BÀI 2:

NHỮNG NGUYÊN LÝ VÀ QUY

LUẬT CƠ BẢN
CỦA PHÉP BIỆN CHỨNG DUY VẬT
I. HAI NGUYÊN LÝ TỔNG QUÁT CỦA
PHÉP BIỆN CHỨNG DUY VẬT
• 1. Mèi liªn hÖ phæ biÕn
• a. Kh¸i niÖm vÒ mèi liªn hÖ phæ biÕn
• Mèi liªn hÖ lµ sù quy ®Þnh, sù t¸c ®éng qua l¹i, sù
chuyÓn ho¸ lÉn nhau gi÷a c¸c sù vËt, hiÖn t­îng hay
gi÷a c¸c mÆt cña mét sù vËt, hiÖn t­îng trong thÕ
giíi.
• VD: - Mèi liªn hÖ gi÷a cung vµ cÇu trong nÒn kinh
tÕ;
• - Mèi liªn hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi trong x· héi ...
• b. C¸c tÝnh chÊt cña mèi liªn hÖ phæ biÕn
- TÝnh kh¸ch quan:
Nh÷ng mèi liªn hÖ ®ã lµ vèn cã cña sù vËt,
hiÖn t­îng b¾t nguån tõ tÝnh thèng nhÊt vËt
chÊt cña thÕ giíi. Nã kh«ng do lùc l­îng siªu
nhiªn nµo sinh ra, hay ý thøc cña con ng­êi ¸p
®Æt, mµ nã n»m trong chÝnh b¶n th©n sù
vËt.
VD: Các bộ phận trong cơ thể
 - TÝnh phæ biÕn cña mèi liªn hÖ phæ biÕn
• + BÊt cø sù vËt, hiÖn t­îng nµo còng liªn hÖ víi c¸c sù
vËt, hiÖn t­îng kh¸c. Kh«ng cã sù vËt, hiÖn t­îng nµo
n»m ngoµi mèi liªn hÖ.
VD: 1 – Trong tù nhiªn: mèi liªn hÖ gi÷a c¸c loµi t¹o
thµnh sù c©n b»ng hÖ sinh th¸i;
2 – Trong x· héi: mèi liªn hÖ gi÷a ng­êi víi ng­êi
t¹o thµnh sù ®a d¹ng vµ phøc t¹p cña x· héi
• + C¸c mÆt, c¸c yÕu tè, c¸c qu¸ tr×nh trong b¶n th©n
mçi sù vËt, hiÖn t­îng còng cã quan hÖ chÆt chÏ víi
nhau.
 VD: 1 – Mèi quan hÖ gi÷a ®ång ho¸ vµ dÞ
ho¸ trong c¬ thÓ sinh vËt;
2 - Mèi liªn hÖ gi÷a kinh tÕ vµ chÝnh trÞ
trong x· héi;
3 - Mèi liªn hÖ gi÷a nhËn thøc c¶m tÝnh
vµ lý tÝnh trong t­duy ...
• - TÝnh ®a d¹ng: sù vËt, hiÖn t­îng trong thÕ
giíi phong phó, ®a d¹ng nªn mèi liªn hÖ cña
chóng còng rÊt ®a d¹ng, cã thÓ ph©n chia
mèi liªn hÖ thµnh tõng cÆp:
+ Mèi liªn hÖ bªn trong vµ mèi liªn hÖ bªn
ngoµi.
• VD: 1 - Mèi liªn hÖ gi÷a cùc b¾c vµ cùc nam
cña mét thanh nam ch©m (Bªn trong)
2 - Mèi liªn hÖ gi÷a ViÖt Nam víi c¸c n­íc
trªn thÕ giíi (Bªn ngoµi)
+ Mèi liªn hÖ tÊt nhiªn vµ mèi liªn hÖ ngÉu
nhiªn.
+ Mèi liªn hÖ chung vµ mèi liªn hÖ riªng.
+ Mèi liªn hÖ c¬ b¶n vµ mèi liªn hÖ kh«ng c¬
b¶n.
+ Mèi liªn hÖ chñ yÕu vµ mèi liªn hÖ thø yÕu.
+ Mèi liªn hÖ trùc tiÕp vµ mèi liªn hÖ gi¸n tiÕp.
• Nh÷ng mèi liªn hÖ kh¸c nhau cña sù vËt, hiÖn t­îng cã
néi dung vµ vai trß kh¸c nhau trong sù tån t¹i vµ ph¸t
triÓn cña sù vËt, hiÖn t­îng. Trong b¶n th©n mçi sù
vËt cã thÓ cã nhiÒu mèi liªn hÖ, ranh giíi gi÷a c¸c
mèi liªn hÖ chØ lµ t­¬ng ®èi, tuú thuéc gãc ®é vµ
thêi ®iÓm xem xÐt.
• VD: mèi liªn hÖ gi÷a c¸c loµi lµ mèi liªn hÖ bªn
ngoµi nÕu ®øng d­íi gãc ®é tõng loµi ®Ó xem xÐt,
song nÕu xÐt trong ph¹m vi mét hÖ sinh th¸i th× ®ã
l¹i lµ mèi liªn hÖ bªn trong.
• c. ý nghÜa ph­¬ng ph¸p luËn
- Tõ nguyªn lý vÒ mèi liªn hÖ phæ biÕn, chóng ta
ph¶i cã quan ®iÓm toµn diÖn trong nhËn thøc vµ
hµnh ®éng. Khi xem xÐt sù vËt ph¶i xem c¸c mÆt,
c¸c mèi liªn hÖ c¬ b¶n, mèi liªn hÖ chñ yÕu ®Ó
®¸nh gi¸ ®­îc b¶n chÊt sù vËt, hiÖn t­îng, chèng chiÕt
chung, nguþ biÖn.
VD: 1 - Khi xem xÐt, ®¸nh gi¸ vÒ mét con ng­êi ph¶i
®¸nh gi¸ toµn diÖn c¸c mÆt: trÝ, ®øc, thÓ, mü trong
mèi quan hÖ biÖn chøng víi nhau; 2 - Trong c«ng
cuéc ®æi míi ®Êt n­íc hiÖn nay, cÇn ph¶i ®æi míi
toµn diÖn vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ, t­t­ëng, v¨n ho¸;
trong ®ã ®æi míi t­duy vÒ kinh tÕ lµ kh©u then
chèt; 3 - Trong c«ng t¸c gi¸o dôc, ph¶i gi¸o dôc con
ng­êi ph¸t triÓn toµn diÖn vÒ ®øc vµ tµi; d¹y häc
ph¶i d¹y ®ñ c¸c m«n nh­ng vÉn ®Çu t­nhiÒu h¬n cho
c¸c m«n c¬ b¶n.
• - Quan ®iÓm lÞch sö cô thÓ, khi nhËn thøc vÒ
sù vËt vµ t¸c ®éng vµo sù vËt ph¶i chó ý tíi
®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh lÞch sö - cô thÓ, m«i tr­
êng cô thÓ lµm sù vËt sinh ta, tån t¹i vµ ph¸t
triÓn.
• VD: 1 – Muèn ®¸nh gi¸ ®óng vÒ mét con ng­êi
ph¶i ®Æt con ng­êi ®ã vµo trong hoµn c¶nh cô
thÓ bëi v× cã nh÷ng phÈm chÊt, tÝnh c¸ch phï
hîp víi thêi kú nµy, nh­ng l¹i kh«ng phï hîp víi
thêi kú kh¸c; 2 - §­êng lèi cña §¶ng ph¶i ®­îc x©y
dùng trªn c¬ së ph©n tÝch t×nh h×nh cô thÓ
trong n­íc vµ trªn thÕ giíi; 3 – BiÖn ph¸p gi¸o
dôc ph¶i phï hîp víi ®èi t­îng vµ hoµn c¶nh cô
thÓ.
• VËn dông mèi liªn hÖ phæ biÕn vµo thùc
tiÔn quan hÖ ®èi ngo¹i chóng ta chñ ®éng
thùc hiÖn: “ChÝnh s¸ch ®èi ngo¹i réng më,
®a ph­¬ng ho¸, ®a d¹ng ho¸ c¸c quan hÖ quèc
tÕ. ViÖt Nam lµ b¹n, lµ ®èi t¸c tin cËy cña c¸c
n­íc trong céng ®ång quèc tÕ, tham gia tÝch
cùc vµo tiÕn tr×nh hîp t¸c quèc tÕ vµ khu
vùc” (VK §H §BTQ lÇn X. NXB CTQG,
2006, tr 38)
 2. Sù ph¸t triÓn
• a. Kh¸i niÖm ph¸t triÓn
• Ph¸t triÓn lµ qu¸ tr×nh vËn ®éng tiÕn lªn tõ
thÊp ®Õn cao, tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p, tõ
kÐm hoµn thiÖn ®Õn hoµn thiÖn h¬n cña sù
vËt.
• VÝ dô: TiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi loµi
ng­êi.
• b. TÝnh chÊt cña sù ph¸t triÓn
- TÝnh kh¸ch quan: sù ph¸t triÓn lµ vèn cã
kh¸ch quan, nã kh«ng phô thuéc vµo ý thøc
mµ cßn quy ®Þnh ý thøc con ng­êi. Nguån gèc
cña sù ph¸t triÓn n»m ngay trong b¶n th©n sù
vËt, ®ã lµ qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt liªn tôc nh÷ng
m©u thuÉn n¶y sinh trong sù tån t¹i vµ vËn
®éng cña sù vËt, nhê ®ã sù vËt lu«n vËn
®éng ph¸t triÓn.
• - TÝnh phæ biÕn - nã diÔn ra trong mäi lÜnh vùc: tù
nhiªn, x· héi, t­duy; ë bÊt kú sù vËt nµo cña thÕ giíi
kh¸ch quan còng ®Òu cã sù ph¸t triÓn.
VÝ dô: 1,Trong tù nhiªn: thÕ giíi vËt chÊt ®· ph¸t
triÓn tõ v« c¬ ®Õn h÷u c¬, tõ ®¬n bµo ®Õn ®a bµo,
tõ thùc vËt ®Õn ®éng vËt, tõ ®éng vËt bËc thÊp ®Õn
®éng vËt bËc cao mµ con ng­êi lµ kÕt qu¶ cña qu¸
tr×nh tiÕn ho¸ l©u dµi trong thÕ giíi.
2,Trong x· héi: x· héi loµi ng­êi ®· vµ ®ang tr¶i qua
n¨m h×nh th¸i – kinh tÐ x· héi, x· héi sau hoµn thiÖn
h¬n, tiÕn bé h¬n x· héi tr­íc…
• - TÝnh ®a d¹ng, phong phó: ph¸t triÓn lµ
khuynh h­íng chung cña mäi sù vËt, hiÖn t­îng.
Song mçi sù vËt, hiÖn t­îng l¹i cã qu¸ tr×nh ph¸t
triÓn vµ biÓu hiÖn sù ph¸t triÓn kh¸c nhau ë
mçi giai ®o¹n, mçi hoµn c¶nh nã l¹i biÓu hiÖn
c¸c h×nh thøc kh¸c nhau. Con ®­êng ph¸t triÓn
quanh co, phøc t¹p, ®«i khi cã c¶ nh÷ng b­íc
thôt lïi nh­ng xu h­íng chung lµ tiÕn lªn, c¸i míi
ra ®êi thay thÕ c¸i cò, c¸i tiÕn bé thay thÕ c¸i
l¹c hËu.
• VD: 1 – Trong giíi v« c¬: sù ph¸t triÓn thÓ
hiÖn ®a d¹ng ë sù biÕn ®æi c¸c yÕu tè vµ hÖ
thèng vËt chÊt, sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a chóng
vµ sù n¶y sinh c¸c hîp chÊt phøc t¹p;
• 2 – Trong giíi h÷u c¬: sù ph¸t triÓn thÓ hiÖn ë kh¶
n¨ng thÝch nghi cña c¬ thÓ sinh vËt víi m«i tr­êng, tõ
®ã ngµy cµng xuÊt hiÖn nhiÒu gièng míi, loµi míi;
• 3 – Trong x· héi: sù ph¸t triÓn thÓ hiÖn ë n¨ng lùc
chinh phôc tù nhiªn vµ c¶i biÕn x· héi còng nh­b¶n
th©n con ng­êi;
• 4 – Trong t­duy: sù ph¸t triÓn thÓ hiÖn ë kh¶ n¨ng
nhËn thøc ngµy cµng ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c h¬n vÒ
hiÖn thùc.
• - TÝnh kÕ thõa: sù ra ®êi cña c¸i míi trªn c¬
së kÕ thõa nh÷ng yÕu tè tÝch cùc cña c¸i cò
vµ c¶i biÕn chóng ®i ®­a vµo trong thµnh
phÇn cña c¸i míi, gia nhËp vµo c¸i míi nh­lµ
bé phËn cña c¸i míi.
• VD: trong thêi ®¹i hiÖn nay, thêi gian CNH –
H§H cña c¸c quèc gia ®i sau sÏ ng¾n h¬n
nhiÒu so víi c¸c quèc gia ®i tr­íc.
 c. ý nghÜa ph­¬ng ph¸p luËn
• Tõ nguyªn lý vÒ sù ph¸t triÓn, cÇn ph¶i cã quan
®iÓm ph¸t triÓn trong nhËn thøc, hµnh ®éng, xem
xÐt sù vËt trong sù vËn ®éng ®i lªn kh«ng thµnh
kiÕn, ®Þnh kiÕn khi ®¸nh gi¸ sù vËt, con ng­êi, ph¶i
l¹c quan tin t­ëng vµo t­¬ng lai.
• VD: §¸nh gi¸ häc sinh trong xu thÕ ph¸t triÓn, kh«ng
thµnh kiÕn víi häc sinh. CËp nhËt nh÷ng tri thøc
tiÕn tiÕn, hiÖn ®¹i ®Ó ®æi míi néi dung bµi gi¶ng,
®ång thêi ph¶i ®æi míi ph­¬ng ph¸p d¹y häc theo xu h­
íng tÝch cùc ho¸ ng­êi häc
• Ph¶i ph©n chia qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña sù vËt
thµnh nh÷ng giai ®o¹n, tõ ®ã t×m ra ph­¬ng
ph¸p nhËn thøc vµ c¸ch t¸c ®éng phï hîp nh»m
thóc ®Èy sù vËt, hiÖn t­îng ph¸t triÓn hay
k×m h·m sù ph¸t triÓn cña nã.
• Tõ nguyªn lý ph¸t triÓn lµ khuynh h­íng chung cña
thÕ giíi, cho ta thÊy 20 n¨m ®æi míi, ®Êt n­íc ®· ®¹t
®­îc nh÷ng thµnh tùu to lín: “Kinh tÕ t¨ng tr­ëng kh¸
nhanh; sù nghiÖp CNH – H§H ph¸t triÓn; kinh tÕ
thÞ tr­êng ®Þnh h­íng XHCN ®ang ®Èy m¹nh. §êi
sèng nh©n d©n ®­îc c¶i thiÖn râ rÖt. HÖ thèng
chÝnh trÞ vµ khèi ®¹i ®oµn kÕt toµn d©n téc ®­îc
cñng cè vµ t¨ng c­êng. ChÝnh trÞ – x· héi æn ®Þnh.
Quèc phßng vµ an ninh ®­îc gi÷ v÷ng. VÞ thÕ n­íc ta
trªn tr­êng quèc tÕ kh«ng ngõng ®­îc n©ng cao. Søc
m¹nh tæng hîp cña quèc gia ®· ®­îc t¨ng lªn rÊt nhiÒu
t¹o thÕ vµ lùc míi cho ®Êt n­íc tiÕp tôc ®i lªn víi
triÓn väng tèt ®Ñp” (VK §H §BTQ lÇn X. NXB
CTQG, 2006, tr 17)
 II. THẾ GIỚI VẬN ĐỘNG VÀ PHÁT
TRIỂN THEO QUY LUËT
• 1. Ph¹m trï quy luËt
• Quy luËt lµ mèi liªn hÖ b¶n chÊt, tÊt nhiªn, phæ
biÕn vµ lÆp l¹i gi÷a c¸c mÆt, c¸c yÕu tè, c¸c thuéc
tÝnh trong mçi mét sù vËt, hay gi÷a c¸c sù vËt, hiÖn
t­îng víi nhau.
• VD: Quy luËt thêi tiÕt; Quy luËt sinh tö
• C¸c quy luËt ®Òu mang tÝnh kh¸ch quan. Con ng­êi
kh«ng thÓ t¹o ra hoÆc xo¸ bá ®­îc quy luËt mµ chØ
cã thÓ nhËn thøc vµ vËn dông nã trong thùc tiÔn.
• 2. Quy luËt tù nhiªn vµ quy luËt x· héi:
• - Quy luËt tù nhiªn lµ nh÷ng quy luËt t¸c ®éng
trong giíi tù nhiªn kh«ng qua ho¹t ®éng cã ý thøc cña
con ng­êi.
• VD: Quy luËt sinh tö; Quy luËt vËn hµnh cña thêi
tiÕt.
• - Quy luËt x· héi lµ quy luËt ho¹t ®éng cña con ng­êi
trong c¸c quan hÖ x· héi. . Th­êng biÓu hiÖn ra nh­
mét xu h­íng, cã tÝnh ®Þnh h­íng Víi t­c¸ch lµ mét
khoa häc phÐp biÖn chøng duy vËt nghiªn cøu
nh÷ng quy luËt phæ biÕn t¸c ®éng trong tÊt c¶ c¸c
lÜnh vùc tù nhiªn, x· héi vµ t­duy cña con ng­êi.
• VD: Quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t
triÓn cña lùc l­îng s¶n xuÊt.
• 3. TÝnh kh¸ch quan cña quy luËt vµ vai trß cña
con ng­êi
• Quy luËt cña phÐp biÖn chøng duy vËt lµ nh÷ng
quy luËt phæ biÕn t¸c ®éng trong tÊt c¶ c¸c lÜnh
vùc tù nhiªn, x· héi vµ t­duy con ng­êi.
• - Quy luËt cña phÐp biÖn chøng mang tÝnh kh¸ch
quan vµ phæ biÕn v× ®ã lµ nh÷ng mèi liªn hÖ b¶n
chÊt tÊt nhiªn vèn cã cña c¸c sù vËt, hiÖn t­îng trong
thÕ giíi. Kh«ng mét ai, mét giai cÊp, ®¶ng ph¸i nµo
cã thÓ s¸ng t¹o ra hay xo¸ bá quy luËt theo ý muèn
chñ quan cña m×nh … Nh­ng con ng­êi cã thÓ chñ
®éng ph¸t hiÖn ra quy luËt, nhËn thøc vµ vËn dông
nã, nh»m phôc vô nh÷ng nhu cÇu vµ lîi Ých cña
m×nh. Trªn nhu cÇu lîi Ých ®ã, con ng­êi cã thÓ t¹o
ra nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t huy t¸c dông nh÷ng
quy luËt nµy, hay h¹n chÕ t¸c h¹i cña quy luËt kh¸c.
• - Thùc tÕ lÞch sö cho thÊy: khi con ng­êi ch­a
nhËn thøc ®­îc quy luËt th× sÏ bÞ quy luËt
“trõng trÞ”, nh­ng khi con ng­êi n¾m râ quy
luËt kh¸ch quan, chñ ®éng tù gi¸c hµnh ®éng
theo quy luËt kh¸ch quan mét c¸ch s¸ng t¹o th×
con ng­êi trë thµnh tù do. ( Tù do kh«ng cã
nghÜa lµ hµnh ®éng tïy tiÖn, bÊt chÊp quy
luËt; mµ tù do chÝnh lµ nhËn thøc ®­îc tÊt
yÕu, ho¹t ®éng theo tÊt yÕu).
III. nh÷ng quy luËt c¬ b¶n cña phÐp biÖn
chøng duy vËt
• 1. Quy luËt thèng nhÊt vµ ®Êu tranh cña c¸c
mÆt ®èi lËp (gäi t¾t lµ quy luËt m©u
thuÉn)
• VÞ trÝ: §©y lµ mét trong 3 quy luËt c¬ b¶n
cña PBCDV. Quy luËt thèng nhÊt vµ ®Êu
tranh cña c¸c mÆt ®èi lµ “h¹t nh©n” cña phÐp
biÖn chøng duy vËt v× nã chØ ra nguån gèc
bªn trong cña sù vËn ®éng, ph¸t triÓn cña c¸c
sù vËt, hiÖn t­îng.
• a. Kh¸i niÖm
• Mäi sù vËt, hiÖn t­îng trªn thÕ giíi ®Òu chøa
®ùng nh÷ng mÆt tr¸i ng­îc nhau gäi lµ nh÷ng
mÆt ®èi lËp.
• MÆt ®èi lËp: lµ nh÷ng mÆt tr¸i ng­îc nhau,
tån t¹i trong cïng mét sù vËt, hiÖn t­îng.
• VD: 1 - Nguyªn tö lµ thÓ thèng nhÊt cña h¹t
nh©n mang ®iÖn tÝch d­¬ng vµ ®iÖn tö
mang ®iÖn tÝch ©m; 2 - Trong kinh tÕ cã
cung vµ cÇu; 3 – Trong c¬ thÓ sinh vËt cã
®ång ho¸ vµ dÞ ho¸; 4 – XH cã g/cÊp ®ãi
kh¸ng cã thèng trÞ vµ bÞ trÞ
• M©u thuÉn biÖn chøng: lµ m©u thuÉn trong ®ã
bao hµm sù thèng nhÊt vµ ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt
®èi lËp. C¸c mÆt ®èi lËp liªn hÖ víi nhau, th©m
nhËp vµo nhau, t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau, lµm tiÒn
®Ò tån t¹i cho nhau, nh­ng l¹i bµi trõ, phï ®Þnh lÉn
nhau.
VD: 1 – Thanh nam ch©m cã 2 cùc b¾c vµ cùc nam
– tr¸i dÊu nhau;
2 – D¹y häc lµ mét qu¸ tr×nh thèng nhÊt víi nhau
gi÷a viÖc d¹y vµ viÖc häc.
• b. Nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña quy luËt
- Sù vËt nµo còng lµ thÓ thèng nhÊt cña c¸c mÆt
®èi lËp: Mçi sù vËt ®Òu lµ thÓ thèng nhÊt gi÷a c¸c
mÆt ®èi lËp – lµ thèng nhÊt cña nh÷ng m©u thuÉn.
Mäi sù vËt ®Òu cã m©u thuÉn tõ chÝnh b¶n th©n
nã. C¸c mÆt ®èi lËp nµy n­¬ng tùa vµo nhau, lµm
tiÒn ®Ò tån t¹i cho nhau. Kh«ng cã mÆt ®èi lËp nµy
th× kh«ng cã mÆt ®èi lËp kia vµ ng­îc l¹i. Kh«ng cã
sù thèng nhÊt cña c¸c mÆt ®èi lËp th× kh«ng t¹o
thµnh sù vËt, nh­ng kh«ng cã sù vËt nµo tån t¹i vÜnh
viÔn - ®ã lµ do ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp.
VD: D¹y vµ häc lµ hai mÆt ®èi lËp cïng thèng nhÊt
trong qu¸ tr×nh d¹y vµ häc, cïng quy ®Þnh lÉn nhau,
thiÕu mét trong hai mÆt th× kh«ng thµnh qu¸ tr×nh
d¹y häc.
• - C¸c mÆt ®èi lËp trong mçi sù vËt võa thèng nhÊt
l¹i võa ®Êu tranh: §Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lµ
sù t¸c ®éng qua l¹i theo xu h­íng bµi trõ, phñ ®Þnh lÉn
nhau gi÷a c¸c mÆt ®ã. §Êu tranh dÉn tíi sù chuyÓn ho¸
gi÷a hai mÆt ®èi lËp lµm cho thÓ thèng nhÊt cò mÊt
®i, thÓ thèn nhÊt míi hoµn thiÖn h¬n ra ®êi. Sù
chuyÓn ho¸ cã thÓ diÔn ra theo 2 h×nh thøc:
1 – hai mÆt cã thÓ chuyÓn ho¸ lÉn nhau;
2 – C¶ hai chuyÓn thµnh chÊt míi.
VD: 1 - T¸c ®éng qua l¹i gi÷a ®ång ho¸ vµ dÞ ho¸;
2 - §Êu tranh gi÷a g/cÊp thèng trÞ vµ g/cÊp bÞ trÞ
• - §Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp lµ nguån
gèc, ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn: VËn ®éng
vµ ph¸t triÓn lµ sù thèng nhÊt gi÷a tÝnh æn
®Þnh vµ tÝnh thay ®æi, gi÷a sù thèng nhÊt
vµ ®Êu tranh. V× vËy m©u thuÉn vµ cuéc
®Êu tranh ®Ó gi¶i quyÕt m©u thuÉn lµ
nguån gèc, ®éng lùc cña sù vËn ®éng, ph¸t
triÓn.
• VD: 1 – Trong tù nhiªn: ThÕ giíi vËt chÊt ®· ph¸t triÓn tõ
thÊp ®Õn cao, tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p mµ nguyªn nh©n lµ
cuéc ®Êu tranh gi¶i quyÕt m©u thuÉn gi÷a ®ång ho¸ vµ dÞ
ho¸, gi÷a biÕn dÞ vµ di truyÒn …; 2 – Trong x· héi: X· héi
loµi ng­êi ®· vµ ®ang tr¶i qua 5 HTKT XH mµ nguyªn nh©n
s©u xa, ®éng lùc c¬ b¶n lµ viÖc gi¶i quyÕt m©u thuÉn gi÷a
LLSX vµ QHSX, gi÷a giai cÊp thèng trÞ vµ giai cÊp bÞ trÞ
…; 3- Trong t­duy: M©u thuÉn vµ viÖc gi¶i quyÕt m©u
thuÉn gi÷a c¸i ®· biÕt vµ c¸i ch­a biÕt, gi÷a nhu cÇu nhËn
thøc v« h¹n vµ tr×nh ®é nhËn thøc cã h¹n cña mçi ng­êi, mçi
thÕ hÖ lµ ®éng lùc thóc ®Èy t­duy nh©n lo¹i ph¸t triÓn.
• - §Êu tranh lµ tuyÖt ®èi, thèng nhÊt lµ t­¬ng ®èi: Thèng
nhÊt vµ ®Êu tranh kh«ng t¸ch rêi nhau trong ®ã thèng nhÊt lµ
t­¬ng ®èi v× nã g¾n víi tr¹ng th¸i ®øng im t­¬ng ®èi cña sù
vËt; ®Êu tranh lµ tuyÖt ®èi v× nã g¾n liÒn víi vËn ®éng
tuyÖt ®èi cña sù vËt.
• c. Mét sè lo¹i m©u thuÉn
• - M©u thuÉn bªn trong vµ m©u thuÉn bªn ngoµi.
• VD: M©u thuÉn bªn trong – M©u thuÉn gi÷a hai cùc cña
thanh nam ch©m
• M©u thuÉn bªn ngoµi – M©u thuÉn gi÷a Mü vµ I
r¾c
• - M©u thuÉn c¬ b¶n vµ m©u thuÉn kh«ng c¬ b¶n.
• VD: M©u thuÉn c¬ b¶n - §éng vËt cã m©u thuÉn gi÷a ®ång
ho¸ vµ dÞ ho¸
• - M©u thuÉn chñ yÕu vµ m©u thuÉn thø yÕu.
• - M©u thuÉn ®èi kh¸ng vµ m©u thuÉn kh«ng ®èi kh¸ng -
®©y lµ lo¹i m©u thuÉn chØ cã trong x· héi.
• VD: §èi kh¸ng: Chñ n« vµ N« lÖ; §Þa chñ vµ N«ng d©n; T­
s¶n vµ V« s¶n
• Kh«ng ®èi kh¸ng: Gi÷a thµnh thÞ vµ N«ng th«n; Lao ®éng
trÝ ãc vµ lao ®éng ch©n tay
• Tãm l¹i: Mäi sù vËt, hiÖn t­îng ®Òu chøa
®ùng nh÷ng mÆt, nh÷ng khuynh h­íng ®èi
lËp t¹o thµnh m©u thuÉn trong b¶n th©n nã,
sù thèng nhÊt vµ ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi
lËp lµ nguån gèc cña sù vËn ®éng vµ ph¸t
triÓn, lµm cho c¸i cò mÊt ®i vµ c¸i míi ra ®êi
thay thÕ c¸i cò.
• d. ý nghÜa ph­¬ng ph¸p luËn
• - Nghiªn cøu, ph¸t hiªn ra m©u thuÉn ®Ó hiÓu ®óng b¶n chÊt
cña sù vËt vµ t×m ra ph­¬ng h­íng, gi¶i ph¸p ®óng cho ho¹t ®éng
thùc tiÔn.
• - Xem xÐt qu¸ tr×nh ph¸t sinh, ph¸t triÓn cña tõng lo¹i m©u
thuÉn, xem xÐt vai trß, vÞ trÝ vµ mèi quan hÖ lÉn nhau cña c¸c
m©u thuÉn ®Ó hiÓu ®óng m©u thuÉn, hiÓu ®óng xu thÕ vËn
®éng, ph¸t triÓn vµ ®iÒu kiÖn ®Ó gi¶i quyÕt m©u thuÉn.
• - Ph¶i t×m c¸ch gi¶i quyÕt m©u thuÉn b»ng con ®­êng ®Êu
tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp, kh«ng ®iÒu hoµ m©u thuÉn. ViÖc
®Êu tranh gi¶i quyÕt m©u thuÉn ph¶i phï hîp víi tr×nh ®é ph¸t
triÓn cña m©u thuÉn, tr¸nh chñ quan, nãng véi hay l¶ng tr¸nh
m©u thuÉn. MÆt kh¸c, ph¶i tÝch cùc thóc ®Èy c¸c ®iÒu kiÖn
®Ó gi¶i quyÕt m©u thuÉn.
• - Linh ho¹t, s¸ng t¹o, cô thÓ trong gi¶i quyÕt m©u thuÉn.
• 2. Quy luËt chuyÓn ho¸ tõ nh÷ng sù thay ®æi vÒ l­îng thµnh
nh÷ng thay ®æi vÒ chÊt vµ ng­îc l¹i (gäi t¾t lµ quy luËt l­îng
– chÊt)
• VÞ trÝ: §©y lµ mét trong ba quy luËt c¬ b¶n cña PBCDV, nã
v¹ch ra c¸ch thøc vËn ®éng, ph¸t triÓn cña sù vËt, nghÜa lµ sù
vËt vËn ®éng ph¸t triÓn bao giê còng diÔn ra theo c¸ch thøc tõ
nh÷ng thay ®æi vÒ l­îng thµnh nh÷ng thay ®æi vÒ chÊt vµ ng­îc
l¹i.
• a. Kh¸i niÖm
• Mçi sù vËt, hiÖn t­îng ®Òu lµ thÓ thèng nhÊt gi÷a 2 mÆt ®èi
lËp gi÷a chÊt vµ l­îng
• - ChÊt cña sù vËt lµ tæng hîp nh÷ng thuéc tÝnh kh¸ch quan vèn
cã cña sù vËt, nãi lªn nã lµ c¸i g×, ®Ó ph©n biÖt nã víi c¸i kh¸c.
• VD: ChÊt cña con ng­êi kh¸c con vËt ë nh÷ng thuéc tÝnh: cã
ng«n ng÷, cã t­duy, biÕt chÕ t¹o vµ sö dông c«ng cô lao ®éng
• - L­îng cña sù vËt, kh«ng nãi lªn sù vËt ®ã lµ g× mµ chØ nãi
lªn con sè cña nh÷ng thuéc tÝnh cÊu thµnh nªn nã nh­vÒ ®é
lín (to - nhá), quy m« (lín - bÐ), tr×nh ®é (cao – thÊp), tèc ®é
(nhanh – chËm), mµu s¾c (®Ëm – nh¹t) …
• VD: L­îng cña mét ph©n tö n­íc gåm 2 nguyªn tö hi®r« vµ 1
nguyªn tö «xy
• Sù ph©n biÖt chÊt vµ l­îng cña sù vËt chØ mang tÝnh t­¬ng
®èi. §iÒu nµy phô thuéc vµo tõng mèi quan hÖ cô thÓ x¸c
®Þnh. Cã nh÷ng tÝnh quy ®Þnh trong mèi quan hÖ nµy lµ
chÊt cña sù vËt, song trong mèi quan hÖ kh¸c l¹i biÓu thÞ l­îng
cña sù vËt vµ ng­îc l¹i.
• VD: 1 - Sè l­îng häc sinh kh¸ giái cña mét líp ®ång thêi còng
nãi lªn chÊt l­îng häc tËp cña líp ®ã; Sè 4 lµ l­îng cña 4 sù vËt
nh­ng l¹i lµ chÊt khi ph©n biÖt sè 4 víi c¸c sè kh¸c …; 2 - Hai
c¸i b×nh gièng nhau nh­ng chØ kh¸c nhau ë kÝch th­íc th×
kÝch th­íc võa lµ l­îng võa lµ chÊt ®Ó so s¸nh hai c¸i b×nh ®ã.
• b. Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a chÊt vµ l­îng
• * Qu¸ tr×nh tõ nh÷ng thay ®æi vÒ l­îng thµnh nh÷ng
thay ®æi vÒ chÊt (l­îng ®æi dÉn ®Õn chÊt ®æi).
• L­îng vµ chÊt lµ hai mÆt cÊu thµnh cña mét sù vËt,
hiÖn t­îng. Chóng t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau trong suèt
qu¸ tr×nh tån t¹i, ph¸t triÓn cña sù vËt. Sù thèng nhÊt
®ã ®­îc biÓu hiÖn trong ®é
• §é lµ giíi h¹n trong ®ã cã sù thèng nhÊt gi÷a l­îng vµ
chÊt. Hay lµ giíi h¹n mµ ë ®ã ®· cã sù biÕn ®æi vÒ
l­îng nh­ng ch­a cã sù thay ®æi vÒ chÊt. Sù vËt nã cßn
lµ nã, nã ch­a lµ c¸i kh¸c.
• VD: D­íi ¸p suÊt b×nh th­êng cña kh«ng khÝ, n­íc nguyªn chÊt
tõ 0oC ®Õn 100oC ë tr¹ng th¸i láng. NÕu nhiÖt ®é gi¶m
xuÊng d­íi 0oC n­íc sÏ chuyÓn sang tr¹ng th¸i r¾n, tõ 1000c trë
lªn n­íc chuyÓn dÇn sang tr¹ng th¸i h¬i.
• h¬i
• R¾n
• Láng
• 100oC
•
• OoC
• T¹i ®iÓm giíi h¹n nh­00c vµ 1000c ë vÝ dô trªn gäi lµ ®iÓm
nót.
• VD: §é tån t¹i cña ®êi ng­êi lµ tõ lóc sinh ra ®Õn lóc chÕt.
• §iÓm nót lµ tét ®Ønh cña giíi h¹n, t¹i ®ã
diÔn ra sù nh¶y vät
• VD: §iÓm nót cña t×nh yªu lµ ngµy c­íi
• Sù vËt tÝch luü ®ñ vÒ l­îng t¹i ®iÓm nót sÏ
lµm cho chÊt míi ra ®êi (chuyÓn tõ chÊt cò
sang chÊt míi ph¶i th«ng qua b­íc nh¶y). ChÊt
cña sù vËt thay ®æi do l­îng cña nã thay ®æi tr­
íc ®ã g©y ra gäi lµ b­íc nh¶y.
• B­íc nh¶y dïng ®Ó chØ sù chuyÓn ho¸ vÒ
chÊt cña sù vËt do sù thay ®æi vÒ l­îng cña sù
vËt tr­íc ®ã g©y lªn.
• B­íc nh¶y lµ sù kÕt thóc mét giai ®o¹n ph¸t
triÓn cña sù vËt, lµ ®iÓm khëi ®Çu cña 1
giai ®o¹n ph¸t triÓn míi. Nã lµ sù gi¸n ®o¹n
trong sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn liªn tôc cña
sù vËt. Cã thÓ nãi, trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn
cña sù vËt, sù gi¸n ®o¹n lµ tiÒn ®Ò cho sù
liªn tôc vµ sù liªn tôc lµ c¬ së kÕ tiÕp cña
hµng lo¹t sù gi¸n ®o¹n.
• VD: 1 - Mét cuéc c¸ch m¹ng, mét kú thi, mét ®¸m c­íi
...; 2 - Cïng lµ h¹t g¹o: ®æ võa n­íc  thµnh c¬m;
nhiÒu n­íc mét chót  ch¸o ...
• VD: 1 – Trong tù nhiªn: ViÖc t¨ng hay gi¶m sè h¹t
Pr«ton cã trong h¹t nh©n nguyªn tö sÏ lµm cho nguyªn
tö thµnh nguyªn tö cña nguyªn tè kh¸c. 2 – Trong x·
héi: Sù ph¸t triÓn cña LLSX (l­îng ®æi) tíi khi m©u
thuÉn víi QHSX lçi thêi (chÊt cò) sÏ dÉn tíi ®Êu
tranh giai cÊp mµ ®Ønh cao lµ CMXH (b­íc nh¶y)
lµm cho x· héi cò mÊt ®i, x· héi míi tiÕn bé h¬n ra
®êi. 3 – Trong t­duy: Häc tËp lµ qu¸ tr×nh tÝch luü
vÒ l­îng mµ ®iÓm nót lµ c¸c kú thi, thi cö lµ b­íc nh¶y
vµ ®iÓm sè x¸c ®Þnh qu¸ tr×nh tÝch luü kiÕn thøc
®· ®ñ dÉn tíi sù chuyÓn ho¸ vÒ chÊt hay ch­a.
• L­u ý: Kh«ng ph¶i cø t¨ng thªm vÒ l­îng ë bÊt
kú ®iÒu kiÖn nµo còng ®­a ®Õn sù thay ®æi
vÒ chÊt
• * Qu¸ tr×nh nh÷ng thay ®æi vÒ chÊt ®­a
®Õn nh÷ng thay ®æi vÒ l­îng ( chÊt míi t¸c
®éng trë l¹i l­îng míi)
• Khi chÊt míi ra ®êi, nã t¸c ®éng trë l¹i l­îng
míi vÒ quy m«, sè l­îng, tr×nh ®é, tèc ®é, t¹o
ra sù thèng nhÊt míi gi÷a chÊt vµ l­îng.
• VD: 1 – Trong tù nhiªn: Khi c¸i h¹t n¶y mÇm
(chuyÓn ho¸ vÒ chÊt) th× tèc ®é lín cña c¸i
mÇm nhanh h¬n rÊt nhiÒu thêi kú nã cßn lµ
h¹t gièng. 2 – Trong x· héi: Sù ra ®êi cña
CNXH trong giai ®o¹n ®Çu ®· ®uæi kÞp vµ
v­ît CNTB vÒ nhiÒu mÆt. 3 – Trong t­duy:
So s¸nh mét ng­êi ch­a biÕt ngo¹i ng÷ víi mét ng­
êi ®· cã mét ngo¹i ng÷ th× tèc ®é häc ngo¹i
ng÷ míi cña ng­êi ®· cã ngo¹i ng÷ nhanh h¬n
víi ng­êi ch­a häc ngo¹i ng÷ bao giê.
• b. C¸c h×nh thøc cña b­íc nh¶y
• - B­íc nh¶y toµn bé vµ b­íc nh¶y bé phËn.
• VD: Cuéc CMXHCN; Nh÷ng b­íc nh¶y côc bé
trong lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n ho¸, t­t­
ëng ...
• - B­íc nh¶y nhanh vµ b­íc nh¶y chËm
• VD: Uranium 235g ®­îc t¨ng tíi h¹n 1 kg th×
ngay lËp tøc sÏ dÉn ®Õn vô næ nguyªn tö;
Qu¸ tr×nh chuyÓn biÕn cña v­în thµnh ng­êi;
thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH ë ViÖt Nam ...
• Nh­vËy: Mäi sù vËt ®Òu lµ sù thèng nhÊt
gi÷a l­îng vµ chÊt, sù thay ®æi dÇn dÇn vÒ l­
îng trong khu«n khæ cña ®é tíi ®iÓm nót sÏ
lµm thay ®æi chÊt cña sù vËt thèng qua b­íc
nh¶y; chÊt míi ra ®êi t¸c ®éng trë l¹i sù thay
®æi cña l­îng míi, t¹o thµnh qu¸ tr×nh vËn
®éng, ph¸t triÓn liªn tôc cña sù vËt.
• c. ý nghÜa ph­¬ng ph¸p luËn
• - V× l­îng ®æi míi dÉn ®Õn chÊt ®æi nªn muèn cã
chÊt míi ra ®êi ph¶i tÝch cùc tÝch luü vÒ l­îng theo
chiÒu h­íng tiÕn bé.
• CÇn kh¾c phôc t­t­ëng:
• + T¶ khuynh, n«n nãng, chñ quan, phñ nhËn qu¸
tr×nh tÝch luü vÒ l­îng, cho r»ng ph¸t triÓn chØ bao
gåm nh÷ng b­íc nh¶y liªn tôc.
• + H÷u khuynh, rôt rÌ, b¶o thñ, kh«ng d¸m thùc hiÖn
b­íc nh¶y khi thêi c¬ ®· chÝn muåi, phñ nhËn c¸ch
m¹ng, coi sù ph¸t triÓn chØ lµ b­íc biÕn ®æi ®¬n
thuÇn vÒ l­îng.
• - Ph¶i cã th¸i ®é kh¸ch quan khoa häc vµ quyÕt t©m
thùc hiÖn b­íc nh¶y khi t×nh thÕ, thêi c¬ ®· chÝn
muåi.
• 3. Quy luËt phñ ®Þnh cña phñ ®Þnh
• VÞ trÝ: Lµ mét trong ba quy lËt c¬ b¶n cña PBCDV. Quy
luËt nãi lªn khuynh h­íng vËn ®éng, ph¸t triÓn cña sù. Sù vËt
vËn ®éng ph¸t triÓn kh«ng diÔn ra theo ®­êng th¼ng t¾p mµ
theo ®­êng “xo¸y èc” quanh co phøc t¹p.
• a. Kh¸i niÖm vÒ phñ ®Þnh vµ vÒ phñ ®Þnh biÖn chøng
• - Sù phñ ®Þnh lµ sù thay thÕ sù vËt nµy b»ng sù vËt kh¸c
trong qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn.
• - Phñ ®Þnh siªu h×nh lµ phñ ®Þnh lµm cho sù vËt vËn ®éng
thôt lïi, ®i xuèng, t·n r·. Kh«ng t¹o ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t
triÓn.
• VD: con r¾n ¨n qu¶ trøng – qu¶ trøng kh«ng cßn – vËn ®éng
thôt lïi …
• - Phñ ®Þnh biÖn chøng lµ phñ ®Þnh dïng ®Ó chØ sù phñ
®Þnh tù th©n, sù ph¸t triÓn tù th©n, lµ mét kh©u trong qu¸
tr×nh dÉn tíi sù ra ®êi sù vËt míi, tiÕn bé h¬n sù vËt cò.
• VD: Qu¶ trøng në thµnh con gµ
• Phñ ®Þnh biÖn chøng cã c¸c ®Æc tr­ng c¬ b¶n sau:
• + TÝnh kh¸ch quan, nguyªn nh©n cña sù phñ ®Þnh n»m ngay
trong chÝnh b¶n th©n sù vËt. §ã lµ kÕt qu¶ gi¶i quyÕt nh÷ng
m©u thuÉn bªn trong sù vËt, lµ ®iÒu kiÖn cña sù ph¸t triÓn.
Con ng­êi chØ cã thÓ lµm cho qu¸ tr×nh nµy diÔn ra nhanh
h¬n hay chËm h¬n mµ th«i.
• + TÝnh kÕ thõa, lµ yÕu tè liªn hÖ gi÷a c¸i cò vµ c¸i míi. C¸i
míi ra ®êi kh«ng xo¸ bá hoµn toµn c¸i cò, mµ chØ xã bá
nh÷ng yÕu tè l¹c hËu, tiªu cùc cña c¸i cô, gi÷ l¹i nh÷ng yÕu tè
tÝch cùc vµ c¶i t¹o chóng cho phï hîp víi ®iÒu kiÖn c¸i míi,
gia nhËp vµo nh÷ng yÕu tè cña c¸i míi.
• + TÝnh ph¸t triÓn v« tËn, c¸i míi phñ ®Þnh c¸i cò nh­ng råi c¸i
míi kh«ng míi ®­îc m·i, nã sÏ cò ®i vµ sÏ bÞ c¸i míi kh¸c phñ
®Þnh. VËy kh«ng cã lÇn phñ ®Þnh nµo lµ cuèi cïng.
• b. Néi dung cña quy luËt phñ ®Þnh cña phñ
®Þnh
• S¬ ®å :
• H¹t C©y H¹t míi
• K§ P§ P§ cña P§
• P§ lÇn 1 P§ lÇn 2
• VD: Cã mét h¹t thãc, nÕu xay ra vµ nÊu chÝn th× ®ã
kh«ng ph¶i lµ phñ ®Þnh biÖn chøng. Song nÕu ®em
gieo xuèng ®Êt, víi nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh,
h¹t thãc sÏ mäc lªn thµnh c©y lóa. §©y lµ sù phñ
®Þnh biÖn chøng (lÇn thø nhÊt). C©y lóa lín lªn, ra
hoa, thô phÊn vµ cho ta nh÷ng h¹t thãc míi. H¹t thãc
chÝn th× c©y lóa chÕt (phñ ®Þnh biÖn chøng lÇn
thø hai). Sau hai lÇn phñ ®Þnh biÖn chøng (mét chu
kú), ta ®­îc nh÷ng h¹t thãc míi gièng nh÷ng h¹t thãc
ban ®Çu nh­ng sè l­îng nhiÒu h¬n vµ cã thay ®æi c¶
mét phÇn chÊt l­îng. Tõ vÝ dô nµy, cã thÓ rót ra mét
sè néi dung c¬ b¶n sau:
• - ThÕ giíi vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cã tÝnh
chÊt chu kú. §Ó thùc hiÖn ®­îc mét chu kú
ph¸t triÓn th­êng ph¶i tr¶i qua hai lÇn phñ
®Þnh biÖn chøng lín, gäi lµ phñ ®Þnh cña
phñ ®Þnh.
• - Sau mét chu kú phñ ®Þnh biÖn chøng, sù
vËt míi ra ®êi d­êng nh­quay trë vÒ c¸i ban
®Çu nh­ng trªn c¬ së míi cao h¬n. §©y lµ ®Æc
®iÓm quan träng nhÊt cña sù ph¸t triÓn biÖn
chøng.
• + V× sao sù vËt míi ra ®êi d­êng nh­l¹i gièng sù vËt
ban ®Çu? Mçi lÇn phhñ ®Þnh lµ kÕt qu¶ cña cuéc
®Êu tranh vµ chuyÓn ho¸ gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp.
LÇn phñ ®Þnh thø nhÊt lµm cho sù vËt chuyÓn ho¸
thµnh c¸i ®èi lËp víi nã (kh¼ng ®Þnh thµnh phñ
®Þnh). LÇn phñ ®Þnh thø hai, c¸i phñ ®Þnh Êy bÞ
phñ ®Þnh (phñ ®Þnh cña phñ ®Þnh), nghÜa lµ quay
trë vÒ c¸i ban ®Çu trong chõng mùc nhÊt ®Þnh.
• + V× sao sù vËt míi l¹i ph¸t triÓn cao h¬n sù vËt ban
®Çu? Sù vËt míi ra ®êi lµ kÕt qu¶ c¶u qu¸ tr×nh läc
bá nh÷ng g× tiªu cùc, kÕ thõa nh÷ng g× tÝch cùc cña
sù vËt bÞ phñ ®Þnh, tæng hîp l¹i sau hai lÇn phñ
®Þnh biÖn chøng. Do vËy, sù vËt míi víi t­c¸ch lµ
kÕt qu¶ c¶u phñ ®Þnh cña phñ ®Þnh cã néi dung
hoµn thiÖn h¬n, phong phó h¬n sù vËt bÞ phñ ®Þnh.
• - Do tÝnh chÊt chu kú, do sù lÆp l¹i trªn c¬ së
míi cao h¬n mµ quy luËt phñ ®Þnh cña phñ
®Þnh ph¶n ¸nh chiÒu h­íng ph¸t triÓn cña sù
vËt kh«ng theo ®­êng th¼ng, kh«ng theo ®­êng
trßn mµ theo ®­êng “xo¸y tr«n èc”.
• §­êng xo¸y tr«n èc biÓu thÞ c¸c ®Æc tr­ng cña
qu¸ tr×nh ph¸t triÓn: tÝnh kÕ thõa, tÝnh lÆp
l¹i, tÝnh tiÕn lªn, tÝnh v« t©n vµ tÝnh quanh
co, phøc t¹p.
  L­u ý: Kh«ng ph¶i sù vËt nµo trong thÕ giíi còng tr¶i qua
hai lÇn phñ ®Þnh lµ hoµn thµnh mét chu kú phñ ®Þnh biÖn
chøng. Sè lÇn phñ ®Þnh biÖn chøng trªn thùc tÕ cã thÓ
nhiÒu h¬n hai (vÝ dô: Vßng ®êi cña mét con t»m; sù ph¸t
triÓn cña c¸c h×nh th¸i kinh tÕ x· héi ...). Tuy nhiªn, vÒ ®¹i
thÓ vÉn ph¶i cã hai lÇn phñ ®Þnh biÖn chøng lín th× míi ®­
îc coi lµ phñ ®Þnh cña phñ ®Þnh.
• VD: 1 – Trong tù nhiªn: Qu¶ trøng në thµnh con gµ. Con gµ
lín lªn l¹i ®Î ra nh÷ng qu¶ trøng míi. Qu¶ trøng lÇn sau nh×n
gièng qu¶ trøng ban ®Çu nh­ng sè l­îng nhiÒu h¬n vµ chÊt l­îng
còng kh¸c. 2 – Trong x· héi: X· héi loµi ng­êi qua c¸c lÇn phñ
®Þnh biÖn chøng tõ XNCSNT, CHNL, PK, TBCN ®Õn
CNCS l¹i cã mét sè ®Æc ®iÓm lÆp l¹i XHCSNT (kh«ng cã
giai cÊp, kh«ng cã nhµ n­íc, kh«ng cã ¸p bøc bãc lét). Tuy
nhiªn, XHCSCN ë tr×nh ®é cao h¬n rÊt nhiÒu. 3 – Trong t­
duy: CNDV cæ ®¹i bÞ CNDT thêi trung cæ phñ ®Þnh. Sù
ph¸t triÓn cña CNDV BC cã nhiÒu quan ®iÓm trïng hîp víi
CNDV cæ ®¹i nh­ng tr×nh ®é cao h¬n ...
• Tãm l¹i, quy luËt phñ ®Þnh cña phñ ®Þnh nãi
lªn mèi liªn hÖ, sù kÕ thõa gi÷a c¸i kh¾ng
®Þnh vµ c¸i phñ ®Þnh, nhê ®ã phñ ®Þnh
biÖn chøng lµ ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn,
nã b¶o tån néi dung tÝch cùc cña c¸c giai ®o¹n
tr­íc vµ bæ xung thªm nh÷ng thuéc tÝnh míi
lµm cho sù ph¸t triÓn ®i theo “®­êng xo¸y tr«n
èc”.
• c. ý nghÜa ph­¬ng ph¸p luËn
• - Quy luËt nµy gióp chóng ta cã nhËn thøc
®óng ®¾n vÒ xu h­íng ph¸t triÓn cña sù vËt.
§ã lµ qu¸ tr×nh quanh co, phøc t¹p theo ®­êng
xo¸y tr«n èc nh­ng chu kú sau bao giê còng
tiÕn bé h¬n chu kú tr­íc. Tõ ®ã, chóng ta cã
niÒm tin vµ th¸i ®é l¹c quan c¸ch m¹ng ®èi víi
xu thÕ ph¸t triÓn cña thêi ®¹i vµ con ®­êng ®i
lªn XHCN cña ®Êt n­íc.
• - Quy luËt nµy còng gióp chóng ta cã hiÓu biÕt khoa
häc vÒ c¸i míi. KÕt qu¶ cña phñ ®Þnh biÖn chøng lµ
sù ra ®êi cña c¸i míi tõ trong lßng c¸i cò nh­ng hoµn
thiÖn h¬n. C¸i míi lóc ban ®Çu cßn mong manh,
yÕu ít nh­ng cã søc sèng h¬n c¸i cò. V× vËy, ph¶i
biÕt ph¸t hiÖn c¸i míi, ñng hé c¸i míi vµ ®Êu tranh
cho c¸i míi th¾ng lîi.
• - C¸i míi ra ®êi trªn c¬ së cña c¸i cò nªn ph¶i biÕt kÕ
thõa cã phª ph¸n nh÷ng di s¶n c¶u qu¸ khø, tr¸nh hai
khuynh h­íng: 1 – phñ ®Þnh s¹ch tr¬n qu¸ khø; 2 – kÕ
thõa nguyªn xi qu¸ khø, b¶o thñ, kh­kh­gi÷ lÊy nh÷ng
c¸i ®· lçi thêi, c¶n trë sù ph¸t triÓn.
• * Câu hỏi:
• 1. Trình bày nội dung, ý nghĩa của quy luật
thống nhất và đấu tranh của các mặt đối lập?
• 2. Phân tích nội dung và ý nghĩa quy luật nh÷ng
thay đổi dần dần về lượng dẫn đến sự thay đổi
về chất và ngược lại?
• 3. Làm rõ những đặc trưng của phủ định biện
chứng, tính chu kỳ của sự phát triển và khuynh
hướng vận động phát triển của quy luật phủ định
của phủ định. Từ đó rút ra ý nghĩa cần thiết?
•