Professional Documents
Culture Documents
Mc tiu : 1. - Trnh by c nguyn nhn v hu qu ca t bin. 2. - Trnh by c cch t bo sa cha ADN h hng trnh t bin. 3. - Nhn din c mt s bnh di truyn ngi do t bin gy ra. 4. - Trnh by c tc ng ca cc yu t gy t bin. 5. - M t c vic s dng cc yu t gy t bin trong phng th nghim v cc phng php chn lc t bin vi sinh vt.
M u
t bin gen: S thay i trong trnh t nucleotid trn gen.
- To ra mt protein t bin vi trnh t acid amin thay i ; - Tc ng n qu trnh iu khin s tng hp ca cc sn phm gen.
T l t bin ca cc gen:
C hai gii thch cho s khc nhau v t l t bin ca cc gen:
-
Kch thc ch
im nng
-Kch
thc ch: Gen c vng m ha protein rt ln, c nhiu base c th b thay i hoc lm mt chc nng ca gen.
Th d: - Bnh u x thn kinh (Neurofibromatosis NF): do di truyn gen tri trn nhim sc th thng (l mt bnh di truyn lin quan n ri lon thn kinh nh hng n no, ty sng, dy thn kinh v da. ) Bnh lon dng c Duchenne: t bin trong gen DMD; di truyn ln lin kt vi X; Gen DMD quy nh protein dystrophin protein m bo tnh ton vn ca si c. Nhng b trai vi bnh teo c Duchenne khng sn sinh protein dystrophin trong c bp ca chng. Bnh lon dng c Duchenne chim t l khong 1 trong 3500 ca sinh b trai trn ton th gii.
-
T l t bin ca cc gen:
-im
nng: mt s gen nm trong vng nhim sc th nhy cm hn vi s ph hy/ thay i di truyn, hoc gen c cha cc trnh t d b thay i bi cc t bin t pht hn. V d gen chng lon sn sn c cha im nng (trnh t CpG).
Tn s t bin
Tn s t bin c nh gi trn mt ln sao chp, mt ln phn bo hay trn mt giao t v trn mt t bo trong mt th h. Cc gen khc nhau ca cng mt sinh vt c th c tn s t bin khc nhau nhng tn s t bin t nhin i vi mi gen l n nh. Tn s t bin thng c biu hin: 10-n th d:
Hu ht cc t bin l ln v nh vy s khng c biu hin trong iu kin d hp t; S thay i cc base c th xy ra trong vng khng m ha ca phn t ADN v cc acid amin b thay i c th khng lm thay i c tnh protein; thay i trnh t nucleotid c th khng biu hin thnh s khc bit tnh trng nhng l cc t bin ln tch t trong b gen.
-
Hu ht cc t bin l bt li
c th gim thiu cc bin i trong chui ADN hoc phc hi trnh t gc bng cch sa cha cc t bin.
thut cm ng t bin: + Trong cy trng v vt nui to ra cc chng mi + Trong cng ngh vi sinh hc hin i to ra cc chng vi sinh vt lm tng nng sut v to ra sn phm mi. - K thut ti t hp ADN cho php chn mt t bin c hiu vo mt gen qui dnh trc (t bin im nh hng) c th to ra cc t bin tt v hu ch.
Cc loi t bin
Cc loi t bin thng gp:
t bin im
t bin lch khung t bin a im
12
t bin im
t bin im : thay i mt base trong chui
base delection)
13
14
Chuyn v
Pyrimidin c thay th bi pyrimidin khc
hoc
CT
15
AT
GC CG TA
AC
GT TG CA
AT
GC TA CG
+
+ + +
CG
TA GC AT
hoc G
GC
AT CG TA
AT
GC CG TA
GT
AC CA TG
+
+ + +
TA
CG AT GC
16
t bin li bin
17
o chuyn
18
Cc loi t bin im
t bin ln hay cn gi l t bin cng ngha: m ha cho cng acid amin, khng c nh hng n protein cui.
-
t bin lch ngha: m ha cho acid amin khc, c th lm protein khng c chc nng.
-
Cc loi t bin im
Le ch ngh a UAC Tyrosine Cu ng ngh a
CAC Histidine
UAG
UAU cu ng Tyrosine
Protein la
Protein kho ng c to ng hp
Protein bnh th ng
20
22
23
glutamat
GUG
valin
25
t bin v ngha
th lm ct protein.
Tc ng ca cc t bin v ngha ty thuc protein b ct bao nhiu v mc cn cho hot ng ca protein. Thng lm mt chc nng protein v gy bnh
27
t bin v ngha
Ngoi ra, cc khung c sai thng cha cc codon kt thc, s lm qu trnh tng hp protein dng sm.
29
Vic thm hoc bt mt nucleotid vo khung c s lm thay i acid amin k t v tr tr i. Nu t bin thm hoc bt cng xy ra trn mt phn t ADN th do trao i cho gia cc base tng ng m t bin m c th sa cha li khung c sai do t bin dng gy ra. Nh ch c acid amin no nm gia hai im t bin b sai m thi. Nh vy, t bin m tc ng nh mt t bin km hm ngoi gen i vi t bin dng hoc ngc li.
30
t bin a im
Bn cht:
nhn
ADN do :
hn mt base:
base, nhng thng
- s chuyn v, pyrimidin c Thay i t hai n hng thay th bi pyrimidin khc ngn hay purine bi purine khc (A G, C T) - o chuyn pyrimidin c thay th bi Do gen nhy hoc cc li khi sao chp ca cc yu t lp li nht l ch vi base
(v d cc lp li AT)
34
ha dn n cc hu qu:
t bin lch ngha: Codon S xa mt on ln s lm mang t bin m ha cho acid thay i hon ton protein to
- t bin cm ng gy bi cc tc nhn t
bin.
t bin t nhin
Xy ra trong t nhin mt cch ngu nhin ; Xy ra vi tn s nht nh; Khng xc nh c ngun gc.
C ch Do s gn sai base trong qu trnh sao chp ADN s to ra mt t bin im. T l t bin t pht l 1/107 bn m sao ca gen s c mt t bin im, ngha l 10-7 t bo s c t bin v gen .
38
1. H bin
Nu trong khi ADN sao chp, G dng enol, polymerase s thm T vo thay v bnh thng l C + Nh vy G C chuyn v thnh G T + Khi sao chp mch T, s l A - T Kt qu l s chuyn v G-C thnh A-T gy t bin chuyn v. Dng imino (=NH) him gp, nhng cng gy bt cp nhm.
39
Th d 1: 5-Bu (5-Br Uracyl) c th bt cp vi Adenin to A = 5Bu (dng keto). Nhng khi 5-Bu h bin sang dng Enol (5-Bu*) th 5Bu* li bt cp vi Guanin to G 5Bu*. T mch khun, G c sao chp thnh G C, nh vy A = T chuyn thnh G C.
40
Th d 2: Guanin c th bt cp sai vi 5-Bu dng enol to: G 5Bu*. khi Bu* h bin thnh Bu. T mch khun G sao chp thnh A = Bu T mch khun A sao chp thnh A = T, nh vy: G C thnh A = T.
41
2. Kh amin
Cc phn ng kh amin thng gp l cc phn ng thy phn, lm cho: Cytosin Uracil CH3 Cytosin Thymin Adenin Hypoxanthin S bin i ny dn n bt cp sai. Th d: cytosin bnh thng bt cp vi Guanin to C G. nu cytosin b kh thnh Uracil th c th bt cp vi Adenin. Do : CGU=AA=T
42
C G U =AA=T
43
N Deoxyribose O Keto
N Deoxyribose O
N Deoxyribose
Kh amin ho a o ng pha n ho a H R H O N H H R N N H H H O N N N H N H
N Deoxyribose O Enol
N Deoxyribose O Cytosin
N Deoxyribose Guanin
44
on lp li ca mt nucleotide.
Th d: proflavin, cam Acridin, Ethidium bromide,
lm dn si i v ADN polymerase b nh la
chn base vo v tr i din nhiu hn bnh thng.
45
4. Oxy ha ph hy do cc gc oxy Cc gc oxy tng ln trong t bo do chuyn ha oxy ha (hay do phng x).
46
t bin cm ng do cc tc nhn gy B
Cc tc nhn gy t bin:
c th lm thay i cu trc hoc trnh t ADN l tc nhn vt l: phng x, tia X, tia t ngoi, Tc nhn ha hc: cc ng ng ca cc base
Tc nhn ha hc gy t bin
Tc nhn gy t bin ha hc c chia lm 4
nhm :
Nhm base ng ng Cc cht ha hc thay i cu trc v c tnh bt cp ca cc base, gm cc cht kh amin v cc cht alkyl ha
Bn tc nhn ha hc gy t bin
1. Nhm base ng ng: c cu trc ging purin hay pyrimidin c th gn vo ADN ti v tr ca cc base bnh thng khi sao chp. Th d: BU ng ng ca Thymin Aminopurin ng ng ca Adenin Cc tc nhn ny gy chuyn v nh gy h bin t pht.
49
A = Bu
G Bu*
A = T c thay bng G C GC
50
(a) A T Sao chp (Mch khun A) Sao chp (Mch khun BU*) G C (b) G C Sao chp (Mch khun G) Bc t bin Sao chp (Mch khun BU) A T Sao chp (Mch khun A) A BU G BU* Sao chp (Mch khun G) G BU* A BU
2. Cc cht ha hc thay i cu trc v c tnh bt cp ca cc base, gm cc cht kh amin v cc cht alkyl ha 2.1. Tc nhn kh amin: acid nitr to bi s phn gii cc nitrit (cht bo qun) trong thc phm bin :
- Cytosin thnh Uracil; - Methylcytosin thnh Thymin;
C ch kh nhm amin (NH2) ca cc base nitric gy bt cp sai: RNH2 + HNO2 R-OH + N2 + H2O R-OH bt cp sai Th d cht kh amin nh acid nit (HNO2) kh: Cytosin thnh Uracil; hoc
gy bt cp sai
.
54
2. 2. Tc nhn alkyl ha :
Nitrosoguanidin (NTG), S) Methyl methane sulfonat (MMS), Ethyl methane sulfonat (EMS), c th gy t bin t nht bng 3 cch :
Thm nhm methyl (-CH3) hay ethyl (-C2H5) vo Guanin to base ng ng ca Adenin dn n s bt cp b sung sai ; Mt purin do Guanin b alkyl ha to l hng trn ADN, khi sao chp c th lm t mch; Lin kt cho gia cc mch ca mt hoc cc phn t ADN khc nhau lm mt nucleotid.
Guanin H
8
O6ethylguanin C2H5 O H
8
N
7
N
7
O
5 4 3 6 1NH
9 4
5 3
6 1NH
N NH2
NH2
O6ethylguanin C2H5 H
8
N
7
O
5 4 3 6 1NH
Thymin O CH3 H N N H
NH
6
Tc nhn ha hc gy t bin
cc cht proflavin, cam acridin, ethidium bromide l cc phn t a vng phng tng tc vi cc base ca ADN v chn vo gia chng.
S chn ny lm gin si i ADN v ADN polymerase b nh la chn base vo i din nhiu hn bnh thng, lm lch khung ADN to thnh.
57
Tc nhn ha hc gy t bin
Cc phn t ln (knh cng) gn vo base trong ADN v lm chng tr thnh khng m ha. V d N-acetoxy-2-acetylaminofluorene (NAAAF)
Cc tc nhn gy lin kt cho trong v gia cc si. V d cc psoralen c trong mt s rau v dng trong iu tr mt s bnh da.
Cc cht ha hc gy t si ADN. V d cc peroxid. Cc hydrocarbon a vng. V d cc benzypyrene c trong xng.
58
Tc nhn bc x gy t bin
59
Cc bc x in t
Bc sng ca cc bc x ny thay i ty theo loi
Cc sng di nht (radio AM) c nng lng t nht cc sng ngn hn l FM, TV, viba, hng ngoi, kh kin, tia t ngoi (UV), tia X v tia gamma ln lt c nng lng gia tng.
Bc x ion ha
Ngun bc x
-Bc
- Ngun bc x t nhin : + cc tia v tr t mt tri v khng gian; + t cc nguyn t hot ng phng x trong t, trn mt t v trong khng kh (radon).
- Mc bc x nn thay i ty vng a l.
Tc dng sinh hc ca bc x
Bc x ion ha sn sinh cc gc t do;
nh hng di truyn ca bc x
1. Bc x ion ha c th gy:
t mt hoc c hai si (c th dn n sp xp
khng sa cha).
Bc x UV c u tin hp ph bi cc base ca ADN v cc acid amin thm ca cc protein, v th n c nh hng sinh hc v nh hng di truyn quan trng. UV c phn loi theo bc sng: - UV-C (180 - 290 nm): st trng mnh nht, gy cht, khng c trong nh sng mt tri v n c hp ph bi tng ozon. - UV-B (290-320 nm): phn on gy cht/t bin chnh ca nh sng mt tri - UV-A (320 nm - kh kin) l cn UV, cng c tc dng xa mt (v n to cc gc oxy) nhng n sn xut rt t dimer pyrimidin.
65
UV-B v UV-C: to cc dimer pyrimidin trong ADN, y l lin kt ng ha tr gia cc pyrimidin k nhau trong mt si
Cc dimer ny lm ngn chn s phin m v sao chp ADN v gy cht nu khng sa cha. Chng c th kch thch t bin cng nh sp xp li nhim sc th.
Di tc ng ca tia t ngoi, cytosin gn thm phn t nc vo lin kt C=C ca mch vng v thymin b t lin kt C=C mch vng, ni 2 phn t thnh thymin dimer.
66
C NH2 N N T O H3C N UV N O UV PR O N
Cc c ch chng li t bin
o nghch sai hng: enzym hot ng phc hi cu trc bnh thng khng c gy
khung.
Loi b sai hng: ct b v thay th base hoc phn nucleotid sai hng hoc khng thch hp. Dung np sai hng: khng sa cha tht s, chp sai hng v tip tc sng.
68
69
T DNA UV
PR T DNA vi dimer T
Enzym O6-methylguanin-ADN methyltransferase chuyn nhm alkyl t nguyn t oxy trn ADN sang gc Cystein trn enzym ny lm enzym ny mt hot tnh. Phn ng khng thun nghch. Cc li c sa cha gm O6-methylguanin, O4methylthymin, v cc methylphosphotriester gy ra bi cc tc nhn alkyl ha nh N-methyl-N-nitroN-nitrosoguanidine (MNNG). Enzym ny cng sa cha cc guanin b alkyl ha khc nh O6-ethylguanin v O6-butyl-guanin, mc d hiu sut thp hn nhiu. Cc MTase c tm thy tt c sinh vt c nghin cu.
72
Th d E. coli:
C hot tnh
Cys SH
Bt hot
Cys S CH3
OCH3 N H2N
6
O N N R N N N R
Methyltransferase
H2N
O -Methylguanin
Guanin
Enzym O6-methylguanin-ADN methyltranferase chuyn nhm alkyl t nguyn t oxi trn ADN sang gc Cystein trn enzym.
73
Sa sai = Ni cc ch t ca si n
ADN ligase c th nhanh chng ni li cc si ADN b t do tia X hay ha cht nh peroxyd gy ra.
Ct b base sai
Sa cha lch i
75
Sau , endonuclease ct b AP v ADNpolymerase chp y ch trng da vo khun mch b sung i din v c ligase ni li.
76
N-glycosylase nhn bit cc base sai v thy gii lin kt N-glycosilic to ra v tr khng c purin hay pyrimidin (AP).
Endonuclease ct b AP
78
pha.
79
DNA vi dimer
Dimer b loi b
81
Sa cha bng ti t hp
Sa cha bng t bin
82
Sa cha bng ti t hp
Ti t hp tng ng: y l c ch sa
85
86
87
Trong trng hp ADN b tn thng ngng sao chp, th phn ng SOS hi phc sao chp v chuyn sai hng thnh sa sai trong khi nhn i.
88
t bin gen m ha cho enzym homogentisate 1,2-dioxygenase (HDG) = homogentisate oxidase. t bin hay gp nht l thay valin cho methionin v tr 368. S t bin ny gy thiu enzym homogentisate oxydase trong gan nn khng phn hy c acid homogentisic (tn c l alcapton) thnh mt sn phm khng mu l acid acetoacetic.
Chui phn ng sinh ha ca bnh Alkapton niu v Phenylketon niu, hai s ri lon di truyn ca s thoi qu acid amin thm
91
- Th nguyn dng c th tng hp tt c cc thnh phn t bo - VSV khuyt dng c th do mt hot tnh enzym tng hp cc phn t phc hp.
retrovirus bng con ung sao chp ngc tch hp c ADN ca mnh vo nhim sc th t bo ch. -Chng c th ngu nhin mang cc gen ung th lm bin i t bo ch bng cch xen on ADN ca mnh cnh gen tin ung th ca t bo ch. - Cc gen tin ung th hu nh lin quan n cc h thng tn hiu ca t bo nh cc protein, cc th th xuyn mng, cc gen iu ho, .
b gen ca retrovirus
Khue ch a i gen
ADN ARN
hay
Sdung h p v i gen phie n ma ma nh la m protein dung h p c ta ng sa n xua t hoa c protein dung h p ta ng hoa t
97
- Dung dch vi khun pha long c cy trn b mt mi trng thch ti thiu mc thnh cc khun lc ri. - Ph mt lp mng mi trng tng t ln mt mi trng thch va ri, cc khun lc bnh thng mc ln.
- Sau li ph thm mt lp mi trng dinh dng c b sung v tip cho cht b sung khuch tn. - Cc t bin khuyt dng s mc sau khi c cht b sung, nn khun lc nh hn do mc chm.
98
99
Penicillin c tc ng dit khun dng phn chia. Vi khun c cho vo mi trng ti thiu c penicillin. Cc vi khun ang tng trng b dit, ch cc t bo t bin khng tng trng cn sng st.
100
Phng php lc
Dng chn la cc t bin khuyt dng nm si. Dung dch bo t c nui trong mi trng dinh dng thiu cht b sung. Cc t bin thiu cht b sung khng mc c, cc dng bnh thng mc ra thnh nhiu si. Khi lc qua mng lc si thy tinh, cc dng bnh thng nhiu si b gi li, cc dng t bin i qua mng lc. Dung dch c nhiu dng t bin c cy trn mi trng c cht b sung v kim tra tm cc dng t bin.
101
Phng php in
a go c tre n mo i tr ng a y u
(a)
(a) a gc trn mi trng y . (b) Khc g bc ming nhung. (c) Mi trng c b sung cht A v B. (d) Mi trng c b sung cht A, B v C. (e) Mi trng c b sung cht A v C
102
Khu c go
(b)
Mie ng nhung