Professional Documents
Culture Documents
- Traéc dieän doïc theo loøng soâng ñöôïc bieåu dieãn baèng
moät ñöôøng cong, vôùi ñoä doác thay ñoåi töø thöôïng löu ñeán
haï löu soâng. Ban ñaàu, öùng vôùi khu vöïc thöôïng löu, ñoä
doác haï nhanh choùng vaø sau ñoù giaûm daàn cho ñeán möïc
thaáp nhaát, goïi laø möïc goác. Möïc goác cuûa moät con soâng
töông öùng vôùi möïc bieån hay möïc nöôùc hoà maø con soâng
ñoù ñoå vaøo.
SOÂNG
3) Söï löu chuyeån cuûa doøng nöôùc treân soâng:
SOÂNG
3.1/ Caùc nhaân toá töông taùc aûnh höôûng ñeán söï caân baèng
cuûa doøng chaûy:
- Löu löôïng (Discharge).
- Löu toác (Velocity).
- Taûi löôïng (Load).
- Gradient.
-Caáu truùc doøng chaûy hay ñoä khuùc khuyûu cuûa doøng chaûy
(channel pattern).
V C RI
- Löu toác khoaûng töø 15 cm/s laø töông ñoái chaäm,
Löu toác töông ñoái cao khi nöôùc chaûy töø 625 ñeán
750 cm/s, löu toác cao khi leân ñeán 10 m/s (1000 cm/s).
SOÂNG
* Gradient:
- Gradient cuûa doøng chaûy laø khoaûng caùch thaúng
ñöùng cuûa doøng chaûy ñoå xuoáng trong moät khoaûng
caùch coá ñònh so vôùi doøng chaûy naèm ngang.
- Söï giaûm gradient nôi haï nguoàn cuûa doøng soâng moät
phaàn do giôùi haïn cuûa möùc ñoä xaâm thöïc (limitations
of base level).
SOÂNG
* Löu löôïng cuûa doøng nöôùc:
- Laø löôïng nöôùc chaûy ngang qua thieát dieän taïi moät ñieåm cuûa
doøng soâng trong moät giaây (ñôn vò laø m3/s).
VD:
Soâng ñoàng Nai coù löu löôïng trung bình ôû Taân Vaïn laø 910
m3/s.
Löu löôïng toái thieåu vaøo muøa kieät laø 164 m3/s.
Löu löôïng toái ña luùc luõ cao nhaát (chöa coù ñaäp Trò An) laø
2.863 m3/s.
- Löu löôïng cuûa moät doøng soâng ñöôïc xaùc ñònh döïa vaøo 3
yeáu toá chieàu roäng loøng soâng, chieàu saâu loøng soâng vaø vaän
toác nöôùc chaûy (löu toác).
SOÂNG
Löu löôïng (m3/s) = chieàu roäng loøng soâng (m) x chieàu saâu loøng soâng (m)
x löu toác (m/s).
4) Hoaït ñoäng cuûa doøng chaûy hay caùc qua trình soâng
(river processes):
4.1/ Taùc duïng vaän chuyeån:
- Trong khi di chuyeån, doøng soâng seõ mang ñi caùc vaät lieäu
ôû ñaùy soâng, vaät lieäu do röûa troâi hai bôø, cuûa phuï löu hay
cuûa caùc khoái. Caùc vaät lieäu naøy ñöôïc laéng ñoïng ôû ñích
cuoái laø ñaïi döông. Löôïng vaät lieäu ñöôïc doøng soâng mang
ñi ñöôïc goïi laø taûi troïng (load). Kích thöôùc haït toái ña maø
soâng coù theå mang ñi laø tieâu chuaån duøng ñeå ñaùnh giaù
naêng löôïng vaän chuyeån (competence).
- Coù 3 phöông thöùc vaän chuyeån vaät lieäu:
Hoøa tan trong nöôùc.
Lô löûng trong nöôùc.
Di chuyeån saùt ñaùy soâng.
SOÂNG
SOÂNG
Thaùc Prenn
Thaùc Dambri
SOÂNG
5.2/ Caùc caûnh quan hình thaønh ôû khu vöïc trung löu vaø haï löu
âng:
* Khuùc uoán soâng (meander):
* Doøng chaûy phaân nhaùnh:
* Baõi boài:
SOÂNG
* Ñeâ thieân nhieân (Natural
levees):
SOÂNG
* Tam giaùc chaâu (Delta):
* Ñòa hình: ñòa hình coù aûnh höôûng raát lôùn ñeán tyû
leä cuûa löôïng nöôùc beà maët. Khi trieàn coù ñoä doác
cao nöôùc chaûy traøn treân beà maët gia taêng vaø chæ coù
moät löôïng nöôùc thaät nhoû ngaám xuoáng. Do yeáu toá
ñòa hình, ta thaáy luõ ôû khu vöïc thöôïng löu vaø haï löu
soâng cuõng coù nhöõng ñaëc ñieåm khaùc nhau:
LUÕ
LUÕ ÔÛ THÖÔÏNG LÖU SOÂNG
- Chæ xaûy ra trong moät khu vöïc khoaûng naêm möôøi
kilomet doïc theo moät doøng suoái hay caùc soâng nhoû ôû
khu vöïc ñoài nuùi cao.
- Thôøi gian xaûy ra raát nhanh choùng.
- Nguyeân nhaân: do caùc côn möa to khu vöïc thöôïng löu
soâng, hay do söï vôõ ñaäp cuûa hoà chöùa nöôùc
- Löôïng nöôùc quaù lôùn ñoå aäp xuoáng soâng gaây neân
hieän töôïng traøn bôø, nhöng sau ñoù nhanh choùng ruùt
xuoáng haï löu.
- Gradient doøng chaûy raát cao, löu toác doøng chaûy lôùn.
- Haäu quaû: do söùc chaûy maõnh lieät neân luõ coù theå
cuoán troâi nhaø cöûa, laøm saït lôû ñöôøng saù, hö haïi caùc
coâng trình xaây döïng, gaây thieät haïi veà nhaân maïng
nhieàu hôn luõ ôû haï löu soâng.
LUÕ
•Vieäc khai phaù ñoàng luõ vaø quaù trình ñoâ thò hoùa.
* Caùc yeáu toá caân baèng khaùc: luõ luït to ôû moät soá khu vöïc
tuøy theo muøa hay laø haäu quaû cuûa söï thay ñoåi thôøi tieát.
LUÕ
3) Aûnh höôûng cuûa caù hoaït ñoäng nhaân sinh ñoái vôùi luõ:
3.1/ Vieäc khai thaùc ñoàng luõ:
* Nguyeân nhaân laøm bieán ñoåi ñoàng luõ:
- Ôû caùc nöôùc ñang phaùt trieån, daân soá taêng nhanh neân caàn
coù nhieàu ñaát ñeå troàng troït, ñaùp öùng nhu caàu löông thöïc cho
ngöôøi daân. Ñaát ñoàng luõ laïi raát phì nhieâu vì haèng naêm luõ
luït ñem phuø sa veà boài ñaép. Hôn nöõa ôû ñoàng luõ coù beà
maët roäng lôùn neân caùc coâng trình xaây döïng nhaø ôû, kho
taøng, ñöôøng xaù thuaän lôïi vaø raát reû tieàn. Chính vì theá neân
chaúng maáy choác nhieàu thaønh phoá, trang traïi moïc leân khaép
nôi ôû khu vöïc ñoàng luõ, laøm cho noù maát ñi vai troø ñieàu hoøa
löôïng nöôùc dö thöøa trong muøa möa. Nhaát laø nhöõng naêm coù
möa nhieàu seõ taïo ra luõ luït nghieâm troïng, laøm maát ñi taøi
saûn vaø sinh maïng cuûa nhieàu ngöôøi.
LUÕ
- Heä thoáng ñöôøng traûi nhöïa, caùc khoái beâ toâng seõ
gaây caùc aûnh höôûng sau:
Nöôùc ngaám xuoáng taàng nöôùc ngaàm giaûm trong
khu vöïc coù beà maët bò coâng trình xaây döïng che phuû.
Löu toác doøng vaø löôïng nöôùc treân maët taêng.
Möïc nöôùc döôùi ñaát haï vì söï thaám loïc giaûm.
LUÕ
- Aûnh höôûng treân doøng chaûy ñöôïc theå hieän ôû caùc yeáu
toá:
Thôøi gian treã giöõa löôïng möa vaø ñænh luõ ruùt ngaén vì
nöôùc chaûy nhanh vaø nöôùc ngaàm xuoáng ñaát ít.
Ñænh luõ cao hôn vì doøng chaûy mang nhieàu nöôùc hôn
trong khoaûng thôøi gian ngaén vì loøng soâng saïch vaø
thaúng.
Löu löôïng cô baûn cuûa doøng chaûy thaáp hôn vì nguoàn
cung caáp cho nöôùc döôùi ñaát giaûm.
Haäu quaû chung cuûa söï thay ñoåi naøy laø doøng chaûy
ñoät ngoät coù löu löôïng cô baûn thaáp vaø ñænh luõ cao, thôøi
gian ngaén.
LUÕ
4) Caùc bieän phaùp phoøng choáng luõ nguy hieåm:
4.1/ Coâng taùc döï baùo vaø quy hoaïch:
- Baèng phöông phaùp thoáng keâ ñôn giaûn, chuùng ta coù theå döï
ñoaùn ñöôïc quy moâ cuûa moät traän luït. Phöông phaùp naøy bao
goàm caùc soá lieäu veà löu löôïng doøng chaûy thu thaäp ñöôïc ít nhaát
trong 10 naêm. Tröôùc heát, ta leân danh saùch löu löôïng cöïc ñaïi moãi
naêm, keá ñoù tieán haønh saép xeáp löu löôïng cöïc ñaïi töø lôùn nhaát
ñeán nhoû nhaát vaø ñaùnh soá löu löôïng lôùn nhaát laø soá 1. keá ñoù
tính toaùn chu kyø luït baèng coâng thöùc:
( N 1)
R
(Vôùi R: chu kyø luõ; N laø soáMnaêm cuûa soá lieäu; M laø cöôøng
ñoä.)
- Trong quaù trình quy hoaïch vaø thieát keá caàu ñöôøng, caùc coâng
trình xaây döïng, ngöôøi thieát keá caàn xem xeùt khaû naêng xaûy ra
luõ trong quaù trình thieát keá.
- Khi thieát keá hay quy hoaïch, khoâng ñöôïc vì tieát kieäm chi phí
xaây döïng ban ñaàu maø chæ xem xeùt aûnh höôûng cuûa luõ ñeán
coâng trình moät caùch lyù töôûng.
LUÕ
4.2/ Thöïc hieän caùc bieän phaùp nhaèm traùnh khoâng laøm
thay ñoåi khaû naêng ñieàu tieát nöôùc cuûa ñoàng luõ:
- Tieán haønh di dôøi caùc coâng trình, nhaø ôû ra khoûi khu vöïc
naøy.
-Leân keá hoaïch höôùng doøng luõ theo moät höôùng khaùc ít
thieät haïi hôn, toå chöùc phoøng choáng khu vöïc caàn ñöôïc
baûo veä.
5) Luõ queùt:
- Luõ queùt laø moät hieän töôïng thieân tai coù tính chaát vaø
ñaëc ñieåm khaùc bieät laø luõ dieãn bieán nhanh, mang tính
baát thaàn vaø khoác lieät, moãi traän xaûy ra treân moät dieän
heïp vaø phaïm vi taùc ñoäng cuõng heïp hôn luõ soâng.
-Neáu möa lôùn, nöôùc möa laïi bò tích luyõ bôûi caùc tröôùng
ngaïi vaät nhö ñaát ñaù, caây coái cho ñeán khi löôïng nöôùc
vöôït quaù söùc chòu ñöïng cuûa vaät chaén, phaù vôõ vaät
chaén, aøo xuoáng caáp taäp (raát nhanh), cuoán theo ñaát ñaù,
caây coái vaø queùt ñi moïi vaät coù theå queùt theo doøng
chaûy thì ñöôïc goïi laø luõ queùt (hay luõ oáng), thöôøng dieãn
ra raát nhanh, khoaûng 3-6 giôø.
-- Luõ queùt xaûy ra baát ngôø, nhanh, coù söùc taøn phaù lôùn
ôû caùc löu vöïc nhoû. Tieáng Anh luõ laø flood, luõ queùt laø
flash flood (flash laø vuït hieän roài taét), tieáng Trung Quoác
luõ laø "hoàng thuyû", nghóa laø "nöôùc lôùn".
LUÕ
- Luõ queùt taïm thôøi coù theå phaân chia laøm 3 loaïi:
+ Luõ gaây ra do möa ñòa phöông, taäp trung lôùn ôû caùc löu
vöïc töï nhieân (haàu nhö chöa coù taùc ñoäng cuûa con ngöôøi);
+ Luõ gaây ra do möa lôùn treân caùc löu vöïc ñaõ chòu taùc
ñoäng maïnh cuûa caùc hoaït ñoäng kinh teá cuûa con ngöôøi
laøm maát oån ñònh hay phaù vôõ caân baèng sinh thaùi löu vöïc
(thay ñoåi lôùp phuû, cheá ñoä doøng chaûy, löôïng tröõ hay caùc
ñaëc tính löu vöïc…);
+ Luõ gaây ra do thaùo, vôõ thình lình moät löôïng nöôùc tích do
vôõ ñaäp chaén hay caùc ñaäp giöõ nöôùc, caùc ñaäp baêng...
- Ñieàu kieän thuaän lôïi ñeå hình thaønh luõ queùt: ñòa hình
chia caét, ñoä doác löu vöïc vaø ñoä doác long soâng/suoái
lôùn, ñoä oån ñònh cuûa lôùp ñaát treân beà maët löu vöïc yeáu
do quaù trình phong hoùa maïnh, lôùp phuû thöïc vaät bò taøn
phaù…