PHAÂN NHOÙM A

HYDRO VAØ OXY

1
1. HYDRO
 Ñaëc ñieåm chung:
• Hydro coù 3 ñoàng vò :
-vôùi 2 ñoàng vò beàn: protium11 H (P)
vaø deuterium: 21 H (D);
- ñoàng vò phoùng xaï laø tritium
3
H (T).
1

2
• Hydro coù caáu hình ñieän töû 1s1 neân:
H +1e  H- (theå hieän tính oxi hoaù)
H  H+ + 1e (theå hieän tính khöû)
H + H  H2 (lk CHT)
• Soá oxi hoaù: -1, 0, +1
• rH+ = 10-5 (A)
• H coù taùc duïng phaân cöïc voâ cuøng
maïnh
3
• Hydrotrong caùc hôïp chaát vôùi F,
O vaø N deã daøng hình thaønh lieân
keát hydro

4
 Ñôn chaát
• Caáu taïo vaø lyù tính
- 2H  H2 H0 = 103,2Kcal/mol
- Hydro raén coù maïng tinh theå phaân töû vôùi
caáu truùc laäp phöông.
- Tnc=259,10C ; Ts = 252,60C
- Ñoä linh ñoäng lôùn, toác ñoä khueách taùn
raát lôùn, raát ít tan trong nöôùc vaø dmoâi
khaùc
- ÔÛ ñkt, Hydro toàn taïi daïng khí khoâng
maøu, khoâng muøi vò. 5
• Hoùa tính

- ÔÛ nhieät thöôøng keùm hoaït ñoäng.

- H2  2H (> 2000oC)
- Hydro môùi sinh coù theå phaûn öùng
vôùi N2, S, P, As, vaø khöû: MnO4– veà
Mn2, H2SO3 veà H2S, Cr2O72- veà Cr3,
NO3 veà NH4…

6
 Tính oxi hoùa
2Na  H2  2NaH
 Tính khöû
- ÔÛ nhieät ñoä thöôøng:
F2  H2  2HF
- H2 phaûn öùng vôùi Cl2, Br2, I2,
O2, N2, S,…khi coù as, to, xt, …
O2  H2  H2O
7
- ÔÛ to cao:
CuO  H2  Cu  H2O
- Tính khöû yeáu (trong dd)
2H  2e  H2 E0 = 0,000 V

8
• Ñieàu cheá
– Trong coâng nghieäp
• Nguyeân lieäu laø khí töï nhieân:
CH4 + H2O  CO + 3H2(800oC)
H0 = 206 kj
CH4 + O2  2CO + 4H2(800oC)
H0 = -71 kj
9
 CO + H2O  CO2 + H2 (Fe2O3; 450oC)
• Nguyeân lieäu laø than:
C + H2O  CO + H2 (1000oC) Ho = 131 kj
2C + O2  2CO Ho = -22 kj
• H2 coù ñoä tinh khieát cao ñöôïc
ñieàu cheá baèng phöông phaùp
ñieän phaân nöôùc coù theâm
NaOH, KOH (30%) hay H2SO4
(10%) ñeå taêng ñoä daãn ñieän. 10
 -Trong phoøng thí nghieäm
Zn + H2SO4  ZnSO4 + H2
• ÖÙng duïng:
Laøm nguyeân lieäu cho:
- Coâng nghieäp hoùa hoïc (toång hôïp NH 3,
HCl,...)
- Coâng nghieäp thöïc phaåm ( hydrogen hoaù
daàu môõ)
- Coâng nghieäp luyeän kim ( laøm chaát khöû
ñeå khöû caùc quaëng) 11
Hydrogen duøng laøm nguyeân lieäu coù
naêng löôïng raát cao, cho pheùp taïo nhieät
ñoä cao.
Hydrogen loûng ñöôïc duøng trong kyõ
ngheä teân löûa
Hydrogen ngtöû ñeå cheá taïo caùc kim
loaïi sieâu cöùng.
Caùc ñoàng vò naëng D2, T2 ñoùng vai troø
quan troïng trong vieäc ñieàu hoaø caùc
phaûn öùng haït nhaân. 12
Caùc hôïp chaát baäc hai cuûa hydro
HnX

Soá Loaïi hôïp chaát Hôïp chaát vôùi

OXH
+1 Hôïp chaát hydro KKL, ÑAÑ lôùn

13
–1 Hydrur CHT HnX KKL, ÑAÑ
Khoâng bay hôi (X: IIA nhoû hôn
vaø IIIA)
 Deã bay hôi
(X: IVA vaø VA)

Hydrur ion KL-KCT

Hydrur kim loaïi KL-CT

14
 Caùc hôïp chaát HnX cuûa hydro
(1)
• HF ; HCl ; HBr ; HI ; H2O ; H2S;
H2Se ; H2Te ; NH3 ; …
• Lieân keát coäng hoùa trò phaân
cöïc.

15
• Ñoä beàn cuûa lieân keát HX:
– Ñoàng naêng
– Xen phuû
– Maät ñoä ñieän töû
• Coøn phuï thuoäc vaøo ñoä aâm ñieän:
H3  N , H2 » O , H »» F

16
 pKa cuûa caùc hôïp chaát HnX phaân
nhoùm VIIA, VIA vaø VA

Hôïp pKa1 Hôïp pKa1 Hôïp pKa1

chaát chaát chaát

H3 N H2 O 16 HF 3
H3 P H2 S 7 HCl 7
H3As H2Se 4 HBr 9
H3Sb H2Te 3 HI 10
17
Caùc hôïp chaát hydrur coäng hoùa
trò XHn
• Lieân keát coù baûn chaát CHT  coù
baûn chaát acid.
– Caùc hôïp chaát hydrur coäng hoùa
trò deã bay hôi
Ví duï: SiH4 ; GeH4 ; SnH4 ; AsH3 ;
PH3 ; SbH3 ;…
18
- Tinh theå cuûa chuùng coù maïng
Van der Waals vôùi nhieät ñoä noùng
chaûy vaø nhieät ñoä soâi thaáp.
- Caùc hydrur loaïi naøy coù tính acid
- Keùm beàn
2SbH3  2Sb + 3H2

19
- Bò thuûy phaân maïnh
SiH4 + 4H2O  H4SiO4 + 4H2
- Coù tính khöû maïnh
2PH3 + 4O2  P2O5 + 3H2O

20
 – Caùc hôïp chaát hydrur coäng
hoùa trò khoù bay hôi
• Ví duï: BeH2 , B2H6 , AlH3 , InH3
• Tinh theå cuûa chuùng coù caáu
truùc lôùp hay maïch vôùi nhieät ñoä
noùng chaûy vaø nhieät ñoä soâi cao
hôn.

21
• Keùm beàn
AlH3  Al + H2
• Bò thuûy phaân maïnh
AlH3 + 3H2O  Al(OH)3 + 3H2
• Coù tính khöû maïnh
2AlH3 + 6O2  Al2O3 + 3H2O

22
 Caùc hôïp chaát hydrur ion XHn
- Lieân keát coù baûn chaát ion neân hôïp
chaát coù baûn chaát baz.
- Hôïp chaát coù nhieät ñoä noùng chaûy
vaø nhieät ñoä soâi cao.ôû nhieät ñoä
thöôøng chaát laø nhöõng chaát keát tinh
maøu traéng.
- Khi noùng chaûy coù ñoä daãn ñieän ion
khaù cao.
- Khi ñieän phaân muoái noùng chaûy, H2
thoaùt ra ôû anot. 23
- Keùm beàn
NaH  Na + ½ H2
- Bò thuûy phaân maïnh
NaH + H2O  NaOH + H2
- Coù tính khöû raát maïnh
2NaH + O2  Na2O + H2O

24
2. OXY
 Caáu hình ñieän töû vaø ñaëc ñieåm
lieân keát

Tính A1 , A2,
rcht, Å r ,
2 Å I1, eV I2, eV 
chaát eV eV

Giaù trò 0,66 1,36 13,62 35,12 1.44 8,3 3,5

25
 Oxigen:
• Cấu hình electron của nguyên tử:
• 1s2 2s2 2p4

4
2p
2
2s
26
•Taïo lieân keát CHT vôùi fluor trong OF2
•Caùc hôïp chaát peroxid naøy coù tính
oxi-khöû maïnh.

Soá 4 1 0 1 2
oxy
hoaù
VD O3 O2F2 O2 H2O2 OF2
27
• Hoùa trò vaø soá phoái trí cöïc ñaïi
laø 4.
• Oxigen coù hai daïng thuø hình toàn
taïi ôû traïng thaùi töï do laø ñioxi
O2 (oxy) vaø trioxy O3 (ozon)

28
 Ñôn chaát
 Oxigen
– Caáu taïo phaân töû vaø lyù tính
- Đồng vị: 16O , 17O, 18O (14O,15O laø đồng vị
nhaân tạo)
- Oxy toàn taïi daïng phaân töû O2.
- Oxigen raén coù maïng tinh theå phaân
töû.
Tnc = 218,90C Ts = 1830C 29
• - Phaân töû O2 khaù beàn, chæ baét ñaàu
phaân huûy ôû nhieät ñoä 2000oC
• - Ñkt, O2 laø chaát khí khoâng maøu khoâng
muøi vò, ít tan trong nöôùc ( ôû 0oC, 100
theå tích nöôùc hoaø tan ñöôïc 5 theå tích
O2)
• - Oxy lỏng vaø oxy rắn coù maøu xanh
nhạt vaø cả hai đñeàu laø chất thuận từ.
30
 – Hoùa tính
• ÔÛ nhieät ñoä thöôøng, oxigen ñaõ
oxi hoùa chaäm nhieàu ñôn chaát vaø
hôïp chaát.
• ÔÛ nhieät ñoä cao, oxigen phaûn
öùng vôùi haàu heát caùc ñôn chaát
(ngoaïi tröø caùc halogen, khí hieám
vaø kim loaïi quí nhö Ag, Au, Pt,…).
31
• - Trong moâi tröôøng axit: O2 coù theá
ñieän cöïc chuaån töông ñöông vôùi
MnO2 (1,23V) vaø IO3- (1,19V).
• - Trong moâi tröôøng trung tính: theá ñoù
giaûm xuoáng gaàn baèng theá ion Fe3+
(0,77V).
• - Nhieàu phaûn öùng oxy hoùa caùc hôïp
chaát baèng khí O2 ñöôïc söû duïng trong
kó thuaät vaø coâng nghieäp: ñeøn xì,
ñieàu cheá H2SO4, HNO3.
32
 – Ñieàu cheá
• Trong coâng nghieäp: Chöng caát
phaân ñoaïn khoâng khí loûng
• Trong phoøng thí nghieäm: nhieät
phaân nhöõng chaát chöùa nhieàu
oxy nhöng ít beàn.
2KClO3 = 2KCl + 3O2
2KMnO4 = K2MnO4 + MnO2 + O2
33
 –ÖÙng duïng:
- Trong kó thuaät: ñeøn xì hidro-oxy coù
to=2500oC vaø ñeøn xì axetilen-oxy coù
to=3000oC. Luyeän kim.
- Oxi cuõng ñöôïc söû duïng nhieàu trong
ngaønh coâng nghieäp hoùa hoïc vaø y hoïc
- Oxy loûng ñöôïc söû duïng cho kyõ ngheä
teân löûa.

34
 5%
5%

10%

55%

25%

Sô ñoà öùng duïng cuûa oxy trong ñôøi soáng vaø

saûn xuaát
- Thuoác noå nhieân lieäu teân löûa: 5%
- Haøn, caét kim loaïi 5%
- Y khoa 10%
- Coâng nghieäp hoaù chaát 25% 35
- Luyeän theùp 55%
 Ozon
• Lyù tính
- Phaân töû ozon coù caáu taïo daïng goùc.
116,5o

- 1ngtöû O coù soá oxh (+4), 2ngtöû coøn laïi (-2)

- Ozon coù : Tnc = 192,70C; Ts = 111,90C
- Cả ozon lỏng vaø ozon rắn (O3) coù maøu
xanh thẫm.
36
- Ñkt, laø chaát khí maøu lam nhaït, muøi
tanh, raát ñoäc vaø phaù huyû ñöôøng
hoâ haáp (neáu ôû noàng ñoä raát nhoû
coù taùc duïng toát vôùi cô theå)
- ÔÛ taát caû caùc traïng thaùi taäp hôïp
ozon coù theå bò noå khi va chaïm.
- Ñoä tan trong nöôùc lôùn hôn O2 (ÔÛ
0oC, 100 theå tích nöôùc hoaø tan tôùi 49
theå tích ozon)
37
 – Hoùa tính
- Ozon coù hoaït tính oxi hoùa maïnh
hôn oxigen raát nhieàu:
O3(k) + H2O(l) + 2e-  O2(k) + 2OH-(dd)
E0 = 1,241V
O2(k) + 2H2O(l) + 4e-  4OH-(dd)
E0 = 0,401V
38
 O3(k) + 2H+(dd) + 2e-  O2(k) + H2O(l)
E0 = 2, 07V
O2(k) + 4H+(dd) + 4e-  2H2O(l)
E0 = 1,229V
Ozon coù theå töông taùc vôùi Ag, Hg ôû -
:ñieàu kieän thöôøng. Ví duï
2Ag + O3 = Ag2O + O2
- Coù theå oxy hoùa S2- thaønh SO42-:
PbS + 4O3 = PbSO4 + 4O2
- Vaø amoniac thaønh nitrit vaø nitrat
39
- Ozon phaù huûy nhanh choùng cao
su, bôûi vaäy khoâng neân duøng
oáng cao su ñeå daãn khí ozon.
- Nhieàu chaát höõu cô khaùc, nhö
röôïu chaúng haïn, boác chaùy khi
tieáp xuùc vôùi ozon
- Ozon oxy hoùa ioñua thaønh iot ngay
trong moâi tröôøng bazô:
2KI + O3 + H2O = I2 + 2KOH + O2 40
 ÖÙng duïng:
- ÔÛ noàng ñoä raát beù trong khí quyeån
(10-6 % veà theå tích) ozon coù ích lôïi ñoái
vôùi söùc khoûe con ngöôøi, nhöng vôùi
noàng ñoä lôùn hôn thì coù haïi.
- Duøng ozon dieät truøng nöôùc uoáng,
khöû muøi, baûo quaûn hoa quaû. Trong y
khoa, ozon ñöôïc duøng chöõa saâu raêng.
- Duøng ozon ñeå taåy traéng caùc loaïi tinh
boät, daàu aên vaø nhieàu chaát khaùc.
41
  Caùc hôïp chaát cuûa oxigen (2)
– Caùc oxihydroxid vaø caùc oxit
• Moâ hình:
O*  M  O  H
• Lieân keát töø ion ion-CHT CHT
• Hôïp chaát töø baz  LT  acid
Ví duï: Na2O, MgO, Al2O3, SiO2, P2O5,
SO3, Cl2O7.
42
 Caùc oxid baz
Na2O + H2O  2Na+ + 2OH–

Chaát G0298, Tnc0C T s 0C Ñoä tan,

kJ/mol g/1000g
Na2O –379 1132 1190

K2O –322 350 1260

MgO –569 2825 3600 T = 10–10,74

CaO –604 2614 2850 1,53

43
 – Caùc oxid acid
SO3 + H2O  2H+ + SO42–
Chaát G0298, Tnc0C Ts0C Ñoä tan,
kJ/mol g/1000g

SiO2 –857 1728 2950 Khoâng tan

P2O5 –2698 422p 591p Voâ haïn

SO3 –369 16,8 44,7 Voâ haïn
Cl2O7 399 –90 83 Voâ haïn
44
 – Caùc oxid löôõng tính
Al2O3 + 6HCl  2AlCl3 + 3H2O
Al2O3 + 2NaOH + 3H2O 
2Na[Al(OH)4]

45
 Chaát G0298kJ/m Tnc 0C Ts 0C T
ol
ZnO –321 1975 Phaân huûy 10–17,15

CdO –228 Tthhoa =900 Phaân huûy 10–14,23

Al2O3 –1582 2053 > 3000 10–32,00

Cr2O3 –1059 2340 3000 10–30,20

46
Tính axit taêng, tính coäng hoùa trò taêng
Li2O BeO B2O3 CO2 N2O5 F2 O
Na2O MgO Al2O3 SiO2 P4O10 SO3 Cl2O7
K2O CaO Ga2O3 GeO2 As2O5 SeO3 Br2O
Rb2O SrO In2O3 SnO2 Sb2O5 TeO3 I2O5
Cs2O BaO Tl2O3 PbO2 Bi2O5
Oxit bazô Oxit Oxit axit
Löôõng tính (toâ ñaäm)

Tính bazô taêng, tính ion taêng 47

 – Nöôùc
• Caáu taïo phaân töû vaø lyù tính
- Phaân töû nöôùc coù caáu taïo daïng
goùc vôùi lieân keát OH beàn vöõng:

0,9 104,50
6 A0

 = 1,84D
2H2O  2H2 + O2 H0 = 135 kcal/mol
48
Giản ñồ trạng thaùi của nước

Điểm
đông Điểm
đặc sôi

Rắn Lỏng Hơi

Điểm ba
49
 Tính lưỡng cực
Phaân tử nước

 
 

Liên kết hiđrô 50

 - Do lieân keát hydro, neân nöôùc coù
caùc tính chaát khaùc thöôøng:
+ Ñoä phaân cöïc lôùn, ñoä ñieän ly
lôùn.
+ Tnc vaø Ts cao baát thöôøng
+ Nöôùc ñaù raát roãng vaø nheï hôn
nöôùc loûng. Do hình thể đñặc biệt của phaân tử
nước (với goùc lieân kết 104,45o), khi bị laøm
lạnh caùc phaân tử phải dời xa ra ñể tạo lieân kết
tinh thể lục giaùc mở.

51
Khi ñoâng lạnh dưới 4oC, caùc phaân tử nước phải
dời xa ra ñể tạo lieân kết tinh thể lục gíac mở. 52
Chaát H2 O H2S H2Se HF

Tnc0C 0 –85,54 –65,72 –83,36

Ts0C 100 –60,35 –41,5 19,52

53
• - Beân cạnh nước "thoâng thường"
coøn coù nước nặng (D2O) vaø nước
sieâu nặng (T2O).
• - Nước nặng coù tính chất vật lí (ñiểm
noùng chảy cao hơn, nhiệt ñộ soâi cao
hơn, khối lượng rieâng cao hơn) vaø
hoùa học khaùc với nước thường.

54
•- Nước laø một dung moâi tốt nhờ vaøo tính
lưỡng cực. Caùc hợp chất phaân cực, coù tính ion
như axít, rượu vaø muối đñều dễ tan trong nước.
•- Tính hoøa tan của nước ñoùng vai troø rất quan
trọng trong sinh học vì nhiều phản ứng hoùa sinh
chỉ xaûy ra trong dung dịch nước.
•- Nước tinh khiết khoâng dẫn ñiện. Mặc duø vậy,
do coù tính hoøa tan tốt, nước hay coù tạp chất
pha lẫn, thường laø caùc muối, tạo ra caùc ion tự
do trong dung dịch nước cho pheùp doøng ñiện
chạy qua.
55
 – Hoùa tính
• Nöôùc coù tính löôõng tính
• P2O5 + 3H2O  2H+ + 2H2PO4–
CaO + H2O  Ca2+ + 2OH–
NH4Cl + H2O  NH4OH + HCl
TiCl4 + H2O  Ti(OH)4 + 4HCl

56
 • Tính oxi hoùa-khöû
2H+ + 2e–  H2 (bò khöû)
E0 =  0,000V
O2 + 4H+ + 4e–  2H2O (bò oxi hoaù)
E0 = 1,229V
Na + H2O = NaOH + H2
2F2 + 2H2O = 4HF + O2
pH 0 7 14

E0H+/H2V 0,000 0,414 0,828

E0O2/H2OV 1,229 0,815 0,401 57
 • Tính taïo phöùc
- Nöôùc coù khaû naêng laøm phoái töû taïo
phöùc aquo (o coù caëp e khoâng lk treân
O).
VD: [Cr(H2O)6]3+; [Fe(OH)6]2+ …
- Taïo thaønh tinh theå hydrat.
Ví duï: FeCl3.6H2O ; MgCl2.6H2O ;
Ví duï: FeSO4.7H2O ; CuSO4.5H2O ;
58
  Caùc hôïp chaát peroxid

• Ñaïi cöông veà caùc hôïp chaát

peroxid
Coù söï taïo maïch OO.
Tuøy theo ñieän tích cuûa maïch maø
ta coù:

59
Tieåu phaân O2 O22 O2 O3 
Superoxi
Teân goïi Oxigen Peroxid
d
Ozonur

Ñoä boäi
2 1,5 1 1,5
LK
dÅ 1,21 1,32 1,49 1,28
Ñoä Beàn
494 394 210 285
LK(kJ)

60
Ví duï: MgO2 seõ raát keùm beàn so vôùi Na2O2.
Coù tính oxi hoùa coù tính khöû
– Hydroperoxid H2O2

Beân caïnh lieân keát Van der Waals coøn

coù lieân keát hydro (H2O2…HO2H) neân
H2O2 coù: 61
- Tnc vaø Ts cao baát thöôøng
Tnc = 0,410C ; Ts =150,20C
- Ñoä phaân cöïc lôùn, ñoä ñieän ly lôùn,
tan voâ haïn trong nöôùc.
HOOH
H2O2  H2O + ½O2
H0 = –23,6 kcal/mol

62
– Tính acid-baz: pKa = 11,70.
H2O2  H+ + HO2–
H2O2 + 2NaOH  Na2O2 + 2H2O
– Tính oxi hoùa-khöû:
2H2O2 + 2H+ + 2e–  2H2O
E0 = 1,77V
O2 + 2H+ + 2e–  H2O2
E0 = 0,68V 63
• 2H2O2 = 2H2O + O2

• H2O2 + 2KI + H2SO4 = I2 + 2H2O + K2SO4

• 5H2O2 + 2KMnO4 + 3H2SO4 = 5O2 + 2MnSO4

+ K2SO4 + 8H2O

64
• Tính taïo phöùc:
Taïo phöùc hydroperoxo vaø taïo caùc
peroxohydrat keát tinh.
• ÖÙng duïng:
- Laøm chaát taåy traéng trong vaûi, sôïi,…
- Laøm chaát saùt truøng
- Laøm chaát oxi hoùa trong caùc phaûn
öùng toång hôïp hoùa hoïc
65