheáp àöíi àen ra trùæng. Kïët cuåc,
lyá Xuên hïët caã cú nghiïåp, bõ caách lyá trûúãng, laåi bõ phaåt tuâ saáu
thaáng. Hai Thu laâ àûáa ngöî nghõch, trûúác sûå oan ûác cuãa ngûúâi ruöåt
thõt, cöë nhiïn hùæn khöng chõu nhõn. Saáng nay nhên coá viïåc laâng,
hùæn beân sinh sûå caäi nhau vúái quaãn Thi, röìi sùén con dao choåc tiïët
lúån, hùæn àêm vaâ cheám quaãn Thi àïën hai chuåc nhaát. Möåt nhaát
truáng phöíi, quaãn Thi chïët khöng kõp ngaáp. Kïí hïët cêu chuyïån baån
töi noái thïm:
- Ngay luác xaãy ra aán maång, lyá dõch laâng töi àaä phaãi phaái
ngûúâi lïn phuã trònh quan. Tûã thi coân phaãi àïí àoá, àúåi quan vïì
khaám.
Röìi thò anh ta kïët luêån:
- Vuå naây coá leä hai Thu seä bõ gheáp vaâo aán tûã hònh. Vêåy laâ möåt
quên "öng cuå" giïët chïët hai maång.
NGHÏÅ THUÊÅT BÙM THÕT GAÂ
Tûâ khi thöi hoåc, tñnh ra àaä gêìn mûúâi nùm, bêy giúâ töi múái laåi
gùåp Lùng Vên. Nhûäng chuyïån tñch laåi trong möåt thúâi gian khaá daâi,
luác êëy àûúåc dõp xuêët hiïån noá àaä laâm cho chuáng töi àïìu phaãi quïn
nguã, tuy àïm àaä khuya. Ngoaâi sên trúâi töëi nhû mûåc vaâ mûa suâi
suåt, nûúác mûa raã rñch giöåi xuöëng àêìu thïìm, nhû thïm veã chûáa
VIÏÅC LAÂNG 33
chan cho möëi tònh cûãu biïåt. Gaâ bùæt àêìu gaáy. Dûúái bïëp böîng coá
tiïëng ngûúâi khêåm khoùåc. Röìi thêëy boáng àeân lêåp loâe. Möåt laát sau,
nghe coá tiïëng gaâ àêåp caánh phaânh phaåch vaâ kïu quang quaác. Töi
ngaåc nhiïn hoãi:
- Ngûúâi nhaâ àaä sùæp laâm cúm àêëy sao?
Lùng Vên lùæc àêìu:
- Khöng! Saáng mai nhaâ töi phaãi chûáa haâng xoám.
Chûáa xoám cöë nhiïn khöng phaãi laâ möåt àêìu àïì àïí noái chuyïån.
Chuáng töi laãng ra chuyïån khaác. Àöìng höì àiïím hai tiïëng múái cuâng
truâm chùn nùçm nguã. Giêëc nguã cuãa töi àûúng ngon, thònh lònh bõ
tan búãi mêëy tiïëng löåc cöåc cuãa guöëc, vaâ gêåy nïån xuöëng thïìm gaåch.
Töi bûâng mùæt ra, trúâi àaä saáng roä, trong nhaâ löë nhöë mêëy öng cuå giaâ
khùn aáo tïì chónh, Lùng Vên àang xoùn xoe chaâo múâi caác cuå möåt
caách cung kñnh. Giûä lïî xaä giao vúái ngûúâi laå, töi vöåi tung chùn ngöìi
dêåy vaâ àûúng luáng tuáng chûa biïët nïn úã àoá hay laánh ài àêu, Lùng
Vên àaä bûng àïën chöî töi ngöìi möåt böå baân cheâ, möåt siïu nûúác söi,
baão töi cûá viïåc pha nûúác vaâ uöëng tûå nhiïn. Ngûúâi àïën möîi luác möåt
àöng. Giaâ coá, treã coá, àûáng boáng coá. Toaân laâ àaân öng têët caã. Trong
nhaâ giûúâng phaãn chêåt hïët, ngûúâi nhaâ phaãi queát caái thïìm mûa ûúát
rúâm rúåp, röìi traãi chiïëu lïn, àïí laâm chöî ngöìi cho mêëy öng tñ nhau.
Haâng xoám vêîn luåc tuåc keáo àïën vúái nhûäng baân chên àêët lêëm bï bïët.
Ai cuäng nhû nêëy, sau khi àaä àïën bïí nûúác giöåi qua, ngûúâi ta ài
nhoán lïn thïìm, chuâi chên vaâo caái chöíi rúm laâm pheáp, röìi bûúác xaâm
xaåp lïn chiïëu.
- Sao khöng lêëy gò maâ che, laåi ài àöåi trúâi thïë kia! Nûúác mûa
ûúát caã àöì lïî!
Tiïëng theát doäng daåc cuãa möåt öng giaâ úã phaãn bïn kia vûâa dûát,
thò úã dûúái sên, möåt ngûúâi vûâa luâ luâ bûng mêm xöi gaâ lïn thïìm vaâ
àùåt vaâo chiïëc phaãn giûäa. Röìi möåt ngûúâi khaác àïí luön lïn àoá hai
chai rûúåu lúán. Con gaâ cuäng khöng nhoã lùæm, ûúác chûâng möåt ngûúâi
ùn cöë múái hïët. Cöî xöi vûâa kñn caái loâng mêm àöìng, noá phaãi àöå böën
àêëu gaåo! Coân hai chai rûúåu thò àêìy ùm ùæp, haång chai ba phêìn tû
lñt. Moåi ngûúâi ngöìi yïn, möåt öng àaân anh ra lïånh:
- Haâng xoám àaä àïën àöng àuã! Thùçng Múái àem laâm cöî ài!
Thò ra caái ngûúâi àöåi mêm xöi gaâ luác naäy chñnh laâ moä laâng.
Hùæn daå möåt tiïëng thêåt daâi röìi kheáp neáp àûáng tûåa bïn cöåt:
- Thûa caác cuå laâm bao nhiïu cöî?
Öng àaân anh êëy laåi lïn gioång:

- Maây tröng xem coá bao nhiïu ngûúâi kiïën taåi.
Thùçng Múái liïëc mùæt möåt lûúåt tûâ trong nhaâ ra àïën ngoaâi thïìm,
röìi thûa:
- Bêím ba mûúi ngûúâi têët caã.
ÚÃ àêìu daäy phaãn tay phaãi, thêëy coá tiïëng hoãi:
- Haâng xoám ta mûúâi mêëy suêët, cuå coân nhúá khöng?
Röìi coá tiïëng àaáp:
- Nùm ngoaái baãy mûúi taám suêët, nùm nay múái thïm nùm
suêët thïë laâ taám mûúi ba suêët caã thaãy.
Öng àaân anh vûâa röìi nhòn vaâo thùçng Múái:
- Vêåy thò phaãi laâm hai mûúi ba cöî, taám cöî kiïën taåi, möåt cöî
chûáa, möåt cöî cho maây, coân mûúâi ba cöî laâm phêìn.
Cêu noái cuãa öng êëy khiïën töi hïët sûác ngaåc nhiïn. Möåt con gaâ
vaâ bêëy nhiïu xöi maâ laâm àïën mêëy chuåc cöî, thò laâm ra sao? Chùæc laâ
coân coá moán gò khaác nûäa.
Töi nghô nhû thïë. Nhûng maâ khöng. Chùèng coá chi hïët. Ngûúâi
nhaâ chó bûng lïn thïìm hai thuáng baát àôa, möåt con dao, möåt caái
thúát, möåt liïîn nûúác mùæm vaâ hai chöìng mêm. Thùçng Múái lïî bïî bûng
mêm xöi gaâ ra thïìm. Hùæn nhêëc con gaâ sang chiïëc mêm khaác, röìi
chûäa cöî xöi hònh troân ra hònh vuöng. Öì laå! Con gaâ laâm àûúåc hún
hai chuåc cöî, thêåt laâ möåt kyâ cöng! Töi phaãi giaã vúâ àûáng dêåy ra sên
àïí àïën têån núi maâ coi cho roä. Thùçng Múái àùåt thûã con dao lïn mùåt
cöî xöi, hùæn tñnh lêím bêím giêy laát, röìi xùæn möåt chiïìu laâm saáu, möåt
chiïìu laâm böën. Sau khi lêëy möåt miïëng xöi veáo ra tûâng tñ àïí phuå
vaâo caác miïëng kia, hùæn nhêëc mêm xöi sang möåt bïn caånh vaâ keáo
caái thúát vaâo chöî trûúác mùåt. Caái thúát khñ truäng, hùæn goåi thùçng nhoã
àöíi cho caái khaác vaâ hùæn lêím bêím möåt mònh:
- Bùm thõt gaâ cêìn phaãi dao sùæc, thúát phùèng. Nïëu maâ dao cuân
thúát truäng thò thõt seä bong hïët da!
Vûâa noái, hùæn vûâa vúái sang thuáng àôa lêëy àuã chuåc chiïëc, bêìy la
liïåt trïn mùåt thïìm. Thùçng nhoã àaä xaách lïn àoá chiïëc thúát múái
nguyïn, sùæc göî nghiïën coân àoã àoâng àoåc. Nhanh nhaãu, hùæn súâ ngoán
tay vaâo lûúäi con dao, xem coá beán khöng. Vaâ hùæn lêåt caái trön baát liïëc
luön ba lûúåt thêåt maånh. Bêëy giúâ múái giúã àïën böå loâng gaâ. Mïì, gan,
VIÏÅC LAÂNG 35
tim, phöíi, caác thûá àïìu àûúåc thaái riïng vaâ àûúåc baây riïng vaâo möåt
goác àôa. Tuy noá múái chó möåt duám coãn con, nhûng trong mûúâi àôa
khöng àôa naâo thiïëu möåt thûá naâo. Röìi hùæn nhêëc caã con gaâ ra thúát.
Bùæt àêìu chùåt lêëy caái soã, sau múái chùåt àïën miïëng phao cêu. Thònh
lònh thêëy hùæn àûáng lïn ngoaãnh mùåt vaâo phña mêëy öng àaân anh:
- Thûa trònh caác cuå, höm nay soã gaâ pha mêëy? Phao gaâ pha
mêëy?
Möåt öng trong boån nhòn qua vaâo àaám nhiïìu tuöíi, hònh nhû àïí
àïëm àêìu ngûúâi, röìi àaáp:
- ÚÃ àêy chó coá nùm cuå vaâ böën öng àaân anh. Vêåy thò soã gaâ pha
nùm, phao gaâ pha böën.
Hùæn laåi ngöìi xuöëng chöî cuä. Trûúác hïët gheâ dao vaâo giûäa hai
miïëng moã gaâ àïí cùæt caái soã ra laâm hai maãnh.
Röìi hùæn uáp caã àöi maãnh xuöëng thúát, chùåt maãnh moã dûúái laâm
àöi vaâ maãnh moã trïn laâm ba. Töi khöng biïët nhûäng miïëng thõt gaâ
naây coá àïìu nhau khöng, chó thêëy têët caã nùm miïëng, miïëng naâo
cuäng coá dñnh möåt tñ moã. Tiïëp àïën cuöåc pha phao cêu. Cöng viïåc tuy
khöng lêëy gò laâm khoá, nhûng hùæn laâm cuäng vêîn coá veã khaác ngûúâi.
Böën miïëng phao gaâ, miïëng naâo cuäng coá àêìu baâu, àêìu nhoån, chùèng
khaác naâo möåt caái chuäm cau cheã tû. Soã gaâ baây vaâo möåt àôa, phao gaâ
baây vaâo möåt àôa. Hùæn laåi cùæt lêëy hai chiïëc caánh gaâ, chùåt luön laâm
hún mûúâi miïëng vaâ baây vúái àöi chên gaâ laâm thïm möåt àôa nûäa.
Bêy giúâ thò àïën mònh gaâ. Hùæn laách lûúäi dao vaâo sûúân con gaâ, cùæt
riïng hai caái toãi gaâ boã goác mêm. Röìi lêåt ngûãa con gaâ lïn thúát, hùæn
ûúám dao vaâo giûäa xûúng söëng vaâ giú dao cheám luön hai nhaát theo
chiïìu daâi caái xûúng êëy. Con gaâ bõ taách ra laâm hai maãnh. Möîi maãnh
àïìu coá möåt nûãa xûúng söëng. Möåt tay giûä thoãi thõt gaâ, möåt tay cêìm
con dao phay, hùæn bùm lia lõa nhû khöng chuá yá gò hïët. Nhûng maâ
hònh nhû tay hùæn àaä coá cúä sùén, cho nïn con dao cuãa hùæn giú lïn,
khöng nhaát naâo cao, khöng nhaát naâo thêëp. Mûúâi nhaát nhû möåt, coá
khi chó lïn khoãi mùåt thúát àöå khoaãng möåt gang, vaâ caách caái ngoán
tay hùæn àöå vaâi ba phên. Tiïëng dao cöng cöëc àuång vaâo mùåt thúát,
nhõp nhaâng nhû tiïëng moä cuãa phûúâng cheâo, khöng luác naâo mau,
cuäng khöng coá luác naâo thûa. Möîi tiïëng cöëc laâ möåt miïëng thõt gaâ
bùng ra. Miïëng naâo cuäng nhû miïëng êëy, àûát suöët tûâ xûúng àïën da,
khöng coân dñnh nhau maãy may. Tröng nhûäng miïëng thõt gaâ cuãa
hùæn böëc ra goác mêm, múái àeåp laâm sao! Khöng giêåp, khöng naát,
khöng bong da, noá giöëng nhû têåp caánh con bûúm bûúám. Nïëu àïí
trûúác möi maâ thöíi, coá thïí bay àûúåc mûúâi thûúác. Bùm xong con gaâ,
hùæn moác tuái lêëy möåt nùæm tùm. Möîi miïëng thõt gaâ, hùæn xêu cho möåt
caái tùm vaâo giûäa. Röìi hùæn cùæm vaâo mêm xöi. Cûá möîi taãng xöi laâ
böën xêu thõt. Thõt vûâa hïët, xöi cuäng vûâa khaáp. Teá ra caái mònh con
gaâ, hùæn àaä bùm àûúåc 92 miïëng. Lùng Vên cûúâi vaâ hoãi töi:
- Anh àaä chõu nghïì bùm thõt gaâ cuãa öng Múái laâng töi chûa?
Nhaâ hùæn ba àúâi laâm caái nghïì êëy, thò múái thaåo àûúåc nhû thïë. Ngûúâi
khaác dïî ai laâm nöíi!
Töi chõu lùæm. Vaâ töi muöën dêng cho öng Múái êëy caái chûác nghïå
sô.
ÀÖI GIAÂY MÊËT DAÅY
Töi phaãi hïët sûác ngaåc nhiïn khi bùæt àêìu thêëy anh Hai
Thuyïët. Ngûúâi àêu maâ laå laâm vêåy! Cöí tay lúán bùçng bùæp chuöëi,
ngoán tay nhû hai chiïëc duâi àuåc; nhûäng luác anh vêën vaânh khöë möåt -
nhai, bao nhiïu bùæp thõt chêìn chêîn trong lúáp da àöìng tuå àïìu löå ra
hïët, thò tröng chùèng khaác gò caái tûúång lûåc sô úã Àïìn Àö. Tuy rùçng
luác àoá aãnh àaä gêìn nùm chuåc tuöíi, nhûng coân gaánh nöíi haâng taå vaâ
vêîn àuã sûác àïí cêët caái buáa böí cuãi möåt caách nheå nhaâng. Öng chuã nhaâ
töi rêët mïën aãnh, quanh nùm, suöët thaáng, khöng daám rúâi aãnh mêëy
khi, súå rùçng ngûúâi khaác mûúán mêët.
Vò thïë, tûâ ngaây àïën troå úã laâng À.S töi khöng ngaây naâo maâ
khöng gùåp aãnh. Gioång noái ngêy ngö, möåc maåc cuãa aãnh vêîn laâ
nhûäng thuöëc giaãi muöån cho töi trong luác vö liïu. Vêåy maâ saáu, baãy
höm nay, chùèng thêëy boáng aãnh àêu hïët. Möåt ngûúâi nhû aãnh cöë
nhiïn khöng ai daám àoaán laâ coá têåt bïånh.
Luác àêìu töi tûúãng rùçng aãnh ài vùæng. Nhûng mêëy bûäa sau
thónh thoaãng laåi thêëy tiïëng aãnh úã nhaâ, töi ngúâ rùçng aãnh coá chuyïån
xñch mñch vúái öng chuã nhaâ töi, nïn khöng sang nûäa.
- Khöng! Noá coân khöí vïì hai chiïëc giaây! Tûâ höm rûúác àûúåc àöi
giaây vïì nhaâ àïën giúâ, noá phaãi boã caã laâm ùn, khöng luác naâo ài ra khoãi
cöíng. Nïëu coân giûä hai chiïëc giaây êëy khöng kheáo coá ngaây vúå con noá
seä chïët àoái.
VIÏÅC LAÂNG 37
Cêu noái cuãa öng chuã nhaâ khiïën töi caâng lêëy laâm laå, khöng
sao hiïíu nöíi. Töi phaãi phiïìn öng giaãng laåi möåt lûúåt. Thò ra nùm
nay laâng êëy vaâo àaám dêîy chaâ, aãnh àûúåc cùæt laâm thuã hiïåu tröëng.
Tuy chó laâ ngûúâi cêìm duâi àaánh tröëng, nhûng úã àònh àaám, chûác thuã
hiïåu vêîn sang hún chûác cêìm cúâ, cêìm quaåt, bêët kyâ laâ thuã hiïåu gò.
Nhûäng ngaây rûúác thêìn, thuã hiïåu vêîn àûúåc àoáng àai, ài uãng, àöåi muä
voä vaâ mùåc aáo thuång, coá ngûúâi che loång, coá ngûúâi cùæp traáp ài hêìu;
nïëu laâ muâa bûác, hoå coân thuï mûúán àêìy túá vaác chiïëc quaåt löng,
thónh thoaãng phêíy cho möåt caái laâ khaác. Trong möåt chaâ àaám, thuã
hiïåu àûúåc coá súã riïng taåi àònh, goáp tiïìn goáp gaåo, ùn uöëng úã àoá, khi
naâo àoaån àaám múái vïì. Súã cuãa thuã hiïåu, bao giúâ cuäng oai, coá cúâ, coá
tröëng, coá tay thûúác, maä têëu... trang hoaâng nhû dinh quêån cuãa öng
àaåi tûúáng. Cho àûúåc xûáng àaáng vúái bêëy nhiïu sûå sang troång, ngoaâi
nhûäng quêìn laânh, aáo múái, caác võ thuã hiïåu luác naâo cuäng phaãi xoã
chên vaâo giaây, khöng àûúåc pheáp ài deáp, ài guöëc, nhêët laâ khöng
àûúåc ài àêët. Thuã hiïåu ài àêët, êëy laâ àïí cho haâng töíng, haâng xûá chï
cûúâi laâng mònh, ngûúâi ta vêîn tin nhû thïë. Búãi thïë, tûâ khi coá tin
àûúåc böí thuã hiïåu, anh Thuyïët lêåp tûác cêåy ngûúâi ài ra Haâ Nöåi mua
cho àöi giaây da löån, àïí goáp vúái baån àöìng sûå. Caái ngûúâi aãnh cêåy
cuäng àaä saáng yá, thêëy àöi baân chên cuãa aãnh àïìu laâ "xuêët chuáng" noá
phaân phaåt nhû chiïëc baân cuöëc vaâ lúán bùçng rûúäi baân chên ngûúâi
thûúâng, hùæn phaãi tòm khùæp caác cûãa haâng giaây, àïí choån cho aãnh thûá
giaây "quaá àaåi".
Vêåy maâ chên aãnh xêu vaâo, vêîn coân thûâa möåt ngoán uát vaâ nûãa
caái goát. Àúâi aãnh sùæm giaây lêìn naây laâ hai. Caã hai lêìn àïìu bêët nhû yá.
Lêìn trûúác, khi sùæp cûúái vúå, aãnh àaä coá mua möåt àöi. Vò ài khöng loåt,
aãnh phaãi gaác lïn gaác bïëp, àïën khi dêy àaân aãi àûát thò àem vûát ài.
Lêìn naây laåi ài khöng vûâa, aãnh phaãi baán laåi cho möåt ngûúâi laâng röìi
tûå àem hai baân chên lïn tónh àïí thûãa lêëy möåt àöi khaác. Bùçng caái
giaá tiïìn gêëp ba giaây thûúâng, ngûúâi thúå giaây múái chõu ào hai chên
aãnh, àïí hùæn àïåm cöët, lûåa da, àoáng cho aãnh àöi giaây húåp thûác.
Chuyïën naây thò aãnh xêu loåt caã nùm ngoán chên, coá àiïìu noá cuäng khñ
chêåt. Öng chuã nhaâ töi kïí àïën chöî àoá, röìi thïm:
- Khöng hiïíu chên noá ra sao maâ khi löìng vaâo chiïëc giaây, coi
böå cûåc kyâ ngûúång nghõu, chùèng khaác àûáa treã têåp ài. Búãi vêåy, noá
phaãi nghó viïåc àïí hoåc ài giaây, öng sang maâ xem, buöìn cûúâi hïët sûác.
Teá ra thïë gian laåi coá haång ngûúâi gêìn nùm chuåc tuöíi múái hoåc
xoã chên vaâo giaây, coá leä cuäng laâ möåt sûå kyâ dõ. Nhên luác vö sûå, töi
liïìn ài àïën nhaâ aãnh àïí coi. Hònh nhû aãnh súå coá ngûúâi vaâo xem, nïn
àaä àoáng cöíng kñn mñt. Töi goåi höìi lêu, múái thêëy aãnh ra múã cöíng vúái
caái böå mùåt beän leän. Bûúác vaâo trong nhaâ, chùèng thêëy àöi giaây àêu
caã, hùèn laâ aãnh vò xêëu höí, nïn àaä cêët vaâo buöìng trong. Töi àoaán nhû
vêåy, röìi thûã hoãi ûúám:
- Nghe noái baác têåp ài giaây, nïn töi sang xem. Coá viïåc gò maâ
phaãi giêëu giïëm. Chuáng töi luác múái ài giaây cuäng phaãi hoåc àïën haâng
thaáng êëy chûá! Baác tûúãng tûå nhiïn maâ biïët ài chùng? Cûá àem ra maâ
têåp ài, hïî sai chöî naâo töi seä baão giuáp.
AÃnh nhòn töi bùçng möåt böå mùåt ngú ngaác, àêìy veã sung sûúáng:
- Thò ra caác öng cuäng phaãi têåp û? Töi ngúä laâ coá mònh töi.
Röìi aãnh àêíy caánh cûãa buöìng lêëy àöi giaây ra. Thaãm haåi! Àöi
giaây chùèng khaác gò luä tûúáng cûúáp bõ bùæt, möîi chiïëc coá möåt súåi chuöîi
buöåc úã phña goát, àêìu chuöîi coân daâi lï thï. Thoaáng tröng töi àaä biïët
ngay nhûäng caái chuöîi êëy duâng àïí laâm gò, liïìn cûúâi vaâ noái:
- Baác cuäng tinh àêëy, coá chùçng goát giaây vaâo chên mònh thò khi
nhùæc giaây, noá múái khoãi rúi. Naâo thûã ài ài töi xem.
Ra böå àùæc yá, aãnh beân xêu chên vaâo giaây vaâ möîi bïn chên aãnh
laåi chùçng ài, chùçng laåi hai ba voâng dêy, giöëng nhû ngûúâi ta troái con
lúån vêåy. Röìi aãnh àûáng dêåy, doäng daåc chöëng tay vaâo sûúân, bùæt àêìu
cêët baân chên ài. Nhòn aãnh, töi thêëy giöëng hïåt nhûäng baâ naå doâng
tiïëc caái xuên xanh sùæp hïët, cöë hoåc ài giaây cao goát àïí thi vúái boån tên
thúâi. Búãi vò, àöi giaây cuãa aãnh tuy àaä chùçng troái kiïn cöë, nhûng böå
gioâ aãnh vêîn phaãi roán reán ruåt reâ, khöng daám bûúác maånh. Diïîn
quanh loâng nhaâ àöå vaâi chuåc lêìn, aãnh thêëy noá àaä húi quen, liïìn
khoe:
- Thïë naâo, öng coi töi ài àaä àûúåc hay chûa?
Töi cöë nñn cûúâi vaâ àaáp:
- Àûúåc röìi àêëy! Bêy giúâ baác thûã cúãi dêy maâ ài xem sao!
Vêîn caái neát mùåt húán húã, aãnh laåi ngöìi xuöëng, thaáo hïët nhûäng
nuát chùçng buöåc cuãa giaây vaâo chên. Röìi aãnh thûã ài giaây khöng.
Quaái laå laâm sao! Chên aãnh xoã vaâo chiïëc giaây, vûâa múái giú lïn, thò
noá àaä bùæn ài xa àöå hai ba thûúác, y nhû ngûúâi ta àaá giaây ài vêåy.
Mêëy lêìn aãnh nhùåt giaây laåi, cêìm tay xêu vaâo baân chên vaâ aãnh mùæm
möi, nghiïën rùng, cöë quõp caã nùm ngoán chên àïí giûä noá laåi, nhûng
caái àöi giaây mêët daåy nhû coá thuâ vúái baân chên aãnh, möîi khi aãnh
VIÏÅC LAÂNG 39
nhêëc chên lïn, noá laåi bùæn ài àaánh phoát möåt caái. Buöìn rêìu, aãnh noái
bùçng gioång nùn nó:
- Öng haäy laâm ún möîi ngaây sang àêy daåy töi möåt luác. Nïëu
mûúâi ngaây nûäa maâ töi khöng ài àûúåc giaây thò luác vaâo àaám, töi
àaânh caáo öëm nùçm nhaâ. Öng thuã hiïåu khöng biïët ài giaây, thêåt laâ
nhuåc cho caã laâng.
GOÁC CHIÏËU GIÛÄA ÀÒNH
Trúâi àaä quaá trûa. Töi vûâa vïì àïën nhaâ troå, àaä thêëy ngûúâi nhaâ
öng Làaá sang múâi. Lêìn naây laâ ba. Saáng ngaây àaä hai lêìn röìi. Trûúác
sûå ên cêìn nhû vêåy, ai maâ coá thïí tûâ chöëi. Búãi taåi höm nay nhùçm kyâ
bònh vùn, töi phaãi coá mùåt úã trûúâng, nïn coân xin khêët àïën chiïìu. Kïí
ra töi vúái öíng khöng phaãi coá thên tònh gò. Vò töi troå hoåc úã gêìn nhaâ
öíng thaânh ra quen öíng. Ngûúâi ta baão vúái töi rùçng: ÖÍng rêët thêåt thaâ
chùm chó. Trûúác àoá chûâng mûúâi lùm nùm, öíng coân laâm nghïì caây
thuï, vúå öíng thò chuyïn ài úã vuá sûäa. Caái chñnh saách tiïët kiïåm,
trong möåt thúâi kyâ khaá daâi, àaä àûa nhaâ öíng lïn àïën bêåc coá maáu
mùåt, lûng vöën úã nhaâ àaä coá gêìn mêîu ruöång vaâ nûãa con trêu. Trong
mêëy nùm nay, vúå öíng àaä khöng coân sûäa, öíng cuäng khöng àûúåc
khoãe maånh nhû xûa, cho nïn caã hai àïìu tûå hûu trñ àïí cuâng tröng
nom nhaâ cûãa ruöång nûúng. Nhúâ trúâi höìi êëy luön luön àûúåc muâa,
vêån öíng laåi caâng têën túái, trong chuöìng luác naâo cuäng coá lúån lúán, thoác
luáa àuã ùn tûâ vuå noå àïën vuå kia. Trong caái haånh phuác cuãa loaâi ngûúâi,
öíng khöng mong gò hún thïë, nïëu nhû laâng öíng khöng coá caái àònh.
Khöí vò caái laâng À.Tr. nhaâ öíng tuy khöng phaãi laâng vùn vêåt, nhûng
maâ rêët coá trêåt tûå. Bao giúâ cuäng vêåy, ngöìi chöî trong àònh laâng êëy
cuäng nhû ngöìi chöî úã caác raåp haát, vêîn chia ra rêët nhiïìu lö: trïn
nhêët laâ chiïëu phêím haâm, röìi àïën caác chiïëu chûác dõch, trai àinh
phaãi ngöìi vaâo lúáp cuöëi cuâng. Öíng tuy ngoaâi nùm chuåc tuöíi, nhûng
vêîn laâ haång baåch àinh, möîi khi ra àònh, chó àûúåc ngöìi vúái boån böë
cu, böë àô. Àiïìu àoá, öíng rêët lêëy laâm bêët maän. Nhiïìu lêìn laâng khuyïët
lyá trûúãng, phoá lyá, öíng àaä döëc loâng àõnh mûu lêëy chuát danh phêån.
Chó vò öíng khöng biïët möåt thûá chûä naâo, cho nïn khöng àûúåc nhû
nguyïån. Nùm nay, maái àònh laâng êëy coá mêëy chöî döåt. Dên laâng
cuäng mong chûäa laåi, nhûng maâ tiïìn cöng cuãa laâng chó vûâa àuã àïí
caác haâo lyá ài viïåc quan, khöng coân thûâa maâ mua ngoái. Caác öng kyâ
dõch liïìn goåi öíng ra giûäa àònh, àïí baán cho öíng caái chûác "lyá cûåu" lêëy
möåt trùm baåc chi tiïu vaâo cöng viïåc tu böí.
Luác àêìu öíng cuäng phên vên, vò súå caái cuãa "khöng tên maâ
cûåu" seä khöng àûúåc ai quyá troång. Mêëy öng kyâ dõch noái rêët buâi tai,
hoå baão ngûúâi ta boã haâng nùm, baãy trùm, möåt nghòn àïí laâm öng lyá,
öng phoá. Àùçng naây, öng chó töën möåt trùm baåc, khöng vêët vaã gò, maâ
röìi cuäng àûúåc ngöìi ngang vúái hoå, ùn biïëu ùn xeán nhû hoå. ÊËy laâ möåt
dõp hiïëm coá, khöng nïn boã qua. Nghe vêåy, öíng cuäng cho laâ rêët coá lyá
vaâ àaä baân kyä vúái vúå. Vúå öíng cuäng muöën àûúåc laâm baâ Cûåu, nïn
cuäng khuyïn öíng cöë lo. Tûâ nûãa thaáng trûúác, öíng àaä baán trêu, baán
ruöång, àûúåc hún trùm baåc, àïí nöåp cho laâng. Thïë laâ cöng viïåc mûúâi
phêìn àaä xong chñn phêìn, chó coân khao laâng möåt bûäa, thò seä thaânh
danh öng Cûåu. Àaáng leä bûäa khao êëy öíng àõnh hoaän àïën thaáng
mûúâi, àúåi cho luáa gaåo cuãa nhaâ, àúä phaãi vay mûúån mêët laäi. Nhûng
mêëy öng hûúng lyá khöng nghe. Hoå noái àïí lêu khöng tiïån, dên laâng
àaä vêåy, coân quyã thêìn. ûâ thò caái aáo coân lo àûúåc, huöëng chi caái giaãi!
Trûúác möåt lêìn, sau cuäng möåt lêìn, lo luác naâo thò xong luác êëy. Öíng
nghô vêåy, nïn múái cöë mua baát hoå hún saáu chuåc àöìng àïí lo cho yïn.
Cûá yá baâ Cûåu, thò cuöåc khao naây chó cöët cho àuã lïå laâng, khöng múâi
khaách khûáa naâo caã. Öng Cûåu khöng chõu. Bêy giúâ öíng àaä laâm bêåc
lyá cûåu trong laâng, khöng thïí xûã caách nhom nhem àûúåc. Búãi vêåy,
öíng àõnh laâm thêåt linh àònh. Nhaâ chêåt. Trûâ khu bïëp àun, toaân thïí
dinh cû chó coá böën gian möåt chaái nhaâ tranh. Ngaây thûúâng, vúái gia
àònh öíng nhû thïë cuäng laâ röång. Luác naâo coá viïåc, noá khöng àuã chöî
àïí chûáa laâng xoám hoå maåc. Tûâ chiïìu höm qua, öng àaä sai möí con
lúån, àïí nhúâ baâ con dûång höå gian raåp. Bêëy giúâ àaä nûãa thaáng taám,
cöng viïåc ngoaâi àöìng xong röìi, caã laâng ai cuäng röîi raäi. Töi tuy chûa
sang nhaâ öng, cuäng nghe noái söë ngûúâi giuáp àaáp àöng lùæm. Meå naâo
con êëy, chõ naâo em êëy, ngûúâi ta keáo vaâo tûâng luä. Caái anh ngûúâi nhaâ
sang múâi khoe rùçng:
- Bûäa chiïìu höm qua, têët caã nùm chuåc mêm cöî. Con lúån baãy
yïën, chó ùn möåt lûúåt laâ hïët. Saáng nay öng Cûåu laåi cho giïët ba con
nûäa, hai con àïí hoå haâng ùn cúm, möåt con àïí àem lïî thúâ, röìi biïëu
dên laâng.
Vaâ hùæn noái thïm:
- Nhûng cuäng chûa àuã. Chiïìu nay coân múâi caác laäo vaâ tû vùn,
thïë naâo cuäng phaãi vaâi ba con nûäa. Röìi hùæn giuåc töi:
VIÏÅC LAÂNG 41
- Rûúác öng sang ngay ài cho keão öng Cûåu töi laåi bùæt ngûúâi
khaác sang múâi. ÚÃ bïn êëy, caác öng haâng töíng àûúng àúåi öng àêëy.
Anh ta noái àuáng. Töi coân luái huái rûãa mùåt, àaä nghe coá tiïëng
lúån kïu eng eác tûå phña ngoä ngoaâi ài vaâo. Vaâ möåt laát sau laåi coá
ngûúâi nûäa sang giuåc. Thay xong quêìn aáo, töi theo hai anh ngûúâi
nhaâ cuâng ài. Tûâ cöíng trúã vaâo, baát àôa mêm nöìi la liïåt baây khùæp mùåt
àêët. Trong raåp àöng nghõt nhûäng ngûúâi. Àaám naây khöng khaác gò
caác àaám khaác, ngoaâi möåt söë ngûúâi tay dao tay thúát, laåi coá caác öng
chó chuyïn thuöëc phiïån vaâ töí töm. Töi ngoá hai daäy phaãn raåp thêëy
coá ba baân töí töm vaâ böën baân thuöëc phiïån. Thò ra caái bûäa thïët laâng
tuy àaä xong tûâ saáng ngaây, nhûng maâ caác öng kyâ dõch vò coá caãm
tònh vúái öng "Cûåu múái" cho nïn coân lûu laåi àoá têët caã. Thoaáng thêëy
boáng töi, öng Cûåu chaâo hoãi möåt caách lúi laã vaâ múâi töi vaâo trong nhaâ
ngöìi vúái mêëy ngûúâi laâng bïn. Röìi öng traách töi àaä tïå vúái öng, vò tûâ
höm qua àïën giúâ múái sang. Theo lïå töi múã vñ lêëy möåt àöìng baåc ra
mûâng. Öng Cûåu ra yá khöng thñch vaâ noái:
- Öng cho nhaâ chaáu mêëy chûä chaã quyá hún û? Tiïìn tuy cuäng
quyá, nhûng nhaâ chaáu coân coá thïí kiïëm ra àûúåc. Hay laâ àïí chaáu mua
möåt àöi liïîn, röìi öng viïët chûä vaâo cho.
Töi coân chûa kõp traã lúâi, thò thêëy möåt ngûúâi têët taã chaåy vaâo
baáo vúái öng Cûåu:
- Tû vùn àaä vaâo! Öng Cûåu lêåt àêåt chaåy ra ngoaâi raåp.
Thùçng Múái vûâa bûng vaâo àoá möåt mêm cau vaâ möåt baánh phaáo.
Theo noá, möåt boån löë nhöë àöå hai chuåc ngûúâi tiïën vaâo trong raåp.
Sau khi àaä noái vaâi cêu chiïëu lïå, öng Cûåu múâi hoå sang ngöìi nhúâ úã
nhaâ laáng giïìng, röìi öng giuåc ngûúâi bûng cöî sang àoá. Möåt öng úã baân
thuöëc phiïån vaâo chöî töi ngöìi, noái chuyïån tiïëp töi:
- Öng noá lo möåt viïåc naây, coá leä cuäng töën àïën hai trùm baåc.
Song cuäng coân may! Öng tñnh khöng laâm viïåc ngaây naâo, tûå nhiïn
thaânh ngûúâi kyâ cûåu, chïîm chïån ngöìi chiïëu caåp àiïìu giûäa àònh, haá
chùèng sûúáng sao? Vò coá chuáng töi giuáp cho thò viïåc múái xong, ngûúâi
khaác àêu àûúåc nhû thïë.
Uöëng rûúåu xong, töi tûâ biïåt ra vïì. Túái cöíng laåi thêëy möåt luä
keáo vaâo. Àoá laâ caác laäo trong laâng vaâo mûâng öng Cûåu. Cuöåc linh
àònh coân maäi àïën saáng höm sau. Nùm höm sau nûäa, töi gùåp baâ
Cûåu cùæp noán ài ra cöíng laâng, vúái möåt daáng àiïåu khöng vui:
- Chaâo öng úã nhaâ, chaáu ài laâm àêy.
Vaâ khöng àúåi töi hoãi, baâ êëy vöåi vaâng cùæt nghôa:
- Chaáu sang Haâ Nöåi laâm vuá giaâ öng aå. Coá gêìn mêîu ruöång vaâ
nûãa con trêu àaä baán hïët caã, laåi coân núå thïm hún baãy chuåc àöìng,
nïëu khöng ài laâm thò lêëy gò maâ àoáng hoå?
NEÁN HÛÚNG SAU KHI CHÏËT
Tûâ höm laâng baân chûäa laåi tam quan àïën nay, höm naâo öng
chuã nhaâ töi cuäng bêån tiïëp khaách, boã caã cöng viïåc. Thùçng úã àaä phaãi
caâu nhaâu, baâ chuã àaä phaãi lûúâm nguyát, mêëy con choá deá nhùng nhùæc
suãa khöng dûát tiïëng. Höm nay cuäng vêåy, nhûäng öng kyâ dõch hûúng
höåi vûâa ra, baâ laäo rùng moám àêìu baåc àaä vaâo. Ngûúâi ta noái chuyïån
vúái nhau úã trïn nhaâ thúâ. Hònh nhû cêu chuyïån cuäng khöng cêìn bñ
mêåt. Biïët laâ viïåc riïng cuãa hoå, töi khöng coá yá nghe ngoáng laâm gò,
nhûng caái löî tai vö tònh thónh thoaãng laåi bõ loåt vaâo nhûäng cêu nhû
vêìy:
- Sûác töi chó lo àûúåc thïë, trùm sûå nhúâ öng giuáp töi.
- Töi vêîn hïët sûác giuáp cuå, nhûng öng Àiïín lïî nhêët àõnh
khöng nghe, khöng leä töi laâm phuâ thuãy laåi huâ gaâ nhaâ!
Tan möåt höìi tiïëng to, tiïëng nhoã, baâ laäo lûäng thûäng chöëng gêåy
trúã ra, öng chuã nhaâ tung tùng ài xuöëng nhaâ hoåc vúái möåt nuå cûúâi
àùæc chñ:
- ÚÃ nhaâ quï, giaâu maâ leáp vïë nghô cuäng khöí thêåt öng aå! Töi
chûa noái sao, öng ta liïìn hoãi:
- Chùæc öng khöng biïët baâ laäo múái röìi laâ ai? Vaâ öng êëy laåi
giaãng:
- Àoá laâ baâ Tû Tyå, thñm thùçng caã Thên úã xoám dûúái. Baâ ta goáa
chöìng tûâ thuúã ngoaâi hai mûúi tuöíi. Luác chöìng chïët ài, trong nhaâ
khöng coá höåt gò. Chó nhúâ coá chiïëc àoân gaánh vúái hai baân tay, thïë maâ
trong mêëy chuåc nùm, baâ êëy têåu àûúåc hún böën mêîu ruöång, laâm àûúåc
nùm gian nhaâ ngoái, coân tiïìn cho vay khöng kïí. Laâng töi ai cuäng
VIÏÅC LAÂNG 43
phaãi phuåc baâ ta coá taâi laâm giaâu. Vûâa noái, öng êëy vûâa gheá vaâo chöî
töi ngöìi vaâ tiïëp:
- Nhûng maâ hoå giaâu laâ phaãi. Öng tñnh quanh nùm khaách
khûáa khöng coá, sûu thuïë khöng mêët, laâm gò maâ chùèng giaâu? Nïëu
mònh maâ àûúåc nhû hoå, coá leä coân giaâu bùçng hai. Tuy vêåy giaâu nhû
baâ naây, cuäng chó laâ caái thên töåi...
Ngûâng laåi àïí vï möåt möìi thuöëc laâo, röìi nhû súå töi cûúáp lúâi,
öng ta kïí luön möåt maåch:
- Baâ êëy khöng coá con trai. Luác trûúác chó àûúåc möåt àûáa con
gaái, nhûng sau noá laåi chïët mêët. Vêåy maâ baâ ta haâ tiïån roä "vùæt cöí
chaây ra nûúác". Suöët àúâi cúm ùn vúái muöëi, bûäa naâo hoang lùæm múái
daám mua möåt múá rau. Thaáng nùm thaáng mûúâi cuäng nhû thaáng ba
thaáng taám, nïëu khöng àöån khoai, thò àöån ngö, chùèng bao giúâ nêëu
cúm toaân gaåo. Nhûäng nùm gaåo àùæt, thûúâng chó ùn khoai ùn ngö trûâ
cúm. Thïë nhûng nhiïìu luác vêîn phaãi àöí ài haâng trùm, haâng chuåc.
"Laâ vò öng lyá öng phoá laâng töi, àïìu tay ghï gúám. Thêëy baâ ta coá, nay
ngûúâi naây hoãi vay vaâi chuåc, mai ngûúâi kia hoãi vay vaâi chuåc. Cho hoå
vay, êëy laâ mêët huát, chúá coá bao giúâ hoå traã. Nhûng nïëu khöng cho hoå
vay, hoå seä búái beâo ra boå, khoá maâ yïn laânh vúái hoå.
"Baâ ta cuäng àaä chõu khoá luöìn loåt. Nöåi caác àaân anh trong laâng,
nhaâ naâo coá giöî coá chaåp, hay coá cûúái xin khao khoaán, duâ khöng múâi,
baâ ta cuäng àïën, vúái möåt moán àöì lïî: àaám nhoã vaâi chai rûúåu, àaám lúán
thò vaâi àöìng baåc. Nhûäng luác laâng coá cöng viïåc, vñ nhû chûäa àònh,
chûäa chuâa chùèng haån, baâ ta àïìu coá xuêët tiïìn cöng àûác, khöng tuêìn
chay naâo khöng mêët nûúác mùæt. Vêåy maâ caác öng haâo lyá vêîn khöng
tha cho, hïî gùåp dõp boáp àûúåc laâ hoå cûá boáp.
Töi húi ngaåc nhiïn vaâ hoãi:
- Baâ êëy khöng coá hoå haâng naâo û? Cúá sao ngûúâi ta chõu àïí
ngûúâi ngoaâi ùn hiïëp maäi ngûúâi trong hoå nhû vêåy?
- Hoå haâng xa caã, chó coá caã Thên laâ gêìn, chñnh noá àûúåc ùn
thûâa tûå baâ êëy. Nhûng maâ thùçng êëy tïå lùæm, noá cuäng àuåc khoeát baâ ta
nhû moåt. Nùm trûúác thua baåc, noá àaä baán cuãa baâ êëy mêët hún mêîu
ruöång, baâ ta cuäng phaãi cùæn rùng maâ chõu. Nhiïìu luác noá coân thöng
vúái caác öng haâo lyá kiïëm cúá maâ xoay baâ ta. Caái viïåc bêy giúâ cuäng laâ
úã noá maâ ra, chûá ai!
Noái àïën àêy, nhû àaä dûát maåch, öng êëy thöng àiïëu àùåt thuöëc,
huát möåt húi daâi. Röìi laåi tiïëp tuåc:
- Hiïån nay baâ êëy àûúng xin àùåt hêåu úã laâng. Viïåc naây, kyâ thuãy
khöng phaãi tûå yá baâ ta. Vò thùçng caã Thên, thêëy thñm coân vaâi mêîu
ruöång vaâ mêëy gian nhaâ, noá muöën baán nöët, nhûng trong laâng chùèng
coá ai mua, hùæn múái baân vúái öng Àiïín xui cho baâ ta àùåt hêåu, nïëu
viïåc xong, öng Àiïín phaãi chia cho noá möåt nûãa söë tiïìn. Öng kia
bùçng loâng. Noá liïìn vïì nhaâ taán vúái baâ cuå thïë naây: àaáng leä, sau khi
baâ êëy trùm tuöíi, bao nhiïu gia taâi seä vïì noá caã. Nhûng noá coá tñnh
chúi búâi, súå rùçng khöng thïí giûä àûúåc. Muöën cho chùæc chùæn, bêy giúâ
àem möåt phêìn ruöång maâ giao cho laâng, sau naây laâng seä cuáng giöî
cuáng tïët baâ êëy maäi maäi. Baâ ta nghe cuäng buâi tai, liïìn baão noá ài noái
vúái caác öng kyâ dõch xin nöåp möåt mêîu ruöång àïí laâm ruöång hêåu, möåt
trùm baåc àïí laâng sung cöng, vaâ sûãa con lúån cöî xöi, trûúác lïî thaánh,
sau kñnh laâng. Möåt àaám àùåt hêåu nhû thïë, úã laâng töi kïí cuäng laâ
hêåu. Caác öng haâo lyá nhêån lúâi. Chúâ àún "kyá hêåu" laâm xong, baâ ta àaä
mùæc vaâo troâng, bêëy giúâ hoå múái giúã ngoán: öng Àiïín àoâi nùm chuåc,
chaánh höåi, lyá trûúãng möîi ngûúâi àoâi ba chuåc. Coá àûúåc thïë hoå múái kyá
tïn vaâo àún, thò viïåc múái xong. Thêëy thïë baâ ta chïët ngaä cöí ra, àaä
toan xin thöi. Nhûng hoå laåi doåa: nïëu maâ baâ êëy boã dúã viïåc naây, êëy laâ
baâ àaä àaánh lûâa laâng, hoå seä àïå àún trònh quan vaâ sau khi baâ êëy chïët
ài, laâng khöng khiïng nûäa. Baâ êëy hoaãng quaá, khöng daám noái àïën
chuyïån löi thöi àùåt hêåu, chó xin ruát búát söë tiïìn "nhuêån buát" cuãa caác
võ haâo lyá maâ thöi. Mêëy bûäa nay baâ ta luön luön àïën àêy laâ cöët nhúâ
töi noái àúä vúái hoå. Töi àaä khuyïn hoå nïn nghô phuác àûác vïì sau,
khöng nïn boáp nùån ngûúâi ta thaái quaá. Chaánh höåi, lyá trûúãng vaâ caác
töåc biïíu bùçng loâng möîi ngûúâi búát cho mûúâi àöìng, nhûng öng Àiïín
lïî nhêët àõnh àoâi àuã nùm chuåc. Cöng viïåc nhaâ quï coá rùæc röëi khöng?
Ngoaâi cöíng laåi thêëy coá tiïëng choá suãa, öng Àiïín lïî vúái têëm aáo the
quêën cöí, löåc cöåc chöëng chiïëc gêåy song ài vaâo. Xùm xùm àïën cûãa nhaâ
khaách, öng ta nhòn öng chuã nhaâ töi vaâ hoãi möåt caách tûå nhiïn:
- Thïë naâo! Luác naäy con meå Tû Tyå noá noái vúái öng ra sao?
Öng chuã nhaâ töi liïìn múâi öng ta ngöìi vaâo ghïë vaâ àaáp:
- Noá vêîn chöëi khan chöëi vaä laâ khöng coá tiïìn.
- Öng cho goåi noá àïën àêy! Töi seä liïåu xoay caách khaác.
Vêng lïånh öng chuã, thùçng nhoã lêåt àêåt vaác gêåy ra ài. Möåt luác
sau, baâ laäo Tû Tyå àaä àïën vúái möåt daáng böå khuám nuám. Sau khi
chaâo öng Àiïín lïî, baâ êëy ngöìi phïåt xuöëng mùåt thïìm gaåch. Öng Àiïín
lïn gioång haách dõch:
VIÏÅC LAÂNG 45
- Töi àoâi nùm chuåc àöìng baåc, baâ tûúãng laâ àùæt hay sao? Nïëu
àùæt thò thöi, töi khöng cêìn. Möåt ngûúâi nhû baâ, sau khi nhùæm mùæt,
kiïëm àûúåc keã thùæp cho neán hûúng cuäng khoá lùæm thay, huöëng chi
muöën àûúåc caã laâng cuáng lïî. Cuäng vò laâng chûäa tam quan, cêìn àïën
tiïìn tiïu, cho nïn chuáng töi phaãi cöë thu xïëp cho baâ. Nïëu nhû luác
khaác, baâ coá haâng nghòn cuäng khöng lo nöíi. Baâ thûã nghô kyä maâ xem.
Baâ laäo noái gioång phïìu phaâo cuãa ngûúâi moám:
- Thûa cuå, töi khöng daám tiïëc caác cuå, chó vò trong nhaâ chûa
sùén, ruöång baán khöng coá ai mua, ài vay khöng àûúåc...
Öng Àiïín khöng àïí cho baâ êëy noái hïët lúâi:
- Nïëu vêåy thò baâ gaåt ruöång cho töi cuäng àûúåc. Khöng phaãi
vùn tûå vùn khïë gò hïët, hïî baâ bùçng loâng thò töi cûá baão chûúãng baå
dõch söë, röìi baâ àiïím chó vaâo söí, thïë laâ xong.
Hònh nhû baâ laäo biïët mònh chùèng söëng úã àúâi bao lêu nûäa,
khöng tiïëc caái cuãa möì höi nûúác mùæt laâm gò, nïn phaãi miïîn cûúäng
vêng lúâi. Caã boån cuâng giaãi taán. Höm sau, öng chuã nhaâ töi vûâa cûúâi
vûâa noái vúái töi:
- Baâ Tû Tyå àaä phaãi sang söí cho öng Àiïín lïî hún nùm saâo
ruöång röìi àêëy. Öng êëy àaä kyá àún röìi, chûâng vaâi ngaây nûäa baâ ta seä
phaãi chöìng tiïìn hêåu vaâ giao ruöång hêåu cho laâng.
HAÅT GAÅO XÖI MÚÁI
Höm nay vûâa àêìy taám ngaây, ngaây naâo trong nhaâ öng Quyïët
cuäng thêëy hoå maåc keáo àïën têëp nêåp. Coá gò àêu? öng ta phaãi sûãa xöi
múái. Vúái laâng Th. cuãa öng Quyïët cuäng nhû vúái nhiïìu laâng khaác, xöi
múái vêîn laâ möåt lïî long troång. Hïî laâng chûa laâm lïî êëy, caác nhaâ
khöng ai àûúåc ùn, hoùåc cuáng, hay baán thûá gò bùçng nïëp. Ngûúâi naâo
phaåm vaâo àiïìu àoá seä bõ bùæt vaå tûác thò. Laâ vò theo tuåc thön quï,
nghïì gò cuäng coá tiïn sû, tiïn sû cuãa nghïì laâm ruöång laâ öng Thêìn
nöng. Muöën àïìn caái ún daåy dên cêëy gùåt vaâ muöën cêìu cho suöët nùm
mûa thuêån, gioá hoâa, haâng nùm, àïën muâa luáa chñn, ngûúâi ta phaãi tïë
öng êëy bùçng ba mêm xöi bùçng gaåo nïëp múái, yá nghôa cuãa lïî xöi múái
laâ vêåy. Cho àûúåc toã loâng thaânh kñnh àöëi vúái quyã thêìn, laâng laåi bùæt
buöåc gaåo êëy phaãi do ngûúâi laâng laâm ra, khöng àûúåc mua sùén úã chúå,
súå rùçng gaåo chúå khöng àûúåc tinh khiïët. Búãi vêåy, laâng àaä àïí riïng
möåt mêîu ruöång töët, möîi nùm, chiïëu theo ngöi thûá giao cho böën
ngûúâi cêìy cêëy. Röìi khi gùåt luáa, möîi ngûúâi phaãi thöíi cho laâng möåt
nöìi gaåo xöi. Ruöång êëy, nùm nay àïën lûúåt öng Quyïët àûúåc cêëy möåt
phêìn. Viïåc thúâ khöng phaãi chuyïån chúi.
Trûúác kia, möîi lêìn caây ruöång, gieo maå, cêëy luáa, laâm coã, lêìn
naâo öng cuäng phaãi sûãa cöî xöi con gaâ ra àònh lïî thaánh àïí trònh cöng
viïåc cuãa mònh, vaâ lêìn naâo öng cuäng àûúåc coá anh em hoå haâng giuáp
hïët moåi viïåc, khöng phaãi thuï mûúán möåt buöíi naâo hïët. Cöë nhiïn,
àûúåc ngûúâi laâm giuáp, nhaâ chuã vêîn phaãi töën hún thuï ngûúâi laâm
mûúán, vò phaãi cung àöën baâ con möåt bûäa cúm rûúåu xûáng àaáng vúái
haão têm cuãa hoå. Nhûng úã nhaâ quï, nïëu khöng àûúåc thïë, seä bõ ngûúâi
ta chï cûúâi, cho nïn duâ coá phñ töín öng cuäng chùèng quaãn. Bêy giúâ
viïåc thúâ àaä sùæp àïën ngaây hoaân thaânh, söë ngûúâi laâm giuáp laåi àöng
gêëp mêëy, thúâi kyâ laâm giuáp cuäng daâi gêëp mêëy khi trûúác. Bùæt àêìu tûâ
höm luáa chñn, bïn nöåi, bïn ngoaåi àaä coá hún hai chuåc ngûúâi göìng
quang xaách liïìm ra ruöång, cùæt luáa cho öng. ÊËy laâ chûa kïí nhûäng
ngûúâi úã nhaâ laâm àöì uöëng rûúåu. Nhaâ öng coá bao nhiïu ruöång cêëy
nïëp, ngûúâi ta chó gùåt möåt buöíi laâ xong. Höm sau, hoå maåc laåi àïën
àöng àuã. Luáa cùæt hïët röìi, coân coá viïåc gò àïí ngûúâi ta laâm? May quaá,
VIÏÅC LAÂNG 47
trong giöëng luáa nïëp, bao giúâ cuäng coá nhiïìu cêy luáa nghïín. Nghïín
laâ möåt thûá dúã nïëp dúã teã, búãi khi hoa caái luáa nïëp phúi maâu, phêën
cuãa hoa àûåc luáa teã úã caác ruöång khaác bay vaâo, röìi noá chung àûåc cho
haåt luáa nïëp pha lêîn tñnh chêët luáa teã. Àïën khi gieo maå, nhûäng haåt
luáa êëy moåc lïn, thaânh cêy luáa nghïín. Luáa nghïín thöíi cúm thò naát,
thöíi xöi khöng chñn, laâ möåt thûá luáa vö duång. Vò vêåy, ngûúâi ta cûá
phaãi nhùåt boã noá ài. Cêy nghïín bao giúâ cuäng daâi hún cêy luáa nïëp,
nhùåt noá cuäng khöng khoá lùæm. ÚÃ moåi nhaâ, hoå cûá àïí nguyïn àöëng
luáa, sai luä treã con ruát ài möåt lûúåt laâ hïët. Àùçng naây öng Quyïët thûâa
ngûúâi, viïåc êëy àaä hoáa ra viïåc quan troång. Trûúác khi àêåp luáa, hoå
maåc möîi ngûúâi lêëy vaâi lûúåm luáa àem ra ngöìi khùæp trong sên, vûâa
búái nhûäng deá luáa nghïín, vûâa kïí chuyïån cöí tñch cho vui àònh àaám.
Röìi khi nhùåt hïët luáa nghïín, ngûúâi ta chó cùæt vaâi ngûúâi kï cöëi maâ
àêåp, coân caác ngûúâi khaác thò cuâng lêëy àuäa keåp vaâo deá luáa maâ tuöët
cho luáa ruång ra, khöng cêìn àêåp gò caã. Búãi vò, nïëu ai cuäng àêåp, viïåc
seä choáng xong, hoå maåc coân giuáp vaâo àêu? Tuy vêåy, bêëy nhiïu cöng
viïåc, cuäng chó laâm trong möåt ngaây laâ xong. Qua bûäa thûá ba, ngûúâi
ta laåi cuâng nhau keáo àïën àïí giuáp öng vïì viïåc phúi luáa. Luác naây, ai
nêëy àïìu muöën toã mònh laâ keã àùæc lûåc. Luáa àöí ra nong, ngûúâi ta
tranh nhau trang caâo. Haåt thoác ñt khi àûúåc nùçm yïn àöå vaâi chuåc
phuát. Moåi nhaâ phúi luáa coân bõ gaâ chim quêëy nhiïîu, nhaâ öng nhúâ coá
hoå maåc tröng nom möåt caách têån têm, chùèng nhûäng gaâ võt khöng
thïí baå men, maâ àïën con ruöìi con nhùång cuäng khoá lai vaäng trïn sên
luáa. Luáa phúi hai ngaây thò giaâ. Sang bûäa thûá nùm, baâ con laåi chiïëu
lïå keáo àïën xay, giaä. Bêy giúâ cöng viïåc àaä coá trêåt tûå, ngûúâi ta cùæt
nhûäng chaâng trai khoãe maånh àöåi gaåo ài giaä, coân caác öng giaâ, baâ giaâ
thò phaãi úã nhaâ tröng coi, hoùåc laâ böí cau, tïm trêìu, xaâo nêëu caác moán
ùn uöëng. Luön hai ngaây nay, caác cöëi giaä gaåo trong xoám àïìu phaãi
nhûúâng chöî cho haåt gaåo thúâ. Mêëy nhaâ gêìn àoá luön luön coá tiïëng xò
xoåp. Caái chöî töi troå chó caách nhaâ öng möåt bûác raâo thûa. Quang
caãnh linh àònh cuãa nhaâ öng vêîn tûå do hiïån vaâo mùæt töi. Liïìn trong
taám ngaây, töi thêëy ngaây naâo vúå öng cuäng phaãi hai lêìn göìng thuáng
ài chúå àïí mua àöì ùn. Möîi bûäa thûúâng thûúâng coá baãy taám mêm
uöëng rûúåu. Trong nhaâ khöng àuã chöî ngöìi, ngûúâi ta phaãi ngöìi la liïåt
ngoaâi sên. Nhûäng luác hoå maåc say sûa, tiïëng cûúâi tiïëng noái vang
nhû caái chúå.
- Viïåc naây baác chaáu cuäng phaãi töën àïën dùm chuåc. Mêëy anh
sang giaä gaåo nhúâ úã nhaâ töi troå noái vúái töi nhû thïë khi hoå nghó viïåc
lïn chöî töi úã àïí huát thuöëc laâo.
Ngaåc nhiïn töi hoãi:

- Nghe noái lïå laâng chó coá möåt nöìi gaåo xöi thöi maâ! Öng êëy tiïu
gò maâ hïët àïën bêëy nhiïu tiïìn?
Hoå àaáp:
- Vêng! Theo lïå laâng chaáu, möîi ngûúâi cêëy ruöång xöi múái chó
phaãi nöåp laâng möåt nöìi xöi. Nhûng maâ viïåc gò cuäng vêåy, möåt "tang"
mûúâi "ngoaåi" laâ thûúâng, coá khi coân hún thïë nûäa. Àïí chaáu xin noái
cho öng nghe: "Phêìn ruöång cuãa laâng chia cho baác chaáu nùm nay,
têët caã laâ hai saâo rûúäi. Nïëu nhû gùåp nùm àûúåc muâa, söë ruöång êëy
cuäng àûúåc mûúâi lùm nöìi thoác, thûâa àuã àïí thöíi xöi laâng. Nhûng lúä
phaãi nùm mêët muâa, noá chó àûúåc möåt hai nöìi thò laâm thïë naâo? Vò
thïë, baác chaáu àaä phaãi thuï thïm hún hai saâo nûäa, dûå phoâng chöî
hao huåt àoá. Ruãi cho baác chaáu, nùm nay tiïëng rùçng àûúåc muâa,
nhûng maâ caác ruöång luáa nïëp, ruöång naâo cuäng bõ chuöåt ùn. Tûâ khi
luáa múái coá àoâng, baác chaáu àaä phaãi àöëc xuêët ngûúâi nhaâ ra ruöång
àuöíi chuöåt. Coá khi böë con cùæt canh maâ thûác suöët àïm úã caác búâ
ruöång. Vêåy maâ noá vêîn ùn huãy ùn hoaâi, mûúâi phêìn mêët àïën chñn
phêìn, hún böën saâo gùåt vïì phúi giaä, quaåt saåch, chó àûúåc mûúâi ba nöìi
thoác, öng tñnh thïë coá haåi khöng! Nïëu laâ xöi thûúâng, möåt nöìi gaåo chó
xay àöå möåt nöìi thoác laâ àuã. Nhûng laâ xöi thúâ, baác chaáu phaãi cho xay
taám nöìi thoác têët caã. Búãi vò, xay röìi coân giaä, giaä röìi coân phaãi lûåa
nhûäng haåt àúán, haåt gaäy boã ài. Taám nöìi thoác lêëy möåt nöìi gaåo, cuäng
khöng coân thûâa mêëy nöîi. Vaã laåi, tûâ haåt thoác laâm ra haåt gaåo, coá
phaãi dïî àêu? Luön taám höm nay, höm naâo hoå maåc giuáp àaáp cuäng
phaãi cheâ cheán. Chuáng chaáu tñnh ra möîi ngaây haâ tiïån cuäng hïët àöå
böën àöìng. Thïë maâ gaåo àaä àûúåc àêu? Coân phaãi giaä thïm hai, ba
ngaây nûäa. Giaä àïën khi naâo haåt gaåo boáng nhoaáng, caám úã trong gaåo
trùæng nhû vöi múái thöi!
Töi lêëy laâm laå, laåi hoãi nûäa:
- Lïå laâng bùæt phaãi nhû thïë hay sao?
Hoå lùæc àêìu noái tiïëp:
- Khöng! Chùèng coá lïå ngaåch naâo bùæt. Chó vò möåt lúáp böën ngûúâi
cuâng phaãi thöíi xöi, ngûúâi naâo cuäng súå xöi cuãa mònh thua keám xöi
cuãa ngûúâi ta, thò seä mang tiïëng vúái laâng, cho nïn ai cuäng phaãi cöë.
Trûúác kia laâng chaáu àaä coá lùæm ngûúâi chó sûãa möåt "vêën" xöi múái maâ
mêët cú nghiïåp öng aå.
Röìi hoå kïët luêån:
VIÏÅC LAÂNG 49
- Baác chaáu lo xong viïåc naây cuäng khöng coân gò. Höm qua àaä
phaãi baán möåt caái chum àûång nûúác lêëy tiïìn mua rûúåu. Thò ra haåt
gaåo xöi múái coá khi laâ caã gia taâi cuãa ngûúâi ta.
MUA CÖÎ
- Àêëy! Baác vaâo noái vúái nhaâ töi! Öng êëy coá giuáp àûúåc baác thò
giuáp. Chûá töi bêy giúâ chùèng coá àöìng naâo. Baác noái maäi cuäng àïën thïë
thöi!
Töi àûúng noái chuyïån vúái öng chuã nhaâ trong buöìng hoåc,
nhûäng tiïëng the theá böîng tûå àêìu thïìm àûa vaâo, khiïën töi vaâ öng
chuã nhaâ àïìu phaãi tröng ra phña sên. Baâ chuã nhaâ àûúng cêìm caái
gêåy àuöíi choá àïí dêîn möåt ngûúâi àaân öng laå mùåt àïën sên nhaâ hoåc, röìi
laåi trúã xuöëng nhaâ dûúái. Vúái caái noán cuåp gaäy caåp cêìm tay, ngûúâi êëy
khuám nuám bûúác lïn thïìm vaâ ruåt reâ ài vaâo trong nhaâ. Sau khi àaä
nêng vaåt aáo nêu cuä lau qua nhûäng gioåt möì höi àoång laåi trïn traán,
hùæn àùåt caái noán xuöëng bêåc cûãa vaâ nhòn thùèng vaâo öng chuã nhaâ:
- Laåy cuå aå! Con sang tûâ naäy... Nhûng tûúãng laâ cuå coá khaách,
nïn khöng daám lïn.
Nhû súå töi lêìm ngûúâi êëy laâ möåt ngûúâi baån hay möåt ngûúâi coá
hoå thò coá haåi àïën danh giaá cuãa mònh, öng chuã nhaâ vöåi vaâng giúái
thiïåu bùçng möåt caách tröëng suöng:
- Böë thùçng beá úã. Tûúãng laâ öng khaách quyá naâo!
Röìi bùçng möåt gioång xaách meá cuãa keã caã, öng êëy ngûúác mùæt
nhòn ngûúâi kia.
- Anh sang hoãi gò? Vay tiïìn chûá!
Ngûúâi êëy vêîn quanh co úã ngoaâi bêåc cûãa, vò chûa àûúåc lïånh
öng chuã baão nïn chûa daám ngöìi. Khi thêëy öng naây gaån hoãi, anh ta
liïìn tûåa vaâo cöåt vaâ noái gioång van lún:
- Vêng! Chaáu muöën kïu cuå giuáp chaáu ñt àöìng. Vò mêëy höm
nûäa, chaáu phaãi "mua cöî" cho em thùçng Tyá.
Thùçng Tyá laâ möåt thùçng nhoã múái àïën úã nhaâ êëy àûúåc vaâi thaáng
nay, nùm nay noá múái mûúâi böën tuöíi. Theo sûå tûúãng tûúång cuãa töi
luác êëy, thò chñnh noá cuäng chûa tûâng duâng gò àïën cöî, huöëng chi em
noá chùæc coân beá nhoã hún noá... Thïë thò ngûúâi ta mua cöî cho noá laâm gò.
VIÏÅC LAÂNG 51
Töi àûúng phên vên suy xeát, öng chuã nhaâ laåi ngoá ngûúâi kia vaâ chöëi
bai baãi:
- Thêëy nhaâ töi noái, tiïìn cöng nùm nay cuãa thùçng Tyá, anh àaä
lêëy trûúác röìi kia maâ. Bêy giúâ coân tiïìn naâo nûäa maâ giuáp?
Ngûúâi êëy vêîn cöë nùçn nò:
- Phaãi, tiïìn cöng nùm nay cuãa noá, chaáu àaä mûúån trûúác cuãa cuå
baâ röìi. Nhûng vò laâng chaáu múái goåi "baán cöî" cho thùçng beá con, chaáu
ài vay maäi khöng àûúåc, cho nïn laåi phaãi sang kïu vúái cuå... Xin cuå
nhoán tay laâm phuác, cho chaáu lo àuã lïå laâng. Nïëu cuå khöng cûáu giuáp
cho, coá leä vúå chöìng chaáu seä phaãi boã laâng maâ ài.
Cêu noái khêín thiïët cuãa anh ta laâm töi phaãi caãm àöång. Nhên
luác öng chuã ài ra, töi múâi anh êëy vaâo ngöìi trong phaãn bïn caånh vaâ
hoãi:
- Baác úã laâng naâo?
Anh ta àaáp rêët lïî pheáp:
- Thûa öng chaáu úã C.L.
AÂ, C.L caái laâng rêët cöí trong tónh P.A töi àaä coá dõp ài túái.
Thoaáng nghe tïn noá, nhû nhùæc cho töi nhúá laåi mêëy ngûúâi quen.
Sau khi hoãi thùm qua loa vïì cêån traång cuãa hoå, töi bùæt sang chuyïån
ngûúâi em thùçng Tyá:
- Thùçng chaáu thûá hai nhaâ baác nùm nay mêëy tuöíi?
Anh ta nhanh nhêíu traã lúâi:
- Thûa öng, noá múái nùm tuöíi.
- Nùm tuöíi maâ àaä mua cöî cuãa laâng?
- Vêng aå! Theo lïå laâng chaáu con trai àeã trong möåt thaáng thò
phaãi vaâo ngöi. Hïî ai coá ngöi röìi thò laâng cûá viïåc theo söí maâ baán cöî
cho! Coá àûáa múái coá hai thaáng àaä phaãi mua cöî röìi, nûäa laâ nùm tuöíi!
Töi caâng khöng hiïíu anh ta noái thïë nghôa laâ thïë naâo. Caái tñnh
hiïëu kyâ bùæt buöåc töi cöë hoãi cho hiïíu:
- Àûáa treã hai thaáng hùèn chûa thïí ùn àûúåc cöî. Sao laâng laåi bùæt
chuáng noá phaãi mua?
Anh ta bêåt cûúâi, nhû muöën chïë töi laâ keã ngu ngöëc. Röìi hùæn
cùæt nghôa:
- Thûa öng, goåi laâ mua cöî chùèng qua noái theo tiïëng cuãa caác cuå
ngaây xûa. Kyâ thûåc naâo coá cöî baân gò àêu! Söë laâ haâng nùm cûá àïën
thûúång tuêìn thaáng giïng laâng chaáu vaâo àaám, trai àinh phaãi cùæt
lûúåt nhau laâm cöî bûng ra àònh, àïí tûâ baân truâm trúã lïn uöëng rûúåu
nghe haát. Lïå cuãa caác cuå àùåt ra thïë. Nhûng àaä lêu nay, laâng khöng
coá nhiïìu cuãa cöng, cho nïn, möîi khi laâng cêìn àïën tiïìn laåi bùæt
nhûäng ngûúâi sùæp àïën lûúåt phaãi laâm cöî, chöìng tiïìn cho laâng, chûá
laâng khöng lêëy cöî nûäa. Vò vêåy kïu laâ baán cöî.
Bêy giúâ töi àaä hiïíu baán cöî tûác laâ nöåp tiïìn cho laâng. Nhûng
coân muöën biïët roä hún, nïn laåi hoãi thïm:
- Möîi nùm laâng baác duâng hïët àöå bao nhiïu cöî?
Anh ta ra böå àùæc yá:
- Öëi chaâ! Laâng chaáu to lùæm, têët caã àïën ba nghòn suêët àinh.
Riïng tûâ baân truâm trúã lïn cuäng coá hún böën trùm ngûúâi. Tuåc laâng
saáu ngûúâi möåt cöî, cûá thïë maâ tñnh hïët bao nhiïu thò goåi cho àuã bêëy
nhiïu. Möîi nùm chûâng phaãi baãy mûúi cöî trúã ra.
Con söë to khiïën töi hïët sûác kinh ngaåc:
- Möåt ngûúâi phaãi laâm bêëy nhiïu mêm cöî hay bao nhiïu
ngûúâi?
Anh ta lùæc àêìu lia lõa:
- Nïëu möåt ngûúâi laâm caã bêëy nhiïu mêm cöî thò coá baán caã àònh
laâng cuäng khöng àuã. Möîi ngûúâi phaãi laâm coá nùm mêm thöi, nhiïìu
cöî nhiïìu ngûúâi, ñt cöî ñt ngûúâi!
- Nïëu mua cöî thò möîi ngûúâi phaãi chöìng cho laâng bao nhiïu?
- Caái àoá khöng nhêët àõnh. Caâng nhiïìu tuöíi caâng nhiïìu tiïìn.
Caâng ñt tuöíi caâng ñt tiïìn. Búãi vò nhiïìu tuöíi laâ ngûúâi sùæp phaãi laâm
cöî, maâ keã ñt tuöíi thò lûúåt "laâm cöî" coân lêu múái àïën maâ laåi!
- Nhûäng nùm baán cöî, laâng seä thöi uöëng rûúåu chûá?
- Sao laåi thöi! Baán lúáp ngûúâi trïn thò laâng goåi lúáp ngûúâi dûúái
laâm cöî; baán lúáp ngûúâi dûúái thò goåi lúáp ngûúâi dûúái nûäa. Hïî coá vaâo
àaám thò laâng cûá viïåc àaánh cheán nhû thûúâng.
- Nïëu baán hïët lûúåt thò laâm thïë naâo?
- Hïët lûúåt thò laåi vùæt laåi, chùèng bao giúâ laâng chõu hïët ngûúâi
laâm cöî. Àaáng leä möîi ngûúâi möåt àúâi chó phaãi gaánh cöî möåt lûúåt,
nhûng vò coá lïå "baán cöî" thaânh ra coá ngûúâi phaãi mua àïën böën, nùm
VIÏÅC LAÂNG 53
lêìn. Nhû chaáu, nùm nay múái böën mûúi möët tuöíi àaä phaãi mua àïën
böën lûúåt röìi, coá leä coân phaãi mua möåt lûúåt nûäa.
- Nhûäng luác thïë naâo thò laâng coá quyïìn baán cöî?
- Chùèng coá lïå ngaåch naâo caã. Caác öng kyâ dõch muöën baán luác
naâo thò baán. Àaåi khaái thiïëu tiïìn viïåc quan, hay laâ chûäa chuâa, chûäa
àònh chùèng haån, thò laâng goåi ngûúâi mua cöî. Nhûng cuäng coá khi
khöng coá viïåc gò, caác öng kyâ dõch baão nhau thuï thúå àaão laåi ngoái
àònh, hoùåc laâ phaá àoaån tûúâng naây xêy àoaån tûúâng khaác àïí lêëy cúá
maâ baán cöî. Búãi vò söë tiïìn cuãa ngûúâi mua cöî àem nöåp, caác öng êëy laåi
tiïu vúái nhau, trai àinh biïët àêëy laâ àêu? Nhiïìu ngûúâi àaä àõnh
bûúáng khöng chõu mua, nhûng khöng mua thò hoå bùæt phaãi laâm cöî,
cuäng chïët, thò thaâ mua cho raãnh.
- Thïë sao trai laâng khöng kiïån?
- Nùm xûa cuäng àaä coá ngûúâi kiïån röìi. Nhûng khöng àöí. Vò
boån kyâ dõch coá tiïìn. Maâ naâo hoå coá mêët gò cuãa nhaâ hoå àêu? Tiïu hïët
bao nhiïu hoå cûá ài vay, xong viïåc, hoå laåi baán cöî maâ traã. Chùèng
nhûäng hoå khöng löî vöën, coá khi coân àûúåc laäi nûäa. Búãi vêåy, hoå àaä baán
cöî cho ai, ngûúâi êëy nhêët àõnh phaãi mua. Khöng mua hoå baão laâ
ngûúâi thiïëu àoáng, thiïëu goáp vúái laâng röìi hoå söí ngöi. Nghe àïën cêu
àoá, töi rêët phuåc caái thuã àoaån cuãa mêëy öng kyâ dõch laâng êëy. Coá leä hoå
khöng thua gò nhûäng nhaâ chñnh trõ àaåi gia.
Töi coân àûúng muöën hoãi gò thïm thò öng chuã nhaâ vûâa úã ngoaâi
sên ài vaâo. Ngûúâi cha thùçng Tyá boã töi, àïí quay ra van laåy öng êëy
lêëy tiïìn mua cöî cho thùçng con uát.
CON GAÂ THÚÂ
ÚÃ laâng V.À. Öng chuã nhaâ troå cuãa töi àaáng leä cuäng laâ bêåc
sûúáng. Dêîu khöng laâ tay cûå phuá, trong nhaâ cuäng coá gêìn saáu mêîu
ruöång, möåt con trêu caái, möåt con lúån naái, thoác luáa àuã ùn tûâ vuå noå
àïën vuå kia, tiïìn baåc tiïu àêu sùén àoá, nïëu chó baãy taám chuåc àöìng
trúã laåi, duâ laâ viïåc bêët thònh lònh, cuäng khöng phaãi vay cuãa ai. Gia
àònh laåi rêët àïì huïì. Trïn thò baâ meå gêìn taám mûúi tuöíi, vêîn coân
saáng suöët, tónh taáo, khöng loâa khöng àiïëc, cuäng khöng lêîn löån, dûúái
thò àaân con saáu àûáa, trai coá, gaái coá, àûáa naâo cuäng ngoan ngoaän dïî
baão. Caái cö con gaái àêìu loâng múái mûúâi lùm tuöíi maâ àaä böën nùm
öng töíng, öng baá muöën hoãi cho con. Baâ vúå öng êëy chûa nhêån lúâi ai,
súå rùçng gaã chöìng cho cö naây, cöng viïåc àöìng aáng seä khöng àuã ngûúâi
coi soác. Tuy cuäng laâ nhaâ laâm ruöång, nhûng maâ quanh nùm chñ töëi,
öng êëy khöng hïì phaãi àùåt caái caây lïn vai. Cho àïën nhûäng luác súám
caån, maå uáa, ngûúâi ta àaánh nhau vúä àêìu vò tranh nhau caái bêìu taát
nûúác, öng êëy cuäng chó àuãng àónh ra àöìng vúái caái cuöëc böí xem chöî
naâo coân nûúác, chöî naâo hïët nûúác, àêu nïn cêëy trûúác, àêu nïn cêëy
sau, vaâ anh thúå caây coá chõu laâm viïåc, hay chó ngöìi haâng ngöìi quaán.
ÊËy àoá, cöng viïåc öng êëy àaåi khaái coá vêåy. ÚÃ thön quï, nhû vêåy cuäng
laâ tiïn caách. Quan bêët phiïìn, dên bêët nhiïîu, suöët nùm luác naâo
cuäng ung dung. Nhûng mêëy thaáng gêìn àêy, öng êëy laåi rêët vêët vaã.
Chó vò coá hai con gaâ. Nùm àoá öng ta chùèng àaä nùm mûúi nhùm tuöíi
aâ? Theo tuåc laâng àoá, àaân öng nùm mûúi saáu tuöíi múái lïn laäo laâng.
Nhûng tûâ ba mûúi thaáng möåt caái nùm nùm mûúi nhùm tuöíi, àaä
phaãi sûãa möåt cöî xöi vaâ möåt con gaâ àïí àem ra àònh lïî thêìn, röìi biïëu
dên. Cöî xöi khöng quan hïå lùæm, miïîn àûúåc gaåo trùæng vaâ deão, àoáng
vaâo àêìy möåt chiïëc quaã "phuâ trang" cuãa laâng. Duaá coá con gaâ thò húi
cêìu kyâ möåt chuát. Noá phaãi laâ thûá gaâ söëng maä àoã, chên vaâng, vùåt
löng vaâ luöåc chñn röìi, coân àuã böën cên. Lïå laâng àõnh roä nhû thïë. Thïë
nhûng ñt ai chõu giûä àuáng lïå. Ngûúâi ta àua nhau tûå tùng söë cên êëy
lïn, ñt nhêët cuäng laâ nùm cên, nhiïìu thò coá khi saáu cên, baãy cên, hïî
gaâ caâng lúán bao nhiïu, öng chuã caâng àûúåc dên laâng kñnh troång bêëy
nhiïu. Nghe noái tûâ àúâi Thiïåu Trõ, Tûå Àûác chi àoá, coá öng laäo nuöi
àûúåc con gaâ nùång baãy cên rûúäi, àïën nay caã laâng vêîn coân ca tuång.
Hoå baão öng àoá hïët loâng thaânh kñnh àöëi vúái quyã thêìn, nhúâ coá quyã
thêìn phuâ höå, cho nïn gaâ cuãa öng ta múái lúán nhû vêåy. Duâ chùèng
daám mong nöëi goát àûúåc öng cuå êëy, nhûng öng chuã nhaâ troå cuãa töi
cuäng vêîn quaã quyïët khöng chõu thua ai trong höìi gêìn àêy. Höìi cuöëi
nùm kia, nghe noái úã dûúái laâng Höì coá giöëng gaâ töët, öng êëy muöën
mua, àaä phaãi thên haânh àïën núi àïí àûúåc tûå mònh keán choån. Sau
mûúâi mêëy ngaây lùn loác úã vuâng Höì, öng êëy vui mûâng trúã vïì vúái hai
con gaâ con nhöët trong möåt chiïëc löìng khiïëu. Àöi gaâ múái laå laâm sao!
Noá lúán bùçng con chim cêu vaâ troåc löng löëc nhû àêìu öng sû. Tûâ cöí
àïën àuöi toaân laâ thûá thõt àoã hoãn, lú thú àiïím ñt súåi löng tú. Möîi con
úã hai vuát caánh, àïìu coá hai caái löng caánh lúán bùçng vaãy öëc vaâ cong
vïính lïn nhû miïëng cau khö àïí ngûãa. Öng êëy baão vúái töi rùçng:
- Nhûäng nhaâ haâ tiïån thûúâng chó nuöi coá möåt con. Búãi vò lïå
laâng chó coá möåt con. Nhûng maâ con gaâ àöå böën, nùm cên, têët nhiïn
VIÏÅC LAÂNG 55
phaãi nuöi trong khoaãng hai nùm trúã ra. Giaã sûã nuöi àïën nûãa
chûâng, chùèng may noá chïët, thò khöng thïí naâo mua àêu àûúåc nûäa.
Búãi vêåy, töi phaãi mua phoâng hai con. Nhúâ giúâi nïëu noá coân caã, thò
möåt con lïî àònh, coân möåt con nûäa töi àem lïî chuâa, chûá khöng daám
baán maâ cuäng khöng daám ùn. Vò rùçng mònh àaä thaânh têm nuöi vïì
viïåc thúâ, nïëu àem baán hay àïí ùn êëy laâ àùæc töåi vúái quyã thêìn.
Tiïëp àoá öng êëy laåi khoe:
- Àöi gaâ naây nïëu àem baán chúå, chùèng qua àöå böën nùm haâo
möåt con. Hoå thêëy mònh chuöëc, nïn hoå boáp mùæt, boáp muäi. Töi phaãi
traã möåt àöìng möåt con, hoå múái chõu baán. Tuy vêåy, kïí cuäng khöng
àùæt. Giöëng gaâ naây quyá lùæm. Noá múái boã meå maâ àaä lúán bùçng bêëy
nhiïu. Nïëu kheáo nuöi, sau naây coá thïí lúán bùçng con ngöîng.
Luön bûäa àoá, öng ta sûãa lïî ra àònh àïí trònh vúái "àûác thûúång
àùèng" laâ mònh àaä mua àûúåc gaâ, röìi àem caã àöi quñ vêåt thaã vaâo nïëp
chuöìng úã àêìu nhaâ trïn. Chuöìng êëy, öng laâm riïng àïí nhöët gaâ thúâ,
cuäng múái hoaân thaânh àöå möåt thaáng trûúác. Cûãa chuöìng ngoaãnh vïì
phña nam. Gêåm chuöìng xêy gaåch laâm bûác tûúâng con, àïí giûä rùæn,
chuöåt. Quanh chuöìng laåi coá böën bûác raâo bùçng phïn nûáa, ngùn hùèn
khu àêët àêìu nhaâ thaânh caái vûúân vuöng, àïí laâm chöî cho gaâ ùn...
chúi. Roâng raä gêìn hai nùm nay, nhûäng viïåc lêëy nûúác cho gaâ uöëng,
tung thoác cho gaâ ùn vaâ súám mai múã cûãa cho gaâ ra vûúân, chiïìu töëi
bùæc cêìu cho gaâ lïn chuöìng, àïìu do tûå tay öng êëy laâm lêëy, khöng
daám giao cho ngûúâi naâo, vò súå ngûúâi khaác laâm khöng cêín thêån. Trûâ
ra caái viïåc hai ngaây möåt lêìn muác nûúác, queát rûãa chuöìng gaâ thò anh
thúå caây àûúåc thay. Höìi cuöëi nùm ngoaái, möåt trêån gioá bùæc nöíi lïn
giûäa khi êëm aáp, àaä gêy cho laâng V.À. caái naån gaâ toi. Öng êëy lêåp tûác
sai vúå sûãa caái soã lúån vaâ möåt mêm xöi laâm lïî ra àònh, àïí cuáng caác
àêëng "böå haå", khêën ngaâi phuâ höå cho gaâ cuãa mònh. Sau àoá, bao
nhiïu gaâ cuãa laâng êëy chïët hïët. Riïng àöi gaâ naây vêîn àûúåc maånh
khoãe nhû thûúâng. Öng êëy cho laâ caác àêëng "böå haå" thiïng lùæm.
Àuáng nhû öng êëy ûúác mong. Àöi gaâ möîi ngaây möîi thêëy choáng lúán
nhû thöíi. Trong hún möåt nùm noá àaä xuâ xuâ nhû hai con cöng. Löng
àeåp, caánh àeåp; öëng chên boáng nhoaáng nhû ngaâ, tiïëng gaáy oâ oâ nhû
tiïëng coâi taâu thuãy. Nhûng caã hai con àïìu gêìy nhû haåc. Öng êëy cùæt
nghôa nhû vêìy:
- Caái pheáp nuöi gaâ cuäng nhû nuöi lúån, luác noá coân non, phaãi
haäm cho noá àûâng beáo, thò noá múái lúán. Nïëu khi noá coân àang lúán maâ
àaä beáo röìi, êëy laâ noá seä khöng lúán àûúåc nûäa.
Thïë röìi bùæt àêìu tûâ cuöëi thaáng taám, caái thaáng caách ngaây "lïî
thúâ" àöå möåt trùm ngaây, cöng viïåc nuöi gaâ cuãa öng ta böîng thêëy
thay àöíi khaác hùèn.
Khu vûúân cuãa gaâ khöng duâng àïën nûäa. Súám ra, öng êëy bùæt gaâ
úã chuöìng xuöëng löìng, töëi àïën öng êëy bùæt gaâ úã löìng lïn chuöìng.
Trong thaáng àêìu, àöì ùn cuãa gaâ àaä xen thïm ngö, möîi ngaây böën
bûäa, hai bûäa ngö vaâ hai bûäa thoác. Tûâ thaáng hai trúã ài, hai moán êëy
àïìu bõ baäi caã, öng ta cho gaâ ùn caám. Luác àêìu coân laâ caám nêëu vúái
gaåo àöí vaâo chêåu saânh àïí gaâ tûå möí. Hònh nhû noá cuäng thêëy ngêëy
khöng ùn àûúåc nhiïìu, nïn sau laåi phaãi duâng theo phûúng phaáp baâo
chïë. Öng ta luyïån caám nhû luyïån thuöëc tïî vaâ àem viïn laåi möîi viïn
lúán àöå bùçng àêìu ngoán tay. Àïën bûäa öng êëy ngêåm nûúác trong
miïång, röìi öm con gaâ vaâo loâng, möåt tay vaânh hai moã gaâ, möåt tay êën
viïn caám vaâo. Sau khi àaä múám cho noá húáp nûúác, öng ta seâ seä lêëy
tay vuöët vaâo cöí noá, àïí cho viïn caám tûâ tûâ tröi xuöëng dûúái diïìu, múái
laåi boán tiïëp viïn khaác. Möîi con gaâ, möîi bûäa àöå vaâi chuåc viïn, möîi
ngaây àöå chñn mûúâi bûäa, àïìu do öng ta tûå laâm, chûá khöng khiïën ai.
Thaânh ra suöët ngaây, öng êëy chó quanh vaâo hai con gaâ maâ khöng
luác naâo àûúåc nghó. Giûäa luác cöng viïåc tuái buåi, baâ meå öng ta laåi bõ
öëm nùång, caã ngaây chó nùçm trïn giûúâng vaâ rïn hûâ hûâ. Tuy vêåy,
nhûäng viïåc cúm chaáo thuöëc men cho baâ cuå, öng ta giao mùåc vúå con,
vò mònh khöng coá thò giúâ tröng àïën. Baâ cuå hònh nhû cuäng biïët thên
mònh khöng quan hïå bùçng hai con gaâ, cho nïn, möîi khi thêëy chaáu
goåi con lïn buöìng xem baâ laâm sao, baâ êëy laåi gaåt ngay ài.
- Viïåc thúâ khöng thïí noái chúi. Cûá àïí thêìy maây tröng nom cho
gaâ. Goåi lïn laâm gò!
Höm êëy nhên bûäa 25 thaáng möåt. Theo lïå moåi ngaây, öng chuã
nhaâ troå cuãa töi vûâa úã trïn giûúâng xuöëng àêët, mùæt nhùæm mùæt múã,
chaåy luön ngay ra trûúác chuöìng gaâ àïí rûúác gaâ ra. Quaái laå! Laâm sao
höm nay möåt trong àöi gaâ coá veã khaác thûúâng! Thaã vaâo trong löìng,
noá cûá ruåt cöí maâ àûáng luâ luâ. Nhùæc caái löìng ra, noá cuäng khöng buöìn
cûåa quêåy. Hoaãng quaá! Öng êëy vöåi bùæt noá lïn, àïí xem laâ chûáng bïånh
gò. Chung quanh thên thïí khöng thêëy vïët tñch gò hïët. Riïng coá caái
diïìu cûáng rùæn vaâ lúán chêìn chêìn nhû möåt quaã bûúãi. Vûâa öm con gaâ,
öng êëy vûâa goåi moåi ngûúâi nhaâ bûng röí caám ra àïí mònh boán thûã cho
noá mêëy viïn. Nhûng maâ noá khöng chõu nuöët, viïn caám êën vaâo
trong moã, noá laåi lùæc àêìu lùæc cöí cho bêåt ra. Vúái veã mùåt khöng coân
sùæc maáu, öng êëy hêìm hêìm chaåy xuöëng nhaâ khaách sau khi thaã con
gaâ êëy vaâo löìng cuãa noá. Röìi cún thõnh nöå theo sûå lo súå nöíi lïn, öng ta
VIÏÅC LAÂNG 57
boã caã cúm nûúác, gùæt vúå, gùæt con luön miïång. Búãi vò, theo yá öng êëy,
con gaâ bõ bïånh laâ do vúå con öng ta àïìu khöng thaânh kñnh maâ ra.
- Àaä baão khöng àûúåc goåi "ngûúâi" laâ "gaâ", caã nhaâ khöng àûáa
naâo nghe! Bêy giúâ coân nùm höm nûäa thò àûúåc sûãa lïî, nïëu nhû
"ngûúâi" coá laâm sao, chuáng bay coân khöí vúái öng! Öng thò töëng cöí meå
con nhaâ maây!
Cûá möåt cêu êëy, öng ta nhùæc ài nhùæc laåi àïën mêëy chuåc lûúåt.
Caác con àïìu phaãi nem neáp khöng daám ho he. Hònh nhû chuáng
cuäng tûå biïët goåi gaâ laâ "gaâ" chñnh laâ möåt caái töåi lúán. Cho àûúåc chuöåc
laåi caái löîi ngaåo maån vúái gaâ, möåt lêìn nûäa baâ vúå öng ta laåi phaãi ài
chúå mua àöì cuáng caác böå haå cuãa "àûác thûúång àùèng". Trûúác khi ài, baâ
êëy dùån anh thúå caây úã nhaâ giaä gûâng hoâa vúái rûúåu têíy uïë chuöìng gaâ
cho kyä. Vò súå chuöìng khöng trai khiïët, cho nïn sinh ra thïë chùng.
Tin tûác truyïìn ài múái choáng laâm sao! Baâ naây múái ra khoãi nhaâ àöå
mûúâi lùm phuát, hoå haâng laâng nûúác keáo àïën hoãi thùm rêët àöng.
Ngûúâi naâo, ngûúâi êëy neát mùåt ngú ngaác, giöëng nhû àûáng trûúác möåt
tai naån lúán cuãa ngûúâi ruöåt thõt. Giûäa khi êëy, baâ meå öng chuã nhaâ töi
úã nhaâ trïn laåi nöíi cún bïånh. Ngöìi úã nhaâ dûúái cuäng nghe tiïëng rïn
vaâ tiïëng "öëi chao". Nhûng khöng ai nhùæc àïën baâ cuå. Ngûúâi ta chó
hoãi chûáng bïånh con gaâ. Coá ngûúâi baây cho öng êëy nïn duâng toãi tûúi
giaä nhoã maâ boán cho noá. Öng ta nhêët àõnh khöng nghe, cho rùçng toãi
tûúi laâ vêåt uïë taåp, nïëu cho gaâ ùn, noá seä uïë taåp lêy àïën gaâ. Vaã
chùng, baâ vúå öng êëy àaä ài mua àöì cuáng röìi, nïëu laåi chûäa thuöëc cho
gaâ, thò ra mònh khöng tin úã quyã thêìn nûäa û! Phaãi cûá thaânh têm tin
úã quyã thêìn, hïî ngaâi vuöët ve ài cho thò noá khùæc khoãi. Öng ta àaáp laåi
hoå maåc laâng nûúác nhû vêåy. Nhûng maâ öng ta àaä bõ thêët voång. Bûäa
trûa höm êëy, sau khi baâ vúå úã chúå vïì nhaâ, àöì lïî àaä àûúåc sûãa soaån
möåt caách hoãa töëc, öng ta liïìn tûå tay ra àònh lïî baái vaâ cêìu khêín
thiïët tha, vêåy maâ bïånh tònh cuãa gaâ chùèng nhûäng khöng chuát
thuyïn giaãm, laåi coân trêìm troång hún nûäa. Saáng ngaây noá coân chõu
àûång vaâ chõu múã mùæt, bêy giúâ thò chó nùçm phuåc dûúái àêët, hai mùæt
nhùæm nghiïìn, nûúác muäi chaãy ra raânh raåch.
Caã nhaâ àïìu luöëng cuöëng chó lo coân con gaâ nûäa laåi mùæc bïånh
nöët. Cûåc chùèng àaä, öng êëy phaãi duâng baâi thuöëc cuãa ngûúâi ta maách
luác naäy. Thò ra con gaâ àaä mùæc phaãi bïånh thûúng thûåc. Búãi taåi höm
trûúác öng ta nhöìi caám cho noá quaá nhiïìu, tiïu hoáa khöng kõp, diïìu
noá trûúng lïn. Tûâ luác àûúåc ñt toãi tûúi vaâo miïång, giuáp sûác cho sûå
tiïu hoáa, hònh nhû trong mònh noá àaä thêëy dïî chõu, cho nïn thónh
thoaãng noá àaä àûáng dêåy, àöi mùæt coá luác múã to. Àïën chiïìu höm êëy,
noá àaä nhoã nheã möí vaâi höåt gaåo. Vaâ saáng höm sau thò noá ùn uöëng
nhû thûúâng. Trong nhaâ luác êëy vui veã nhû tïët. Öng êëy laåi sûãa lïî ra
àònh àïí taå caác võ böå haå cuãa "àûác thûúång àùèng". Thêëm thoaát àïën
ngaây 29 thaáng möåt. Saáng súám höm êëy, sau khi ra chuöìng thùm gaâ,
öng ta liïìn sai ngûúâi nhaâ queát doån suöët caã nhaâ trïn nhaâ dûúái, röìi
ài gaánh nûúác àöí thïm vaâo bïí. Gêìn trûa, hoå maåc laâng xoám keáo àïën
têëp nêåp. Ngûúâi ta chia nhau möîi ngûúâi ài laâm möîi viïåc. Baâ naây rûãa
baát, baâ kia rûãa nöìi, öng naây kï baân, öng kia kï phaãn, nùm baãy öng
khaác vaâo chuöìng bùæt lúån laâm thõt. Chûâng àïën quaá trûa, con lúån bõ
giïët àaä thaânh ra mêëy chuåc mêm dêëm gheám, la liïåt baây khùæp caã
mêëy toâa nhaâ. Hoå haâng ùn xong bûäa êëy, mùåt trúâi àaä xïë vïì têy. Bêëy
giúâ ngûúâi ta bùæt àêìu lo àïën viïåc thúâ. Nhûäng ngûúâi laâm giuáp luác naây
chia laâm hai àöåi. Möåt àöåi sùæp sûãa quang gaánh gaánh mêëy thuáng gaåo
ra giïëng àïí vo, vò súå vo bùçng nûúác bïí höåt gaåo xaám ài, sau naây xöi
seä khöng trùæng. Coân möåt àöåi nûäa thò ài àun nûúác àïí laâm löng gaâ.
Gêìn töëi, àöi gaâ àaä vùåt löng xong. Con naâo con êëy maâu da trùæng
noän. Caã hoå àïìu khen laâ beáo laâ lúán. Sau khi mêëy anh con trai duâng
dñp nhöí rêu nhöí hïët nhûäng súåi löng tú úã àêìu úã cöí, úã quanh hai moã
àöi gaâ, öng chuã nhaâ töi quyïët àõnh àïí con bõ öëm höm noå lïî chuâa,
coân con khöng öëm thò àem lïî àònh, vaâ tûúi cûúâi noái vúái mêëy öng
nhiïìu tuöíi trong hoå:
- Cöng viïåc nuöi gaâ cuãa töi thïë laâ xong röìi. Bêy giúâ coân viïåc
luöåc gaâ xin mùåc caác cuå. Nïëu luöåc àûúåc kheáo, caã hoå nhaâ ta seä àûúåc
tiïëng khen. aå hay! Luöåc gaâ chùèng qua àïën boã vaâo nûúác maâ àun laâ
cuâng, cúá sao öng naây laåi noái vêåy? Hay laâ trong caái viïåc êëy úã àêy coân
coá bñ quyïët gò chùng? Töi àûúng tûå hoãi nhû vêåy thò möåt öng giaâ
trong àaám doäng daåc àaáp öng chuã töi:
- Caái àoá, cuå cûá yïn têm, chuáng ta seä bùæt anh em laâm cho thêåt
kheáo.
Röìi thò öng àoá ngoaãnh laåi goåi boån ñt tuöíi:
- Ai biïët chùçng gaâ thò àem gaâ ra chùçng ài. Sau möåt tiïëng daå
rêët goån, mêëy anh con trai linh lúåi bûng hai con gaâ àùåt vaâo hai
chiïëc mêm àöìng vaâ àïí lïn möåt caái baân kï úã gian giûäa. Röìi möåt
ngûúâi khaác àem àïën cho hoå möåt boá thanh tre vaâ möåt cuöån dêy gai.
Duâng tre laâm cöët vaâ dêy cuöën ngoaâi, hoå buöåc cho hai con gaâ ngoãng
cöí, giûúng caánh, àûáng trïn mùåt mêm. Röìi hoå lêëy nhûäng ruöåt non,
ruöåt giaâ vaâ böå daå daây cuãa noá chùçng tûâ àêìu moã quùåt sang hai caánh
laâm cho con gaâ thaânh ra caái hònh con phûúång ngêåm bûác cuöën thû.
VIÏÅC LAÂNG 59
Caã àaám xuám laåi ngùæm nghña, ai nêëy àïìu cho laâ àûúåc. Bêëy giúâ hoå
múái giuåc nhau àun nûúác luöåc gaâ.
Möîi con gaâ àoá, tûâ cöí àïën chên coá thïí cao àïën gêìn hai thûúác,
hai caánh cuãa noá cuäng phaãi àïën hún möåt thûúác, töi khöng hiïíu rùçng
luöåc vaâo nöìi naâo cho vûâa, nhûng vêîn yïn lùång àïí xem hoå laâm ra
sao. Luön trong möåt luác thêëy hoå bùæc bïëp àïën saáu chiïëc nöìi ba
mûúi, nöìi naâo nûúác cuäng gêìn àïën miïång. Nûãa àïm, caã saáu nöìi nûúác
àïìu suãi. Ngûúâi ta liïìn bûng caã hai mêm gaâ xuöëng àoá. Dûúái hai
ngoån àeân hai dêy saáng nhû ban ngaây, nùm saáu caái gaáo chôa vaâo caác
nöìi muác nûúác giöåi tûâ àêìu gaâ trúã xuöëng. Vaâ cûá giöåi luön nhû thïë
khöng luác naâo ngúi, hïët nöìi nûúác êëy, hoå laåi nêëu nöìi nûúác khaác,
trong bïëp khöng luác naâo khöng sùén nûúác söi. Giöåi àïën gêìn saáng thò
gaâ vûâa chñn. Teá ra caái kiïíu luöåc gaâ cuãa hoå laâ vêåy. Chúâ cho àöi gaâ
àïìu nguöåi, hoå cúãi hïët caác dêy chùçng, àùåt vaâo trong giûäa mêm xöi
röìi àem ra àònh vaâ àûa lïn chuâa. Lïî xong, con gaâ cuãa öng chuã nhaâ
töi cên àûúåc 7 cên. Öng êëy sung sûúáng baão töi:
- Àúâi nhû thïë laâ maän nguyïån!
CÖÎ OAÃN TUÊÌN SOÁC
Hún möåt nùm nay, caã laâng M.H. ai cuäng aái ngaåi cho öng Linh
Phuác. Naâo phaãi laâ ngûúâi ùn hoang laâm biïëng cho cam, öng êëy rêët
tùçn tiïån vaâ chõu khoá laâm viïåc, caã àúâi khöng daám tiïu hoang möåt
xu, caã nùm khöng hïì chúi khöng nûãa ngaây. Trûúác kia coân vúå, vúå
laâm, chöìng laâm, tuy khöng thûâa thaäi, nhûng khöng àïën nöîi phaãi ài
vay. Tûâ àêìu nùm ngoaái, baâ Phuác "vïì vúái töí tiïn" sau nûãa nùm nùçm
liïåt vúái bïånh hêåu saãn, mêëy saâo tû àiïìn baán hïët, vêîn chûa trang
xong söë tiïìn thuöëc vaâ tiïìn ma chay, öng êëy múái mang cöng mùæc núå.
Kïí ra söë núå cuãa öng êëy vay cuäng khöng lêëy gò laâm to. Nhûng úã
thön quï, caái giöëng núå laäi noá àeã dûä lùæm; möåt nùm, möåt àöìng thaânh
hai, coân laâ haång thûúâng, hún nûäa, coá khi möåt àöìng thaânh gêìn ba
àöìng. Chó nuöi baáo cö vaâi chuåc baåc núå, hai baân tay trùæng cuãa öng ta
cuäng àuã nhûúåc röìi, huöëng chi dûúái naách laåi vûúáng nùm àûáa con
moån, àûáa beá coân buá, àûáa nhúán múái mûúâi böën tuöíi. Caái thên gaâ
söëng möí xöíi, phoãng kiïëm laâm sao cho chuáng àuã no. Sau khi baâ vúå
möì yïn maã àeåp, öng êëy àaä phaãi dûát tònh cêåy ngûúâi nuöi giuáp àûáa
nhoã vaâ cho àûáa lúán ài úã khöng cöng. Trong nhaâ chó àïí laåi ba àûáa
nhúä. Bêy giúâ trong caái gia àònh möåt böë ba con, hoaân toaân tröng vaâo
möåt chiïëc àoân gaánh. Quï quaán öng ta chùèng gêìn vúái chúå Xa aâ?
Haâng ngaây, trúâi noáng cuäng nhû trúâi laånh, trúâi nùæng cuäng nhû trúâi
mûa, saáng ra, sau khi thöíi nêëu cho caác con ùn, öng êëy liïìn vaác luön
chiïëc àoân gaánh xuöëng laâng T.B. gaánh thuï cho muå haâng chaáo möåt
gaánh "chaáo àuác" lïn thùèng chúå Xa, chiïìu àïën, laåi tûâ chúå Xa àaâi vïì
bïën àoâ À.C. cho boån B.À. möåt gaánh laá trêìu hoùåc caác haâng vùåt.
Àûúâng ài cuäng khöng xa xöi cho lùæm, chuyïën ài chûâng nùm cêy söë,
chuyïën vïì àöå saáu cêy söë. Möîi ngaây chó chaåy mûúâi möåt cêy söë, kïí
coân nhaân haå gêëp trùm phu xe. Vaã laåi, gaánh haâng cuãa muå haâng
chaáo chó coá nöìi chaáo vaâ thuáng baánh àuác, troång lûúång àöå vaâi chuåc
cên, vúái sûác öng êëy, caái sûác quen theo chên trêu cuãa ngûúâi lûåc
àiïìn, kïí cuäng chùèng thêëm vaâo àêu. Àöåc àõa laâ gaánh haâng cho boån
B.À. Hònh nhû vúái öng Phuác, mêëy muå B.À. vêîn coá möëi thuâ tiïìn
kiïëp, cho nïn, hïî àaä thuï àïën öng ta gaánh àûa, hoå liïìn ruã nhau
döìn hai ba gaánh laâm möåt. Caái thuáng cuãa hoå xïëp trong quang, ñt khi
àïí cho chiïëc quang coá chöî boã tröëng.
Ai baão xûúng cûáng, töi xin nhêët àõnh caäi laâ xûúng deão. Búãi vò
mùæt töi àaä thêëy caái luác öng Phuác xoay trêìn truâng truåc àïí cho bïn
vai àúä chiïëc àoân gaánh àeo nhûäng thuáng haâng cuãa boån B.À. thò caái
xûúng vai cong loäm hùèn xuöëng, chùèng khaác möåt chiïëc voâng cung àïí
ngûãa. Kôu kõt trïn vai öng êëy, caái àoân gaánh luön luön co lïn, eão
xuöëng nhû con caá meâ giêîy caån. Möîi khi àêìu àoân gaánh lûúát xuöëng,
êëy laâ möîi lêìn caái vai öng êëy lïåch ài, caái cöí öng êëy ruåt laåi, caái möìm
öng êëy nhaânh ra, caái sûúân öng êëy nghiïng sang möåt bïn. Vêåy maâ
àöi chên öng êëy vêîn cûá nhon nhoán bûúác raão àïí àûa caái àêìu cung
cuác cuái xuöëng àùçng trûúác, y nhû con cuöëc luãi trong ruöång luáa.
Ngûúâi ta baão nhû vêåy khöng phaãi laâ khoãe. Chó vò gaánh nùång nïn
phaãi ài thêåt nhanh, nïëu ài chêåm, coá khi seä bõ ngaä guåc xuöëng àêët.
Xûa kia nghe ngûúâi nhaâ quï móa nhau "vai u thõt bùæp", töi vêîn
khöng hiïíu laâ gò. Bêy giúâ àûúåc thêëy chên tûúáng caái vai öng Phuác,
töi múái biïët noá laâ möåt tiïëng taã thûåc. Trúâi úi, àöi vai múái laå laâm sao!
Noá giöëng hïåt lûng con laåc àaâ, möîi bïn coá möåt caái bûúáu lúán chûâng
bùçng quaã soaâi tûúång. Cöë nhiïn hai caái bûúáu êëy cuäng àïìu bùçng thõt.
Nhûng noá laâ thûá thõt cûáng rùæn, êën khöng thêëy loäm, bêëm khöng
thêëy àau, maâu da xuâ xò vaâ möëc thïëch nhû da trùn gioá. Öng Phuác
goåi noá laâ thõt thaânh chai vaâ kïí vúái töi:
VIÏÅC LAÂNG 61
- Höìi töi coân ài caây ruöång, hai vai cuäng vêîn nhùén nhuåi nhû
vai caác öng. Tûâ khi bùæt àêìu xoay sang caái nghïì gaánh mûúán, vò
chiïëc àoân gaánh àeâ xuöëng nùång quaá, thúá thõt àêìu phaãi giêåp naát vò
sûng u lïn, luác êëy àùåt chiïëc àoân gaánh lïn vai, ngûúâi töi thêëy buöët
tûâ àêìu àïën goát, tûúãng nhû chïët àiïëng ài àûúåc. Vêåy maâ töi cûá phaãi
gaánh -nïëu khöng gaánh thò lêëy gò nuöi caác chaáu -gaánh ài àöå vaâi thöi
àûúâng röìi noá ï ài, khöng thêëy àau nûäa. Töi tûúãng thïë naâo noá cuäng
nung muã.
Nhûng maâ khöng, noá cûá viïåc sûng, töi cûá viïåc gaánh, trong vaâi
böën ngaây, chöî sûng àeát ài vaâ lúáp da ngoaâi dêìn dêìn daây lïn, thaânh
ra hai caái bûúáu àoá. Bêy giúâ hai caái bûúáu êëy rêët coá ñch lúåi cho töi. Laâ
vò nhúâ noá ngùn àïåm úã giûäa, chiïëc àoân gaánh khöng thïí tò saát àïën
xûúng, nïn duâ gaánh nùång àïën àêu cuäng vêåy, chó moãi öëng chên vaâ
moãi xûúng söëng, chûá khöng bao giúâ àau vai. Töi hoãi ài gaánh nhû
thïë möîi ngaây ûúác chûâng àûúåc bao nhiïu tiïìn. Öng ta lùæc àêìu vaâ
àaáp:
- Naâo coá àûúåc laâ mêëy nöîi! Gaánh chaáo chó ba böën xu, coân gaánh
laá trêìu, ngaây nùæng boãng àêët hoå múái traã cho haâo hai, höm naâo maát
trúâi chó àûúåc àöå taám chñn xu.
Thïë laâ möîi ngaây öng êëy kiïëm àûúåc chûâng mûúâi lùm xu.
Bêëy giúâ vêåt giaá coân haå, vúái söë tiïìn êëy, öng ta cuäng àuã mua
ngö, mua khoai àïí nuöi nùm caái daå daây, tuy möîi ngaây vêîn phaãi búát
ra mêëy xu àïí goáp laåi maâ traã laäi thaáng cho ngûúâi chuã núå. Giaã nhû
öng ta coân laâ haång trai trong laâng thò thöi, nhû thïë cuäng àuã àïí
söëng maâ chúâ àaân con khön lúán. Chïët vò àêìu nùm àïën giúâ, öng ta laåi
múái lïn ngöi "öng truâm". Vúái thön quï, öng truâm laâ haång àaân anh
chiïëu theo ngöi thûá maâ thùng, khöng phaãi chaåy choåt gò caã. Söë
ngaåch öng truâm khöng coá nhêët àõnh, nhiïìu ñt tuây theo tuåc laâng.
Thuúã xûa, öng truâm tûác laâ nhûäng ngûúâi húåp vúái lyá trûúãng chuã
trûúng têët caã viïåc laâm. Tûâ ngaây thön quï coá cuöåc caãi lûúng, quyïìn
cuãa öng truâm chó coân trong viïåc lïî baái, nhûng cuäng vêîn tiïëng laâ
haång àaân anh. ÚÃ laâng M.H. têët caã coá hai mûúi böën öng truâm. Lïn
truâm tuy khöng phaãi khao dên laâng, nhûng haâng nùm caã hai mûúi
böën öng êëy phaãi chia lûúåt nhau maâ sûãa oaãn chuöëi cuáng thêìn trong
hai ngaây rùçm vaâ muâng möåt cuãa möîi thaáng, ngûúâi ta goåi chung laâ lïî
"soác voång". Vûâa "voång", vûâa "soác" möîi nùm coá hai mûúi böën kyã,
àaáng leä möîi ngûúâi chó gaánh möåt lêìn laâ àuã. Nhûng maâ theo lïå laâng
naây, söë oaãn möîi kyâ cuáng röìi, phaãi chia khùæp tûâ giaâ laäo xuöëng àïën
baân nhêët vaâ caác chûác dõch, möîi ngûúâi möåt chiïëc. Nghôa laâ phaãi hún
trùm chiïëc múái àuã. Nhû vêåy, möîi ngûúâi sûãa riïng möåt kyâ, e rùçng
nùång quaá, ngûúâi ta múái àõnh möîi kyâ hai ngûúâi. Búãi vêåy möîi ngûúâi
möåt nùm múái phaãi gaánh lïî voång hai lêìn. Öng Phuác laâ röët "baân
truâm", lûúåt oaãn thûá nhêët öng êëy phaãi sûãa vaâo ngaây möìng möåt
thaáng saáu. Töi tuy khöng phaãi laâ ngûúâi laâng M.H. nhûng àïën troå
hoåc úã laâng êëy vaâ nhaâ troå töi laåi úã gêìn nhaâ öng ta. Tûâ khoaãng trung
tuêìn thaáng nùm, trong luác lêåt àêåt ài vay tiïìn sûu, töi thêëy öng êëy
àaä lo àïën caái lïî "soác" noá àûúng sùæp túái sau lûng. Röìi àïën hai mûúi
thaáng nùm, suöët àïm trúâi mûa têìm taä, gioá têy nöíi lïn àuâng àuâng.
Saáng ra, gioá im, mûa taånh töi qua trûúác nhaâ öng êëy, àûúng thêëy
öng ta huâng duäng àûáng trïn maái nhaâ, böëc nhûäng raå lúåp neám maäi
xuöëng àêët. Tûúãng laâ höm qua nhaâ bõ gioá "chöëc", töi hoãi bùçng gioång
chia buöìn:
- Öng lúåp laåi nhaâ àêëy û? Trêån gioá ban àïm tai haåi lùæm nhó!
Öng ta uïí oaãi traã lúâi:
- Khöng! Nhaâ töi coá bõ "chöëc" àêu, maâ phaãi lúåp laåi! Töi dúä ài
àêy!
Röìi, nhû hiïíu sûå ngaåc nhiïn úã trong àêìu töi, öng êëy noái tiïëp:
- Tuêìn soác thaáng saáu àïën lûúåt töi phaãi sûãa oaãn ra thúâ, nhaâ
khöng sùén, vay khöng ai tin, töi àaânh dúä hai gian nhaâ laâm cuãi àïí
baán lêëy tiïìn mua gaåo. Àaáng leä töi àõnh àïí vaâi bûäa nûäa múái dúä,
nhûng vò thêëy trúâi mûa dêìm, chùæc laâ cuãi àùæt, nïn múái dúä tûâ höm
nay. Thöi thò tuáng kiïët quanh nùm, haäy cho qua caái luác naây. Bao
giúâ trúâi cho múã mùåt, bêëy giúâ laåi laâm nhaâ khaác. Vaã laåi, coá böën böë
con, úã vaâo hai gian möåt chaái cuäng coân vûâa chaán.
Vûâa noái, öng êëy vûâa duâng caái cûa xò xoeåt cûa àûát cêy tre "caái
noác", röìi ruát noá ra vaâ quùng xuöëng àêët möåt caách giêån dûä. Dûúái nhaâ
nöìi niïu, thuáng muãng, baát àôa, röí raá, löíng chöíng úã gian bïn kia. Ba
àûáa beá con to vo öm nhau ngöìi trïn chiïëc giûúâng àêìy nhûäng raác
cùén. Töëi ba mûúi, vaâo khoaãng nûãa àïm, töi tònh cúâ laåi ài qua cûãa
nhaâ êëy. Bêëy giúâ caái àêìu nhaâ bõ phaá hai gian vêîn coân boã tröëng chûa
coá bûác vaách. Nhûng maâ trong nhaâ àeân thùæp saáng choang. Löë nhöë
dûúái boáng àeân, töi thêëy àöå hai chuåc ngûúâi chia laâm böën töëp, vêy
quanh böën chiïëc mêm göî àêìy nhûäng thõt àêåu àùåt trïn chiïëc chiïëu
saâm saåp traãi úã mùåt àêët. Tiïëng cûúâi tiïëng noái vui nhû ngaây tïët.
Ngûúâi ta khen öng Phuác hïët loâng lo viïåc thúâ. Ngûúâi ta baão öng
Phuác phaá nhaâ baán cuãi, thêåt laâ möåt ngûúâi thaáo vaát. Ngûúâi ta taán
dûúng oaãn cuãa öng êëy töët vaâ chuöëi cuãa öng êëy mêîm. Röìi ngûúâi ta
VIÏÅC LAÂNG 63
thuác baách öng êëy ài mua lêëy chai rûúåu nûäa. Ba àûáa beá con vêîn rau
raáu ngöìi úã àêìu thïìm hònh nhû chuáng thiïëu chöî nguã. Saáng mai öng
Phuác gùåp töi liïìn phö:
- Thïë maâ àïm qua nhaâ töi cuäng hïët nùm chai rûúåu vaâ hún
àöìng baåc rau àêåu, öng aå. Caái nhaâ phaá ra, baán caã tre, raå àûúåc böën
àöìng rûúäi. Mua gaåo, mua chuöëi hïët non hai àöìng, coân hún hai àöìng
chó vaâo bûäa cheán khöng àuã. Khöën naån, töi coá muöën töën laâm gò. Baâ
con coá loâng chaåy àïën, khöng thïí khöng àûúåc. Töi hoãi:
- Bao giúâ öng laåi sûãa tuêìn soác thûá hai?
MÖÅT TIÏÅC ÙN VAÅ
Höm êëy nhùçm phiïn chúå Àònh, caái chúå maâ caã laâng À.G. àïìu
söëng vïì noá. Töi ài àïën àêìu laâng êëy giûäa luác ngûúâi laâng ài chúå
àûúng àöng. Quaái laå! Laâm sao höm nay khöng coá àaân öng, trïn
àûúâng rùåt nhûäng àaân baâ. Keã göìng rau, ngûúâi gaánh gaåo, baâ naây
göìng chiïëc löìng lúån, baâ kia quêíy àöi löìng gaâ, hïët luä daâi dïën luä
ngùæn, ngûúâi ta tiïëng to tiïëng nhoã, nhao nhao noái chuyïån vúái nhau.
- Khöën naån! Tröng thêëy tònh caãnh öng Sûãu maâ töi thûúng
quaá. Höm qua àïën giúâ, baâ vúå luác naâo neát mùåt cuäng uã rêìu rêìu, öng
chöìng chó nùçm thúã daâi, coá luác àêëm maäi hai tay vaâo ngûåc, haâm rùng
nghiïën laåi keân keåt...
Baâ êëy coân àõnh noái nûäa, nhûng bõ baâ khaác cûúáp lúâi:
- Töi cuäng aái ngaåi cho öng êëy. Töåi nghiïåp! Caã vúå lêîn chöìng ai
cuäng hiïìn laânh biïët àiïìu, thêåt thaâ nhû àïëm. Khöng hiïíu cúá gò laåi bõ
nhiïìu ngûúâi gheát boã àïën thïë? Phen naây khöng kheáo hïët caã cú
nghiïåp!
Möåt baâ thûá ba noái xen:
- Caác baâ laâ bêåc nhên àûác tûâ bi, caác baâ cûá thûúng öng êëy.
Riïng töi, töi chùèng thûúng möåt chuát naâo!... Anh em ñt, caánh vïë
khöng coá, thïë maâ vêîn khöng biïët thên, laåi coân cûá bûúáng, thò ai
ngûúâi ta àïí cho yïn laânh!
Laåi möåt baâ nûäa tiïëp theo:
- Phaãi, baâ noái phaãi àêëy! Mònh úã trong laâng, söëng nhúâ laâng,
chïët nhúâ laâng. Caái ngûúâi àaä daám vaác miïång chûãi laâng, thò bõ trûâng
trõ laâ àaáng kiïëp lùæm. Húi àêu maâ thûúng.
Röìi möåt baâ nûäa caäi laåi:
- Caác baâ àûâng noái thïë, oan cho öng ta! Chùèng qua gheát nhau
thò hoå gùæp lûãa boã vaâo baân tay... chûá àúâi naâo öng êëy daám àöång àïën
laâng. Luön mêëy nùm nay, hïët ngûúâi naây ùn hiïëp, laåi àïën ngûúâi kia
àeâ lêën, öng êëy vêîn nhõn nhû nhõn cúm söëng, coá daám bûúáng bónh vúái
ai àêu!
Coân nûäa! Laân soáng dû luêån coân keáo daâi maäi úã doåc àûúâng.
Nhûng noá möîi luác möîi theo nhûäng gaánh gaâ lúån, rau gaåo ài xa dêìn,
nïn khi bay laåi tai töi, khöng coân roä laâ tiïëng gò nûäa. Cöë nhiïn töi
khöng coá yá nghe chi nhûäng chuyïån giûäa trúâi, nhûng vò noá àaä ngêîu
nhiïn loåt vaâo tai, töi cuäng ngêîu nhiïn bêån oác vò noá. "Chùæc laâ trong
laâng àaä coá ngûúâi naâo bõ àaánh bõ troái gò àêy". Vúái cêu phoãng àoaán àoá
vú vêín trong oác, töi lûäng thûäng ài vaâo cöíng laâng. Ngûúâi laâng úã
trong caác xoám, luä lûúåt keáo ra con àûúâng giûäa laâng, giaâ coá, treã coá,
con nñt cuäng coá. Traái laåi vúái quang caãnh cuãa àoaån àûúâng luác naäy, úã
àêy rêët nhiïìu àaân öng, thónh thoaãng múái coá möåt ngûúâi àaân baâ. Vúái
nhûäng tiïëng cûúâi cûúâi, noái noái, vui nhû àaám höåi, ngûúâi ta àöí xö vïì
neão cuöëi laâng. Xen löån vaâo sûå xön xao cuãa àaám àöng ngûúâi, úã trong
caác xoám, laåi coá tiïëng lúån eng eác. "Khöng phaãi laâ chuyïån àaánh nhau,
troái nhau, coá leä ngûúâi ta sùæp sûãa coá cuöåc ùn uöëng. Phaãi röìi, höm
nay àaân öng vò bêån ùn uöëng, nïn múái nhûúâng hïët quyïìn ài chúå
Àònh cho boån àaân baâ, àoaån naây toaân laâ àaân öng", töi vûâa caãi chñnh
caái cêu cuãa töi phoãng àoaán múái röìi, vûâa im lùång ài theo möåt con
àûúâng vúái luä ngûúâi êëy. Vaâ töi àaä tûâ biïåt hoå khi àïën khoãi àònh: hoå ài
têëp nêåp keáo vaâo àiïëm àònh, thò töi reä sang nhaâ Khoáa Truác, ngûúâi
baån àöìng hoåc vúái töi nùm xûa. Búãi vò chuáng töi coá heån trûúác nïn
luác êëy anh Truác àûúng vú vêín àoán töi úã chöî àêìu ngoä. Àûúâng ài tuy
rùçng húi xa, nhûng nhaâ anh naây laåi úã kïì vúái sên àiïëm vaâ chó caách
khu àiïëm möåt bûác raâo bùçng gùng têy. Vaâo ngöìi trong nhaâ anh êëy,
töi coân thêëy roä hïët thaãy caãnh tûúång trong àiïëm. Caái àiïëm röång
quaá!
Ngoaâi möåt toâa chñnh úã giûäa laåi coá hai toâa giaãi vuä keâm úã hai
àêìu, möîi toâa àöå böën nùm gian. Àaám ngûúâi luác naäy lêìn lûúåt tiïën vaâo
àïën cûãa àiïëm. Caác öng giaâ vaâ ngûúâi cao tuöíi lïn thùèng toâa chñnh,
coân ngûúâi ñt tuöíi vaâ àaám con nñt thò xuöëng hai toâa giaãi vuä. Giêy laát,
ba boån àaân öng lûåc lûúäng khiïng ba con lúån bõ troái àùåt vaâo trûúác
VIÏÅC LAÂNG 65
sên, vaâ möåt luä ngûúâi khaác àaâi taãi túái àoá àuã hïët caác thûá: baát, àôa,
dao, thúát, röí, raá vaâ nöìi ba mûúi. Röìi àoá, boån naây bùæc nöìi àun nûúác,
boån kia àeâ lúån choåc tiïët. Bùæt àêìu cêu chuyïån, töi phaãi hoãi ngay anh
Truác:
- Àaám êëy laâ àaám gò, àaám gò maâ coá àuã tûâ öng baåc àêìu àïën luä
treã con!
Anh Truác móm cûúâi àaáp:
- Àoá laâ möåt àaám ùn vaå!
Röìi vûâa pha nûúác, anh êëy vûâa tiïëp:
- Caái tuåc ùn vaå, thiïn haå cuäng nhiïìu núi coá. Nhûng maâ coá leä
khöng àêu nùång bùçng laâng töi. Búãi vò theo lïå laâng töi, quyïìn haânh
cuãa böën "truâm nhêët" lúán lùæm, bao nhiïu cöng viïåc trong laâng àïìu
do boån hoå quyïët àõnh, lyá dõch cuäng phaãi theo hoå. Ngûúâi naâo cûúäng
laåi vúái hoå, êëy laâ hoå seä tòm caách ùn vaå. Nhû àaä thêëy töi khöng hiïíu
"ùn vaå" laâ gò, anh Truác uöëng caån cheán nûúác röìi thïm:
- Chùæc anh chûa àûúåc chûáng kiïën cuöåc ùn vaå naâo thò phaãi! Coá
gò àêu, ngûúâi naâo coá löîi vúái "laâng" thò "laâng" cûá viïåc mua lúån, mua
rûúåu, mua gaåo àem ra àiïëm laâng maâ ùn. Phñ töín bao nhiïu, ngûúâi
coá löîi àoá phaãi chõu. Höm nay hoå ùn vaå laäo Sûãu. Töåi nghiïåp! Laäo êëy
hiïìn laânh, thêåt thaâ nhêët laâng töi àêëy! Chó vò nhaâ àaä leáp vïë, laåi coá
baát ùn, möåt höm möåt öng trong böën öng "truâm" àïën nhaâ hoãi vay
gaánh luáa, laäo ta ài vùæng, muå vúå chöëi laâ khöng coá, öng truâm kia lêëy
laâm thuâ, caách vaâi höm sau hùæn mûúån viïåc laâng sinh sûå caäi nhau
vúái laäo êëy, röìi hùæn vu cho laäo ta chûãi laâng vaâ àem chuyïån àoá trònh
"laâng". "Laâng" laâ boån àoá chûá coá ai àêu! Chuáng vúái hùæn cuäng nhû
möåt àaâo möåt keáp, cho nïn khi thêëy hùæn trònh, chuáng liïìn huâa nhau
bùæt vaå laäo Sûãu.
Anh Truác roát cheán nûúác nûäa cho töi, röìi toã veã aái ngaåi:
- Cuöåc ùn vaå naây, chuáng laâm haåi laäo ta àïën hún trùm baåc. Búãi
vò chuáng ùn to lùæm, ùn suöët tûâ trïn àïën dûúái. Nhûäng àûáa con nñt
toeát mùæt, oãng buång maâ anh thêëy àoá, cuäng àïìu àûúåc ùn têët caã.
Chuáng noá cuäng laâ "laâng". Hïî ai laâ "laâng", höm nay àïìu àûúåc ra ùn,
chó trûâ àaân baâ vaâ nhûäng treã con ùém ngûãa.
Töi vêîn chûa hiïíu:
- Thïë thò nhûäng tiïìn mua lúån, mua rûúåu, mua gaåo àoá ai ûáng
ra cho laâng?
Anh Truác traã lúâi:

- Chùèng ai phaãi ûáng hïët thaãy, hoå ài mua chõu têët caã. Maâ hïî
hoå àaä hoãi mua, thò ai cuäng baán. Búãi vò baán chõu cho "laâng" nhû thïë,
sau naây coá thïí tñnh vúái khöí chuã möåt giaá rêët cao vaâ tñnh bao nhiïu,
khöí chuã phaãi traã bêëy nhiïu, khöng àûúåc búát xeán möåt àöìng naâo hïët.
- Nïëu nhû khöí chuã khöng chõu thò sao?
- Khöí chuã khöng chõu thò hoå phaãi lêëy tiïìn laâng maâ chi.
Nhûng röìi hoå seä hoåp laâng taåi àònh, àoáng chiïëc àinh cuâ vaâo cöåt àònh
vaâ phaát thïå rùçng: "Nhaâ êëy àaä khöng theâm tuên lïå laâng, tûâ sau trúã
ài, nhûäng luác laâng coá ùn uöëng, khöng ai àûúåc ngöìi vúái ngûúâi nhaâ
êëy, vaâ röìi nhaâ êëy coá ngûúâi naâo chïët, bêët kyâ àaân öng, àaân baâ, hoå xa,
hoå gêìn, laâng seä khöng khiïng". ÚÃ thön quï, caái ngûúâi luác söëng
khöng ai ngöìi vúái, luác chïët laâng khöng khiïng cho, laâ ngûúâi cûåc
nhuåc, söëng cuäng nhû chïët. Vò vêåy tûâ xûa àïën nay, hoå àaä ùn vaå
ngûúâi naâo, ngûúâi êëy cûá phaãi baán nghiïåp maâ traã. Khöng ai daám
bûúáng.
Anh ta àûúng noái, thò úã bïn àiïëm, coá tiïëng noái lúán:
- Thûa "chaå"! Höm nay tûâ trïn giaâ laäo àïën dûúái trai àinh, têët
caã hún hai trùm xuêët, ùn ba con lúån coá leä khöng àuã, xin "chaå" cho
bùæt thïm möåt con nûäa.
Thïë röìi, möåt luác sau, laåi nghe coá tiïëng lúån kïu. Cuöåc ùn uöëng
linh àònh maäi àïën quaá trûa múái tan. Chiïìu höm êëy, töi coân úã àoá, àaä
coá tin noái laäo Sûãu thùæt cöí chïët úã trong nhaâ, lyá dõch coân ài khêët
quan vïì khaám.
VIÏÅC LAÂNG 67
XÊU LOÂNG THÚÂ
Möåt ngaây höm qua töi thêëy baác Hai Àùæc àïën nhaâ töi troå trûúác
sau túái mûúâi möåt lêìn: lêìn àêìu tiïn trúâi múái saáng roä, lêìn cuöëi cuâng
chûâng hïët canh hai. Trûâ ra lêìn thûá mûúâi möåt vò töëi quaá, khöng thïí
tröng roä, coân caác lêìn trûúác, töi àïìu gùåp baác. Laå thay, lêìn naâo cuäng
vêåy, sau khi thêëy noái öng chuã nhaâ töi ài vùæng, thò baác lêåp tûác lêåt
àêåt trúã vïì vúái caái böå mùåt àêìy veã súå haäi. Höm nay, trúâi coân múâ múâ,
àaä thêëy tiïëng baác vêëm veáo goåi cöíng. Öng chuã nhaâ töi cuäng chûa vïì,
nïn baác khöng vaâo. Röìi caách möåt giúâ sau, baác laåi hoaãng höët chaåy
àïën. Vaâ vêîn bõ thêët voång nhû lêìn trûúác, baác laåi luãi thuãi ài vïì bùçng
möåt daáng àiïåu cûåc kyâ buöìn rêìu. Vúái baác, töi khöng phaãi laâ chöî
quen thuöåc, vò troå trong laâng B.X. àaä lêu nïn töi cuäng coá biïët mùåt,
biïët tïn, hún nûäa töi coân biïët baác laâ ngûúâi àêìn àöån, hiïìn laânh, nhaâ
khaá, coá trêu caây, coá ruöång cêëy. Búãi vêåy, nay thêëy thaái àöå khêín cêëp
cuãa baác, tûå nhiïn töi cuäng àïí yá suy nghô. Vaâ töi àoaán rùçng: chùæc
baác àaä phaåm möåt töåi quan troång, nïëu khöng chûáa àöì quöëc cêëm, têët
laâ lúä àaánh chïët ngûúâi. Nhûng maâ töi lêìm. Nïëu baác mùæc phaãi möåt
trong hai viïåc àoá, thò tûâ höm qua àïën giúâ, laâng nûúác àaä àöìn êìm lïn
röìi, ngûúâi ta àaä göng cöí baác àiïåu lïn quan röìi, khi naâo baác àûúåc
xöíng xïính chaåy ài, chaåy laåi? Huöëng chi möåt ngûúâi cêín thêån nhû
baác, àúâi naâo coá thïí xaãy ra nhûäng viïåc ghï gúám êëy? Thïë thò cúá gò baác
phaãi tòm öng chuã nhaâ töi gêëp quaá nhû thïë? Trúâi cuäng khöng thïí
àoaán àûúåc! Boáng nùæng àaä àïën nûãa thïìm, baác laåi luâ luâ tiïën vaâo
trûúác sên giûäa nhûäng tiïëng suãa xö xaát cuãa àaân choá dûä.
- Cuå àaä vïì chûa? Anh nhoã!
Thùçng nhoã vò phaãi àuöíi choá cho baác nhiïìu lêìn, noá cuäng phaãi
phaát caáu vúái baác:
- Chûa vïì! Laâm gò maâ àïën hoãi luön thïë! Chó quêëy rêìy!
Baác giaã vúâ nhû khöng nghe tiïëng vaâ laåi quay mùåt trúã ra, toan
ài. Vò muöën roä caái chuyïån cêëp baách cuãa baác, töi cöë goåi baác vaâo
trong buöìng hoåc vaâ hoãi:
- Baác tòm cuå Chaánh coá viïåc gò maâ kñp nhû vêåy? Noái cho töi
biïët, xem töi coá giuáp àûúåc chùng?
Baác caám ún töi vaâ àaáp:
- Chó coá cuå Chaánh hoåa chùng múái cûáu àûúåc töi. Nïëu höm nay
maâ cuå khöng vïì, thò töi àaânh phaãi ngöìi tuâ. Röìi, nhû trong buång
noáng naãy khöng thïí ngöìi yïn, baác laåi àûáng dêåy toan ra. Töi phaãi
an uãi, giûä baác úã laåi àïí hoãi cho hïët cêu chuyïån. Nïí töi quaá, baác laåi
neán loâng ngöìi xuöëng vaâ kïí àêìu àuöi caái naån phi thûúâng cuãa mònh.
Thò ra trûa höm kia, laâng êëy laâm lïî "thûúång àiïìn". Àoá laâ caái lïî àïí
trònh vúái vua Thêìn nöng vaâ caác cuå tiïn nöng trong laâng àúâi xûa
biïët rùçng: laâng mònh caây cêëy àaä xong.
Cuäng nhû lïî "haå àiïìn" cûã haânh trong khi bùæt àêìu cùæm cêy
luáa xuöëng ruöång, lïî naây taåi caác thön quï laâng naâo cuäng coá. Búãi vò
laâng B.X nùm nay trúâi cho mûa nùæng thuêån hoâa, suöët möåt vuå cêëy,
khöng nhaâ naâo phaãi taát möåt khau nûúác naâo, hún nûäa, hïî cêëy àïën
àêu luáa cûá xanh töët nguân nguåt àïën àêëy, khöng cêìn phên tro gò hïët.
Ngûúâi ta tin rùçng nhúâ coá quyã thêìn uãng höå múái àûúåc nhû thïë. Cho
nïn, nhên ngaây "thûúång àiïìn" laâng coá sûãa möåt con lúån, trûúác laâ taå
ún thêìn thaánh, sau nûäa caã laâng ùn uöëng cho vui. Trong khi cuáng
tïë, thõt lúån àïí nguyïn caã àaänh, loâng lúån cuäng àïí nguyïn caã giaân,
nhûng phaãi thaái lêëy taám baát àuã caã döìi, tim, gan, phöíi, laá laách, daå
daây, àïí baây vaâo mêm xöi thúâ, ngûúâi ta goåi laâ loâng thúâ. Tïë xong, àöì
lïî haå xuöëng, phêån sûå böën ngûúâi "baân hoáa" phaãi giûä cöng viïåc laâm
cöî. Theo lïå laâng, phêìn cuãa trai laâng chó coá xöi thõt. Ngoaâi ra soã lúån,
lùm lúån, nhúän lúån, muäi lúån, röìi moáng chên lúån vaâ khêëu àuöi lúån
àïìu phaãi àïí laâm phêìn biïëu, àïí biïëu tûâ cuå Chûúãng lïî àïën öng baân
nhò. Coân riïng taám baát loâng thúâ thò phaãi àïí kñnh taám öng trïn
nhêët coá ra lïî thaánh trong luác cuáng tïë. Vò vêåy, söë loâng lúån êëy laåi coá
biïåt hiïåu laâ "loâng muä aáo". Baác Hai Àùæc múái lïn "baân hoáa" tûâ àêìu
nùm nay. Trong bûäa "viïåc laâng" höm kia, baác cuäng dûå möåt chên
laâm cöî. Cöng viïåc thaái thõt, baây thõt cho phêìn trai àinh, sûác baác
laâm dû ài röìi. Rùæc röëi cho baác, chó coá caái söë phêìn biïëu. Thïí lïå kñnh
biïëu, khöng phaãi chó noái bùçng miïång maâ thöi. Öng naâo àûúåc biïëu
thûá naâo, àaä coá söí saách biïn cheáp roä rïåt. Cuöën söí êëy coá chûä caã laâng
kyá kïët, laåi coá trònh quan trïn duaáïtå y, noá laâ möåt phaáp luêåt cuãa
laâng, khöng ai àûúåc pheáp thay àöíi. Möåt ngûúâi "baân hoáa" biïët chûä,
khi chia phêìn biïëu coá thïí giúã söí maâ coi. Nhûng vúái nhûäng ngûúâi
khöng biïët chûä naâo, ñt nhêët cuäng phaãi têåp sûå hai nùm múái thuöåc,
búãi vò möåt nùm chó àûúåc hoåc viïåc coá baãy taám lêìn maâ thöi. Baác Hai
VIÏÅC LAÂNG 69
Àùæc khöng biïët chûä gò, vaâ lïn baân hoáa múái giaâ nûãa nùm, cöë nhiïn
baác khöng thïí thaåo àûúåc chûác vuå. Tuy vêåy, höm àoá nhúâ coá ba ngûúâi
tuöíi trïn caáng àaáng, cho caác phêìn cuäng khöng lêìm lêîn. Khöí cho
baác, chó taåi möåt "xêu loâng thúâ" cuãa cuå Chûúãng lïî. Höm êëy cuå
Chûúãng lïî coá ra chuã tïë, phêìn cuå phaãi coá möåt xêu loâng thúâ laâ dô
nhiïn röìi. Tïë xong cuå cuäng muä aáo lïî thaánh nhû caác öng khaác, theo
lïå, cuå laåi àûúåc hûúãng xêu nûäa. Baác Àùæc khöng hiïíu lïå àoá, chó àïí
phêìn cuå möåt xêu. Àïën khi thùçng nhoã àïå phêìn vaâo nhaâ, cuå Chûúãng
lïî kiïím laåi söë thõt thêëy thiïëu, tûác thò cuå sai àêìy túá goåi baác àïën nhaâ,
gheáp baác vaâo töåi tûå nhiïn cêët phêìn cuãa cuå, vaâ baão cho baác biïët
rùçng: viïåc êëy cuå àaä nhêët àõnh àûa lïn quan xeát, röìi cuå sai àuöíi baác
ra, khöng cho noái thïm cêu naâo. Mêëy lêìn baác àaä cêåy ngûúâi xin
giuáp, àïìu khöng àùæt nhúâi. Bêy giúâ chó coân möåt caách nhúâ cuå Chaánh
Cûåu - tûác laâ öng chuã nhaâ töi - noái àúä. Xûa nay cuå Chûúãng lïî vêîn nïí
cuå naây, nïëu nhû cuå naây chõu giuáp cho baác, hoåa may baác àûúåc thoaát
naån... Vò thïë baác phaãi khêín cêëp ài tòm öng chuã nhaâ töi. Noái àïën
àêy, thêëy baác rúm rúám nûúác mùæt vaâ thïm:
- Nùm xûa möåt ngûúâi baân hoáa cuäng àaánh mêët phêìn cuãa cuå
Chûúãng lïî, vaâ bõ cuå êëy ài kiïån. Hai bïn vêåt nhau tûâ huyïån lïn tónh
laåi sang Haâ Nöåi. Ruát laåi, ngûúâi baân hoáa àoá töën keám àïën gêìn nghòn
baåc maâ vêîn bõ phaåt möåt àöìng. ÊËy laâ anh ta nhaâ giaâu, biïët lyá luêåt,
laåi biïët toâa noå, súã kia, coân khöng chöëng nöíi cuå êëy. Huöëng chi nhû
töi, tiïìn khöng coá, tûâ thuúã meå àeã àïën giúâ khöng àïën cûãa quan bao
giúâ... nïëu bõ kiïån, mûúâi phêìn chùæc phaãi ngöìi tuâ caã mûúâi. Röìi baác
gaåt nûúác mùæt àûáng dêåy.
Ngoaâi sên nghe coá tiïëng giaây sïìn sïåt keáo trïn mùåt gaåch. Öng
chuã nhaâ töi àaä vïì. Baác Hai Àùæc vöåi vaâng neáp vaâo cêy cöåt gêìn àoá, vaâ
vaái möåt vaái cûåc kyâ cung kñnh. Öng chuã nhaâ töi àiïìm nhiïn ài vaâo
trong nhaâ. Sau khi boã khùn vaâ cúãi aáo ngoaâi treo lïn àinh cöåt, öng
êëy gheá vaâo chöî töi, vúá lêëy caái àiïëu, chêm lûãa huát thuöëc. Chúâ cho
öng ta thúã hïët húi khoái trong miïång, baác Àùæc khuám nuám ài ra
trûúác chiïëc phaãn ngûåa, thuåp xuöëng lïî luön hai lïî.
Öng chuã nhaâ töi coá veã ngaåc nhiïn vaâ hoãi giêåt gioång:
- Maây laâm caái gò thïë, Àùæc?
Baác Àùæc vúái böå lûng khom khom nhû hònh con töm, chùæp tay
àûáng úã ngoaâi thïìm, nûúác mùæt chaãy ra giaân giuåa:
- Laåy cuå, xin cuå cûáu con...
Öng chuã nhaâ töi vêîn möåt gioång sûãng söët:

- Maây laâm sao?
Baác naây nhû lñu lûúäi laåi:
- Laåy cuå cûáu con!
Öng chuã nhaâ töi phaãi gùæt:
- Nhûng maâ cûáu caái gò chûá? Thùçng naây àiïn aâ?
Baác Àùæc àûáng bïn cûãa vûâa mïëu vûâa kïí cho öng êëy nghe viïåc
àaánh mêët phêìn cuãa cuå Chûúãng lïî vaâ bõ cuå êëy àe kiïån. Öng chuã nhaâ
töi nhòn töi, vaâ cûúâi tuãm tóm:
- Caái phaái töíng lyá chuáng töi coá gúám hay khöng?
Röìi ngoaãnh sang nhòn baác Àùæc, öng êëy laåi gùång:
- Bêy giúâ maây baão tao ài laåy mûúán cho maây aâ?
Baác Àùæc chó nùçn nò maäi möåt cêu:
- Laåy cuå, xin cuå cûáu con!
Öng chuã nhaâ töi ngêìn ngûâ möåt höìi, röìi àaáp:
- Noái vúái con moåt giaâ êëy khoá lùæm, phi tiïìn khöng xong.
Nhûng cûá vïì ài, laát nûäa tao ài cho. Chiïìu laåi àêy, cöng viïåc thïë naâo
tao baão.
Baác Àùæc sung sûúáng vaái chaâo chuáng töi röìi ra. Mùåt trúâi taâ taâ,
öng chuã nhaâ töi khùn aáo chónh tïì ra ài. Möåt luác laåi thêëy trúã vïì vaâ
noái vúái töi:
- Töi àaä biïët maâ. Laäo Chûúãng lïî laâng töi àïíu lùæm, caái gò cuäng
tiïìn. Töi àïën noái höå thùçng Àùæc, laäo ta nhêët àõnh àoâi hai àiïìu naây:
möåt laâ thùçng Àùæc giïët lúån múâi laâng tïë thaánh àïí lêëy möåt xêu loâng
thúâ biïëu hùæn; hai laâ noá àïìn cho hùæn trùm baåc. Maâ hùæn àaä noái möåt
trùm, ñt ra cuäng phaãi saáu chuåc múái xong. ÊËy úã nhaâ quï khoá thïë,
öng aå! Coá cuãa àaä chùæc giûä àûúåc maâ ùn àêu?
VIÏÅC LAÂNG 71
MÖÅT CHIÏËC LÙM LÚÅN
Bêëy giúâ boáng àaä chiïìu caã. Mùåt trúâi chó caách ngoån tre cuãa daäy
laâng xoám xa xa àöå vaâi con saâo. Chên trúâi phña têy dêìn dêìn hiïån
nhûäng tia àoã. Dûúái àöìng coân àöng ngûúâi laâm. Trong rûâng ngö àêåu
xanh rò, tiïëng haát theo gioá àûa ài reáo rùæt. Töi vûâa ài àïën ngaä tû reä
vaâo con àûúâng laâng À.C vaâ nhûäng gioång lïn böíng xuöëng chòm cuãa
boån gaái quï xúái àêåu, vun ngö nhû àûúng baão töi khoan bûúác àïí
thûúãng caái caãnh trúâi xuên mònh mõ. Böîng úã trong neão àêìu laâng coá
tiïëng theát lúán, nhû phaá caái bêìu tõch mõch cuãa caánh àöìng chiïìu, laâm
cho caác àaám haát xûúáng àïìu phaãi im bùåt. Caâng ài gêìn laåi, tiïëng theát
caâng dûä thïm. Tiïëp àïën tiïëng chûãi phuä phaâng cuãa cún thõnh nöå, röìi
àïën tiïëng kïu laâng nûúác inh oãi. Trong khu vùn chó cuãa laâng À.C.
boáng ngûúâi àen kõt. Vaâ úã cöíng laâng cuäng nhû caác ngaã àûúâng khaác,
àaân öng àaân baâ têët taã chaåy ra. Ai cuäng nhû nêëy, möîi ngûúâi trong
tay àïìu coá möåt moán khñ giúái, hoùåc saâo, hoùåc gêåy, hoùåc caán cuöëc,
hoùåc àoân gaánh, coá ngûúâi thò vaác caái vöì àêåp àêët. Tûá chi baát maåch,
nhêët tïì àöí vaâo khu àêët vùn chó vúái möåt böå àiïåu huâng höí. Àaánh!
Àaánh! Àaánh! Mêëy tiïëng theát àaánh vûâa dûát, cuöåc höîn chiïën tûác thò
bùæt àêìu. Àoân gaánh giú lïn, tai cuöëc böí xuöëng, tiïëng chñ chaát cuãa
caác khñ giúái àuång nhau xen löån vúái tiïëng kïu, tiïëng chûãi, tiïëng gêìm
gaâo, nghe thêåt gúám ghiïëc. Töi phaãi dûâng laåi úã möåt quaäng xa àïí chúâ
àïën luác tan cuöåc, vò rùçng àûúâng ài àaä bõ chiïën trûúâng ngùn caãn,
khöng coá löëi naâo qua àûúåc. Têën naáo kõch möîi luác möåt thïm kõch
liïåt. Caác toaán viïån binh caác núi vêîn tiïëp tuåc keáo àïën êìm êìm. Àaáng
súå nhêët laâ mêëy muå àaân baâ. Xùæn vaáy, xùæn aáo vaâ quêën buái toác vïính
ngûúåc, caác muå liïìu maång xöng vaâo trêån àõa nhû möåt àöåi quên caãm
tûã.
Töi phaãi ruâng mònh súãn gaáy, khi thêëy möåt ngûúâi lûåc àiïìn
thùèng tay giú vöì àêåp àêët böí vaâo àêìu möåt öng giaâ vûâa chui ra khoãi
voâng vêy. Öng giaâ êëy loaång choaång, laão àaão nhû con gaâ toi giêîy
chïët röìi ngaä phuåc võ xuöëng àêët. Ngûúâi lûåc àiïìn kia laåi vaác chiïëc vöì
nghïnh ngang vaâo trêån. Giûäa àaám tuái buåi, thêëp thoaáng coá boáng
xanh xanh. Khi àaä laách qua voâng vêy, boáng xanh xanh liïìn hiïån ra
thaânh hònh ngûúâi. Öì! Laå! Trong àaám êíu àaã laåi coá ngûúâi mùåc aáo
thuång lam vaâ àöåi muä nhiïîu hoa baåc! Tuy rùçng àûáng úã àùçng xa, töi
cuäng tröng roä hònh daång. Ngûúâi êëy haâm rêu àaä daâi, caái aáo thuång
lam àaä toaåc vaåt trûúác, trïn traán coá möåt vïët àoã chaåy thùèng tûâ traán
xuöëng cùçm, coá leä laâ vïët maáu chaãy. Chó kõp lêåt muä vêët xuöëng vïå
àûúâng, ngûúâi êëy veán tay aáo thuång, giùçng lêëy chiïëc gêåy cuãa möåt
ngûúâi khaác, röìi quay vaâo àaám àöng ngûúâi, ra sûác vuåt lêëy vuåt àïí.
Hònh nhû bêy giúâ àïën höìi loaån chiïën, ngûúâi ta chó cöët àaánh cho
sûúáng tay, bêët phên ai laâ phe thên, ai laâ phe thuâ. Vò vêåy, giao
chiïën àaä lêu maâ vêîn chûa phên thùæng phuå. Phña trong cöíng laâng
chúåt coá tiïëng hiïåu ruác höìi. Möåt àoaân tuêìn phu àöå hún mûúâi ngûúâi,
keã vaác giaáo, ngûúâi vaác maä têëu, têëp nêåp ài theo lyá trûúãng tiïën lïn
khu àêët vùn chó.
- Troái laåi! Troái hïët caã laåi! Àiïåu vïì àònh kia! Àaánh nhau chïët
ngûúâi ra àêëy, töåi vaå ai chõu?
Lyá trûúãng theát vûâa dûát miïång, caã boån tuêìn àinh hùng haái
sêën vaâo àaám àöng, àaân aáp möåt caách huâng duäng vaâ can àaãm. Caác
tay chiïën sô tuy àûúng "ham àaánh" nhûng cuäng coân súå phaáp luêåt,
thêëy boáng tuêìn phiïn tiïën vaâo, ai nêëy taãn maác luâi ra, keã naây chaåy
vaâo trong laâng, ngûúâi kia tröën xuöëng dûúái ruöång. Trïn baäi chiïën
trûúâng coân laåi boån tuêìn àinh vúái möåt àaám àöå hún mûúâi ngûúâi hêìu
hïët coá mùåc aáo thuång.
Caái gò thïë nhó? Cúá sao ngûúâi ta laåi bêån lïî phuåc àïí ài àaánh
nhau? Hay laâ úã àêy cuäng laâ cûãa Khöíng, sên Trònh, cho nïn duâ laâ
àaánh nhau, cuäng phaãi giûä lïî? Giöng töë àaä yïn, töi beân laåi chöî vùn
chó àïí vïì trong laâng, vaâ luön thïí coi qua cho biïët tònh hònh cuöåc
àaåi chiïën. Teá ra nhûäng öng aáo thuång coân laåi àoá rùåt laâ "tû vùn" vaâ
àïìu bõ thûúng têët caã. Àau nhêët laâ öng Cûåu Thónh. Öng êëy bõ möåt
vïët úã maá bïn phaãi. Hònh nhû noá laâ vïët thûúng cuãa mêëu àoân gaánh
àêåp vaâo -goâ maá bõ khuyïët mêët möåt miïëng thõt khaá to, caái xûúng loâi
ra, maáu chaãy raânh raåch xuöëng vai aáo thuång. Röìi àïën öng Cûåu
Bònh. Khöng biïët öng naây bõ nhûäng caái gò àaánh vaâo maá tröng thaãm
quaá, giûäa traán bûúu lïn nhû quaã öíi lúán, goâ maá bïn traái sûng huáp
nhû caái àöìng chai uáp vaâo.
Con mùæt bïn êëy hñp laåi nhû mùæt lúån yã. Röìi àïën öng Phoá Àï,
caái öng bõ möåt caái vöì luác naäy. Öng êëy mêët maãng toác àónh àêìu, thõt
non phúi ra àoã hoãn. Caã ba öng àoá cuâng phaãi nùçm liïåt dûúái àêët, thi
nhau kïu rïn hûâ hûâ. Coân caác öng khaác, hoùåc bõ thûúng úã mùåt, hoùåc
bõ thûúng úã tay, hoùåc bõ thûúng úã vai hay cöí, tuy cuäng àau lùæm,
nhûng coân coá thïí ngöìi gûúång. Sau khi sai ngûúâi lêëy chiïëu àùæp cho
VIÏÅC LAÂNG 73
nhûäng ngûúâi àau nùång, lyá trûúãng cùæt boån tuêìn phiïn, möåt nûãa úã àoá
canh gaác, möåt nûãa thò ài luâng bùæt nhûäng keã coá dûå vaâo cuöåc chiïën
tranh. Röìi hùæn vïì nhaâ àoáng ngûåa lïn huyïån, khêët quan vïì khaám.
Luác êëy trúâi àaä gêìn töëi, nhûäng ngûúâi laâm àöìng luä lûúåt trúã vïì. Möåt
ngûúâi cuâng ài möåt àûúâng vúái töi, àaä àûúåc chûáng kiïën trêån êíu àaã êëy
vaâ coá biïët roä nguyïn uáy. Cûá nhû anh ta àaä noái, thò cùn do cuãa têëm
thaãm kõch chó taåi möåt chiïëc lùm lúån. Laâng À.C. cuäng nhû laâng
khaác, vêîn coá riïng möåt söë ngûúâi chuyïn coi vïì viïåc tïë tûå, ngûúâi ta
goåi laâ "tû vùn" hay laâ "vùn giaáp", hoùåc "vùn höåi", coá laâng goåi laâ
"quan viïn". Möîi khi laâng coá cuáng tïë thò tûâ chuã tïë àïën viïåc rûúác
nïën, bûng àaâi, àïìu do tû vùn phaãi laâm.
Theo nguyïn tùæc, höåi "tû vùn" tûác laâ mön àöì cuãa Khöíng phu
tûã. Búãi vò trong söë höåi viïn, trûâ nhûäng ngûúâi dûúái do laâng bêìu ra,
caác ngûúâi àûáng àêìu phaãi laâ nhûäng bêåc khoa hoaån. Laâng naâo khöng
coá khoa hoaån, thò lêëy nhûäng ngûúâi chûác sùæc thay vaâo. Haâng nùm,
cûá àïën ngaây "àinh" cuãa thaáng giûäa muâa xuên vaâ ngaây "àinh" cuãa
thaáng giûäa muâa thu, tû vùn laâm lïî tïë taåi vùn chó, goåi laâ xuên àinh
vaâ thu àinh. Àoá laâ lïî riïng cuãa höåi tû vùn, ngûúâi ngoaâi khöng ai
àûúåc dûå. Nhûng khöng phaãi laâ tïë Khöíng tûã. Quyïìn tïë Khöíng tûã
thuöåc vïì nhaâ vua vaâ caác vùn miïëu haâng tónh, haâng phuã, coân dên
gian thò chó àûúåc tïë nhûäng võ "tiïn àaåt" cuãa laâng mònh. Laâng À.C.
khöng coá khoa muåc. Chûác Chûúãng lïî cuãa höåi tû vùn vêîn thuöåc vïì
cuå Baá Trung. Àaáng leä möîi khi trong laâng coá tïë, bêët kyâ laâ tïë úã àêu,
cuå êëy vêîn àûúåc giûä ngöi tïë chuã. Nhûng vò tuöíi giaâ, lïî baái khoá nhoåc,
cho nïn cuå êëy vêîn giao cöng viïåc chuã tïë cho öng Cûãu Nghôa. Theo
lïå nhêët àõnh, nhûäng khi laâng laâm lïî bùçng lúån, caái soã lúån phaãi àïí
biïëu cuå Chûúãng lïî, coân caái cöí lúån thò cùæt laâm hai khoanh troân -
ngûúâi ta goåi laâ caái lùm -möåt khoanh biïëu öng taã vùn, möåt khoanh
nûäa thò àïí biïëu möåt öng naâo àaä gaánh cöng viïåc chuã tïë. Chuã tïë laâ
öng taã vùn, öng êëy seä àûúåc hûúãng caã àöi lùm, nïëu chuã tïë laâ cuå
Chûúãng lïî, thò phêìn cuå êëy phaãi coá möåt lùm möåt soã. Moåi khi hai caái
lùm cuãa con lúån tïë thêìn àïìu laâ phêìn öng Cûãu Nghôa.
Búãi vò öng êëy vûâa quyïìn tïë chuã laåi vûâa viïët vùn. Nhûng àöå
naây öng Cûãu Nghôa öëm nùång, ngaây mai tû vùn laâm lïî xuên àónh
chùæc laâ öng ta khöng thïí ra laâm chuã tïë. Chûác êëy phaãi cùæt àïën ngûúâi
thûá ba. Tûâ chiïìu höm nay, tû vùn coá sûãa tuêìn rûúåu àïå lïn vùn chó
laâm lïî "tuác yïët". Ai vaâo chuã tïë ngaây mai, höm nay phaãi lïn vùn chó
maâ khêën, àïí caác tû vùn lïî theo. Chiïëu theo ngöi thûá, chûác chuã tïë
ngaây mai àïën öng Cûåu Thónh, vaâ röìi öng êëy seä àûúåc hûúãng caái lùm
lúån dû huïå cuãa öng Cûãu Nghôa.
Öng Cûåu Bònh lêëy thïë laâm tûác. Búãi vò, nïëu öng Cûåu Thónh tûâ
chöëi, thò chûác tïë chuã vaâ caái lùm lúån ngaây mai seä vïì öng ta. Àúåi luác
öng Cûåu Thónh xuáng xñnh muä aáo, sùæp sûãa vaâo khêën, öng Cûåu Bònh
ngùn laåi vaâ noái:
- Öng àõnh khêën nhû thïë naâo, phaãi àoåc trûúác cho caã tû vùn
cuâng nghe caái àaä! Caái àoá múái hiïím àöåc chûá!
Möåt ngûúâi suöët àúâi chûa hoåc chûä naâo nhû öng Cûåu Thónh thò
àoåc vùn khêën laâm sao cho tröi. Bñ quaá, öng Cûåu Thónh phaát caáu:
- Khêën thïë naâo, töi khöng phaãi trònh vúái anh.
Öng Cûåu Bònh caâng laâm giaâ:
- Khöng phaãi trònh töi, thïë thò nïëu anh khêën cha, khêën meå vïì
àoá, tû vùn cuäng phaãi chõu aâ?
Öng Cûåu Thónh àûúng cún tûác töëi, liïìn taát cho öng Cûåu Bònh
möåt caái vaâ theát:
- AÂ! Thùçng naây maây chûãi öng aâ?
Öng Cûåu Bònh cuäng khöng chõu nhõn, tuám luön lêëy cöí aáo
thuång öng naây vaâ àêëm vaâo gaáy möåt chùåp. Trong àaám tû vùn, coá
ngûúâi laâ hoå öng Thónh, coá ngûúâi laâ hoå öng Bònh, thêëy hai bïn àaánh
nhau, keã thò kïu laâng cêìu cûáu, ngûúâi thò xöng vaâo àaánh giuâm. Luác
naây, ngûúâi laâm dûúái àöìng coân àöng, nhûäng keã thuâ gheát caã hai öng
kia, thi nhau keáo lïn àaánh höi, cöët àïí gieo vaå cho keã thuã xûúáng, vò
thïë múái ra cuöåc àaåi chiïën, vaâ múái àïën bêëy nhiïu ngûúâi bõ thûúng.
Nûãa àïm höm êëy quan huyïån múái vïì biïn aán. Ngay luác àoá, nhûäng
ngûúâi bõ thûúng àïìu àûúåc khiïng lïn nhaâ thûúng. Khi hoå ài àûúâng,
ngûúâi ta coân nghe tiïëng rïn êìm êìm...
MIÏËNG THÕT GIÖÎ HÊÅU
Höm êëy vaâo khoaãng thûúång tuêìn thaáng chaåp. Trúâi àûúng
quang àaäng, tûå nhiïn thêëy töëi sêìm laåi. Gioá bùæc úã àêu keáo àïën àuâng
àuâng. Nhûäng àaám mêy àen tûå phña chên trúâi luâ luâ tiïën lïn giûäa
VIÏÅC LAÂNG 75
trúâi, röìi hoáa ra möåt têëm maân maâu tro phuã kñn bêìu trúâi. Bùçng caái
hùng haái cuãa ngûúâi chaåy mûa, töi cûá tröng thùèng cöíng laâng H.À.
cùæm àêìu ài thêåt raão bûúác. Têëm maân maâu tro dêìn dêìn thêëp xuöëng
röìi nhûäng luöìng chúáp nhùçng nhùçng nhû àaân rùæn vaâng àuöíi nhau úã
neão xa xa. Röìi nhûäng tiïëng seát vúä trúâi tûâ goác trúâi noå, döìn nhau
sang goác trúâi kia chùèng khaác tiïëng nhûäng taãng àaá lúán tûâ àónh nuái
lùn xuöëng chên nuái. Höåt mûa raâo raâo sa xuöëng, nhû muöën giuáp sûác
cho sûå giaá laånh. Hai maá töi àaä thêëy buöët, hai tay töi àaä thêëy coáng.
Trong caái quaán úã àêìu cöíng, àaân öng àaân baâ àûúng chen vai nhau
àûáng vêy chung quanh mêëy boá maå chiïm. Nhûäng luác phong vuä bêët
tònh, ai cuäng muöën giûä thên nêëy, khi naâo hoå chõu nhûúâng chöî cho
möåt ngûúâi laå? Töi àaânh àöåi mûa doâ trïn con àûúâng lêìm löåi, àõnh cöë
ài túái nhaâ möåt ngûúâi baån röìi nghó luön thïí. Nhûng khi múái àïën sên
àònh, trúâi caâng mûa to, khöng thïí liïìu ài àûúåc nûäa, töi phaãi laánh
lïn thïìm àònh. ÚÃ ngoaâi cöíng àònh luâ luâ tiïën vaâo möåt luä àöå trïn
mûúâi öng laäo giaâ. Öng naâo cuäng nhû öng nêëy, àêìu àöåi noán laá, lûng
khoaác aáo túi, tay chöëng möåt chiïëc gêåy tre löåc cöåc. Sau khi àaä chao
chên vaâo caái vuäng nûúác dûúái gioåt àònh, caác cuå lêíy bêíy treâo lïn
thïìm àònh, vaâ loâ doâ bûúác lïn sên àònh vúái nhûäng tiïëng thñt tha
àaáng aái ngaåi. Hïët boån êëy, laåi tiïëp boån khaác. Caác cuå leã teã àïën maäi.
Nhûäng boån sau khöng àûúåc àöng nhû boån trûúác, möîi boån àöå vaâi
böën ngûúâi. Trïn àònh coá tiïëng mêm baát leãng keãng. Muâi hûúng ngaâo
ngaåt trong àaám tiïëng ngûúâi laâo xaâo. Hùèn laâ ngûúâi ta cuáng lïî gò àoá.
Töi khöng àïí yá vaâ chùm chùm nhòn nhûäng gioåt nûúác tûâ maái ngoái
chaãy xuöëng sên gaåch.
Trúâi thaáng chaåp maâ sao mûa to laâm vêåy? Chó trong möåt laát
sên àònh nûúác chaãy lïnh laáng, bong boáng tröi trïn mùåt nûúác lïình
bïình. Gioá bêëc möîi luác möîi thïm dûä döåi; noá hùæt höåt mûa tua tuãa vaâo
chöî töi àûáng, nhû muöën àuöíi töi lïn àònh àïí xem caãnh tûúång trïn
êëy ra sao. Dûúái bûác chêën song úã phña sau àònh, möåt chiïëc mêm cao
sún àoã chïîm chïån kï giûäa maãnh chiïëu raách caåp. Trûúác mêm coá àïí
mêëy boá vaâng höì, möåt chai rûúåu vaâ mêëy quaã cau. Trïn mêm laâ möåt
taãng xöi vuöng vùæn bùçng caái laá nem vaâ möåt miïëng thõt lúån luöåc ûúác
chûâng hai cên trúã laåi. Neán hûúng cùæm trong mêm xöi chaáy àaä hïët
nûãa, taân hûúng ruång trïn mùåt xöi àen xò. Caác cuå tuám nùm, tuåm ba,
boá göëi ngöìi trong mêëy chiïëc chiïëu traãi liïìn bïn caånh bao lún. Têët caã
àöå böën chuåc cuå, cuå naâo cuäng sùæc mùåt xaám meát. Thêëy töi nhö lïn,
caác cuå àïìu ngú ngaác nhòn. Lêu lêu, möåt cuå seä cêët caái gioång run run
cuãa ngûúâi bõ reát:
- Öng khaách vaâo chúi nhaâ ai?

Töi àaáp rêët lïî pheáp:
- Thûa cuå, töi vaâo thùm öng tuá Tônh
Cuå khaác lïn gioång phïìu phaâo:
- ÊËy! Nhaâ töi cuäng úã liïìn ngoä vúái öng êëy. Öng haäy úã àêy laát
nûäa cuâng ài vúái töi.
Thò ra cuå naây chñnh laâ cuå Thûúång laâng êëy. Sau khi töi toã yá
caám ún, möåt cuå nûäa ngoá vaâo cuå êëy vaâ noái:
- Thöi hïët hûúng röìi! Cuå Thûúång "vaái haå" ài cho!
Cuå Thûúång seä gêåt àêìu, röìi lom khom àûáng ra phña trûúác
mêm xöi, cuái àêìu vaái luön ba vaái. Trong àaám coá tiïëng doäng daåc, töi
khöng nhêån ra tiïëng cuå naâo:
- Thùçng Múái haå mêm xuöëng àïí laâm cöî ài. Têët caã böën mûúi
saáu xuêët, mûúâi möåt cöî rûúäi, vúái möåt cöî nhaâ chûáa, möåt cöî cho maây.
Laâm mûúâi böën cöî, coân thûâa hai phêìn! Nghe khöng?
Vúái möåt tiïëng daå khöng àûúåc lïî pheáp cho lùæm, thùçng Múái
nhanh nhêíu bûng mêm xöi thõt àïën chöî dao thúát giûäa khi möåt cuå ñt
tuöíi trong boån lïåch kïåch nhùæc mêëy boá vaâng ra chöî bïå àònh, phò phoâ
thöíi chiïëc möìi rúm, chêm lûãa.
Thùçng Múái laâm cöî múái nhanh laâm sao! Àöëng vaâng chaáy chûa
hïët nûãa, mûúâi böën mêm cöî àaä xong caã röìi. Noá bûng tûâng mêm àùåt
ra caác chiïëu. Möîi mêm chó coá möåt àôa thõt moãng, möåt baát nûúác
mùæm vaâ möåt cuåc xöi bùçng baánh xaâ phoâng ba xu. Böën möåt, taám hai,
caác cuå tûå do ngöìi vaâo caác cöî, khöng ai phaãi múâi ai. Cuå Thûúång sai
thùçng Múái böí cau quïåt trêìu àûa ra thïët töi:
- Múâi öng xúi taåm miïëng trêìu. Chuáng töi xin thêët lïî öng cheán
rûúåu. Höm nay laâng töi coá giöî öng hêåu. Moåi khi coân laâm to hún.
Bêy giúâ thúâi buöíi caãi lûúng, nïn coá giaãm ài àöi chuát.
Chai rûúåu bõ roát ra hai caái baát úã mêm thûá nhêët, lêìn lûúåt
chuyïín xuöëng àïën mêm cuöëi cuâng. Caác cuå bùæt àêìu cêìm àuäa. Möåt
cuå laåi goåi thùçng Múái:
- Coân thûâa hai phêìn, maây àem möåt phêìn chiïëu laåi lïn mêm
cuå Thûúång, coân möåt phêìn nûäa thò àïí cho ngûúâi quaá löå!
VIÏÅC LAÂNG 77
"Ngûúâi ta sùæp sûãa böë thñ xöi thõt cho mònh àêy chùæc?" Töi
àûúng tûå hoãi nhû vêåy, thò úã trong àaám vûâa thêëy coá ngûúâi cùæt
nghôa:
- Öng khaách hùèn chûa biïët hai chûä "quaá löå" laâ gò. Chñnh
nghôa thò laâ nhûäng ngûúâi qua àûúâng, nhûng àêy chuáng töi chó noái
riïng boån ùn maây. Laâ vò trong luác dên laâng ùn uöëng, thûúâng
thûúâng vêîn coá ùn maây àïën xin. Duâ ñt duâ nhiïìu, thïë naâo cuäng phaãi
cho hoå. Búãi vêåy, àaám naâo laâm cöî, cuäng phaãi àïí daânh cho hoå, nïëu hoå
khöng àïën thò cho thùçng Múái.
Dûát lúâi, caác cuå lêìn lûúåt chia àuäa múâi nhau "àûa cay". Cêu
chuyïån "caái giaá cùæn àöi" cuãa àêët Haâ Nöåi, töi múái àûúåc nghe chûa
tûâng àûúåc thêëy, nhûng úã àaám naây töi àaä muåc kñch àûúåc möåt kiïíu
ùn uöëng coân coá lïî àöå hún thïë. Miïëng thõt gùæp lïn, caác cuå chó seä
"nhêëm" möåt chuát xñu, röìi laåi àùåt luön xuöëng baát cuãa mònh. Coá leä
caái chöî bõ "nhêëm" noá chó lúán bùçng haåt àöî. Ngoaâi sên sêëm vêîn uâ uâ,
nhûäng haåt mûa àaä nhoã dêìn dêìn, chiïìu trúâi cuäng quang dêìn. Töi
àûúng vú vêín tröng trúâi tröng àêët, chúåt thêëy coá tiïëng àuäa àùåt
xuöëng mêm leng keng. Chai rûúåu àaä hïët, caác baát rûúåu àaä caån, caác
cuå àaä cuâng baäi tiïåc, xöi thõt coân laåi, àûúng bõ chia ra laâm phêìn. Tuy
àûáng xa töi cuäng tröng roä: möîi phêìn chó coá hai ba miïëng thõt xêu
vaâo caái tùm vaâ möåt hoân xöi bùçng quaã öíi con àùåt úã trïn maãnh laá
chuöëi. Mûa taånh, caác cuå lêìn lûúåt àûáng dêåy, ai nêëy àöåi noán chöëng
gêåy mùåc aáo túi, loâ doâ bûúác xuöëng sên àònh vúái möåt daáng böå run rêíy.
Cuå Thûúång phïìu phaâo baão töi:
- Naâo! Öng khaách coá vaâo nhaâ öng tuá Tônh thò ài vúái laäo.
Hònh nhû coá vaâi húáp rûúåu, cún reát cuãa cuå laåi caâng tùng thïm.
Ra khoãi àêìu àònh, hai öëng chên cuå loaång choaång, xiïu veåo, mêëy lêìn
xuyát ngaä. Töi phaãi chaåy laåi gêìn cuå, nùæm lêëy caánh tay vaâ dùæt cuå ài.
Bùçng hai haâm rùng àêåp vaâo nhau cêìm cêåp, cuå vûâa ài vûâa noái chên
tònh:
- Töi gêìn taám mûúi tuöíi àêìu, maâ luác mûa reát thïë naây, cuäng cöë
doâ ài ùn uöëng, chùæc öng seä cho laâ giaâ tham ùn. Thûåc ra, töi coá thiïët
gò miïëng xöi, miïëng thõt! Súã dô cöë ài, chó vò coá mêëy àûáa chaáu. ÚÃ nhaâ
quï gaåo ùn coân chùèng coá, lêëy àêu ra tiïìn mua thõt? Nïëu khöng coá
miïëng phêìn viïåc laâng, thò nhûäng treã con quanh nùm khöng àûúåc
biïët muâi thõt ra sao. Búãi thïë, töi phaãi doâ ài, àïí lêëy phêìn vïì cho
chuáng noá...
Cêu chuyïån chûa hïët, cuå Thûúång vûâa túái cöíng nhaâ, mêëy àûáa
treã con, mùåt xaám nhû gaâ cùæt tiïët, thêëy cuå liïìn reo möåt caách mûâng
rúä nhû ngûúâi àûúåc cuãa:
- A! Öng àaä vïì! Phêìn cuãa chaáu àêu?
Hònh nhû chuáng noá àúåi cuå àaä lêu lùæm.
MOÁN NÚÅ CHUNG THÊN
Thûúâng thûúâng ö tö chúã khaách chaåy àûúâng Haâ Nöåi - Thaái

Nguyïn, vêîn bõ taâi xïë "om" úã C.À. àïí àoán khaách, hoùåc ùn cúm. Coá
khi cao hûáng, hoå coân taán chuyïån buâ khuá vúái boån haâng quaâ, àïën
hai, ba giúâ àöìng höì, haânh khaách giuåc giaä mùåc kïå. Höm êëy, töi vaâ
öng L. cuäng bõ hoå giam laåi àoá. Bêëy giúâ àûúng giûäa muâa heâ, trúâi
nùæng nhû thiïu. Vò úã trïn xe chêåt quaá, chuáng töi cuäng muöën thoaát
laá caái chöî "ngûúâi nhû nïm cöëi" àïí xuöëng haâng nûúác nghó maát, cho
nïn duâ bõ chúâ àúåi quaá lêu, cuäng khöng ai thêëy söët ruöåt. Thònh lònh
möåt chiïëc xe nhaâ úã neão xa xa laåch caåch keáo àïën, caái xe hònh nhû
àoáng àaä lêu ngaây, vaãi mui àaä raách, goång mui àaä bûåt, hai caâng àaä
hïët maâu sún, hai baánh lêëm bï lêëm bïët, trïn xe khöng coá ngûúâi
ngöìi. Uïí oaãi qua cûãa haâng nûúác, anh xe cuái chaâo öng L.
- Laåy cêåu.
Röìi hùæn àöî xe bïn àûúâng, lau qua nhûäng gioåt möì höi nhïî
nhaåi trïn traán, vaâ hùæn vûâa thúã vûâa bûúác vaâo haâng. Tröng böå daång
hùæn, khöng hún möåt ngûúâi ùn maây. Quêìn àaä xú caã hai gêëu, aáo àaä
vaá haâng chuåc muån maâ haäy coân húã möåt bïn vai, caái noán trïn àêìu àaä
taã túi nhû taâu laá chuöëi bõ baäo. Haå noán uáp xuöëng mùåt choäng cuãa
nhaâ haâng, hùæn ngûãa chiïëc baát lïn choäng vaâ giuåc nhaâ haâng muác
nûúác. Öng L. nhòn töi vaâ noái:
- Thùçng naây laâ ngûúâi laâng töi. Noá vêîn keáo xe cho öng T.T.
Röìi öng laåi nhòn ngûúâi kia vaâ noái:
- Maây àaánh xe ài àêu?
Anh xe oâng oåc uöëng hïët baát nûúác, röìi àaáp:
- Bêím cêåu, con ra Haâ Nöåi àïí àoán cuå con.
VIÏÅC LAÂNG 79
Öng L. ra böå ngaåc nhiïn:

- ÚÃ Haâ Nöåi vïì laâng ta, chó hïët möåt haâo ö tö. Thïë maâ cuäng bùæt
xe nhaâ ài àoán, sao maâ cuå maây cêín thêån quaá vêåy!
Anh xe lùæc àêìu:
- Khöng phaãi cêín thêån. Chó vò àöå naây úã nhaâ khöng coá viïåc gò,
cuå con súå con chúi khöng, nïn múái bùæt con àaánh xe ài àoán cho khoãi
töën möåt haâo chó.
Röìi hùæn noái tiïëp:
- Trong mêëy nùm nay, cuå con ài àêu möåt bûúác cuäng duâng xe
nhaâ. Khöng chõu mêët möåt àöìng tiïìn xe, tiïìn taâu naâo hïët. Nhiïìu
höm con phaãi chïët dúã vúái caái xe êëy.
Nhû muöën mûúån cêu chuyïån cuãa hùæn àïí tiïu thò giúâ, öng L.
laåi gùång:
- Xe hoãng hay sao?
Anh xe cêìm chiïëc noán raách vûâa quaåt vûâa noái:
- Naâo noá coá hoãng ài cho, àaä phuác nhaâ con!
Röìi hùæn ngûãa mùåt nhòn öng L.:
- Thûa cêåu, tûâ laâng ta àïën laâng V.À ûúác chûâng bao nhiïu cêy-
lö-mïëch?
Öng L. bêëm àöët ngoán tay vaâ àaáp:
- Têët caã àïën saáu chuåc cêy. Laâng ta àïën Haâ Nöåi hún mûúâi cêy,
Haâ Nöåi àïën Haâ Àöng hún mûúâi cêy, Haâ Àöng vaâo V.À hún ba mûúi
cêy.
Anh xe nhaânh möìm leâ lûúäi:
- Trúâi úi! Saáu chuåc cêy söë kia! Thïë maâ nùm ngoaái, khi sang
V.À àûa ma, cuå con cuäng bùæt con keáo ài àêëy. "Bûäa êëy, cuäng vaâo
muâa heâ; cuå con dêåy tûâ gaâ gaáy, sai ngûúâi goåi con àûa xe ra cöíng.
Ngoaâi àûúâng, trúâi töëi nhû mûåc, con phaãi ài doâ tûâng bûúác, keão súå
àêm xuöëng vïå àûúâng. Lïå thûúâng úã nhaâ cuå con, chùæc cêåu àaä biïët,
höm naâo cuäng àïën chñn giúâ thò ùn cúm saáng. Höm êëy, vò coân súám
quaá, ngûúâi nhaâ chûa nêëu cúm, cuå con cuäng ài loâng khöng, thò con
coân àûúåc miïëng gò vaâo miïång! Ra àïën Haâ Nöåi, con àaä àoái, nhûng
phaãi cöë gûúång vaâ tûúãng thïë naâo vaâo àïën Haâ Àöng, cuå con cuäng cho
ùn quaâ. Teá ra khöng, khi qua Haâ Àöng cuå con chó cho vaâo haâng
uöëng möåt baát nûúác, röìi laåi bùæt keáo ài liïìn. Trúâi nùæng, buång àoái, con
àaä vaâng caã hai mùæt, uïí oaãi löi àöi caâng xe, chùèng khaác gò thùçng öëm
dúã. Túái V.À. cuå con vaâo nhaâ àaám, con phaãi nùçm lûã trong xe. Àïën
luác ngûúâi nhaâ goåi cho ùn cúm, thò con mïåt quaá, nhai khöng buöìn
nuöët.
"Höm sau, àûa àaám xong röìi, cuå con laåi bùæt keáo vïì. Tuy rùçng
saáng nay coá àûúåc ùn uöëng no nï, nhûng vò höm trûúác phaãi chaåy
kiïìn kiïåt caã ngaây, cho nïn con thêëy moãi mïåt hïët sûác. Túái Haâ Àöng,
con ài thuãng thùèng bûúác möåt, giöëng nhû ngûúâi ài xe giúâ. Cuå con
baão con cöë keáo vïì àïën Haâ Nöåi seä nghó. Nhûng àïën Thaái Haâ chên
con nhû bõ rúâi ra, khöng thïí naâo maâ bûúác ài àûúåc. Cuâng quaá, cuå
con baão con keáo vaâo nhaâ möåt öng baån trong êëp, àïí cho con nguã möåt
àïm. Noái àïën àêëy, anh xe àûáng dêåy, àïën chöî chuáng töi xin möìi
thuöëc laâo:
- ÊËy, con ài laâm nhû thïë, maâ möåt àöìng xu mua thuöëc khöng
coá, quanh nùm cûá phaãi ùn xin. Nhiïìu khi con àaä cöë tûâ, nhûng
nghiïån nùång quaá, khöng sao tûâ àûúåc!
Öng L. veáo thuöëc cho hùæn:
- Thïë, tiïìn cöng cuãa maây àïí àêu?
Hùæn àoán möìi thuöëc bùçng möåt daáng buöìn rêìu:
- Bêím cêåu, nhaâ con noá quïën ài mêët.
Öng L. toã veã aái ngaåi:
- Vúå maây ài mêët röìi aâ?
- Bêím khöng! Nhaâ con noá múái chïët aå!
Vûâa noái, hùæn vûâa trúã laåi chöî ngöìi cuãa hùæn bùçng möåt böå àiïåu
chaán naãn. Öng L. laåi hoãi:
- Thïë sao noá laåi quïën àûúåc tiïìn cöng cuãa maây?
- Thûa cêåu, cho con huát xong àiïëu thuöëc, seä xin kïí àïí cêåu
nghe.
Röìi hùæn vöåi vaâng àùåt thuöëc vaâo àiïëu, lêëy àoám chêm lûãa. Vaâ
bùçng thaái àöå cuãa keã nghiïån nùång nhûng nhõn àaä lêu, hùæn hoáp hai
maá huát möåt húi daâi. Nhû muöën àïí cho húi thuöëc ngêëm vaâo xûúng
cöët, hùæn cöë ngêåm khoái trong miïång höìi lêu, röìi múái haá miïång cho
noá tûâ tûâ àuân ra. Hai mùæt lúâ àúâ nhòn sang öng L. hùæn tiïëp:
VIÏÅC LAÂNG 81
- Caãnh con bêy giúâ khöí quaá, cêåu aå! Tûâ giûäa nùm ngoaái, nhaâ
con bõ bïånh hêåu saãn, nhûng noá vêîn gûúång ài laâm. Àïën àêìu thaáng
mûúâi thò noá öëm nùång, suöët ngaây suöët àïm chó nùçm trïn giûúâng vaâ
ho khuâ khuå. Bêëy giúâ con vaâo laâm cho cuå con múái àûúåc möåt thaáng,
tiïìn cöng lônh röìi, laåi phaãi vay thïm nùm àöìng nûäa, lêëy tiïìn thuöëc
men cho noá. "Giaã sûã trúâi àïí noá söëng, thò söë tiïìn êëy, chuáng con traã
trong vaâi thaáng cuäng hïët. Chùèng ngúâ thuöëc uöëng khöng chuyïín,
bïånh noá chùèng nhûäng khöng búát, laåi cûá möîi ngaây möåt tùng, röìi cuöëi
thaáng möåt, noá chïët."
Noái àïën àêëy, hùæn böîng ngûâng laåi. Möåt gioåt nûúác mùæt tûâ trong
khoáe mùæt rúi xuöëng mùåt àêët. Im lùång chûâng àöå nûãa phuát, hùæn laåi
reä raâng noái thïm:
- Lïå cuãa laâng ta, chùæc cêåu àaä roä. Möåt ngûúâi nùçm xuöëng, duâ
giaâu duâ ngheâo, nhaâ chuã cuäng phaãi giïët möåt con lúån àaäi "phe" möåt
bûäa dêëm gheám, phe múái khiïng cho. Khöng àûúåc thïë, thò phaãi nhúâ
cêåy hoå maåc khiïng giuáp. Nhaâ con tuy coân ñt tuöíi, nhûng noá laâ
ngûúâi thiïn haå vaâ cuäng hùèn hoi vúái con, nïëu àïí hoå khiïng, thò súå
tuãi vong höìn noá, vaâ röìi con cuäng khöng mùåt muäi naâo tröng thêëy
anh em nhaâ vúå nûäa. Vò thïë, con phaãi cöë lo bûäa rûúåu àïí múâi haâng
giaáp. "Möåt con lúån, mûúi nöìi gaåo, vaâi chuåc chai rûúåu, têët caã cuäng
hún ba chuåc àöìng, chûa kïí quan vaán cuãa noá. "Trong nhaâ khöng coá
àöìng naâo, möåt chöëc phaãi tiïu àïën bêëy nhiïu tiïìn, cêåu baão lêëy úã àêu
ra? "Nïëu nhaâ vúå con maâ àûúåc giaâu coá, thò con cuäng khöng khöí lùæm.
Nhûng maâ bïn êëy cuäng khöng coá gò, baâ nhaâ con vaâ caác cêåu noá chó
giuáp cho àûúåc hún mûúâi àöìng.
Coân thiïëu, con laåi phaãi kïu cuå T. "Cuå con bùçng loâng cho con
vay thïm hai nhùm àöìng nûäa, vúái nùm àöìng trûúác thaânh ba chuåc
àöìng. Cho ngûúâi khaác vay, cuå T. vêîn àïìu tñnh laäi möîi àöìng möåt
thaáng saáu xu, vò con laâ keã töi túá cuå con cuäng thûúng, nïn möîi àöìng
möåt thaáng chó lêëy nùm xu, nhûng thaáng naâo phaãi traã laäi ngay
thaáng êëy, coân göëc chõu àïën bao giúâ cuäng àûúåc. "Tiïìn cöng cuãa con úã
àêëy, möîi thaáng àûúåc möåt àöìng rûúäi; trûâ vaâo tiïìn laäi laâ vûâa. Tûâ cuöëi
nùm ngoaái àïën giúâ, quêìn aáo raách nhû bûúm bûúám, con cuäng khöng
coá àöìng naâo maâ may.
Röìi vúái hai haâng nûúác mùæt giaân giuåa, hùæn kïët luêån:
- Àúâi con khöng coân luác naâo traã xong àûúåc moán núå êëy. Bêy giúâ
àaä vêåy, khöng biïët röìi khi vïì giaâ, khöng keáo nöíi caái xe kia nûäa, thò
laâm thïë naâo?
Öng L. cûúâi vaâ baão töi:

- Möåt bûäa "lïå laâng" coá thïí gêy cho ngûúâi ta moán núå laäi chung
thên khöng traã hïët.
VIÏÅC LAÂNG 83
TAÅP VÙN
KIÏÍU ÀÊËT ÚÃ PHÖË HAÂNG TRÖËNG
Thêëy caái àêìu àïì naây, khöng kheáo coá ngûúâi àem caáng àïën àoán
mònh ài laâm àêët. Xin chúá, vò khoa hoåc Taã Ao mònh thêåt döët àùåc, caái
kiïíu àêët Haâng Tröëng mònh noái àêy chó laâ do yá tûúãng tûúång maâ
àoaán ra, chùèng coá cùn cûá vaâo saách naâo caã. Tuy khöng dûåa vaâo saách,
nhûng quyïët laâ àuáng. Ai khöng tin thûã diïîu möåt voâng qua phöë
Haâng Tröëng maâ ngùæm xem. Caái ngöi àïìn úã giûäa phöë choeân choeân
bùçng caái quaán baán nûúác, theâ leâ ra meáp àûúâng ài, chùèng biïët laâ thúâ
võ thêìn chi maâ coi böå sêìm uêët hïët sûác. Möåt nùm 360 àïm, àïm naâo
cuäng nhû àïm naâo, khoái hûúng nghi nguát, àeân nïën bêåp buâng, àaân
baâ con gaái àïën lïî àöng nhû nïm cöëi; coá khi lïî trïn heâ khöng hïët, lïî
xuöëng caã dûúái vïå àûúâng, laâm cho mònh nhiïìu luác ài qua tröng thêëy
maâ súå thay, -vò nïëu coá hai chiïëc tö tö gùåp nhau úã àoá, thò khöng
kheáo coá keã mêët maång. Laå nhêët laâ bêët kyâ baâ naâo, cö naâo, hïî àaä bûúác
àïën cûãa àïìn, thöi thò àêìu ai àêìu nêëy, gêåt lêëy gêåt àïí, tröng nhû
mêëy chuåc caái chaây giaä gaåo cuâng möåt luác. Coi cho kyä thò nhûäng
ngûúâi àïën lïî àêy, phêìn nhiïìu laâ nhûäng aã maá phêën möi son, nïëu
khöng tröng thêëy ba chûä "Nghiïîn thiïn muöåi" úã trïn cûãa àïìn, ai
cuäng phaãi àöì laâ àïìn thúâ võ thêìn maây trùæng. Trûúác kia mònh vêîn
tûúãng vò àïìn naây thêìn thiïng cho nïn àöng khaách lïî baái, àïën nay
xeát ra, múái biïët sûå àöng khaách àoá khöng taåi thêìn thiïng chó taåi
"àûúåc àêët". Búãi vò úã àoá coá phaãi chó coá möåt mònh cûãa àïìn êëy maâ thöi
àêu, hai bïn taã hûäu coân coá hai caái "xùm" nûäa, nghe noái caã hai àïìu
àûúåc "àïm àïm haân thûåc, ngaây ngaây nguyïn tiïu" têët caã -theo cêu
tuåc ngûä: "töët àêët, coâ àêåu", thò coá leä phöë Haâng Tröëng laâ chöî àêët töët,
cho nïn möåt àïìn hai "xùm" àïìu phaát phuác nhû thïë, khöng biïët
maåch àêët tûâ ngöi àïìn chaåy sang hai ngöi "xùm", hay laâ tûâ hai ngöi
"xùm" chaåy vïì ngöi àïìn? "Xùm" úã thaânh phöë thò laâ sûå bêët thûúâng
khöng laå, duaá coá ngöi àïìn quaái gúã êëy maâ laåi luâ luâ moåc úã Haâ thaânh
thò thêåt chûúáng mùæt. Nïëu coá ngûúâi Anh hay ngûúâi Nhêåt qua àoá,
buång hoå têët phaãi hoãi thêìm:
"Laâm sao úã chöî àö höåi lúán cuãa möåt xûá thuöåc àõa nûúác vùn
minh maâ laåi coá chöî kyâ khöi nhû vêåy?" Naâo caác öng nghõ viïn thaânh
phöë úã àêu? Moåi ngaây caác öng hay soi xeát nhûäng ngoä dú phöë bêín maâ
xin sûãa sang kia maâ, caái ngöi àïìn Haâng Tröëng naây àöëi vúái con mùæt
ngûúâi ngoaåi quöëc chùèng qua nhû àöëng raác úã giûäa phöë vêåy. Caác öng
mêìn thinh sao àaânh?
Thuåc Àiïíu Àöng Phûúng söë 380 ra ngaây 13-3-1931
MÛÚÂI NÙM NÛÄA BAÁO CHÑ BÙÆC KYÂ SEÄ CÖÍ ÀÖÅNG ÀÏËN
"THOÂ LOÂ" "QUAY ÀÊËT"
Àoá laâ lúâi möåt ngûúâi tiïn tri múái noái vúái mònh höm chuã nhêåt vò
àûúåc biïët mònh laâ ngûúâi laâng baáo. Sau khi nghe hïët cêu êëy thò
mònh lêëy laâm sûãng söët, cùm giêån maâ hoãi laåi:
- Öng ruãa laâng baáo chuáng töi hay sao? Baáo chñ chïët reát naâo
maâ laåi cöí àöång nhûäng troâ moåi rúå êëy?
- Töi àêu daám ruãa caác ngaâi.
- Nhaâ tiïn tri traã lúâi möåt caách àiïìm nhiïn vaâ tiïëp:
- Caác ngaâi laâ nhûäng ngûúâi "hûúáng àaåo"(!) cho quöëc dên chuáng
töi kia maâ. Töi àêu daám ruãa caác ngaâi. Töi baão mûúâi nùm nûäa baáo
chñ Bùæc Kyâ seä cöí àöång "thoâ loâ quay àêët" àêëy laâ theo quaá khûá vaâ
hiïån taåi maâ àoaán àõnh tûúng lai, caái luêåt tiïën hoáa phaãi nhû vêåy.
- ??? Coá leä laâ "bònh thûúâng"
- Ngaâi úã laâng baáo, chùæc laâ ngaâi nhúá hún chuáng töi. Vïì quaá
khûá, caách àêy chûâng hún mûúâi nùm, möåt cuöën taåp chñ hïët sûác cöí
àöång chuáng töi hoåc Truyïån Kiïìu nhúâ àoá quöëc dên chuáng töi múái
biïët böå Tiïíu sûã cuãa Hoa nö kia laâ Thaánh thû phuác êm (!) cuãa dên
töåc Viïåt Nam, röìi àoá chuáng töi múái àua nhau nghiïn cûáu vïì khoa
"Kiïìu lêíy"; kïë tiïëp, möåt vaâi túâ baáo cöí àöång cho quöëc dên chuáng töi
VIÏÅC LAÂNG 85
hoåc haát aã àaâo, nhúâ àoá chuáng töi múái biïët caái khoa "quyânh rûúåu haát
haäm" laâ möåt moán quöëc tuáy cuãa thi nhên mùåc khaách ngaây xûa, tûâ
àoá chuáng töi xö nhau maâ hoåc àaánh chêìu nghe phaách, saách daåy
àaánh chêìu in ra nhû bûúm bûúám. Thïë laâ vïì quaá khûá, chuáng töi àaä
nhúâ caác ngaâi maâ bûúác àûúåc hai bûúác khaá daâi trïn àûúâng tiïën böå
vêåy. Coân vïì hiïån taåi, möåt baån àöìng nghiïåp bùçng quöëc vùn cuãa caác
ngaâi vêîn thûúâng coá àùng nhûäng baâi giaãi nghôa nhûäng vaán töí töm
cùæc cúá, quyá nghiïåp hûäu súå cöí àöång nhû vêåy hiïåu quaã khöng àûúåc
choáng laåi xuêët baãn túâ baáo bùçng Phaáp vùn, luön luön àùng nhûäng
kiïåt taác daåy cho caác haång thanh niïn tên hoåc caái löëi "nùçm khaân bùæt
phöîng, ùn doåc, àaá ngang"; röìi àïën möåt cuöën taåp chñ vûâa múái ra àúâi
kia, söë àêìu coá möåt thiïn àaåi buát (!) noái vïì mön hoåc "xe phaáo maä
töët", söë hai àaä daåy cho chuáng töi caái bñ yïëu cuãa nhûäng anh öm tuái
quên cúâ, ngöìi núi àêìu àûúâng cuöëi chúå röìi. Phaãi, nhûäng moán êëy laâ
nhûäng moán lúåi dên ñch quöëc (!) khöng coá caác ngaâi "chó löëi àûa
àûúâng" cho, chuáng töi àêu coá biïët. Tûâ thúâi kyâ caác ngaâi khuyïën
khñch chuáng töi hoåc Kiïìu hoåc haát aã àaâo àïën thúâi kyâ caác ngaâi chó
dêîn chuáng töi àaánh töí töm, àaánh cúâ tûúáng, chùèng qua trong voâng
mûúâi nùm. Theo luêåt tiïën hoáa, chùæc laâ sau mûúâi nùm nûäa, seä coá
nhûäng ngaâi àem caái thaânh têm àöëi vúái chuãng töåc giang sún àêìy ùm
ùæp, noáng höi höíi maâ cöí döång cho quöëc dên hoåc nhûäng moán quay àêët
thoâ loâ, vò noá cuäng laâ moán chúi àùåc biïåt cuãa dên töåc Viïåt Nam bêëy
giúâ quöëc dên chuáng töi seä nhúâ ún caác Haát haäm luác uöëng rûúåu quyá.
ngaâi maâ àûúåc múã mùåt raång maây vúái thïë giúái, "chen vai thñch caánh"
vúái caác nûúác phuá cûúâng. ên àûác cuãa caác ngaâi thêåt lúán lùæm vêåy.Noái
àïën àêy, mònh toan hoãi vùån laåi thò nhaâ tiïn tri kia tröng mònh maâ
nhöí toeåt xuöëng àêët möåt baäi röìi ngoaãnh mùåt ài.
Thuåc Àiïíu Àöng Phûúng söë... 17-3-1931
MÊËY LÚÂI NHÙÆN NHUÃ CAÁC ÖNG ÀÖÌ
Àúâi vua Thaái töí Thaái tön, ngoâi buát löng coân laâm chuáa tïí coäi
hoåc àêët Viïåt, thïë lûåc cuãa caác öng àöì maånh lùæm kia chûá, öng àöì
muöën ngang thò ngang, muöën doåc thò doåc, thiïn haå chùèng ai daám
trïu, luác êëy vö phuác trïu àïën öng àöì, thò öi thöi! Nguy hiïím laâ
nguy hiïím. Caác cuå truyïìn laåi:
Möåt khoa thi cuöëi àúâi Tûå Àûác (trûúâng thi Hûúng coân úã Haâ
thaânh) coá con gaái cuãa öng baá höå K. laâ ngûúâi giaâu nhêët thaânh phöë,
chó noái chua vúái öng àöì möåt cêu, thïë maâ àöì noå ruã àöì kia, trong möåt
luác keáo àïën haâng nghòn, hoâ nhau phaá nhaâ cuå Baá! Lñnh phoâng
thaânh khöng daám can thiïåp. Cûåc chùèng àaä cuå Baá phaãi chuöìn cûãa
sau vaâ kïu vúái quan töíng àöëc. Lêåp tûác quan töíng àöëc tûå mònh àïën
àiïìu àònh, bùæt cö con gaái cuå Baá K. phaãi ra trûúác mùåt öng àöì maâ taå
töåi. Bêëy giúâ caác öng àöì múái tha cho. Kinh khöng? öng àöì thúâi êëy
chùèng khaác gò quên Tam phuã àúâi Lï, mònh nghe chuyïån maâ dûång
toác gaáy! Tûâ ngaây löëi hoåc "chi höì giaã giaä" àaä chuyïín sang löëi "a, b, c"
thïë lûåc öng àöì chùèng coân chuát naâo, àiïìu àoá ai cuäng biïët, khöng cêìn
phaãi noái. Troâ àúâi, giêåu àöí bòm leo, vêån höåi öng àöì àaä suy, thiïn haå
hay tòm öng àöì maâ kiïëm chuyïån, bêëy giúâ úã Haâ Nöåi naây, vêîn coá keã
theo chên öng àöì maâ xeát neát tûâng tyá, öng àöì húã àêu laâ hoå chöåp
àêëy... Quaã coá thïë thêåt, trong rûâng "nhaâ hûúáng àaåo cho quöëc dên"
(!) bêy giúâ vêîn coá thoái giaã maåo nhû vêåy, thêìy àöì thò hay noái àïën Naä
Phaá Luên, Hoa Thõnh Àöën, Lû Thoa, Maånh Àûác, Tû Cûu maâ thêìy
kyá thò luön luön nhùæc àïën Khöíng tûã, Maånh tûã, coá khi thêìy coân giúã
caã Trang tûã, Laäo tûã nûäa kia. Nhûng maâ coá ùn thua gò, àuång àêu
trêåt àêëy, thêìy àöì cuäng vêåy, thêìy kyá cuäng thïë... Vêåy xin coá lúâi caãnh
caáo mêëy öng àöì rùçng:
Ngûúâi ta xeát neát caác öng laâ nhû vêåy àoá, maâ nay vïì sau, caái gò
khöng biïët thò xin caác öng chúá noái, nhêët laâ vïì mön hoåc Phú lùng xe!
Vaã chùng caác öng khöng biïët mön hoåc naây, cuäng chûa chùæc àaä laâ
döët búãi vò cuå Khöíng nhaâ ta àaä daåy "biïët àêëy laâ biïët àêëy, chùèng biïët
laâ chùèng biïët êëy biïët vêåy" kia maâ.
Thuåc Àiïíu Àöng Phûúng söë... 24-3-1931
VIÏÅC LAÂNG 87
HÚÄI ÀÖÌNG BAÂO VIÏÅT NAM, CHUÁNG TA NÏN VEÄ MÒNH

CHO CON CAÁI CHUÁNG TA
Dêîu rùçng cuöåc àúâi möîi ngaây möåt múái, maâ úã xaä höåi "con röìng
chaáu tiïn" thiïëu chi ngûúâi ûa nhûäng löëi xûa. Caái phong traâo "baão
töìn quöëc tuáy" àaä im ài möåt àöå, àöå naây xem chûâng laåi thêëy ruåc rõch
nöíi lïn: túâ baáo noå hö haâo baån gaái cûá giûä gòn caái sinh hoaåt úã cûãa
buöìng xoá bïëp, túâ baáo kia cöí àöång dên quï nïn duaá trò caái thoái tuåc úã
goác àiïëm, sên àònh, laåi möåt cuöën taåp chñ noå haâng tuêìn àem nhûäng
cùån baä úã cûãa Khöíng, sên Trònh maâ nhöìi maäi vaâo oác àöåc giaã! Tuy
rùçng ngûúâi ta chûa cho mònh nghe nhûäng tiïëng la "baão töìn quöëc
tuáy", nhûng kyâ thûåc caái khöng khñ baão töìn quöëc tuáy vêîn tñch tuå úã
giaãi àêët tûâ nuái Ngöi àïën bïën Nhõ maâ lan traân ra khùæp núi. Phaãi,
baão töìn laâ phaãi! Nhûäng moán àoá àïìu laâ nhûäng tinh hoa trong vùn
minh An Nam, chùèng baão töìn, lúä ra maâ noá tiïu diïåt ài thò dên töåc
An nam sinh töìn sao àûúåc. Phaãi, baão töìn laâ phaãi! Coá khuyïën khñch
àûúåc nhiïìu ngûúâi baão töìn nhûäng moán àoá múái xûáng àaáng laâ cú quan
àöåc nhêët cuãa phuå nûä, múái xûáng àaáng laâ hûúáng àaåo cho quöëc dên,
múái xûáng àaáng laâ hûúáng tiïìn phong trong àöåi quên tiïën thuã (!)
Nhûng coá àiïìu àaáng tiïëc laâ nhûäng caái quöëc tuáy maâ mêëy túâ baáo chñ
àang hö haâo baão töìn àoá múái laâ nhûäng caái, nhûäng moán quöëc tuáy vïì
àúâi trung cöí maâ thöi - tuåc ngöi thûá trong àònh, múái àùåt ra tûâ Trêìn
Thuã Àöå, moán cùån baä cuãa àaåo Chu Khöíng, cuäng múái taãi vaâo tûâ khi
Sô Nhiïëp laâm thûá sûã, coân caái lyá thuyïët nam ngoaåi, nûä nöåi tuy
khöng biïët xuêët hiïån tûâ àúâi naâo, nhûng "cöí" lùæm ài nûäa chùèng qua
cuäng múái tûâ khi àúâi Sô Nhiïëp laâ cuâng, vò noá cuäng laâ möåt thûá "haâng
Taâu" nhêåp caãng
- Àaä baão töìn thò baão töìn hùèn nhûäng moán quöëc tuáy thûúång cöí
kia coá àûúåc khöng? Töåi gò maâ baão töìn nhûäng moán quöëc tuáy trung cöí
êëy? Xeát trong quöëc sûã, caái tuåc "veä mònh" laâ caái vùn minh rêët cöí cuãa
dên töåc An Nam, vò noá xuêët hiïån tûâ àúâi vua Huâng kia. Àúâi àoá dên
töåc ta coân söëng vïì nghïì moâ töm bùæt caá, nhiïìu ngûúâi xuöëng nûúác bõ
thuöìng luöìng ùn thõt, caác cuå ta múái phaát minh ra kiïíu veä mònh àoá,
nghôa laâ àeã con ra thò duâng chaâm maâ veä vaâo mònh noá nhûäng con
röìng, con rùæn, con ba ba v.v... àïí cho noá luác lúán lïn khi naâo xuöëng
nûúác, caác giöëng dûúái nûúác súå maâ phaãi traánh. Tuåc àoá coân truyïìn maäi
àïën àúâi vua Anh Tön nhaâ Trêìn múái boã. Moán quöëc tuáy êëy cöí biïët
chûâng naâo! Coá leä khöng caái gò laâ cöí hún nûäa. Nïëu moán êëy maâ baão
töìn àûúåc thò dên töåc An Nam múái xûáng àaáng laâ dên töåc An Nam.
Vêåy töi xin thay mùåt caác nhaâ baão töìn quöëc tuáy maâ hö lúán lïn rùçng:
"Húäi àöìng baâo Viïåt Nam! Chuáng ta nïn veä mònh cho con caái
chuáng ta".
Thuåc Àiïíu Àöng phûúng söë 394 -30-3-1931
ÀÛÂNG GIÚÃ NHÛÄNG NGOÁN ÊËY RA NÛÄA

TÖI CAN MÊËY ÖNG NGAÂY NAY
Tûâ khi coân laâ àúâi baáo Phong hoáa cho àïën bêy giúâ àöíi sang àúâi
baáo Ngaây nay, chûa ai tûâng thêëy mêëy öng trûúãng giaã úã hai cú quan
ngön luêån êëy söët sùæng vúái möåt viïåc gò, ngoaâi caái viïåc duâng mön giaáo
duåc "àaánh phêën, xoa nûúác hoa, lûåa maâu quêìn aáo" àïí cêu nhûã baån
àoåc phuå nûä. Chùèng nhûäng khöng söët sùæng, coá khi mêëy öng êëy coân
duâng nhiïìu ngoán gian quyïët phaá thöëi cöng viïåc chñnh àaáng cuãa
ngûúâi khaác nûäa. Àem gioång traâo phuáng pha vaâo nhûäng chuyïån
quan hïå, khiïën cho trong oác àöåc giaã, chuyïån quan hïå hoáa ra
chuyïån khöi haâi, cöë noái sai laåc sûå thûåc, khiïën cho trong oác Chó viïåc
hoåa sô Nguyïîn Caát Tûúâng (thûúâng kyá Lú muya) cöí àöång phong traâo
"vui veã treã trung", veä caác kiïíu quêìn aáo, daåy caách trang àiïím cho
phuå nûä. àöåc giaã khöng thïí phên biïåt phaãi traái. ÊËy laâ nhûäng ngoán
súã trûúâng cuãa mêëy öng êëy. Ngûúâi ta vêîn tûúãng àöëi vúái nhûäng viïåc
khöng quan troång mêëy, thò mêëy öng àoá múái duâng ngoán êëy, cho nïn
khöng ai chó trñch laâm chi. Chùèng ngúâ àïën viïåc quan hïå túái vêån
mïånh dên nûúác, mêëy öng àoá cuäng cûá giúã nhûäng ngoán êëy ra...!
Caái viïåc lûåa choån àaåi biïíu, thaão têåp nguyïån voång àïí chúâ àûa
cho uãy ban àiïìu tra àöëi vúái oác ngûúâi Viïåt Nam, ai chùèng coi laâ viïåc
quan troång, duâ rùçng chûa chùæc uãy ban àoá coá sang hay khöng. Söëng
trong hoaân caãnh eo heåp àaä mêëy àúâi nay, bêy giúâ böîng coá möåt dõp,
coá thïí mong rùçng may ra quöëc dên àûúåc khoãi caãnh êëy, viïåc nhû
VIÏÅC LAÂNG 89
vêåy, chùèng laâ quan troång, thïë naâo nûäa múái laâ quan troång? Hiïån
nay, hêìu hïët caã nûúác, nhêët laâ anh em trong Nam, àûúng söët sùæng
lo lùæng cho caái viïåc êëy àûúåc coá kïët quaã töët àeåp, ngûúâi thò tûå xuêët
tiïìn nhaâ sang têån Pariaå àïí vêån àöång cho Àöng Dûúng Àaåi höåi,
ngûúâi thò vò viïåc hö haâo Àöng Dûúng Àaåi höåi maâ khöng quaãn àïën
nhûäng chuyïån bõ bùæt, bõ giam. Thïë maâ mêëy öng àöìng nghiïåp úã
àûúâng Quan Thaánh laåi àõnh laâm cho viïåc quan troång thaânh ra viïåc
"luâng tuâng xoâe". Caái àoá múái nhêîn têm chûá! Chuáng ta haäy giúã têåp
tuyïín baáo Ngaây nay söë 28 coi thûã caái nhêîn têm cuãa mêëy öng êëy
nhû thïë naâo? Trang traâo phuáng, dûúái caái àêìu àïì "Trung thu thónh
cêìu" mêëy öng Ngaây nay veä mêëy caái hònh möåt àûáa con nñt xin vúái uãy
ban àiïìu tra cho mònh öng trùng trïn trúâi, thïë maâ mêëy öng baão
rùçng "Ai thaão têåp nguyïån voång nïn xin nhûäng àiïìu vûâa vûâa chûá
thöi! Nïëu xin nhûäng viïåc to lúán thò cuäng nhû nhûäng àûáa con nñt
muöën xin mùåt trùng". Phaãi vêåy khöng? Thûã hoãi trong vuå thónh cêìu
naây, xin nhûäng chuyïån gò laâ to lúán? Chûa thêëy ai baân xin cho nûúác
Nam àöåc lêåp. Ngûúâi ta chó noái nïn xin àöíi laåi chñnh phuã hiïån thúâi,
hoùåc trûåc trõ, hoùåc tûå trõ, to lúán àïën thïë laâ Phong traâo Àöng Dûúng
Àaåi höåi (1936) phaát àöång phong traâo lêëy nguyïån voång dên chuáng
àïí àûa cho uãy ban àiïìu tra cuãa Gö-àa sùæp sang Àöng Dûúng. cuâng.
Cuäng thûâa biïët rùçng xin vêåy, chûa chùæc àaä àûúåc, nïëu nhû uãy ban
àiïìu tra coá sang àïën àêy. Nhûng duâ khöng àûúåc ài nûäa, thò xin vêåy
cuäng coá thïí toã cho bïn Phaáp biïët rùçng: dên Nam àaä muöën nhû vêåy.
Caái "xin" lêìn naây tûác laâ bêåc thang cho caái "xin" lêìn sau:
Caái xin êëy thêåt khöng con nñt, vaâ coá haäo huyïìn cuäng khöng
àïën nöîi khöi haâi nhû xin mùåt trùng. Mêëy öng baão laâ con nñt, mêëy
öng baão laâ xin mùåt trùng, khöng nhûäng laâ khinh maån ngûúâi ta, laåi
coân hiïím àöåc laâ khaác. Búãi vò nhûäng bûác veä êëy coá thïí khiïën cho
nhiïìu ngûúâi tûúãng nhûäng viïåc kia laâ troâ khöi haâi cuãa con nñt maâ
nhuåt mêëy caái chñ hùng haái haânh àöång. Àoá laâ tranh veä, coân lyá luêån
nûäa. Trong baâi Dên nguyïån mêëy öng noái rùçng:
"... Miïång noái vò dên vò nûúác, maâ hoå chó vò àaãng phaái, hún nûäa
vò ngûúâi". Sao laåi cöë noái ra ngoaâi sûå thûåc nhû vêåy? Baão rùçng àaãng
phaái thò àuáng. Hiïån troång vuå naây, Bùæc kyâ quaã coá hai phaái: phaái öng
Phaåm Huy Luåc vaâ möåt phaái nûäa khöng húåp taác vúái phaái êëy. Vò sao
laåi coá phaái khöng muöën húåp taác vúái phaái öng Luåc trong baâi "Dên
chuáng khöng "hoan nghïnh viïåc laâm cuãa boån öng Luåc àùng úã
Tûúng Lai söë 1 àaä noái kyä röìi. Àiïìu nïn noái thïm laâ, möåt àùçng chuã
trûúng àûa têåp Dên nguyïån lïn phuã thöëng sûá, möåt àùçng chuã
trûúng àûa thùèng têåp êëy cho uãy ban àiïìu tra. Chûa noái àïën yá kiïën
khaác nhau, nhûng möåt chöî chuã trûúng khöng giöëng nhau àoá, phaái
noå cuäng khöng thïí naâo húåp taác vúái phaái kia àûúåc. Coân baão ngûúâi ta
chó vò àaãng phaái, vò ngûúâi, thò khöng àuáng. Nhûäng ngûúâi khöng
húåp taác vúái phaái öng Luåc, laâ vò viïåc laâm cuãa phaái êëy coá nhûäng tñnh
caách chuyïn quyïìn, àöåc àoaán, leán luát, múâ aám v.v... Khöng phaãi hoå
vò àaãng phaái hay caá nhên naâo. Sao laåi noái nöåm nhû thïë? Cuäng
trong baâi êëy, mêëy öng Ngaây nay viïët rùçng:
"Chó àïå nhûäng baãn thónh cêìu lïn phaái böå àiïìu tra. Chùèng leä
ai laåi ài thónh cêìu nhûäng àiïìu khöën naån. Maâ ai àïí cho laâm nhû
thïë!". Cêu noái vö lyá laâm sao! Nhûäng ngûúâi coá oác khöën naån, hoå seä
thónh cêìu nhûäng àiïìu khöën naån, chûá ai? Mêëy öng chûa àoåc sûã
Nam nïn múái coá gan noái liïìu àïën thïë. Nïëu mêëy öng coá àoåc sûã Nam,
mêëy öng biïët rùçng nûúác Nam coá Trêìn ñch Tùæc, thò chùæc khöng daám
noái nhû vêåy. Haång ngûúâi nhû Trêìn ñch Tùæc thò àúâi naâo maâ khöng
coá. Sau höìi êu chiïën, Wilaåon saáng lêåp ra thuyïët "dên töåc tûå quyïët,
bêëy giúâ An Nam cuäng àaä coá ngûúâi baây mûu tûå quyïët thay cho nûúác
Nam àêy maâ! êëy laâ möåt haång khöën naån. Coân möåt haång nûäa - caái
khöën naån sau àoá chñnh úã trong oác mêëy öng maâ ra. Cuäng trong baâi
êëy, mêëy öng khuyïn haång trñ thûác vaâ caác nhaâ baáo nïn àïí yá tòm höå
nguyïån voång cho dên quï àïí àûa vaâo têåp dên nguyïån. Mêëy öng
trûng ra nùm saáu vêën àïì, coá caã vêën àïì tuêìn phoâng. Mêëy öng noái
rùçng:
"Dên quï coá àûúåc nguã yïn hay khöng, nhûäng phûúng phaáp
hiïån thúâi thi haânh àïí giûä sûå yïn öín núi thön quï coá hiïåu nghiïåm
hay khöng tûúãng khöng phaãi laâ nhûäng àiïìu khöng àaáng àïí yá àïën".
Thêëy mêëy öng lo cho thön quï maâ buöìn. ÚÃ thön quï, tuêìn phoâng laâ
viïåc thiïët thên cuãa hoå, vaâ hoå coá toaân quyïìn tûå do, nïn hoå laâm viïåc
àûúåc rêët hoaân toaân, chùèng cêìn mêëy öng phaãi àïí mùæt àïën. Vaã, giaá
cho viïåc êëy khöng àûúåc hoaân toaân ài nûäa, cuäng khöng coá ai àiïn röì
maâ àem sûå dên quï nguã khöng yïn vaâo têåp dên nguyïån. Nïëu nhû
mêëy öng àûa caã viïåc êëy vaâo têåp dên nguyïån, nay mai phaái böå àiïìu
tra sang àêy ngoá thêëy, thò ngûúâi ta seä tûúãng tûúång ra sao? Töi chùæc
ngûúâi ta seä bêåt cûúâi maâ noái vúái nhau rùçng: "khöën naån". Caái löëi
thónh cêìu khöën naån êëy, chùèng phaãi chó riïng mêëy öng múái coá. Coân
nûäa. Coân coá ngûúâi muöën xin êën àõnh tiïìn thuïë cho phu xe. Coân coá
ngûúâi muöën xin cho dên An Nam laåi hoåc chûä Haán. Coân coá ngûúâi
muöën xin àûâng thi haânh luêåt tuêìn lïî 40 giúâ. Nhûäng ngûúâi êëy cuäng
nhû mêëy öng àïìu trûåc tiïëp hoùåc giaán tiïëp thuöåc vïì boån öng Luåc têët
VIÏÅC LAÂNG 91
caã. Nhû thïë, khöën naån hay khöng khöën naån? "Ai àïí cho laâm nhû
thïë", mêëy öng tûå mùæng laâ phaãi. Nhûng "ai" àoá laâ ai? Chùæc khöng
phaãi boån öng Nguyïîn Tûúâng Tam, nhûäng ngûúâi vïì phaái öng Luåc, vò
caác ngaâi àïìu laâ xuêët saãn gia cuãa nhûäng àiïìu thónh cêìu khöën naån
kia röìi. "Ai", àoá hùèn laâ nhûäng ngûúâi phaãn àöëi laåi phaái öng Luåc.
Khöng cho phaái öng Luåc àûúåc laâm nhû thïë, phaãi duâng caách gò? Nïëu
húåp taác vúái phaái öng Luåc àïën khi quyïët nghõ viïåc gò têët bõ thiïíu söë,
khöng thïí ngùn nöíi nhûäng viïåc àöåc àoaán kia, thïë thò ai àûáng vaâo
àõa võ êëy, maâ khöng phaãi lêåp riïng möåt phaái? Cúá sao mêëy öng laåi
noái nöåm laâ "hoå chó vò àaãng phaái, vò ngûúâi". Toám laåi möåt cêu: mêëy
öng Ngaây nay thêåt laâ àuã ngoán gian quaáïtå , nhûng maâ nhûäng ngoán
êëy bêy giúâ àaä baåi löå röìi! Töi can mêëy öng khöng nïn giúã laåi nûäa.
Àöëi vúái viïåc thaão têåp dên nguyïån, mêëy öng àûâng cöí àöång ngûúâi ta
àûa nhûäng àiïìu vuån vùåt khöën naån vaâo têåp êëy.
Löåc Àònh Tûúng Lai söë ... 11-10-1936
XIN NHÚÂ LÚMUYA CAÁT TÛÚÂNG VIÏÅC NAÂY NÛÄA
Caâng ngaây caâng thêëy Caát Tûúâng Lú muya laâ bêåc vô nhên.
Nhaâ hoåa sô êëy nïëu maâ veä kheáo möåt chuát, chùæc cuäng nöíi tiïëng nhû
caác hoåa sô khaác. Sûå thi àêåu thûá beát trûúâng Myä thuêåt cuãa öng ta
chùèng cêëm öng ta àem caái oác caách mïånh maâ tö àiïím cho nûúác Viïåt
Nam. Cuöåc caách mïånh bùæt àêìu tûâ mêëy caái gêëu quêìn, gêëu aáo cuãa
baån gaái keã chúå maâ caách mïånh ài. Trûúác àêy, chûâng nùm, saáu nùm
chi àoá, gêëu aáo gêëu quêìn cuãa baån gaái keã chúå àêu àûúåc vùn minh
nhû ngaây nay. Noá coân baân baåt bùçng caái quên baâi kia chûá. Nhúâ vïì
möåt bêìu maáu noáng cuãa hoåa sô hoå Lú tuön xuöëng dûúái ngoâi buát veä,
maâ àïën bêy giúâ, bao nhiïu gêëu quêìn gêëu aáo... huã baåi ngaây xûa àïìu
bõ àaánh àöí têët caã. Cuöåc caách mïånh êëy àaä lan àïën caác cuå cao muä daâi
aáo. Caác cuå àang hùng haái caách mïånh caái aáo thuång cho khoãi mang
tiïëng huã baåi. Viïåc naây rêët nïn coá! Khöng cêìn noái àïën quöëc thïí.
Chuáng ta cûá tûúãng tûúång möåt cuå coá rêu hay khöng rêu, naáu mònh
trong têëm aáo maâu lam, cöí traâng vaåt, hai öëng tay bùçng hai caái cöëng
thaáo nûúác, àûáng trûúác möåt baâ keã löng maây, böi möi son, bêån quêìn
trùæng, ài giaây cao goát, phoãng chûâng baâ noå coá thïí nhùæm mùæt maâ hön
cuå kia möåt caái àûúåc chùng? Súå cuå thò súå thêåt, coân hön cuå quyïët
khöng daám. Theo tin cuãa möåt túâ baáo haâng ngaây, kiïíu phêím phuåc
àoá, nhaâ hoåa sô noå veä theo löëi lïî phuåc cuãa sûá thêìn caác nûúác àúâi xûa.
Nghôa laâ aáo kiïíu têy, maâ khi mùåc, àñt noá xoâe ra nhû caái àuöi töm.
Caác cuå cho thïë laâ àûúåc. Chùæc rùçng caác baâ úã nhaâ cuäng nhêån nhû thïë
laâ àûúåc. Röìi àêy trïn trûúâng quan laåi, dên chuáng seä vui veã àûúåc
tröng caác cuå tên thúâi, cuäng àeåp mùæt nhû ngaây nay àûúåc nhòn caác
baâ tên thúâi. Trong mêëy nùm trúâi, nhaâ hoåa sô àoá àaä laâm àoãm cho
phuå nûä, laåi laâm àoãm cho caác quan, thûúång lûu nûúác nhaâ, hoå sùæp
sûãa àeåp àeä caã röìi. Bêy giúâ töi muöën öng myä thuêåt thûá beát haäy ngoá
mùæt àïën keã haå lûu, thön quï... Giaã sûã meå Phoá nhaâ töi maâ caách
mïånh àûúåc caái vaáy cuãa noá, thò töi rêët caám ún öng.
Phoá Chi Tûúng Lai söë... 4-2-1937
GIÏËT NGÛÚÂI LÊËY CUÃA
Biïët vaâi tiïëng Phaáp maâ khöng coá hoåc thûác thò nïn ài laâm
thêìy coâ. Biïët vaâi chûä Haán maâ khöng coá kinh nghiïåm vïì nghïì thuöëc
thò nïn ài laâm nho úã phuã huyïån. Biïët mùåt võ thuöëc maâ khöng coá
hoåc thûác kinh nghiïåm vïì nghïì thuöëc thò nïn gaánh böì vïì caác chúå
maâ baán thuöëc caái, nïëu khöng àuã tiïìn múã hiïåu buön thuöëc söëng úã
tónh thaânh. Ngaây nay khöng phaãi laâ ngaây maâ nhûäng keã khöng àoåc
saách thuöëc, khöng hoåc nghïì thuöëc àûúåc tûå do nuáp sau nhûäng biïín
"dûúåc phoâng", "y quaán", "dûúåc xaá", "y viïån" hay "gò gò àûúâng" àoá,
duâng dao cêìu thuyïìn taán, öëng tiïm öëng thuåt giïët haåi dên ngheâo àïí
lêëy tiïìn nuöi vúå nuöi con vaâ laâm giaâu.
*
* *
Thûa caác ngaâi. Trong caái xaä höåi cuãa chuáng ta ngaây nay, haång
ngûúâi naâo gioãi bõp vaâ àöåc buång hún hïët? Nïëu àaä xem xeát möåt caách
kyä caâng, caác ngaâi chùæc khöng ngêìn ngaåi gò maâ khöng noái rùçng:
VIÏÅC LAÂNG 93
- Chó coá haång ngûúâi ñt hoåc hay khöng hoåc maâ daám laâm thêìy
lang.
Thêåt thïë. Möåt söë rêët lúán cuå lang, öng lang, chuá lang, anh
lang kia àïìu laâ töí sû, thaánh sû, tiïn sû vaâ kyä sû cuãa nghïì "bõp"...
goåi hoå laâ "lang" hay coi hoå laâ "lang" êëy laâ chuáng ta tûå lêìm. Chûä
"lang" chó xûáng àaáng vúái nhûäng ngûúâi coá hoåc thuöëc biïët chûäa bïånh,
coân phûúâng àaåi bõp kia àêu coá "lang" möåt chuát naâo! Hoå laâ thêìy àöì
àoåc cuöën saách nho khöng hiïíu nghôa. Hoå laâ cêåu hoåc troâ têy ài thi
tiïíu hoåc khöng àêåu. Hoå laâ keã "Haán tûå khöng biïët Haán, Têy tûå
chùèng biïët Têy", trong tay khöng coá nghïì gò nuöi söëng löî miïång. Ài
ùn maây maâ nhiïìu ngûúâi cho, ài ùn cùæp maâ khöng bõ töåi, thò hoå cuäng
chùèng xoay ra caái nghïì laâm lang. Nhûng hai caái nghïì kia khöng
phaát taâi laåi nguy hiïím, cho nïn hoå phaãi giúã àïën caách lûúâng gaåt
ngûúâi öëm. Nïëu àaä biïët möåt vaâi chûä Haán thò hoå hoåc thïm ñt tïn, baâi
thuöëc Taâu röìi hoå àoáng vai thêìy lang möët cuä. Nïëu coá biïët nùm ba
tiïëng Têy thò hoå hoåc thïm ñt tïn võ thuöëc Têy röìi hoå àoáng vai thêìy
lang möët múái. Coân nïëu chó biïët coá chûä quöëc ngûä, ngoaâi ra khöng
hiïíu möåt thûá chûä naâo, thò hoå tûå xûng laâ laâm thuöëc gia truyïìn, röìi
mua vaâi cuöën saách thuöëc quöëc ngûä àïí têåp lêëy nhûäng cêu noái saáo.
Trong luác nghïì thuöëc coân löån xöån, khöng ai coá quyïìn àûúåc hoãi lyá
lõch cuãa ngûúâi laâm lang. Hïî maâ hoå coá tuã thuöëc, ö thuöëc, coá dao cêìu,
thuyïìn taán, coá tiïm, coá thuåt, coá aáo blouaåe, êëy laâ hoå lïn mùåt cûáu
dên àöå thïë, cuäng cho àún, cuäng böëc thuöëc, cuäng tiïm, cuäng thuåt,
cuäng cao, àan, hoaân, taán, hoå giúã khöng thiïëu troâ gò. Caác ngaâi nghô
xem, nghïì thuöëc coá thïí dïî daâng nhû vêåy àûúåc chùng?
Möåt ngûúâi àaä thöng chûä Haán muöën hoåc thuöëc Têìu, theo thêìy
chûäa bïånh haâng mûúâi mêëy nùm, àoåc ài àoåc laåi mêëy trùm pho saách
maâ khi thaânh nghïì, vêîn coân coá bïånh chûäa lêìm. Möåt öng àöëc túâ
chûa chùæc chûäa bïånh khoãi sai, sau khi àaä traãi saáu, baãy nùm trúâi
vûâa laâm vûâa hoåc úã nhaâ thûúng. Huöëng chi boån àaåi bõp àoá, ngoaâi
ngoán bõp ra, hêìu hïët laâ keã ngu döët. Vêåy maâ höm trûúác coân laâ thêìy
àöì döët, coân laâ anh thi trûúåt bùçng tiïíu hoåc, coân laâ àûáa lang thang vö
nghïì nghiïåp, höm sau àaä laâ "lang" röìi, phoãng chûâng hoå coá biïët
nghïì thuöëc laâ caái gò nûäa! Chuáng töi daám noái quyïët rùçng: hoå ra
àoáng vai thêìy lang, muåc àñch khöng cöët úã sûå chûäa bïånh.
"Möîi ngûúâi bõ lûâa möåt lêìn thò töi seä thaânh möåt nhaâ triïåu
phuá". Àoá laâ cêu cuãa möåt thêìy lang giaã hiïåu àaä coá cûãa haâng àöì söå úã
Haâ thaânh traã lúâi chuáng töi trong khi bõ hoãi döìn àïën cuâng àûúâng. Teá
ra sûå laâm thuöëc cuãa hoå chó laâ möåt sûå lûúâng àaão, ùn cùæp. Nhûng nïëu
hoå lûúâng àaão, ùn cùæp bùçng caách khaác, chuáng ta chó mêët tiïìn, mêët
cuãa maâ thöi. Caái àöåc aác laâ hoå laåi lûúâng àaão, ùn cùæp bùçng nghïì laâm
thuöëc, cho nïn chuáng ta àaä mêët tiïìn cho hoå laåi mêët maång vïì hoå
nûäa. Caác ngaâi àûâng tûúãng thuåc àaåi, dûúng qui, àùèng sêm, baåch
truêåt laâ khöng chïët ngûúâi. Caác ngaâi àûâng tûúãng thuãy ngên, khinh
phêën, hoaåt thaåch, haãi kim sa laâ khöng haåi gò. Caác ngaâi cuäng àûâng
tûúãng Gonacrine, vaccinantigonoccocique maâ ngûúâi naâo cuäng coá
thïí tiïm àûúåc. Khöng thïë àêu. Nïëu khöng biïët duâng, nïëu duâng
khöng truáng bïånh, nûúác laä cuäng giïët ngûúâi àûúåc nûäa laâ thuöëc. Biïët
vêåy, maâ nhiïìu ngûúâi àaânh nhùæm mùæt àïí cho hoå lûâa, nhùæm mùæt
àem tñnh mïånh maâ giao phoá cho hoå. Chó vò chuáng ta phêìn nhiïìu laâ
haång ngûúâi ngheâo. Ngheâo khöng coá tiïìn, luác öëm khöng lêëy àêu maâ
tòm chöî chûäa bïånh chùæc chùæn, nïn phaãi àaánh liïìu duâng thuöëc cuãa
hoå, phoá söëng thaác cho sûå ruãi may. Khöng ai ngúâ rùçng àaä mûúån keã
muâ àûa àûúâng, thò khöng coá may chó coá phêìn ruãi. Trong chuáng ta,
chùæc àaä coá ngûúâi uöëng thuöëc cuãa hoå. Thuöëc chuãng trûâ vi khuêín
bïånh lêåu cêìu nhiïîm huyïët.
Chuáng töi muöën hoãi coá ai khoãi bïånh hay khöng? Möåt nghòn
lêìn khöng. Nïëu coá khoãi nûäa cuäng chó laâ sûå huá hoåa. Bïånh khöng
khoãi, tiïìn vêîn mêët. Vò vêåy maâ hoå múái choáng laâm giaâu. Caác ngaâi
haäy ngùæm maâ coi. Biïët bao keã khöng nghïì, khöng nghiïåp, sau ñt
nùm àoáng vai thêìy lang, àöåt nhiïn coá ö tö, coá nhaâ lêìu, coá ruöång àêët
liïìn khu úã quï röìi. Möîi lêìn hoå mua ruöång àêët, cêët nhaâ lêìu, sùæm ö
tö thò bao nhiïu maång vö töåi chïët oan vïì hoå! Giùåc cûúáp thuúã xûa
khöng àïën nöîi taân aác nhû vêåy. Noái theo saách cöí "töåi aác cuãa hoå nay
àaä àêìy sêu". Àûáng vïì phûúng diïån xaä höåi, chuáng töi tûúãng khöng
nïn dung thûá maäi cho möåt haång "giïët ngûúâi lêëy cuãa" êëy cûá duâng
tñnh mïånh dên ngheâo àïí laâm giaâu! Nhûng maâ trõ hoå bùçng caách
naâo? Gêìn àêy, nghe coá nhiïìu ngûúâi muöën lêåp ra möåt höåi y giúái, noái
rùçng muåc àñch cöët àïí chêën hûng nghïì thuöëc. Viïåc àoá, chuáng töi rêët
hoan nghïnh nhûng chó lo cho luác lûåa ngûúâi vaâo höåi. Öng naâo
àaáng, ngûúâi naâo khöng àaáng laâ höåi viïn, àoá laâ möåt àiïìu rêët khoá
phên biïåt. Maâ nïëu khöng chõu phên biïåt, ai coá dao cêìu thuyïìn taán
àïìu cho vaâo höåi têët caã, thò nhûäng keã "giïët ngûúâi lêëy cuãa" seä mûúån
thanh thïë cuãa höåi maâ lêëy thïm cuãa, giïët thïm ngûúâi. Möåt höåi nhû
vêåy, chùèng nhûäng vö ñch maâ coân haåi cho xaä höåi giöëng noâi nhiïìu
lùæm. Theo yá chuáng töi, muöën trûâ hïët boån "giïët ngûúâi lêëy cuãa" chó coá
möåt caách:
VIÏÅC LAÂNG 95
Àem hïët nhûäng caách laâm thuöëc, khoáe laâm tiïìn cuãa hoå tuyïn
böë lïn baáo cho moåi ngûúâi àïìu biïët.
Tuïå Nhúän vaâ Thaái Cöng Tûúng Lai söë... 4-2-1937
KÑNH MÛÂNG VIÏÅT NAM TÖÍ QUÖËC VAÂ TIÏËC THAY

CHO LAÂNG BAÁO CUÃA NOÁ
Trúâi thêåt hay doåa töí quöëc Viïåt Nam, noái cho àuáng, caái töí quöëc
cuãa baáo Töí quöëc Viïåt Nam. Höìi cuöëi nùm ngoaái, khùæp xûá Àöng
Dûúng àïìu nö nûác vïì nhûäng cuöåc àoán tiïëp hai öng àaåi biïíu cuãa
Chaánh phuã Bònh dên, ngûúâi ta ngong ngoáng sau chên hai võ àaåi
hiïën, seä coá nhûäng cuöåc caãi caách töët àeåp. Thò seát àaánh ngang trúâi,
caái töí quöëc cuãa túâ baáo "Töí quöëc Viïåt Nam" böîng chöëc xaãy ra möåt tin
quan hïå nhû tin trúâi àöí. Öng Voä hiïín Hoaâng Troång Phu tûâ chûác
töíng àöëc Haâ Àöng. Trúâi àêët úi, ai maâ yïn daå cho àaânh! Con röìng
chaáu tiïn cuãa töí quöëc, nhêët laâ nhûäng ngûúâi Bùæc Kyâ, hïët thaãy àïìu lo
ngay ngaáy. Hoå súå caái goác töí quöëc phña Bùæc seä àöí àaánh uåp möåt caái.
Phaãi lùæm! Nùm tónh àaâng ngoaâi coá nùm töíng àöëc, vñ nhû nhaâ coá
nùm cöåt. Tûâ chûác ài möåt öng töíng àöëc Haâ Àöng, êëy laâ nhaâ thiïëu
möåt cöåt, àûáng sao àûúåc maâ chùèng àöí! Maâ töí quöëc àaä àöí, thò quöëc...
dên seä úã vaâo àêu? Nïëu quaã vêåy, haá chùèng laâ trúâi gieo vaå lúán cho töí
quöëc? Phuác baãy mûúi àúâi, töí quöëc laåi sinh ra baáo Töí quöëc Viïåt
Nam.
"Trong dõp quöëc dên àïìu phêåp phöìng lo súå thò caái baáo "con
cêìu con cûng" cuãa töí quöëc êëy àaä coá baâi súá vaän lûu öng Hoaâng àùng
trïn trang nhêët. Nghe noái baâi súá êëy, lúâi rêët thiïët tha caãm àöång,
chùèng keám gò vùn chêìu baâ chuáa Thûúång ngaân. Dêìu vêåy mùåc loâng,
öng Voä hiïín vêîn khöng ngoaãnh laåi, caái àún tûâ quan àaä àïå lïn phuã
thöëng sûá, nhêët àõnh öng khöng ruát ra. May sao, trúâi cuäng doåa chúi
chûá khöng laâm thûåc. Bûúác sang àêìu xuên tûác thò àaä coá tin mûâng.
Öng Voä Hiïín àaä bõ giûä laåi trïn ghïë töíng àöëc Haâ Àöng thïm möåt
haån khöng nhêët àõnh. Coá thïë chûá. Baâi súá cuãa túâ baáo "Töí quöëc Viïåt
Nam" thêåt àaä thêëu àïën tai trúâi, múái coá sûå töët laânh êëy. Laá súá quñ
hoáa àoá thêåt laâ àaáng giaá ngaân vaâng.
Nïëu khöng, nïëu tónh Haâ Àöng bõ thiïëu möåt öng töíng àöëc, thò
töí quöëc coá khi seä thaânh töí... coâ, chuáng mònh coân mùåt muäi naâo maâ
söëng úã àúâi àûúåc nûäa! Vaån tuïë! Töí quöëc vaån tuïë, vaån vaån tuïë! Tuy
vêåy, mûâng cho töí quöëc bao nhiïu, töi cuäng tiïëc cho laâng baáo bêëy
nhiïu. Tûúng lai söë 1 àaä toã yá mûâng rùçng Laâng Baáo chuáng töi seä
àûúåc möåt viïn chuáa tïí cuãa Laâng Quan laâm baån àöìng nghiïåp, thïë
vaâo caái chên öng Thûúång Giaáo duåc ài mêët nùm xûa. Bêy giúâ öng
Hoaâng àaä vò töí quöëc maâ úã laåi, cöë nhiïn àeåp cho töí quöëc, song cuäng
thiïåt cho Laâng Baáo. Khöng biïët bao giúâ trúâi múái buâ laåi chöî êëy?
BAÄI NÛÚÁC BOÅT TRÏN MÙÅT MÖÅT ÖNG TUÊÌN PHUÃ
Àêy laâ mùåt öng Nguyïîn Doaän T... tuêìn phuã hûu trñ, hiïån
àûúng laâm viïåc thaã laäi vaâ vêîn vui caãnh "cöë viïn tuâng cuác" úã laâng
Du Lêm. Baäi nûúác boåt úã trïn mùåt ngaâi khöng phaãi nûúác boåt cuãa caác
cö nhoã, cêåu nhoã nhaâ ngaâi, maâ laâ nûúác boåt cuãa öng Nguyïîn Phûúng
À... nguyïn thöng phaán phuã toaân quyïìn, cuâng hoå vúái ngaâi vaâ
àûúng laâm chaánh höåi laâng Du Lêm. Lõch sûã baäi nûúác boåt êëy húi
daâi. Söë laâ úã laâng Du Lêm, hoå Nguyïîn cuãa öng T... vaâ öng À... thuêìn
tuáy laâ möåt quyá töåc, àaä lùæm quan, laåi àöng ngûúâi hún hïët caác hoå
baách tñnh. Xûa nay quyïìn chaánh trong laâng àïìu úã hoå naây, mêëy hoå
khaác chó laâ boån phuåc tuâng mïånh lïånh. Àöëi vúái hoå Nguyïîn, dên laâng
Du Lêm quen goåi bùçng tiïëng "quan hoå".
Vêåy maâ tûâ ngaây nhêån chûác chaánh höåi, öng À... laåi khöng trõ
dên bùçng chïë àöå phong kiïën. Nghôa laâ öng êëy khöng muöën caách
biïåt vúái boån baách tñnh, cho hoå àûúåc ngöìi ngang vúái mònh khi baân
caác viïåc cuãa laâng. Hún nûäa, öng ta coân laâm mêëy viïåc chó coá lúåi cho
bònh dên, khöng lúåi cho quyá töåc. Möåt ngûúâi àaåi thêìn phong thïí nhû
öng T... cöë nhiïn khöng thïí vui loâng vúái nhûäng chûáng bïånh laå luâng
êëy cuãa öng À... Mñch loâng cuå lúán hún hïët laâ viïåc quên cêëp cöng àiïìn
VIÏÅC LAÂNG 97
maâ öng À... cöë yá muöën laâm. Laâng Du Lêm chùèng phaãi laâ xoám Hoa
Lêm cuãa nhaâ Lyá aâ? Cöng àiïìn laâng êëy àaä chiïëm möåt phêìn rêët lúán
trong àõa giúái! Nhûng maâ àïën höìi gêìn àêy, söë ruöång cöng êëy bõ hoáa
thaânh ruöång tû rêët nhiïìu, nhûäng ruöång chia cho trai laâng chó coá àöå
hún möåt nûãa. Thònh lònh coá lïånh cuãa öng cöng sûá Bùæc Ninh bùæt
phaãi chia laåi söë ruöång cöng êëy. Nïëu laâ ngûúâi khöng muöën löi thöi
mêët cöng, thò thöi, ruöång cöng coân bao nhiïu, chia cho dên àinh
bêëy nhiïu, miïîn laâ cöng bùçng, dên cuäng nhúá ún lùæm röìi. Öng À...
khöng thïë, cûá muöën theo àuáng àõa baå Gia Long, moác hïët nhûäng söë
ruöång cöng àaä bõ hoáa laâm ruöång tû maâ chia luön thïí. Caái khoá chõu
cuãa öng T... laâ úã chöî àoá. Búãi vò trong nhûäng ruöång tû cuãa öng tuêìn
naây laåi coá möåt thûãa hay nhiïìu thûãa àaä bõ öng À... vaâ dên laâng Du
Lêm giúã àïën cùn cûúác cuãa noá maâ baão noá laâ ruöång cöng ngaây xûa.
Viïåc àoá tuy rùçng àñch thûåc, khöng thïí chöëi caäi, nhûng öng T... vêîn
coá quyïìn xñch mñch vúái öng À... Caách àêy khöng lêu, böîng coá laá àún
cuãa mêëy öng töåc biïíu àïå lïn toâa sûá Bùæc Ninh kiïån öng À... vïì mûúâi
saáu khoaãn haâ laåm. Theo sûå doâ la cuãa öng À... thò vuå kiïån êëy do öng
T... cêìm àêìu cho luä nguyïn àún. Vúái möåt ngûúâi àaä coá böå mùåt Chêu
Xûúng nhû öng Nguyïîn Phûúng À..., vuå kiïån khöng coá sûå thûåc kia
chñnh laâ múá lûãa àöët cho cún giêån buâng lïn. Möåt höm, giûäa àaám cöî
cuãa ngûúâi trûúãng hoå, öng À... hoãi thùèng öng T...:
- Coá phaãi anh àaä sai luä töåc biïíu ài kiïån töi khöng? Leä tûå
nhiïn laâ öng T... phaãi chöëi. Öng À... chó mùåt öng T... noái tiïëp:
- Thïë thò anh laâ keã heân nhaát, khöng coá can àaãm tûå nhêån caái
viïåc maâ mònh àaä laâm, töi phaãi nhöí vaâo caái mùåt heân nhaát cuãa anh.
Röìi möåt baäi nûúác boåt tûâ miïång öng À... nhêíy luön sang mùåt öng
T... Chuyïån vêîn chûa hïët. Öng T... coân lêëy nhiïìu ngûúâi laâm chûáng
maâ kiïån öng À... ÚÃ toâa sûá Bùæc Ninh. Khi êëy, úã tónh Bùæc Ninh ngûúâi
ta àaä xeát ra rùçng mûúâi mêëy khoaãn cuãa boån töåc biïíu àaä kiïån öng
À... àïìu laâ vu khöëng. Àïën luác nhêån àûúåc àún kiïån cuãa öng T..., öng
sûá noái vúái öng töíng àöëc Bùæc Ninh nhû vêìy:
"Nïëu öng tuêìn phuã Nguyïîn Doaän T... cuäng coá cöng têm lo
lùæng viïåc dên nhû öng chaánh höåi Nguyïîn Phûúng À... thò chuáng ta
khöng phaãi mêët cöng xeát xûã nhûäng chuyïån lùåt vùåt nhû thïë naây".
Vuå kiïån coân àûúng xeát hoãi chûa xong, thò öng T... theo lúâi àiïìu
àònh cuãa ngûúâi trong hoå, lïn tónh xin ruát àún ra. Ngaâi khöng kiïån
öng À... nûäa. Bêëy giúâ viïåc múái kïët liïîu. Chuyïån naây xaãy ra, nhûäng
ngûúâi trong tónh Bùæc Ninh àïìu biïët. Hoå àaä thò thêìm hoãi nhau:
"Khöng biïët luác êëy öng T... coá rûãa mùåt khöng?". Chùæc khöng,
vò cuå lúán laâ möåt viïn quan thêm nho, maâ trong saách nho àaä cheáp
möåt chuyïån rêët húåp vúái chuyïån cuãa cuå. ÊËy laâ chuyïån Lêu Sû Àûác.
Lêu Sû Àûác nhaâ Àûúâng coá ngûúâi em àûúåc cûã laâm thaái thuá chêu
Àaåi, khi hùæn sùæp sûãa túái nhêåm, öng ta coá dùån cêìn phaãi töët nhõn.
Hùæn noái:
"Tûâ nay nïëu ai nhöí vaâo mùåt töi, töi cuäng chuâi ài maâ thöi". Sû
Àûác chûa cho laâ phaãi, vaâ baão thïm rùçng:
"Ngûúâi ta nhöí vaâo mùåt maây laâ giêån maây àoá. Nïëu maây chuâi ài
caâng khñch cho hoå giêån thïm. Phaãi àïí cho noá tûå nhiïn khö ài".
Thiïn quan chêm êëy coá ghi trong böå Àûúâng thû. Öng T... khi múái
xuêët chñnh ùæt àaä àoåc röìi. Thïë thò trong luác laâm quan, öng T... chùæc
biïët trûúác mònh seä coá ngaây phaãi thûåc haânh cêu noái cuãa Lêu Sû
Àûác. Bêy giúâ hûu röìi, viïåc múái xaãy ra, àoá cuäng laâ may mùæn lùæm.
Rûãa chi cho töën nûúác vaâ haåi xaâ phoâng!
CUÅ LANG BÊÌN
Vò cuå quï úã Bêìn Yïn Nhên, nïn ngûúâi quen biïët cuå thûúâng
goåi laâ cuå lang Bêìn. Cuå giûä nghiïåp dao cêìu thuyïìn taán cuäng laâ möåt
sûå ngêîu nhiïn, nhûng vïì sau caác thêìy àõa lyá vò nùång tònh cúm rûúåu
àaä taán rùçng cuå àûúåc ùn vïì ngöi maã tam àaåi phaát danh y. Nguyïn
trûúác cuå laâm viïåc phaát veá taâu àiïån, nhên möåt buöíi cuå phaãi giûä viïåc
döìn toa vïì nhaâ maáy, böîng thêëy möåt quyïín saách nhoã, àoáng giêëy ta
bòa cêåy, boã chú vú trïn ghïë ngöìi. Cuå cêìm lïn xem, tuy khöng nhêån
roä laâ quyïín gò, nhûng cuäng àoåc loäm boäm àûúåc mêëy chûä trêìn bò, cam
thaão. Cuå biïët ngay laâ möåt quyïín saách thuöëc cuãa möåt öng haânh
khaách naâo boã quïn. Cuå àem vïì mûúån öng àöì bïn caånh sang xem
cho biïët quyïín saách thuöëc êëy thïë naâo. Öng àöì baão àêëy laâ quyïín
saách thuöëc gia truyïìn cuãa hoå Àaâo àïí laåi, caác mön thuöëc, caác chûáng
bïånh àïìu àaä lêåp thaânh caã. Cuå beân thuï öng àöì mêëy àöìng àïí phiïn
dõch quyïín saách êëy ra quöëc ngûä. Trûúác hïët haäy laâm thûã mêëy thûá
VIÏÅC LAÂNG 99
thuöëc viïn cho vúå baán, nhû thuöëc cam, thuöëc saâi treã con, thuöëc khñ
hû huyïët tñch àaân baâ v.v...
Chùèng ngúâ laâm búän maâ ùn thêåt, khaách túái lêëy thuöëc ngaây
möåt àöng; biïët laâ möåt nghïå coá thïí kiïëm ùn àûúåc, cuå beân quùèng traã
"saâ cöåt" cho nhaâ maáy àiïån maâ vïì. Nuöi möåt öng àöì laâm gia sû àïí
laâm cöë vêën trong viïåc biïn àún böëc thuöëc, sùæm caã dao cêìu thuyïìn
taán, nghiïîm nhiïn laâm möåt öng lang chñnh thûác. Mön thuöëc cuãa cuå
àaä hay, maâ caái mön noái khoaác laåi ghï gúám hún nûäa! Naây àêy möåt
caái möång tûúãng cuãa cuå:
- Caái nghïì thuöëc cuãa töi coân laâ biïën hoáa vö cuâng! Öng cuäng
àaä viïët úã àêy, vïì mön chûäa thuöëc têy thò coân ai hún laäo "Oa àïì ba"
nûäa, thïë maâ nhiïìu con bïånh àïën cêåy laäo chûäa, laäo àaä boá tay xin
chõu, maâ àïën töi thò khoãi hùèn! Thûåc ra töi vêîn phuåc laäo vïì caái taâi
möí xeã chêm chñch, tûác laâ mön chûäa ngoaåi khoa. Nhûng àiïìu àoá
cuäng chùèng khoá khùn gò, röìi nay mai öng seä biïët! Töi àaä boã phñ
nùm mûúi àöìng àïí vêån àöång cho con töi àûúåc vaâo laâm böìi phuå
trong nhaâ laäo.
Cuå noái túái àêy röìi ngoá trûúác nhoám sau, thêëy vùæng veã cuå múái
noái:
- Töi xin noái thûåc vúái öng cêu naây, xin öng giûä bñ mêåt cho,
nïëu tiïët löå ra thò con töi khöng thïí naâo àûúåc úã yïn trong nhaâ laäo!
Töi sûãng söët khöng hiïíu vò duyïn cúá gò maâ ghï gúám thïë, gùång
maäi cuå múái noái nhoã vaâo tai töi:
"Töi quyïët cho con töi loåt vaâo àêëy laâ chó cöët àïí ùn cùæp nghïì
cuãa laäo cho bùçng àûúåc. Röìi cuå lùæc lû noái:
- Öng phaãi biïët phaâm ai taâi nghïì gò maâ chùèng muöën giêëu cho
kyä, duâ cha con cuäng chûa chùæc truyïìn cho nhau hïët pheáp. Àêëy öng
xem, nhaâ nûúác múã ra trûúâng thuöëc chùèng qua laâ chó daåy cho hoåc
troâ biïët möåt vaâi moán loaâng xoaâng thöi chûá naâo àaä coá ai taâi àûúåc
nhû laäo àêu, nhû thïë chùèng phaãi laâ laäo coá mön thuöëc bñ truyïìn laâ
gò? Töi biïët thoáp thïë, nïn múái chõu boã tiïìn ra lo chaåy cho con töi
vaâo àêëy, cöët laâ vò nghiïåp thuöëc cuãa töi, chûá chaåy tiïìn àïí laâm anh
böìi phuå thò chaåy laâm gò. Chó vaâi nùm nûäa, con töi ùn cùæp àûúåc mön
thuöëc bñ truyïìn cuãa laäo thò vïì mön ngoaåi khoa nhû möí, xeã, chêm,
chñch àaä coá con töi. Hai böë con khi àaä thu àûúåc hïët pheáp cuãa àöng
têy röìi thò coân ai àõch nöíi nûäa".
Cuå noái röìi, dûúng caái mùåt khúâ khaåo, núã möåt nuå cûúâi àùæc chñ!
Töi cuäng cûúâi höå cuå cho thïm vui, röìi hoãi:
- Thïë cêåu caã nhaâ ta àaä hoåc àûúåc moán gò chûa?
- Öëi chao! Öng tûúãng dïî lùæm àêëy! Truyïìn nghïì cho àaä laâ khoá,
àïën ùn cùæp nghïì laåi caâng khoá hún nûäa. Cho nïn töi vêîn khuyïn
thùçng caã nhaâ töi phaãi kiïn têm cöë chñ lùæm múái àûúåc, múái àïën baãy
taám thaáng thò àaä ùn thua gò. Hiïån cöng viïåc cuãa chaáu úã nhaâ laäo chó
coá lau baân ghïë, queát doån buöìng ùn buöìng nguã, cuäng nhû ta, caác cuå
khi xûa bùæt àêìu nhêåp mön cêìu hoåc cuäng phaãi laâm nhûäng cöng viïåc,
saái, taão, ûáng, àöëi laâ thûúâng.
Töi laåi hoãi:
- Thïë cêåu caã nhaâ ta coá biïët khaá chûä têy khöng?
Cuå giûúng cùåp muåc kónh maâ àaáp:
- ÊËy, chûä thò chaáu khöng biïët, nhûng töi àaä àuát cho anh böìi
àûa chaáu vaâo mêëy chuåc àïí cho chaáu hoåc tiïëng, nïn tuy chûä chaáu
khöng àoåc àûúåc, nhûng noái thò àaä khaá lùæm. Vaã chùng caái nghïì
thuöëc chuáng töi, chó cöët trong cho tin, nghe cho roä laâ àûúåc, chûá bêy
giúâ laåi hoåc chûä àaä thò öng tñnh àïën bao giúâ. Mònh hoåc laâ hoåc tùæt öng
nghe chûãa.
Cuå noái túái àêy thò böîng coá khaách laåi lêëy thuöëc, cuå àûáng dêåy
boã töi maâ ài, töi ngöìi laåi thêín thú tûå hoãi: tûâ baác veá xe, nhaãy lïn öng
lang, tûâ anh böìi phuå nhaãy lïn öng àöëc túâ, chùèng biïët bao giúâ hai
cha con nhaâ êëy seä gùåp nhau, maâ luác gùåp nhau röìi thò caái kïët quaã seä
ra sao?
Àaåm Hiïn Thúâi Vuå söë 1-8-2-1938
MÖÅT CAÁI THAÃM TRAÅNG
Luác bêëy giúâ, trúâi àaä nhaá nhem töëi, tröëng moä trong caác laâng àaä
döìn dêåp thu khöng, höìi chuöng chiïu möå trong tam quan chuâa
ngên nga gieo vaâo khoaãng khöng gian tônh mõch àïí caãnh caáo cho
moåi ngûúâi trong thön sûå kïët liïîu cuãa möåt ngaây. Nhûäng caái caãnh sùæt
VIÏÅC LAÂNG 101
chöën thön trang, núi àöìng ruöång àïìu bùæt àêìu chòm àùæm trong coäi u
êm lùång leä. Trïn con àûúâng àêët quanh co khuác khuyãu, coân thêëy coá
hai caái boáng àen àûúng mêåp múâ chuyïín àöång. Möåt caái chúáp
nhoaáng trïn khöng trung doåi xuöëng, ngûúâi ta nhêån thêëy hai caái
boáng êëy laâ hai ngûúâi àûúng ò aåch dòu nhau, möåt ngûúâi thò cao lúán
lûåc lûúäng àûúng lïî mïî bïn ngûúâi thêëp beá, laã lûúát nhû chùèng buöìn
ài. Hai caái boáng êëy dêìn dêìn tiïën vïì phña cöíng laâng. Caâng laåi gêìn,
caâng nghe thêëy tiïëng rïn ró, rïìn rêîm. Tiïëng ngûúâi àaân öng thúã höín
hïín nhû thiïët tha khuyïn nhuã:
"Cöë ài mêëy bûúác nûäa, gêìn àïën nhaâ ta röìi, mònh cöë bûúác lïn
cho töi àúä mïåt".
Tiïëng ngûúâi àaân baâ yïëu úát thïìu thaâo àaáp laåi:
"Àau lùæm!... Nhoåc lùæm!... Seä noá tuåt ra àêy naây!... Thöi àïí töi
ngöìi dûåa göëc àa kia, mònh mau mau chaåy vïì goåi ai ra àúä töi vêåy".
Ngûúâi àaân öng ra daáng ngêìn ngûâ röìi noái:
"Hay mònh chõu khoá nùçm ngûãa trïn lûng töi àïí töi coäng vêåy,
vò úã àêy xa laâng xoám, trúâi thò gioá laånh, sùæp mûa, úã laåi àêy nïëu coá sûå
gò chêët ngaåi thò khöën! Thöi, cöë vïì àïën nhaâ cho yïn daå".
Noái röìi khöng àúåi cho ngûúâi àaân baâ àaáp laåi, raáng hïët sûác cùæp
ngang ngûúâi vúå lïn lûng, chaåy möåt maåch túái caái àiïëm àêìu laâng,
böîng ngûúâi trïn lûng tuåt xuöëng, thoaáng nghe thêëy tiïëng treã khoác.
Möåt tiïëng doäng daåc trong àiïëm hoãi ra:
- Ai?
- Töi xin baác laâm ún...
Ngûúâi àaân öng chûa noái dûát thò mêëy anh tuêìn àaä vöåi nhaãy caã
ra, röìi cuâng reo:
- Vúå àô Tñt àeã anh em aå!
Ngûúâi àaân öng vöåi suåp xuöëng laåy, khêín khoaãn van lún xin
ngú ài cho àïí àem vúå vïì túái nhaâ.
Böîng möåt tiïëng cuãa baác trûúng lêîm liïåt theát ra:
- Khöng àûúåc, viïåc naây rêët quan hïå, àaân em àêu, haäy chaåy
vaâo trònh cuå tiïn xem cuå daåy thïë naâo àaä, anh em mònh quyïìn rúm
vaå àaá, ùn chùèng coá thò töåi gò maâ àïí khoá àïën thên".
Baác àô Tñt hu hu bûng mùåt khoác, àïí mùåc vúå ruä rûúåi toác tai.
Dûúái aánh möìi lûãa cuãa boån tuêìn, meå con ngûúâi khöën naån àêìm àòa
trong vuäng maáu! Möåt anh tuêìn chaåy ài möåt laát thò böîng thêëy àeân
lûãa lêåp loâe trong xoám ài ra, ngûúâi lúán treã con löëc nhöëc keáo theo cuå
tiïn chó. Cuå mònh khoaác aáo böng, chên ài guöëc göåc, àêìu bõt chiïëc
khùn böng, loâa xoâa möåt choâm rêu trùæng xoáa. Hai con mùæt hoùm
hoùæm dûúái böå löng maây baåc nhòn theo mêëy anh tuêìn chó troã röìi cuå
cêët tiïëng hoãi:
- Vúå chöìng thùçng Tñt àêëy phaãi khöng?
Möåt tiïëng daå run run trong cöí baác Tñt àûa ra coân ngheån ngaâo
nûác núã.
- Gö cöí meå noá ra göëc àa kia cho öng! Hûâ! Sinh dûä tûã laânh,
chuáng bay coân khöng biïët aâ? Trúâi àêët dên laâng àang yïn laânh thïë
naây, chuáng bay daám rûúác vaå laâng öng chùng? Nùm xûa àaä thùçng
cu öëc àem vúå àeã vïì laâng, röìi trong laâng sinh dõch lïå tûá tung, tiïîn
töëng khöën khöí, chuáng bay coân khöng nhúá aâ? Duâ pheáp vua coân phaãi
thua lïå laâng, chuáng bay laâm traái lïå laâng thò chuáng bay coân hoâng úã
laâng nûäa hay khöng? Chuáng bay tûúãng öng khöng trûâng trõ nöíi
chuáng bay aâ? Tuêìn àêu rong lïn, gö cöí con meå êëy ra ngoaâi kia, chöî
dêy maáu kia thò lêëy nùæm raác àöët lïn röìi rêîy cho saåch àêët àöí xa ài,
coân thùçng Tñt thò troái noá vaâo caái àiïëm kia, mai öng seä liïåu!...
Dûát lúâi oanh liïåt cuãa bêåc chñ tön, baác Tñt ngûúâi run nhû caây
sêëy, suåp laåy cuå Tiïn, cêìu khêín xin cho theo ra àïí tòm caái che àêåy
cho vúå con khoãi reát mûúát röìi seä xin vaâo chõu töåi. Mêëy baác tuêìn rùm
rùæp daå, ngûúâi lúán treã con trong xoám àïìu ngêëm nguyát àua nhau
thoáa maå:
"Àaân baâ thöëi thêy dêìy da, kyâ sinh núã chùèng biïët liïåu laåi coân
àõnh dêîn nhau vïì àïí chûåc gieo vaå cho laâng".
Cuäng coá ngûúâi àöång möëi thûúng têm, keã thò thöíi cúm, ngûúâi
thò nêëu nûúác àem ra cho, laåi xuám nhau öm rúm raác, chiïëu nong cho
àïí laâm lïìu laâm tuáp. Cuäng coá keã laåi súå vña van, súå cung long chùèng
daám laåi gêìn. Duaá coá caái phong tuåc cöí truyïìn laâ cêëm ngûúâi àem gaái
àeã vïì laâng chùèng hïì ai haá miïång noái sao, cuäng chùèng ai hiïíu vò sao
maâ àöåc.
VIÏÅC LAÂNG 103
KHÖNG NÏN QUÏN MÖÅT BOÅN VÙN SÔ
Trong möåt tuêìn lïî trûúác àêy, höåi àöìng Phoâng bïånh hoa liïîu
coá hoåp möåt kyâ höåi nghõ baân viïåc dûå àõnh thïí lïå cho nghïì maäi dêm.
Nhûäng thïí lïå êëy àaä khúãi thaão röìi, úã baáo haâng ngaây àaä coá àùng roä,
muåc àñch cuãa noá khöng gò khaác hún laâ chónh àöën cho nghiïm caái
nghïì "baán dêm" àïí baâi trûâ nhûäng bïånh hoa liïîu. Möåt viïåc rêët nïn
laâm vaâ rêët húåp thúâi. Hiïån nay bïånh hoa liïîu möîi ngaây möåt baânh
trûúáng laå thûúâng, nïëu khöng tòm àûúåc caách gò ngùn ngûâa thò möåt
ngaây kia, khöng kheáo khùæp trong dên töåc An Nam seä khoá maâ kiïëm
möåt ngûúâi khöng mùæc bïånh khöën naån êëy. Àiïìu nïn noái laâ trong
baãn thïí lïå êëy, höåi àöìng Phoâng bïånh hoa liïîu múái nhòn bïånh hoa
liïîu bùçng caái nguyïn nhên thûá hai, coân boã soát caái nguyïn nhên thûá
nhêët cuãa noá. Bïånh hoa liïîu cuäng nhû möåt vaâi bïånh khaác, ngoaâi caái
nguyïn nhên thûá hai laâ naån maäi dêm coân coá nguyïn nhên thûá
nhêët gêy ra mêìm bïånh maâ khöng phaãi laâ loaåi vi truâng.
Nïëu khöng trûâ àûúåc nguyïn nhên thûá nhêët cuãa bïånh, khöng
thïí cêëm bïånh khöng àûúåc lan ra. Nguyïn nhên thûá nhêët laâ gò? Caác
ngaâi seä àöí cho sûå gay go trong cuöåc sinh hoaåt. Cöë nhiïn, vúái sûå
baânh trûúáng àaáng ghï nhû bïånh hoa liïîu, hiïån tûúång sinh hoaåt
vêîn phaãi chõu möåt phêìn traách nhiïåm. Nhûng möåt phêìn thöi, coân
möåt phêìn khaác, laâ traách nhiïåm cuãa boån vùn sô. Töi muöën noái mêëy
öng vùn sô thiïëu lûúng têm, quen duâng vùn chûúng khiïu dêm àïí
quyïën ruä baån àoåc phuå nûä. Noái cho phaãi, vùn chûúng cuãa ta höìi naây
cuäng coá tiïën böå hún trûúác, nhêët laâ nghïì viïët tiïíu thuyïët. Nhûng
trong khi tiïën böå vïì phûúng diïån nghïå thuêåt, àöìng thúâi noá cuäng
tiïën böå luön vïì phûúng diïån khiïu dêm. Haäy giúã nhûäng cuöën tiïíu
thuyïët tònh xuêët baãn gêìn àêy maâ coi, caác ngaâi seä thêëy lúâi noái êëy
khöng sai sûå thûåc. Taác giaã nhûäng aáng vùn chûúng êëy vêîn laâ nhaâ
vùn coá taâi, caái taâi cöí àöång chuã nghôa khoaái laåc vïì nhuåc duåc maâ
ngûúâi ta goåi traánh ài laâ "vui veã treã trung". Hoå phaá huãy nïìn liïm só
cuãa trai gaái bùçng nhûäng ngoâi buát maånh baåo. Hoå mö taã trêìn truöìng
caái chên tûúáng aái tònh bùçng gioång vùn hay húám vaâ laã lúi. Hoå laâm
àûúåc caãnh tûúång cuãa duåc tñnh úã mùåt giêëy cuäng hoaåt àöång nhû úã
maân aãnh. Àûâng noái nhûäng haång trai treã, giaã sûã caác cuå saáu baãy
mûúi tuöíi nghe vùn cuãa hoå coá khi cuäng thêëy dêåm dûåt trong mònh.
Nhúâ vêåy, hoå àaä ài àûúåc túái àñch, hêìu hïët phuå nûä úã thaânh thõ àïìu
àua nhau laâm àöåc giaã cuãa hoå.
Trong vaâi nùm nay, têm höìn phuå nûä thaânh thõ àaä bõ hoå caám
döî...; ngûúâi ta àaä noái bùçng gioång cuãa hoå, ngûúâi ta àaä nghô bùçng tû
tûúãng cuãa hoå, röìi ngûúâi ta muöën laâm nhû nhûäng nhên vêåt trong
tiïíu thuyïët cuãa hoå. Caái aãnh hûúãng êëy, noá àûa chõ em phuå nûä àïën
àêu? Bûúác thûá nhêët laâ àïën möåt cuöåc àúâi laäng maån. Trong vaâi nùm
nay, àöëi vúái phuå nûä -nhêët laâ phuå nûä tên thúâi -liïm só chó laâ tñnh
heân nhaát, dû luêån chó laâ lúâi huã baåi, biïët bao nhiïu ngûúâi àaä ngang
nhiïn àem thên thïí thúâ thêìn nhuåc duåc möåt caách tûå do, khöng e lïå,
cuäng khöng höëi hêån. Taåi caác thaânh thõ, tiïåm nhaãy vaâ phoâng nguã
múã ra möîi ngaây möîi nhiïìu, àoá laâ bùçng chûáng rêët roä rïåt vïì phong
traâo laäng maån cuãa phuå nûä. Ai nêëy chùæc àïìu nhêån rùçng: tûâ laäng
maån àïën maäi dêm khöng xa, vaâ tûâ maäi dêm àïën bïånh hoa liïîu
caâng khöng xa nûäa. Ài ngûúåc trúã laåi, chuáng ta coá thïí noái rùçng: bao
nhiïu nûä tûúáng trong viïåc truyïìn bïånh hoa liïîu àïìu laâ tñn àöì cuãa
chuã nghôa laäng maån; maâ bao nhiïu nûä tñn àöì cuãa chuã nghôa laäng
maån àïìu laâ àöåc giaã cuãa nhûäng vùn sô kia. Vêåy thò nhûäng ngûúâi mùæc
bïånh hoa liïîu àïìu laâ ngûúâi àaä phaãi buâa mï cuãa boån vùn sô khiïu
dêm, chñnh boån vùn sô khiïu dêm àaä àûa ngûúâi ta lïn giûúâng bïånh
hoa liïîu.
Noái vêåy khöng phaãi quaá àaáng. Nïëu vaâo nhaâ thûúng maâ hoãi
nhûäng chõ em bïånh hoa liïîu coá àoåc tiïíu thuyïët cuãa boån vùn sô kia
khöng, quyïët rùçng trong söë trùm ngûúâi àïìu traã lúâi rùçng coá. Àöëi vúái
phaáp luêåt, vùn chûúng khiïu dêm vêîn thuöåc vïì töåi àaáng trûâng
phaåt. Nhûng caái àiïìu kiïån cuãa phaáp luêåt vïì nhûäng khoaãn àoá hònh
nhû khöng roä raâng, cho nïn boån vùn sô khiïu dêm vêîn coá àûúâng
tröën. Hoå tröën ra àûúâng nghïå thuêåt. Hoå viïån vaâo thuyïët "nghïå
thuêåt" àïí bïnh vûåc cho nghïì nghiïåp cuãa hoå. Nïëu nhûäng taác phêím
cuãa hoå cûá àûúåc tûå do àêìu àöåc phuå nûä thò nghïì maäi dêm coân thõnh
haânh vaâ bïånh hoa liïîu coân baânh trûúáng.
Thuyïët Haãi Thúâi Vuå söë 5-22-2-1938
VIÏÅC LAÂNG 105
CON CHAÁU KHÖN HÚN ÖNG VAÃI ?
Töi muöën noái hai öng Khöíng Àûác Chûúng vaâ Maånh Khaánh
Àûúâng, nhên vêåt hiïån thúâi cuãa nûúác Taâu. Àûác Chûúng laâ chaáu baãy
mûúi àúâi cuå Khöíng, ai cuäng biïët röìi. Coân Khaánh Àûúâng bêy giúâ
múái àûúåc nhùæc túái, tuy chûa coá tin noái àñch öng àoá laâ con chaáu cuå
Maånh, nhûng öng ta àaä hoå Maånh, laåi úã huyïån Chêu laâ quï cuå
Maånh vaâ laâm thuã tûâ àïìn Y thaánh laâ chöî thúâ cuáng cuå Maånh thò chùæc
laâ con chaáu cuå êëy khöng sai. Caã hai öng êëy höìi naây àïìu àûúåc ngûúâi
Nhêåt biïåt àaäi. Nùm ngoaái, khi lêëy tröi mêëy tónh Hoa Bùæc, nhûäng
nhaâ àûúng cuåc bïn Nhêåt muöën lêåp cho vuâng àoá möåt caái chñnh phuã,
hoå àaä àïën têån Khuác Phuå (quï cuå Khöíng) cöë rûúác Àûác Chûúng sang
Bùæc Bònh àïí mêìn vua.
Múái röìi, khi möåt àaåo quên Nhêåt keáo àïën huyïån Chêu, viïn
tûúáng chó huy àaåo quên êëy cuäng àïën têån àïìn Y Thaánh xin vaâo ra
mùæt Khaánh Àûúâng, hoâng noái nùm ba cêu chuyïån, chùæc cuäng àõnh
dûång cho öng ta möåt chûác gò àoá. Nïëu nhû theo àuáng "àaåo thöëng" töí
truyïìn, thò hai öng Khöíng con Maånh con, têët nhiïn phaãi hoan
nghïnh ngûúâi Nhêåt chùèng mêìn vua thò mêìn quan, chùèng giûä chûác
lúán thò giûä chûác nhoã. Nhûng maâ khöng:
Àûác Chûúng thò viïët thû tûâ chöëi ngûúâi Nhêåt, coân Khaánh
Àûúâng thò möåt mûåc khùng khùng, thaâ chïët khöng chõu tiïëp kiïën
tûúáng Nhêåt. Thêåt laâ con chaáu khön hún öng vaãi! Cuå Khöíng, cuå
Maånh ngaây xûa àêu coá khoá tñnh nhû vêåy? Hai cuå êëy tuy àeã caách
nhau hún möåt trùm nùm, nhûng laâ thaây troâ vúái nhau, thaây troâ
bùçng löëi caách bûác, vaâ caái "àaåo" cuãa caác cuå, nhiïìu chöî giöëng nhau
nhû taåc, nhêët laâ hai caái chuã nghôa: haânh àaåo vaâ tuây thúâi. Haânh
àaåo, noái möåt caách nöm na, tûác laâ laâm quan, laâm quan àïí thûåc haânh
àaåo giaáo cuãa mònh. Maâ tuây thúâi? Cùæt nghôa möåt caách khöng cho ai
hiïíu, thò laâ... tuây thúâi (!) Khöíng Tûã sñnh laâm quan lùæm. Cûá nhû
Trang Tûã àaä noái thò chñnh mònh cuå àaä àem "àaåo" ài rao vúái 72 öng
vua, dêëu ngûåa, buåi xe cuãa ngaâi khùæp caã caác nûúác, ruát laåi vêîn khöng
àùæt haâng. Cuâng quaá, àïën nöîi hai anh tûúáng giùåc nûúác Löî, caái "nûúác
cha meå" cuãa ngaâi, trong khi chiïëm àêët laâm loaån, muöën múâi ngaâi
àïën giuáp viïåc, ngaâi cuäng àõnh ài vúái hoå. Àoá laâ möåt nghôa tuây thúâi.
Maånh Tûã cuäng vêåy. Tuy khöng "bïå kiïën" nhiïìu vua nhû cuå Khöíng,
nhûng vúái vaâi chuåc cöî xe ài trûúác vaâi chuåc àêìy túá ài sau, cuå naây àaä
ùn khùæp lûúåt mêëy nûúác chû hêìu vaâ àaä yïët kiïën vua Tuyïn nûúác Tïì,
vua Huïå nûúác Lûúng, cho àïën vua Vùn nûúác Àùçng, möåt nûúác giêåt
gêëu vaá vai múái àûúåc nùm chuåc dùåm àêët, cuäng coá dõp àûúåc gùåp cuå
nûäa. Cêìu quyïìn vúái caác vua êëy nhû thïë, khöng phaãi cuå êëy coá thiïët
gò danh võ, chó cöët laâm quan àïí thûåc haânh caái "àaåo" cuãa mònh. Àoá
laâ cuå cuäng tuây thúâi nhû cuå Khöíng vêåy. ÊËy àoá, hai cuå tuây thúâi möåt
caách dïî daäi nhû vêåy, maâ sao laåi sinh ra hai öng chaáu khoá tñnh thïë
kia?
Xuên Traâo Thúâi Vuå söë 17 -5-4-1938
CÛÁ ÀÏÍ CHO NOÁ CHÏËT
Vûâa röìi, baác cûåu binh Nguyïîn Vùn T... ngûúâi laâng Tûá Kyâ,
töíng Thanh Liïåt, huyïån Thanh Trò, Haâ Àöng tòm túái caái chïët taåi höì
Hoaân Kiïëm Haâ Nöåi chó vò àaä mêët 4, 5 trùm àöìng baåc àïí khao voång
vaâo ngöi tû vùn, maâ chaánh höåi vaâ tiïn chó laâng êëy khöng cho vaâo
chuã tïë. Bõ ûác, baác phaãi thûa quan, maâ quan cuäng khöng xûã cho.
Giaá töi laâ baác phu luåc löå cuãa thaânh phöë àûúåc chûáng kiïën luác baác
T... nhaãy xuöëng höì, khi cûáu lïn maâ àûúåc biïët caái nguyïn nhên àaä
laâm cho baác chaán àúâi muöën chïët trong thû tuyïåt mïånh thò chùèng
nhûäng töi khöng cûáu, khöng can khöng dêîn vïì cêím, laåi muöën dòm
xuöëng cho baác T... choáng chïët laâ khaác nûäa!
Caái tû tûúãng êëy tuy coá khöëc liïåt möåt chuát nhûng töi muöën
khu trûâ caái noåc àöåc maâ Trêìn Thuã Àöå xûa kia àaä gieo cho dên möåt
caái thaãm hoåa túái nay chûa dûát àûúåc. Baây ra möåt caái triïìu àònh giaã
döëi, lêëy öng thêìn göî tön lïn ngöi baáu, lêëy töíng lyá laâm cöng khanh,
lêëy thõt xöi laâm böíng löåc àïí hoå ham mï aáo muä xïnh xang, tröëng
giong cúâ múã. Nhûäng võ thêìn göî êëy, ngoaâi nhûäng àêëng anh quên
lûúng tûúáng maâ ngaây nay hoå duâng laâm öng ngaáo öåp àïí trûâ taâ trõ
bïånh, boái theã cêìu möång, lúåi duång caái loâng mï tñn dõ àoan cuãa luä
dên khúâ daåi, laåi coân lêîn caã thêìn ùn tröåm, thêìn ùn maây, thêìn chïët
VIÏÅC LAÂNG 107
tröi, thêìn gùæp phên, thêìn loaån dêm. Hún nûäa, laåi thúâ caã con rùæn,
con voi, con ngûåa. Àêëng töëi linh cuãa hoå àaä coá caái lõch sûã, caái sûå
nghiïåp khöën naån nhû thïë, thò keã suâng baái têët nhiïn laâ nhûäng keã
ngu tham, ngoan ngaånh, thùçng khön ùn vaâo àêëy, thùçng daåi khöí vò
àêëy. Thïë maâ hïët àúâi naây sang àúâi khaác, ngûúâi ta vêîn nhêîn têm bùæt
dên àeo caái xñch sùæt êëy maâ laåi muöën cho dên cûúâng nûúác thõnh thò
cuäng laå thay! Trong luác ngûúâi ta theo laân soáng caånh tranh tiïën
hoáa, söi nöíi khùæp moåi núi, ngûúâi ta àang ganh àua taâi trñ àïí quyïët
àêëu quyïët thùæng trong trûúâng hoaåt àöång, tòm lêëy caách söëng cho
xûáng àaáng, gêy lêëy cuöåc àúâi cho rûåc rúä, lêåp lêëy sûå nghiïåp cho veã
vang thò dên quï mònh haäy coân múâ mõt töëi tùm, coân ham maãi tranh
xöi cûúáp thõt, tõ nhau chiïëu dûúái chiïëu trïn, kiïån nhau miïëng trêìu
biïëu, baán gia taâi cú nghiïåp àïí chuöëc lêëy caái hû vinh öng hiïën, öng
truâm. Khöng àûúåc thoãa thò höìi têm taáng chñ, lêëy caái chïët àïí rûãa
húân rûãa nhuåc! Baác cûåu binh Nguyïîn Vùn T... muöën chïët cuäng
thuöåc trong tònh traång nhû trïn vûâa noái. Cuäng laâ keã thuå àöåc cuãa
hoå Trêìn! Nhûng baác muöën chïët hay doåa chïët àêëy? Coá leä baác doåa
chïët: vò nïëu baác muöën chïët thêåt thò thiïëu gò caách chïët úã trong laâng:
treo cöí lïn cêy, àêm àêìu xuöëng giïëng, uöëng thuöëc àöåc... Nhûng
chùèng qua laâ baác túái àêy tòm caái chïët àïí cho coá nhiïìu ngûúâi cûáu
söëng, mong. .. töë caáo caái töåi aác cuãa luä àaân anh kia àaä ngùn trúã
khöng cho baác caái vinh dûå vaâo "hêìu haå nhaâ thaánh". Töåi chuáng àaä
nùång nïì maâ quan baãn haåt cuäng laâm ngú. Baác muöën chïët thêåt û?
Giaá töi àûúåc chûáng kiïën luác baác gieo mònh xuöëng doâng nûúác, thò töi
rêët vui loâng àúåi baác chïët hùèn röìi múái xuöëng keáo lïn cho khoãi thöëi
nûúác höì!
Khöng nhûäng thïë, töi laåi mong cho nhûäng ngûúâi coá tû tûúãng
àúán heân nhû baác theo nhau maâ chïët àïí têíy uïë cho thön quï, giaãi
töåi cho àònh miïëu, trûâ caái noåc àöåc cuãa hoå Trêìn àïí laåi! Kòa caái chïët
cuãa viïn thuyïìn trûúãng khi gùåp naån ngoaâi khúi. Khöng phaãi tin
mònh búi gioãi, sûác khoãe maâ khöng súå chïët, nhûng caái phêån sûå phaãi
nhûúâng caái söëng cho khaách ài taâu, tung phao ra, thaã xuöìng xuöëng,
quïn mònh ài, cûáu vúát ngûúâi thoaát naån, maâ cam têm àúåi phuát cuöëi
cuâng! Caái chïët anh huâng êëy, chöën hûúng thön chùèng laâm gò coá,
nhûng cuäng coá ngûúâi liïìu thên lùn vaâo àaám chaáy cûáu lêëy sinh
mïånh taâi saãn cho ngûúâi; cuäng coá keã vò phêån sûå höå àï, gùåp thaãm
hoåa túái núi cuäng cam loâng cho doâng nûúác tröi ài; cuäng coá keã daám
xöng xaáo trong höìi dõch tïå, cûáu chûäa cho ngûúâi öëm, chön cêët cho
ngûúâi chïët maâ khöng hïì quaãn ngaåi àïën thên. Àoá laâ caái chïët vò ñch
chung, vò àöìng loaåi maâ chïët, vò loâng nhên maâ khöí súã. Töi nhêån caái
can àaãm êëy, caái khñ phaách êëy laâ xûáng àaáng vúái àaåo laâm ngûúâi.
Àaáng troång lùæm, àaáng kñnh hûúng suâng baái lùæm! Caái chïët cuãa baác
cûåu binh Nguyïîn Vùn T... nïëu àûúåc chïët thêåt, bêët quaá cuäng laâ caái
chïët vö yá thûác. Song duâ chïët thêåt hay chïët giaã, caái têm höìn êëy coá
thïí noái laâ têm höìn baåi liïåt, khöng àaáng söëng trong àúâi caånh tranh
kõch liïåt naây. Trûúác caái tònh traång dên thön ngaây nay, ta coá thïí
quaã quyïët maâ noái rùçng coân caái tiïíu triïìu àònh giaã döëi êëy, coân coá keã
haám hû vinh, cú nghiïåp coân àöìi baåi. Trong chöën hûúng thön, gêy
nùm beâ baãy böëi chó vò miïëng ùn, chöî ngöìi sinh ra àaánh nhau, kiïån
nhau keã bõ giïët, keã tûå giïët coân àêìy rêîy ra àoá. Thïë maâ bïì ngoaâi ta
vêîn tröng thêëy àònh röång tröëng kïu, cúâ àiïìu taán tña, muä aáo xïnh
xang. Àoá chó laâ caái lúáp phuã lïn trïn sûå thöëi tha, dú daáy, thûåc cuäng
thaãm thûúng thay!
AN NAM LAÅI SINH THAÁNH
Thaánh coá nhiïìu haång. Caái haång thaánh nhêët trong caác võ
thaánh laâ nhûäng öng lêåp ra tön giaáo. Tûâ nûãa trïn thïë kyã 20 vïì
trûúác, têët caã thïë giúái chó coá böën öng thaánh vïì haång naây. Möåt laâ öng
Thñch Ca Mêìu Ni saáng lêåp ra àaåo Phêåt, hai laâ öng Gia tö Cú àöëc
saáng lêåp ra àaåo Gia tö, ba laâ öng Mö-haän-mùåc-àûác saáng lêåp ra àaåo
Höìi, böën laâ cuå Khöíng, thuãy töí cuãa àaåo Nho. Böën võ àaåi thaánh nhên
àoá àïìu àeã ra trong giaãi àêët Y chêu. Thñch Ca laâ ngûúâi êën Àöå, Gia
tö laâ ngûúâi Do Thaái, Mö-haän-mùåc-àûác laâ ngûúâi Thöí Nhô Kyâ, cuå
Khöíng laâ ngûúâi úã Trung Hoa. Àoá laâ möåt àiïìu rêët laå. Àêët caát nùm
chêu khöng heåp, cúá gò caác ngaâi khöng àeã san ra caác núi khaác, laåi
chen nhau sinh vaâo möåt khu? öng Lûúng Khaãi Siïu, möåt nhaâ
thöng minh baác hoåc úã Taâu cuäng khöng hiïíu àûúåc leä àoá, àaä phaãi
àaánh àöë nhû vêìy: Ai maâ noái àûúåc caái cúá vò sao ba võ àaåi thaánh
nhên êëy (Gia tö, Thñch Ca, Khöíng Tûã) laåi cuâng àeã úã chêu Y thò töi
xin cêìm roi ngûåa maâ theo hêìu. Nhûng xeát ra cúá êëy cuäng khöng coá
gò laâ khoá giaãi. Chùèng qua vò Y chêu laâ núi "thöí saãn giaáo chuã" cuäng
nhû Sún Têy laâ núi "thöí saãn rau muöëng", Àònh Baãng laâ núi "thöí
VIÏÅC LAÂNG 109
saãn cuã maâi" vêåy, cho nïn caác ngaâi múái cuâng tòm àïën Y chêu maâ àeã.
Noái thïë khöng phaãi laâ noái chaây cöëi, töi coá nghiïåm xeát roä raâng. Nïëu
Y chêu khöng phaãi laâ núi thöí saãn giaáo chuã thò sao laåi cûá saãn ra
giaáo chuã luön luön? Cho nïn ngaây nay cuãa "hiïëm coá" êëy vêîn cûá nêíy
ra úã àaåi luåc naây nhû thûúâng. Caái öng giaáo chuã cuöëi cuâng laâ ngûúâi
nûúác ta, thaánh hûúng úã êëp Bïën Tam, tónh Biïn Hoâa, thaánh huáy laâ
àûác Xaä Phuáng, àaåo cuãa ngaâi laâ àaåo Nhêët têm. Theo baáo Luåc tónh
tên vùn, àaåo Nhêët têm xuêët hiïån múái 4 thaáng nay, tñn àöì hiïån àaä
àöng lùæm. Möîi thaáng cûá àïën hai ngaây rùçm vaâ muâng möåt laâ kyâ
giaãng àaåo, trong nhaâ thúâ àeân nïën saáng choang, àaân öng àaân baâ
"con chiïn" raãi nïåm ngöìi la liïåt tûâ ngoaâi àêìu sên ngöìi vaâo. Quaá
luêåt cuãa àaåo naây cuäng giöëng quaá luêåt cuãa àaåo Thiïn chuáa, ai àaä
theo àaåo thò phaãi theo goån caã nhaâ, khöng àûúåc àïí úã nhaâ mònh coá
möåt ngûúâi naâo ngoaåi àaåo. Laå luâng nhêët laâ pheáp chûäa bïånh cuãa àûác
giaáo chuã. Keã naâo coá bïånh xin chûäa thò ngaâi hoùåc duâng roi mêy maâ
quêët vaâo àñt, hoùåc duâng nûúác laä maâ àöí vaâo muäi, hoùåc duâng buâa
giêëy maâ thoåc vaâo trong cuöëng hoång, àïí chaãy ra raäi xanh, raäi vaâng.
Vêåy maâ nhiïìu ngûúâi cuäng cûá àem bïånh àïën cho ngaâi chûäa. Nghe
noái ngaâi àang dûå àõnh soaån möåt böå kinh thaánh àïí truyïìn baá cho
àúâi, khöng biïët nay àaä xong chûa! Tiïëc rùçng ngaâi sinh khñ muöån,
nïëu súám àûúåc hai nghòn nùm nûäa... chùæc àêu bêy giúâ ngaâi khöng laâ
möåt võ cûáu thïë? Ài ngûúåc trúã laåi, ta coân thêëy nhiïìu àûác giaáo chuã
khaác cuäng giöëng nhû giaáo chuã Nhêët têm. Giaáo chuã cuãa Tam Kyâ àaåi
àaåo, giaáo chuã cuãa Baåch liïn giaáo, àïìu saãn úã Y chêu têët caã. Coi àoá
biïët Y chêu thêåt laâ caái öí núã ra giaáo chuã. Quyá hoáa thay!
Xuên Traâo Thúâi Vuå söë 24-3-5-1938
VIÏÅC NAÂY LAÅI PHAÃI NHÚÁ ÀÏËN CUÅ NGHEÂ BÊN
Töi rêët vui veã vaâ khöng daám cûúâi àïí baáo tin cho baån àoåc hay
rùçng: àïën ngaây rùçm thaáng Baãy An Nam sùæp túái -vaâ trùm nùm vïì
sau cuäng vêåy -caác baån seä àûúåc nghó möåt buöíi chiïìu, nïëu nhû caác
baån laâ cöng chûác, laâ hoåc sinh, laâ thúå thuyïìn hay laâ tuâ phaåm. Búãi vò
hiïåp taá àaåi hoåc sô sung Bùæc Kyâ phêåt giaáo höåi höåi trûúãng kiïm Haâ
Nöåi Quaán Sûá tûå truå trò Nguyïîn Nùng Quöëc àaåi nhên, múái xin àûúåc
nûãa ngaây àoá àïí laâm caã ngaây phuåc thiïån, coi nhû cöng lïî cuãa hai xûá
Trung Bùæc Kyâ. Caác baån chùæc cuäng biïët qua lai lõch cuãa ngaây rùçm
thaáng baãy? Ngaây êëy, nhaâ Phêåt goåi laâ tiïët Vu Lan Böìn. Theo kinh
"Phêåt thuyïët Vu Lan Böìn" thò gêy ra tiïët êëy búãi taåi baâ meå öng Muåc
Kiïn Liïn.
Baâ ta luác söëng aác lùæm, luác chïët phaãi aán "giam vaâo nguåc lûãa".
Giaã sûã noá laâ lûãa cuãa trêìn gian vêîn duâng àun nêëu thò vö luêån vêåt
gò, boã vaâo möåt luác, tûác thò ra tro. Nhûng lûãa cuãa êm phuã chûâng
nhû khöng noáng, cho nïn baâ kia bõ töëng vaâo àoá haâng mêëy chuåc
nùm maâ vêîn coân söëng, tuy rùçng baâ êëy àaä chïët. Röìi khi öng Muåc
Kiïn Liïn theo Phêåt àùæc àaåo xuöëng chúi àõa nguåc thùm meå thò
thêëy baâ cuå àoái lùæm, àaåi khaái cuäng àoái àöå nhû dên àoái úã Bùæc Ninh
bêy giúâ. Öng êëy rêët thûúng xoát beân hoáa pheáp chïë möåt naãi chuöëi
àûa cho meå ùn. Nhûng töåi nghiïåp, baâ êëy vûâa àûa lïn miïång thò
chuöëi böîng hoáa ra lûãa mêët caã. Buöìn quaá, öng êëy trúã vïì hoãi Phêåt
xem coá caách gò cûáu meå mònh. Phêåt baão öng êëy àuáng àïën ngaây rùçm
thaáng baãy, lêåp àaân Vu Lan Böìn, böë thñ cúm chaáo cho mêëy vaån àaåi
chuáng thò baâ êëy seä àûúåc siïu thoaát. Àaåi lûúåc sûå tñch ngaây rùçm
thaáng baãy laâ vêåy. Búãi sûå tñch êëy húi coá tñnh caách ên xaá, cho nïn vïì
muâa sau nhûäng ngûúâi bùæt chûúác öng Muåc Kiïn Liïn duâng ngaây êëy
maâ cuáng töí tiïn, hoå thûúâng goåi laâ ngaây "vong nhên xaá töåi".
Nhûng cuäng nhiïìu ngûúâi khöng chõu cuáng baái vaâo ngaây êëy.
Vò hoå tin rùçng: tiïn töí nhaâ hoå khöng laâm gò nïn töåi, khöng bõ giam
cêìm, muöën vïì dûúng gian ngaây naâo cuäng àûúåc, chùèng riïng gò ngaây
rùçm thaáng baãy. Noái vêåy kïí cuäng coá lyá, song noá traái vúái thuyïët cuãa
Phêåt. Cûá nhû Phêåt noái thò caái thïë giúái thûá 13 laâ chöî chuáng ta úã naây
cuäng nhû Sún La, Lao Baão hay Guyan, chó laâ núi àêìy aãi "keã coá töåi".
Àaä àeã vaâo àêy, vö luêån ai ai, àïìu laâ haång can aán têët caã. aán êëy
khöng biïët úã àêu dûång lïn, töåi nhên traã trong luác söëng chûa hïët,
chïët röìi coân phaãi traã nûäa. Àûúng söëng maâ chïët, Phêåt baão laâ kiïëp
luên höìi tûác laâ möåt chuyïën tuâ àöíi súã giam. Vêåy thò, vö luêån ai ai,
nïëu theo àaåo Phêåt, luác chïët àïìu phaãi vaâo hoãa loâ cuãa vua Diïm, chó
coá ngaây rùçm thaáng baãy laâ ngaây àaåi xaá, múái àûúåc tûå do maâ thöi.
Nïëu trong ngaây êëy, con chaáu khöng cuáng, coá khi vong nhên seä phaãi
"reo àúâ fanh" suöët àúâi. Hoùåc giaã vò súå tû tûúãng êëy (caái tû tûúãng
"phaãn àöëi" ngaây rùçm thaáng baãy) lan röång maäi ra, thò khöng kheáo
phong traâo tuyïåt thûåc úã nhaâ lao Phong àö seä möîi ngaây möîi lúán, coá
khi àïën röëi cuöåc trõ an úã coäi êm, cho nïn cuå höåi trûúãng cuãa höåi
VIÏÅC LAÂNG 111
Phêåt giaáo múái xin cho thiïn haå nghó ngaây Trung nguyïn àïí hoå coá
thò giúâ maâ cuáng vong nhên. Nïëu khöng, cuå àaä xin nghó vaâo ngaây
vña Phêåt. A di àaâ Phêåt! Viïåc naây cuãa cuå thêåt laâ "ún túái xûúng khö"!
Chùèng nhûäng thïë thöi, vúái viïåc naây, cuå coân gúä laåi rêët nhiïìu
thïí diïån cho tñn àöì cuãa àaåo Phêåt nûäa. Xûá naây laâ xûá ba caái tön giaáo
tröån lêîn, tñn àöì suyát soaát nhû nhau. Vêåy maâ bao nhiïu ngaây lïî
trûúác àêy àïìu laâ ngaây kyã niïåm cuãa àaåo Gia tö, caác tñn àöì cuãa àaåo
khaác àïìu phaãi nghó nhúâ, nghó "booáng". Bêy giúâ múái coá ngaây lïî
chñnh thûác cuãa àaåo Phêåt àïí buâ chöî thiïåt thoâi tûâ xûa àïën giúâ. ÊËy laâ
àaåo Phêåt àaä traã àûúåc núå cho àaåo Gia tö röìi vêåy! Coân àaåo Khöíng
nûäa! Gaâ ngûúâi gaáy khöng leä gaâ nhaâ cûá im. Nïëu khöng coá möåt ngaây
cöng lïî cuãa àaåo Nho thò cuå Khöíng haá chùèng leáp vïë lùæm aâ? Coá leä
phaãi nhúâ àïën cuå ngheâ Bên. Búãi vò trong caác nhaâ Nho hiïån thúâi, cuå
laâ nhiïìu tuöíi hún hïët. Luác naây laâng cuå múái bõ hoãa hoaån thï thaãm,
chùæc cuå coân bêån vïì viïåc chêín tai tuêët hoaån, chûa coá thò giúâ nghô
àïën chuyïån khaác. Mai möët raãnh viïåc, thïí naâo cuå cuäng xin cho nhaâ
Nho möåt ngaây cöng lïî, àïí cuå Khöíng khoãi theån vúái cuå Thñch, cuå Gia.
Xin cuå nhúá xin nghó vaâo ngaây xuên àinh, thu àinh vò nhûäng ngaây
trïn coá soã trêu, soã lúån.
Xuên Traâo Thúâi Vuå söë 26-10-5-1938 81 82
BÙÆC NINH CÊÌU CÛÁU
Lêåt sang trang sau, caác baån seä thêëy bûác thû cuãa mêëy öng höåi
viïn haâng tónh Bùæc Ninh gûãi lïn toaân quyïìn, quan thöëng sûá vaâ öng
höåi trûúãng cuãa höåi Phöí tïë Bùæc Kyâ xin phaát chêín cho nhên dên mêëy
huyïån cuãa tónh êëy. Àoåc hïët bûác thû êëy, coá khi caác baån seä khöng
cêìm àûúåc nûúác mùæt, nïëu caác baån laâ ngûúâi dïî caãm. Tûâ ngaây dên
chuáng Bùæc Kyâ coá ngûúâi thay mùåt àïën giúâ, chûa coá öng höåi viïn
haâng tónh hay öng nhên dên àaåi biïíu naâo noái àïën tònh caãnh cuãa
dên möåt caách thiïët tha nhû bûác thû êëy. Àoá khöng phaãi laâ caác öng
höåi viïn êëy àaä cöë viïët ra lúâi vùn caãm àöång. Chó vò caái sûå thûåc laâm
taâi liïåu cho bûác thû êëy vöën laâ nhûäng caãnh àau àúán vö cuâng. Nïëu
khöng tiïån vïì têån nhûäng haåt àang bõ àaây àoåa, caác baån haäy cûá giúã
túâ Viïåt Baáo thaáng trûúác vaâ túâ Àöng Phaáp gêìn àêy, hoùåc laâ sang
àêìu cêìu Àuöëng maâ coi, chuáng ta seä thêëy vö söë dên àoái àaä caách xa
sûå söëng nhiïìu lùæm, tuy rùçng hoå vêîn chûa chïët. Nhûäng keã ngùæc
ngoaãi muöën chïët àoá, phêìn nhiïìu laâ dên caác huyïån Lang Taâi, Gia
Bònh, Thuêån Thaânh, Quïë Dûúng, Voä Giaâng, Tiïn Du vaâ Àöng
Ngaân nûäa. Trong mêëy huyïån khöí àoá, nhêët thò Lang Taâi, Gia Bònh,
Thuêån Thaânh. Àúâi hoå chó söëng bùçng nghïì laâm ruöång, vêåy maâ hai
nùm bõ hai trêån luåt nûúác söng, laåi keâm möåt trêån "tiïu khö chaáy
àöìng" úã giûäa, nhû thïë àïën coã cuäng chïët àûâng noái ngûúâi. Ai àaáng
phaãi chõu traách nhiïåm vúái hoå trong nhûäng tai naån thaãm khöëc êëy?
Ngaây xûa thò àöí cho trúâi, nhûng bêy giúâ... ñt nhêët cuäng phaãi truy
vaâo súã Luåc löå Bùæc Ninh. Haâng nùm, hoå phaãi nuöi súã Luåc löå bao
nhiïu thuïë baách phên vaâ caác thuïë khaác, chó nhúâ súã êëy tröng nom
àï àiïìu cêìu cöëng cho mònh. Vêåy maâ ngûúâi ta cûá àïí cho hoå luön
luön phaãi luåt, phaãi haån haán, röìi phaãi chïët àoái. Kïí cuäng nhêîn têm.
Giaã sûã úã àúâi maâ coá cöng lyá vaâ nhên àaåo, têët nhiïn hoå seä àûúåc tiïìn
böìi thûúâng xûáng àaáng vúái sûå thiïåt haåi. Nhûäng viïåc böìi thûúâng nhû
thïë, vúái chñnh phuã cuäng khöng laå gò. Búãi vò chñnh phuã thûåc haânh
àaä quen, nhêët laâ ngûúâi Phaáp, thñ duå nhû viïåc vûâa röìi böìi thûúâng
möåt vaån àöìng cho nhaâ thêìu khoaán Soyez-Lucien vïì sûå thiïåt haåi
trong khi laâm cêìu cho àûúâng xe lûãa úã Song Long Song. Nhûng hoå
laâ dên nhaâ quï, vaån àúâi khöng daám mong caái hên haånh nhû nhaâ
thêìu khoaán ngûúâi Têy. Traái laåi hoå chó muöën àûúåc ài ùn xin trong
khi vò sûå bêët lûåc cuãa súã Luåc löå maâ tan naát taâi saãn. Song sûå ùn xin
cuãa hoå úã tónh Bùæc Ninh bêy giúâ cuäng àaä tuyïåt voång.
Ngûúâi ta àaä lêëy cú sûå phaát ra bïånh dõch taã maâ phaá caái nhaâ tïë
bêìn Àaåt traáng àïí àuöíi hoå ài. Hún nûäa, ngûúâi ta coân cùæt ngûúâi canh
gaác caác àêìu àûúâng, khöng cho hoå àûúåc lai vaäng vaâo trong thaânh
phöë! Thò ra hoå chó vò möåt caái töåi "àoái" maâ àaä bõ tónh Bùæc Ninh kheáp
aán truåc xuêët vaâ cêëm lûu truá. Khöng hiïíu caái chñnh saách êëy laâ
chñnh saách gò vêåy? Dûúái caái chñnh saách kyâ quaái àoá, hoå bõ ma àoái
giïët chïët àaä nhiïìu, nhûäng keã söëng soát àïën bêy giúâ, chó coân caách
mong vaâo cuöåc phaát chêín cuãa chñnh phuã. Caái àoá, hoå àûúåc quyïìn
mong. Laâ vò tûâ khi nghe tin Bùæc Kyâ coá naån vúä àï, caác nhaâ tûâ thiïån
quyïn giuáp cuäng nhiïìu, riïng möåt söë tiïìn cuãa bïn Phaáp gûãi cho
cuäng àaä àïën 18 vaån. Hoùåc giaã trûúác kia vò khöng ai kïu, chñnh phuã
chûa kõp xeát àïën tònh caãnh quaá khöí cuãa hoå.
Bêy giúâ caác öng höåi viïn Bùæc Ninh àaä baây toã möåt caách roä rïåt,
chùæc laâ chñnh phuã cuäng phaãi caãm àöång. Vúái caái naån dõch taã úã phuã
Thûúâng Àûác tónh Höì Nam bïn Taâu, chñnh phuã coân haão têm giuáp
VIÏÅC LAÂNG 113
hoå 50 vaån öëng thuöëc trûâ taã, huöëng chi vúái dên Bùæc Ninh, möåt tónh
caånh naách Haâ Nöåi, leä naâo chñnh phuã laåi khöng àoaái thûúng àïën hoå?
Chuáng töi tin rùçng caái àún cuãa mêëy öng höåi viïn Bùæc Ninh seä coá
hiïåu quaã. Àiïìu nïn noái laâ, nhên dên trong mêëy huyïån êëy, chõu àoái,
chõu khöí àaä hún hai nùm, hoå söëng àûúåc àïën ngaây nay cuäng laâ cöë
lùæm. Nhiïìu keã chó chûåc chúâ chïët. Trïn hai con àûúâng Bùæc Ninh
- Phaã Laåi vaâ Haâ Nöåi
- Thaái Nguyïn luön luön coá ngûúâi chïët àoái nùçm úã ven àûúâng.
Àoá laâ chûa kïí úã caác thön quï coân coá nhûäng keã khöng ài àûúåc nûäa.
Chñnh phuã coá thûúng àïën hoå thò viïåc phaát chêín cuäng nïn tòm caách
giaãn dõ, mau choáng. Nïëu laåi theo caái kiïíu moåi ngaây, tû vïì quan
tónh àïí quan tónh bùæt caác phuã huyïån kï khai söë ngûúâi àoái khöí
trong haåt, röìi múái àûa tiïìn àûa gaåo vïì phaát, thò coá nhiïìu ngûúâi seä
khöng thïí söëng àûúåc àïën luác lônh gaåo phaát chêín maâ ùn.
Thuyïët Haãi Thúâi Vuå söë 26-10-5-38
HOÅ VÊÎN ÙN VAÂO CAÁI XAÁC CHÏËT
Öng lyá Baá laâng töi àaáo àïí thêåt! Töi xin thuêåt ra àêy möåt caái
"àaáo àïí" maâ öng ta àaä duâng àïí kiïëm tiïìn.
Möåt höm trúâi gêìn töëi, ngûúâi tuêìn phu àïën lûúåt queát chúå, hêëp
têëp chaåy vaâo trònh rùçng ngoaâi chúå coá baâ laäo ùn maây chïët. Öng ta
hoãi:
- Noá nùçm úã gian haâng naâo?
- Bêím öng, nùçm úã gian haâng baâ nùm Ngêín.
- Coá phaãi gian haâng baán quaâ baánh phaãi khöng?
- Bêím vêng!
- Àûúåc röìi, thïë thò maây ài goåi con meå nùm Ngêín laåi àêy, baão
àaä.
Anh tuêìn chaåy ài möåt laát thò thêëy muå nùm Ngêín lêåt àêåt chaåy
theo àïën. Öng lyá ra veã ön töìn noái:
- Chöî baâ con töi baão thêåt, ngaây mai coá phiïn chúå, gian haâng
baán quaâ baánh cuãa baâ laåi coá caái xaác muå ùn maây nùçm chïët taåi àêëy,
thò ngaây mai baâ haäy nghó haâng, vò töi coân phaãi trònh quan khaám
biïn àaä röìi múái àem noá ài chön àûúåc, vaâ sau naây baâ coá phaãi lïn
tónh xuöëng huyïån khai baáo vïì caái xaác chïët êëy thïë naâo, baâ cûá liïåu
maâ noái. Nhûng kheáo ra baâ cuäng phñ töín ñt nhiïìu, vò noá chïët úã gian
haâng cuãa baâ, nïëu khöng kheáo thò cuäng rêìy raâ kia àêëy.
Muå Ngêín nghe noái ruång rúâi, nhûäng nghe noái haâng mònh coá
xaác chïët àaä súå, laåi thêëy noái phaãi lïn quan thò kinh haäi biïët dûúâng
naâo, haâng baán àöì ùn thûác uöëng, thuïë nöåp röìi, nïëu caã chúå hoå biïët
ngûúâi chïët úã gian haâng mònh thò coân ai mua baán gò nûäa. Muå beân
nùn nó noái:
- Chïët chûãa, thïë thò laâm thïë naâo? Thûa öng, nhúâ öng nghô
giuâm chaáu, nhúâ öng chêm chûúác ài cho.
- Chêm chûúác thïë naâo? Xaác chïët úã haâng nhaâ baâ, chùèng leä bêy
giúâ baâ baão töi àem vïì nhaâ töi chùng?
- Thöi, trùm sûå nhúâ öng, öng nghô caách naâo cho chaáu nhúâ thò
chaáu khöng daám quïn ún öng.
- Cûá vïì lo lêëy chuåc quñ (10p) àem laåi àêy thò töi liïåu cho.
- Chïët! Nhaâ chaáu coân coá gò nûäa, vöën liïëng àûúåc bao nhiïu,
öng daåy thïë thò chaáu lo liïåu laâm sao cho àûúåc, laåy öng giú cao àaánh
seä, xin öng laâm phuác giuáp chaáu.
- Thöi thïë thò chuåc giaán (6p) laâ nheå lùæm röìi, chùèng qua laâ caái
haån cuãa baâ, baán àûúâng daâi mua àûúâng ngùæn chöî baâ con töi cuäng
àaânh caáng lêëy caái chïët cho baâ vêåy, nïëu baâ coân noái löi thöi nûäa thò
töi mùåc, sau naây baâ phñ töín vaâi ba chuåc thò baâ àûâng traách töi
khoaãnh àöåc.
Muå Ngêín tuåt bao lûng, giöëc ra möåt caái tuái vaãi nêu, àöí ra àïëm
caã xu lêîn haâo vaâ tiïìn trinh àûúåc 1p30 vaâ ba caái giêëy möåt àöìng, vûâa
khoác vûâa noái:
- Thûa öng, caã cûãa nhaâ chaáu chó coá thïë naây, xin öng laâm ún
nhêån giuáp cho, nïëu coân nûäa, chaáu khöng daám tiïëc, nïëu bêy giúâ ài
vay mûúån àêu, súå löå chuyïån coá àûáa noá caáo giaác ra thò chaáu chïët,
thöi xin öng doán tay laâm phuác.
VIÏÅC LAÂNG 115
Öng lyá ngêìn ngaåi möåt höìi múái chõu nhêån vaâ dùån phaãi kñn
àaáo. Anh tuêìn phu chaåy theo àaánh choá cho muå Ngêín ài ra röìi laåi
quanh vaâo àûáng dûåa cöåt chúâ lïånh öng lyá. Öng lyá ngûúác mùæt nhòn
baác tuêìn phu ra veã àùæc chñ.
- Con meå naây xûa nay vêîn coá tñnh keo bêín, bêy giúâ boáp cöí
múái chõu leâ lûúäi. Thêìy troâ ta coá cheán röìi àêy! Bêy giúâ maây chõu khoá
möåt tñ nheá, maây ra keáo caái xaác con meå ùn maây àïën gian baán thõt
cuãa thùçng Khûúáu, röìi maây laåi goåi noá àïën àêy cho tao, öng cho
thùçng naây möåt vöë nûäa àaä!
Anh tuêìn phu daå möåt tiïëng daâi, möåt tiïëng daå coá húi kim khñ!
Lanh leå ra ài möåt laát àaä thêëy baác Khûúáu, rûúåu say bñ tó, miïång
boãm beãm nhai trêìu tiïën vaâo, tûúãng laâ cuå Baá coá lúån muöën baán. Sau
tiïëng chaâo cuãa baác Khûúáu, cuå Baá hêët haâm hoãi:
- Mai anh möí mêëy lúån?
- Bêím cuå, mai vûâa tïët Àoan ngoå laåi chñnh phiïn chúå, chaáu möí
caã thaãy ba lúån, laåi lêëy thïm thõt boâ vïì baán keâm nûäa, trong cuå coá lêëy
gò xúi khöng?
Cuå Baá cau maây:
- Thïë thò lúä viïåc cuãa anh röìi, tuêìn noá vûâa vaâo trònh töi rùçng
taåi gian haâng cuãa anh coá ngûúâi ùn maây chïët vïì bïånh taã, anh thûã ra
xem coá thûåc thïë khöng, nhûng àûâng laâm huyïn naáo maâ mêët caã
buön lêîn baán àêëy.
Cêu noái cuãa cuå Baá chùèng khaác gò tiïëng seát àaánh vaâo tai baác
Khûúáu, mùæt troân lïn, miïång haá höëc ra, húi men nhû ngûâng böëc,
nhûäng gioåt möì höi trïn traán toaát ra. Giûäa tònh traång êëy, cuå Baá cûá
laâm thinh lú àaäng nhû khöng àïí yá.
- Chïët! Lúån, chaáu àaä lêëy vïì loâ saát sinh röìi, thõt boâ, chaáu àaä
àùåt tiïìn röìi, laâm thïë naâo húã cuå?
- Laâm thïë naâo, anh haäy nghó haâng, mai töi coân trònh quan
khêët khaám, coân têíy uïë àaä, röìi trûúác mùåt quan, cûãa haâng cuãa anh
coá xaác chïët, anh muöën khai thïë naâo thò khai, töi biïët àêu.
Anh tuêìn àûáng ngoaâi húát vaâo:
- Thöi, baác noái vúái cuå, nhúâ cuå che chúã chêm chûúác ài cho,
buön baán coân lêu daâi, nïëu àïí àïën ngaây mai, caã chúå hoå biïët gian
haâng cuãa baác coá ngûúâi chïët dõch taã thò baác baán thõt cho ma noá ùn.
- Vêng, baác êëy noái chñnh phaãi, chaáu cuäng nghô thïë, thöi xin cuå
laâm ún giuáp nhaâ chaáu, hay laâ cuå àïí cho chaáu ra vaác noá ài chön
quaách möåt chöî laâ xong, ai biïët àêu.
- Anh noái àaä dïî chûa, maång ngûúâi coá hoåa laâ caái baánh hoãi, lúä
gùåp phaãi anh naâo noá biïët thò anh mêët nghiïåp. ÛÂ, anh muöën thïë, töi
thêy kïå anh, anh coá gioãi thò thûã ra vaác ài töi xem naâo.
Baác laái lúån xem ra àaä chúån, àûáng àûåc mùåt, chùèng biïët noái
sao. Cuå lyá ön töìn baão:
- Naây töi baão, muöën xuöi viïåc thò cûá "con cöng", "con cöng" túá
giuáp cho yïn öín, ngaây mai laåi buön baán nhû thûúâng, nïëu khöng thò
tuây yá, muöën laâm thïë naâo thò laâm.
Baác laái àûúåc lúâi cuå lyá truyïìn cho, nheå mònh nhû cêët gaánh
nùång, àaânh nhùæm mùæt, nùån hêìu bao lêëy àuã nùm àöìng, àùåt vaâo caái
àôa, röìi gaäi àêìu xin cuå thu xïëp àúä cho.
- Thöi àûúåc, cûá vïì, nhûng phaãi cêm nheá, nïëu coá àûáa naâo noá
biïët thò töi khöng thïí naâo che chúã àûúåc maâ anh thò tiïìn mêët têåt
mang àêëy, thöi anh tuêìn àaánh choá cho anh êëy vïì.
Baác Khûúáu vïì khoãi, cuå Baá tñnh göåp laåi hai moán àûúåc 9,30.
Anh tuêìn coân nhùæc:
- Bêím cuå, con laåi löi sang gian haâng khaác, cuå nheá!
Cuå Baá tuãm tóm lûúâm anh ta möåt caái röìi chûãi yïu:
- Löi meå maây ài àêu maâ lùæm thïë! Ùn lùæm khöng súå hoác aâ?
Naây àêy öng cho bûäa cheán.
Miïång noái tay vûát cho anh tuêìn 1p30 vaâ dùån:
- Bêy giúâ möåt mònh maây laâm thïë naâo tha con meå êëy ra quaán
Truác maâ àïí, àêëy laâ àõa phêån laâng Yïn Xaá röìi.
Saáng höm sau, nghe ngoáng múái biïët lyá dõch Yïn Xaá àaä keáo
xaác muå ùn maây xuöëng búâ Trêìm mêy, àõa phêån laâng Löi! Àêëy, möåt
caái xaác chïët cuãa keã khöën cuâng, hoå núä nhêîn têm nhû thïë. Nïëu hoãi
hoå taåi sao laâm àiïìu vö àaåo êëy thò hoå thaãn nhiïn maâ àaáp: Phaáp luêåt
bêy giúâ lùæm khi vò laâm phuác maâ phaãi töåi laâ thûúâng.
VIÏÅC LAÂNG 117
NGÛÚÂI COÁ DANH VOÅNG TRONG LAÂNG
Töi vïì thùm quï möåt ngûúâi baån cuä. Sau nhûäng cêu chuyïån
haân huyïn, töi beân hoãi:
- ÚÃ dên ta thò ai laâ bêåc danh voång nhêët trong laâng?
Baån töi móm cûúâi maâ hoãi laåi:
- Baác hoãi ngûúâi coá àûác àöå hay ngûúâi coá thïë lûåc? Nïëu ngûúâi coá
àûác àöå thò laâng töi hiïëm lùæm, nhûng haång ngûúâi coá thïë lûåc khöng
ai bùçng öng lyá baá Khaánh. Öng tuåc danh laâ thùçng Boâi, con möåt nhaâ
giaâu nhêët laâng. Tûâ lïn möåt túái lïn baãy thò öng vaâo haâng con cûng,
cha meå súå öng yïëu, nïn khöng daám cho ài hoåc. Nùm lïn taám tuöíi,
öng àaä vúá möåt cö vúå kïëch xuâ, con gaái hoå Àaâo, ngûúâi rêët àaãm àang,
xinh xùæn, tuöíi mûúâi baãy, trûúác àaä hûáa gaã cho con trai hoå Taå, tuy
con nhaâ nïìn nïëp thi thû, nhûng phaãi töåi ngheâo, nhaâ öng Khaánh chó
dêîn hún hai trùm baåc maâ àùæc thùæng möåt caách dïî daâng. Nùm 16
tuöíi, öng àaä coá con röìi tûâ àêëy vúå cûá sinh nùm möåt cho túái chùén hai
cöî böën trai böën gaái. Tuy khöng biïët chûä, nhûng sinh vaâo con nhaâ
giaâu, theo thoái àùåt laäi cho vay, öng rêët thöng thaåo nhûäng vùn tûå
cêìm, vùn tûå àúå, göëc laäi tñnh phên minh khöng nhêìm lêîn. Trong
laâng cuäng nhiïìu keã khinh öng vö hoåc, nùm 20 tuöíi, öng tûác khñ boã
tiïìn ra mua caái khoáa sinh, chùèng phaãi ön nhuêìn hoåc têåp, cûá ngöìi
nhaâ àúåi giêëy sûác lônh bùçng, khao möåt bûäa lïn ngay öng khoáa, voång
tû vùn saánh vúái boån vùn thên.
Àûúåc bïn thên, chùèng chõu keám bïn haâo, nùm 25 tuöíi, thêëy
miïëng lyá trûúãng ngon laânh, öng vûát mêëy trùm mua cho bùçng àûúåc,
chùèng lïn phuã xuöëng huyïån, chùèng laåy quan van dên, nhûng chûác
lyá trûúãng chùèng ai daám caäi. Öng voång àuã caác ngöi caác moán, nhûäng
nùm öng chõu àùng cai chûáa àaám, thò danh tiïëng lûâng lêîy khùæp
vuâng. Nùm 29 tuöíi, nhên cuöåc êu chiïën, nhaâ nûúác cêìn tiïìn, öng vûát
ngoát nghòn baåc ra quyïn, àûúåc thûúãng ngay baá höå, nhûäng Bïn
thên bïn haâo: bïn vùn thên bao göìm nhûäng ngûúâi coá hoåc vaâ bïn
haâo bao göìm boån töíng lyá. ngaây rûúác sùæc cuâng mêëy ngaây khao cuãa
öng, phñ töín mêëy nghòn àöìng, trêu boâ lúån gaâ chïët vïì tay öng nhû
chïët dõch. Nùm öng 39 tuöíi, laâng coá tiïåc khaánh thaânh àònh, öng
viïån thïë quan tónh quan huyïån vïì laâng quyïët tranh cho àûúåc chûác
maånh baái vúái öng keáp Viïn.
Liïìn sang nùm öng 40 tuöíi, öng khao ngöi truâm caã àïí nhoâm
ngöi tiïn chó, phñ töín cuäng chùèng phaãi vûâa. Nùm öng 48 tuöíi, laâng
khuyïët chên thûá chó, öng laåi ra tranh, möîi lêìn öng tranh laâ möîi lêìn
öng thùæng, möîi lêìn öng thùæng laâ möîi lêìn ruöång àêët cuãa öng phaãi
àöíi chuã sang tïn cho ngûúâi khaác. Hiïån nay öng àõnh vûúåt lïn ngöi
tiïn chó, cho nïn öng cöë cêìu thên vúái quan trïn quan dûúái, àïí hoâng
caái chûúng myä böåi tinh, thò caái haân lêm öng nùæm chùæc, caái thuã lúån
beáo phñnh cuãa laâng, öng cuå Keáp têët coá ngaây phaãi rúâi ra. Àêëy caái lyá
lõch cuãa möåt ngûúâi coá danh voång trong laâng töi rûåc rúä veã vang laâ
thïë. Öng hïët sûác baáo hiïëu cha meå trong nhûäng ngaây ma chay giöî
tïët, öng hïët loâng suâng phuång àûác thûúång thêìn trong nhûäng ngaây
àaãn, ngaây höåi, öng hïët sûác kñnh troång dên laâng bùçng nhûäng tiïåc
khao tiïåc voång, öng hïët sûác theo àuöíi cöng danh möåt caách hùng
haái, duâ baán gia taâi mua lêëy danh phêån öng cuäng chùèng tûâ, öng hïët
loâng mïën phuåc caác quan trïn, tûâ ngaây giöî moån cho chñ ngaây tïët to,
trong caác quan trïn tónh dûúái huyïån, khöng bao giúâ vùæng àûúåc mùåt
öng, maâ nhûäng àöì lïî cuãa öng àûa àïën bao giúâ cuäng àûúåc hún ngûúâi,
ai cuäng phaãi khen laâ möåt ngûúâi lõch sûå, phuác hêåu, khöng caái kiïån
naâo laâ caái kiïån öng chõu thua ai, duâ öng traái mûúâi mûúi cuäng vêåy.
Bûúác cöng danh cuãa öng thoùn thoùæt tûåa bêåc thang, khöng bao giúâ
vêëp vaãy, tûâ öng khoáa maäi (khoáa sinh mua) túái öng lyá quyïn (quyïn
tiïìn cho laâng maâ àûúåc) röìi túái öng baá quöëc (quöëc traái), röìi àïën chûác
Haân lêm öng àûúng caây cuåc thûåc dïî daâng, àoá laâ nhúâ úã sûác àöìng
tiïìn möì höi nûúác mùæt cuãa ngûúâi trong dên, nhên luác cha meå lêm
chung hay buöíi sûu thuïë cêåp kyâ, öng leân möåt vöën böën lúâi cho àêîy
tuái.
Baån töi kïí xong, röìi cheáp miïång maâ rùçng:
- Trong luác nhaá nhem naây, dên laâm sao thò nûúác laâm vêåy,
nhûäng keã maâ ta thêëy hoå têng böëc nhau laâ thûúång lûu trong nûúác
hiïån nay thò thiïëu chi nhûäng keã coá caái dô vaäng xêëu xa àï tiïån, hoå
laâm mùåt cao sang, huïnh hoang yïu nûúác thûúng noâi, laåi coá keã
tung tiïìn ra mua chuöåc lêëy nhûäng tiïëng hû vinh, gêy thïë lûåc àïí
mong luäng àoaån nhûäng keã bêìn cuâng khöën khoá, thïë maâ hoå khöng
biïët theån vúái lûúng têm, dú vúái thûåc giaã, thûåc cuäng àaáng buöìn
thay.
VIÏÅC LAÂNG 119
BAÁO TÊN VIÏÅT NAM VAÂ VÚÅ CHU MAÄI THÊÌN
Baån àoåc chùæc khöng ai laå gò anh Chu Maäi Thêìn. Hùæn laâ ngûúâi
àúâi nhaâ Haán bïn Taâu, möåt tay coá taâi maâ vêîn ngheâo xaác, ngheâo xú,
ngaây ngaây phaãi tröng vaâo nghïì kiïëm cuãi maâ söëng. Thïë nhûng, hùæn
vêîn tin rùçng mònh vêîn coá ngaây phuá quyá. Nhûäng khi vai àeâo gaánh
cuãi, hùæn thûúâng vûâa ài vûâa haát, ra böå rêët ung dung. Vúå hùæn khöng
chõu nöíi caãnh cuâng quêîn cuãa gia àònh, möåt höm phaát caáu hoãi
chöìng. Caái ngaây phuá quyá cuãa anh seä laâ ngaây naâo? Hùæn baão mûúâi
hai nùm nûäa. Bêëy giúâ hùæn nùm mûúi tuöíi röìi, àúåi àïën mûúâi hai
nùm nûäa múái àûúåc phuá quyá thò phoãng coân gò laâ àúâi. Nghô vêåy, chõ
ta beân xin laá dõ ài lêëy ngûúâi khaác.
Thïë röìi, mûúâi hai nùm sau hùæn àûúåc vua Haán cho laâm tïí
tûúáng. Chõ vúå nghe tin laåi boã chöìng múái trúã vïì thùm hùæn vaâ xin
àoaân tuå nhû xûa. Hùæn liïìn àûa cho chõ ta baát nûúác, baão hùæt xuöëng
àêët röìi laåi hoát lïn, nïëu coân nguyïn nhû trûúác, thò hùæn seä laåi cho vïì
laâm vúå. ÊËy laâ chuyïån vúå Chu Maäi Thêìn àaåi khaái laâ thïë. Caái àúâi
Tên Viïåt Nam cuäng giöëng nhû vêåy. Möåt öng àaä thoaái nguä úã höåi
Thanh niïn àöìng chñ, möåt öng bõ truåc xuêët úã cuöåc vêån àöång Àöng
Dûúng Àaåi höåi vaâ möåt öng nûäa... khoá noái lùæm, xin thöi khöng noái,
vúái nhûäng quaá khûá quyá hoáa êëy, khöng cêìn noái àïën lõch sûã ngûúâi ta
cuäng àuã tröng thêëy böå oác "xaä höåi" cuãa hoå laâ thïë naâo röìi! Huöëng chi
möîi öng laåi coá möåt thiïn lõch sûã rêët àeåp, nhiïìu ngûúâi biïët roä, trûâ ra
chi nhaánh cuãa àaãng xaä höåi SFIO... ÊËy thïë maâ khöng ai baão ai, caã
ba öng êëy lêìn lûúåt àïìu xin vaâo àaãng xaä höåi. Cöë nhiïn hoå khöng
theâm biïët chuã nghôa xaä höåi laâ tai ïëch hay laâ àêìu cua. Muåc àñch vaâo
àaãng cuãa hoå, chó cöët mûúån tiïëng àaãng êëy laâm thang àïí treâo lïn ghïë
nghõ viïån, trong kyâ sùæp túái. Chi nhaánh cuãa àaãng xaä höåi SFIO úã àêy
chó cêìn àöng ngûúâi, khöng cêìn giûä danh dûå cuãa àaãng, cho nïn
ngûúâi ta cûá nhêån bûâa hoå laâm àaãng viïn. Phûúâng troâ ra hïì coân phaãi
böi mûúåt möåt lûúåt nhoå vaâo mùåt, chûá hoå àoáng vai àaãng viïn xaä höåi,
khöng hïì dñnh tñ "sún" naâo cuãa quöëc tïë thûá hai, tûâ ngoaâi mùåt cho
àïën trong oác. Thïë nhûng, troát àaä àeo caái nhaän hiïåu xaä höåi, têët
nhiïn hoå phaãi theo àuöi quêìn chuáng àïí hoâng lûúâng gaåt quêìn
chuáng. Búãi vêåy trïn baáo Tên Viïåt Nam, hoå phaãi luön luön bûng
miïång khöng cûúâi maâ hö nhûäng tiïëng "Anh em thúå thuyïìn", "chõ
em lao àöång". Hoå chó "anh em" "chõ em" úã trïn mùåt baáo, nghôa laâ
anh em chõ em vúái 4 àöìng xu mua möåt söë baáo maâ thöi. Thêåt thïë,
nïëu ai maâ bùæt gùåp hoå goåi ngûúâi cuâng dên laâ anh laâ chõ hay laâ em
khi àûáng trûúác mùåt nhûäng ngûúâi êëy, thò töi xin ài àùçng àêìu.
Hoå tûúãng chó hö "anh em", "chõ em" seä coá thïí bõp àûúåc quêìn
chuáng tûác thò. Chùèng ngúâ quêìn chuáng xûá naây bêy giúâ khön lùæm, hoå
hö mùåc hoå, khöng ai theâm thûa. Búãi thïë hoå àaä döîi vúái chuã nghôa xaä
höåi maâ quay ra quaãng caáo cho àïë quöëc Nhêåt. Caái caãm tònh cuãa hoå
àöëi vúái quêìn chuáng khi êëy thêåt chùèng khaác gò caãm tònh cuãa vúå Chu
Maäi Thêìn àöëi vúái chöìng khi thêëy chöìng ngheâo maâ xin ài lêëy ngûúâi
khaác. Giaã sûã àïë quöëc Nhêåt nuöi söëng àûúåc hoå thò hoå àaä àùåt quêìn
chuáng xuöëng dûúái goát chên tûâ lêu röìi. Chó vò búå àúä àïë quöëc Nhêåt
cuäng chùèng àûúåc ùn laâ bao, cûåc chùèng àaä hoå laåi quay vaâo mùåt thúå
thuyïìn lao àöång maâ hö anh em, chõ em. Lêìn naây, quêìn chuáng
khöng nhûäng khöng thûa, laåi cho hoå biïët möåt baâi hoåc. Baâi hoåc êëy
hoå nhêån thêëy khi àoán tûâng öm baáo cuãa nhaâ dêy theáp haâng ngaây
àûa laåi vaâ khi xem söí kïët toaán haâng thaáng cuãa caác àaåi lyá baán baáo.
Nhûäng baâi hoåc àaáng "tónh ngûúâi ra". Vò thïë, höìi naây hoå hö "anh
em", "chõ em" caâng riïët àïí hoâng cöë lûâa quêìn chuáng cho àûúåc. Thêëy
caái caãnh "coá hö maâ khöng coá ûáng" cuãa hoå thêåt cuäng àaáng thûúng.
Nhûng baát nûúác àaä hùæt xuöëng àêët, hoát laåi sao àûúåc? Vúå Chu Maäi
Thêìn ngaây xûa, chó coá thïë maâ xêëu höí àïën phaãi tûå tûã.
HOÅ LAÅI KIÏËM ÙN VAÂO NÙÆM XÛÚNG KHÖ
Chuáng töi tûúãng caác nhaâ àûúng sûå cuäng nïn vò dên quï maâ
trûâ khûã luä thêìy àõa kia, vò chñnh hoå laâ nhûäng keã lûúâng gaåt. Höìi
naây vò kinh tïë khoá khùn, úã caác thön quï laåi àeã ra rêët nhiïìu thêìy
àõa. Boån àoá laâ möåt haång ngûúâi vö nghïå nghiïåp, hoå chó coá möåt caái la
kinh laâm vöën àïí lên la hïët laâng naây àïën laâng khaác, hïët nhaâ naây
VIÏÅC LAÂNG 121
àïën nhaâ kia, muåc àñch cöët kiïëm vaâi bûäa cúm, hoùåc nùm ba àöìng
baåc. Àiïìu àoá tuy laâ töåi cuãa phûúâng bêët lûúng, nguyïn nhên cuäng vò
sûå mï tñn cuãa dên quï maâ ra. Xûa nay dên quï rêët tin phong thuãy,
tñn ngûúäng quyã thêìn, phuång sûå töí tiïn àïìu coá haâm möåt caái tñnh
caách yã laåi vaâo sûác mêìu nhiïåm vö hònh cuãa khoa phong thuãy maâ
cêìu lúåi. Hoå yïn trñ rùçng caái söë phêån dên laâng may ruãi hay heân, àïìu
theo úã hûúáng àònh, con chaáu cûúâng thõnh hay suy vong, àïìu tröng
vaâo ngöi möå töí. Chöî àònh chuâa trong dên thön coân bõ chi noå chi kia
raâng buöåc, khöng möîi chöëc di ài dõch laåi àûúåc, chûá nhû trong möåt
nhaâ, thò nùæm xûúng keã chïët bõ hoå àaâo lïn chön xuöëng luön luön -
hoâng nhúâ sûå kïët phaát àïí cêìu àinh taâi, quyïìn chûác.
Ngûúâi ta baão hoå duâng nùæm xûúng cha meå àïí laâm möìi cêìu phuá
quñ, thûåc khöng oan. Möåt viïåc vö lyá vaâ vö àaåo nhû vêåy, khöng hiïíu
vò sao vêîn coá ngûúâi tin? Baão rùçng cuöåc thaânh baåi hûng vong trong
sûå nghiïåp vaâ thên thïë con ngûúâi ta laâ do sûå chuã trûúng cuãa àêëng
cao xanh maâ khoa phong thuãy, duâng êm phêìn dûúng traåch cuãa
ngûúâi ta laâm caái "cêìu chò" àïí thaânh toaán cho sûå chuã trûúng cuãa
trúâi àêët, thò ngûúâi ta möåt khi àaä gùåp àûúåc thêìy phong thuãy àïí cho
ngöi àêët, cùæm cho ngöi nhaâ, röìi cûá nghiïîm nhiïn toåa hûúãng kyâ
thaânh, khöng hoåc maâ hay, khöng laâm maâ coá hay sao?
Nïëu nhêån rùçng phong thuãy laâ möåt khoa hoåc do caái vùn minh
xaán laån cuãa Trung Hoa cêëu taåo nïn, lêëy thiïn cú àõa àaåo höå vïå cho
nhên sinh, sûå mêìu nhiïåm coá quan hïå túái sûå cuâng thöng àùæc taáng
möåt caách roä rïåt, thò sao hiïån nay dên quöëc Trung Hoa laåi haå lïånh
trûâ khûã möåt caách cûúng quyïët nhûäng keã laâm nghïì phong thuãy?
Hùèn laâ hoå cuäng àaä xeát caái khoa hoåc êëy, möåt laâ nhêët truyïìn, hai laâ
vö hiïåu, nïëu coân àïí maäi thò chó gêy ra caái hoåa quêìn manh dêîn
quêìn manh vaâo con àûúâng mï tñn vaâ ó laåi laâ hai caái trúã lûåc cho cú
tiïën hoáa, cho nïn hoå phaãi cêëm ài. Coá ngûúâi noái rùçng di haâi cha meå
laâ baão vêåt cuãa ngûúâi con chñ hiïëu, keã hiïëu dûúäng cha meå luác sinh
tiïìn thò ùn têët dêng cúm deão canh ngoåt, ngöìi têët àùåt giûúâng cao
chiïëu saåch, thò khi tûã hêåu têët cuäng phaãi tòm chöî àêët laânh, phong
caãnh àeåp àeä àïí an taáng múái yïn loâng. Nïëu chó möåt yá nghô troång
hêåu êëy thò haâ têët phaãi duâng thêìy phong thuãy, moi moác nùæm xûúng
taân, tha hïët àöìng naây xûá khaác. Xeát vïì mön hoåc phong thuãy maâ
àûúåc thõnh haânh úã xûá ta, hoaân toaân nhúâ sûå cöí àöång cuãa saách vúã àúâi
xûa coân laåi. Chùèng nhûäng ngûúâi ta taán dûúng noá bùçng saách àõa lyá
maâ coân ca tuång noá bùçng saách truyïån kyá nûäa. Saách Cöng dû tiïåp kyá
cheáp nhûäng lûúng tûúáng hiïìn thêìn, lêåp nïn sûå nghiïåp lêîy lûâng,
khöng chuyïån naâo khöng noái àïën viïåc phong thuãy. Öng noå àûúåc vïì
ngöi maã höí taáng, öng kia àûúåc ngöi maã thiïn taáng; vua Àinh Tiïn
Hoaâng laâ con raái caá, böë öng traång Maåc Àônh Chi laâ con con khó àöåc,
bõa àùåt toaân nhûäng chuyïån hoang àûúâng. Sau pho saách êëy laâ
quyïín Nam haãi dõ nhên cuãa öng Phan Kïë Bñch biïn dõch cuäng möåt
tñnh caách nhû thïë. Thïë maâ ngaây nay àûúåc Nha hoåc chñnh cöng
nhêån laâ haång saách giaáo khoa. Quyïín saách êëy chùèng biïët töët cho luä
troâ non vïì phûúng diïån naâo, nhûng vïì phûúng diïån phong thuãy thò
hùèn luä troâ non seä truyïìn thuå àûúåc caái thoái ó laåi di truyïìn, vaâ hoå seä
in sêu vaâo böå oác non núát êëy rùçng, tuy söëng úã àúâi khoa hoåc thûåc tïë
naây, riïng con dên Nam Viïåt coân phaãi nhúâ hoân àêët múái àûúåc vinh
thên phò gia, nhúâ hoân àêët múái àûúåc phêën vua löåc nûúác, taâi nùng
hoåc thûác chó laâ moán phuå thuöåc maâ thöi. Nïëu nhû thïë thò nhûäng keã
laâm con trong thúâi buöíi khoá khùn, gùåp caãnh cúm khöng àuã ùn, aáo
khöng àuã mùåc, laåi àeâo boâng cha giaâ meå yïëu, vúå moån con thú, hùèn
cuäng coá khi thoaáng möåt yá nghô mú höì rùçng: sao hai àöëng thõt yïëu
heân keám coãi kia, söëng àaä vö duång thò chùèng chïët quaách ài cho
mònh tòm núi àêët kïët maâ chön àïí ta àûúåc giaâu coá sang troång nhû
ngûúâi, coân bùæt mònh nuöi "baáo cö" maäi túái bao giúâ? Toám laåi, caái
nghïì phong thuãy noá àaä laâm haåi dên ta àuã caác phûúng diïån, nhêët laâ
höìi naây, vò keã vö nghïå nghiïåp àïìu xoay ra laâm nghïì êëy laåi caâng tai
haåi hún. Chuáng töi tûúãng caác nhaâ àûúng sûå cuäng nïn vò dên quï
maâ trûâ khûã luä thêìy àõa kia, vò hoå chñnh laâ nhûäng keã lûúâng gaåt.
TRÛÂ NAÅN CHO VAY NÙÅNG LAÄI, LAÅI NAÃY RA NAÅN BAÁN REÃ
Muöën trûâ naån cho vay nùång laäi, chñnh phuã àõnh ra caác àiïìu
kiïån nghiïm ngùåt àïí haån chïë caác chuã núå. Caác chuã núå ngaây nay
khöng duâng tiïìn àïí àùåt laäi àûúåc, xoay ra mua reã saãn nghiïåp cuãa keã
cêìn tiïìn, thò laåi caâng nguy khöën hún nûäa. Trûúác kia, söë tiïìn laäi 5
phên hay 10 phên, coân coá haån, con nhaâ cöng núå tuy phaãi nhùæm
mùæt maâ vay, nhûng coân haá voång coá moán noå àêåp moán kia, hoùåc túái
haån duâ khöng traã àûúåc göëc thò cöë lo lêëy tiïìn laäi, khêët laåi àïí giûä lêëy
VIÏÅC LAÂNG 123
ruöång àêët maâ laâm ùn. Cuâng ra, khöng traã àûúåc, chuã núå muöën tõch
biïn gia saãn, coân phaãi trûúác baå vùn tûå, thûa toâa aán, xin baán àêëu
giaá, coân bõ nhiïìu khoaãn phñ töín. Nay hoå viïån leä nhaâ nûúác cêëm cho
vay, khöng chõu cho ngûúâi cêìn tiïìn cêìm ruöång àêët, phaãi bùæt viïët
vùn tûå baán àûát, haån chuöåc laåi, chó ûúác heån vúái nhau bùçng miïång
maâ thöi; àaä thïë, quaá mûúâi àöìng thò chó baán àûúåc hai ba thöi vaâ
tñnh göëc laäi túái ngaây giao heån viïët bùçng vùn tûå. Túái haån, khöng traã
àûúåc thò vùn tûå êëy chó cêìn trûúác baå sang tïn thöi.
Kyâ traã núå cuãa dên quï tûác laâ sau vuå gùåt baán thoác àïí chuöåc
ruöång thò laåi bõ keã trung gian, keã àêìu cú bùæt cheåt lêìn nûäa! Ruöång
àêët àaä baán röìi, chùèng leä ngöìi khöng nhõn àoái, vò dên quï, ngoaâi
viïåc caây cuöëc ra chùèng coân nghïì nghiïåp gò laâm kïë sinh nhai caã, bêët
àùæc dô laåi phaãi àem àêìu túái chuã ruöång xin laâm giêëy lônh canh, vò
chó coá nhûäng keã lônh canh múái coá haá voång vay mûúån khi tuáng bêën.
Muâa mêët, chiïm hoãng, mùåc mònh chuã ruöång cûá chiïëu söë thoác ghi
trong giêëy bùæt phaãi nöåp. Nïëu söë thoác coân thiïëu ñt nhiïìu thò chuã
ruöång, tuy laåi cho chõu, nhûng bùæt phaãi giêëy nhêån lônh söë thoác êëy
laâm lûúng ùn maâ chuã ruöång cêëp cho, chúâ vuå luáa sau seä nöåp traã, nïëu
khöng coá traã thò xin chõu töåi lûâa àaão. Vuå luáa sau, cöë nhiïn cuäng
khöng traã àûúåc, vò söë lûúng ùn viïët nhêån trong giêëy chó laâ núå,
muöën coá ùn, têët phaãi vay nûäa. Muöën traánh caái töåi lûâa àaão chuã
ruöång bùæt laâm giêëy gaán ngûúâi, ngûúâi àaân öng maånh khoãe caây bûâa
àûúåc thò mûúâi hai àöìng möåt nùm, ngûúâi àaân baâ cêëy haái àûúåc thò
taám àöìng, treã con tûâ 15 tuöíi trúã lïn 4 àöìng, úã laâm trûâ khi hïët núå,
traái chuã xeá vùn tûå cho vïì; boã tröën ài, thò caái töåi lûâa àaão kia coân úã
trong tay chuã núå. Caái saãn nghiïåp cuãa ngûúâi dên quï àaä moãng
manh, cho nïn tûâ anh hûäu saãn àïën anh vö saãn, tûâ anh vö saãn túái
anh can aán, tûâ anh can aán túái anh tröåm cûúáp, nhûäng caái "giai cêëp"
khöng caách xa nhau mêëy nöîi.
CÖ TÊY HOEÃN
Gùåp phaãi caãnh meå chöìng cay nghiïåt, cö Hoeãn cùæp aáo tröën nhaâ
ra ài, àoaån tuyïåt vúái anh chöìng lûng àen, khöë bïån, tûâ giaä caái caãnh
caâ chua mùæm mùån, vúái caái àúâi chên lêëm tay buân. Cö ài àêu? Bùéng
ài saáu baãy thaáng trúâi, biïåt vö êm tñn khiïën cho hai hoå xaãy nhiïìu
àiïìu xïëch mïëch. Böîng möåt höm, luä treã chùn trêu túái têëp chaåy vïì
laâng, hoaãng höët baáo:
"Coá têy vïì laâng ta!" Caác tûúáng nêëu rûúåu lêåu nhúán nhaác xö
nhau cêët doån giêëu giïëm, caã caái laäo truâm Àêíu àûúng du dûúng say
tónh vúái mêëy phên thuöëc phiïån ngang cuäng vöåi nhoãm dêåy leãn ra
àêìu nhaâ vûát caái hïën thuöëc xuöëng ao! Têy caâng ài gêìn túái, luä treã
caâng xö nhau chaåy, moåi ngûúâi àûáng trong buåi haâng, hay nêëp trong
cöíng nhòn ra:
Möåt anh têy lñnh muäi loä rêu xöìm, mònh cao, buång phïå, dùæt
chiïëc xe àaåp ài bïn caånh möåt ngûúâi àaân baâ phêën son sùåc súä, quêìn
aáo lam, giaây cao goát, chiïëc ö xanh biïëc, chiïëu xuöëng böå mùåt phêën bõ
möì höi loang löí, böå rùng trùæng nhom nhem khêëp khïính nhû raä ruåa
vúái böå möi cong möîi khi cûúâi noái. Böå rùng êëy, böå möi êëy àaä laâm cho
dên laâng nhêån àûúåc laâ cö Hoeãn, con öng àô Hoeát! Ài sau laâ möåt muå
vuá giaâ khïå nïå vaác chiïëc va li to kïåch. Luä treã quï ngúâ nghïåch chùæp
hai tay lïn cöí, hêëp haáy tröng theo, caác "chuã loâ rûúåu" yïn têm, chó
laäo truâm Àêìu tha thiïët tiïëc mêëy phên thuöëc phiïån, giêåm chên, àaåp
cùèng, lêím bêím chûãi bêng quú cho haã giêån röìi vaâo! Möåt bûäa cúm
thïët chaâng rïí maâ caãnh nön nao röån rõp nhû trong laâng coá loaån, naâo
xua gaâ, àuöíi caá, chuöëc tûâ naãi chuöëi, keán tûâ múá raå, vêët vaã nhêët laâ
öng anh ài luâng mua rûúåu, baánh. Trong khi êëy thò cö têy Hoeãn dùæt
àûác lang quên ài khùæp àònh chuâa miïëu maåo. Öng àô Hoeát cuäng aáo
the khùn lûúåt dêîn theo sau, giaãng giaãi tûâ bïå tïë thêìn nöng túái vùn
chó tïë thaánh Khöíng, múã röång cûãa àònh cho con rïí xem chöî phuång
tûå, chöî ùn ngöìi. Sau nhûäng tiïëng ruåt reâ nhoã nheå cuãa öng àô Hoeát,
cö Hoeãn laåi cong möi chôa rùng ra thöng ngön laåi bùçng möåt chuöîi
tiïëng böìi, luä treã chaåy theo xem cuäng hoåc loãm àûúåc mêëy chûä "luáy
phe", "luáy àiïëc".
VIÏÅC LAÂNG 125
Baác lñnh têíy luác bêëy giúâ tröng hiïìn laânh ngoan ngoaän tïå!
Chùèng thïë maâ möîi lêìn ài ra xa möåt tyá, cö Hoeãn gêìm lïn möåt tiïëng
"sï ghi" maâ chêåm laåi, laâ cö nhaã tiïëng ta chûãi thöëng cho möåt höìi, chó
thêëy anh Têy haá höëc möìm ra cûúâi, chûá khöng hùçm hùçm àöåc dûä
nhû mêëy anh têy àoan vïì bùæt rûúåu moåi ngaây. Cö Hoeãn caâng thêëy
dên laâng àöí ra xem, laåi caâng tröí tiïëng têy dûä! Vûâa noái vûâa khua
tay mua chên cûúâi noái tûå nhiïn, nhûng cuäng nhiïìu ngûúâi chï laâ löë
bõch! Chiïëc va li trong àûång nhûäng gò? Àoá laâ nhûäng khñ cuå vùn
minh cuãa têy àuã caãi hoáa caã möåt gia àònh öng àô Hoeát! Naây thò àêy:
Cuãa quyá maâ con gaái vaâ con rïí àem laåi cho öng: möåt caái kï pi, möåt
caái caát keát, hai thûá tiïån duång cho cha vaâ anh luác caây bûâa, duâng noá
che nùæng maâ khöng bõ gioá lêåt nhû àöåi noán, böën chiïëc baânh tö vaâng
àaä cuä, hai caái sú mi àaân öng, ba caái coác sï viïìn àùng ten, tröng
cuäng hay hay, baâ àô Hoeát tñnh khöng hay àoãm daáng, chó dêën vaâi
nûúác nêu laâ àûúåc möåt caái vûâa laâm aáo vûâa laâm yïëm, tiïån biïët bao!
Naây laåi hai àöi giaây, möåt àöi bùçng da dûúái coá àinh lúãm chúãm, àöi
naây öng àô seä duâng khi coá àaám thûá viïåc laâm, coân àöi bùng tuáp thò
àïí cho öng anh khi ài tuêìn coá caái duâng cho àúä xeáo phaãi gai. Àïën caái
khùn böng tùæm kñch nö, tuy coân laânh nhûng hên öë nhiïìu chöî. Öng
àô Hoeát baão:
Caái naây nhêën vaâi nûúác voã xoá àïí muâa reát laâm khùn bõt àêìu thò
êëm chaán! Möåt cuöån tranh trong coá àuã caã aãnh mêëy tûúáng Foch, loâe
loeåt, nhûäng mêîu aáo têy goån gheä cuãa haâng thúå may, cö Hoeãn mùæt
tröng, tay chó cho caã nhaâ xem nhûäng caái hay caái laå trong quyïín caát
ta lö naâo caái cöëi xay haåt tiïu, caái cöëi xay caâ phï, caái cöëi vùæt nûúác
chanh, caái cuâi dòa, caái phoáng seát.
Ai cuäng nùæc noãm khen cö thöng minh saáng laáng, giaá khöng ài
ra ngoaâi, thò àúâi naâo biïët àûúåc nhû thïë! Cö laåi quaá cao hûáng bùæt
öng böë àùåt tïn hai con choá. Möåt con àùåt tïn laâ con phöëc àïí thay tïn
con cöåc, möåt con àùåt tïn laâ ki ki àïí thay tïn laâ caái! Vò cö rêët gheát
goåi choá maâ laåi cûá röëng lïn ïu-ïu, cöåc-cöåc! Cö bùæt doån riïng cho cö
möåt caái chaái nhaâ àïí cö àem böå giûúâng vïì kï, phoâng khi ài vïì coá chöî
nùçm, hoùåc khi chöìng ài "man núp" hay ài "cêu lún" thò cö vïì úã cho
vui. Ngaây vui ngùæn chùèng àêìy gang, vúå chöìng cö sùæp tûâ biïåt ra ài,
öng àô Hoeát coân giûä laåi viïåc traã cuãa cho ngûúâi chöìng cuä. Cö trúån
mùæt noái:
"Thêy meå chuáng noá, töi lêëy têy thò töi tûác laâ àêìm röìi, àûáa naâo
vö phuác thò àöång àïën löng chên töi maâ chúi, thêìy àûâng lo! Viïåc laâm
ùn cûá chùm chó röìi coá muöën têåu ruöång têåu vûúân, nïëu trong laâng ai
baán thò thêìy cûá ra baão töi. Thùçng naây tuy khaá, nhûng noá sùæp phaãi
vïì têy, chùèng boân cuäng thiïåt".
- Thïë "anh noá" khöng sang nûäa û? Röìi laâm thïë naâo?
- Khöng sang thò thöi, lêëy thùçng khaác, cêìn gò!
Trong khi noái chuyïån anh têy luái huái sûãa caái xñch xe àaåp, cö
Hoeãn cêìm caái ö têìn mêìn xóa xuöëng àêët thaânh nhûäng löî con, röìi
ngûúác mùæt noái:
- Röìi töi seä dùæt dñu cho luä treã laâng ta ra ngoaâi êëy, daåy döî cho
tiïëng têy thöng thaåo, phêën son vaâo, ùn mùåc vaâo röìi möëi manh cho
kheáo, buâa thuöëc cho linh, thay quyïìn cha meå chuáng noá maâ gaã baán
cho têy thò phaãi biïët laâ khaá!... Töåi gò maâ cûá bùæt chuáng noá chùn trêu
cùæt coã úã chöën quï muâa naây, khöí boã meå ài êëy.
Tiïëng chuöng xe àaåp bêëm kñnh coong, baáo hiïåu giuåc ài, cö
Hoeãn nhoeãn meáp nghiïng mònh chaâo böë meå, baác lñnh têy ngaã muä,
chòa tay ra bùæt tay öng àô Hoeát maâ baão:
“Öng giaâ böë cu töët" keâm theo möåt tiïëng cûúâi roân raä gûãi laåi caái
nhaâ tranh. Luä treã chaåy theo möåt caách baåo daån hún!
TEÁ RA ÖNG BUÂI TIÏËN M... TRUÁNG SÖË KHÖNG VÒ VÊÅN ÀOÃ
Thúâi vuå söë trûúác coá noái àïën vuå öng Buâi Tiïën M... truáng söë 4
nghòn. Chuáng töi cho rùçng: sûå phaát taâi êëy cuãa öng M... laâ nhúâ úã
vêån àoã maâ ra. Möåt ngûúâi trûúác àêy 10 nùm coân laâ thûâa phaái bõ
caách chó vò coá dûå vaâo böå troång yïëu cuãa àaãng Viïåt Nam Quöëc dên
maâ biïët nhiïìu sûå bñ mêåt cuãa àaãng êëy... röìi khöng biïët laâm sao
trong khi baãy taám àöìng chñ vaâ öng nhaåc mònh ài Cön Lön, thò
mònh àùåc caách laâm öng tri chêu, röìi tri huyïån, röìi tri phuã, bêy giúâ
laåi truáng caã söë àöåc àùæc, nhû thïë ai khöng baão laâ vêån àoã. Kyâ thûåc
khöng phaãi! Sûå truáng söë àoá cuäng nhúâ cöng lao khoá nhoåc cuãa öng
M... maâ coá, chùèng phaãi laâ sûå ngêîu nhiïn. Theo lúâi öng M... àaä noái
VIÏÅC LAÂNG 127
vúái phoáng viïn Viïåt baáo thò ñt lêu nay, ngoaâi viïåc chùn dên Yïn
Sún, öng êëy coân bõ quan tónh Tuyïn Quang cûã ra tröng nom cöng
cuöåc tu böí mêëy ngöi àïìn úã Tam Cúâ nûäa. Cöng cuöåc thûá hai àoá tuy
coá vêët vaã nhûng öng êëy khöng hïì quaãn ngaåi. Caác àïìn chûäa xong,
theo yá öng M... àêu àêu cuäng àeåp caã, chó hiïìm coá lúáp maái hiïn quaá
heåp noá khöng àuã sûác che chúã mûa nùæng laâm laåt maâu vaâng son, öng
rêët lêëy laâm aáy naáy trong loâng. Thïë röìi, möåt höm öng êëy khêën àêìu
trûúác boáng Thaánh mêîu, khêën rùçng:
Nïëu àûúåc "mêîu" run ruãi cho möåt dõp phaát taâi thò öng seä baây
toã vúái quan tónh sûãa laåi caái maái hiïn êëy cho röång thïm vaâ àeåp
thïm. Cöë nhiïn nhûäng cêu khêën êëy àïìu laâ nhûäng sûå thaânh têm.
Noá cuäng thaânh têm nhû khi caác quan nhoã dêng caái "vi thiïìng" lïn
caác quan lúán, chûá noá khöng giöëng nhûäng lúâi thïì nhaãm úã trûúác baân
thúâ töí quöëc cuãa àaãng Viïåt Nam Quöëc dên. Búãi thïë, sau khi truáng
söë, öng M... múái thaânh thûåc nhêån laâ cöng hiïåu cuãa mêëy cêu khêën.
Nghôa laâ mêëy cêu khêën êëy loåt àïën tai "mêîu", nïn "mêîu" phuâ höå
öng M... àûúåc 4 nghòn àöìng. Coá thïí thïë àûúåc lùæm. Thaánh mêîu tuy
laâ thêìn thaánh song cuäng úã trong àêët An Nam, leä dêu laåi khöng
thñch nhûäng caái "vi thiïìng" cuãa ngûúâi ta khêën? Nghe noái öng M...
àaä sùæp sûãa thûåc haânh nhûäng lúâi khêën àoá. Bùçng moán tiïìn 4 nghòn
àöìng, öng êëy àûúng àõnh sûãa laåi caái maái hiïn cuãa àïìn Hiïåp Thaânh
vaâ cûáu giuáp cho keã ngheâo khöí, coân nûäa thò àïí laâm vöën cho caác con,
chûá khöng laâm chay siïu àöå cho nhûäng àaám u höìn àûúng vêín vú
ngoaâi Cön Àaão.
Nhû thïë cuäng phuác àûác lùæm röìi. Vúái caái cöng àûác lúán lao êëy
chùæc thaánh mêîu lêìn naây seä phuâ höå cho öng M... bùçng hai lêìn trûúác.
Khöng phaãi töi noái kyâ sau "mêîu" seä run ruãi cho öng M... truáng söë 8
nghòn. Àûúâng àûúâng möåt öng tri phuã coá thiïëu gò cuãa? Caái cêìn cuãa
öng M... ngaây nay coá leä laâ con. Vò khi tiïëp phoáng viïn Viïåt baáo öng
êëy múái kïí Ngö Têët Töë phï phaán Buâi Tiïën M... àaä thïì trung thaânh
voái Viïåt Nam Quöëc dên àaãng (Nguyïîn Thaái Hoåc) nhûng sau àoá laåi
phaãn böåi. tïn hai cö con gaái do hai baâ phuã àeã ra vaâ möåt cêåu con
nuöi cuãa ai àeã höå thò khöng biïët, chûá khöng thêëy noái àïën tïn con
trai. Nïëu nhû öng êëy chûa coá con trai thò laâ trúâi khöng coá mùæt.
Chùæc rùçng chuyïën naây "mêîu" seä phuâ höå öng êëy cöë àeã lêëy nùm, baãy
ngûúâi con trai àïí cho coá keã thûâa nhêån nhûäng caái phuá quyá maâ öng
êëy àaä lêåp lïn tûâ viïn thûâa phaái bõ caách àïën chûác tri phuã! Nhûng àoá
coân laâ cêu chuyïån vïì sau. Bêy giúâ chó nïn nhúá rùçng: nhúâ sûå truáng
söë cuãa öng M... maâ cuå Khöíng laåi àûúåc loâi ra möåt võ tñn àöì. Phaãi, khi
tiïëp phoáng viïn Viïåt baáo, öng M... coá tûå phö mònh laâ tñn àöì cuãa cuå
Khöíng thêåt. Khöng biïët öng êëy àaä ài theo cuå Khöíng höìi naâo? Coá leä
laâ luác coân laâm thûâa phaái. Duâ sao mùåc loâng, trong khi thaánh àaåo
suy vi maâ àûúåc coá möåt öng phuã tûå nhêån laâm tñn àöì, cuå Khöíng chùæc
lêëy laâm haã! Àiïìu àaáng noái laâ nïëu öng M... maâ laâ tñn àöì cuå Khöíng,
thò öng Nhiïîm Cêìu chùæc phaãi ghen àïën höåc maáu. Öng naây khöng
phaãn àaãng, chó coá caái töåi laâm giaâu cho keã quyïìn thêìn hoå Quyá! Thïë
maâ cuå Khöíng coân sai hoåc troâ thuác tröëng àuöíi ài, khöng cho laâ mön
àïå mònh nûäa. ÊËy, cuå Khöíng ngaây xûa nghiïåt nhû thïë àêëy. Khöng
roä quan phuã Buâi Tiïën M... coá biïët hay khöng?
PHAÃI HOÃI NGÖI ÀÏÌN ÊËY THÚÂ ÖNG NAÂO ÀAÄ
Coá leä dên laâm muöëi úã Thaái Bònh höm nay haäy coân mêët vña vïì
vuå àïìn laâng Ngaãi Chêu bõ àöët. Ngûúâi àaä àöët ngöi àïìn êëy khöng
phaãi laâ gùåp cûúáp, chñnh laâ öng Dauret, nhên viïn cuãa súã thûúng
chñnh. Bûäa àoá nhùçm ngaây 11 Aout, chûâng ba giúâ chiïìu, öng Dauret
coá àem möåt boån tuây tuâng àïën laâng Ngaãi Chêu àïí khaám muöëi lêåu.
Nhûng caái laâng vö lïî, khöng biïët chiïìu yá nhên viïn nhaâ àoan trong
khi öng naây àïën khaám, hoå "daám" khöng coá möåt höåt muöëi lêåu naâo
caã. Chûâng cuäng caáu vïì töåi àaä laâm cho mònh phaãi lùån ngoâi ngoi nûúác
túái núi, maâ khöng kiïëm àûúåc chuát tang vêåt gò coá thïí xin bùæt phaåt
hoå àïí lêëy hoa höìng, öng Dauret liïìn sai luä ngûúâi tuây tuâng phoáng
hoãa àöët ngöi àïìn cuãa laâng êëy. Thïë laâ ngöi àïìn êëy àaä phaãi chõu caái
söë phêån cuãa chuâa Höìng Liïn trong chuyïån kiïëm hiïåp Taâu. Nghe
noái dên laâng Ngaãi Chêu àaä phaái ngûúâi ài trònh quan súã taåi, vaâ
quan súã taåi àaä vïì têån núi laâm biïn baãn àïí ghi laåi cuöåc "hoãa thiïu"
êëy. Viïåc naây chùæc coân löi thöi. Chûa ai coá thïí àoaán trûúác noá seä löi
thöi nhû thïë naâo. Ngûúâi ta chó biïët dû luêån vuâng bïí rêët cay cuá vïì
caái haânh àöång laå luâng êëy cuãa möåt öng nhên viïn nhaâ àoan. Möåt
baån àöìng nghiïåp trong khi àùng caái tin àoá àaä phaãi cho laâ möåt viïåc
àaáng than phiïìn, vò noá phaåm àïën sûå tñn ngûúäng cuãa ngûúâi An
Nam. Röìi baån àöìng nghiïåp êëy xin chñnh phuã rùn baão nhûäng viïn
VIÏÅC LAÂNG 129
chûác nhaâ Thûúng chñnh tûâ nay khöng àûúåc laâm nhû thïë nûäa. Cöë
nhiïn lúâi nghõ luêån cuãa baån àöìng nghiïåp vêîn laâ chñnh àaáng. Nhên
viïn súã Thûúng chñnh chó coá traách nhiïåm ài khaám nhûäng nhên vêåt
lêåu thuïë, sao laåi kiïm caã viïåc àöët àònh àöët chuâa cuãa ngûúâi An
Nam?
Nhûng nïëu nghô laåi cho kyä, chuáng ta... phaãi hoãi xem caái àïìn
êëy thúâ öng naâo àaä. Phaãi! An Nam vöën laâ möåt nûúác nhiïìu Thêìn
nhêët thïë giúái. Caái vaå "thêìn maän" keáo daâi mêëy trùm, mêëy nghòn
nùm nay, laâm haåi bao nhiïu trêu boâ, gaâ lúån cuãa chuáng ta. Àaânh
rùçng cuäng nhiïìu öng thêìn coá cöng vúái dên, àaáng àïí cho dên kyã
niïåm, song cuäng vö söë öng thêìn cûåc kyâ bêín thóu, dú daáy; thñ duå nhû
öng thêìn Cûúâng baåo àaåi vûúng chùèng haån, nïëu coân söëng chùæc phaãi
ài àaây... Thïë maâ chuáng ta cûá thúâ bûâa ài, lïî bûâa ài, haá chùèng oan
cho caái àêìu, caái cöí! Bao nhiïu nùm nay chuáng ta chùèng hö haâo trûâ
sûå mï tñn àêëy û? Nhûng coá àûúåc àêu? Noá vêîn baám vaâo hai chûä tön
giaáo maâ àûúåc trú nhû àaá vûäng nhû àöìng vêåy!
THÏË THÒ NHAÂ BAÁO LAÂ ÖNG TRÚÂI
Caác baáo Trung, Bùæc chûa àûúåc coá hên haånh êëy. Àêy laâ sûå
vinh dûå cuãa caác baån àöìng nghiïåp trong Nam! Nhûng khöng phaãi laâ
chuyïån tûå do baáo chñ. Noá laâ dêy dûa cuãa naån cûúáp luáa. Trong möåt
baâi trûúác, töi àaä noái qua, naån êëy, àöå noå, àaä laâm cho nhiïìu núi úã
miïìn Hêåu Giang hêìu nhû löån xöån trêåt tûå. Cûá lúâi öng Nguyïîn Vùn
Sêm àaä noái trong baáo Tûå do, thò àêìu àuöi trong mêëy höm trúâi, hai
tónh Bùæc Liïu, Raåch Giaá xaãy ra mûúâi àaám cûúáp luáa caã thaãy. Noái laâ
cûúáp, chùèng qua töi muöën haâ tiïån cho caái ngoâi buát. Kyâ thûåc bêëy
nhiïu àaám àoá àïìu chûa àuã àiïìu kiïån àûúåc goåi laâ nhûäng vuå cûúáp.
Búãi vò bao nhiïu ngaân ngûúâi dûå caác vuå êëy àïìu khöng coá möåt têëc khñ
giúái. Hún nûäa, khi àïën nhûäng nhaâ chuã àiïìn, nhiïìu ngûúâi coân trao
cho hoå nhûäng bûác vùn tûå vay núå, coá kyá tïn tuöíi roä raâng. Àaáng leä
phaãi goåi laâ vay. Nhûng vò trong khi hoãi vay, ngûúâi ta khöng àúåi
chuã núå ûng yá, cûá keáo uâa vaâo maâ xuác lêëy luáa, vay àêu coá löëi vay thïë!
Thaâ baão laâ cûúáp coân coá nghôa hún. Duâ vay duâ cûúáp cuäng vêåy, sûå
àùåt tïn êëy khöng quan hïå gò. Caái quan hïå laâ nguyïn nhên naån êëy úã
àêu maâ ra? Quan thöëng àöëc Nam Kyâ baão laâ coá keã xuái giuåc. Öng
Nguyïîn Vùn Sêm cuãa baáo Tûå do baão taåi caái maáy chñnh trõ vuång vïì,
khöng biïët kiïëm cöng tòm viïåc cho dên laâm ùn trong khi tuáng
thiïëu. Baån àöìng nghiïåp Luåc tónh tên vùn chûâng muöën àûúåc loâng
mêëy öng xeát taá àöí töåi luön cho àaåo nghõ àõnh cêëm viïåc cho vay
nùång laäi. Coân töi? Luác àêìu, töi vêîn tûúãng rùçng:
Naån àoá, möåt phêìn laâ taåi mêëy öng chuã ruöång. Giaã sûã, ngaây
thûúâng caác öng êëy khöng boân ruát boån kia möåt caách thaái thêåm, thò
duâ coá gùåp möåt nùm mêët muâa may ra hoå cuäng khöng àïën nöîi àoái.
Hay laâ giaã sûã trong luác hoå troát àoái röìi, caác öng êëy chõu böë thñ búát
caái thûâa thaäi cuãa mònh àïí cûáu nhûäng böå daå daây tröëng röîng cuãa hoå
thò àêu àïën nöîi hoå phaãi ruã nhau ài cûúáp? Nhûng khöng thïë!
Nhûäng nùm àûúåc muâa, ngûúâi ta àaä naåo xûúng hoå, huát tuãy hoå chó
àïí hoå àuã söëng möåt àúâi ngùæn nguãi, röìi khi àoái khöí, ngûúâi ta khû khû
khoáa chùåt "lêîm luáa" khöng chõu vung ra möåt haåt.
Naâo ai caäi laåi cêu àoá àïí töi xin múâi hai öng Hûáa Quang Chiïíu
vaâ Trûúng Quang Thaânh laâm chûáng. Bùçng möåt thûá giêëy baåc àùåc
biïåt, öng Chiïíu àaä cho taá àiïìn vay núå vúái kiïíu "möåt vöën taám chñn
mûúâi lúâi". Vaâ trûúác caái caãnh nheo nhoác cuãa haâng nghòn dên àoái,
öng Thaânh vêîn chêët lêîm möåt vaån ba nghòn giaå luáa àïí cho moåt ùn.
Nhûäng chuyïån êëy trong túâ baáo naây àïìu coá noái àïën.
Thïë laâ ngûúâi ta chïë taåo ra luä dên àoái àïí bùæt hoå phaãi àïën nhaâ
mònh maâ cûúáp chûá gò? êëy laâ khi trûúác thò töi nghô vêåy. Song, súå
mêët loâng mêëy öng àiïìn chuã, cho nïn höm noå töi phaãi kïët aán cho
con ma àoái. Nhûng xeát cho kyä buöåc töåi noá oan noá, chñnh noá cuäng laâ
khöí chuã, khöng phaãi thuã phaåm. Vò thïë, töi àûúng muöën truát töåi löîi
vaâo àêìu öng trúâi. Búãi taåi öng êëy gêy ra naån luåt naån "tim", lêëy hïët
luáa gaåo cuãa luä dên caây, cho nïn múái àeã ra luä ma àoái chuyïn xui
àaân baâ con nñt keáo ài cûúáp luáa. Quaã baáo! Töi múái nghô vêåy maâ chûa
kõp noái, thò, nhû muöën traã thuâ cho trúâi, mêëy öng àiïìn chuã trong
Nam àaä quay trúã laåi maâ àöí töåi luön cho caác baån àöìng nghiïåp cuãa
töi trong êëy. "Caái naån dên àoái cûúáp luáa, chó taåi caác baáo quöëc êm
gêy ra", khi quan thöëng àöëc xuöëng miïìn Hêåu Giang, caác öng êëy noái
úã trûúác mùåt ngaâi nhû thïë, vaâ caác öng êëy coân yïu cêìu chñnh phuã
khöi phuåc laåi viïåc kiïím duaáïtå baáo chñ laâ khaác. Cöë nhiïn caác baáo
trong êëy khöng coá baáo naâo xui dên ài cûúáp luáa, cuäng khöng baáo
VIÏÅC LAÂNG 131
naâo xui dên "àoái ài". Thïë thò cúá sao laåi bõ ngûúâi ta gùæp lûãa maâ boã
baân tay? Hay laâ caác baån àöìng nghiïåp trong êëy àaä coá bñ thuêåt gêy
ra naån luåt, naån "tim"? Nïëu thïë thò caác baáo quöëc êm cuäng coá uaá
quyïìn thiïng liïng nhû öng trúâi röìi coân gò! Nhûng khöng nïn traách
mêëy öng chuã ruöång, chó traách caác baáo trong êëy. Laâm sao caác baån àaä
lônh caái traách nhiïåm hûúáng àaåo quöëc dên, maâ coân àïí cho khu vûåc
cuãa mònh vêîn coá nhûäng öng àiïìn chuã ngêy thú àïën vêåy? Töi muöën
yïu cêìu caác baån tûâ àêy trúã ài, möîi baån nïn múã thïm möåt muåc
"àiïìn chuã giaáo duåc" daânh riïng cho mêëy öng êëy.
TÖÅI TRAÅNG CÖ VUÄ THÕ CUÁC
Húäi öi thûúng thay, öng huyïån Trûúâng Bùæc Giang àaä theo
öng huyïån Toaán Yïn Baái maâ haá sinh tñnh mïånh cho nghïì àaâo moã
mêët röìi. Thïë laâ trong möåt nùm trúâi, caái nghïì tai haåi àaä giïët chïët
cuãa dên Bùæc Kyâ hai öng "phuå mêîu". Thêåt laâ "sinh û nghïå, tûã û
nghïå", töi xin trõnh troång coá lúâi chia buöìn cuâng caác tang quyïën. Chó
tiïëc nghïì àaâo moã naây khöng giöëng nghïì àaâo khaác, ngûúâi ta khöng
thïí vin luêåt lao àöång maâ àoâi tiïìn tuêët cuãa chuã. Töåi nghiïåp! Vúái öng
huyïån Trûúâng cuäng nhû öng huyïån Toaán töi phaãi kñnh troång vong
linh nhûäng ngûúâi àaä quaá cöë (duâ laâ quaá cöë vïì naån àaâo moã cuäng
khöng daám àöång àïën). Vaâ nïëu coá cêìn, töi cuäng kñnh troång caã caái
nghïì nghiïåp cuãa caác öng êëy luön thïí. Búãi vò nhên sinh baách nghïå,
ai thñch nghïì gò laâm nghïì êëy, miïîn laâ nhêët nghïå tinh, thò nhêët
thên vinh. Hai öng êëy àaä laâm tri huyïån laåi kiïm caã nghïì àaâo moã
chùèng qua cuäng muöën vinh thên nhû moåi ngûúâi vêåy. Chùèng may
gùåp phaãi caái "moã dûä", caác ngaâi àaä löî àïën thên thïí, thò noá chó thiïåt
cho àúâi caác ngaâi chûá coá haåi gò àïën ai maâ noái. Khöng noái öng huyïån
Trûúâng. Nhûng khöng thïí nïí cö Vuä Thõ Cuác, caái cö haâng gaåo àaä coá
moã àïí öng Trûúâng àaâo vaâ àaä vûâa àêm vûâa cheám öng Trûúâng àïën
34 nhaát. Ngûúâi ta àöìn rùçng: cö êëy coá biïët voä nghïå. Trong luác múã
cûãa haâng gaåo, cö êëy tuy lûúåt thûúåt vúái böå quêìn aáo tên thúâi, nhûng
coá lêìn àaä möåt mònh àêíy möåt chiïëc xe gaåo tûâ Haâ Àöng lïn Haâ Nöåi
khöng quaãn ngaåi. Coá thêåt vêåy khöng? Nïëu quaã nhû vêåy thò cö Cuác
cuäng laâ möåt haång àaân öng trong àaám àaân baâ. Vaã laåi, trong khi sùæp
giïët öng Trûúâng, maâ gùåp öng êëy àûúng nguã, cö ta coân àaánh thûác
dêåy àïí baão cho biïët sûå haânh àöång cuãa mònh, khöng theâm giïët vuång,
giïët tröåm.
Nhû vêåy, cö êëy vêîn khöng traánh khoãi töåi löîi. Töi khöng noái
caái töåi giïët ngûúâi. Laâ vò viïåc àoá phêìn cuãa Toâa aán. Tha böíng hay
laâm aán cö êëy do úã quyïìn caác quan toâa, phuác àûác nhaâ töi àûúåc bao
maâ daám buöåc töåi cho ngûúâi? Töi chó gheáp cö êëy vaâo caái töåi döët,
khöng àoåc Cung oaán ngêm khuác. Caác ngaâi hùèn khöng ai maâ khöng
nhúá úã trong Cung oaán ngêm khuác, taác giaã àaä noái nhiïìu cêu chñ lyá,
àaáng laâm gûúng cho caác cö gaái keán chöìng. Thñ duå:
Möîi phuá quñ dûã laâng xa maä, Baã vinh hoa lûâa gaä cöng khanh
Giêëc Nam kha kheáo bêët bònh, Bûâng con mùæt dêåy thêëy mònh tay
khöng Hay laâ Miïëng chung àónh phong lûu nhûng lúåm Muâi hoùæc lï
thanh àaåm maâ ngon Cuâng nhau möåt giêëc haânh mön Lau nhau rñu
rñt coá con cuäng tònh Giaã sûã cö Cuác maâ àoåc nhûäng cêu àoá, têët nhiïn
khöng phaãi mang töåi saát nhên. Búãi khöng chõu àoåc nhûäng baâi hoåc
àoá, nïn cö êëy múái say möìi phuá quñ, theâm baã vinh hoa, maâ àem moã
cuãa mònh dêng cho öng Trûúâng, àïí hoâng mua lêëy chûác baâ huyïån.
Röìi vò thñch laâm baâ huyïån, cö êëy múái bõ öng Trûúâng hùæt huãi trong
khi quùång moã àaä hïët. Lêm àïën nûúác êëy, cö gaái taáo baåo kia nïëu
khöng laâm keã giïët ngûúâi, thò chó coân caách tûå tûã, chûá biïët ùn laâm
sao noái laâm sao cho khoãi nhuåc vúái cha meå chõ em! Thöi thïë cuäng
xong! Tûâ nay trúã ài xaä höåi An Nam coá leä seä ñt ngûúâi nghiïåm laâm baâ
vaâ cuäng àúä saãn xuêët nhûäng öng kyä sû àaâo moã.
TÖÅI TAÅI BAÂ CHUÁA HAÂNG TRÖËNG
Töi muöën noái thïm vïì vuå aán maång öng Nguyïîn Xuên
Trûúâng. Nhûng chûa biïët cöng viïåc xeát xûã cuãa caác quan toâa ra sao.
Nhûng maâ nhûäng ngûúâi thên vúái öng Trûúâng, chùæc ai cuäng muöën
trõ töåi cö Cuác thêåt nùång, trûâ ra öng Nguyïîn Duaá Long. Cöë nhiïn,
VIÏÅC LAÂNG 133
àöëi vúái keã thuâ, nhêët laâ keã thuâ àaä àêm vaâ cheám ngûúâi thên cuãa
mònh, ngûúâi ta phaãi coá yá êëy. Nhûng theo yá töi, cö Cuác duâ phaåm töåi
ài nûäa, cuäng chó laâ töåi toâng phaåm. Coân keã thuã phaåm phaãi laâ baâ
chuáa Haâng Tröëng. Baâ con Haâ thaânh thò khöng ai laå caái àïìn Haâng
Tröëng. Nhûng nïëu hoãi võ thêìn àïìn êëy laâ ai, coá leä cuäng ñt ngûúâi biïët.
ÊËy laâ möåt baâ "cö àaâo" àaä thuï öng Nguyïîn Cöng Trûá quêíy àaân baâ
vaâ bõ öng êëy cûúäng baách laâm vúå mêëy phuát úã núi àöìng vùæng àïm
khuya, röìi khi viïåc cuä àaä quïn, baâ êëy coân laâm cho öng cuå kia phaãi
nhúá tònh xûa bùçng möåt cêu haát:
Giang sún möåt gaánh giûäa àöìng Thuyïìn quyïn "ûá hûå", anh
huâng nhúá quïn? Tûâ àõa võ naâng hêìu öng Nguyïîn Cöng Trûá lïn àïën
àõa võ baâ thêìn cuãa phöë Haâng Tröëng, khöng biïët baâ êëy coân phaãi traãi
qua nhûäng thïë naâo nûäa. Chó biïët tûâ luác laâm thêìn àïën nay baâ ta ra
böå thiïng lùæm. Chùèng thïë maâ úã cûãa àïìn, ngaây naâo nhû ngaây êëy,
ngûúâi vaái cûá àöng nghòn nghõt, àuã caã Têy, Taâu, An Nam, chó thiïëu
coá ngûúâi Nhêåt Baãn. Hoå vaái möåt caách taân nhêîn, vaái lia vaái lõa, vaái
huãy vaái hoaâi, vaái tûâ daäy heâ bïn kia choä sang daäy heâ bïn naây,
khöng nïí nhûäng ngûúâi ài àûúâng. Khöng thiïng liïng sao laåi àûúåc
thïë? Vò thiïng, cho nïn thónh thoaãng laåi coá nhûäng ngûúâi àem àêìu
àïën àoá maâ thïì.
Cûá lúâi cö Cuác àaä khai vúái quan dûå thêím Bùæc Giang, thò luác cö
êëy vúái öng huyïån Trûúâng nhên tònh vúái nhau, hai ngûúâi àaä coá àem
nhau àïën thïì úã àïìn Haâng Tröëng. Öng Trûúâng thïì rùçng:
"Möåt khi àaä cöng thaânh danh toaåi seä cuâng Cuác kïët toác xe
tú..." Àoá laâ theo tin cuãa baáo Àöng Phaáp. Tuy rùçng baáo êëy chó thuêåt
coá thïë, nhûng maâ ngûúâi ta coá thïí chùæc rùçng úã dûúái cêu àoá coân möåt
cêu àöåc àõa bùçng chûä "nïëu"... Nïëu nhû khöng thïë thò sao thaânh ra
lúâi thïì vaâ sao cö Cuác laåi tin? Trong thïë gian naây, bao nhiïu cuöåc
thïì àïìu coá linh nghiïåm caã. Ai khöng tin haäy giúã Truyïån Kiïìu ra
maâ coi:
Kim Troång khi gùåp Thuáy Kiïìu thò:
Tiïn thïì cuäng thaão möåt chûúng, Toác mêy möåt moán dao vaâng
chia àöi Vêìng trùng vùçng vùåc giûäa trúâi, Àinh ninh hai miïång möåt
lúâi song song.
Maä Sinh khi mua Thuáy Kiïìu thò: Caån lúâi khaách múái thûa
rùçng Bûúác chên thöi cuäng xñch thùçng nhiïåm trao Mai sau duâ coá thïë
naâo, Kòa gûúm nhêåt nguyïåt, noå dao quó thêìn.
Tuá Baâ khi mua Thuáy Kiïìu thò: Muå rùçng con haäy thong dong
Phaãi àiïìu loâng laåi döëi loâng maâ chúi? Mai sau úã chùèng nhû lúâi, Trïn
àêìu coá boáng mùåt trúâi saáng soi.
Baåc Haånh khi lûâa Thuáy Kiïìu thò:
Baåc Sinh quyâ xuöëng vúái naâng Quaá lúâi nguyïån hïët thaânh
hoaâng thöí cöng. Súã Khanh luác dùæt Thuáy Kiïìu ài tröën, cuäng coá thïì,
cho nïn naâng múái noái vúái Maä Kiïìu laâ chaâng àaä "thïì thöët nùång lúâi,
coá àêu maâ laåi ra ngûúâi hiïím sêu". Bêëy nhiïu ngûúâi thïì vúái cö Kiïìu,
trûâ öng tri huyïån Kim Troång àaä àûúåc vuöng troân, vò àaä trûúác sau
tha thiïët vúái naâng coân caác ngûúâi khaác khöng giûä lúâi thïì, àïìu phaãi
maáu rúi thõt naát têët caã. Ngûúâi ta vêîn baão viïåc àoá do úã Tûâ Haãi laâm
ra, kyâ thûåc àêu coá phaãi vêåy. Súã dô boån àoá maâ phaãi mêët àêìu, chó taåi
nhûäng võ trúâi àêët, quyã thêìn àaä bõ múâi laâm giaám thïå, cöë sûác laâm
viïåc phêån sûå, xui khiïën àaåi vûúng hoå Tûâ baáo oaán cho Thuáy Kiïìu
àoá. Baâ chuáa Haâng Tröëng cuäng bõ öng Trûúâng, cö Cuác múâi laâm giaám
thïå, vaâ ñt ra cuäng coá ùn lïî cuãa cö êëy nûäa têët nhiïn baâ êëy cuäng phaãi
laâm hïët phêån sûå khi thêëy öng Trûúâng coá yá löîi thïì. Nïëu nhû baâ ta
maâ boã phêån sûå khöng laâm, thò sau naây coân ai àïën àoá maâ lïî vaâ vaái.
Vêåy thò caái vuå aán maång öng Trûúâng, chùèng qua búãi taåi baâ chuáa
Haâng Tröëng xui giuåc cö Cuác phaãi àöëi àaäi vúái öng huyïån Trûúâng
bùçng caách "thïì sao thò laåi cûá sao gia hònh", khöng phaãi hoaân toaân
laâ taåi cö êëy. Vò thïë nïn coi baâ êëy laâ bêåc thuã phaåm trong vuå naây.
VIÏÅC TUÊÌN PHOÂNG ÚÃ CAÁC LAÂNG
Hûúng thön coá tuêìn traáng cuäng nhû úã thaânh thõ coá caãnh saát,
àïí ngaây àïm canh giûä trong laâng vaâ ngoaâi àöìng, ngùn ngûâa tröåm
cûúáp, cêëp cûáu thuãy hoãa cuâng thi haânh nhûäng mïånh lïånh cuãa dên.
Ngûúâi ài tuêìn àaä vò cöng an, cöng ñch maâ xuêët lûåc, thò phêån sûå cuãa
ngûúâi cuâng laâm àïìu vui loâng baáo laåi bùçng lïå lêëy luáa sûúng, möîi saâo
vaâi lûúåm, hoa maâu ngö khoai thò möîi saâo mêëy xu, trong laâng thò
cho thu tiïìn noác nhaâ chia ra laâm ba haång, nhaâ ngoái nhaâ göî vaâ nhaâ
VIÏÅC LAÂNG 135
tre, thuïë trêu boâ vaâ tiïìn cheo cuãa con gaái khi ài lêëy chöìng. Cöí lïå,
thò möîi laâng cùæt mûúâi ngûúâi àaân em chia nhau canh gaác trong nùm
tröëng canh, hai ngûúâi trûúng tuêìn thò hiïåp lûåc vúái phoá lyá àïí tröng
nom àöëc thuác. Nhûäng moán lúåi haâng nùm maâ dên cho chùèng qua chó
laâ moán phuå cêëp, chûá khöng phaãi lûúng, vò moán tiïìn êëy chùèng àûúåc
bao nhiïu. Vïì sau, nhûäng nhaâ giaâu coá, àïën tuöíi àoáng goáp vúái laâng
khöng chõu gaánh vaác viïåc khoá nhoåc êëy, nhaâ ngheâo thò tröng vaâo söë
lúåi êëy khöng àuã nuöi thên cuäng sinh loâng chaán naãn, ngûúâi ta múái
nghô caách mua nhiïu mua xaä àïí cho haång baåch àinh troåc phuá boã
cuãa ra cho khoãi phaãi chõu viïåc khoá nhoåc. Thïë laâ tûâ àêëy, nhûäng viïåc
gian lao nguy hiïím êëy truát caã cho boån cuâng àinh. Bùæt nhûäng ngûúâi
ngheâo khoá, nhaâ tranh vaách àêët, ùn àoái mùåc reát, phaãi canh giûä cho
nhûäng ngûúâi giaâu coá sung sûúáng. Boån àoá cöë nhiïn laâ ai cuäng coá
quyïìn khinh reã thò nhûäng moán lúåi maâ dên àïí cho laåi bõ boån töíng lyá,
nha laåi, lñnh lïå, lñnh tuêìn lêëy thïë laâ ngûúâi àûúåc quyïìn kiïím soaát,
àöëc thuác röìi cuäng tòm caách ùn búát, ùn chùån mêët caã. Ngoaâi viïåc
phêån sûå canh gaác, laåi coân phaãi hêìu haå caác öng töíng lyá, naâo laâ theo
hêìu öng lyá öng baá trong caác àònh àaám, naâo laâ phuåc dõch trong nhaâ
caác öng êëy khi coá giöî chaåp, hoùåc sai baão viïåc naây viïåc khaác cuãa
nhûäng öng coá quyïìn àaánh mùæng. Quyïìn lúåi àaä khöng coá, cöng viïåc
laåi khoá nhoåc, thïë maâ trong viïåc canh giûä nguy hiïím thò khñ giúái
khöng coá, luyïån têåp cuäng khöng thò àõch laåi thïë naâo àûúåc nhûäng
quên tröåm cûúáp hung baåo.
Möåt khi trong laâng coá tröåm cûúáp xaãy ra, nïëu khöng àuát loát
cho töíng lyá, van laåy sûå chuã thò seä bõ ngûúâi ta kheáp vaâo töåi khöng
ûáng cûáu maâ bùæt àïìn, bùæt löîi nûäa. Xûa nay viïåc tröåm cûúáp xaãy ra
trong laâng phêìn nhiïìu laâ do boån du thuã du thûåc kïët naåp vúái boån úã
ngoaâi maâ àem viïåc tröåm cûúáp vïì laâng. Viïåc xong röìi cuäng coá ngûúâi
biïët laâ tûå thùçng noå thùçng kia maâ khöng daám noái roä trûúác mùåt nhaâ
chuyïn traách, vò viïåc thaám baáo àaä chùèng lúåi gò, maâ coá khi mùæc töåi
man baáo, coá khi bõ chuáng noá thuâ oaán khoá loâng laâm ùn yïn öín àûúåc.
Boån töíng lyá nhên àêëy tòm caách ùn thöng vúái cûúáp, tòm caách che chúã
bïnh vûåc, doåa naåt sûå chuã, tuêìn phiïn, röìi lêåp túâ trònh qua quyát cho
xong chuyïån, ngoaâi viïåc döëi traá trong viïåc khai trònh, coân bùæt sûå
chuã vaâ tuêìn phiïn àuát loát vúái quan nûäa. Viïåc phoâng thuã thön quï
hiïån nay coá mêëy àiïìu khoá khùn laâ cêëp lûúng cho tuêìn phiïn thò
dên àinh, àiïìn hoå àoáng goáp nùång nïì lùæm röìi, khöng chùæc coá thïí
nuöi nöíi lûúng tuêìn, maâ tuêìn coá lûúng, töíng lyá khöng coá lûúng thò
trûúác haäy xaãy ra möåt cuöåc àêëu giaá cho nha laåi töíng lyá, röìi sau naây
anh naâo àûúåc coân phaãi cung ûáng cho khoãi bõ hoå haânh haå àïí boáp
nùån. Viïåc luyïån têåp thò khöng coá ngûúâi huêën luyïån, maâ cuäng chûa
biïët huêën luyïån theo phûúng phaáp voä nghïå cuãa ta, hay theo lïì löëi
cuãa nhaâ binh. Nïëu têåp theo voä nghïå cuãa ta thò mön êëy àaä thêët
truyïìn tûâ lêu, vaâ coá cuäng khöng thïí àem giaáo maác gêåy göåc ra àöëi
àõch vúái quên cûúâng àaåo coá suáng öëng àaån dûúåc.
Nïëu têåp theo caách nhaâ binh thò hùèn laâ chñnh phuã khöng bao
giúâ daám cêëp suáng cho tuêìn. Viïåc doâ xeát tröåm cûúáp cêìn phaãi coá möåt
cú quan thaám thñnh, thò hiïån nay súã liïm phoáng bùæt buöåc sûå chuã
phaãi nöåp tiïìn lïå phñ rêët nùång, röìi múái ra lïånh truy têìm laâ möåt sûå
rêët khoá khùn, maâ quan baãn haåt thò trùm viïåc àöí vaâo àêìu, khöng
sao laâm xiïët àûúåc, nïëu trong haåt maâ tröåm cûúáp nöíi lïn laåi laâ möåt
dõp kiïëm töët, möåt viïåc khöng quan thiïët túái cuöåc thùng thûúãng cuãa
mònh nhû viïåc baán rûúåu cho chaåy, thu thuïë cho roác, thò töåi gò vêët
vaã khoá nhoåc, maâ coá khi laåi coân nguy hiïím túái thên...
ÀEÃ CHÊÅM MÊËT VAÂI NGHÒN NÙM
Theo tin cuãa baáo Tûå do, úã tónh Tên An múái coá möåt cuöåc tön
vûúng. Àûác tên quên haäy coân àûúng tuöíi êëu xung, ngaâi lïn ngöi
sau khi ra àúâi àöå vaâi ba ngaây, coá leä coân chûa khai sinh, chûa kõp
àùåt tïn, àùåt hiïåu. Cûá nhû baâi tûúâng thuêåt cuãa baáo Tûå do, thò ngaâi
chó laâ chaáu ngoaåi möåt ngûúâi hûúng chûác, goåi laâ Hûúng X. Khöng
phaãi ngûúâi cuãa caânh vaâng laá ngoåc naâo caã. Súã dô ngaâi àûúåc lïn ngöi
baáu hoaân toaân nhúâ úã mïånh trúâi. Ngûúâi ta noái rùçng: baâ thên cuãa
ngaâi, nùm nay tuöíi múái àïën thò. Ngûúâi coân laâ haång gaái tên, chûa coá
kïët duyïn vúái ai. Thïë maâ tûâ mêëy thaáng trûúác, tûå nhiïn thên thïë
cuãa ngûúâi cûá phinh phñnh lúán giûäa lúán ra, y nhû möåt ngûúâi coá
chûãa. Öng Hûúng, baâ Hûúng cho laâ chuyïån laå, àaä cöë gaån hoãi cùn
do.
Ngûúâi noái: chñnh ngûúâi chûa tûâng gêìn vúái àaân öng. Chó vò
möåt höm nùçm mú àûúåc ùn möåt quaã àaâo tiïn röìi sinh ra thïë. Nïëu laâ
ngaây xûa têët nhiïn ngûúâi khöng thïí úã nhaâ àûúåc nûäa. Vò nïëu úã nhaâ
VIÏÅC LAÂNG 137
seä bõ laâng bùæt mêët trêu. Nhûng úã ngaây nay thò khöng ai àöång àïën
löng chên, ngûúâi vêîn tûå do nhû thûúâng. Thêëm thoaát hïët haån 9
thaáng 10 ngaây, quaã àaâo tiïn úã trong buång ngûúâi cöë nhiïn phaãi tòm
àûúâng ra. Thò ra àoá laâ möåt àûáa con trai, cuäng nhû vö söë caái baâo
thai khaác. Chùæc laâ chung quanh àûáa con trai êëy cuäng chùèng coá gò
laå àêu.
Nhûng vò öng Hûúng baâ Hûúng hoùåc giaã coá àoåc truyïån Phêën
trang lêu, cho nïn múái noái thïm rùçng: Thùçng con trai êëy luác loåt
loâng meå, tay phaãi thêëy coá hai chûä "sún haâ" tay traái thò coá hai chûä
"xaä tùæc". Sún haâ xaä tùæc nùçm úã trong tay, chùèng phaãi laâ vua thò gò?
Thïë laâ dên keáo àïën bïå kiïën rêët àöng. Hoå àùåt àûáa con trai êëy lïn
baân thúâ, röìi hoå thi lïî baái vaâ goåi laâ vua. Viïåc àoá àïën tai quan quêån.
Trong luác lïî àang cûã haânh möåt caách linh àònh thò coá lñnh quêån àïën
bùæt. Dên laâng, öng Hûúng, baâ Hûúng vaâ àûác Thaái mêîu àïìu chaåy
taán loaån, chó coân êëu quên vêîn nùçm nghiïîm nhiïn trïn baân thúâ.
Thïë laâ tên quên êëy hoáa ra öng Phïë àïë. Than öi, quöëc töå thêåt laâ
ngùæn nguãi! Caái àoá chó vò ngaâi àeã khñ chêåm. Giaã sûã àeã súám vaâi
nghòn nùm nûäa, nïëu khöng laâm vua quyïët laâ ngaâi cuäng laâm chuáa.
Caác võ vua chuáa ngaây xûa cuäng thûúâng ra àúâi möåt caách àöåt ngöåt
nhû ngaâi. Baâ meå öng Tiïët chó vò nuöët trûáng chim chaã thaânh ra coá
mang, röìi múái sinh ra öng Tiïët. Baâ meå öng Tùæc thò vò ûúám chên vaâo
caái vïët chên möåt ngûúâi to lúán, baâ liïìn thuå thai röìi sinh ra öng Tùæc.
Àûác thaánh mêîu cuãa àaåo Thiïn chuáa tuy coá chöìng nhûng vêîn laâ gaái
àöìng trinh, chó vò mú thêëy thiïn sûá hiïån vaâo mònh maâ cuäng coá thai
vaâ cuäng àeã ra àûác chuáa Giïsu. Nhûäng chuyïån êëy àïìu coá cheáp úã
Kinh thi vaâ kinh thaánh cuãa àaåo Thiïn chuáa, chùæc khöng sai vúái sûå
thûåc. Búãi sûå giaáng sinh khaác thûúâng cho nïn àûác chuáa Giïsu múái
trúã nïn võ chuáa cûáu thïë, öng Tiïët múái laâm öng Töí nhaâ Chu, khiïën
cho muön àúâi suâng baái. Cuöåc ra àúâi cuãa võ êëu quên Tên An coá khaác
gò thïë.
Nïëu khöng bõ öng quêån Tên An phaá ngang, thò chûa biïët
chûâng sau naây coá khi ngaâi laâm vua laâm chuáa chûá keám gò! Búãi thïë
coá ngûúâi àaä traách öng quêån Tên An khöng biïët lõch sûå, daám laâm
möåt viïåc baåo nghõch. Traách laâ phaãi! Coá àiïìu trong luác phong traâo
phuå nûä giaãi phoáng àûúng thõnh haânh, nïëu nhûäng viïåc êëy maâ
khöng bõ ngùn caãn, e rùçng trong nûúác seä khöng àuã nhaâ baão anh àïí
chûáa nhûäng àêëng dõ nhên.
MÖÅT NGÛÚÂI OAN, MÖÅT NGÛÚÂI KHÖNG OAN
Töi muöën noái vuå aán Quöëc gia tuêìn baáo bõ truy töë vò möåt bûác
hñ hoåa àùng úã söë 4. Baån àoåc chùæc àaä biïët roä, vuå êëy coá ba ngûúâi bõ
caáo, chuã buát laâ öng Trûúng Tûãu, hoåa sô laâ öng Nguyïîn Àöî C... vaâ
quaãn lyá laâ muå Ngö Thõ Thoa, vúå Lï Ngoåc Thiïìu tûác Baão Ngoåc, tûác
Bònh Hûng tûác chuã möåt haâng thuöëc lêåu. Ngûúâi úã caác tónh coân chûa
biïët lùæm, chûá úã Haâ Nöåi khöng ai laå gò chõ hoå Lï naây. Ngoaâi Lï Ngoåc
Thiïìu coân Lï Huy Phaách anh ruöåt hùæn vaâ Lï Ngoåc Vuå em ruöåt hùæn
cuäng àïìu laâm nghïì baán thuöëc haå böå. Àaä mêëy nùm nay caã chi àïìu
tröng vaâo söë dên lêåu maâ ùn. Khöng biïët tûâ trûúác àïën giúâ, àaä coá
nhûäng ai uöëng thuöëc cuãa nhaâ êëy maâ àûúåc khoãi bïånh. Ngûúâi ta chó
biïët vïì àûúâng hoåc vêën, Thiïìu cuäng nhû Phaách maâ Phaách thò cuäng
nhû Vuå, caã ba àïìu xûáng àaáng treo laâm cêu àöëi hai cêu "Haán tûå
àïëch biïët Haán, Têy tûå àïëch biïët Têy" cuãa öng Tuá Xûúng. Nhûng
quöëc ngûä thò khöng mñt àùåc. Hoå cuäng àoåc àûúåc chó coá viïët thò khöng
thöng. ÊËy vêåy maâ trong boån àoá coá keã àaä daám rao rùçng chñnh mònh
àang múã möåt lúáp haâm thuå daåy vïì nghïì thuöëc kia àêëy. Xaä höåi Viïåt
Nam chûa hïët ngûúâi khúâ daåi. Thuöëc cuãa hoå coá ngûúâi mua, têët
nhiïn viïåc daåy thuöëc cuãa hoå cuäng coá ngûúâi hoåc. Giaã sûã hoå yïn phêån
söëng vïì nghïì lêåu thò coá ai theâm noái àïën. Caái tûác cûúâi laâ mêëy thaáng
trûúác àêy, Lï Ngoåc Thiïìu laåi taáo baåo vaác caái bùçng sú hoåc yïëu lûúåc
àïí theo vúå vaâo laâng baáo, múái khöí cho ngûúâi ta chûá. Hùèn laâ hùæn
cuäng tûúãng rùçng: nhaâ àaä coá àêët phaát vïì nghïì baán thuöëc lêåu, thò
cuäng coá àêët phaát vïì nghïì buön baáo chûá gò?
Nhûng, hònh nhû maã töí cuãa hùæn chó coá öëng thuåt, khöng coá
quaãn buát. Búãi thïë, túâ baáo cuãa hùæn ra 16 söë thò bõ àònh baãn vaâ bõ toâa
aán truy töë. Sau mêëy thaáng àiïìu tra, trong phiïn múái àêy, toâa àaä xûã
xong viïåc êëy. Ngö Thõ Thoa phaãi phaåt trùm quan, öng Trûúng Tûãu
thò bõ gêëp hai, hoåa sô Nguyïîn Àöî C... thò àûúåc trùæng aán. Vuå naây luác
àêìu möåt vaâi túâ baáo trong Nam àaä coá noái àïën, vaâ cho Thõ Thoa cuäng
oan nhû hai ngûúâi kia.
VIÏÅC LAÂNG 139
Chûâng nhû caác baån tûúãng rùçng vúå chöìng thõ êëy laâ ngûúâi quyá
lùæm, coá thïí laâ baån àöìng nghiïåp vúái mònh, nïn cöë bïnh vûåc cho hoå.
Töi khöng nhêån hoå laâ baån àöìng nghiïåp, nhûng töi cuäng cho Thõ
Thoa bõ aán laâ oan. Trïn kia töi phaãi noái qua vïì nghïì nghiïåp cuãa
anh em vúå chöìng nhaâ thõ cöët àïí minh oan cho thõ. Thò möåt ngûúâi
àaân baâ trong möåt nhaâ chuyïn baán thuöëc lêåu nhû thïë, coân biïët baáo
laâ caái gò. Thïë maâ ngûúâi êëy laåi àûúåc can aán vïì viïåc baáo, haá chùèng
oan sao? Nhûng öng Trûúng Tûãu thò khöng oan möåt chuát naâo. Ai
baão öng êëy "thñ nghiïåm ngoâi buát" vúái haång ngûúâi êëy? Trúâi cho mònh
caái buát, cuäng nïn trên troång múái phaãi. Leä naâo caái chöî chó chûáa
thuöëc lêåu maâ cuäng choåc noá vaâo àûúåc! Huöëng chi öng êëy khöng
nhûäng chó choåc vaâo àoá maâ thöi, laåi coân àem nhûäng tû tûúãng chñnh
trõ quaãng caáo cho nhaâ thuöëc lêåu, àïí vò nhaâ êëy maâ mua tñn nhiïåm
cuãa quöëc dên nûäa chûá! Àûâng tûúãng thïë laâ khöng haåi cho ai.
Nhúâ sûå quaãng caáo êëy cuãa öng Trûúng Tûãu maâ hoå múái daám
rao lïn baáo rùçng: Quöëc gia tuêìn baáo àònh baãn laâ cêìn sûãa soaån àïí ra
haâng ngaây. Röìi hoå in luön 10 vaån biïn lai mua baáo Quöëc gia giöëng
hïåt nhû veá söí söë Àöng Dûúng vaâ gûãi baán khùæp caã ba kyâ. Chñnh Lï
Ngoåc Vuå àaä àem 43 têåp veá giaã êëy vaâo baán úã Saâi Goân röìi. Coi àoá àuã
biïët söë ngûúâi bõ lûâa vïì kiïíu "mêåp múâ àaánh lêån con àen" cuãa anh
em nhaâ hùæn khöng phaãi laâ ñt. Öng Tûãu tuy khöng dñnh àïën viïåc êëy,
nhûng cuäng khöng thïí chöëi àûúåc traách nhiïåm. Nïëu khöng coá ngoâi
buát cuãa öng êëy thñ nghiïåm möåt cuöåc laâm baáo vúái hoå thò hoå àêu biïët
ngoán lûúâng gaåt êëy?
Vaã chùng, öng Tûãu duâ khöng phaãi chõu traách nhiïåm vïì viïåc
giaã maåo söë veá ài nûäa, thò cuäng phaãi chõu traách nhiïåm vïì sûå lûúâng
gaåt cuãa baáo Quöëc gia. Phaãi! Baáo Quöëc gia rao vúái àöåc giaã laâ seä xuêët
baãn haâng ngaây. Vêåy maâ bêy giúâ hoå laåi duâng noá àïí in nhûäng têåp
tiïíu thuyïët moát laåi cuãa Taâu, khuön khöí vûâa vùån bùçng caái baân tay,
nhû thïë khöng laâ lûúâng gaåt, thò thïë naâo nûäa múái laâ lûúâng gaåt ? Cöë
nhiïn öng Trûúãng Tûãu cuäng khöng can liïn gò àïën viïåc naây, nhûng
chñnh öng êëy laâ ngûúâi àaä löi boån àoá vaâo laâng baáo. Bêy giúâ boån àoá
vêëy bêín laâng baáo nhû vêåy, öng êëy khöng chõu traách nhiïåm thò àïí ai
chõu? Thïë thò caái aán hai trùm quan tiïìn maâ toâa trûâng trõ múái phaåt
öng êëy coân laâ nheå lùæm. Àaáng leä coân phaãi mêëy nùm quaãn thuác ngoâi
buát, àïí cho öng êëy khoãi thñ nghiïåm noá möåt caách bûâa baäi.
BAÂ GIAÂ ÀAÄ TAÁM MÛÚI TÛ,

NGÖÌI TRONG CÛÃA SÖÍ ÀÛA THÛ KEÁN CHÖÌNG
Töi muöën noái vïì cuå àöìng nghiïåp Trung Bùæc Tên Vùn úã phöë
Àûúâng Thaânh. Phaãi goåi bùçng cuå, laâ vò àöëi vúái laâng baáo Àöng
Dûúng, cuå chó keám ngaâi Luåc tónh Tên Vùn vaâi tuöíi maâ àöëi vúái laâng
baáo Bùæc Kyâ thò cuå laâ bêåc thoå khaão hún hïët. Tuy vêåy cuå múái söëng coá
26 nùm, nhûng úã caái xûá baáo chñ luön luön chïët non chïët yïíu, bêët
àùæc kyâ tûã vïì chñnh trõ hay vïì tiïìn taâi thò bêëy nhiïu tuöíi àaä laâ nhiïìu
lùæm. Nïëu ta taåm tñnh möåt tuöíi baáo chñ bùçng hai tuöíi ngûúâi, thò ñt
ra cuå cuäng coá chaáu tûá àaåi. Hònh nhû cuäng nhêån mònh laâ bêåc giaâ laäo
trong xaä höåi baáo giúái, cho nïn, haâng ngaây tuy vêîn noái baân viïåc noå
viïåc kia, maâ luác naâo cuå cuäng ra thaái àöå möîi ngaây möîi suy. Suy nhû
nùçm kïì miïång löî. Thêëy caái gioång noái rúâi raåc uïí oaãi cuãa cuå, mêëy keã
hêåu tiïën àûúng muöën khuyïn cuå xêy sùén möåt ngöi sinh phêìn, àïí
phoâng bõ cho caái tuöíi "ngoån àeân trûúác gioá" thò thònh lònh thêëy cuå
rao lúán lïn rùçng:
"Xuên Trung Bùæc Vui veã treã trung... Nhúá àoán xem..." Teá ra cuå
tuy tuöíi taác, nhûng cuäng thñch laâm àoãm nhû boån Tiïíu thuyïët thûá
nùm bêy giúâ vaâ Phuå nûä tuêìn baáo àöå noå. si! "Baâ giaâ àaä taám mûúi tû,
ngöìi bïn cûãa söí àûa thû keán chöìng", cêu ca dao êëy àuáng vúái caái cûã
chó naây cuãa cuå. Tuy vêåy, chuáng ta cuäng nïn nhúá rùçng: sûå laâm àoãm
êëy khöng phaãi tûå cuå maâ ra. Caái ngûúâi laâm àoãm cho cuå chñnh laâ öng
Nguyïîn Vùn Luêån, thûâa troång tön cuãa cuå. Búãi öng êëy coân thñch vui
veã, treã trung, nïn múái bùæt cuå cuäng phaãi vui veã treã trung nhû yá
muöën cuãa mònh. Nhûng maâ öng Luêån, kïí tuöíi cuäng khöng phaãi laâ
haång trai tú. ÚÃ laâng baáo öng êëy àaä lïn bêåc "bö", anh em baáo giúái àaä
tùång cho öng caái tïn "bö" Luêån. Ngoá böå traán hoái gêìn àónh àêìu,
ngûúâi ta coá thïí àoaán rùçng tyá nûäa bö seä saáu chuåc tuöíi. Thïë maâ bö
coân thñch vui veã, treã trung: thêåt laâ nhên laäo têm bêët laäo. Noái vêåy
thò noái, khöng phaãi töi daám chï bai gò bö. Cöë nhiïn trïn àúâi ai cuäng
kñnh troång ngûúâi coá tuöíi. Nhûng tûå caác bêåc coá tuöíi, phêìn nhiïìu laåi
gheát caái giaâ, chó muöën ngûúâi ta coi mònh laâ haång coân tú. Caác baån
khöng tin haäy coi úã caác àûúâng phöë Haâ Nöåi thò biïët. Trïn caác àûúâng
phöë Haâ Nöåi, nhêët laâ phöë Paul Bert biïët bao nhiïu baâ mùæt àaä loäm,
VIÏÅC LAÂNG 141
maá àaä hoáp, coá khi maái toác àaä baåc gêìn nûãa. Nhûng vêîn gia cöng tö
son àaánh phêën, keã löng maây, nhuöåm maá àaâo vaâ veä möi traái tim, àïí
hoâng keáo caái xuên xanh úã laåi. Vúái nhûäng baâ êëy, nïëu keã naâo vö phuác
maâ chaâo laâ cuå, tuy coá xûáng àaáng, nhûng khöng kheáo seä bõ nguyïìn
ruãa möåt höìi. Bö Luêån coá leä cuäng cuâng möåt têm lyá vúái mêëy baâ êëy.
Bö khöng thñch giaâ, khöng muöën cho cuå Trung Bùæc nhaâ mònh
mang tiïëng giaâ, nïn múái cöë bùæt cuå phaãi vui veã treã trung trong dõp
nùm múái. Tiïëc thay bö laâ àaân öng.
Giaã sûã trúâi cho laâ àaân baâ, quyïët laâ phen naây bö phaãi caåo rùng
àen, caåo löng maây, àïí lûúåt thûúåt vúái böå quêìn aáo tên thúâi, duâ maâ
haâm rùng cuãa bö sùæp ruång. Chuác bö vui veã treã trung. Vaâ khuyïn
anh em thúå in úã nhaâ in Trung Bùæc, tïët naây àûâng mûâng tuöíi bö. Vò
mûâng tuöíi bö tûác laâ ruãa bö.
HÏËT NÙM
Coân möåt ngaây vaâ nûãa àïm nûäa thò àuã ba trùm saáu chuåc ngaây
cuãa "öng ba mûúi". Nïëu quan thïë cuãa nhaâ trúâi àuáng vúái sûå tin
tûúãng cuãa ngûúâi phûúng Àöng, thò khi söë baáo naây àïën tay caác baån,
coá leä cuå lúán Àûúng niïn haânh khiïín cuãa nùm Mêåu Dêìn àûúng laâm
baân giao vúái cuå lúán Àûúng niïn haânh khiïín cuãa nùm Kyã Maäo, àïí
nghó möåt haån laâ mûúi hai nùm. Nùm cuä àaä hïët. Theo lïå, nhaâ baáo
cuäng nhû nhaâ buön, luác giao thúâi naây phaãi cöång hïët söë cöng viïåc
trong mûúâi hai thaáng vûâa qua, àïí baáo caáo. Vaâ luön thïí àïí quaãng
caáo vúái àöåc giaã. Nhiïìu baån àöìng nghiïåp cuãa chuáng töi àaä laâm troân
caái phêån sûå êëy. Tûåu trung laâm àûúåc oanh liïåt hún hïët laâ öng
Hoaâng Àaåo cuãa baáo Ngaây nay. Phaãi! Giûäa luác dûâng chên ngùæm
cöng àûác cuãa baáo êëy trong nùm Mêåu Dêìn, nhaâ "àöåc quyïìn ru nguã
chuáng ta bùçng moán xaä thuyïët" cuãa àöìng nghiïåp trïn àûúâng Quan
Thaánh àaä noái thïë naây:
"Trong cöng cuöåc êëy, möåt àiïìu roä rïåt hún nhêët, laâ chuáng töi
àaä dûâng hai bûúác -àïí toã loâng phêîn uêët àöëi vúái nhûäng vuå bêët cöng,
nhûäng àiïìu ûác hiïëp, cöng kñch chïë àöå daä man, nhûäng phong tuåc cöí
huã, nhûäng sûå mï tñn khöng lyá, vaåch roä nhûäng sûå thêåt xêëu xa che
àêåy dûúái sûå xaão quaáïtå cuãa ngûúâi..." Chaâ chaâ cöng àûác vö lûúång!
Nhûng chûa hïët, öng êëy coân búái trong têåp lûu caão cuãa Ngaây nay àïí
nhùæc laåi vúái chuáng ta nhiïìu cöng lao khaác vaâ kïët luêån rùçng:
"Ngay bïn cöng cuöåc chó trñch, phaác hoåa xûa (?) chuáng töi àaä
xêy dûång möåt cöng cuöåc kiïën thiïët vûäng vaâng (?). Trïn àúâi coân gò
hún hiïíu vaâ biïët. Caác baån vaâ chuáng töi àaä dùæt tay nhau ài vaâo
vûúân trñ thûác, ngùæt nhûäng böng hoa cuãa tinh thêìn, nhûäng böng
hoa thúm cuãa vùn chûúng, nhûäng böng hoa laå cuãa tû tûúãng...". Töët
àeåp vêåy thay nhûäng sûå nghiïåp êëy cuãa baáo Ngaây nay. Teá ra baáo
Ngaây nay àaä dùæt àûúåc nhûäng öng naâo, coá leä baâ naâo thò àuáng hún -
nhûäng baâ naâo àoá, vaâo vûúân trñ thûác, khöng roä laâ kiïën thiïët caái gò -
röìi àêëy. Thïë maâ àöìng baâo, quöëc dên vaâ caã mêëy öng Ngaây nay vêîn
àïìu khöng biïët. Oan uöíng. Àoåc hïët baâi êëy cuãa öng Hoaâng Àaåo, töi
rêët kñnh phuåc vaâ nhúá luön àïën cêu naây cuãa mêëy öng lang thuöëc lêåu
vêîn noái trong maáy truyïìn thanh:
"A lö! A lö! Xin caác quñ ngaâi chuá yá! A lö! A lö! Baãn hiïåu tûâ khi
ra àúâi, àaä chûäa àûúåc mêëy triïåu ngûúâi bïånh, danh tiïëng lûâng lêîy
khùæp caã Àöng Dûúng khöng ai maâ khöng biïët! A lö! A lö!". Hai thûá
vùn chûúng yá thêåt giöëng nhau nhû taåc coá àiïìu öng Hoaâng Àaåo laâ
nhaâ ngön luêån, cho nïn gioång noái cuãa vùn hún, mêëy öng cûáu thïë àöå
cuãa... haå böå nûúác nhaâ. Tröng ngûúâi maâ ngùæm àïën ta, töi rêët buöìn
baä. Laâ vò, töi cuäng laâ keã viïët baáo, àaáng Chïë giïîu vùn chûúng baáo
Ngaây nay àaä quyïën ruä caác baâ caác cö vaâo con àûúâng laäng maån, hû
hoãng. leä cuäng phaãi tuång cöng àûác cuãa mònh nhû ngûúâi ta chûá.
Nhûng maâ nghô maäi hai ba ngaây nay, chûa biïët nïn tuång caác cöng
àûác naâo. Thêåt khöí cho töi. Giaã sûã cuäng gaác liïm só möåt bïn àïí
quaãng caáo cho mònh nhû öng Hoaâng Àaåo hay boån lang thuöëc lêåu,
thò töi cuäng coá thïí khoe vúái caác baån nhû vêìy:
"Möåt àiïìu roä rïåt hún nhêët laâ töi àaä duâng traâo phuáng àïí àaánh
àöí caái chñnh saách àöåc taâi cuãa Hñt le, caái thuã àoaån chuyïn chïë cuãa
Muaåaoå lini, caái cûã chó taân baåo cuãa boån Nhêåt Baãn. Vaâ ngay bïn êëy,
töi àaä xêy dûång möåt nïìn taãng cho cuöåc hoâa bònh cuãa êu chêu. Vò coá
lúâi noái cuãa töi maâ nûúác Àûác múái thên thiïån vúái nûúác Phaáp bùçng
baãn hiïåp ûúác Phaáp - Àûác, vò coá lúâi noái cuãa töi, nûúác Phaáp múái toã
thaái àöå cûúng quyïët trong khi nûúác yá àoâi àêët cuãa mònh, vò coá lúâi noái
cuãa töi, quên Nhêåt úã àêët Taâu, múái duâng dùçng khöng daám àaánh vaâo
Quaãng Têy, Vên Nam". Noái vêåy, töi cuäng coá lyá hún öng Hoaâng Àaåo,
VIÏÅC LAÂNG 143
búãi vò chñnh töi àaä coá noái túái cöng viïåc cuãa mêëy nûúác êëy. Vaâ töi tin
rùçng noái thïë Hñt le, Muaåaoå lini hay boån quên phiïåt Nhêåt Baãn, cuäng
khöng caãi chñnh. Nhûng chó súå baån mùæng töi laâ vö liïm só. Thïë thò
töi biïët noái laâm sao? Khöng leä laåi nñn khöng noái. Vêåy theo caái lïî
pheáp cuãa moåi nùm, töi xin chuác mûâng caác baån nùm múái. Nhûng maâ
nhûäng caái bònh an, maånh gioãi, àùæc taâi, àùæc löåc, caác baån chùæc khöng
thiïëu gò búãi vò ngûúâi ta chuác tuång caác baån àaä nhiïìu. Vïì phêìn töi,
töi xin cêìu cho caác baån, trong nùm sùæp túái, khöng phaãi nghe gioång
ru nguã cuãa öng Hoaâng Àaåo. Àoá laâ haånh phuác thûá nhêët trïn àúâi.
BAÂ ÊËY CHÓ HIÏÍU LÊÌM MÖÅT CÊU TRUYÏÅN KIÏÌU
Baån gaái Haâ thaânh, nhêët laâ nhûäng võ tñn nûä cuãa thuyïët tûå do
giaá thuá, chùæc àûúng chau maây, nghiïën rùng, bêët bònh thay cho
cuöåc gaã baán cuãa cö Àoaân Thõ Tuïå. Cö Tuïå laâ möåt nûä nghïå sô cuãa
gaánh haát Nhêåt Tên, coá taâi haát laåi coá caã taâi diïîn kõch. Trong khi
theo gaánh haát êëy ài diïîn troâ khùæp caác tónh Bùæc Kyâ, cö êëy nöíi tiïëng
laâ möåt àaâo gioãi. Vêåy maâ xuên xanh chûa coá bao nhiïu. Coá ngûúâi
baão rùçng cö êëy múái 13 tuöíi. Àoá laâ ngûúâi ta muöën cho cö êëy thïm veã
ngêy thú. Kyâ thûåc, nûä nghïå sô êëy nùm nay àaä vûâa túái tuêìn cêåp kï.
Nghôa laâ bùçng tuöíi cö Kiïìu trong luác bùæt àêìu gùåp chaâng Kim
Troång. Vaâ vïì sûå phaát triïín cuãa àûúâng tònh, cö Tuïå cuäng khöng
thua gò cö Kiïìu. Caái ngûúâi àaä àûúåc cö êëy àïí vaâo mùæt xanh vaâ
àûúng cöë àoáng vai Kim Troång laâ möåt hoåc sinh trûúâng tû, hiïån úã vúái
chõ taåi phöë Haâng Noán Haâ Nöåi.
Khöng hiïíu àaá biïët tuöíi vaâng tûâ bao giúâ, lêu röìi hay múái.
Ngûúâi ta chó biïët cö cêåu àaä nùång lúâi thïì thöët, nhêët àõnh cuâng nhau
taåc möåt chûä àöìng àïën xûúng. aác nghiïåt laâ caái baâ mêîu cuãa cö. Baâ êëy
cuäng nhû Thuác öng, cöë tònh nghiïën rùng beã chûä àöìng laâm àöi. Laâ vò
coá öng chuyïn "xïëp chöî ngöìi cho khaách" úã raåp Hiïåp Thaânh cuäng hoãi
cö Tuïå laâm vúå. Khöng roä vúå chñnh hay vúå thûá. Chûâng nhû thñch
phûúâng troâ hún laâ hoåc troâ, nïn baâ Vuä Thõ Àõnh múái tûåa vaâo cöng
mang nùång àeã àau, bùæt cö Tuïå phaãi boã ngûúâi tònh maâ lêëy caái ngûúâi
"khöng tònh". Cöë nhiïn cö Tuïå khöng thuêån. Cöë nhiïn baâ Àõnh vêîn
cöë eáp uöíng.
Nhûng, nhûäng sûå àoá chó laâ viïåc bêët thûúâng trong caác gia àònh
nûãa múái nûãa cuä. Caái laå laâ thûá hònh phaåt cuãa baâ mêîu kia àaä duâng
àïí phaåt cö Tuïå. Khöng àaánh, khöng àêåp, khöng cêìn àïën thuã àoaån
phuä phaâng. Baâ êëy àûa tuöåt cö Tuïå vaâo laâng Àöìng Quang, phuã
Thûúâng Tñn, caái laâng quï mònh. Röìi thò baâ ta nhöët luön cö êëy vaâo
buöìng vaâ àoáng thêåt chùåt caác cûãa. Súå cö êëy coân coá thïí tröën, baâ Àõnh
laåi duâng xñch sùæt xñch chên con gaái vaâo chên mònh nûäa. Nhiïìu
ngûúâi thêëy vêåy cho rùçng võ hiïìn mêîu êëy àaä xûã vúái con möåt caách taân
nhêîn. Nhûng maâ xeát cho kyä ra, coá leä noá khöng taân nhêîn tyá naâo,
chùèng qua baâ ta cuäng chó vò hiïíu lêìm möåt cêu Truyïån Kiïìu maâ
thöi. Cuöën Kiïìu chùèng coá chöî noái:
"Buöåc chên töi cuäng xñch thùçng nhiïåm trao" aâ? Chùæc laâ baâ àoá
cho rùçng "xñch thùçng" tûác laâ xñch sùæt, nïn múái duâng noá "trao" cho
con gaái. Nhûng sao baâ ta laåi khöng xñch cö Tuïå vaâo chên öng "xïëp
chöî ngöìi" cuãa raåp Hiïåp Thaânh, maâ laåi xñch vaâo chên mònh. Chöî àoá
cuäng khoá hiïíu möåt chuát. Àaáng leä bûäa nay laâ ngaây cö Tuïå phaãi xñch
vïì nhaâ öng "xïëp chöî ngöìi" cuãa raåp Hiïåp Thaânh. Vò lïånh baâ mêîu cö
êëy giuåc phaãi cûúái ài, keão chêåm nûäa, e rùçng xñch khöng giûä nöíi.
Nhûng, cêåu hoåc sinh Haâng Noán coân ài trònh Cêím, vaâ nhúâ caác nhaâ
àûúng sûå can thiïåp, khöng roä têën tuöìng àaä diïîn àïën caãnh gò röìi.
Duâ cho diïîn àïën caãnh naâo ài nûäa, thò cö Tuïå cuäng khöng thïí vûúåt
quyïìn baâ mêîu kïët duyïn vúái cêåu hoåc sinh Haâng Noán, nïëu nhû baâ
êëy khöng thuêån. Búãi vò xûá naây khöng phaãi laâ chöî àïí chûáa nhûäng
quyïìn tûå do cuãa caá nhên, dêìu noá laâ quyïìn tûå do vïì sûå giaá thuá.
Chùèng thïë maâ quyïín Bùæc Kyâ dên luêåt àaä cho chuáng ta hiïíu rùçng:
con trai lêëy vúå, con gaái lêëy chöìng, àïìu phaãi do ngûúâi gia trûúãng
laâm chuã hön.
Thïë nhûng, noái daåi àöí ài, nïëu cö Tuïå vò tuyïåt voång vïì àûúâng
nhên duyïn maâ phaãi söëng khaác vúái tònh, thò chùèng coá ai bõ töåi vïì
caái aán àoá! Nïëu thïë thò ai giïët ngûúâi?
VIÏÅC LAÂNG 145
LÚÂI CUÃA GIAÃN UNG ÀAÄ ÀÛÚÅC THÛÅC HAÂNH
Chuyïån naây hònh nhû úã Tam quöëc chñ khöng coá. Ngûúâi ta
cheáp noá vaâo böå Haán thû. Höìi êëy, chùæc vò Trûúng Phi say rûúåu àaánh
mêët Tiïíu Baái, Lûu Bõ múái haå lïånh cêëm rûúåu. Khöng phaãi vò cêëm
rûúåu lêåu, khöng cêëm rûúåu taá nhû bêy giúâ àêu. Vò anh huâng kheáo
khoác naây cêìm hïët caác thûá chïë bùçng men, vö luêån laâ lêåu hay khöng
lêåu. Thïë röìi, möåt höm tònh cúâ ài vúái Giaãn Ung vaâo möåt nhaâ dên,
Lûu Bõ vúá àûúåc böå àöì nêëu rûúåu, öng êëy liïìn laâm nhû caác lñnh Àoan
ngaây nay, bùæt luön caã ngûúâi vaâ tang vêåt àiïåu ài. Vaâ àõnh trõ töåi
möåt caách rêët nùång, vò tïn dên êëy àaä daám chûáa àöì nêëu rûúåu. Giaãn
Ung khöng noái gò caã. Ài möåt quaäng nûäa, thònh lònh gùåp möåt ngûúâi
àaân öng. Giaãn Ung chó vaâo mùåt hùæn vaâ baão Lûu Bõ:
- Ngûúâi kia coá töåi. Phaãi bùæt maâ trõ.
- Töåi gò?
- Töåi dêm.
- Sao Tiïn sinh biïët?
- Khaám trong mònh noá, chùæc laâ coá chûáa "àöì dêm". Lûu Bõ biïët
Giaãn Ung chïë giïîu viïåc mònh bùæt keã chûáa àöì nêëu rûúåu, öng ta liïìn
tha cho hùæn. Coi chuyïån àoá, ai chùèng tûúãng noá laâ möåt cêu khöi haâi,
khöng khi naâo maâ àûúåc thûåc haânh. Búãi vò trong thïë gian, ngûúâi ta
coá quyïìn àûúåc chûáa àöì dêm, bùæt laâm sao àûúåc? Vêåy maâ ngaây nay
noá àaä àûúåc àem thûåc haânh. Coá àiïìu ngûúâi ta múái thûåc haânh cho
loaâi boâ chûá chûa duâng vaâo loaâi ngûúâi. Theo tin cuãa baáo Tiïëng dên
nhiïìu con boâ àûåc úã vuâng mêëy laâng An Phong, Phuác Tñch, Thaåch An
trong töíng Bònh Trung, phuã Bònh Sún, tónh Quaãng Ngaäi àûúng bõ
ki-mi möåt caách rêët ngöå. Cöí noá àeo möåt caái khung hònh vuöng giöëng
nhû caái göng. Buång noá, dûúái chöî thêån nang, coá nhiïìu dêy buöåc
chùçng chõt, àêìu caái bûãu böëi vïì sûå sinh duåc thò coá treo möåt caái öëng
nhû thïí hûáng lêëy tiïíu tiïån cuãa noá. Cöë nhiïn laâ noá bõ töåi. Nhûng àöë
ai biïët töåi gò? êëy laâ töåi dêm. Khöng phaãi noá àaä "dêm nhên thï
thiïëp" nhû luêåt Gia Long àaä noái, chó phaåm caái töåi chûa thiïën. Nghe
àêu trong mêëy nùm nay, úã tónh Quaãng Ngaäi coá cöng viïåc keán
chöìng cho loaâi boâ caái vêîn àûúåc tiïën haânh möåt caách chu àaáo.
Ngûúâi ta àaä vïì nhaâ quï lûåa choån nhûäng con boâ àûåc beáo töët
khoãe maånh àïí laâm boâ giöëng. Ngûúâi ta àaä sûác cho nhûäng nhaâ coá
nuöi boâ caái phaãi dùæt noá àïën caái nhaâ coá boâ giöëng lêëy "àûåc" cho noá.
Röìi thò ngûúâi ta laåi phaái nhên viïn cuãa Súã thuá y vïì liïn thön quï
thiïën búát nhûäng con boâ àûåc khöng àuã tû caách sinh duåc ài nûäa. Vêåy
maâ coân súå trong caái xaä höåi loaâi boâ vêîn chûa hïët thoái höîn dêm, cho
nïn ngûúâi ta laåi phaãi àïì phoâng. Nhûäng thûá hònh phaåt àöëi vúái boâ
àûåc noái úã trïn kia àïìu do kiïíu cuãa Súã thuá y àïì ra cho dên laâm theo.
Öng kyä sû chïë ra böå àöì "phoâng dêm" êëy àaä nghô rêët kyä, möîi böå
phêån trong böå àöì àoá àïìu coá cöng duång riïng caã. Caái göng, cöët àïí
caãn con boâ àûåc khoãi nhaãy lïn lûng boâ caái. Caái öëng laâ àïí haäm böå
bûãu böëi cuãa noá khoãi thoâi ra ngoaâi. Coân nhûäng dêy chùçng chung
quanh thêån nang thò àïí laâm cho caái öí dêm duåc êëy phaãi vûúáng vñt
khöng thïí tûå do haânh àöång. Vúái sûå phoâng bõ cêín mêåt nhû vêåy, con
vêåt vö giaáo duåc duâ coá àöång cúän maâ muöën hiïëp dêm hay hoâa gian
vúái con boâ caái cuäng khöng taâi naâo àaåt àûúåc yá nguyïån. Thêìn diïåu
thay sûå saáng chïë êëy, chùèng nhûäng coá thïí lùåp laåi chuãng töåc cho loaâi
boâ, noá coân coá cöng duaá trò phong hoáa cho giöëng vêåt mang tiïëng döët
êëy nûäa! Vêåy laâ yá kiïën cuãa Giaãn Ung phaát minh sau hún nghòn
nùm, àaä àûúåc thûåc haânh úã nûúác An Nam röìi vêåy. Phaãi, theo thuyïët
"traåch chuãng tûu lûúng" thò cöng cuöåc êëy rêët nïn laâm, tuy noá cuäng
húi nhuäng nhùéng löi thöi vaâ coá ngaäng trúã cho sûå laâm ùn cuãa caác
chuã boâ. Chó tiïëc caái khñ cuå êëy sao laåi chó ûáng duång vaâo möåt loaâi boâ.
Chuáng ta haá chùèng thêëy nhûäng öng tu haânh lúåi duång boáng Phêåt àïí
ài chim vúå chim con ngûúâi ta àoá sao? uúác gò võ kyä sû naâo àoá, cöë
nghô lêëy möåt böå àöì "phoâng dêm" àeåp àeä hún vaâ chùæc chùæn hún, àïí
baán cho mêëy öng àoá, thò coá leä trong nûúác An nam seä coá nhiïìu ngûúâi
thaânh Phêåt.
Xuên Traâo Thúâi Vuå söë 124 2-5-1939
VIÏÅC LAÂNG 147
THUÖËC LÊÅU, CHUYÏÅN KIÏËM HIÏÅP, VEÁ SÖÍ XÖË GIAÃ

VAÂ CUÅ NGUYÏÎN THÛÚÅNG HIÏÌN
Àoåc múá danh tûâ nöåm naåm, höîn taåp trong caái àêìu àïì kia, caác
baån chùæc cuäng àoaán töi muöën noái àïën Lï Ngoåc Thiïìu, tûác Bònh
Hûng, keã múái bõ böën thaáng tuâ treo vïì töåi chûåc lûâa caã nûúác. Chñnh
töi àõnh noái àïën Lï Ngoåc Thiïìu. Vêng! Caác ngaâi khöng lêìm. Chùæc
khöng ai laå con ngûúâi àeo caái tïn êëy. Trûúác kia hùæn chó laâ möåt anh
baán thuöëc lêåu, vaâ thuåt thuöëc lêåu. Ngûúâi ta khöng thïí biïët rùçng
nhûäng ai duâng thuöëc cuãa hùæn maâ àûúåc khoãi bïånh. Chó biïët trong
àaám con röìng chaáu tiïn, caái söë dên lêåu khöng ñt, vò vêåy hùæn vêîn cûá
söëng. Àûúåc röìi, y giúái xûá naây coân nhan nhaãn nhûäng keã khöng biïët
chûä "nhêët" laâ möåt, Thiïìu vêîn coá quyïìn àûúåc thuåt thuöëc lêåu, baán
thuöëc lêåu, khöng ai cêëm. Nhûng Thiïìu laåi xoay ra nghïì buön saách.
Keâm vúái cûãa haâng thuöëc lêåu, Thiïìu àaä cöng nhiïn lêåp möåt vùn
àoaân (!) xuêët baãn ñt chuyïån kiïëm hiïåp àïí döî tiïìn cuãa luä treã con.
Cuäng àûúåc. Nhûäng chöî ngaä ba, ngaä tû caác chöî coân coá nhûäng keã xuác
theã keåo àaån, múã baân coâ quay, Thiïìu vêîn coá thïí in baán nhûäng thûá
saách êëy. Caái caã gan laâ Thiïìu àaä daám lêín vaâo laâng baáo, laâm chuã caái
baáo Quöëc gia, röìi in nhûäng giêëy biïn lai giöëng hïåt nhû veá söë Àöng
Dûúng, àïí àaánh löån soâng vúái nhûäng veá êëy. Àaáng leä laåi cuäng àûúåc
nûäa. Nhûng vò coá ngûúâi töë caáo, nïn Thiïìu phaãi ra toâa vaâ bõ böën
thaáng tuâ treo.
Bêy giúâ Thiïìu vêîn cûá con àûúâng cuä maâ ài. Trïn baáo haâng
ngaây, ngoaâi viïåc rao baán thuöëc lêåu, Thiïìu coân rao baán caã tiïíu sûã cuå
Nguyïîn Thûúång Hiïìn nûäa chûá. Cûá lúâi Thiïìu rao, thò cuöën tiïíu sûã
êëy, Thiïìu seä in tûâng têåp nhoã nhû têåp kiïëm hiïåp baán ba xu möåt. Caái
àoá múái tai ngûúåc thay! Hùèn ai cuäng nhêån thêëy rùçng: tiïíu sûã cuå
Nguyïîn Thûúång Hiïìn, hiïån nay úã trong xûá naây, ngoaâi cuå Phan Böåi
Chêu khoá coá ngûúâi naâo biïët roä. Vúái caái sûác hoåc "Sú hoåc yïëu lûúåc",
Thiïìu seä cùn cûá vaâo àêu maâ viïët? Cöë nhiïn, tiïíu sûã cuå Nguyïîn
Thûúång Hiïìn cuäng cêìn lûu laåi úã nûúác An Nam, nhûng bêy giúâ chûa
phaãi laâ luác xuêët baãn. Búãi vò àaä laâ sûã phaãi noái cho àuáng sûå thûåc, maâ
caái sûå thûåc cuãa cuå, luác naây chûa thïí noái àûúåc. Thïë laâ Thiïìu viïët,
Thiïìu baán, thò cuöën tiïíu sûã êëy noá ra sao, khöng phaãi àoåc cuäng roä.
Noá chó laâ moán haâng buön chûá gò? Vêåy laâ cuå Nguyïîn Thûúång Hiïìn
àaä bõ Thiïìu coi nhû thuöëc lêåu, truyïån kiïëm hiïåp vaâ xöí söë giaã vêåy.
NGUYÏÎN KHÙÆC NÛÚNG VAÂ BAÂ BEÁ TYÁ
Teá ra öng Nguyïîn Khùæc Nûúng trong Nam vûâa múái laâm xong
möåt cuöåc du lõch cûåc kyâ vô àaåi. Khöng phaãi laâ lïn cung trùng nhû
nhaâ thi sô Taãn Àaâ, öng êëy cuâng möåt söë ngûúâi göåp tiïìn ài thùèng möåt
quïåt tûâ Nam àïën Bùæc. Bêy giúâ öng Nûúng úã Bùæc vïì Nam àaä lêu vaâ
àûúng viïët möåt lö baâi àïí kyã thuêåt caái haânh trònh rêët oanh liïåt êëy.
Thò ra öng Nûúng àaä ài qua Huïë, qua Vinh, qua Thanh, laåi ra Sêìm
Sún röìi àïën têån àêët Haâ Nöåi. Caác baån àûâng tûúãng öng Nûúng chó
nguã vaâi àïm úã xûá "nghòn nùm vùn vêåt" maâ thöi. Khöng thïë àêu.
Trong khi túái àêy, öng êëy coá ài thùm viïëng nhiïìu chöî. Cûá lúâi öng
êëy àaä noái, thò súám mai bûäa êëy, caác öng trong àoaân du lõch vûâa ra
khoãi phoâng, àaä coá möåt luä xe keáo àêåu úã trûúác phoâng chúâ àúåi. Thïë röìi
möîi ngûúâi trong àoaân lïn möåt chiïëc xe. Ài àêu? Ài daåo chêu thaânh
Haâ Nöåi. Thoaåt tiïn túái chuâa Möåt Cöåt. Töi vaâo vûúân baách thuá, röìi
àïën chuâa öng thaánh Àöìng àen, caái chuâa maâ ngûúâi Haâ Nöåi vêîn goåi
laâ chuâa Quan Thaánh, hay àïìn àûác thaánh Trêën Voä. Caác öng laåi coân
xem caã höì Têy, höì Truác Baåch vaâ cêìu Àu me nûäa chûá.
Sau cuâng thò àïën nhaâ baâ Beá Tyá. Taåi àêy hònh nhû öng Nûúng
àaä caãm thêëy sûå long troång khaác thûúâng. Chùèng thïë maâ vúái höì Têy,
öng Nûúng chó thêëy noá laâ höì Têy, vúái höì Truác Baåch, öng Nûúng chó
thêëy höì Truác Baåch, vúái àïìn Quan Thaánh, öng Nûúng chó thêëy pho
tûúång Àöìng àen vaâ têëm aáo chêìu cuãa vua Minh Mïånh ban cho,
nhûng vúái nhaâ baâ Beá Tyá, öng êëy àaä thêëy nhiïìu lùæm, nhiïìu hún
nhûäng keã àaä soi bao àeân àiïån, uöëng caån nûúác maáy cuãa àêët naây?
Töi noái thêåt khöng phaãi búän. Nïëu coá hoãi caác ngaâi nhaâ baâ Beá
Tyá vêîn coá nhûäng gò, chùæc laâ caác ngaâi chó àïën traã lúâi bùçng nhûäng
cêy saá, cêy sung, con gaâ, con lúån, hay caái biïín àïì hai chûä "vêåt hoa"
laâ cuâng. Thïë thò caác ngaâi coân thua öng Nguyïîn Khùæc Nûúng rêët xa.
VIÏÅC LAÂNG 149
Chùèng nhûäng öng êëy chó biïët trong nhaâ baâ naây coá nhiïìu nhûäng àöì
"cöí tñch ngoåc ngaâ chêu baáu" maâ thöi. Theo lúâi àaä noái úã baâi tûúâng
thuêåt, thò baâ chaánh Tyá coân baão cho öng êëy biïët trong mònh baâ ta
coân coá "mûúâi möåt vêåt laå" têët caã. Caái àoá, quyïët khöng sai. Quñ nhên
phaãi coá quñ tûúáng, xûa nay vêîn thïë. Lûu Bang tûâ ngöi àònh trûúãng
êëp Baái nhaãy lïn ngöi vua nhaâ Haán, chó nhúâ coá 72 nöët ruöìi moåc úã
trong mònh. Lûu Bõ xuêët thên laâ anh dïåt chiïëu àoáng deáp maâ laâm
àûúåc vua nûúác Thuåc, cuäng chó nhúâ vïì hai chûä vaânh tai to, vaâ hai
caánh tay daâi quaá àêìu göëi. Baâ Beá Tyá haá phaãi möåt ngûúâi beá tyá? Caác
baån àoåc baáo Thúâi vuå höìi thaáng Avril nùm ngoaái, chùæc coân nhúá hai
cêu àöëi naây:
"Coäi tuåc cöët caách tiïn, hiïëu haånh sùæc taâi Chu Thaái hêåu.
Ngûúâi trêìn têm tñnh phêåt, nghi dung àûác àöå Töëng nguyïn phi". ÊËy
laâ cêu öng nhaâ nho naâo àoá àaä nghô cho baâ Beá Tyá treo úã trong nhaâ
baâ êëy. Vêåy thò chñnh baâ Beá Tyá vêîn tûå nhêån mònh laâ tiïn, laâ phêåt, laâ
baâ nguyïn phi nhaâ Töëng vaâ laâ caã baâ thaái hêåu nhaâ Chu nûäa vêåy.
Tuy rùçng ngaây nay chûa biïët baâ êëy laâm nhûäng bêåc êëy chûa, nhûng
maâ ngûúâi ta àaä thêëy trong nhaâ baâ êëy coá àuã caác haång quñ khaách:
naâo Têy, naâo Taâu, naâo An Nam, nghe noái laåi coá caã ng Lï nûäa àêëy.
Vò vêåy coá ngûúâi àaä mûúån cêu naây àïí võnh baâ êëy:
"Nhaâ nhoã nhû thuyïìn, chúã àaä lùæm ngûúâi Höì laåi Viïåt. Buöìng
to têìy àêëu, chûáa bao nhiïu khaách Bùæc röìi Nam". Àoá laâ cêu dõch cuãa
saách Taâu, nguyïn vùn chûä Haán thïë naây:
"ÖËc tiïíu nhû chêu, trang taãi hûáa àa Höì, Viïåt khaách. Thêët àaåi
vu àêíu, bao taâng vö haån Bùæc, Nam nhên". Phaãi chúã àuã khaách Höì
khaách Viïåt, chûáa caã ngûúâi Bùæc ngûúâi Nam, baâ chuáa chuöìng chim
Haâng Baåc thêåt laâ vô nhên cuãa noâi giöëng Röìng tiïn. Öng Nûúng ca
tuång laâ phaãi! Möåt àêëng vô nhên nhû thïë, têët nhiïn phaãi coá rêët
nhiïìu quñ tûúáng, öng Nûúng baão trong mònh baâ êëy coá mûúâi möåt vêåt
laå coân laâ ñt àêëy, coá leä haäy coân hún nûäa. Tiïëc rùçng trong luác laâm troâ
laå àïí tiïëp àoaân du lõch, baâ êëy khöng cho öng Nûúng coi nhûäng vêåt
laå kia! Thöi àïí lêìn sau. Lêìn sau nïëu coá du lõch ra Bùæc, öng Nûúng
nïn àoâi cho àûúåc nhûäng vêåt laå êëy, coi noá thïë naâo.
CHUÃ NGHÔA "TÛÅ DO LUYÏËN AÁI"

ÀAÄ LAN ÀÏËN GIÚÁI THÊÌN THAÁNH
Nhûäng ngûúâi úã qua Nam Kyâ, phêìn nhiïìu àïìu nghe caái thiïng
cuãa thêìn laâng Phong Phuá, möåt laâng thuöåc quêån Thuã Àûác, chó caách
Saâi Goân àöå 4 cêy söë. Búãi vò, ngûúâi ta tin rùçng thêìn êëy thiïng lùæm,
cho nïn haâng nùm, cûá àïën ngaây rùçm thaáng giïng thò úã Saâi Goân
Phuá Nhuêån, Gia Àõnh vaâ nhiïìu núi khaác, nhûäng nhaâ buön baán,
nhêët laâ caác cö, têëp nêåp keáo àïën àònh laâng Phong Phuá maâ lïî. Àïí
laâm gò? Baâ con cêìu khêën thêìn êëy phuâ höå cho mònh phaát taâi. Coá
ngûúâi xin vay tiïìn cuãa thêìn laâm vöën, cuäng nhû nhûäng öng laái
thuyïìn nûúác mùæm Thanh-Nghïå ngaây xûa hay vay tiïìn cuãa baâ Liïîu
Haånh úã Phuã Giêìy vêåy. Khöng biïët thêìn êëy thuöåc vïì loaâi gò, nhûng
chùæc ngaâi laâ giöëng àûåc. Vò vêåy höìi naây úã vuâng Saâi Goân múái coá tin
àöìn thêìy êëy sùæp sûãa cûúái vúå. Thiïn haå keáo nhau ài coi rêët àöng. Teá
ra chuyïån thêåt khöng phaãi chuyïån búän.
Cuöåc töët laânh êëy àaä cûã haânh trong höm múái àêy, chûa roä hoå
nhaâ gaái laâ nhûäng öng naâo, baâ naâo, ngûúâi ta chó noái hoå nhaâ trai
toaân laâ hûúng chûác cuãa laâng Phong Phuá. Bûäa àoá, hoå àaä khùn àen
aáo daâi, ài àoán dêu vïì cho thêìn röìi. Cö dêu laâ möåt thiïëu nûä múái 17
tuöíi, con gaái möåt öng àûúng chûác cuäng úã laâng êëy. Trong àaám cûúái
cuãa ngûúâi trêìn, thò cuöåc àuöëc hoa phoâng àöång nhêët àõnh phaãi vïì
ban àïm. Nhûng maâ trong àaám cûúái naây, thò cö dêu vûâa vaâo túái
àònh, liïìn bõ ngaä ngûãa ra àoá vaâ nùçm bêët tónh nhên sûå, nhû àûúng
traãi qua möåt cuöåc aái ên àùçm thùæm vêåy. Sao thïë nhó? Hay caác àûác
Thûúång àùèng êëy àaä daám lêëy ngaây laâm àïm? Coá leä ngaâi vò khöng vúå
àaä lêu, trong mònh àaä raåo rûåc quaá, khöng thïí nhõn àûúåc àïën töëi,
maâ phaãi nhêåp phoâng úã trûúác cöng chuáng àoá chùng!
Thêìn thò ngûúâi ta phaãi chõu, chûá nïëu ngûúâi trêìn maâ laâm caái
viïåc bêët nhaä nhû vêåy, ñt ra cuäng bõ àöåi xïëp giaãi bùæt vïì boát. Búãi vò
öng thêìn àaä laâm viïåc quaá û söî saä nhû vêåy, cho nïn trong Nam
nhiïìu ngûúâi khöng tin àaám àoá laâ àaám cûúái thêìn. Hoå baão àoá laâ
nhûäng keã xaão quaáïtå baây veä ra àïí lúåi duång loâng mï tñn cuãa boån ngu
daåi maâ laâm tiïìn. Caái àoá kïí cuäng coá lyá. Trong caái buöíi àúâi tai quaái,
VIÏÅC LAÂNG 151
ngûúâi ta coá thïí giaã laâm nhaâ baáo, giaã laâm tñn àöì cuãa àaåo Phêåt àïí
xoay tiïìn cuãa thiïn haå, thò cuäng coá keã giaã vúâ cûúái vúå cho thêìn àïí
kiïëm tiïìn cuãa keã ngu khúâ. Nhûng theo yá töi, sûå ûác àoaán êëy chûa
chùæc àaä àuáng. Giaã sûã trong chöî khöng thïí tröng thêëy, súâ thêëy, maâ
khöng coá gò thò thöi, chûá nïëu àaä coá thêìn thaánh, thò caái sûå thêìn ài
cûúái vúå, khöng thïí baão laâ khöng coá. Cung oaán ngêm khuác àaä coá
möåt cêu chñ lyá maâ rùçng:
Coá êm dûúng coá vúå chöìng Dêîu tûâ thiïn àõa cuäng voâng phu
thï Coi àoá thò biïët trúâi àêët coân coá vúå coá chöìng, huöëng chi laâ thêìn.
Thêìn thaánh tuy úã cao xa, nhûng àïën tñnh tònh chùèng qua cuäng nhû
boån mònh. Caác ngaâi chùæc àaä tûâng thêëy nhûäng öng àaä hai, ba vúå keâ
keâ, thïë maâ nhiïìu luác vêîn giaãi trñ bùçng cö àaâo hay bùçng me Têy, gaái
xùm. Nûäa laâ thêìn thaánh quanh nùm suöët àúâi, voâ voä nùçm möåt mònh
trong caái gian àïìn hiu quaånh thò chõu thïë naâo! Trêu khaát nûúác laâm
sao thò boâ khaát nûúác laâm vêåy. Àoá laâ möåt sûå têët nhiïn. Àiïìu húi laå
laâ caác àaám cûúái gaã ngûúâi trêìn, phêìn nhiïìu phaãi qua möëi laái, phaãi
coá lúâi cho pheáp cuãa cha meå, öng baâ, thò múái laâ àaám àûáng àùæn. Àùçng
naây, öng thêìn Phong Phuá ài lêëy baâ êëy, chùèng roä coá ai laâm möëi hay
khöng, chûá lúâi cha meå, öng baâ thò quyïët khöng coá. Àoá laâ möåt chöî
theo luêån lyá cuä, coá thïí dõ nghõ. Nhûng theo luêån lyá múái thò khöng
hïì chi, trai gaái cuãa nûúác Viïåt Nam coá thïí tûå do luyïën aái chûá sao!
Thïë thò chuã nghôa "tûå do luyïën aái" àaä lan àïën thïë giúái thêìn thaánh
röìi vêåy. Chuáng ta cuäng mûâng cho anh chõ em quó thêìn àaä tiïën àûúåc
möåt bûúác khaá daâi.

Viec Lang

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Viec Lang

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

VIÏÅC LAÂNG 1

DAO CÊÌU THUYÏÌN TAÁN (TRÑCH).......................................................................................2

LAÂM NO HAY CAÁI ÙN TRONG NHÛÄNG NGAÂY NÛÚÁC NGÊÅP ........................................... 12

VIÏÅC LAÂNG ........................................................................................................................ 21

TAÅP VÙN ............................................................................................................................ 83

DAO CÊÌU THUYÏÌN TAÁN (TRÑCH)

TÖI COÂN SÖËNG VÒ KHÖNG UÖËNG THUÖËC ...

CHÛÄA KHOAÁN HÏËT CAÁC BÏÅNH

THÊÌY LANG THOÃ ÀÛÅC

Tuïå Nhúän Cöng Dên söë ... 20-11-1935

LAÂM NO HAY CAÁI ÙN

Noái àoaån, lêëy saâo kïìu ngûãi, lùæc àêìu:

- Laâm caách naâo maâ ùn?

Àaåm Hiïn Thúâi vuå söë 24 -3-5-1938 vaâ söë 25 -6-5-1938

LÚÁP NGÛÚÂI BÕ BOÃ SOÁT

MÖÅT ÀAÁM VAÂO NGÖI

CAÁI AÁN ÖNG CUÅ

NGHÏÅ THUÊÅT BÙM THÕT GAÂ

Öng àaân anh êëy laåi lïn gioång:

ÀÖI GIAÂY MÊËT DAÅY

GOÁC CHIÏËU GIÛÄA ÀÒNH

NEÁN HÛÚNG SAU KHI CHÏËT

HAÅT GAÅO XÖI MÚÁI

Ngaåc nhiïn töi hoãi:

CON GAÂ THÚÂ

CÖÎ OAÃN TUÊÌN SOÁC

MÖÅT TIÏÅC ÙN VAÅ

Anh Truác traã lúâi:

XÊU LOÂNG THÚÂ

Öng chuã nhaâ töi vêîn möåt gioång sûãng söët:

MÖÅT CHIÏËC LÙM LÚÅN

MIÏËNG THÕT GIÖÎ HÊÅU

- Öng khaách vaâo chúi nhaâ ai?

MOÁN NÚÅ CHUNG THÊN

Thûúâng thûúâng ö tö chúã khaách chaåy àûúâng Haâ Nöåi - Thaái

Öng L. ra böå ngaåc nhiïn:

Öng L. cûúâi vaâ baão töi:

KIÏÍU ÀÊËT ÚÃ PHÖË HAÂNG TRÖËNG

Thuåc Àiïíu Àöng Phûúng söë 380 ra ngaây 13-3-1931

Thuåc Àiïíu Àöng Phûúng söë... 17-3-1931

MÊËY LÚÂI NHÙÆN NHUÃ CAÁC ÖNG ÀÖÌ

Thuåc Àiïíu Àöng Phûúng söë... 24-3-1931

HÚÄI ÀÖÌNG BAÂO VIÏÅT NAM, CHUÁNG TA NÏN VEÄ MÒNH

Thuåc Àiïíu Àöng phûúng söë 394 -30-3-1931

ÀÛÂNG GIÚÃ NHÛÄNG NGOÁN ÊËY RA NÛÄA

Löåc Àònh Tûúng Lai söë ... 11-10-1936

XIN NHÚÂ LÚMUYA CAÁT TÛÚÂNG VIÏÅC NAÂY NÛÄA

Phoá Chi Tûúng Lai söë... 4-2-1937

GIÏËT NGÛÚÂI LÊËY CUÃA

Tuïå Nhúän vaâ Thaái Cöng Tûúng Lai söë... 4-2-1937

KÑNH MÛÂNG VIÏÅT NAM TÖÍ QUÖËC VAÂ TIÏËC THAY

Phoá Chi Tûúng Lai söë... 25-2-1937

BAÄI NÛÚÁC BOÅT TRÏN MÙÅT MÖÅT ÖNG TUÊÌN PHUÃ

Phoá Chi Tûúng Lai söë... 1-4-1937

CUÅ LANG BÊÌN

Àaåm Hiïn Thúâi Vuå söë 1-8-2-1938

MÖÅT CAÁI THAÃM TRAÅNG

Àaåm Hiïn Thúâi Vuå söë 3-15-2-1938

KHÖNG NÏN QUÏN MÖÅT BOÅN VÙN SÔ

Thuyïët Haãi Thúâi Vuå söë 5-22-2-1938

CON CHAÁU KHÖN HÚN ÖNG VAÃI ?

Xuên Traâo Thúâi Vuå söë 17 -5-4-1938

CÛÁ ÀÏÍ CHO NOÁ CHÏËT