You are on page 1of 54

Häc viÖn hËu cÇn

Khoa CT§, CTCT

Bµi 8
MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU XÃ HỘI HỌC

GV: Th©n Trung Dòng


E-Mail: thandunghvhc@gmail.com
Mobile: 0912993303 1
Môc ®Ých
• Trang bÞ cho SV c¸c ph­¬ng ph¸p, kü thuËt thu thËp
th«ng tin trong x· héi häc, c¸c b­íc tiÕn hµnh mét cuéc
®iÒu tra x· héi häc, lµm c¬ së cho c¸c ®ång chÝ
trong qu¸ tr×nh ®¶m nhiÖm c¸c vÞ trÝ, nhiÖm vô
NCKH, trong qu¸ tr×nh häc tËp.

2
Yªu cÇu
• 1. N¾m ch¾c c¸c b­íc tiÕn hµnh mét cuéc nghiªn cøu
x· héi häc, c¸c ph­¬ng ph¸p vµ kü thuËt thu thËp
th«ng tin trong x· héi häc.
• 2. VËn dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc vµo xây dựng
khung lôgíc của một nghiên cứu, thùc hiÖn c¸c
nhiÖm vô NCKH.

3
Néi dung cña bµi
• Gåm 3 phÇn chính:
• I. PHƯƠNG PHÁP LUẬN NGHIÊN CỨU XHH
• II. C¸c ph­¬ng ph¸p vµ kü thuËt thu thËp th«ng tin
trong x· héi häc
• III. C¸c b­íc tiÕn hµnh mét cuéc ®iÒu tra x· héi
häc
• Và phần THỰC HÀNH ĐIỀU TRA XHH
• Thêi gian nghiªn cøu toµn bµi lµ 8 tiÕt, trong
®ã cã 4 tiÕt lªn líp, 4 tiÕt th¶o luËn
4
Ph­¬ng ph¸p
• GV: Dïng ph­¬ng ph¸p thuyÕt tr×nh, kÕt hîp nªu vÊn
®Ò vµ ®Þnh h­íng nghiªn cøu.
• SV: Nghe vµ bót ký nh÷ng néi dung chÝnh, tÝch cùc
tham gia ph¸t biÓu ý kiÕn x©y dùng bµi.

5
Tµi liÖu tham khảo

• 1. Giáo trình Xã hội học NXB Kinh tế Quốc dân, Hà


Nội, 2004
• 2. Nghiên cứu xã hội học – Chung Á, Nguyễn Đình
TấnNXB Chính trị quộc gia, Hà Nội, 1996.
• 3. Xã hội học - Phạm Tất Dong – Lê Ngọc Hùng,
NXB Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội, 2001.

6
I. PHƯƠNG PHÁP LUẬN NGHIÊN CỨU XHH

• 1. Quan điểm toàn bộ


• 2. Quan điểm hệ thống
• 3. Quan điểm thực tiễn

7
II. CÁC PHƯƠNG PHÁP VÀ KỸ THUẬT THU THẬP
THÔNG TIN TRONG ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỘI (1)

WINDON

INFORMATION

DATA

8
II. C¸c ph­¬ng ph¸p vµ kü thuËt thu thËp th«ng tin
trong x· héi häc (2)

• 1. Điều tra chọn mẫu


• Phương pháp điều tra chọn mẫu là loại điều tra
không toàn bộ, vận dụng lý thuyết xác suất chọn
ngẫu nhiên một số đơn vị trong tổng thể điều
tra để thu thập thông tin. Kết quả xử lý thông
tin của mẫu có thể được dùng suy rộng cho tổng
thể điều tra.
• Tai sao ph¶i dïng ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra chän mÉu?
• + Ưu điểm
• + Hạn chế
9
• 2. Ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch tµi liÖu
• a. Kh¸i niÖm
• Ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch tµi liÖu lµ ph­¬ng ph¸p thu
thËp th«ng tin thø cÊp th«ng qua c¸c tµi liÖu cã
s½n.
• Tµi liÖu lµ g×?
• Tµi liÖu lµ nh÷ng hiÖn vËt do con ng­êi t¹o nªn nh»m
môc ®Ých nµo ®ã nh­ng cã tÝnh chÊt truyÒn tin
hoÆc b¶o l­u th«ng tin.
• - Tµi liÖu trong ®iÒu tra x· héi häc lµ vËt chøa
®ùng th«ng tin b»ng ng«n ng÷, ch÷ viÕt, hiÖn vËt,
h×nh ¶nh…
10
b. Ph©n lo¹i

• Cã hai ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch tµi liÖu:


• - Ph­¬ng ph¸p ph©n ®Þnh tÝnh:
• - Ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch ®Þnh l­îng (ph©n tÝch
tÇn suÊt/ph©n tÝch h×nh thøc ho¸):

11
c. u
­ ®iÓm vµ nh­îc ®iÓm cña ph­¬ng ph¸p ph©n
tÝch tµi liÖu

• + ¦u ®iÓm:
• Sö dông tµi liÖu cã s½n Ýt tèn kÐm vÒ c«ng søc, thêi
gian, kinh phÝ, kh«ng cÇn sö dông nhiÒu ng­êi.
• Cho nhiÒu th«ng tin, ®a d¹ng, nh÷ng sè liÖu cã ®­îc tõ
thèng kª cã ®é chÝnh x¸c cao nªn cã thÓ sö dông
nhiÒu.

12
c. u
­ ®iÓm vµ nh­îc ®iÓm cña ph­¬ng ph¸p
ph©n tÝch tµi liÖu
• + Nh­îc ®iÓm:
• - Tµi liÖu Ýt ®­îc ph©n chia theo nh÷ng dÊu hiÖu
mµ ta mong muèn
• - Sè liÖu thèng kª ch­a ®­îc ph©n theo c¸c cÊp ®é x·
héi kh¸c nhau.
• - Thêi gian vµ kh«ng gian sè liÖu, th«ng tin kh«ng
®ång nhÊt g©y khã kh¨n cho viÖc tæng hîp.
• - Nh÷ng tµi liÖu chuyªn ngµnh ®ßi hái ph¶i cã c¸c
chuyªn gia cã tr×nh ®é cao.

13
d. Quy tr×nh kü thuËt
• Ph©n tÝch tµi liÖu ®ßi hái ph¶i chÝnh x¸c, linh ho¹t vµ ®¶m
b¶o nh÷ng yªu cÇu sau:
• - Ph©n lo¹i tÝnh ch©n thùc hoÆc gi¶ dèi cña tµi liÖu: b¶n gèc,
b¶n sao.
• - Ph¶i cã th¸i ®é phª ph¸n ®èi víi tµi liÖu.
• - Ph¶i tr¶ lêi ®­îc c¸c c©u hái sau:
• + Tµi liÖu cã tªn lµ g×? (lo¹i tµi liÖu)
• + V¨n c¶nh xuÊt xø cña tµi liÖu.
• + Tªn t¸c gi¶ (ai viÕt).
• + Môc ®Ých cña tµi liÖu.
• + §é tin cËy cña tµi liÖu.
• + TÝnh x¸c thùc cña tµi liÖu.
• + ¶nh h­ëng x· héi cña tµi liÖu.
• + Néi dung vµ gi¸ trÞ cña tµi liÖu.
• + Th«ng tin trong tµi liÖu ®­îc ®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ hay ch­a?
14
3. Ph­¬ng ph¸p quan s¸t
• a. Kh¸i niÖm
• Quan s¸t lµ ph­¬ng ph¸p thu thËp th«ng tin x· héi s¬ cÊp vÒ ®èi t­
îng nghiªn cøu b»ng c¸ch tri gi¸c trùc tiÕp vµ ghi chÐp l¹i nh÷ng
nh©n tè cã liªn quan ®Õn ®èi t­îng nghiªn cøu vµ môc ®Ých
nghiªn cøu.
• b. §Æc ®iÓm cña quan s¸t:
• Quan s¸t ph¶i b¶o ®¶m tÝnh hÖ thèng, tÝnh môc ®Ých vµ tÝnh
kÕ ho¹ch (th«ng th­êng quan s¸t chØ gi÷ vai trß bæ trî cho c¸c ph­
¬ng ph¸p kh¸c). Nã ®­îc sö dông khi:
• - Nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt cho nhµ nghiªn cøu kh«ng thÓ thu ®­
îc tõ c¸c ph­¬ng ph¸p kh¸c.
• - TiÕn hµnh ®éc lËp, quan s¸t mang l¹i hiÖu qu¶ h¬n so víi ph­¬ng
ph¸p chuyªn kh¶o.
• - Phôc vô nh÷ng nghiªn cøu dù ®Þnh th¨m dß.
• - Bæ xung cho viÖc tr×nh bµy hay kiÓm tra c¸c gi¶ thuyÕt c«ng
t¸c.
• - KiÓm tra hay x¸c nhËn nh÷ng kÕt qu¶ thu ®­îc tõ c¸c ph­¬ng
ph¸p kh¸c. 15
c. u
­ ®iÓm, nh­îc ®iÓm

• - Th«ng tin thu ®­îc còng nh­ h­íng khai th¸c th«ng tin
phô thuéc vµo l¨ng kÝnh chñ quan cña nhµ quan s¸t
(kÓ c¶ quan ®iÓm, chÝnh kiÕn vµ t×nh c¶m).
• - Sù kiÖn x¶y ra cã thêi h¹n vµ kh«ng bao giê bÞ lÆp
l¹i y nguyªn nh­cò nªn thêi gian quan s¸t bÞ h¹n chÕ.
• e. KÕ ho¹ch quan s¸t:
• f. C¸c lo¹i h×nh quan s¸t:

16
4. Ph­¬ng ph¸p pháng vÊn

• a. Ph­¬ng ph¸p pháng vÊn theo b¶ng hái


• Lµ ph­¬ng ph¸p thu thËp th«ng tin qua hái vµ ®¸p; ng­
êi ®iÒu tra ®Æt c©u hái cho ®èi t­îng cÇn ®­îc kh¶o
s¸t sau ®ã ghi vµo phiÕu hoÆc sÏ t¸i hiÖn nã vµo
phiÕu khi kÕt thóc cuéc pháng vÊn.

17
b. Ph­¬ng ph¸p pháng vÊn s©u c¸ nh©n:
• Kh¸i niÖm: Pháng vÊn s©u lµ nh÷ng cuéc ®èi tho¹i ®­îc lÆp ®i lÆp l¹i gi÷a
nhµ nghiªn cøu vµ ng­êi cung cÊp th«ng tin nh»m t×m hiªu cuéc sèng, kinh
nghiÖm vµ nhËn thøc cña ng­êi cung cÊp th«ng tin th«ng qua chÝnh ng«n ng÷
cña ng­êi Êy. (Taylor and Bogdan, 1985)
• * Khi nµo cÇn sö dông pháng vÊn s©u:
• 1. Chñ ®Ò nghiªn cøu míi vµ ch­a ®­îc x¸c ®Þnh râ.
• 2. Nghiªn cøu th¨m dß, khi ch­a n¾m ®­îc nh÷ng kh¸i niÖm vµ c¸c biÕn sè.
• 3. Khi cÇn th¨m dß s©u, khi muèn t×m hiÓu mèi quan hÖ gi÷a nh÷ng khÝa
c¹nh ®Æc biÖt cña hµnh vi víi ng÷ c¶nh réng h¬n.
• 4. Khi cÇn t×m hiÓu vÒ ý nghÜa h¬n lµ tÇn sè.
• 5. Khi cÇn cã sù linh ho¹t trong h­íng nghiªn cøu ®Ó ph¸t hiÖn nh÷ng vÊn ®Ò
míi vµ kh¸m ph¸ s©u mét chñ ®Ò nµo ®ã.
• 6. Nghiªn cøu s©u vµ chi tiÕt nh÷ng vÊn ®Ò ®­îc lùa chän kü cµng nh÷ng tr­êng
hîp hoÆc c¸c sù kiÖn.
• * Ai cã thÓ thùc hiÖn pháng vÊn s©u:
• - Ng­êi n¾m râ vÊn ®Ò nghiªn cøu.
• - Ng­êi ®­îc huÊn luyÖn tèt.
• - Ng­êi cã kinh nghiÖm trong tiÕp xóc víi nh÷ng ng­êi thuéc c¸c thµnh
phÇn x· héi kh¸c nhau.
• - Ng­êi kiªn nhÉn vµ biÕt l¾ng nghe ng­êi kh¸c. 18
+ C¸c lo¹i pháng vÊn s©u:

• * Pháng vÊn kh«ng cÊu tróc.


• * Pháng vÊn b¸n cÊu tróc:
• C¸c lo¹i pháng vÊn b¸n cÊu tróc gåm:
• - Pháng vÊn s©u cã träng t©m:
• - Nghiªn cøu tr­êng hîp:

19
c. Ph­¬ng ph¸p pháng vÊn nhãm tËp trung
• Pháng vÊn nhãm tËp trung gåm tõ 6-12 ng­êi tËp hîp l¹i
víi nhau ®Ó tr×nh bµy nh÷ng quan ®iÓm cña hä vÒ
mét bé c©u hái ®Æc biÖt trong m«i tr­êng nhãm.
ChiÕn l­îc nghiªn cøu nµy th­êng ®­îc sö dông nh­lµ mét
®iÓm khëi ®Çu cho viÖc triÓn khai cuéc ®iÒu tra.
• Nh÷ng thuËn lîi trong viÖc sö dông pháng vÊn nhãm
tËp trung:
• 1. Cung cÊp c¸c nguån th«ng tin nhanh vµ rÎ tiÒn
• 2. Ng­êi nghiªn cøu cã c¬ héi nãi trùc tiÕp víi ng­êi tr¶
lêi nh»m lµm râ, th¶o luËn chi tiÕt vµ hiÓu râ h¬n.
• 3. Ng­êi tr¶ lêi cã c¬ héi ®Ó ph¸t triÓn, hoµn thiÖn
nh÷ng c©u tr¶ lêi cña hä vµ nh÷ng thµnh viªn kh¸c
trong nhãm vµ ®iÒu nµy cã thÓ t¹o nªn mét ®éng lùc,
hiÖu qu¶ “®iÒu phèi”.
20
5. Ph­¬ng ph¸p tr­ng cÇu ý kiÕn (ph­¬ng ph¸p
AnkÐt)
• Tr­ng cÇu ý kiÕn lµ ph­¬ng ph¸p thu thËp th«ng tin
gi¸n tiÕp qua b¶ng c©u hái (phiÕu tr­ng cÇu ý kiÕn).
• §Æc tr­ng cña ph­¬ng ph¸p ankÐt lµ ng­êi ta chØ sö
dông mét b¶ng c©u hái ®· ®­îc quy chuÈn dïng ®Ó
hái chung cho tÊt c¶ nh÷ng ng­êi n»m trong mÉu ®iÒu
tra (theo mét thÓ thøc lùa chän nhÊt ®Þnh nµo ®Êy).
Th«ng th­êng, ng­êi hái vµ ®¸p kh«ng tiÕp xóc trùc
tiÕp víi nhau mµ th«ng qua céng t¸c viªn.

21
Cách thức thực hiện:

• - Tr­ng cÇu t¹i nhµ hay t¹i n¬i lµm viÖc.


• - Tr­ng cÇu qua b­u ®iÖn.
• - Tr­ng cÇu nhãm.

22
Iii.C¸c b­íc tiÕn hµnh mét cuéc ®iÒu tra x·
héi häc

Qu¸ tr×nh
tiÕn hµnh
mét cuéc
®iÒu tra XHH

Giai ®o¹n
Giai ®o¹n Giai ®o¹n
xö lý, ph©n tÝch
chuÈn bÞ tiÕn hµnh ®iÒu tra
th«ng tin

23
1. Giai ®o¹n chuÈn bÞ
• Giai ®o¹n chuÈn bÞ cã 2 c«ng viÖc chÝnh lµ:
• X©y dùng khung lý thuyÕt cña ®Ò tµi
• LËp kÕ ho¹ch ®iÒu tra.

24
1.1. X©y dùng khung lý thuyÕt cña
®Ò tµi gåm 4 néi dung sau:
• a. X¸c ®Þnh ®Ò tµi nghiªn cøu
• X¸c ®Þnh ®Ò tµi nghiªn cøu cã nghÜa lµ cÇn ph¶i lµm râ
kh¸ch thÓ hay ®èi t­îng cña cuéc ®iÒu tra
• §Ó x¸c ®Þnh ®­îc ®Ò tµi phï hîp tr­íc hÕt ng­êi nghiªn cøu ph¶i
tr¶ lêi ®­îc c¸c c©u hái sau:
• - Nghiªn cøu néi dung g×? (Nghiªn cøu vÊn ®Ò g×?) What?
• - Nghiªn cøu ®èi t­îng nµo? (Nghiªn cøu ai?) Who?
• - Nghiªn cøu ë ®Þa bµn nµo? (Nghiªn cøu ë ®©u?) Where?
• Tªn ®Ò tµi cÇn ®­îc tr×nh bµy mét c¸ch ng¾n gän, khoa häc víi
c©u ch÷ râ rµng, chÝnh x¸c.
• Tªn ®Ò tµi kh«ng nªn dïng nh÷ng côm tõ: “nghiªn cøu”, “hiÖn
tr¹ng”, “Mét sè biÖn ph¸p/gi¶i ph¸p”, “vÊn ®Ò”; “mét sè vÊn
®Ò”...
25
b. X¸c ®Þnh môc ®Ých vµ nhiÖm vô cña cuéc
®iÒu tra
• - Môc ®Ých lµ h­íng t×m kiÕm chñ yÕu c¸c th«ng tin cña
cuéc ®iÒu tra, nã lµ kÕt qu¶ cÇn ph¶i ®¹t ®­îc cña cuéc
®iÒu tra. (Tr¶ lêi c©u hái: nghiªn cøu ®Ó lµm g×?)
• - Môc ®Ých cña cuéc nghiªn cøu sÏ quy ®Þnh nhiÖm vô
vµ ph­¬ng ph¸p tiÕn hµnh ®iÒu tra (ph¸t triÓn lý luËn x·
héi häc hay phôc vô gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò cña thùc tÕ
x· héi).
• - NhiÖm vô lµ sù cô thÓ ho¸ nh÷ng môc ®Ých cña cuéc
nghiªn cøu, th«ng qua ®ã ®Ò ra nh÷ng h­íng nghiªn cøu
cô thÓ hay t×m ra nh÷ng khÝa c¹nh kh¸c nhau cña kh¸ch
thÓ nghiªn cøu.
• - Mçi mét cuéc ®iÒu tra nªn chØ ®Æt tõ 3 - 5 nhiÖm vô
nghiªn cøu.
26
c. X©y dùng c¸c gi¶ thuyÕt vµ thao t¸c ho¸ c¸c
kh¸i niÖm
• + X©y dùng gi¶ thuyÕt:
• X©y dùng gi¶ thuyÕt vµ kiÓm nghiÖm gi¶ thuyÕt lµ
mét c«ng viÖc quan träng xuyªn suèt qu¸ tr×nh ®iÒu tra
cña mét cuéc thùc nghiÖm.
• Gi¶ thuyÕt trong nghiªn cøu x· héi häc lµ sù gi¶ ®Þnh
cã c¨n cø khoa häc vÒ c¬ cÊu c¸c ®èi t­îng, vÒ tÝnh
chÊt cña c¸c yÕu tè, vÒ mèi liªn hÖ t¹o nªn c¸c ®èi t­îng
®ã, vÒ c¬ chÕ ho¹t ®éng vµ ph¸t triÓn cña chóng.
• LËp gi¶ thuyÕt lµ ®­a ra mét nhËn thøc s¬ bé vÒ vÊn
®Ò ®­îc nghiªn cøu, nã lµ sù thÓ hiÖn mét c¸ch tæng
qu¸t c¸c kiÕn thøc cña nhµ nghiªn cøu trªn c¶ hai mÆt lý
thuyÕt vµ thùc tiÔn vÒ vÊn ®Ò nghiªn cøu.
27
Trong nghiªn cøu x· héi häc thùc nghiÖm ng­êi ta nãi
vÒ 3 lo¹i gi¶ thuyÕt chñ yÕu sau:

• - Gi¶ thuyÕt m« t¶: nh»m chØ ra nh÷ng ®Æc tr­


ng, thùc tr¹ng cña ®èi t­îng nghiªn cøu.
• - Gi¶ thuyÕt gi¶i thÝch: nh»m chØ ra nguyªn
nh©n cña c¸c hiÖn t­îng, c¸c qu¸ tr×nh x· héi ®·
nªu ra trong gi¶ thuyÕt m« t¶.
• - Gi¶ thuyÕt xu h­íng: nh»m chØ ra xu h­íng sÏ
diÔn ra trong t­¬ng lai cña c¸c hiÖn t­îng hay qu¸
tr×nh x· héi nµo ®ã.

28
+ Thao t¸c ho¸ c¸c kh¸i niÖm:
• Thao t¸c ho¸ c¸c kh¸i niÖm lµ nh÷ng thao t¸c
l«gic nh»m chuyÓn nh÷ng kh¸i niÖm phøc t¹p
thµnh ®¬n gi¶n, chung thµnh kÐm chung
h¬n.
• X¸c ®Þnh c¸c chØ b¸o:
• §©y lµ qu¸ tr×nh cô thÓ ho¸ c¸c kh¸i niÖm
thùc nghiÖm thµnh c¸c ®¬n vÞ cã thÓ ®o l­
êng vµ quan s¸t ®­îc.

29
VD: S¬ ®å thao t¸c ho¸ kh¸i niÖm

TÝch cùc
x· héi

TÞch cùc TÝch c­c TÝch cùc


chÝnh trÞ v¨n ho¸ kinh tÕ

N¨ng Hay ®Õn


däc s¸ch r¹p h¸t
30
d. X©y dùng b¶ng c©u hái
• B¶ng hái lµ tæ hîp c¸c c©u hái, chØ b¸o ®· ®­îc
v¹ch ra nh»m khai th¸c vµ thu thËp th«ng tin trªn
c¬ së c¸c gi¶ thiÕt vµ môc ®Ých cña cuéc ®iÒu
tra.
• X©y dùng b¶ng hái lµ mét c«ng viÖc trÝ tuÖ rÊt
vÊt v¶.
• Th«ng th­êng lËp mét b¶ng hái ph¶i ®¶m b¶o 2 yªu
cÇu sau:
• - Ph¶i ®¸p øng ®­îc môc tiªu cña cuéc ®iÒu tra.
• - Ph¶i phï hîp víi tr×nh ®é vµ t©m lý ng­êi ®­îc hái.
31
+) C¸c d¹ng c©u hái th­êng dïng
• *C©u hái ®ãng: lµ c©u hái ®· cã s½n c¸c ph­
¬ng ¸n tr¶ lêi. Th«ng th­êng gåm cã 2 d¹ng.
• - C©u hái ®ãng ®¬n gi¶n: lµ lo¹i c©u hái chØ
gåm 2 ph­¬ng ¸n tr¶ lêi: cã -kh«ng.
• - C©u hái ®ãng phøc t¹p: lµ lo¹i c©u hái cã
nhiÒu ph­¬ng ¸n tr¶ lêi. VD:...
• *C©u hái më: lµ lo¹i c©u hái ch­a cã ph­¬ng ¸n
tr¶ lêi. Ng­êi ®­îc pháng vÊn tù m×nh ®­a ra c¸ch
tr¶ lêi riªng cña m×nh.

32
• *C©u hái kÕt hîp (võa ®ãng võa më): lµ lo¹i c©u hái
cã mét sè ph­¬ng ¸n tr¶ lêi cho s½n vµ mét ph­¬ng ¸n
®Ó ngá.
• *C©u hái sù kiÖn lµ nh÷ng c©u hái vÒ th©n thÕ,
nghÒ nghiÖp, løa tuæi, giíi tÝnh, thµnh phÇn gia
®×nh, ®Þa vÞ d©n téc.
• *C©u hái chøc n¨ng th­êng bao gåm 3 d¹ng:
• - KiÓm tra sù am hiÓu cña ng­êi ®­îc hái ®èi víi vÊn
®Ò do nhµ nghiªn cøu ®Æt ra.
• - KiÓm tra tÝnh trung thùc cña c©u tr¶ lêi.
• - Chøc n¨ng t©m lý: t¹o ra sù høng thó, xo¸ bá c¸c hµng
rµo t©m lý, gi¶m bít sù c¨ng th¼ng, mÖt mái cho ng­êi
tr¶ lêi.
• *C©u hái néi dung: lµ c©u hái nh»m vµo nh÷ng vÊn
®Ò c¬ b¶n mµ nhµ nghiªn cøu cÇn n¾m ®­îc.
33
+ Bè côc cña b¶ng hái
• Th«ng th­êng b¶ng hái trong ®iÒu tra x· héi häc gåm 3
phÇn:
• - PhÇn më ®Çu: bao gåm tªn cña b¶ng hái, tªn ng­êi hay
c¬ quan tæ chøc nghiªn cøu vµ lêi giíi thiÖu. Trong lêi
giíi thiÖu cÇn nªu ®­îc môc ®Ých, ý nghÜa cña nghiªn
cøu, h­íng dÉn c¸ch tr¶ lêi c©u hái vµ kh¼ng ®Þnh tÝnh
khuyÕt danh cña cuéc ®iÒu tra.
• - PhÇn néi dung: gåm tÊt c¶ c¸c c©u hái nh»m thu thËp
th«ng tin chñ yÕu cña ®Ò tµi. Mét b¶ng c©u hái võa
ph¶i vµ th«ng dông ë n­íc ta cã tõ 18 ®Õn 24 c©u hái (­íc
tÝnh ph¶i tr¶ lêi trong thêi gian tõ 20 ®Õn 50 phót)
• - PhÇn kÕt luËn: th­êng bao gåm mét hay vµi c©u hái
nh»m ®i ra khái cuéc tiÕp xóc.
34
1.2. X©y dùng kÕ ho¹ch ®iÒu tra bao gåm c¸c
néi dung:
• Lùa chän ph­¬ng ¸n thu thËp th«ng tin
• LËp mÉu ®iÒu tra
• X©y dùng ph­¬ng ¸n xö lý th«ng tin
• X¸c ®Þnh kÕ ho¹ch ®iÒu tra thö vµ kÕ ho¹ch
tiÕn ®é ®iÒu tra

35
KH¸I QU¸T GĐ
CHUẨN
BỊ

XD
XD
khung
kế
LT
Hoạch
của
điều tra
đề tài

XĐ XĐ XD XĐKH
MĐ c¸c GT XD L.chọn XD
đề Lập Đ.tra
vµ vµ bảng P. Án P.án
tài mẫu thử
NV TTH câu T.thập xử lý
nghiên điều tra và KH
cña cuéc c¸c hỏi T.tin T.tin
cứu Đ.tra KN t.độ
36
ĐT
2. Giai ®o¹n tiÕn hµnh ®iÒu tra

• a. Liªn hÖ ®Þa bµn kh¶o s¸t:


• b. Lùa chän tËp huÊn ®iÒu tra viªn:
• c. TiÕn hµnh thu thËp th«ng tin:

37
3. Giai ®o¹n xö lý, ph©n tÝch th«ng tin
• §äc, hiÖu ®Ýnh th«ng tin thu ®­îc (lµm s¸ch phiÕu).
• M· ho¸
• Xö lý kÕt qu¶ thu ®­îc
• B¸o c¸o kÕt qu¶ vµ c¸c khuyÕn nghÞ
• Cë së cho viÖn tËp hîp th«ng tin, xö lý th«ng tin ®­îc
b¾t ®Çu tõ c¸c lo¹i thang ®o. Cã bèn lo¹i thang ®o
c¬ b¶n:
• Thang ®Þnh danh
• Thang thø tù
• Thang kho¶ng c¸ch
• Thang tû lÖ

38
Xö lý th«ng tin chñ yÕu ®­îc sö dông b»ng m¸y vi tÝnh (phÇn
mÒn SPSS, phÇn mÒn Stata, Nvivo, Haverresearch…).
• Mét sè ph­¬ng ¸n to¸n c¬ b¶n th­êng ®­îc ¸p dông lµ:
• Gi¸ trÞ trung b×nh cña dÊu hiÖu:
• Gi¸ trÞ phÇn tr¨m cña dÊu hiÖu:
• Ngoµi ra, ®Ó ph©n tÝch sè liÖu thu ®­îc ng­êi ta cßn xö dông
nhiÒu c«ng thøc to¸n häc kh¸c n÷a trªn c¬ së c¸c thang ®o ®·
nªu. Trong ®ã, ph©n tÝch t­¬ng quan gi÷a c¸c dÊu hiÖu lµ
quan träng vµ phøc t¹p nhÊt.
• B¸o c¸o tæng quan cuéc ®iÒu tra x· héi häc bao gåm 2 phÇn
quan träng:
• PhÇn thø nhÊt gåm toµn bé kÕt qu¶ cuéc ®iÒu tra x· héi häc
(®Ó c­¬ng, c¸c sè liÖu, tµi liÖu thu ®­îc).
• PhÇn thø hai lµ c¸c lËp luËn khoa häc nh»m miªu t¶, gi¶i
thÝch vÊn ®ª nghiªn cøu, b¸c bá hay chÊp nhËn c¸c gi¶
thuyÕt ®· ®Æt ra, nh÷ng vÊn ®Ò nghiªn cøu ch­a gi¶i quyÕt
®­îc tõ cuéc kh¶o s¸t nµy. Cuèi cïng lµ nh÷ng khuyÕn nghÞ
phï hîp víi thùc tÕ vÊn ®Ò ®­îc ®iÒu tra.
39
II. C¸c ph­¬ng ph¸p vµ kü thuËt thu thËp th«ng tin
trong x· héi häc

• 1. Điều tra chọn mẫu


• Phương pháp điều tra chọn mẫu là loại điều tra
không toàn bộ, vận dụng lý thuyết xác suất chọn
ngẫu nhiên một số đơn vị trong tổng thể điều
tra để thu thập thông tin. Kết quả xử lý thông
tin của mẫu có thể được dùng suy rộng cho tổng
thể điều tra.
• Tai sao ph¶i dïng ph­¬ng ph¸p ®iÒu tra chän mÉu?
• + Ưu điểm
• + Hạn chế
40
• 2. Ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch tµi liÖu
• a. Kh¸i niÖm
• Ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch tµi liÖu lµ ph­¬ng ph¸p thu
thËp th«ng tin thø cÊp th«ng qua c¸c tµi liÖu cã
s½n.
• Tµi liÖu lµ g×?
• Tµi liÖu lµ nh÷ng hiÖn vËt do con ng­êi t¹o nªn nh»m
môc ®Ých nµo ®ã nh­ng cã tÝnh chÊt truyÒn tin
hoÆc b¶o l­u th«ng tin.
• - Tµi liÖu trong ®iÒu tra x· héi häc lµ vËt chøa
®ùng th«ng tin b»ng ng«n ng÷, ch÷ viÕt, hiÖn vËt,
h×nh ¶nh…
41
b. Ph©n lo¹i

• Cã hai ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch tµi liÖu:


• - Ph­¬ng ph¸p ph©n ®Þnh tÝnh:
• - Ph­¬ng ph¸p ph©n tÝch ®Þnh l­îng (ph©n tÝch
tÇn suÊt/ph©n tÝch h×nh thøc ho¸):

42
c. u
­ ®iÓm vµ nh­îc ®iÓm cña ph­¬ng ph¸p ph©n
tÝch tµi liÖu
• + ¦u ®iÓm:
• Sö dông tµi liÖu cã s½n Ýt tèn kÐm vÒ c«ng søc, thêi gian, kinh
phÝ, kh«ng cÇn sö dông nhiÒu ng­êi.
• Cho nhiÒu th«ng tin, ®a d¹ng, nh÷ng sè liÖu cã ®­îc tõ thèng kª cã ®é
chÝnh x¸c cao nªn cã thÓ sö dông nhiÒu.
• + Nh­îc ®iÓm:
• - Tµi liÖu Ýt ®­îc ph©n chia theo nh÷ng dÊu hiÖu mµ ta mong muèn,
khã t×m ®­îc nh÷ng nguyªn nh©n còng nh­mèi quan hÖ qua l¹i cña c¸c
dÊu hiÖu.
• - Sè liÖu thèng kª ch­a ®­îc ph©n theo c¸c cÊp ®é x· héi kh¸c nhau nh­:
nhãm x· héi, tÇng x· héi mµ míi chØ kh¶o s¸t theo ®¬n vÞ hµnh
chÝnh, ch­a ®i s©u ph©n tÝch c¸c ®Æc tr­ng vµ khÝa c¹nh x· héi theo
c¸c chØ tiªu kinh tÕ trong tõng nhãm x· héi.
• - Thêi gian vµ kh«ng gian sè liÖu, th«ng tin kh«ng ®ång nhÊt g©y
khã kh¨n cho viÖc tæng hîp.
• - Nh÷ng tµi liÖu chuyªn ngµnh ®ßi hái ph¶i cã c¸c chuyªn gia cã
tr×nh ®é cao.
43
d. Quy tr×nh kü thuËt
• Ph©n tÝch tµi liÖu ®ßi hái ph¶i chÝnh x¸c, linh ho¹t vµ ®¶m
b¶o nh÷ng yªu cÇu sau:
• - Ph©n lo¹i tÝnh ch©n thùc hoÆc gi¶ dèi cña tµi liÖu: b¶n gèc,
b¶n sao.
• - Ph¶i cã th¸i ®é phª ph¸n ®èi víi tµi liÖu.
• - Ph¶i tr¶ lêi ®­îc c¸c c©u hái sau:
• + Tµi liÖu cã tªn lµ g×? (lo¹i tµi liÖu)
• + V¨n c¶nh xuÊt xø cña tµi liÖu.
• + Tªn t¸c gi¶ (ai viÕt).
• + Môc ®Ých cña tµi liÖu.
• + §é tin cËy cña tµi liÖu.
• + TÝnh x¸c thùc cña tµi liÖu.
• + ¶nh h­ëng x· héi cña tµi liÖu.
• + Néi dung vµ gi¸ trÞ cña tµi liÖu.
• + Th«ng tin trong tµi liÖu ®­îc ®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ hay ch­a?
44
3. Ph­¬ng ph¸p quan s¸t
• a. Kh¸i niÖm
• Quan s¸t lµ ph­¬ng ph¸p thu thËp th«ng tin x· héi s¬ cÊp vÒ ®èi t­
îng nghiªn cøu b»ng c¸ch tri gi¸c trùc tiÕp vµ ghi chÐp l¹i nh÷ng
nh©n tè cã liªn quan ®Õn ®èi t­îng nghiªn cøu vµ môc ®Ých
nghiªn cøu.
• b. §Æc ®iÓm cña quan s¸t:
• Quan s¸t ph¶i b¶o ®¶m tÝnh hÖ thèng, tÝnh môc ®Ých vµ tÝnh
kÕ ho¹ch (th«ng th­êng quan s¸t chØ gi÷ vai trß bæ trî cho c¸c ph­
¬ng ph¸p kh¸c). Nã ®­îc sö dông khi:
• - Nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt cho nhµ nghiªn cøu kh«ng thÓ thu ®­
îc tõ c¸c ph­¬ng ph¸p kh¸c.
• - TiÕn hµnh ®éc lËp, quan s¸t mang l¹i hiÖu qu¶ h¬n so víi ph­¬ng
ph¸p chuyªn kh¶o.
• - Phôc vô nh÷ng nghiªn cøu dù ®Þnh th¨m dß.
• - Bæ xung cho viÖc tr×nh bµy hay kiÓm tra c¸c gi¶ thuyÕt c«ng
t¸c.
• - KiÓm tra hay x¸c nhËn nh÷ng kÕt qu¶ thu ®­îc tõ c¸c ph­¬ng
ph¸p kh¸c. 45
c. u
­ ®iÓm, nh­îc ®iÓm
• - Th«ng tin thu ®­îc còng nh­ h­íng khai th¸c
th«ng tin phô thuéc vµo l¨ng kÝnh chñ quan
cña nhµ quan s¸t (kÓ c¶ quan ®iÓm, chÝnh
kiÕn vµ t×nh c¶m).
• - Sù kiÖn x¶y ra cã thêi h¹n vµ kh«ng bao giê
bÞ lÆp l¹i y nguyªn nh­ cò nªn thêi gian quan
s¸t bÞ h¹n chÕ.
• e. KÕ ho¹ch quan s¸t: (tr 280 - XHHQS)
• f. C¸c lo¹i h×nh quan s¸t: (tr 278 – 279 - XHHQS)

46
4. Ph­¬ng ph¸p pháng vÊn

• a. Ph­¬ng ph¸p pháng vÊn theo b¶ng hái


• Lµ ph­¬ng ph¸p thu thËp th«ng tin qua hái vµ ®¸p; ng­
êi ®iÒu tra ®Æt c©u hái cho ®èi t­îng cÇn ®­îc kh¶o
s¸t sau ®ã ghi vµo phiÕu hoÆc sÏ t¸i hiÖn nã vµo
phiÕu khi kÕt thóc cuéc pháng vÊn.

47
b. Ph­¬ng ph¸p pháng vÊn s©u c¸ nh©n:
• Kh¸i niÖm: Pháng vÊn s©u lµ nh÷ng cuéc ®èi tho¹i ®­îc lÆp ®i lÆp l¹i gi÷a
nhµ nghiªn cøu vµ ng­êi cung cÊp th«ng tin nh»m t×m hiªu cuéc sèng, kinh
nghiÖm vµ nhËn thøc cña ng­êi cung cÊp th«ng tin th«ng qua chÝnh ng«n ng÷
cña ng­êi Êy. (Taylor and Bogdan, 1985)
• * Khi nµo cÇn sö dông pháng vÊn s©u:
• 1. Chñ ®Ò nghiªn cøu míi vµ ch­a ®­îc x¸c ®Þnh râ.
• 2. Nghiªn cøu th¨m dß, khi ch­a n¾m ®­îc nh÷ng kh¸i niÖm vµ c¸c biÕn sè.
• 3. T×m hiÓu mèi quan hÖ gi÷a nh÷ng khÝa c¹nh ®Æc biÖt cña hµnh vi víi
ng÷ c¶nh réng h¬n.
• 4. Khi cÇn t×m hiÓu vÒ ý nghÜa h¬n lµ tÇn sè.
• 5. Khi cÇn cã sù linh ho¹t trong h­íng nghiªn cøu ®Ó ph¸t hiÖn nh÷ng vÊn ®Ò
míi vµ kh¸m ph¸ s©u mét chñ ®Ò nµo ®ã.
• * Ai cã thÓ thùc hiÖn pháng vÊn s©u:
• - Ng­êi n¾m râ vÊn ®Ò nghiªn cøu.
• - Ng­êi ®­îc huÊn luyÖn tèt.
• - Ng­êi cã kinh nghiÖm trong tiÕp xóc víi nh÷ng ng­êi thuéc c¸c thµnh
phÇn x· héi kh¸c nhau.
• - Ng­êi kiªn nhÉn vµ biÕt l¾ng nghe ng­êi kh¸c.
48
+ C¸c lo¹i pháng vÊn s©u:

• * Pháng vÊn kh«ng cÊu tróc.


• * Pháng vÊn b¸n cÊu tróc:
• C¸c lo¹i pháng vÊn b¸n cÊu tróc gåm:
• - Pháng vÊn s©u cã träng t©m:
• - Nghiªn cøu tr­êng hîp:

49
c. Ph­¬ng ph¸p pháng vÊn nhãm tËp trung
• Pháng vÊn nhãm tËp trung gåm tõ 6-12 ng­êi tËp hîp l¹i
víi nhau ®Ó tr×nh bµy nh÷ng quan ®iÓm cña hä vÒ
mét bé c©u hái ®Æc biÖt trong m«i tr­êng nhãm.
ChiÕn l­îc nghiªn cøu nµy th­êng ®­îc sö dông nh­lµ mét
®iÓm khëi ®Çu cho viÖc triÓn khai cuéc ®iÒu tra.
• Nh÷ng thuËn lîi trong viÖc sö dông pháng vÊn nhãm
tËp trung:
• 1. Cung cÊp c¸c nguån th«ng tin nhanh vµ rÎ tiÒn
• 2. Ng­êi nghiªn cøu cã c¬ héi nãi trùc tiÕp víi ng­êi tr¶
lêi nh»m lµm râ, th¶o luËn chi tiÕt vµ hiÓu râ h¬n.
• 3. Ng­êi tr¶ lêi cã c¬ héi ®Ó ph¸t triÓn, hoµn thiÖn
nh÷ng c©u tr¶ lêi cña hä vµ nh÷ng thµnh viªn kh¸c
trong nhãm vµ ®iÒu nµy cã thÓ t¹o nªn mét ®éng lùc,
hiÖu qu¶ “®iÒu phèi”.
50
5. Ph­¬ng ph¸p tr­ng cÇu ý kiÕn (ph­¬ng ph¸p
AnkÐt)
• Tr­ng cÇu ý kiÕn lµ ph­¬ng ph¸p thu thËp th«ng
tin gi¸n tiÕp qua b¶ng c©u hái (phiÕu tr­ng cÇu ý
kiÕn).
• §Æc tr­ng cña ph­¬ng ph¸p ankÐt lµ ng­êi ta chØ sö
dông mét b¶ng c©u hái ®· ®­îc quy chuÈn dïng ®Ó
hái chung cho tÊt c¶ nh÷ng ng­êi n»m trong mÉu
®iÒu tra (theo mét thÓ thøc lùa chän nhÊt ®Þnh nµo
®Êy). Th«ng th­êng, ng­êi hái vµ ®¸p kh«ng tiÕp xóc
trùc tiÕp víi nhau mµ th«ng qua céng t¸c viªn.

51
Cách thức thực hiện:
• - Tr­ng cÇu t¹i nhµ hay t¹i n¬i lµm viÖc. Mang b¶ng hái ®i ph©n
ph¸t cho ng­êi tr¶ lêi t¹i nhµ hay t¹i n¬i lµm viÖc cña hä.
• ­ ®iÓm: Trong thêi gian ®i ph©n ph¸t b¶ng hái ®iÒu tra viªn cã
u
®iÒu kiÖn gi¶i thÝch hµng lo¹t vÊn ®Ò cho ng­êi ®­îc hái, s¬ bé h­
íng dÉn hä c¸ch tr¶ lêi v.v...
• - Tr­ng cÇu qua b­u ®iÖn. B¶ng hái ®­îc göi ®Õn tay ng­êi tr¶ lêi theo
con ®­êng b­u ®iÖn. KÌm theo ®ã lµ lêi gi¶i thÝch, h­íng dÉn vµ lêi
yªu cÇu cña ng­êi nghiªn cøu ®èi víi ng­êi tr¶ lêi. TÊt nhiªn ®Ó t¹o
®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ng­êi tr¶ lêi göi l¹i b¶ng hái bao giê còng
ph¶i göi kÌm theo b¶ng hái lµ phong b× cã tem vµ ®Þa chØ cña n¬i
nghiªn cøu.
• Nh­îc ®iªm: MÊt nhiÒu b¶ng hái
• - Tr­ng cÇu nhãm. §©y lµ c¸ch lµm th«ng dông nhÊt vµ cho kÕt qu¶
kh¶ quan nhÊt. Th­êng tËp trung mét nhãm ng­êi kho¶ng tõ 10-40 ng­êi
vµo mét ®Þa ®iÓm nµo ®ã thuËn tiÖn cho viÖc ®äc vµ tr­ng cÇu ý
kiÕn hä. NÕu nhãm Ýt h¬n 10 ng­êi th­êng hay ¶nh h­ëng ®Õn tÝnh
khuyÕt danh, song nÕu nhiÒu h¬n 40 ng­êi sÏ khã kh¨n cho viÖc
kiÓm tra.
• ¦u ®iÓm: Nhanh thu ®­îc th«ng tin, kiÓm so¸t ®­îc sè l­îng b¶ng hái.
52
Bµi tËp VÒ nhµ

• NghÜ ra mét tªn ®Ò tµi


• TriÓn khai x©y dùng l«gÝc cña ®Ò tµi ®ã
theo 05 môc nh­®· nªu trong VD
• Suy nghÜ râ vÒ tõng vÊn ®Ò ®· nªu trong
®Ò tµi ®Ó buæi häc sau th¶o luËn.

53
54

You might also like