Professional Documents
Culture Documents
Bµi 8
MỘT SỐ PHƯƠNG PHÁP
NGHIÊN CỨU XÃ HỘI HỌC
2
Yªu cÇu
• 1. N¾m ch¾c c¸c bíc tiÕn hµnh mét cuéc nghiªn cøu
x· héi häc, c¸c ph¬ng ph¸p vµ kü thuËt thu thËp
th«ng tin trong x· héi häc.
• 2. VËn dông nh÷ng kiÕn thøc ®· häc vµo xây dựng
khung lôgíc của một nghiên cứu, thùc hiÖn c¸c
nhiÖm vô NCKH.
3
Néi dung cña bµi
• Gåm 3 phÇn chính:
• I. PHƯƠNG PHÁP LUẬN NGHIÊN CỨU XHH
• II. C¸c ph¬ng ph¸p vµ kü thuËt thu thËp th«ng tin
trong x· héi häc
• III. C¸c bíc tiÕn hµnh mét cuéc ®iÒu tra x· héi
häc
• Và phần THỰC HÀNH ĐIỀU TRA XHH
• Thêi gian nghiªn cøu toµn bµi lµ 8 tiÕt, trong
®ã cã 4 tiÕt lªn líp, 4 tiÕt th¶o luËn
4
Ph¬ng ph¸p
• GV: Dïng ph¬ng ph¸p thuyÕt tr×nh, kÕt hîp nªu vÊn
®Ò vµ ®Þnh híng nghiªn cøu.
• SV: Nghe vµ bót ký nh÷ng néi dung chÝnh, tÝch cùc
tham gia ph¸t biÓu ý kiÕn x©y dùng bµi.
5
Tµi liÖu tham khảo
6
I. PHƯƠNG PHÁP LUẬN NGHIÊN CỨU XHH
7
II. CÁC PHƯƠNG PHÁP VÀ KỸ THUẬT THU THẬP
THÔNG TIN TRONG ĐIỀU TRA XÃ HỘI HỘI (1)
WINDON
INFORMATION
DATA
8
II. C¸c ph¬ng ph¸p vµ kü thuËt thu thËp th«ng tin
trong x· héi häc (2)
11
c. u
®iÓm vµ nhîc ®iÓm cña ph¬ng ph¸p ph©n
tÝch tµi liÖu
• + ¦u ®iÓm:
• Sö dông tµi liÖu cã s½n Ýt tèn kÐm vÒ c«ng søc, thêi
gian, kinh phÝ, kh«ng cÇn sö dông nhiÒu ngêi.
• Cho nhiÒu th«ng tin, ®a d¹ng, nh÷ng sè liÖu cã ®îc tõ
thèng kª cã ®é chÝnh x¸c cao nªn cã thÓ sö dông
nhiÒu.
12
c. u
®iÓm vµ nhîc ®iÓm cña ph¬ng ph¸p
ph©n tÝch tµi liÖu
• + Nhîc ®iÓm:
• - Tµi liÖu Ýt ®îc ph©n chia theo nh÷ng dÊu hiÖu
mµ ta mong muèn
• - Sè liÖu thèng kª cha ®îc ph©n theo c¸c cÊp ®é x·
héi kh¸c nhau.
• - Thêi gian vµ kh«ng gian sè liÖu, th«ng tin kh«ng
®ång nhÊt g©y khã kh¨n cho viÖc tæng hîp.
• - Nh÷ng tµi liÖu chuyªn ngµnh ®ßi hái ph¶i cã c¸c
chuyªn gia cã tr×nh ®é cao.
13
d. Quy tr×nh kü thuËt
• Ph©n tÝch tµi liÖu ®ßi hái ph¶i chÝnh x¸c, linh ho¹t vµ ®¶m
b¶o nh÷ng yªu cÇu sau:
• - Ph©n lo¹i tÝnh ch©n thùc hoÆc gi¶ dèi cña tµi liÖu: b¶n gèc,
b¶n sao.
• - Ph¶i cã th¸i ®é phª ph¸n ®èi víi tµi liÖu.
• - Ph¶i tr¶ lêi ®îc c¸c c©u hái sau:
• + Tµi liÖu cã tªn lµ g×? (lo¹i tµi liÖu)
• + V¨n c¶nh xuÊt xø cña tµi liÖu.
• + Tªn t¸c gi¶ (ai viÕt).
• + Môc ®Ých cña tµi liÖu.
• + §é tin cËy cña tµi liÖu.
• + TÝnh x¸c thùc cña tµi liÖu.
• + ¶nh hëng x· héi cña tµi liÖu.
• + Néi dung vµ gi¸ trÞ cña tµi liÖu.
• + Th«ng tin trong tµi liÖu ®îc ®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ hay cha?
14
3. Ph¬ng ph¸p quan s¸t
• a. Kh¸i niÖm
• Quan s¸t lµ ph¬ng ph¸p thu thËp th«ng tin x· héi s¬ cÊp vÒ ®èi t
îng nghiªn cøu b»ng c¸ch tri gi¸c trùc tiÕp vµ ghi chÐp l¹i nh÷ng
nh©n tè cã liªn quan ®Õn ®èi tîng nghiªn cøu vµ môc ®Ých
nghiªn cøu.
• b. §Æc ®iÓm cña quan s¸t:
• Quan s¸t ph¶i b¶o ®¶m tÝnh hÖ thèng, tÝnh môc ®Ých vµ tÝnh
kÕ ho¹ch (th«ng thêng quan s¸t chØ gi÷ vai trß bæ trî cho c¸c ph
¬ng ph¸p kh¸c). Nã ®îc sö dông khi:
• - Nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt cho nhµ nghiªn cøu kh«ng thÓ thu ®
îc tõ c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c.
• - TiÕn hµnh ®éc lËp, quan s¸t mang l¹i hiÖu qu¶ h¬n so víi ph¬ng
ph¸p chuyªn kh¶o.
• - Phôc vô nh÷ng nghiªn cøu dù ®Þnh th¨m dß.
• - Bæ xung cho viÖc tr×nh bµy hay kiÓm tra c¸c gi¶ thuyÕt c«ng
t¸c.
• - KiÓm tra hay x¸c nhËn nh÷ng kÕt qu¶ thu ®îc tõ c¸c ph¬ng
ph¸p kh¸c. 15
c. u
®iÓm, nhîc ®iÓm
• - Th«ng tin thu ®îc còng nh híng khai th¸c th«ng tin
phô thuéc vµo l¨ng kÝnh chñ quan cña nhµ quan s¸t
(kÓ c¶ quan ®iÓm, chÝnh kiÕn vµ t×nh c¶m).
• - Sù kiÖn x¶y ra cã thêi h¹n vµ kh«ng bao giê bÞ lÆp
l¹i y nguyªn nhcò nªn thêi gian quan s¸t bÞ h¹n chÕ.
• e. KÕ ho¹ch quan s¸t:
• f. C¸c lo¹i h×nh quan s¸t:
16
4. Ph¬ng ph¸p pháng vÊn
17
b. Ph¬ng ph¸p pháng vÊn s©u c¸ nh©n:
• Kh¸i niÖm: Pháng vÊn s©u lµ nh÷ng cuéc ®èi tho¹i ®îc lÆp ®i lÆp l¹i gi÷a
nhµ nghiªn cøu vµ ngêi cung cÊp th«ng tin nh»m t×m hiªu cuéc sèng, kinh
nghiÖm vµ nhËn thøc cña ngêi cung cÊp th«ng tin th«ng qua chÝnh ng«n ng÷
cña ngêi Êy. (Taylor and Bogdan, 1985)
• * Khi nµo cÇn sö dông pháng vÊn s©u:
• 1. Chñ ®Ò nghiªn cøu míi vµ cha ®îc x¸c ®Þnh râ.
• 2. Nghiªn cøu th¨m dß, khi cha n¾m ®îc nh÷ng kh¸i niÖm vµ c¸c biÕn sè.
• 3. Khi cÇn th¨m dß s©u, khi muèn t×m hiÓu mèi quan hÖ gi÷a nh÷ng khÝa
c¹nh ®Æc biÖt cña hµnh vi víi ng÷ c¶nh réng h¬n.
• 4. Khi cÇn t×m hiÓu vÒ ý nghÜa h¬n lµ tÇn sè.
• 5. Khi cÇn cã sù linh ho¹t trong híng nghiªn cøu ®Ó ph¸t hiÖn nh÷ng vÊn ®Ò
míi vµ kh¸m ph¸ s©u mét chñ ®Ò nµo ®ã.
• 6. Nghiªn cøu s©u vµ chi tiÕt nh÷ng vÊn ®Ò ®îc lùa chän kü cµng nh÷ng trêng
hîp hoÆc c¸c sù kiÖn.
• * Ai cã thÓ thùc hiÖn pháng vÊn s©u:
• - Ngêi n¾m râ vÊn ®Ò nghiªn cøu.
• - Ngêi ®îc huÊn luyÖn tèt.
• - Ngêi cã kinh nghiÖm trong tiÕp xóc víi nh÷ng ngêi thuéc c¸c thµnh
phÇn x· héi kh¸c nhau.
• - Ngêi kiªn nhÉn vµ biÕt l¾ng nghe ngêi kh¸c. 18
+ C¸c lo¹i pháng vÊn s©u:
19
c. Ph¬ng ph¸p pháng vÊn nhãm tËp trung
• Pháng vÊn nhãm tËp trung gåm tõ 6-12 ngêi tËp hîp l¹i
víi nhau ®Ó tr×nh bµy nh÷ng quan ®iÓm cña hä vÒ
mét bé c©u hái ®Æc biÖt trong m«i trêng nhãm.
ChiÕn lîc nghiªn cøu nµy thêng ®îc sö dông nhlµ mét
®iÓm khëi ®Çu cho viÖc triÓn khai cuéc ®iÒu tra.
• Nh÷ng thuËn lîi trong viÖc sö dông pháng vÊn nhãm
tËp trung:
• 1. Cung cÊp c¸c nguån th«ng tin nhanh vµ rÎ tiÒn
• 2. Ngêi nghiªn cøu cã c¬ héi nãi trùc tiÕp víi ngêi tr¶
lêi nh»m lµm râ, th¶o luËn chi tiÕt vµ hiÓu râ h¬n.
• 3. Ngêi tr¶ lêi cã c¬ héi ®Ó ph¸t triÓn, hoµn thiÖn
nh÷ng c©u tr¶ lêi cña hä vµ nh÷ng thµnh viªn kh¸c
trong nhãm vµ ®iÒu nµy cã thÓ t¹o nªn mét ®éng lùc,
hiÖu qu¶ “®iÒu phèi”.
20
5. Ph¬ng ph¸p trng cÇu ý kiÕn (ph¬ng ph¸p
AnkÐt)
• Trng cÇu ý kiÕn lµ ph¬ng ph¸p thu thËp th«ng tin
gi¸n tiÕp qua b¶ng c©u hái (phiÕu trng cÇu ý kiÕn).
• §Æc trng cña ph¬ng ph¸p ankÐt lµ ngêi ta chØ sö
dông mét b¶ng c©u hái ®· ®îc quy chuÈn dïng ®Ó
hái chung cho tÊt c¶ nh÷ng ngêi n»m trong mÉu ®iÒu
tra (theo mét thÓ thøc lùa chän nhÊt ®Þnh nµo ®Êy).
Th«ng thêng, ngêi hái vµ ®¸p kh«ng tiÕp xóc trùc
tiÕp víi nhau mµ th«ng qua céng t¸c viªn.
21
Cách thức thực hiện:
22
Iii.C¸c bíc tiÕn hµnh mét cuéc ®iÒu tra x·
héi häc
Qu¸ tr×nh
tiÕn hµnh
mét cuéc
®iÒu tra XHH
Giai ®o¹n
Giai ®o¹n Giai ®o¹n
xö lý, ph©n tÝch
chuÈn bÞ tiÕn hµnh ®iÒu tra
th«ng tin
23
1. Giai ®o¹n chuÈn bÞ
• Giai ®o¹n chuÈn bÞ cã 2 c«ng viÖc chÝnh lµ:
• X©y dùng khung lý thuyÕt cña ®Ò tµi
• LËp kÕ ho¹ch ®iÒu tra.
24
1.1. X©y dùng khung lý thuyÕt cña
®Ò tµi gåm 4 néi dung sau:
• a. X¸c ®Þnh ®Ò tµi nghiªn cøu
• X¸c ®Þnh ®Ò tµi nghiªn cøu cã nghÜa lµ cÇn ph¶i lµm râ
kh¸ch thÓ hay ®èi tîng cña cuéc ®iÒu tra
• §Ó x¸c ®Þnh ®îc ®Ò tµi phï hîp tríc hÕt ngêi nghiªn cøu ph¶i
tr¶ lêi ®îc c¸c c©u hái sau:
• - Nghiªn cøu néi dung g×? (Nghiªn cøu vÊn ®Ò g×?) What?
• - Nghiªn cøu ®èi tîng nµo? (Nghiªn cøu ai?) Who?
• - Nghiªn cøu ë ®Þa bµn nµo? (Nghiªn cøu ë ®©u?) Where?
• Tªn ®Ò tµi cÇn ®îc tr×nh bµy mét c¸ch ng¾n gän, khoa häc víi
c©u ch÷ râ rµng, chÝnh x¸c.
• Tªn ®Ò tµi kh«ng nªn dïng nh÷ng côm tõ: “nghiªn cøu”, “hiÖn
tr¹ng”, “Mét sè biÖn ph¸p/gi¶i ph¸p”, “vÊn ®Ò”; “mét sè vÊn
®Ò”...
25
b. X¸c ®Þnh môc ®Ých vµ nhiÖm vô cña cuéc
®iÒu tra
• - Môc ®Ých lµ híng t×m kiÕm chñ yÕu c¸c th«ng tin cña
cuéc ®iÒu tra, nã lµ kÕt qu¶ cÇn ph¶i ®¹t ®îc cña cuéc
®iÒu tra. (Tr¶ lêi c©u hái: nghiªn cøu ®Ó lµm g×?)
• - Môc ®Ých cña cuéc nghiªn cøu sÏ quy ®Þnh nhiÖm vô
vµ ph¬ng ph¸p tiÕn hµnh ®iÒu tra (ph¸t triÓn lý luËn x·
héi häc hay phôc vô gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò cña thùc tÕ
x· héi).
• - NhiÖm vô lµ sù cô thÓ ho¸ nh÷ng môc ®Ých cña cuéc
nghiªn cøu, th«ng qua ®ã ®Ò ra nh÷ng híng nghiªn cøu
cô thÓ hay t×m ra nh÷ng khÝa c¹nh kh¸c nhau cña kh¸ch
thÓ nghiªn cøu.
• - Mçi mét cuéc ®iÒu tra nªn chØ ®Æt tõ 3 - 5 nhiÖm vô
nghiªn cøu.
26
c. X©y dùng c¸c gi¶ thuyÕt vµ thao t¸c ho¸ c¸c
kh¸i niÖm
• + X©y dùng gi¶ thuyÕt:
• X©y dùng gi¶ thuyÕt vµ kiÓm nghiÖm gi¶ thuyÕt lµ
mét c«ng viÖc quan träng xuyªn suèt qu¸ tr×nh ®iÒu tra
cña mét cuéc thùc nghiÖm.
• Gi¶ thuyÕt trong nghiªn cøu x· héi häc lµ sù gi¶ ®Þnh
cã c¨n cø khoa häc vÒ c¬ cÊu c¸c ®èi tîng, vÒ tÝnh
chÊt cña c¸c yÕu tè, vÒ mèi liªn hÖ t¹o nªn c¸c ®èi tîng
®ã, vÒ c¬ chÕ ho¹t ®éng vµ ph¸t triÓn cña chóng.
• LËp gi¶ thuyÕt lµ ®a ra mét nhËn thøc s¬ bé vÒ vÊn
®Ò ®îc nghiªn cøu, nã lµ sù thÓ hiÖn mét c¸ch tæng
qu¸t c¸c kiÕn thøc cña nhµ nghiªn cøu trªn c¶ hai mÆt lý
thuyÕt vµ thùc tiÔn vÒ vÊn ®Ò nghiªn cøu.
27
Trong nghiªn cøu x· héi häc thùc nghiÖm ngêi ta nãi
vÒ 3 lo¹i gi¶ thuyÕt chñ yÕu sau:
28
+ Thao t¸c ho¸ c¸c kh¸i niÖm:
• Thao t¸c ho¸ c¸c kh¸i niÖm lµ nh÷ng thao t¸c
l«gic nh»m chuyÓn nh÷ng kh¸i niÖm phøc t¹p
thµnh ®¬n gi¶n, chung thµnh kÐm chung
h¬n.
• X¸c ®Þnh c¸c chØ b¸o:
• §©y lµ qu¸ tr×nh cô thÓ ho¸ c¸c kh¸i niÖm
thùc nghiÖm thµnh c¸c ®¬n vÞ cã thÓ ®o l
êng vµ quan s¸t ®îc.
29
VD: S¬ ®å thao t¸c ho¸ kh¸i niÖm
TÝch cùc
x· héi
32
• *C©u hái kÕt hîp (võa ®ãng võa më): lµ lo¹i c©u hái
cã mét sè ph¬ng ¸n tr¶ lêi cho s½n vµ mét ph¬ng ¸n
®Ó ngá.
• *C©u hái sù kiÖn lµ nh÷ng c©u hái vÒ th©n thÕ,
nghÒ nghiÖp, løa tuæi, giíi tÝnh, thµnh phÇn gia
®×nh, ®Þa vÞ d©n téc.
• *C©u hái chøc n¨ng thêng bao gåm 3 d¹ng:
• - KiÓm tra sù am hiÓu cña ngêi ®îc hái ®èi víi vÊn
®Ò do nhµ nghiªn cøu ®Æt ra.
• - KiÓm tra tÝnh trung thùc cña c©u tr¶ lêi.
• - Chøc n¨ng t©m lý: t¹o ra sù høng thó, xo¸ bá c¸c hµng
rµo t©m lý, gi¶m bít sù c¨ng th¼ng, mÖt mái cho ngêi
tr¶ lêi.
• *C©u hái néi dung: lµ c©u hái nh»m vµo nh÷ng vÊn
®Ò c¬ b¶n mµ nhµ nghiªn cøu cÇn n¾m ®îc.
33
+ Bè côc cña b¶ng hái
• Th«ng thêng b¶ng hái trong ®iÒu tra x· héi häc gåm 3
phÇn:
• - PhÇn më ®Çu: bao gåm tªn cña b¶ng hái, tªn ngêi hay
c¬ quan tæ chøc nghiªn cøu vµ lêi giíi thiÖu. Trong lêi
giíi thiÖu cÇn nªu ®îc môc ®Ých, ý nghÜa cña nghiªn
cøu, híng dÉn c¸ch tr¶ lêi c©u hái vµ kh¼ng ®Þnh tÝnh
khuyÕt danh cña cuéc ®iÒu tra.
• - PhÇn néi dung: gåm tÊt c¶ c¸c c©u hái nh»m thu thËp
th«ng tin chñ yÕu cña ®Ò tµi. Mét b¶ng c©u hái võa
ph¶i vµ th«ng dông ë níc ta cã tõ 18 ®Õn 24 c©u hái (íc
tÝnh ph¶i tr¶ lêi trong thêi gian tõ 20 ®Õn 50 phót)
• - PhÇn kÕt luËn: thêng bao gåm mét hay vµi c©u hái
nh»m ®i ra khái cuéc tiÕp xóc.
34
1.2. X©y dùng kÕ ho¹ch ®iÒu tra bao gåm c¸c
néi dung:
• Lùa chän ph¬ng ¸n thu thËp th«ng tin
• LËp mÉu ®iÒu tra
• X©y dùng ph¬ng ¸n xö lý th«ng tin
• X¸c ®Þnh kÕ ho¹ch ®iÒu tra thö vµ kÕ ho¹ch
tiÕn ®é ®iÒu tra
35
KH¸I QU¸T GĐ
CHUẨN
BỊ
XD
XD
khung
kế
LT
Hoạch
của
điều tra
đề tài
XĐ XĐ XD XĐKH
MĐ c¸c GT XD L.chọn XD
đề Lập Đ.tra
vµ vµ bảng P. Án P.án
tài mẫu thử
NV TTH câu T.thập xử lý
nghiên điều tra và KH
cña cuéc c¸c hỏi T.tin T.tin
cứu Đ.tra KN t.độ
36
ĐT
2. Giai ®o¹n tiÕn hµnh ®iÒu tra
37
3. Giai ®o¹n xö lý, ph©n tÝch th«ng tin
• §äc, hiÖu ®Ýnh th«ng tin thu ®îc (lµm s¸ch phiÕu).
• M· ho¸
• Xö lý kÕt qu¶ thu ®îc
• B¸o c¸o kÕt qu¶ vµ c¸c khuyÕn nghÞ
• Cë së cho viÖn tËp hîp th«ng tin, xö lý th«ng tin ®îc
b¾t ®Çu tõ c¸c lo¹i thang ®o. Cã bèn lo¹i thang ®o
c¬ b¶n:
• Thang ®Þnh danh
• Thang thø tù
• Thang kho¶ng c¸ch
• Thang tû lÖ
38
Xö lý th«ng tin chñ yÕu ®îc sö dông b»ng m¸y vi tÝnh (phÇn
mÒn SPSS, phÇn mÒn Stata, Nvivo, Haverresearch…).
• Mét sè ph¬ng ¸n to¸n c¬ b¶n thêng ®îc ¸p dông lµ:
• Gi¸ trÞ trung b×nh cña dÊu hiÖu:
• Gi¸ trÞ phÇn tr¨m cña dÊu hiÖu:
• Ngoµi ra, ®Ó ph©n tÝch sè liÖu thu ®îc ngêi ta cßn xö dông
nhiÒu c«ng thøc to¸n häc kh¸c n÷a trªn c¬ së c¸c thang ®o ®·
nªu. Trong ®ã, ph©n tÝch t¬ng quan gi÷a c¸c dÊu hiÖu lµ
quan träng vµ phøc t¹p nhÊt.
• B¸o c¸o tæng quan cuéc ®iÒu tra x· héi häc bao gåm 2 phÇn
quan träng:
• PhÇn thø nhÊt gåm toµn bé kÕt qu¶ cuéc ®iÒu tra x· héi häc
(®Ó c¬ng, c¸c sè liÖu, tµi liÖu thu ®îc).
• PhÇn thø hai lµ c¸c lËp luËn khoa häc nh»m miªu t¶, gi¶i
thÝch vÊn ®ª nghiªn cøu, b¸c bá hay chÊp nhËn c¸c gi¶
thuyÕt ®· ®Æt ra, nh÷ng vÊn ®Ò nghiªn cøu cha gi¶i quyÕt
®îc tõ cuéc kh¶o s¸t nµy. Cuèi cïng lµ nh÷ng khuyÕn nghÞ
phï hîp víi thùc tÕ vÊn ®Ò ®îc ®iÒu tra.
39
II. C¸c ph¬ng ph¸p vµ kü thuËt thu thËp th«ng tin
trong x· héi häc
42
c. u
®iÓm vµ nhîc ®iÓm cña ph¬ng ph¸p ph©n
tÝch tµi liÖu
• + ¦u ®iÓm:
• Sö dông tµi liÖu cã s½n Ýt tèn kÐm vÒ c«ng søc, thêi gian, kinh
phÝ, kh«ng cÇn sö dông nhiÒu ngêi.
• Cho nhiÒu th«ng tin, ®a d¹ng, nh÷ng sè liÖu cã ®îc tõ thèng kª cã ®é
chÝnh x¸c cao nªn cã thÓ sö dông nhiÒu.
• + Nhîc ®iÓm:
• - Tµi liÖu Ýt ®îc ph©n chia theo nh÷ng dÊu hiÖu mµ ta mong muèn,
khã t×m ®îc nh÷ng nguyªn nh©n còng nhmèi quan hÖ qua l¹i cña c¸c
dÊu hiÖu.
• - Sè liÖu thèng kª cha ®îc ph©n theo c¸c cÊp ®é x· héi kh¸c nhau nh:
nhãm x· héi, tÇng x· héi mµ míi chØ kh¶o s¸t theo ®¬n vÞ hµnh
chÝnh, cha ®i s©u ph©n tÝch c¸c ®Æc trng vµ khÝa c¹nh x· héi theo
c¸c chØ tiªu kinh tÕ trong tõng nhãm x· héi.
• - Thêi gian vµ kh«ng gian sè liÖu, th«ng tin kh«ng ®ång nhÊt g©y
khã kh¨n cho viÖc tæng hîp.
• - Nh÷ng tµi liÖu chuyªn ngµnh ®ßi hái ph¶i cã c¸c chuyªn gia cã
tr×nh ®é cao.
43
d. Quy tr×nh kü thuËt
• Ph©n tÝch tµi liÖu ®ßi hái ph¶i chÝnh x¸c, linh ho¹t vµ ®¶m
b¶o nh÷ng yªu cÇu sau:
• - Ph©n lo¹i tÝnh ch©n thùc hoÆc gi¶ dèi cña tµi liÖu: b¶n gèc,
b¶n sao.
• - Ph¶i cã th¸i ®é phª ph¸n ®èi víi tµi liÖu.
• - Ph¶i tr¶ lêi ®îc c¸c c©u hái sau:
• + Tµi liÖu cã tªn lµ g×? (lo¹i tµi liÖu)
• + V¨n c¶nh xuÊt xø cña tµi liÖu.
• + Tªn t¸c gi¶ (ai viÕt).
• + Môc ®Ých cña tµi liÖu.
• + §é tin cËy cña tµi liÖu.
• + TÝnh x¸c thùc cña tµi liÖu.
• + ¶nh hëng x· héi cña tµi liÖu.
• + Néi dung vµ gi¸ trÞ cña tµi liÖu.
• + Th«ng tin trong tµi liÖu ®îc ®¸nh gi¸ ®Çy ®ñ hay cha?
44
3. Ph¬ng ph¸p quan s¸t
• a. Kh¸i niÖm
• Quan s¸t lµ ph¬ng ph¸p thu thËp th«ng tin x· héi s¬ cÊp vÒ ®èi t
îng nghiªn cøu b»ng c¸ch tri gi¸c trùc tiÕp vµ ghi chÐp l¹i nh÷ng
nh©n tè cã liªn quan ®Õn ®èi tîng nghiªn cøu vµ môc ®Ých
nghiªn cøu.
• b. §Æc ®iÓm cña quan s¸t:
• Quan s¸t ph¶i b¶o ®¶m tÝnh hÖ thèng, tÝnh môc ®Ých vµ tÝnh
kÕ ho¹ch (th«ng thêng quan s¸t chØ gi÷ vai trß bæ trî cho c¸c ph
¬ng ph¸p kh¸c). Nã ®îc sö dông khi:
• - Nh÷ng th«ng tin cÇn thiÕt cho nhµ nghiªn cøu kh«ng thÓ thu ®
îc tõ c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c.
• - TiÕn hµnh ®éc lËp, quan s¸t mang l¹i hiÖu qu¶ h¬n so víi ph¬ng
ph¸p chuyªn kh¶o.
• - Phôc vô nh÷ng nghiªn cøu dù ®Þnh th¨m dß.
• - Bæ xung cho viÖc tr×nh bµy hay kiÓm tra c¸c gi¶ thuyÕt c«ng
t¸c.
• - KiÓm tra hay x¸c nhËn nh÷ng kÕt qu¶ thu ®îc tõ c¸c ph¬ng
ph¸p kh¸c. 45
c. u
®iÓm, nhîc ®iÓm
• - Th«ng tin thu ®îc còng nh híng khai th¸c
th«ng tin phô thuéc vµo l¨ng kÝnh chñ quan
cña nhµ quan s¸t (kÓ c¶ quan ®iÓm, chÝnh
kiÕn vµ t×nh c¶m).
• - Sù kiÖn x¶y ra cã thêi h¹n vµ kh«ng bao giê
bÞ lÆp l¹i y nguyªn nh cò nªn thêi gian quan
s¸t bÞ h¹n chÕ.
• e. KÕ ho¹ch quan s¸t: (tr 280 - XHHQS)
• f. C¸c lo¹i h×nh quan s¸t: (tr 278 – 279 - XHHQS)
46
4. Ph¬ng ph¸p pháng vÊn
47
b. Ph¬ng ph¸p pháng vÊn s©u c¸ nh©n:
• Kh¸i niÖm: Pháng vÊn s©u lµ nh÷ng cuéc ®èi tho¹i ®îc lÆp ®i lÆp l¹i gi÷a
nhµ nghiªn cøu vµ ngêi cung cÊp th«ng tin nh»m t×m hiªu cuéc sèng, kinh
nghiÖm vµ nhËn thøc cña ngêi cung cÊp th«ng tin th«ng qua chÝnh ng«n ng÷
cña ngêi Êy. (Taylor and Bogdan, 1985)
• * Khi nµo cÇn sö dông pháng vÊn s©u:
• 1. Chñ ®Ò nghiªn cøu míi vµ cha ®îc x¸c ®Þnh râ.
• 2. Nghiªn cøu th¨m dß, khi cha n¾m ®îc nh÷ng kh¸i niÖm vµ c¸c biÕn sè.
• 3. T×m hiÓu mèi quan hÖ gi÷a nh÷ng khÝa c¹nh ®Æc biÖt cña hµnh vi víi
ng÷ c¶nh réng h¬n.
• 4. Khi cÇn t×m hiÓu vÒ ý nghÜa h¬n lµ tÇn sè.
• 5. Khi cÇn cã sù linh ho¹t trong híng nghiªn cøu ®Ó ph¸t hiÖn nh÷ng vÊn ®Ò
míi vµ kh¸m ph¸ s©u mét chñ ®Ò nµo ®ã.
• * Ai cã thÓ thùc hiÖn pháng vÊn s©u:
• - Ngêi n¾m râ vÊn ®Ò nghiªn cøu.
• - Ngêi ®îc huÊn luyÖn tèt.
• - Ngêi cã kinh nghiÖm trong tiÕp xóc víi nh÷ng ngêi thuéc c¸c thµnh
phÇn x· héi kh¸c nhau.
• - Ngêi kiªn nhÉn vµ biÕt l¾ng nghe ngêi kh¸c.
48
+ C¸c lo¹i pháng vÊn s©u:
49
c. Ph¬ng ph¸p pháng vÊn nhãm tËp trung
• Pháng vÊn nhãm tËp trung gåm tõ 6-12 ngêi tËp hîp l¹i
víi nhau ®Ó tr×nh bµy nh÷ng quan ®iÓm cña hä vÒ
mét bé c©u hái ®Æc biÖt trong m«i trêng nhãm.
ChiÕn lîc nghiªn cøu nµy thêng ®îc sö dông nhlµ mét
®iÓm khëi ®Çu cho viÖc triÓn khai cuéc ®iÒu tra.
• Nh÷ng thuËn lîi trong viÖc sö dông pháng vÊn nhãm
tËp trung:
• 1. Cung cÊp c¸c nguån th«ng tin nhanh vµ rÎ tiÒn
• 2. Ngêi nghiªn cøu cã c¬ héi nãi trùc tiÕp víi ngêi tr¶
lêi nh»m lµm râ, th¶o luËn chi tiÕt vµ hiÓu râ h¬n.
• 3. Ngêi tr¶ lêi cã c¬ héi ®Ó ph¸t triÓn, hoµn thiÖn
nh÷ng c©u tr¶ lêi cña hä vµ nh÷ng thµnh viªn kh¸c
trong nhãm vµ ®iÒu nµy cã thÓ t¹o nªn mét ®éng lùc,
hiÖu qu¶ “®iÒu phèi”.
50
5. Ph¬ng ph¸p trng cÇu ý kiÕn (ph¬ng ph¸p
AnkÐt)
• Trng cÇu ý kiÕn lµ ph¬ng ph¸p thu thËp th«ng
tin gi¸n tiÕp qua b¶ng c©u hái (phiÕu trng cÇu ý
kiÕn).
• §Æc trng cña ph¬ng ph¸p ankÐt lµ ngêi ta chØ sö
dông mét b¶ng c©u hái ®· ®îc quy chuÈn dïng ®Ó
hái chung cho tÊt c¶ nh÷ng ngêi n»m trong mÉu
®iÒu tra (theo mét thÓ thøc lùa chän nhÊt ®Þnh nµo
®Êy). Th«ng thêng, ngêi hái vµ ®¸p kh«ng tiÕp xóc
trùc tiÕp víi nhau mµ th«ng qua céng t¸c viªn.
51
Cách thức thực hiện:
• - Trng cÇu t¹i nhµ hay t¹i n¬i lµm viÖc. Mang b¶ng hái ®i ph©n
ph¸t cho ngêi tr¶ lêi t¹i nhµ hay t¹i n¬i lµm viÖc cña hä.
• ®iÓm: Trong thêi gian ®i ph©n ph¸t b¶ng hái ®iÒu tra viªn cã
u
®iÒu kiÖn gi¶i thÝch hµng lo¹t vÊn ®Ò cho ngêi ®îc hái, s¬ bé h
íng dÉn hä c¸ch tr¶ lêi v.v...
• - Trng cÇu qua bu ®iÖn. B¶ng hái ®îc göi ®Õn tay ngêi tr¶ lêi theo
con ®êng bu ®iÖn. KÌm theo ®ã lµ lêi gi¶i thÝch, híng dÉn vµ lêi
yªu cÇu cña ngêi nghiªn cøu ®èi víi ngêi tr¶ lêi. TÊt nhiªn ®Ó t¹o
®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ngêi tr¶ lêi göi l¹i b¶ng hái bao giê còng
ph¶i göi kÌm theo b¶ng hái lµ phong b× cã tem vµ ®Þa chØ cña n¬i
nghiªn cøu.
• Nhîc ®iªm: MÊt nhiÒu b¶ng hái
• - Trng cÇu nhãm. §©y lµ c¸ch lµm th«ng dông nhÊt vµ cho kÕt qu¶
kh¶ quan nhÊt. Thêng tËp trung mét nhãm ngêi kho¶ng tõ 10-40 ngêi
vµo mét ®Þa ®iÓm nµo ®ã thuËn tiÖn cho viÖc ®äc vµ trng cÇu ý
kiÕn hä. NÕu nhãm Ýt h¬n 10 ngêi thêng hay ¶nh hëng ®Õn tÝnh
khuyÕt danh, song nÕu nhiÒu h¬n 40 ngêi sÏ khã kh¨n cho viÖc
kiÓm tra.
• ¦u ®iÓm: Nhanh thu ®îc th«ng tin, kiÓm so¸t ®îc sè lîng b¶ng hái.
52
Bµi tËp VÒ nhµ
53
54