CHƯƠNG I

KHÁI LUҰN CHUNG Vӄ

LӎCH SӰ TRIӂT HӐC
I. ĐӔI TƯӦNG CӪA LӎCH SӰ TRIӂT HӐC.

1. TriӃt hӑc là gì.

‡ Xã hӝi loài ngưӡi xuҩt hiӋn cách đây khoҧng
gҫn 4 triӋu năm, nhưng triӃt hӑc mӟi xuҩt hiӋn
cách đây vào khoҧng hơn hai nghìn năm, vào thӡi
kǤ xã hӝi chiӃm hӳu nô lӋ ӣ cҧ phương Ðông và
phương Tây.
‡ TriӃt hӑc xuҩt hiӋn đҫu tiên ӣ mӝt sӕ trung tâm
văn minh cә đҥi cӫa nhân loҥi như Trung Quӕc,
Ҩn Ðӝ, Hy Lҥp. Vì vұy, theo ngưӡi Trung Quӕc,
triӃt hӑc có ý nghĩa là Trí bao hàm sӵ hiӇu biӃt,
sӵ nhұn thӭc sâu sҳc cӫa con ngưӡi vӅ thӃ giӟi.

‡ Theo tiӃng Hy Lҥp, thuұt ngӳ triӃt hӑc đưӧc cҩu

tҥo bӣi hai tӯ là Philos và Sophia. Philos có
nghĩa là tình bҥn, tình yêu, là khát vӑng đӇ vươn
tӟi. Còn Sophia là sӵ khôn ngoan, hiӇu biӃt, là
sӵ thông thái. Như vұy theo ngưӡi Hy Lҥp thì
triӃt hӑc là Philosophia nghĩa là yêu mӃn sӵ
thông thái.
Theo quan điӇm cӫa chӫ nghĩa Mác-Lênin:

²
  
    

      
      
  

   
   !"#
2. Vҩn đӅ cơ bҧn cӫa triӃt hӑc, các
trưӡng phái triӃt hӑc và các
phương pháp triӃt hӑc.
2.1 Vҩn đӅ cơ bҧn cӫa triӃt hӑc.
Vҩn đӅ cơ bҧn cӫa triӃt hӑc là mӕi
quan hӋ giӳa vұt chҩt và ý thӭc (hay tӗn
tҥi và tư duy). Ph.Ăngghen đӏnh nghĩa:
³Vҩn đӅ cơ bҧn lӟn cӫa mӑi triӃt hӑc; đһc
biӋt là triӃt hӑc hiӋn đҥi là vҩn đӅ quan hӋ
giӳa tư duy và tӗn tҥi´.
 Như vұy, vҩn đӅ cơ bҧn cӫa triӃt
hӑc có hai mһt, mӛi mһt phҧi trҧ lӡi
cho mӝt câu hӓi lӟn.
m
  : m$      % &
  ' 
 &   ' ( &   )! *
&   +
m
  : |  ' ,- .  
*/   ! ,0 +
Hai mһt nói trên trong vҩn đӅ cơ bҧn cӫa triӃt
hӑc có mӕi liên hӋ chһt chӁ thӕng nhҩt vӟi
nhau.
ViӋc giҧi quyӃt vҫn đӅ cơ bҧn cӫa triӃt hӑc là
cơ sӣ đӇ xác đӏnh tính chҩt cӫa các trưӡng phái
triӃt hӑc xem đó là duy vұt hay duy tâm.
 VҨN Đӄ CƠ BҦN CӪA TRIÊT HӐC

ë.
QUAN H͞ G
A 2. CON NGƯʹ
NḦ́N TH΀C ĐƯͺC
VC & Ý TH΀C TH͖ G

HAY KHÔNG
 "." Các trưӡng phái triӃt hӑc

  
       
 
± Trưӡng phái triӃt hӑc nào cho rҵng vұt chҩt
có trưӟc, ý thӭc có sau, vұt chҩt quyӃt đӏnh ý
thӭc thì đưӧc gӑi chung là chӫ nghĩa duy vұt.
CNDV chҩt phác
‡ CHӪ NGHĨA DUY VҰT CNDV siêu hình
CNDV biӋn chӭng
mTrưӡng phái triӃt hӑc nào cho rҵng ý thӭc
có trưӟc, vұt chҩt có sau, ý thӭc quyӃt
đӏnh vұt chҩt thì đưӧc gӑi chung là chӫ
nghĩa duy tâm. Trong chӫ nghĩa duy tâm
đưӧc chia thành hai phái là: Chӫ nghĩa duy
tâm chӫ quan và chӫ nghĩa duy tâm khách
quan.
 Ngoài chӫ nghĩa duy vұt và chӫ nghĩa
duy tâm nói trên gӑi là các trưӡng phái
nhҩt nguyên luұn, còn có mӝt trào lưu khác
gӑi là trưӡng phái nhӏ nguyên luұn. Tiêu
biӇu là ÐӅcác (1596m1650). Trưӡng phái
này cho rҵng: Vұt chҩt và ý thӭc là hai
thӵc thӇ đҫu tiên song song tӗn tҥi, không
cái nào quyӃt đӏnh cái nào.
   
1   
 2 *
3 4-  
 5
5 |  '
6   */   !
,0+
Trҧ lӡi câu hӓi nói trên tuyӋt đҥi đa sӕ các
nhà triӃt hӑc (cҧ duy vұt và duy tâm) đӅu
thӯa nhұn khҧ năng nhұn thӭc cӫa con
ngưӡi
 Äên cҥnh quan điӇm cӫa chӫ nghĩa
duy vұt và chӫ nghĩa duy tâm nói trên, chӫ
nghĩa hoài nghi lҥi nghi ngӡ khҧ năng
nhұn thӭc cӫa con ngưӡi vӅ thӃ giӟi.
Hӑ cho rҵng : muӕn biӃt sӵ vұt có tӗn
tҥi hay không là vҩn đӅ nan giҧi, vӅ
nguyên tҳc thì không thӇ nhұn thӭc đưӧc
bҧn chҩt cӫa sӵ vұt.
 Tóm lҥi: ViӋc giҧi quyӃt vҫn đӅ cơ bҧn
cӫa triӃt hӑc đã hình thành các trưӡng
phái khác nhau, đó là chӫ nghĩa duy vұt
và chӫ nghĩa duy tâm. Trong đó chӫ nghĩa
duy vұt, nhҩt là chӫ nghĩa duy vұt biӋn
chӭng là thӃ giӟi quan khoa hӑc, nó đem
lҥi cho con ngưӡi sӵ nhұn thӭc ngày càng
đúng đҳn vӅ thӃ giӟi.
 "." phương pháp triӃt hӑc.

Trong lӏch sӱ TriӃt hӑc đã hình

thành hai phương pháp nhұn
thӭc đӕi lұp nhau đó là phương
pháp biӋn chӭng và phương
pháp siêu hình.
  P pp s !
Phương pháp siêu hình là phương pháp nhұn
thӭc đӕi tưӧng ӣ trҥng thái cô lұp, tách rӡi không liên
hӋ, vұn đӝng, phát triӇn.

Phương pháp siêu hình đưӧc hình thành tӯ thӡi kì

cә đҥi nhưng biӇu hiӋn rõ nét nhҩt là ӣ thӃ kӍ 17m
18.Vì vұy chӫ nghĩa duy vұt thӡi kì này đưӧc gӑi là
chӫ nghĩa siêu hình.

Phương pháp siêu hình làm cho con ngưӡi chӍ

nhìn thҩy nhӳng sӵ vұt riêng biӋt mà không nhìn thҩy
mӕi liên hӋ qua lҥi giӳa nhӳng sӵ vұt ҩy. Do đó,
phương pháp siêu hình phҧn ánh không đúng bӭc
tranh sinh đӝng cӫa thӃ giӟi khách quan.
 ..
 P pp " 
Phương pháp biӋn chӭng là phương pháp nhұn
thӭc đӕi tưӧng trong mӕi liên hӋ vұn đӝng phát triӇn
không ngӯng.

Phương pháp biӋn chӭng đưӧc hình thành tӯ thӡi

cә đҥi mà ngưӡi khӣi xưӟng là nhà triӃt hӑc duy vұt
có tên là Hêraclit.

Ông cho rҵng :Các sӵ vұt hiӋn tưӧng cӫa thӃ giӟi
nҵm trong quá trình vұn đӝng biӃn đәi như dòng chҧy
cӫa con sông.ông nêu lên luұn điӇm nәi tiêng:Ngưӡi
ta không thӇ tҳm hai lҫn trên mӝt dòng sông.
 m# Cù  sΉ p $   % & '
() p pp "  * $
" %  !  +, s΅

PHÉP BC CH̼T PHÁC (TK Cͬ Đ̸

-

PHÉP Ä
N CHӬNG PHÉP BC DUY TÂ (TH HÊmGHEN-

PHÉP BC DUY V̈́T( ÁCm Am .ÊN

N-
 Như vұy, phương pháp biӋn
chӭng thӇ hiӋn tư duy mӅm dҿo
linh hoҥt vӅ hiӋn thӵc. Nhӡ vұy
nó trӣ thành công cө hӳu hiӋu
giúp con ngưӡi nhұn thӭc và cҧi
tҥo thӃ giӟi.
Þ. Đӕi tưӧng cӫa lӏch sӱ triӃt hӑc.

ӕi tưӧng cӫa lӏch sӱ triӃt hӑc là
nghiên cӭu quá trình hình thành, phát sinh
và phát triӇn cӫa các hӑc thuyӃt triӃt hӑc
trong cuӝc đҩu tranh giӳa chӫ nghĩa duy
vұt và chӫ nghĩa duy tâm, giӳa phương
pháp biӋn chӭng và phương pháp siêu
hình.
 Vӟi tư cách là mӝt khoa hӑc, lӏch sӱ triӃt
hӑc không dӯng lҥi ӣ mô tҧ nӝi dung các
hӑc thuyӃt các phương pháp mà nhiӋm vө
cӫa nó là :
² 0 ) 7 (-  &  
8 (9 
  %

 4-  
&  !  :& * ; *  '

 & 
 <& 
 " =& &
*/ $    $ >  
&  ! & <3 <&< 
 

 ? 4  -  (9 @ 6"#
 ››
››""ABCD EF GH|B IJ K› BL|

m& 
% 


M
MN"
1. Nhӳng nguyên tҳc phương
pháp luұn cӫa sӵ phân chia các
thӡi kǤ lӏch sӱ triӃt hӑc.
 ".Nhӳng thӡi kǤ lӟn cӫa lӏch sӱ
triӃt hӑc
±TriӃt hӑc thӡi kǤ cә đҥi.
±TriӃt hӑc thӡi trung đҥi.
±TriӃt hӑc thӡi phөc hưng.
±TriӃt hӑc thӡi cұn đҥi.
±TriӃt hӑc thӡi cә điӇn
ӭc.
±TriӃt hӑc thӡi MácmLênin.
±Nhӳng trào lưu triӃt hӑc tư sҧn thӡi
hiӋn đҥi.
 . Nhӳng nguyên tҳc cơ bҧn cӫa
viӋc nghiên cӭu lӏch sӱ triӃt hӑc.
1. Nguyên tҳc khách quan.
". Nguyên tҳc biӋn chӭng
3. Nguyên tҳc tính đҧng, tính giai cҩp.
 CHƯƠNG II
TRIӂT HӐC ҨN ÐӜ CӘ, TRUNG ĐҤI

. H'/   ( / 
 $

   ̼ Đͱ 0)   1.
1. Hoàn cҧnh ra đӡi cӫa triӃt hӑc
Ҩn Đӝ cә, trung đҥi.
 m Đ k" Ή 
Ô
   

      
 
 
 
   
  !" 
 #$ Ô
 %&  '   
( ) 
 *(  Ô
+  ,- ./" 

*(  0 
+  ,-
(  1  2 
  3  #0  ' ,  4
52           6

  
& *7 $ 8    *  2  
7  ( 91 ': ;

 m ĐiӅu kiӋn kinh tӃ - xã hӝi.
Đһc điӇm nәi bұt cӫa nӅn kinh tӃ - xã hӝi cӫa xã
hӝi Ҩn Đӝ cә, trung đҥi là sӵ tӗn tҥi rҩt sӟm và kéo
dài cӫa kӃt cҩu kinh tӃ - xã hӝi theo mô hình ³công xã
nông thôn´ mà đһc trưng cӫa nó là:
- Ruӝng đҩt thuӝc quyӅn sӣ hӳu nhà nưӟc.
- Gҳn liӅn vӟi nó là sӵ bҫn cùng hoá cӫa ngưӡi dân
trong công xã.
- Quan hӋ giӳa gia đình thân tӝc đưӧc coi là quan hӋ
cơ bҧn.
- Xã hӝi đưӧc phân chia thành các đҷng cҩp.
 K* ͱ 2 p3  / 4
4 p + +/
‡ Tăng lӳ: nhӳng ngưӡi làm công viӋc
tôn giáo.
‡ Quý tӝc: gӗm vương công, tưӟng
lĩnh, võ sĩ.
‡ Bình dân tӵ do: gӗm thương nhân,
thӧ thӫ công và dân chúng cӫa công
xã.
‡ Nô lӋ cùng đinh.
 Sӵ phân chia đҷng cҩp đó đã
làm phӭc tҥp thêm các quan hӋ
xã hӝi, tҥo ra nhӳng mâu thuүn
gay gҳt giӳa nông dân, thӧ thӫ
công, nô lӋ vӟi các đҷng cҩp
khác trong xã hӝi.
mĐiӅu kiӋn vӅ khoa hӑc và văn hoá.
+ VӅ khoa hӑc: ngay tӯ thӡi kǤ cә
đҥi, ngưӡi Ҩn
ӝ đã đҥt đưӧc
nhӳng thành tӵu vӅ KHTN.
һc biӋt
là các lĩnh vӵc thiên văn, toán hӑc, y
hӑc«
 Vă ' ̼ Đͱ 0)   1
2  +/   '1

± G '1  : Khoҧng thӃ kӹ

XXVmXV tr.CN gӑi là nӅn văn minh sông
Ҩn.
± G '1  : Tӯ thӃ kӹ XV ± V
tr.CN gӑi là nӅn văn minh Vê đa.
± G '1  : Tӯ thӃ kӹ V ± tr.CN.

ây là thӡi kǤ hình thành các trưӡng
phái triӃt hӑc tôn giáo lӟn gӗm hai hӋ
thӕng đӕi lұp nhau là chính thӕng và không
chính thӕng. trong đó có 6 trưӡng phái triӃt
hӑc chính thӕng và 3 trưӡng phái triӃt hӑc
không chính thӕng. Tiêu chuҭn cӫa chính
thӕng và không chính thӕng là có thӯa
nhұn uy thӃ cӫa kinh Vêđa và đҥo
Äàlamôn hay không.
Tóm lҥi lҥi:: Tҩt cҧ nhӳng đһc điӇm kinh
h trӏ, văn hoá, xã hӝi nói trên là cơ sӣ c
nҧy sinh và phát triӇn nhӳng tư tưӣng t
cӫa Ҩn
ӝ thӡi cә, trung đҥi vӟi các h
phong phú đa dҥng dҥng..
2. Đһc điӇm cӫa triӃt hӑc Ҩn Đӝ
cә, trung đҥi
mTriӃt hӑc Ҩn
ӝ cә, trung đҥi chӏu ҧnh
hưӣng lӟn cӫa nhӳng tư tưӣng tôn giáo rҩt khó
phân biӋt. Trong các quan niӋm triӃt hӑc, kӇ cҧ
các quan niӋm duy vұt đӅu ҭn sau các lӉ nghi
tôn giáo huyӅn bí, và các nhà triӃt hӑc cũng là
nhӳng ngưӡi làm công viӋc tôn giáo.

mTriӃt hӑc Ҩn
ӝ ít có nhӳng cuӝc cách
mҥng lӟn, chӫ yӃu có tính cҧi cách; các trưӡng
phái triӃt hӑc đi sau thưӡng không đһt ra mөc
đích tҥo ra mӝt thӭ triӃt hӑc mӟi mà thưӡng là
kӃ thӯa, bҧo vӋ, làm rõ quan điӇm cӫa các
trưӡng phái đi trưӟc.
 mTrong triӃt hӑc Ҩn
ӝ cә, trung đҥi,
quan điӇm duy vұt và quan điӇm duy tâm
thưӡng đan xen vào nhau trong quá trình
vұn đӝng phát triӇn.
mTriӃt hӑc Ҩn
ӝ cә, trung đҥi đһc biӋt
chú ý đӃn vҩn đӅ con ngưӡi. Hҫu hӃt các
trưӡng phái triӃt hӑc đӅu tұp trung giҧi
quyӃt vҩn đӅ ²O (´ và tìm con
đưӡng ³giҧi thoát´ cho con ngưӡi khӓi nӛi
khә đau trong đӡi sӕng trҫn tөc.
II
II.. SӴ PHÁT SINH PHÁT
TRIӆN CӪA TRIӂT HӐC
ҨN ĐӜ CӘ, TRUNG ĐҤI
1. TriӃt hӑc Vê đa.
 V theo nghĩa đen cӫa tӯ này là tri thӭc, là
sӵ hiӇu biӃt, tương tӵ như P+'s'p tӭc là yêu
mӃn sӵ thông thái cӫa H& +1p.
Trong nghĩa cө thӇ, Vêđa là nhӳng tác phҭm
văn hӑc tұp hӧp nhӳng câu ca dao, vӏnh phú, thҫn
thoҥi, diӉn ca, nhӳng tư tưӣng quan điӇm vӅ tұp tөc
lӉ nghi đưӧc sáng tác bҵng phương thӭc truyӅn
miӋng trong mӝt thӡi gian khá dài.

Ӄn khoҧng thӃ kӹ thӭ X tr.CN, các tác phҭm
đó mӟi đưӧc ghi lҥi bҵng tiӃng P1 (Sancrit) thành
bӝ sách gӑi là thánh kinh Vêđa làm cơ sӣ giáo lý cho
đҥo Äàlamôn và chӃ đӝ phân chia đҷng cҩp. Các tác
phҭm này còn lҥi tӟi ngày nay dưӟi dҥng 4 tұp chính
là: 5 6%) 7 6%) A  6%) Y8  6%
‡ 5 6%: Là bӝ kinh cә nhҩt cӫa Ҩn
ӝ bao
gӗm 10"8 khúc hát dùng đӇ ca ngӧi công đӭc
cӫa các vӏ thánh thҫn và cҫu nguyӋn cho con
ngưӡi có sӭc khoҿ, có thӭc ăn, có gia súc, có
mưa thuұn gió hoà.
‡ 7 6%: Là tuyӇn tұp các đoҥn trong
Rigveda, dùng đӇ ca chҫu trong khi tiӃn hành
nghi lӉ.
‡ A  6%: Là bӝ kinh gӗm 731 bài văn vҫn
có tính chҩt huyӅn bí dùng đӇ khҭn cҫu nhӳng
điӅu tӕt đҽp cho con ngưӡi.
çajurveda:
Là bӝ kinh gӗm hai bӝ phұn là
Yajurveda trҳng và Yajurveda đen.
Yajurveda trҳng gӗm các câu thҫn
chú đӇ sӱ dөng trong nghi lӉ, còn
Yajurveda đen nêu lên các ý kiӃn vӅ
nghi lӉ và thҧo luұn các ý kiӃn đó.
 Tó +1 TriӃt hӑc Vêđa là hình thӭc
tôn giáo cә nhҩt Ҩn
ӝ, nó thӇ hiӋn thӃ
giӟi quan cӫa ngưӡi Ҩn
ӝ lúc bҩy giӡ
đang tӵ nhұn thӭc mình và nhұn thӭc giӟi
tӵ nhiên. Nhưng hӑ chưa phân biӋt đưӧc
sӵ khác nhau căn bҧn giӳa mình vӟi tӵ
nhiên. Chính vì vұy, đӕi vӟi hӑ các hiӋn
tưӧng tӵ nhiên đӅu có linh hӗn và đưӧc
nhân cách hoá thành các vӏ thҫn.
 2. Sáu trưӡng phái triӃt hӑc
chínhthӕng..
chínhthӕng
2.1. Trưӡng phái Samkhya.
Samkhya.
Trưӡng phái Samkhya lúc đҫu là duy
vұt hӑ không thӯa nhұn thҫn Ärahman
sáng tҥo ra thӃ giӟi. Hӑ cho rҵng thӃ giӟi
vұt chҩt do mӝt dҥng vұt chҩt đҫu tiên cҩu
tҥo nên là Prakriti. Prakriti là mӝt loҥi vұt
chҩt đһc biӋt tiӅm ҭn không thӇ nhұn thӭc
đưӧc bҵng giác quan.
 Nhưng vӅ sau, trưӡng phái này
cũng rơi vào Q
duy tâm thӯa
nhұn có linh hӗn (Purusa) tӗn tҥi
song song bên cҥnh bҧn nguyên
vұt chҩt (Prakriti).
2.2. Trưӡng phái Mimansa.
Trưӡng phái này lúc đҫu là duy vұt hӑ
không thӯa nhұn sӵ tӗn tҥi cӫa thҫn linh.
Hӑ cho rҵng không chӭng minh đưӧc sӵ
tӗn tҥi cӫa thҫn, cҧm giác không nhұn ra
thҫn.
Nhưng vӅ sau hӑ lҥi rơi vào quan điӇm
duy tâm thӯa nhұn có thҫn và bҧo vӋ uy
tín cӫa kinh Vêđa và triӃt lý cӫa đҥo
Äàlamôn.
 2.Þ. Trưӡng phái V6%.
V6% là mӝt trưӡng phái hoàn
toàn duy tâm, hӑ không thӯa nhұn sӵ
tӗn tҥi cӫa thӃ giӟi vұt chҩt, theo hӑ
vұt chҩt là không chân thӵc.
 Hӑ thӯa nhұn B là tinh
thҫn vũ trө sáng tҥo ra muôn loài.
Atman là linh hӗn cá biӋt, là mӝt bӝ
phұn cӫa Ärahman, nhưng nó có thӇ
nhұp vào hӃt ngưӡi này đӃn ngưӡi
khác theo luұt luân hӗi. ChӍ khi nào
con ngưӡi khә công tu luyӋn đҥt đӃn
sӵ giác ngӝ thì khi đó linh hӗn đưӧc
giҧi phóng nó bay trӣ vӅ đӗng nhҩt
vӟi B
 2.4. Trưӡng phái Y'.
Y' là mӝt trưӡng phái triӃt hӑc
chính thӕng do đҥo sĩ P8+ sáng
lұp. Nӝi dung cơ bҧn cӫa hӑc thuyӃt
triӃt hӑc Yoga là đӅ cұp đӃn nhӳng
phương pháp tu luyӋn nhҵm giҧi
thoát linh hӗn khӓi sӵ ràng buӝc cӫa
thӇ xác và đҥt đӃn sӭc mҥnh siêu
nhiên.

Ӈ đҥt đưӧc điӅu đó, trưӡng phái này đưa
ra tám phương pháp (bát bҧo tu pháp) tu luyӋn
sau đây:
‡ 1) ChӃ giӟi: Phҧi có tình thương yêu rӝng rãi.
‡ ") Nӝi chӃ: Phҧi tӵ kiӅm chӃ (tӵ ӭc chӃ).
‡ 3) Tӑa pháp: Giӳ thân thӇ ӣ vӏ trí nhҩt đӏnh.
‡ 4)
iӅu tӭc pháp:
iӅu khiӇn sӵ thӣ cho hӧp lý.
‡ 5) ChӃ cҧm pháp:
iӅu khiӇn cҧm giác tư duy.
‡ 6) Tәng trì pháp: Chú ý vào mӝt điӇm.
‡ 7) Tĩnh lӵ pháp: Giӳ tâm thӕng nhҩt (thiӅn
đӏnh).
‡ 8) Tam muӝi pháp: ThiӅn cao đӝ khi đó hoàn
toàn làm chӫ đưӧc tâm, sӁ đҥt tӟi tuӋ bҵng sӵ
bӯng sáng tư duy.
‡ Tóm lҥi: Trưӡng phái Yoga là mӝt tôn
giáo còn có quan điӇm duy tâm là
thӯa nhұn có thҫn hay thưӧng đӃ,
thӯa nhұn con ngưӡi có linh hӗn và
thӇ xác. Tuy nhiên trưӡng phái này
đã đưa ra đưӧc các phương pháp
rèn luyӋn sӭc khoҿ cho con ngưӡi
mà hiӋn nay vүn đưӧc nhiӅu nưӟc sӱ
dөng.
 2.5. Trưӡng phái N&& /
Vs6sk.

ây là hai trưӡng phái đӝc lұp
nhau nhưng vӅ sau thӕng nhҩt thành
mӝt trưӡng phái, có nhӳng quan
điӇm giӕng nhau và có đóng góp trên
ba phương diӋn: thuyӃt nguyên tӱ, lý
luұn nhұn thӭc và logic hӑc.
 m V  & ΅ + 9
Hai trưӡng phái này đӅu thӯa
nhұn sӵ tӗn tҥi cӫa thӃ giӟi vұt chҩt,
thӃ giӟi ҩy đưӧc tҥo nên bӣi nguyên
tӱ. Nguyên tӱ là nhӳng hҥt vұt chҩt
vô cùng nhӓ bé, không phân chia
đưӧc và tӗn tҥi vĩnh viӉn.
Hӑ còn cho rҵng, sӵ kӃt hӧp khác
nhau cӫa các nguyên tӱ tҥo nên sӵ
phong phú và đa dҥng cӫa các vұt
thӇ.
 m V +: + 9 9 
Hai trưӡng phái này đӅu thӯa
nhұn khҧ năng nhұn thӭc cӫa con
ngưӡi vӅ thӃ giӟi. Hӑ thӯa nhұn tính
khách quan cӫa khách thӇ nhұn thӭc.
Hӑ cho rҵng, nhұn thӭc có thӇ tin cұy
đưӧc. Tiêu chuҭn cӫa sӵ tin cây là
sӵ phҧn ánh trung thành vӟi đӕi
tưӧng.
 mV +' 
Trưӡng phái này cho rҵng, đӇ đi
đӃn kӃt luұn mӝt vҩn đӅ cҫn phҧi trҧi
qua 5 bưӟc suy luұn gӗm có:  *
!P O 
 4Q  7@
(! *& , "
R7@5
‡ 1.Trên đӗi có lӱa
‡ ". Vì trên đӗi có khói.
‡ 3. Ӣ đâu có khói là ӣ đó có lӱa, như ӣ
trong bӃp lò.
‡ 4. Trên đӗi đang bӕc khói.nhҩt đӏnh trên
đӗi có lӱa.
‡ 5. Do đó, trên đӗi có lӱa.
 Nhưng vӅ sau hai trưӡng phái này
lҥi rơi vào quan điӇm duy tâm hӑ
thӯa nhұn có thҫn, có linh hӗn. Hӑ
cho rҵng thҫndùng nguyên tӱ đӇ cҩu
tҥo nên thӃ giӟi.
Þ. Ba trưӡng phái triӃt hӑc
không chính thӕng.
thӕng.
mT( p ;.
; +/ ͱ ( p < '
 ó q  $ % & 9 /  =
"    . H > 9 
 9  ? 1 @ A) B  %1
C $  TG D ' q  ! 9 ͱ
 0 k< >.
N 1    +/ = E  >
9 ó + ?
 Þ.2 Trưӡng phái Lokayata

ây là trưӡng phái duy vұt tương đӕi triӋt đӇ
trong triӃt hӑc Ҩn
ӝ cә trung đҥi. Trưӡng phái
này cho rҵng thӃ giӟi xung quanh ta là thӃ giӟi
vұt chҩt. ThӃ giӟi vұt chҩt là do 4 yӃu tӕ đҫu tiên
là: đӏa, phong, thӫy, hӓa tҥo thành.

Cҧ con ngưӡi và sinh vұt cũng do 4 yӃu tӕ

vұt chҩt nói trên tҥo nên.

Hӑ không thӯa nhұn thҫn Ärahman sáng

tҥo ra con ngưӡi và thӃ giӟi.
 Þ.Þ. Trưӡng phái phұt giáo.
mT3 ) sΉ "p  P9
TF C.
A &  
  0 & 
  :
   ,-  ,S  › 
"|D "D (&
<
 < &   => =
I77
N 
m0
7    !  4  I,!"T 
& 9    A>
  U 8
VW X = Y *'
!  * DP<N (& <"
 V ă s  p9 " &
ó  / +" k  
!    : k ' D
p9 s /' ă GHI .CN. Ô
s /& JK4 ă GHI .CN 
6'  & 
 p9 +, ! F
+/ /& ëGK4 ( D   - +/
/& p9 
 V1 7Z (
 
  *% )Y!  7 
7[ = 3  
 4  - :\ 
<O  *] < ,W  (^ 4 ^
   
 $ ,' ,.  
*  :\  *\ , 0 (
'  * ? 4U
 *   ( <Y ) *6 * %
*>  
*"
% ! .
_` a  *\
 4U  
 :   *> * .
bM a  *\
*W 7> %

 O " T 
8    (&
<
 0 &
   < &"
 ? *'  * ,W< 3 *6 
! 4&
*>  
% (  ! 0 */ (! 0
  7  ,& 5 * <

V77N D &  !  | c

O 
(,!
N &  

& 7     N
 Xét vӅ mһt triӃt hӑc, phұt giáo đưӧc coi là triӃt lí
thâm trҫm sâu sҳc vӅ vũ trө và con ngưӡi.

Vӟi mөc đích nhҵm giҧi phóng con ngưӡi khӓi

mӑi khә đau bҵng chính cuӝc sӕng đӭc đӝ cӫa con
ngưӡi,phұt giáo nhanh chóng chiӃm đưӧc tình cҧm
và niӅm tin cӫa đông đҧo quҫn chúng lao đӝng.nó
đã trӣ thành biӇu tưӧng cӫa lòng tӯ bi bác ái trong
đҥo đӭc truyӅn thӕng cӫa cácdân tӝc Châu Á.

Kinh điӇn cӫa phұt giáo rҩt đӗ sӝ gӗm ba bӝ

phұn gӑi là Tam tҥng kinh bao gӗm:Tҥng kinh,
Tҥng luұt,Tҥng luұn.
m Q  $    q  
p9 '.
Q  $    q 
 p9 ' 2 $ " 9p
  = ͱ %    p1
ù +/ < *) < () /
% &.
 V< * (không có cái tôi)
Phұt giáo cho rҵng thӃ giӟi xung quanh ta và
cҧ con ngưӡi không phҧi do mӝt vӏ thҫn nào sáng
tҥo ra mà đưӧc cҩu thành bӣi sӵ kӃt hӧp cӫa hai
yӃu tӕ là vұt chҩt và tinh thҫn. Trong đó vұt chҩt gӑi
là sҳc, tinh thҫn gӑi là danh.
Sҳc (v.chҩt) + danh (thө, tưӣng, hành, thӭc)
= 5 yӃu tӕ (ngũ uҭn)
Ngũ uҭn tác đӝng qua lҥi tҥo nên sӵ vұt và con
ngưӡi. Nhưng sӵ tӗn tҥi cӫa sӵ vұt chӍ là tҥm thӡi,
thoáng qua không có sӵ vұt riêng biӋt nào tӗn tҥi mãi
mãi. Do đó không có cái tôi chân thӵc.
 V< (
(vұn đӝng biӃn đәi không ngӯng).

Phұt giáo cho rҵng mӑi sӵ vұt hiӋn

tưӧng đӅu nҵm trong quá trình vұn đӝng
biӃn đәi không ngӯng theo chu trình bҩt
tұn là sinh, trө, dӏ, diӋt. Do đó không có cái
gì là trưӡng tӗn bҩt đӏnh, chӍ có sӵ vұn
đӝng biӃn đәi không ngӯng.
ó là quan
điӇm DVÄC vӅ thӃ giӟi.
 D &
(
iӅu kiӋn giúp nguyên nhân thành KQ).
Phұt giáo cho rҵng mӑi sӵ vұt,hiӋn tưӧng trong
quá trình vұn đӝng đӅu chӏu sӵ chi phӕi cӫa luұt
nhân duyên.
Trong đó duyên là điӅu kiӋn giúp cho nguyên
nhân trӣ thành kӃt quҧ. KӃt quҧ lҥi trӣ thành nguyên
nhân cho mӝt quá trình mӟi tҥo thành kӃt quҧ
mӟicũng cҫn phҧi có điӅu kiӋn.Cӭ như vұy tҥo nên
sӵ vұn đӝng biӃn đәi không ngӯng cӫa các sӵ vұt.
VD: duyên( đҩt, nưӟc,ánh sáng«)
hҥt lúa cây lúa
(nguyên nhân) (kӃt quҧ)
duyên
cây lúa nhӳng hҥt lúa«
(nguyên nhân) (kӃt quҧ)
 Như vұy, thông qua các phҥm trù vô
ngã, vô thưӡng, duyên, triӃt hӑc phұt giáo
đã bác bӓ quan điӇm duy tâm cho rҵng
thҫn Ärahman sáng tҥo ra con ngưӡi và
thӃ giӟi.
Phұt giáo cho rҵng con ngưӡi và sӵ
vұt đưӧc cҩu thành tӯ các yӃu tӕ vұt chҩt
và tinh thҫn, các sӵ vұt cӫa thӃ giӟi nҵm
trong quá trình biӃn đәi không ngӯng.

ó là quan điӇm duy vұt biӋn chӭng vӅ
thӃ giӟi, mһc dù còn chҩt phác, mӝc mҥc
nhưng rҩt đáng trân trӑng.
mV  +: 3 s  p9
'..
'
Nӝi dung triӃt lý nhân sinh cӫa phұt giáo đưӧc
thӇ hiӋn tұp trung trong thuyӃt ²Tӭ diӋu đӃ´ tӭc
là bӕn chân lý tuyӋt diӋu mà đòi hӓi mӑi ngưӡi
phҧi nhұn thӭc đưӧc.
Mӝt là khә đӃ: G R
RRRR*R RR
R R46R,a"
Hai là nhân đӃ (tұp đӃ): TriӃt lý vӅ nguyên
nhân cӫa sӵ khә. Phұt giáo cho rҵng nӛi khә cӫa
con ngưӡi là có nguyên nhân, phұt giáo đưa ra
1" nguyên nhân cӫa sӵ khә gӑi là thuyӃt ³thұp nhӏ
nhân duyên´.
1) Vô minh: Là không sáng suӕt.
") Duyên hành: Là ý muӕn thúc đҭy hành đӝng.
3) Duyên thӭc: Tâm tӯ trong sáng trӣ nên u tӕi.
4) Duyên danh sҳc: Sӵ hӝi tө cӫa các yӃu tӕ vұt
chҩt và tinh thҫn sinh ra các cơ quan cҧm giác
(mҳt, tai , mũi, lưӥi, thân thӇ và ý thӭc).
5) Duyên lөc nhұp: Là quá trình xâm nhұp cӫa
thӃ giӟi xung quanh vào các giác quan.
6) Duyên xúc: Là sӵ tiӃp xúc vӟi thӃ giӟi xung
quanh sinh ra cҧm giác.
7) Duyên thө: Là sӵ cҧm thө, sӵ nhұn thӭc trưӟc sӵ
tác đӝng cӫa thӃ giӟi bên ngoài.
8) Duyên ái: Là sӵ yêu thích mà nҧy sinh ham muӕn
dөc vӑng do cҧm thө thӃ giӟi bên ngoài.
9) Duyên thӫ: Do yêu thích rӗi muӕn chiӃm lҩy, giӳ
lҩy.
10) Duyên hӳu: Là sӵ tӗn tҥi đӇ tұn hưӣng cái đã
chiӃm đoҥt đưӧc.
11) Duyên sinh: Là sӵ ra đӡi, sinh thành do phҧi tӗn
tҥi.
1") Duyên lão tӱ: Là già và chӃt vì có sӵ sinh thành.
±B +/ %" : Phұt giáo cho rҵng
mӑi nӛi khә đӅu có thӇ tiêu diӋt
đưӧc đӇ đҥt tӟi trҥng thái niӃt bàn.
±B
 +/ 1' : Là con đưӡng tu
đҥo đӇ hoàn thiӋn đҥo đӭc cá
nhân, đó cũng là con đưӡng giҧi
thoát khӓi nӛi khә đӇ đҥt tӟi hҥnh
phúc.
Phұt giáo đưa ra ra tám con đưӡng
chân chính gӑi là (bát chính đҥo).
‡ 1) Chính kiӃn: Là hiӇu biӃt đúng đҳn tӭ
diӋu đӃ.
‡ ") Chính tư duy: Là suy nghĩ đúng đҳn.
‡ 3) Chính ngӳ: Nói năng phҧi đúng đҳn.
‡ 4) Chính nghiӋp: Giӳ nghiӋp mӝt cách
đúng đҳn, không làm viӋc xҩu, nên làm
viӋc thiӋn.
‡ 5) Chính mӋnh: Giӳ ngăn dөc vӑng đúng
đҳn.
‡ 6) Chính tinh tiӃn: Cӕ gҳng nӛ lӵc đúng
hưӟng, không biӃt mӋt mӓi.
‡ 7) Chính niӋm: Là tâm niӋm tin tưӣng
vӳng chҳc vào sӵ giҧi thoát.
‡ 8) Chính đӏnh: Là kiên đӏnh, tұp trung tư
tưӣng cao đӝ mà suy nghĩ vӅ tӭ diӋu đӃ,
vӅ vô ngã, vô thưӡng.
 m Ngoài tám con đưӡng chính đӇ diӋt
khә, phұt giáo còn đưa ra năm điӅu răn đӇ
mӛi ngưӡi chӫ đӝng thӵc hiӋn nhҵm đem
lҥi lӧi ích cho mình và cho mӑi ngưӡi.

ó là: 4 (& (không đưӧc sát sinh);
4 7O
(không đưӧc dâm dөc); 4 
$ (không đưӧc nói năng thô tөc, bұy bҥ);
4 d
9 (không đưӧc rưӧu trà); 4 *>
(không đưӧc trӝm cưӟp).
 Liên hӋ vai trò Phұt giáo ӣ nưӟc ta.
Phұt giáo truyӅn vào nưӟc ta tӯ nhӳng
năm đҫu công nguyên, vӟi bҧn chҩt tӯ bi,
bác ái, phұt giáo nhanh chóng tìm đưӧc chӛ
đӭng và dҫn dҫn bám rӉ vӳng chҳc trên
mҧnh đҩt này.
Tӯ khi vào ViӋt Nam đӃn nay phұt giáo
tӗn tҥi và phát triӇn phù hӧp vӟi truyӅn
thӕng ViӋt Nam. Phұt giáo trӣ thành quӕc
giáo ӣ các triӅu đҥi
inh, Lý, Lê, Trҫn, góp
phҫn bҧo vӋ chӃ đӝ phong kiӃn ViӋt Nam
giӳ vӳng nӅn đӝc lұp dân tӝc.
 Phұt giáo có công đào tҥo tҫng lӟp trí thӭc
cho dân tӝc trong đó có nhiӅu vӏ thiӅn sư, quӕc sư
đӭc đӝ tài cao giúp nưӟc an dân như: Ngô Chân
Lưu, Vҥn Hҥnh,Pháp Nhuұn«

Vào các thӡi kì hưng thӏnh, phұt giáo là nӅn

tҧng tư tưӣng trong nhiӅu lĩnh vӵc như kinh tӃ
,chính trӏ ,văn hóa ,giáo dөc, kiӃn trúc,hӝi hӑa«Và
đã đӇ lҥi nhӳng giá trӏ mang đұm đà bҧn sҳc dân
tӝc.Tӯ cuӕi thӃ kӍ X đӃn nay phұt giáo không phҧi
là quӕc giáo nӳa. Nhưng tư tưӣng tích cӵc cӫa nó
vүn là nhu cҫu, là sӭc mҥnh tinh thҫn cӫa nhân dân
ta.
 CHƯƠNG III
TRIӂT HӐC TRUNG HOA CӘ,
TRUNG ĐҤI

. H'/   ( / 
 $  
 T  H' 0)   1.
ë. H'/   (    T 
H' 0)   1.
ë.ë 7Ή ! /  q
  
L < +" T  H'.
+ Quá trình chuyӇn hóa cӫa XH công xã
nguyên thӫy dүn đӃn sӵ hình thành các
quӕc gia chiӃm hӳu nô lӋ Trung Hoa kéo dài
khӓang vài ba ngàn năm trưӟc công
nguyên. Thӡi kǤ này có ba sӵ kiӋn quan
trӑng dүn đӃn sӵ ra đӡi cӫa XH chiӃm hӳu
nô lӋ.
± Toҥi nhân phát minh ra lӱa đӇ nҩu chín thӭc
ăn và rèn ra công cө sҧn xuҩt.
± Phөc Hy phát minh ra lưӟi đӇ săn thú, bҳt cá
và thuҫn dưӥng gia súc.
± Thҫn Nông phát minh ra cách trӗng lúa nưӟc
và làm ra lưӥi cày đһt nӅn móng cho sӵ ra đӡi
cӫa nghӅ nông.
Nhӳng phát hiӋn nói trên làm cho LLSX phát
triӇn mҥnh mӁ, thúc đҭy sӵ ra cӫa chӃ đӝ chiӃm
hӳu tư nhân vӅ TLSX, phân hóa xã hӝi thành
nhӳng giai cҩp dүn đӃn sӵ ra đӡi cӫa chӃ đӝ
chiӃm hӳu nô lӋ Trung Hoa.
 XH chiӃm hӳu nô lӋ Trung Hoa phát triӇn qua
các triӅu đҥi Nhà Hҥ, Nhà Ân ( Thương) và đҥt đӃn
sӵ phát triӇn hòan thiӋn ӣ triӅu đҥi Nhà Chu.
+
һc điӇm thӡi kǤ Nhà Chu:
Do kӃ thӯa đưӧc kinh nghiӋm SX cӫa lӏch sӱ đӇ
lҥi, do thiên nhiên thuұn lӧi cùng vӟi sӵ quҧn lý xã
hӝi chһt chӁ làm cho XH Nhà Chu phát triӇn mҥnh
mӁ.
mTrong lĩnh vӵc kinh tӃ: Nhà Chu quҧn lý ruӝng đҩt
theo phương pháp tĩnh điӅn.
mTrong lĩnh vӵc XH: Nhà Chu tә chӭc theo các quy
tҳc chһt chӁ ( vua, chư hҫu...); xã hӝi phân chia
thành các đҷng cҩp.
 1.2.Thӡi kǤ Xuân Thu - ChiӃn
Quӕc (770 ± 221 TCN).
Thӡi kǤ này có nhӳng đһc điӇm như sau:
m Do sӵ phát triӇn cӫa SX mà đһc biӋt là SX
nông nghiӋp tҥo điӅu kiӋn cho sӵ chuyên môn hóa
ngày càng sâu sҳc các ngành thӫ công nghiӋp dӏch
vө dүn đӃn sӵ hình thành các đô thӏ PK.
- Phân hóa XH diӉn ra sâu sҳc dүn đӃn chiӃn
tranh liên miên giӳa bҧy nưӟc (TӅ, Tҫn, Sӣ, Hàn,
Ngөy, TriӋu,Yên) làm cho thӡi đҥi Xuân Thu chuyӇn
thành thӡi đҥi ChiӃn Quӕc.
Trong sӵ chuyӇn mình dӳ dӝi cӫa lӏch sӱ,nhiӅu
trưӡng phái triӃt hӑc ra đã đӡi tҥo thành hӋ thӕng
triӃt hӑc khá hòan chӍnh.
2. Đһc điӇm cӫa triӃt hӑc Trung
Hoa cә, trung đҥi.
  là nӅn triӃt hӑc nhҩn mҥnh tinh thҫn
nhân văn. Trong tư tưӣng triӃt hӑc Trung Hoa
cә, trung đҥi, tư tưӣng liên quan đӃn con ngưӡi
như triӃt hӑc nhân sinh, triӃt hӑc đҥo đӭc, triӃt
hӑc chính trӏ, triӃt hӑc lӏch sӱ phát triӇn, còn triӃt
hӑc tӵ nhiên có phҫn mӡ nhҥt.
  là các triӃt gia Trung Hoa đӅu tұp trung
vào lĩnh vӵc luân lý đҥo đӭc, xem viӋc thӵc
hành đҥo đӭc như là hoҥt đӝng thӵc tiӉn căn
bҧn nhҩt cӫa mӝt đӡi ngưӡi, đһt lên vӏ trí thӭ
nhҩt cӫa sinh hoҥt xã hӝi.
 4  
  Trung Hoa ít có nhӳng
cuӝc cách mҥng lӟn, chӫ yӃu là có tính cҧi
cách; các trưӡng phát triӃt hӑc đi sau
thưӡng kӃ thӯa và phát triӇn tư tưӣng cӫa
các trưӡng phái đi trưӟc.

   trong lӏch sӱ triӃt hӑc Trung Hoa,

tư tưӣng duy vұt và tư tưӣng duy tâm
thưӡng đan xen vào nhau trong quan
điӇm cӫa mӝt trưӡng phái triӃt hӑc.
 II. Các trưӡng phái triӃt hӑc
Trung Hoa cә, trung đҥi
ë. T & Âm D ) NM H/.
ë.ë. T =    Âm D.
Theo quan niӋm cӫa TriӃt hӑc Trung Hoa cә
đҥi: âm và dương là khái niӋm chӍ hai khuynh
hưӟng đӕi lұp nhau, nhưng lҥi liên hӋ tác đӝng lүn
nhau, thӕng nhҩt vӟi nhau tҥo nên sӵ vұn đӝng
phát triӇn cӫa sӵ vұt.
VD: D
1 
 (nóng), sáng , cao, giai
cҩp thӕng trӏ,Quân tӱ, giӕng đӵc,chӗng«
 trái đҩt (lҥnh), tӕi , thҩp, giai cҩp bӏ
trӏ, TiӇu nhân, giӕng cái, vӧ«
 '
> 4Q ) 
O
73

 
 B a *> *\ ? 
&
1 *  < e > ,& )"|
(^ P  & *  &
1 *  < *\
Y *d! (^  * <& 
6  (^
" ='  ) *6
7!  4 
(3 ,   "
1.2. Tư tưӣng triӃt hӑc vӅ Ngũ
hành.

!RfR RR
QRRRRR
 R7R,
R
R!RURaR>R "R
 v Kim (kim loҥi) /R
RRR
5R
WR,0R!R<R O!.
v Thuӹ (nưӟc) /R
RRR
5R*gR
1R<RVW.
v Mӝc (gӛ) /R
RRR5R
:RR<R=0.
v Hoҧ (lӱa) /R
RRR5R
*UR*WR<RD
.
v Thә (đҩt) /R
RRR5R
 RR8R$.
‡ Năm yӃu tӕ này không tӗn tҥi biӋt lұp tuyӋt
đӕi mà trong mӝt hӋ thӕng ҧnh hưӣng sinh
m khҳc vӟi nhau theo hai nguyên tҳc sau:
‡ + 3 ( (sinh hoá cho nhau): Thә
sinh Kim, Kim sinh Thuӹ, Thuӹ sinh Mӝc,
Mӝc sinh Hoҧ, Hoҧ sinh Thә,...
‡ + 3 ,W (chӃ ưӟc lүn nhau): Thә
khҳc Thuӹ, Thuӹ khҳc Hoҧ, Hoҧ khҳc Kim,
Kim khҳc Mӝc, Mӝc khҳc Thә...
 Tó +1: bҵng quan niӋm ngũ hành, triӃt
hӑc Trung Hoa cә đҥi thӯa nhұn thӃ giӟi
xung quanh ta là thӃ giӟi vұt chҩt, các sӵ
vât, hiӋn tưӧng cӫa thӃ giӟi có sӵ liên hӋ tác
đӝng lүn nhau tuân theo quy luұt. Quan
điӇm nói trên vӅ thӃ giӟi tuy còn mӝc mҥc
chҩt phác nhưng rҩt đáng trân trӑng.
2. Trưӡng phái triӃt hӑc Nho Gia.
2.1. Khәng Tӱ (551-
(551- 479 tr.CN).

mThân thӃ và sӵ nghiӋp cӫa Khәng Tӱ

Khәng Tӱ là ngưӡi mӣ đҫu khai sinh
ra trưӡng phái Nho gia. Ông tên thұt là
Khәng Khâu, tӵ là Trӑng Ni, sinh ra tҥi
nưӟc Lӛ, nay thuӝc tӍnh Sơn Đông Trung
Quӕc.
 Ông sinh ra trong gia đình quý tӝc
nhưng đã bӏ sa sút. Cha Khәng Tӱ đã
tӯng làm quan võ cӫa nưӟc Lӛ, có lúc
làm quan đҥi phu cӫa nưӟc Lӛ.
Nhưng khi Khәng Tӱ ra đӡi cha đã
vӅ hưu (cha có ba vӧ: vӧ đҫu có chín
con gái, vӧ hai có mӝt con trai nhưng
bӏ bӋnh. Năm 70 tuәi cha cưӟi vӧ ba
sinh ra Khәng Tӱ,đӃn năm 7Þ tuәi thì
cha mҩt).
 Khәng Tӱ là ngưӡi thông minh, ôn
hòa,nghiêm trang, khiêm tӕn và hiӃu hӑc.
Vӟi ông (hӑc không biӃt chán, dҥy không
biӃt mӓi). Ông là ngưӡi đҫu tiên mӣ
trưӡng hӑc ӣ Trung Quӕc.
Khәng Tӱ tӯng làm quan nhưng
không đưӧc trӑng dөng.Cuӝc đӡi ông
không thành đҥt trong quan trưӡng nhưng
lҥi rӵc rӥ trong lĩnh vӵc triӃt hӑc nhân
sinh. Khәng Tӱ mҩt vào năm 7Þ tuәi.
Khәng Tӱ viӃt nhiӅu tác phҭm (8 tác phҭm)
m Q  $    K0 T΅  F
, N* ͱ
 Q  "   3
Theo Khәng Tӱ, đӭc nhân có nhiӅu nghĩa,
nhưng nghĩa chính là thương ngưӡi, là nhân
đҥo đӕi vӟi con ngưӡi. Nhân cũng là đӭc hҥnh
cӫa ngưӡi Quân tӱ.
 Theo Khәng Tӱ, đӭc nhân dӵa trên hai
nguyên tҳc:
m Cái gì mình không muӕn thì đӯng làm cho ngưӡi
khác ³kӹ sӣ bҩt dөc vұt thi ư nhân´.
m Mình muӕn đӭng vӳng thì giúp ngưӡi khác
đӭng vӳng, mình muӕn lұp thân thì giúp ngưӡi
khác lұp thân ³kӹ dөc lұp nhi lұp nhân, kӹ dөc đҥt
nhi đҥt nhân´.
Trên cơ sӣ hai nguyên tҳc này ông cө thӇ hóa
thành các tiêu chuân đҥo đӭc đӕi vӟi các tҫng lӟp
xã hӝi

һc biӋt là đӕi vӟi tҫng lӟp Quân tӱ. Ông
cho rҵng, đӕi vӟi ngưӡi làm chính trӏ quҧn
lý xã hӝi, muӕn có đӭc nhân phҧi có năm
điӅu:

V là kính trӑng dân.

B là khoan dung đӝ lưӧng vӟi dân
V là giӳ lòng tin vӟi dân
V  là mүn cán (tұn tөy trong công viӋc.)
D.
là đem lòng nhân ái đӕi sӱ vӟi dân.
 + Quan niӋm vӅ lӉ:
Khәng Tӱ cho rҵng đӇ đҥt đưӧc đӭc nhân
phҧi chӫ trương dùng lӉ đӇ duy trì xã hӝi.

LӉ trưӟc hӃt là lӉ nghi, cách thӡ cúng,

tӃ, lӉ; lӉ là kӹ cương, trұt tӵ xã hӝi, là nhӳng
quy đӏnh có tính pháp luұt đòi hӓi mӑi ngưӡi
phҧi chҩp hành. Ai làm trái nhӳng điӅu quy
đӏnh đó là trái vӟi đҥo đӭc. Như vұy lӉ là
biӋn pháp đӇ đҥt đӃn đӭc nhân.
 + Quan niӋm vӅ chính danh
Quy đӏnh rõ danh phұn cӫa mӛi ngưӡi
trong xã hӝi.
Khәng Tӱ cũng như các nhà nho đӅu
có hoài bão vӅ mӝt xã hӝi có kӹ cương.
Thӡi đҥi Không Tӱ là thӡi đҥi xã hӝi rӕi
loҥn vì vұy điӅu căn bҧn cӫa viӋc làm
chính trӏ là xây dӵng xã hӝi chính danh đӇ
mӛi ngưӡi, mӛi đҷng cҩp xác đӏnh rõ danh
phұn cӫa mình mà thӵc hiӋn.
m CF % ? ó  ͱ p9 %
/ Ή
m D là tên gӑi, là đӏa vӏ, là thӭ bұc
cӫa con ngưӡi.
m TΉ là quyӅn lӧi mà con ngưӡi
đưӧc hưӣng phù hӧp vӟi danh. Khәng Tӱ
cho rҵng danh và thӵc phҧi thӕng nhҩt vӟi
nhau.
Tӯ đó ông chia xã hӝi thành năm mӕi quan hӋ gӑi
là ngũ luân:
‡ V  O < (Quân thҫn): vua nhân ± tôi trung
‡ C? O V2 (phu phө): chӗng biӃt điӅu ± vӧ
nghe lӁ phҧi
‡ C O C' (phө tӱ): Cha hiӅn ± con thҧo
‡ A O 6 (huynh đӋ): anh tӕt ± em ngoan
‡ B1 O P (bҵng hӳu): chung thӫy.
K0 T΅ 
Q 
; 
; *]
< ^  *Y 7 < 
% % :\
 '  7  :\  '  7  :\
 ' ,h 3 % *  (i & 4%  
"
 m Quan điӇm triӃt hӑc cӫa Khәng
Tӱ vӅ thӃ giӟi:
m Trong quan điӇm vӅ thӃ giӟi thì Khәng Tӱ có
sӵ giao đӝng giӳa lұp trưӡng duy vұt và lұp trưӡng
duy tâm. Äӣi vì khi thì ông tin có mӋnh trӡi, ông cho
rҵng; tӱ sinh có mӋnh, sӕng chӃt tҥi trӡi, không thӇ
cҧi đưӧc mӋnh trӡi.
m Không Tӱ cho rҵng ngưӡi Quân tӱ có ba điӅu
sӧ: s2 " (, s2 9 1 3, s2 +( 
3. Trong đó sӧ nhҩt là sӧ mӋnh trӡi. Nhưng có
khi Khәng Tӱ lҥi không tin có mӋnh trӡi, ông cho
rҵng: trӡi chӍ là lӵc lưӧng tӵ nhiên không có ý trí,
không can thiӋp vào công viӋc cӫa con ngưӡi.
 Tó +1, mһc dù đӭng trên lұp trưӡng
thӃ giӟi quan duy tâm bҧo thӫ nhҵm bҧo
vӋ trұt tӵ xã hӝi nhà Chu suy tàn, nhưng
triӃt hӑc cӫa Khәng Tӱ có nhiӅu yӃu tӕ
tiӃn bӝ ӣ chӛ đӅ cao vai trò đҥo đӭc kӹ
cương xã hӝi, đӅ cao nguyên tҳc giáo dөc
đào tҥo con ngưӡi, trӑng ngưӡi hiӅn tài,
nhân đҥo đӕi vӟi con ngưӡi và nhӳng
quan điӇm tiӃn bӝ cӫa ông nhҵm xây
dӵng xã hӝi thái bình thӏnh trӏ.
2.2. Mҥnh Tӱ (Þ27 ± 289 tr.CN)
Mҥnh Tӱ tên thұt là Mҥnh Kha, tӵ là
Dư,sinh tҥi nưӟc Lӛ , nay thuӝc tӍnh Sơn

ông Trung Quӕc. Ông là ngưӡi kӃ thӯa
và phát triӇn tư tưӣng cӫa trưӡng phái
Nho Gia . Quan điӇm triӃt hӑc cӫa Mҥnh
tӱ thӇ hiӋn ӣ 3 nӝi dung :
m Quan điӇm cӫa Mҥnh Tӱ vӅ thӃ
giӟi :
Mҥnh Tӱ phát triӇn tư tưӣng ³thiên mӋnh´
cӫa khәng Tӱ và đҭy thӃ giӟi quan ҩy tӟi đӍnh
cao cӫa chӫ nghĩa duy tâm. Ông cho rҵng
không có viӋc gì xҧy ra mà không do mӋnh trӡi ,
mình nên tùy thuұn mà nhұn lҩy cái mӋnh chính
đáng ҩy . Tӯ đó, Mҥnh Tӱ đưa ra hӑc thuyӃt ²
>  * ' * 
   P S 2 ^ j
 O
 4 */  - ´nghĩa là không phҧi
tìm cái gì ӣ thӃ giӟi khách quan mà chӍ cҫn tu
dưӥng nӝi tâm là biӃt đưӧc tҩt cҧ .
 m Quan điӇm vӅ bҧn chҩt con
ngưӡi :
Mҥnh Tӱ cho rҵng bҧn chҩt con ngưӡi vӕn là
thiӋn , tính thiӋn đó là do thiên phú chӭ không phҧi
là do con ngưӡi lӵa chӑn. NӃu con ngưӡi biӃt giӳ
gìn thì làm cho tính thiӋn ngày càng mҥnh thêm,
nӃu không biӃt giӳ gìn sӁ làm cho nó ngày càng
mai mӝt đi thì con ngưӡi càng thêm nhӓ nhen, ti
tiӋn không khác gì loài cҫm thú.
Tӯ đó Mҥnh Tӱ kӃt luұn : bҧn chҩt con ngưӡi
là thiӋn nhưng con ngưӡi hiӋn thӵc có thӇ là ác.

ó là do xh rӕi loҥn , luân thưӡng đҥo lí bӏ đҧo lӝn.

Cho nên đӇ thiӃt lұp quӕc gia thái bình thӏnh trӏ thì
phҧi trҧ lҥi cho con ngưӡi tính thiӋn bҵng đưӡng
lӕi chính trӏ lҩy nhân nghĩa làm gӕc.
 m Quan điӇm vӅ chính trӏ xã hӝi :
Mҥnh Tӱ có nhiӅu tiӃn bӝ đһc biӋt là tư tưӣng
cӫa ông vӅ ³Dân quyӅn´, tӭc đӅ cao vai trò cӫa quҫn
chúng nhân dân .
Ông cho rҵng trong mӝt QG quí nhҩt là dân rӗi
mӟi tӟi vua , đӃn cӫa cҧi xã tҳc ² 7O  ) )O 
, :\ W   ´.
Vӟi tinh thҫn ҩy Mҥnh Tӱ chӫ trương xây dӵng
mӝt chӃ đӝ bҧo dân , dưӥng dân tӭc là phҧi chăm lo
, bҧo vӋ nhân dân, ông yêu cҫu ngưӡi trӏ vì đҩt nưӟc
phҧi quan tâm đӃn dân , phҧi tҥo cho dân có nhà
cӱa , ruӝng vưӡn , tài sҧn bӣi vì hӑ ³ Q (-

Q O
´.
 Ông là ngưӡi chӫ trương khôi phөc chӃ
đӝ tĩnh điӅn đӇ cҩp đҩt cho dân .
Ông khuyên các bұc vua chúa tiӃt kiӋm
chi tiêu , thu thuӃ cӫa dân có chӯng mӵc.

ó là nhӳng quan điӇm hӃt sӭc mӟi mҿ
và tiӃn bӝ cӫa ông khiӃn ông mҥnh dҥn đưa
vào đưӡng lӕi chính trӏ cӫa trưӡng phái Nho
Gia hàng loҥt vҩn đӅ mӟi mҿ toát lên tinh
thҫn nhân bҧn theo con đưӡng lҩy dân làm
gӕc .
 CHƯƠNG IV
TR T HӐC HY LҤP CӘ
Ҥ
I. Hoàn cҧnh ra đӡi và đһc điӇm cӫa triӃt hӑc
Hy Lҥp cә đҥi.
1. Hoàn cҧnh ra đӡi cӫa triӃt hӑc Hy Lҥp
cә đҥi.
m Hy Lҥp cә đҥi là mӝt vùng đҩt rӝng lӟn bao
gӗm miӅn nam bán đҧo Äan Căng thuӝc Châu
Âu, nhiӅu hòn đҧo ӣ biӇn Êgiê và cҧ miӅn ven
biӇn cӫa bán đҧo TiӇu Á.
iӅu kiӋn đӏa lý thuұn
lӧi cho nên tӯ rҩt sӟm các ngành nông nghiӋp,
thӫ công nghiӋp, thương nghiӋp Hy Lҥp cә đҥi
đã phát triӇn.
 m V 
 N* ͱ, chӃ đӝ chiӃm hӳu nô lӋ ӣ Hy
Lҥp thӏnh hành mӝt cách phә biӃn vào khoҧng tӯ thӃ
kӹ X đӃn thӃ kӹ X tr.CN.
ây là thӡi kǤ xã hӝi đã
phân chia thành hai giai cҩp cơ bҧn: chӫ nô và nô lӋ.
m Thӡi kǤ này cũng diӉn ra mâu thuүn gay gҳt
giӳa tҫng lӟp chӫ nô dân chӫ và chӫ nô quý tӝc.
Trong đó chӫ nô dân chӫ là phái chӫ nô tiӃn bӝ,
đӭng vӅ phía NDL
, còn chӫ nô quý tӝc đҥi biӇu cho
xu hưӟng phҧn đӝng muӕn duy trì mӝt xã hӝi đӝc tài.
Cuӝc đҩu tranh đó có tác đӝng tích cӵc tӟi viӋc phát
triӇn LLSX.
Nhӡ sӵ phát triӇn mҥnh mӁ cӫa lӵc lưӧng
sҧn xuҩt thúc đҭy sӵ phân công lao đӝng
xã hӝi. Do đó, thӡi kǤ này lao đӝng trí óc
đã tách khӓi lao đӝng chân tay, xã hӝi đã
hình thành mӝt bӝ phұn trí thӭc chuyên
nghiên cӭu triӃt hӑc và khoa hӑc.
iӅu
này góp phҫn vào viӋc phát sinh các
ngành khoa hӑc, trong đó có triӃt hӑc.
 Do nhu cҫu cӫa hoҥt đӝng thӵc tiӉn, nhҩt là nhu
cҫu phát triӇn thương mҥi và hàng hҧi ӣ Hy Lҥp đã
quyӃt đӏnh sӵ phát sinh và phát triӇn cӫa nhӳng tri
thӭc vӅ thiên văn, khí tưӧng, toán hӑc, vұt lý, ...
Vì vұy thӡi kǤ này ӣ Hy Lҥp đã xuҩt hiӋn sӟm mӝt
sӕ ngành khoa hӑc tӵ nhiên, nhưng các ngành khoa
hӑc này chưa đӫ sӭc đӇ trӣ thành nhӳng ngành khoa
hӑc đӝc lұp. Lúc này tҩt cҧ các khoa hӑc tӵ nhiên
nҵm chung trong triӃt hӑc.
Do đó, triӃt hӑc lúc đó gӑi là triӃt hӑc tӵ nhiên và
các nhà triӃt hӑc thӡi kǤ này cũng là nhӳng nhà khoa
hӑc tӵ nhiên.
Qua đó thҩy triӃt hӑc Hy Lҥp cә đҥi ngay tӯ khi
mӟi ra đӡi đã gҳn chһt vӟi nhu cҫu cӫa thӵc tiӉn, gҳn
liӅn vӟi nhӳng thành tӵu cӫa khoa hӑc tӵ nhiên.
2. Đһc điӇm cӫa triӃt hӑc Hy Lҥp
cә đҥi.
mTriӃt hӑc Hy lҥp cә đҥi có đһc điӇm
riêng đӝc đáo cӫa nó.
ó là nӅn triӃt hӑc
phong phú rӵc rӥ, nhiӅu màu sҳc, nhiӅu
trưӡng phái vӟi nhiӅu triӃt gia tiêu biӇu.

úng như Ph.Ăngghen nhұn xét: ³ Tӯ các

hình thӭc muôn hình muôn vҿ cӫa tư
tưӣng triӃt hӑc cә Hy Lҥp đã có mҫm
mӕng và đang nҧy nӣ hҫu hӃt tҩt cҧ các
loҥi thӃ giӟi quan sau này´.
m TriӃt hӑc Hy Lҥp cә đҥi hình thành phát
triӇn gҳn liӅn vӟi sӵ phát triӇn cӫa khoa
hӑc tӵ nhiên và các nhà triӃt hӑc thӡi kǤ
này đӗng thӡi cũng là nhӳng nhà khoa
hӑc tӵ nhiên.
m Trong lӏch sӱ triӃt hӑc Hy lҥp cә đҥi, chӫ
nghĩa duy vұt có đһc điӇm là mӝc mҥc,
chҩt phác, gҳn liӅn vӟi phép biӋn chӭng
sơ khai, tӵ phát.
 II. Mӝt sӕ triӃt gia tiêu biӇu.
ë. H+ (G20 O 4H0 .CN-.
Hêraclit vӯa là nhà triӃt hӑc vӯa là nhà vұt lý. Ông là
nhà triӃt hӑc duy vұt có tư tưӣng biӋn chӭng vӅ thӃ giӟi.
Quan điӇm triӃt hӑc cӫa ông thӇ hiӋn ӣ nhӳng nӝi
dung sau đây.
m Q  $    Hêraclit thӯa nhұn thӃ
giӟi là vұt chҩt mà cơ sӣ đҫu tiên, duy nhҩt cӫa nó là
Lӱa. lӱa là nguӗn gӕc, là cái có trưӟc, là bҧn chҩt cӫa
mӑi sӵ vұt và là cơ sӣ cӫa mӑi sӵ biӃn đәi.
Ông cho rҵng, dưӟi tác đӝng cӫa lӱa, đҩt biӃn thành
nưӟc, nưӟc biӃn thành không khí và ngưӧc lҥi giӕng
như hàng hoá trao đәi thành vàng và vàng thành hàng
hoá.
 Theo Hêraclit, mӑi sӵ vұt luôn ӣ trҥnh thái vұn
đӝng biӃn đәi chuyӇn hoá không ngӯng giӕng như
dòng chҧy cӫa con sông.
Ông nêu lên luұn điӇm bҩt hӫ rҵng: ³Ngưӡi ta
không thӇ tҳm hai lҫn trên cùng mӝt dòng sông´.
Nguӗn gӕc cӫa sӵ vұn đӝng biӃn đәi cӫa sӵ vұt,
theo ông là sӵ thӕng nhҩt và đҩu tranh giӳa các mһt
đӕi lұp trong bҧn thân sӵ vұt. Thông qua ³đҩu tranh´
bҧn chҩt sӵ vұt bӝc lӝ ra và nhӡ đó con ngưӡi nhұn
thӭc đúng vӅ sӵ vұt.
Theo Hêraclit Sӵ vұn đӝng và phát triӇn cӫa sӵ
vұt tuân theo quy luұt (ông gӑi là Logos). Ngưӡi nào
thҩu hiӇu đưӧc Logos và làm đúng theo Logos thì
ngưӡi đó là ngưӡi có trí tuӋ.
m Quan điӇm vӅ lý luұn nhұn thӭc.

Hêraclit cho rҵng, nhiêm vө cӫa nhұn

thӭc là phҧi hiӇu biӃt sâu sҳc vӅ tӵ nhiên.
Con ngưӡi nhұn thӭc tӵ nhiên bҵng cҧ
cҧm giác và tư duy. Trong đó tư duy có
vai trò cӵc kǤ quan trӑng. Nhұn thӭc chân
thӵc là nhұn thӭc Logos cӫa sӵ vұt, song
chân lý phҧi là cө thӇ.
Quan điӇm vӅ chính trӏm
trӏm xã hӝi.
H+ đӭng trên lұp trưӡng cӫa chӫ nô
quý tӝc chӕng lҥi phái chӫ nô dân chӫ. Ông đӅ
cao vai trò cӫa nhӳng cá nhân ³ưu tú´ và tӓ ra
khinh miӋt quҫn chúng nhân dân lao đӝng. Ông
coi mӝt ngưӡi ưu tú sánh vӟi hàng vҥn ngưӡi
khác.
Tó +1: Hêraclit có rҩt nhiӅu đóng góp vӅ
mһt triӃt hӑc cҧ vҩn đӅ thӃ giӟi quan cũng như
nhұn thӭc luұn, đһc biӋt là phép biӋn chӭng.
Tuy còn mӝc mҥc, chҩt phác, nhưng vӅ cơ bҧn
nhӳng quan niӋm đó là đúng đҳn.
 2. Đêmôcrit (460 ± Þ70 tr.CN).

êmôcrit là nhà triӃt hӑc duy vұt vĩ đҥi
trong thӃ giӟi cә đҥi.
Ông là ngưӡi nghiên cӭu trên nhiӅu lĩnh
vӵc và nҳm đưӧc hҫu hӃt nhӳng kiӃn thӭc
đương thӡi: triӃt hӑc, logic hӑc, toán hӑc, vũ
trө hӑc, vұt lý hӑc, sinh vұt hӑc, tâm lý hӑc,
giáo dөc hӑc, đҥo đӭc hӑc, mӻ hӑc, ngôn
ngӳ hӑc.
Vì vұy, ông đưӧc coi là ngưӡi có bӝ óc
bách khoa đҫu tiên trong ngưӡi Hy Lҥp.
quan điӇm duy vұt cӫa ông đưӧc thӇ hiӋn ӣ
nhӳng nӝi dung sau.
 mQ  $   

Đ< cho rҵng, cơ sӣ đҫu tiên cҩu

tҥo nên mӑi sӵ vұt là nguyên tӱ. Nguyên tӱ
là phҫn tӱ nhӓ nhҩt không thӇ phân chia
đưӧc nӳa, không nhìn thҩy đưӧc, không âm
thanh, không màu sҳc, không mùi vӏ và tӗn
tҥi vĩnh viӉn.
 Theo quan điӇm cӫa
êmôcrit, các sӵ vұt là do
các nguyên tӱ liên kӃt lҥi vӟi nhau tҥo nên. Tính đa
dҥng cӫa nguyên tӱ làm nên tính đa đҥng cӫa thӃ
giӟi các sӵ vұt. Nguyên tӱ tӵ thân vұn đӝng nhưng
khi kӃt hӧp vӟi nhau thành vұt thӇ làm cho vұt thӇ và
thӃ giӟi vұn đӝng không ngӯng.
Lҫn đҫu tiên trong lӏch sӱ
êmôcrit nêu lên khái
niӋm không gian, theo ông không gian là khoҧng
trӕng mà ӣ đó các nguyên tӱ vұn đӝng liên kӃt lҥi vӟi
nhau. Ông là ngưӡi đã thҩy đưӧc mӕi liên hӋ giӳa
vұt chҩt, vұn đӝng và không gian. Ӣ đây
êmôcrit đã
thӇ hiӋn lұp trưӡng duy vұt vӅ tӵ nhiên.
mQ  $  +: + 9 9 

êmôcrit là ngưӡi có công lӟn trong
viӋc xây dӵng lý luұn nhұn thӭc cӫa chӫ
nghĩa duy vұt thӡi cә đҥi. Ông cho rҵng
đӕi tưӧng cӫa nhұn thӭc là vұt chҩt, là thӃ
giӟi xung quanh con ngưӡi và nhӡ vào sӵ
tác đӝng cӫa đӕi tưӧng nhұn thӭc vào
giác quan nên con ngưӡi mӟi nhұn thӭc
đưӧc sӵ vұt.
 Đ< chia nhұn thӭc thành " dҥng là: nhұn
thӭc mӡ tӕi và nhұn thӭc chân lý. Nhұn thӭc mӡ tӕi là
nhұn thӭc do các giác quan đem lҥi. Nhұn thӭc chân
lý là nhұn thӭc do sӵ phân tích sâu sҳc sӵ vұt đӇ nҳm
bҧn chҩt bên trong cӫa nó. Hai dҥng nhұn thӭc trên có
mӕi liên quan chһt chӁ vӟi nhau, trong đó nhұn thӭc
chân lý sâu sҳc hơn vì nó phҧn ánh đưӧc bҧn chҩt
bên trong cӫa sӵ vұt.
Đ< còn là ngưӡi đһt nӅn móng cho sӵ ra
đӡi cӫa logic hӑc vӟi tư cách là khoa hӑc cӫa tư duy.
Ông là ngưӡi đҫu tiên trong lӏch sӱ viӃt tác phҭm Q
B/  +' R ông coi logic hӑc là mӝt công cө đӇ
nhұn thӭc các hiӋn tưӧng cӫa tӵ nhiên. Ông là ngưӡi
nhҩn mҥnh phương pháp quy nҥp. Tӭc là phương
pháp đi tӯ cái riêng đӃn cái chung nhҵm vҥch ra bҧn
chҩt cӫa sӵ vұt.
 m Quan điӇm vӅ chính trӏ xã hӝi:

êmôcrit là ngưӡi phê phán mҥnh mӁ tôn giáo.
Ông cho rҵng nhӳng thҫn thánh cӫa tôn giáo Hi Lҥp
chӍ là sӵ nhân cách hóa nhӳng hiӋn tưӧng cӫa tӵ
nhiên hay thuӝc tính cӫa con ngưӡi.

êmôcrit là ngưӡi đӭng trên lұp trưӡng cӫa tҫng
lӟp chӫ nô dân chӫ chӕng lҥi bӑn chӫ nô quý tӝc,bҧo
vӋ chӃ đӝ dân chӫ nô, ông coi chӃ đӝ Nô LӋ là hӧp
lý .

êmôcrit có nhӳng quan điӇm tiӃn bӝ vӅ
mһt đҥo đӭc. Theo ông phҭm chҩt con ngưӡi
không phҧi ӣ lӡi nói mà ӣ viӋc làm.Con
ngưӡi cҫn hành đӝng có đҥo đӭc, còn hҥnh
phúc cӫa con ngưӡi là ӣ khҧ năng trí tuӋ, ӣ
khҧ năng tinh thҫn nói chung,và đӍnh cao cӫa
hҥnh phúc là trӣ thành nhà thông thái.
Tóm lҥi nhӳng quan điҿm triӃt hӑc cӫa

êmôcrit tuy còn mӝc mҥc chҩt phác, song

đã đưa triӃt hӑc duy vұt Hi Lҥp cә đҥi lên
bưӟc tiӃn mӟi,đóng góp cho kho tàng triӃt
hӑc cӫa nhân loҥi nhӳng thành quҧ vô giá.
 Þ. Platon (427 ± Þ47 tr.CN).

Platon là nhà triӃt hӑc duy tâm khách

quan, quan điӇm triӃt hӑc cӫa ông đӕi lұp
vӟi triӃt hӑc duy vұt cӫa
êmôcrit.
Quan điӇm triӃt hӑc cӫa ông đưӧc thӇ
hiӋn ӣ nhӳng nӝi dung sau đây
 m Quan điӇm vӅ thӃ giӟi:
Platon coi ý niӋm là thӃ giӟi chân thӵc,
có trưӟcvà sinh ra thӃ giӟi các sӵ vұt. Còn
thӃ giӟi các sӵ vұt là không chân thӵc. Äӣi
vì ӣ đó các sӵ vұt không ngӯng biӃn đәi. Do
đó, không có cái gì là әn đӏnh vĩnh viӉn.
Như vұy, khi giҧi quyӃt vҩn đé cơ bҧn
cӫa triӃt hӑc Platon đã đӭng trên lұp trưӡng
cӫa chӫ nghĩa duy tâm khách quan.
 mQ  $  +: + 9 9 
Platon cũng có tính chҩt duy tâm. Theo ông,
nhұn thӭc cӫa con ngưӡi không phҧi là phҧn ánh
các sӵ vұt cӫa thӃ giӟi khách quan mà chӍ là quá
trình nhӟ lҥi, hӗi tưӣng lҥi cӫa linh hӗn vӅ thӃ giӟi ý
niӋm, vӅ nhӳng điӅu mà linh hӗn đã bҳt gһp khi còn
ӣ thӃ giӟi ý niӋm, khi chưa trú ngө vào thӇ xác con
ngưӡi.
Trên cơ sӣ đó, Platon phân hai loҥi tri thӭc: tri
thӭc hoàn toàn đúng đҳn tin cұy và tri thӭc mӡ nhҥt.
Loҥi thӭ nhҩt là tri thӭc ý niӋm, tri thӭc cӫa linh hӗn
trưӟc khi nhұp vào thӇ xác và có đưӧc nhӡ hӗi
tưӣng. Loҥi thӭ hai lүn lӝn đúng sai, là tri thӭc nhұn
đưӧc nhӡ vào nhұn thӭc cҧm tính, ӣ đó không có
chân lý.
m Q  $  F , N* ͱ

Platon chӫ trương cҫn phҧi duy trì các

hҥng ngưӡi trong xã hӝi, cũng có nghĩa là
duy trì sӵ bҩt bình đҷng giӳa mӑi ngưӡi.
Theo ông Nhà nưӟc ra đӡi cũng là đӇ đáp
ӭng nhӳng nhu cҫu đó. Ông đưa ra mô
hình QN/  +: =R.
 Trên cơ sӣ phê phán các hình thӭc nhà
nưӟc đã có trong lӏch sӱ Platon đưa ra mô
hình Nhà nưӟc lý tưӣng dӵa trên cơ sӣ phân
chia xã hӝi thành ba đҷng cҩp dӵa vào đһc
trưng đҥo đӭc:
mĐ4 p   là các nhà triӃt hӑc,
các nhà thông thái giӳ vӏ trí lãnh đҥo xã hӝi.
m Đ4 p   là quân nhân có trách
nhiӋm bҧo vӋ Nhà nưӟc lý tưӣng.
m Đ4 p   là dân lao đӝng tӵ do,
thӧ thӫ công có nhiӋm vө sҧn xuҩt ra cӫa cҧi
vұt chҩt đӇ đҧm bҧo cuӝc sӕng cho nhà nưӟc.
 Sӵ tӗn tҥi và phát triӇn cӫa Nhà nưӟc lý tưӣng
dӵa trên sӵ phát triӇn cӫa sҧn xuҩt vұt chҩt, sӵ phân
công các ngành nghӅ và giҧi quyӃt mâu thuҭn giӳa
các nhu cҫu xã hӝi. Sӵ vinh quang cӫa nhà nưӟc phө
thuӝc vào các phҭm chҩt: Sӵ thông thái, sӵ dũng
cҧm, sӵ chính nghĩa và phong đӝ duy trì chuҭn mӵc
xã hӝi. Trong đó sӵ thông thái là tri thӭc cao nhҩt và
là niӅm vinh quang cӫa riêng nhà triӃt hӑc.
Tóm lҥi: A   
  7! O
,&
) *\ * <
 & '      *
 
 " !    >  ( A *\
*' '< 0       P  $
 *  % &   :\    7!  "
 CHƯƠNG V
TRIӂT HӐC TÂç ÂU THӠI Kǣ PHӨC
HƯNG (THӂ KӸ XV ± XVI)
I.Hoàn cҧnh ra đӡi cӫa triӃt hӑc Tây Âu thӡi kǤ
Phөc hưng.
Thӡi kǤ Phөc hưng ӣ các nưӟc Tây Âu là tӯ thӃ kӹ
XV đӃn XV . Gӑi là thӡi kǤ Phөc hưng vӟi ý nghĩa là
thӡi kǤ này có sӵ khôi phөc (làm sӕng lҥi) và phát
triӇn nhӳng giá trӏ văn hoá thӡi cә đҥi.
Xét vӅ mһt hình thái kinh tӃ m xã hӝi, đây là thӡi kǤ
các nưӟc Tây Âu đang chuӹên dҫn tӯ XHPK lên
XHTÄ. Trong thӡi kǤ này, nhiӅu công cө lao đӝng đã
đưӧc cҧi tiӃn và hoàn thiӋn, đã tҥo ra điӅu kiӋn cho
các công trưӡng thӫ công tư bҧn tӯng bưӟc nâng cao
năng suҩt lao đӝng.
 Nhӳng phát kiӃn đӏa lý như tìm ra châu Mӻ
và đưӡng hàng hҧi sang Ҩn
ӝ và Trung Quӕc
qua châu Phi, đã mӣ rӝng giao lưu hàng hoá
giӳa các nưӟc, giӳa
ông và Tây. Nhӡ đó,
sҧn xuҩt và thương nghiӋp phát triӇn, phương
thӭc sҧn xuҩt tư bҧn chӫ nghĩa hình thành,
phát triӇn nhanh chóng.
Giai cҩp tư sҧn mӟi hình thành là giai cҩp
tiӃn bӝ, có nhu cҫu phát triӇn khoa hӑc tӵ
nhiên đӇ tҥo cơ sӣ cho sӵ phát triӇn sҧn xuҩt
và cҫn có CNDV làm vũ khí tư tưӣng đӇ chӕng
lҥi thӃ giӟi quan DT cӫa GCPK.
 Tӯ nhӳng đһc điӇm KT,CTXH nói trên
ҧnh hưӣng trӵc tiӃp đӃn sӵ phát triӇn tư
tưӣng triӃt hӑc. Do đó triӃt hӑc thӡi kǤ này
có đһc điӇm là gҳn bó chăt chӁ vӟi
KHTN; các nhà KHTN thӡi kǤ này không
nhӳng là nhӳng ngưӡi khәng lӗ vӅ mһt trí
tuӋ mà còn là nhӳng ngưӡi có bҧn lĩnh
dũng cҧm trong cuӝc đҩu tranh chӕng
CNDT tôn giáo đӇ bҧo vӋ chân lý khoa
hӑc.
 II. Mӝt sӕ triӃt gia tiêu biӇu.
ë.N<+ C<pé (ë47I O ëG4I-.
Nicôlai Côpécnic là nhà thiên văn hӑc và triӃt
hӑc ngưӡi Äa Lan. Ông là ngưӡi đҫu tiên đã đưa ra
thuyӃt N O
, coi mһt trӡi là trung tâm, trái đҩt và
các hành tinh khác đӅu quay quanh mһt trӡi.
ThuyӃt ³Nhұt tâm´ cӫa ông có ý nghĩa rҩt lӟn
vӅ triӃt hӑc và khoa hӑc tӵ nhiên lúc bҩy giӡ. Nó bác
bӓ thuyӃt đӏa tâm cӫa Ptôlêmê và do đó đã giáng
mӝt đòn quyӃt đӏnh vào chính nӅn tҧng cӫa thӃ giӟi
quan tôn giáo và đánh dҩu sӵ giҧi phóng khoa hӑc
tӵ nhiên khӓi thҫn hӑc và tôn giáo.
Phát minh cӫa Côpécníc là ³mӝt cuӝc cách
mҥng trên trӡi´, báo trưӟc mӝt cuӝc cách mҥng trong
các quan hӋ xã hӝi.
 2. Gó'< B <
(ëG4J O ëH00-.
Ärunô là nhà triӃt hӑc đӗng thӡi là mӝt nhà
khoa hӑc tӵ nhiên vĩ đҥi, ông cũng là tu sĩ
nghiên cӭu thҫn hӑc ӣ talia.
Ärunô là ngưӡi kӃ thӯa và phát triӇn thuyӃt
³Nhұt tâm´ cӫa Côpécníc. Ông cho rҵng: xung
quanh trái đҩt có mӝt bҫu không khí và nó cùng
xoay vӟi trái đҩt. Theo ông có vô vàn thӃ giӟi
giӕng như thái dương hӋ cӫa chúng ta, thӃ giӟi
chúng ta đang sӕng cũng như thӃ giӟi ³nhà
trӡi´ đӅu do vұt chҩt tҥo nên.
 Ärunô cũng có đóng góp quan trӑng trong
sӵ phát triӇn phép biӋn chӭng. Ông đã có tư
tưӣng biӋn chӭng ³vӅ sӵ phù hӧp cӫa các
mһt đӕi lұp´.
Theo ông, trong tӵ nhiên, mӑi cái đӅu liên
hӋ vӟi nhau và đӅu vұn đӝng, cái này mҩt đi
thì cái khác ra đӡi. Các mһt đӕi lұp cũng
chuyӇn hóa lүn nhau: tình yêu chuyӇn thành
căm thù và ngưӧc lҥi; chҩt đӝc có thӇ trӣ
thành bài thuӕc tӕt nhҩt và ngưӧc lҥi«
Tư tưӣng biӋn chӭng cӫa ông đã vưӧt xa
các nhà triӃt hӑc Hy Lҥp cә đҥi vì ông đã dӵa
trên thành tӵu cӫa toán hӑc và cơ hӑc thӡi đҥi
cӫa mình.
 VӅ mһt nhұn thӭc luұn, khi xây dӵng
phương pháp mӟi cӫa khoa hӑc, Ärunô đòi hӓi
khoa hӑc tӵ nhiên phҧi dӵa trên thӵc nghiӋm.

ӗng thӡi, khi đӅ cao vai trò cӫa thӵc nghiӋm

và kinh nghiӋm, ông cũng hӃt sӭc coi trӑng tư
duy lý tính trong quá trình nhұn thӭc.
Ông cho rҵng, mөc đích cao nhҩt cӫa tư
duy là nҳm bҳt quy luұt cӫa tӵ nhiên. Theo
ông, con đưӡng nhұn thӭc là tӯ cҧm giác đӃn
lý trí và cuӕi cùng là trí tuӋ.
Vӟi nhӳng tư tưӣng tiӃn bӝ nói trên,
Ärunô đã bӏ toà án tôn giáo kӃt án tӱ hình và
thiêu sӕng tҥi La Mã.
Þ. Galilêô Galilê (1564 ± 1642).
Galilê là nhà toán hӑc, nhà thiên văn hӑc,
nhà vұt lý và là nhà triӃt hӑc cuӕi thӡi Phөc
hưng ӣ talia, là ngưӡi mӣ đҫu cho sӵ phát
triӇn cӫa khoa hӑc thӵc nghiӋm.
Galilê đã có nhiӅu đóng góp cho cơ hӑc,
đһc biӋt là quy luұt quán tính, lӵc rơi và gia
tӕc trӑng trưӡng. Ông cũng đã chӃ ra kính
viӉn vӑng đӇ quan sát bҫu trӡi, phát hiӋn ra
các vӋ tinh, quan sát mһt trӡi, mһt trăng«
 Các phát minh khoa hӑc cӫa ông có ý
nghĩa triӃt hӑc sâu sҳc. Nó giúp cho ông có cơ
sӣ đӇ khҷng đӏnh tính thӕng nhҩt vұt chҩt cӫa
toàn bӝ vũ trө và chӭng minh thuyӃt ³nhұt tâm´
cӫa Côpécnic.
Do ҧnh hưӣng cӫa các quan niӋm ³hai
chân lý´ đang thӏnh hành thӡi đó, ông cho rҵng
kinh thánh và khoa hӑc đӅu cҫn cho con
ngưӡi. Kinh thánh gҫn gũi vӟi cuӝc sӕng hàng
ngày cӫa con ngưӡi, dҥy cho con ngưӡi điӅu
hay lӁ phҧi; còn khoa hӑc giúp cho con ngưӡi
khám phá đưӧc các quy luұt cӫa giӟi tӵ nhiên,
nhұn thӭc đưӧc bҧn chҩt đích thӵc cӫa chúng.

Ӆ cao nhұn thӭc trí tuӋ cӫa con ngưӡi
trong viӋc nhұn thӭc thӃ giӟi. Ông cho rҵng
khҧ năng nhұn thӭc cӫa con ngưӡi là vô hҥn,
cҧm giác là bưӟc đҫu cӫa nhұn thӭc còn bưӟc
cuӕi là hoҥt đӝng cӫa lý trí, ӣ bưӟc này kinh
nghiӋm đưӧc kiӇm tra lҥi và nhӳng yӃu tӕ rӡi
rҥc cӫa tri thӭc đưӧc liên kӃt lҥi. Không có
chân lý cuӕi cùng.
Galilê có nhiӅu phát minh vĩ đҥi, có vai trò lӟn
cho sӵ phát triӇn cӫa khoa hӑc và triӃt hӑc. Nhưng
nó lҥi là mӕi nguy hiӇm cho chӫ nghĩa kinh viӋn và
giáo hӝi La Mã lúc bҩy giӡ. Vì vұy Giáo hoàng La Mã
ra lӋnh truy tӕ và bӓ tù ông, tòa án tôn giáo đã quҧn
thúc mӝt cách nghiêm ngһt cho tӟi khi ông qua đӡi.
 T  /' ( kǤ PC 
* 1'  ͱ  '
 ' sΉ
p $    s 
( T  0. Nó 1'  
'   p C p $ /'
( kǤ 9 1.
 CHƯƠNG VI
TRIӂT HӐC TÂç ÂU THӠI Kǣ CҰN ĐҤI
(ThӃ kӹ XVII ± XVIII)

. H'/  +, s΅  
 T3& Â ( kǤ 9 1.
Tӯ cuӕi thӃ kӹ XV ±XV ӣ các nưӟc Tây
Âu là TK nә ra các cuӝc CMTS.
ҫu tiên là
CMTS Hà Lan (1560±1570), sau đó là CMTS
Anh (164"±1648), rӗi đӃn CMTS Pháp
(1789±1794). Trong đó CMTS Pháp là triӋt
đӇ nhҩt.

ây là thӡi kǤ PTSX tư bҧn đưӧc xác lұp
và trӣ thành PTSX thӕng trӏ, nó tҥo ra nhӳng
vұn hӝi mӟi cho KHKT phát triӇn mà trưӟc
hӃt là KHTN.
 Do đó thӡi kǤ này các ngành khoa hӑc
đã dҫn tách ra khӓi triӃt hӑc đӇ trӣ thành
khoa hӑc đӝc lұp .
һc biӋt là các ngành
cơ hӑc, vұt lý, hóa hӑc, sinh hӑc, kinh tӃ
hӑc ra đӡi và phát triӇn. Tӯ nhӳng thay
đәi sâu sҳc trong đӡi sӕng xã hӝi và
nhӳng thành tӵu mӟi trong KHTN, triӃt
hӑc thӡi kǤ này đã có mӝt bưӟc phát triӇn
mӟi. Trong đó nәi bұt là CNDV Anh TK
XV và CNDV Pháp TK XV .
II
II..Nhӳng nӅn triӃt hӑc vӟi nhӳng
triӃt gia tiêu biӇu.
biӇu.
1. TriӃt hӑc Anh thӃ kӹ XVII.
1.1. Phranxi Bêcơn (1561 - 1626).
Bêcơn sinh ra trong mӝt gia đình quý tӝc,
là con mӝt quan chӭc cao cҩp nưӟc Anh.
Sau khi tӕt nghiӋp đҥi hӑc, ông làm nhiӅu
công viӋc khác nhau: ngoҥi giao, tư pháp,
thưӧng thư báo chí, bҫu vào nghӏ viӋn, thӫ
tưӟng Anh, đưӧc phong bá tưӟc.
Bêcơn là ngưӡi sáng lұp chӫ nghĩa duy
vұt Anh và khoa hӑc thӵc nghiӋm hiӋn đҥi.
Bҳt đҫu tӯ Bêcơn, lӏch sӱ triӃt hӑc Tây Âu
bưӟc sang mӝt giai đoҥn mӟi.
 mQuan điӇm cӫa Äêcơn vӅ vai trò,
nhiӋm vө cӫa triӃt hӑc và khoa hӑc.
Theo Äêcơn thì nhiӋm vө cӫa triӃt hӑc là cҧi
tҥo lҥi toàn bӝ các tri thӭc mà con ngưӡi đã đҥt
đưӧc ӣ thӡi đҥi đó, nhҵm QS S 9 Ή 
 Ή R.Theo ông, tri thӭc là sӭc mҥnh
đӇ con ngưӡi chinh phөc tӵ nhiên. Muӕn chinh
phөc tӵ nhiên thì con ngưӡi phҧi nhұn thӭc các
quy luұt cӫa nó và vұn dөng các quy luұt ҩy vào
trong đӡi sӕng. Tӯ đó, Äêcơn cho rҵng sӵ phát
triӇn cӫa triӃt hӑc và khoa hӑc là nӅn tҧng canh
tân đҩt nưӟc.
 mQuan điӇm vӅ thӃ giӟi
Äêcơn đӭng trên lұp trưӡng DV trên cơ sӣ kӃ
thӯa, phát triӇn quan điӇm DV thӡi kǤ cә đҥi.
һc biӋt
là quan điӇm cӫa
êmôcrit vӅ nguyên tӱ.
Theo Äêcơn, sӵ tӗn tҥi cӫa thӃ giӟi vұt chҩt khách
quan là không thӇ tranh cãi đưӧc, khoa hӑc không thӇ
biӃt cái gì ngoài thӃ giӟi vұt chҩt cҧ. Và ông khҷng
đӏnh vұt chҩt không tách rӡi vұn đӝng, nhұn thӭc bҧn
chҩt cӫa sӵ vұt là nhұn thӭc sӵ vұn đӝng cӫa chúng.
Äêcơn đã tiӃn hành phân loҥi các hình thӭc vұn đӝng.
Ông nêu ra 19 hình thӭc vұn đӝng cӫa vұt chҩt. Ӣ
đây ông đã thҩy đưӧc mӕi quan hӋ vұt chҩt và vұn
đӝng.
mQuan điӇm vӅ lý luұn nhұn thӭc

Lý luұn nhұn thӭc cӫa Äêcơn nêu lên và

giҧi quyӃt nhӳng vҩn đӅ dưӟi đây:
Theo Äêcơn, không có tri thӭc bҭm sinh,
mӑi tri thӭc đӅu bҳt đҫu tӯ kinh nghiӋm và
thӵc hiӋn sӵ ³chӃ biӃn´ nhӳng kinh nghiӋm
đó thành mӝt hӋ thӕng, nhӡ đó ta biӃt đưӧc
bҧn chҩt, cӫa sӵ vұt.
 Tӯ đó, Äêcơn phê phán nhӳng ngưӡi
kinh nghiӋm luұn máy móc giӕng như |
E chӍ biӃt tha nhһt nhӳng cái lҿ tҿ, vөn vһt
và sӱ dөng chӭ không biӃt chӃ biӃn chúng.
Còn nhӳng ngưӡi giáo điӅu thì giӕng như
| D dùng lý trí cӫa mình giăng nhӳng
cái mҥng vô hình, vô nghĩa.

ӕi vӟi nhӳng nhà khoa hӑc chân chính,
theo ông phҧi như | k, vӯa biӃt góp
nhһt nhөy hoa vӯa biӃt tҥo ra ²V , #
 *"

P 3 (8 *' VP3 
Q <3
<&<    *6   4-   (^
  <3 <&< )! ><"   
P 3
(8 $ , 
7   -


 > <- 4 <O  a /<
 4 0  *6
Y
 ,   4-
  (^ 
 Tuy nhiên, trong lý luұn nhұn thӭc,
Äêcơn không đӭng vӳng trên lұp trưӡng
vô thҫn, khi thӯa nhұn chân lý có tính hai
mһt: khoa hӑc và thҫn hӑc. Ông cho rҵng
khoa hӑc và thҫn hӑc không nên can thiӋp
vào công viӋc cӫa nhau. Khoa hӑc nghiên
cӭu cái mà thҫn hӑc không thӇ có đưӧc.
Thҫn hӑc nghiên cӭu cái mà khoa hӑc
không thӇ vươn tӟi.
 mQuan điӇm chính trӏ xã hӝi
Äêcơn chӫ trương xây dӵng nhà nưӟc tұp
quyӅn mҥnh, bҧo vӋ lӧi ích xã hӝi tư bҧn,
chӕng lҥi đһc quyӅn cӫa bӑn quý tӝc. Ông
khҷng đӏnh sӵ phát triӇn công nghiӋp và
thương nghiӋp có ý nghĩa quan trӑng nhҩt
trong đӡi sӕng xã hӝi. Äêcơn mơ ưӟc xây dӵng
mӝt xã hӝi phӗn vinh bҵng con đưӡng giáo dөc
và bҵng các phát minh kӻ thuұt.
Tҩt cҧ nhӳng tư tưӣng đó phù hӧp vӟi lӧi
ích và nguyӋn vӑng cӫa giai cҩp tư sҧn đang
lên và tҫng lӟp quý tӝc mӟi ӣ nưӟc Anh vào
thӃ kӹ thӭ XV
 Tó +1 Äêcơn là ngưӡi sáng tҥo
ra CNDV Anh, mang trong mình mҫm
mӕng cӫa sӵ phát triӇn tòan diӋn.
Mһc dù còn dưӟi hình thӭc mӝc mҥc,
song nhӳng quan điӇm DV đó có tác
dөng tích cӵc đӕi vӟi sӵ phát triӇn
cӫa triӃt hӑc và khoa hӑc
1.2. Tômát Hӕpxơ (1588 -1679).

Hӕpxơ là mӝt triӃt gia nәi tiӃng, đҥi

biӇu xuҩt sҳc cӫa chӫ nghĩa duy vұt Anh
thӃ kӹ XV . Ông là ngưӡi hӋ thӕng hoá
chӫ nghĩa duy vұt cӫa Äêcơn.
Quan điӇm duy vұt cӫa ông đưӧc thӇ
hiӋn nhӳng nӝi dung sau đây:
 mQ  $   
Hôpxơ đӭng trên lұp trưӡng duy vұt. Ông
cho rҵng, thӃ giӟi vұt chҩt tӗn tҥi khách quan,
không do thҫn thánh sáng tҥo ra và cũng
không phө thuӝc vào ý thӭc con ngưӡi .
Theo ông, thӃ giӟi vұt chҩt là thӃ giӟi cӫa
các vұt thӇ, cùng vӟi nhӳng quan hӋ sӕ
lưӧng cơ hӑc, toán hӑc cӫa nó. Quan niӋm
cӫa Hӕpxơ vӅ thӃ giӟi vұt chҩt là quan niӋm
duy vұt siêu hình. Tҩt cҧ đӅu đưӧc quy vӅ
quan hӋ sӕ lưӧng, quan hӋ toán hӑc và vұn
đӝng theo quy luұt cơ hӑc. Cҧ con ngưӡi cũng
đưӧc ông giҧi thích như mӝt cә máy.
 mQ  $  +: + 9 9 
VӅ cơ bҧn lý luұn nhұn thӭc cӫa Hôpxơ
thuӝc vӅ phái cҧm giác luұn. Ông coi cҧm
giác là cơ sӣ cӫa nhұn thӭc. Nhưng ông chưa
giҧi quyӃt đưӧc mӕi quan hӋ giӳa nhұn thӭc
cҧm tính và nhұn thӭc lý tính, giӳa cái chung
và cái riêng. Do đó, ông cho rҵng chӍ có
nhӳng sӵ vұt cҧm tính mӟi tӗn tҥi khách
quan, còn các khái niӋm chӍ là nhӳng cái tên,
nhӳng ký hiӋu do con ngưӡi tùy tiӋn đһt ra.
Như vұy, lý luұn nhұn thӭc cӫa ông bӏ chӫ
nghĩa duy danh chi phӕi.
mQ  $  /  / N* ͱ.
Vҩn đӅ nhà nưӟc là mӝt phҫn quan trӑng trong
hӑc thuyӃt cӫa Hӕpxơ. Lý luұn này đưӧc ông trình
bày trong tác phҭm ³vӅ công dân´.
Ông cho rҵng, con ngưӡi là mӝt thӵc thӇ thӕng
nhҩt giӳa tính tӵ nhiên và tính xã hӝi. VӅ bҧn tính tӵ
nhiên, mӑi ngưӡi sinh ra đӅu như nhau. Nhưng con
ngưӡi ai cũng có khát vӑng, nhu cҫu riêng cӫa mình.

ó là nhӳng tiӅn đӅ cho con ngưӡi làm điӅu ác.

Ӈ khҳc phөc tình trҥng trên, cҫn phҧi xây dӵng
³mӝt khӃ ưӟc xã hӝi´ như bҧn hӧp đӗng, giao kèo
giӳa nhà nưӟc và công dân. Trên cơ sӣ đó, hình
thành nhӳng đҥo luұt đӇ mӑi công dân có nghĩa vө
tuân theo và nhà nưӟc dӵa vào đó đӇ quҧn lý XH.
1.Þ. Gióocgiơ Béccli (1684 - 175Þ).

Äéccli sinh ra trong mӝt gia đình quí tӝc

ӣ miӅn Nam Ailen; hӑc ӣ Trưӡng Tәng
hӧp
ublin. Ông say mê nghiên cӭu thҫn
hӑc, toán hӑc và triӃt hӑc. Äéccli là nhà
triӃt hӑc duy tâm, vӏ linh mөc. Quan điӇm
triӃt hӑc cӫa ông thӇ hiӋn nӝi dung sau:
 mQuan điӇm vӅ thӃ giӟi
Ông phӫ nhұn sӵ tӗn tҥi khách quan cӫa thӃ giӟi vұt
chҩt. Ông cho rҵng khái niӋm vұt chҩt chӍ là sӵ trӯu tưӧng
trӕng rӛng.
Theo ông, ³vұt thӇ trong thӃ giӟi quanh ta là sӵ phӭc hӧp
cӫa cҧm giác´. Ví dө, cái bàn, đó không phҧi là mӝt vұt thӇ
hӳu hình mà chӍ là do mҳt ta nhìn thҩy nó có hình khӕi; màu
sҳc. Hương vӏ cӫa hoa quҧ cũng chӍ do cҧm giác cӫa con
ngưӡi nhұn biӃt, chúng không tӗn tҥi thұt.
Ông giҧi thích: ³Tôi nhìn thҩy quҧ anh đào này, sӡ thҩy
nó, nӃm nó... nó có thұt. Gҥt bӓ cҧm giác mӅm dӏu, mát,
đҳng, màu đӓ... đi tӭc là tiêu diӋt quҧ anh đào´. Tóm lҥi, theo
Äéccli, mӑi vұt chӍ tӗn tҥi trong chӯng mӵc mà ngưӡi ta cҧm
biӃt đưӧc chúng. Tӗn tҥi có nghĩa là đưӧc cҧm biӃt.
 mQ  $  +: + 9 9 

Äeccli cũng đӭng trên lұp trưӡng duy tâm.Tӯ

chӛ phӫ nhұn tӗn tҥi khách quan cӫa thӃ giӟi
vұt chҩt, Äéccli đã đi tӟi phӫ nhұn chân lý
khách quan. Ông cho rҵng: tìm chân lý không
phҧi là trong sӵ phù hӧp cӫa tri thӭc vӟi sӵ vұt
bên ngoài, mà là sӵ so sánh các quan niӋm
trong ý thӭc con ngưӡi, là tính rõ ràng các tri
giác cҧm tính, là sӵ đơn giҧn và dӉ hiӇu cӫa
các quan niӋm, là sӵ phù hӧp vӟi ý chúa.
2. TriӃt hӑc khai sáng Pháp thӃ kӹ
XVIII.
2.ë. Đ
 $ k  m N* ͱ.
Xã hӝi Pháp vào nӱa cuӕi thӃ kӹ XV chӭa đӵng nhӳng mâu
thuүn sâu sҳc. Giai cҩp phong kiӃn Pháp đӭng đҫu là vua Lumi
XV đã thâu tóm vào tay mình nhӳng quyӅn lӵc vô hҥn. Chӛ
dӵa xã hӝi cӫa nhà vua là các đҷng cҩp đһc quyӅn và chiӃm sӕ
ít trong dân cư: quí tӝc và tăng lӳ.
ӡi sӕng cӫa đҥi đa sӕ nhân
dân lao đӝng, trưӟc hӃt là nông dân hӃt sӭc khӕn khә, nҥn đói
do mҩt mùa hoành hành, nhӳng cuӝc nәi dұy cӫa nông dân
chӕng chӃ đӝ phong kiӃn xҧy ra thưӡng xuyên. Tҩt cҧ cái đó là
nguyên nhân kinh tӃ m xã hӝi cӫa cuӝc cách mҥng tư sҧn Pháp
(1789 ± 1794). Các nhà duy vұt Pháp thӃ kӹ XV là nhӳng
ngưӡi chuҭn bӏ vӅ mһt tư tưӣng cho cuӝc cách mҥng vӅ chính
trӏ sôi đӝng đó.
 ThӃ kӹ XV ӣ Pháp, vӟi nhӳng đһc
điӇm kinh tӃ m xã hӝi, chính trӏ cӫa nó cũng
đӗng thӡi tҥo nhӳng tiӅn đӅ cho sӵ ra đӡi
cӫa nhӳng tư tưӣng triӃt hӑc và tư tưӣng
văn hoá nói chung.
TriӃt hӑc thӡi kǤ này đưӧc gӑi là triӃt
hӑc khai sáng (ánh sáng) nghĩa là coi
trӑng trí tuӋ, đӅ cao trí tuӋ cӫa con ngưӡi.
 2.2. Mӝt sӕ triӃt gia tiêu biӇu.
-. G +6 Ôp . 6 (ë709 O ë7Gë-.
. 6 s  ' ͱ  !
 3 / ó. 7 k 
 "p
  ) <   &  / =
/  s@) ? ( s&   
  / k' . . 6 +/ ͱ '
L /   % & 9 $ ! 
  k s Pp  k΍ KV

. Ô
ù   / B k' '/  Pp
 T ,  
  = '  ͱ 
1  s Pp ă ë7J9.
 mQ  $   .
La Mettri đã có nhӳng bưӟc tiӃn quan trӑng trong
quan điӇm vӅ bҧn chҩt thӃ giӟi so vӟi nhӳng nhà triӃt
hӑc khác cùng thӡi đҥi. Theo ông, thӵc thӇ vұt chҩt là
thӕng nhҩt ba hình thӭc cӫa nó trong giӟi tӵ nhiên như:
giӟi vô cơ, thӵc vұt, đӝng vұt (bao gӗm con ngưӡi).
Ông cho rҵng, trong thӃ giӟi chúng ta không có gì
khác ngoài vұt chҩt đang vұn đӝng vĩnh viӉn. Nguyên
nhân sӵ vұn đӝng cӫa vұt chҩt không phҧi do lӵc lưӧng
bên ngoài mà ³Vұt chҩt chӭa đӵng mӝt lӵc lưӧng làm
nó sӕng đӝng, và là nguyên nhân trӵc tiӃp cӫa mӑi qui
luұt vұn đӝng´.
 Theo La Mettri, vұt chҩt không chӍ có
thuӝc tính không gian và vұn đӝng mà còn
có năng lӵc cҧm giác. Nhưng năng lӵc
cҧm giác không phҧi xuҩt hiӋn ӣ bҩt cӭ
dҥng vұt chҩt nào, mà chӍ xuҩt hiӋn ӣ các
³vұt thӇ có tә chӭc đһc biӋt´ đó là giӟi sinh
vұt. Cơ thӇ con ngưӡi là khí quan vұt chҩt
cӫa tư duy và ý thӭc cӫa anh ta. Mӑi tư
tưӣng, suy nghĩ cӫa con ngưӡi đӅu bӏ qui
đӏnh bӣi cҩu trúc cơ thӇ cӫa anh ta và chӏu
sӵ tác đӝng cӫa môi trưӡng và các điӅu
kiӋn sӕng.
mQ  $  +: + 9 9 .
La Mettri có nhӳng đóng góp có giá trӏ cho lý luұn
nhұn thӭc duy vұt. Ông cho rҵng mӑi nhұn thӭc đӅu
bҳt đҫu tӯ cҧm giác, tiӃn lên tư duy trӯu tưӧng m đó là
phán đoán và suy lý. Phán đoán là so sánh, kӃt hӧp
các biӇu tưӧng có đưӧc nhӡ trí nhӟ ghi lҥi các cҧm
giác cӫa con ngưӡi trong đӡi sӕng hàng ngày. Còn
suy lý là sӵ so sánh, kӃt hӧp các phán đoán vӟi nhau
nhҵm khҷng đӏnh hay phӫ đӏnh mӝt vҩn đӅ nào đó.
Quan niӋm cӫa La Mettri vӅ quá trình nhұn thӭc,
không chӍ là quan điӇm duy vұt mà còn có nhӳng yӃu
tӕ biӋn chӭng. Tuy nhiên lý luұn nhұn thӭc cӫa ông
vүn mang tính trӵc quan, siêu hình, quá nhҩn mҥnh
vai trò cơ chӃ tâm sinh lý trong nhұn thӭc...
 mQ  $  N* ͱ.
La Mettri chӫ trương thӵc hiӋn quyӅn sӣ
hӳu tài sҧn. Chӫ trương mӝt xã hӝi đưӧc quҧn
lý theo pháp luұt, bҧo đҧm quyӅn tӵ do chính
trӏ, quyӅn công dân, tӵ do buôn bán...
Là ngưӡi có tư tưӣng khai sáng, La Mettri
cho rҵng, thông qua giáo dөc, truyӅn bá tư
tưӣng tiên tiӃn cho mӑi ngưӡi thì sӁ giҧi quyӃt
đưӧc mӑi sӵ tiӃn bӝ xã hӝi.
Ông cho rҵng đӕi vӟi ngưӡi làm khoa hӑc
thì không cҫn đӃn tôn giáo. Nhưng đӕi vӟi đҥi
đa sӕ nhân dân không có hӑc, nghèo khә thì hӑ
lҥi cҫn tôn giáo.
b). Đêni Điđrô (171Þ - 1784).

iđrô là nhà triӃt hӑc duy vұt điӇn hình
ӣ Pháp thӃ kӹ XV , là nhà văn, nhà lý
luұn nghӋ thuұt, đҥi biӇu phái khai sáng,
ngưӡi chӫ biên bӝ ³Äách khoa toàn thư´,
cӫa Phápm mӝt trong nhӳng di sҧn văn
hóa vĩ đҥi cӫa nưӟc Pháp và Châu Âu thӃ
kӹ XV .
 mQ  $   

iđrô đã phê phán chӫ nghĩa duy tâm cӫa
Äéccơli và tính không triӋt đӇ cӫa chӫ nghĩa
duy vұt Anh.
Theo ông, trong vũ trө chӍ có mӝt thӵc thӇ
duy nhҩt, đó là vұt chҩt; nó là cơ sӣ cӫa mӑi
sӵ vұt, hiӋn tưӧng.
Vұt chҩt là toàn bӝ các vұt thӇ có quҧng
tính, có hình thӭc và luôn luôn vұn đӝng. Vұn
đӝng là mӝt thuӝc tính cӫa vұt chҩt. Nguyên
nhân cӫa sӵ vұn đӝng là sӵ tӵ thân vұn đӝng
cӫa vұt chҩt.

iđrô cho rҵng, chính trong quá trình
vұn đӝng và phát triӇn, giӟi tӵ nhiên sӁ
loҥi bӓ nhӳng cái không thích nghi và
chӑn lӑc nhӳng gì giúp cho nó ngày càng
hoàn thiӋn.
Do vұy, kӃt cҩu và trҥng thái cӫa sinh
vұt là kӃt quҧ cӫa quá trình tiӃn hoá lâu
dài cӫa giӟi tӵ nhiên. Vӟi quan niӋm này,

iđrô là bұc tiӅn bӕi cӫa hӑc thuyӃt

ácuyn vӅ chӑn lӑc tӵ nhiên.

Nhӳng quan niӋm vӅ bҧn thӇ luұn trên
đây cӫa
iđrô rҩt gҫn vӟi quan điӇm duy
vұt hiӋn đҥi.
mQ  $  +: + 9 9 .

iđrô xây dӵng lý luұn nhұn thӭc trên
lұp trưӡng duy vұt.
Theo ông, cҧm giác là nguӗn gӕc cӫa
mӑi sӵ hiӇu biӃt, là giai đoҥn thӭ nhҩt trong
nhұn thӭc; còn lý trí, tư duy là giai đoҥn thӭ
hai.
Trên cơ sӣ cҧm giác mà xuҩt hiӋn tư
duy; cҧm giác là bҵng chӭng, lý trí là quan
tòa, dùng lý trí đӇ kiӇm soát cҧm giác. Dùng
thí nghiӋm và quan sát đӇ kiӇm tra nhӳng
luұn điӇm vӅ lý luұn.

Ӆ cao vai trò đһc biӋt cӫa quá trình
nhұn thӭc đӕi vӟi sӵ phát triӇn cӫa xã hӝi,

iđrô đưa ra tư tưӣng biӋn chӭng khҷng

đӏnh tính vô cùng tұn trong sӵ phát triӇn
cӫa tӵ nhiên, cũng như quá trình nhұn
thӭc cӫa con ngưӡi.
Mһc dù khҧ năng nhұn thӭc cӫa mӛi cá
nhân là hӳu hҥn, nhưng nhân loҥi vӅ
nguyên tҳc có thӇ nhұn thӭc toàn bӝ thӃ
giӟi, mһc dù quá trình đó là vô cùng tұn.
Có thӇ nói, nhұn thӭc luұn cӫa
iđrô đã
tiӃn đӃn gҫn nhұn thӭc luұn duy vұt biӋn
chӭng.
 mQ  $  F , m N* ͱ.
Trên cơ sӣ khҷng đӏnh vұt chҩt là thӵc thӇ duy
nhҩt cӫa mӑi vұt,
iđrô phӫ nhұn sӵ tӗn tҥi cӫa
Thưӧng đӃ, coi đó chӍ là sӵ thҫn thánh hóa các điӅu
kiӋn sӕng hiӋn thӵc cӫa con ngưӡi. Vì thӃ, không
phҧi tôn giáo sáng tҥo ra con ngưӡi, mà chính con
ngưӡi sáng tҥo ra tôn giáo.
Khoa hӑc thì hưӟng tӟi vũ trang cho chúng ta
quan niӋm đúng vӅ thӃ giӟi, làm cho con ngưӡi lӟn
mҥnh thêm, còn tôn giáo thì chӍ đem lҥi nhӳng điӅu
ҧo tưӣng, làm cho con ngưӡi mӅm yӃu đi.
Tuy nhiên, ông chӍ nhìn nguӗn gӕc cӫa tôn giáo
ӣ yӃu tӕ tâm lý sӧ chӃt cӫa con ngưӡi chӭ chưa
nhìn thҩy cơ sӣ kinh tӃ m xã hӝi cӫa sӵ tӗn tҥi tôn
giáo.
c). Pôn Hăngri Điđrich Hônbách
(1729 ± 1789).

Hônbách là đҥi biӇu xuҩt sҳc cӫa chӫ

nghĩa duy vұt và vô thҫn thӃ kӹ XV , nhà
tư tưӣng cӫa giai cҩp tư sҧn cách mҥng
Pháp, là cӝng tác viên tham gia soҥn thҧo
³Äách khoa toàn thư´ do
iđrô đӭng đҫu.
 mQ  $    .
Hônbách đã đӭng trên lұp trưӡng cӫa chӫ
nghĩa duy vұt và dӵa vào các thành tӵu cӫa khoa
hӑc tӵ nhiên khҷng đӏnh tính vұt chҩt cӫa thӃ giӟi.
Theo ông: ³vұt chҩt là tҩt cҧ nhӳng gì tác
đӝng bҵng mӝt cách nào đó vào các giác quan cӫa
chúng ta, còn các đһc tính mà chúng ta gán cho các
chҩt khác nhau thì dӵa trên nhӳng cҧm giác khác
nhau hay nhӳng biӃn đәi khác nhau do chúng gây
ra trong chúng ta´.
Nhӳng đһc tính chӫ yӃu cӫa vұt chҩt là:
quҧng tính (đӝ dài m khoҧng cách), vұn đӝng, tính có
thӇ phân chia, tính chҳc chҳn, trӑng lӵc...
 Theo Hônbách, vұt chҩt tӗn tҥi vĩnh
viӉn, không ai sáng tҥo ra và cũng không
mҩt đi. Vұt chҩt hoҥt đӝng là do sӭc mҥnh
cӫa tӵ bҧn thân nó và không cҫn có sӵ
thúc đҭy bên ngoài.
Công lao lӟn nhҩt cӫa Hônbách thӇ
hiӋn ӣ chӛ ông thӯa nhұn vұn đӝng là
thuӝc tính cӕ hӳu cӫa vұt chҩt.
Nhưng vì là nhà duy vұt siêu hình và
do hҥn chӃ cӫa điӅu kiӋn lӏch sӱ, nên ông
quan niӋm vұn đӝng chӍ là vұn đӝng cơ
giӟi, là sӵ đәi chӛ giҧn đơn cӫa các vұt
thӇ trong không gian.
 mQ  $ V 9  + 9 .
Lý luұn nhұn thӭc cӫa Hônbách dӵa trên cҧm
giác luұn duy vұt.
Theo ông, vұt chҩt là tính thӭ nhҩt, các hình thӭc
ý thӭc là tính thӭ hai. Khi giҧi quyӃt mһt thӭ hai vҩn
đӅ cơ bҧn cӫa triӃt hӑc, Hônbách cho rҵng trí tuӋ
con ngưӡi có khҧ năng nhұn biӃt đưӧc thӃ giӟi và
các quy luұt cӫa nó.
Song lý luұn nhұn thӭc cӫa Hônbách còn hҥn
chӃ là chưa thҩy đưӧc quan hӋ biӋn chӭng giӳa
nhұn thӭc cҧm tính vӟi nhұn thӭc lý tính, chưa vҥch
ra đưӧc tính tích cӵc cӫa ý thӭc và vai trò cӫa thӵc
tiӉn xã hӝi trong nhұn thӭc.
 mQ  $  N* ͱ.
Quan điӇm xã hӝi cӫa Hônbách mang tính chҩt
duy tâm, ông coi sӵ phát triӇn xã hӝi như mӝt quá
trình đӏnh mӋnh chi phӕi.
Là nhà triӃt hӑc trong phái khai sáng, ông quҧ
quyӃt rҵng loài ngưӡi có thӇ thoát khӓi ách phong
kiӃn bҵng viӋc phә cұp giáo dөc, làm cho lý tính
thҳng chӫ nghĩa ngu dân thӡi Trung cә.
Hônbách mong muӕn có sӵ quá đӝ hòa bình tӯ
chӃ đӝ phong kiӃn sang xã hӝi tư bҧn bҵng con
đưӡng lұp pháp ³hoàn thiӋn´. Ông sӧ phong trào
cách mҥng cӫa quҫn chúng, mà muӕn có ³cách
mҥng tӯ trên xuӕng´.
 CHƯƠNG VII
TRIӂT HӐC CӘ ĐIӆN ĐӬC

. H'/   ( / 
 $  
 0 $ Đ.
ë. H'/   (    0 $
Đ.
mVào cuӕi thӃ kӹ XV đҫu thӃ kӹ X X
các nưӟc Tây Âu như Anh, Pháp, talia,...
đã hoàn thành cuӝc cách mҥng tư sҧn và
thiӃt lұp chӫ nghĩa tư bҧn.
Tình hình đó đã thúc đҭy mҥnh mӁ sӵ
phát triӇn vӅ khoa hӑc, kӻ thuұt và công
nghӋ.
 mTrong khi đó nưӟc
ӭc vүn còn là mӝt
quӕc gia phong kiӃn lҥc hұu cҧ vӅ kinh tӃ
lүn chính trӏ.
Nông nghiӋp bӏ đình đӕn, công nghiӋp
không phát triӇn (năm 18"", cҧ nưӟc
ӭc
mӟi chӍ có " máy hơi nưӟc).
Vào đҫu thӃ kӹ X X nưӟc
ӭc có
khoҧng 300 công quӕc khác nhau. Mӛi
công quӕc giӕng như tiӇu vương quӕc tách
biӋt gây trӣ ngҥi cho sӵ phát triӇn đҩt
nưӟc.
 m
һc biӋt, triӅu đình vua Phә vүn ngoan
cӕ tăng cưӡng quyӅn lӵc đӇ duy trì chӃ đӝ
phong kiӃn thӕi nát cҧn trӣ đҩt nưӟc phát
triӇn theo con đưӡng tư bҧn chӫ nghĩa.
m Mһc dù lҥc hұu vӅ kinh tӃ và chính trӏ,
nhưng nưӟc
ӭc lҥi có nhӳng bưӟc phát
triӇn mӟi vӅ triӃt hӑc, văn hóa, nghӋ thuұt.

iӅu này thӇ hiӋn sӵ phát triӇn cӫa ý thӭc
tư tưӣng có lúc không hoàn toàn phө thuӝc
mӝt chiӅu vào điӅu kiӋn vӅ kinh tӃ.
 m Do ҧnh hưӣng cӫa cách mҥng tư sҧn Pháp
cùng vӟi nhӳng tiӃn bӝ cӫa khoa hӑc kӻ thuұt cӫa
thӃ giӟi lúc bҩy giӡ tác đӝng làm cho giai cҩp tư sҧn

ӭc và nhӳng nhà tư tưӣng thҩy đưӧc nhӳng hҥn

chӃ cӫa phương pháp tư duy siêu hình.
Vì vұy, cҫn phҧi có sӵ cҧi cách, cҫn phҧi thay
thӃ bҵng phương pháp tư duy biӋn chӭng.
Do đó, ӣ nưӟc
ӭc thӡi kǤ này có sӵ phát triӇn
mҥnh mӁ vӅ mһt triӃt hӑc. Sӵ phát triӇn đó trӣ thành
màn giáo đҫu cho cuӝc cách mҥng vӅ chính trӏ sau
này.
2. Đһc điӇm cӫa triӃt hӑc cә điӇn Đӭc.
m Mӝt là, triӃt hӑc cә điӇn
ӭc thӡi kǤ này biӇu hiӋn
khá rõ mâu thuүn giӳa tính cách mҥng vӅ tư tưӣng vӟi
sӵ bҧo thӫ cҧi lương vӅ lұp trưӡng chính trӏ xã hӝi cӫa
các nhà triӃt hӑc.
m Hai là, trưӟc đây triӃt hӑc phương Tây chӫ yӃu bàn
vӅ nhӳng vҩn đӅ thuӝc vӅ bҧn thӇ luұn, nhұn thӭc luұn,
thì triӃt hӑc cә điӇn
ӭc bàn đӃn con ngưӡi, coi con
ngưӡi vӯa là kӃt quҧ cӫa quá trình hành đӝng cӫa mình
vӯa là chӫ thӇ cӫa quá trình ҩy.
ó là mӝt thành tӵu mӟi
đáng đưӧc khҷng đӏnh.
m Äa là, triӃt hӑc cә điӇn
ӭc có mӝt cách nhìn mӟi,
biӋn chӭng vӅ thӃ giӟi hiӋn thӵc. NӃu gҥt bӓ nhӳng yӃu
tӕ duy tâm thì cách nhìn này là mӝt đóng góp lӟn cho tri
thӭc nhân loҥi.
 Vӟi nhӳng lý do nói trên triӃt hӑc cә
điӇn
ӭc đưӧc coi là giai đoҥn phát
triӇn rӵc rӥ nhҩt cӫa triӃt hӑc phương
Tây cұn đҥi và là nguӗn gӕc lý luұn trӵc
tiӃp cho sӵ ra đӡi cӫa triӃt hӑc Mác sau
này.


. ͱ s
   $ .

ë. C ( ë724mëJ04-.
‡ Cantơ là nhà triӃt hӑc mӣ đҫu cho nӅn triӃt
hӑc cә điӇn Đӭc, ông sinh ra trong mӝt gia
đình quý tӝc Phә ӣ Kennixbec, và hӑc ӣ
trưӡng đҥi hӑc tәng hӧp Kennixbec. Sau đó
giҧng dҥy môn triӃt hӑc và các môn khoa
hӑc tӵ nhiên ӣ đây.
‡ Cantơ là ngưӡi nghiên cӭu trên nhiӅu lĩnh
vӵc: toán hӑc, logíc hӑc, mӻ hӑc, triӃt
hӑc.TriӃt hӑc cӫa Cantơ đưӧc chia làm hai
thӡi kǤ gҳn liӅn vӟi sӵ chuyӇn biӃn tư
tưӣng cӫa ông.
mT( kǤ  p p (ë74H
(ë74Hmmë770-.
Thӡi kǤ này Cantơ chú trӑng nghiên cӭu các vҩn đӅ
khoa hӑc tӵ nhiên vӟi nhӳng phát minh nәi tiӃng:
m Cantơ là ngưӡi đҫu tiên đã khám phá ra ҧnh
hưӣng, cӫa lӵc hҩp dүn giӳa trái đҩt và mһt trăng
đӕi vӟi các hiӋn tưӧng thuӹ triӅu. Ông cho rҵng, do
sӭc hút cӫa mһt trăng và trái đҩt đưa tӟi hiӋn tưӧng
nưӟc thuӹ triӅu lên xuӕng và đã ҧnh hưӣng tӟi tӕc
đӝ xoay vòng cӫa trái đҩt. Cantơ cho rҵng vòng xoay
cӫa trái đҩt sӁ bӏ chұm lҥi là do sӵ ma sát khi nưӟc
thuӹ triӅu lên gây ra.
‡ Trong tác phҭm ³ lӏch sӱ tӵ nhiên phә thông
và lý thuyӃt bҫu trӡi´ viӃt năm 1775, Cantơ đã
nêu lên giҧ thuyӃt có giá trӏ vӅ sӵ hình thành
vũ trө bҵng các cơn lӕc và kӃt tө cӫa các khӕi
tinh vân.
Như vұy ông thӯa nhұn các hiӋn tưӧng
trong thӃ giӟi có mӕi liên hӋ vұn đӝng phát
triӇn. Trái đҩt, bҫu trӡi cũng như toàn vũ trө
có quá trình sinh thành, biӃn đәi.
Nhӳng phát minh vӅ KHTN nói trên chӭng
tӓ rҵng Cantơ là ngưӡi có quan điӇm duy vұt
biên chӭng vӅ thӃ giӟi.
 mT( kǤ p p (ë770 = -.
mNӃu thӡi kǤ trưӟc phê phán, triӃt hӑc cӫa
Căntơ thӇ hiӋn tính chҩt duy vұt biӋn chӭng
vӅ thӃ giӟi thì thӡi kǤ phê phán triӃt hӑc cӫa
ông lҥi mang tính chҩt duy tâm, bҩt khҧ tri vӅ
thӃ giӟi.
mTrưӟc hӃt Cantơ thӯa nhұn sӵ tӗn tҥi cӫa
thӃ giӟi vұt chҩt ӣ bên ngòai con ngưӡi, thӃ
giӟi đó có thӇ nhұn thӭc đưӧc bҵng cҧm giác.
VӅ điӇm này ông là nhà duy vұt.
 Nhưng ông lҥi cho rҵng nhұn thӭc cӫa con
ngưӡi chӍ biӃt đưӧc hiӋn tưӧng bӅ ngoài , không
xâm nhұp đưӧc vào bҧn chҩt đích thӵc cӫa sӵ vұt
thì khi đó ông lҥi là ngưӡi duy tâm bҩt khҧ tri.
Tính chҩt duy tâm trong triӃt hӑc cӫa Cantơ
còn thӇ hiӋn ӣ chӛ ông coi không gian, thӡi gian,
các quy luұt cӫa tӵ nhiên không phҧi Là sҧn phҭm
cӫa giӟi tӵ nhiên mà là sҧn phҭm cӫa lý trí tiên
nghiӋm
Tóm lҥi triӃt hӑc cӫa Cantơ là sӵ dung hòa
giӳa CNDV Và CNDT và sӵ kӃt hӧp hai khuynh
hưӟng đó trong mӝt hӋ thӕng triӃt hӑc.
 2. Hêghen (1770-
(1770-18Þ1).
2.1. Tóm tҳt tiӇu sӱ và tác phҭm.
Hêghen sinh ra trong mӝt gia đình quan chӭc
cao cҩp ӣ
ӭc. Thӡi trҿ ông hӑc khoa hӑc triӃt hӑc
và thҫn hӑc ӣ trưӡng
ҥi hӑc Tubingen.
Sau khi tӕt nghiӋp đҥi hӑc, Hêghen làm giáo sư
dҥy tư trong các gia đình, vӅ sau ông đưӧc bә
nhiӋm làm giáo sư hiӋu trưӣng trưӡng trung hӑc và
sau đó làm giáo sư ӣ trưӡng
ҥi hӑc Hayđenbéc;
cuӕi đӡi ông là giáo sư ӣ trưӡng
ҥi hӑc Äéclinh.
 Hêghen là nhà triӃt hӑc duy tâm khách
quan, là nhà biӋn chӭng lӛi lҥc, triӃt hӑc
cӫa ông là ³tұp đҥi thành´ cӫa triӃt hӑc cә
điӇn
ӭc.

úng như Ph.Ăngghen đã tӯng đánh
giá ³Hêghen không chӍ là mӝt thiên tài
sáng tҥo mà còn là mӝt nhà bác hӑc có tri
thӭc bách khoa, nên trong mӑi lĩnh vӵc,
ông xuҩt hiӋn ra là mӝt ngưӡi vҥch thӡi
đҥi´.
Như vұy, đӫ biӃt Hêghen giӳ vai trò
như thӃ nào trong lӏch sӱ phương Tây nói
chung và lӏch sӱ triӃt hӑc cә điӇn
ӭc nói
riêng.
Các tác phҭm lӟn cӫa Hêghen gӗm:
‡ m BR/RRR2 (1807) trình bày
quá trình phát sinh phát triӇn cӫa nhұn
thӭc cá thӇ và nhұn thӭc loài.
‡ m ERRR (181"m1814) trình bày
nhӳng quy luұt và phҥm trù cӫa phép biӋn
chӭng.
‡ m V&R,R RR&R,RR

 (1817) là các bài giҧng vӅ lӏch sӱ triӃt
hӑc, triӃt hӑc pháp quyӅn, triӃt hӑc mӻ
hӑc, tôn giáo do hӑc trò cӫa Hêghen tұp
hӧp lҥi xuҩt bҧn.
 2.2. Nӝi dung quan điӇm triӃt hӑc
cӫa Hêghen.
m Hêghen là triӃt hӑc duy tâm khách quan.
m Trong hӋ thӕng triӃt hӑc cӫa mình, Hêghen
coi ý niӋm tuyӋt đӕi là điӇm xuҩt phát, là nӅn
tҧng. Theo ông, ý niӋm tuyӋt đӕi là thӵc thӇ sinh
ra mӑi cái trên thӃ giӟi, là đҩng tӕi cao sáng tҥo
ra giӟi tӵ nhiên và xã hӝi. Mӑi sӵ vұt hiӋn tưӧng
xung quanh chúng ta chӍ là sҧn phҭm, là kӃt quҧ
cӫa sӵ sáng tҥo cӫa ý niӋm tuyӋt đӕi.
 Theo Hêghen, con ngưӡi cũng sҧn
phҭm và là giai đoҥn phát triӇn cao nhҩt cӫa
ý niӋm tuyӋt đӕi. Hoҥt đӝng nhұn thӭc và cҧi
tҥo thӃ giӟi cӫa con ngưӡi chính là công cө
đӇ tinh thҫn tuyӋt đӕi nhұn thӭc chính bҧn
thân mình và trӣ vӅ chính bҧn thân mình.
Như vұy, khi giҧi quyӃt vҩn đӅ cơ bҧn
cӫa triӃt hӑc, Hêghen đӭng trên lұo trưӡng
cӫa CNDT khách quan.
 Tӯ quan điӇm duy tâm khách quan, Hêghen xây
dӵng hӋ thӕng triӃt hӑc cӫa minh gӗm 3 phҫn chӫ
yӃu:
Phҫn thӭ nhҩt: Hêghen trình bày ӣ cuӕn ³logic hӑc´
ông hình dung ³ý niӋm tuyӋt đӕi´ còn hoҥt đӝng trong
dҥng nguyên chҩt cӫa tư duy thuҫn tuý.
Phҫn thӭ hai: Là hӑc thuyӃt duy tâm vӅ tӵ nhiên
đưӧc Hêghen trình bày trong ³ TriӃt hӑc tӵ nhiên´. Ӣ
đây giӟi tӵ nhiên đưӧc hiӇu là ³sӵ tӗn tҥi khác´ cӫa
tinh thҫn hay ý niӋm đã trӣ thành kҿ sáng tҥo ra giӟi
tӵ nhiên.
Phҫn thӭ ba: là lý luұn duy tâm vӅ đӡi sӕng xã hӝi,
phҫn này đưӧc Hêghen trình bày chӫ yӃu trong ³
TriӃt hӑc tinh thҫn´. Trong phҫn này, Hêghen trình
bày lӏch sӱ cӫa con ngưӡi và sӵ nhұn thӭc cӫa con
ngưӡi dưӟi hình thӭc duy tâm.
 Như vұy, xét toàn bӝ thì hӋ thӕng triӃt
hӑc cӫa Hêghen là chӫ nghĩa duy tâm
khách quan mang nһng tính chҩt thҫn bí
phөc vө đҳc lӵc cho tôn giáo.
Tuy nhiên nӃu nghiên cӭu kӻ toàn bӝ
hӋ thӕng triӃt hӑc này, đһc biӋt là logic hӑc
cӫa Hêghen ta có thӇ tìm thҩy nhӳng ³hҥt
nhân hӧp lý´, nhӳng tư tưӣng thiên tài vӅ
phép biӋn chӭng đó chính là chӛ mà ông
vưӧt xa các tiӅn bӕi cӫa mình.
 m Phép biӋn chӭng duy tâm cӫa Hêghen là
mӝt thành tӵu vĩ đҥi cӫa triӃt hӑc cә điӇn
ӭc.
Hêghen là nhà biӋn chӭng duy tâm. Ông là
ngưӡi có công trong viӋc phê phán tư duy siêu
hình và cũng là ngưӡi đҫu tiên trình bày toàn
bӝ giӟi tӵ nhiên, lӏch sӱ và tư duy dưӟi dҥng
mӝt quá trình. Nghĩa là, trong sӵ liên hӋ, vұn
đӝng, biӃn đәi và phát triӇn không ngӯng.
 Trong khuôn khә hӋ thӕng triӃt hӑc duy
tâm cӫa mình, Hêghen không chӍ trình bày
các phҥm trù như: chҩt, lưӧng, phӫ đӏnh,
mâu thuүn mà ông còn là ngưӡi diӉn đҥt
đưӧc các quy luұt cӫa phép biӋn chӭng
như ³lưӧng đәi dүn đӃn chҩt đәi và ngưӧc
lҥi´, ³phӫ đӏnh cӫa phӫ đӏnh´ vӟi tư cách là
sӵ phát triӇn diӉn ra theo hình ³xoáy ӕc´ và
quy luұt mâu thuүn vӟi tư cách là nguӗn gӕc
cӫa đӝng lӵc cӫa sӵ phát triӇn.
 m Như vұy, nhӳng vҩn đӅ cӕt lӛi nhҩt cӫa
phép biӋn chӭng đã đưӧc Hêghen đӅ cұp mӝt cách
bao quát nhҩt. Nhưng khi trình bày các quy luұt cӫa
phép biӋn chӭng Hêghen lҥi cho rҵng, tҩt cҧ nhӳng
quy luұt đó chӍ là sҧn phҭm cӫa sӵ vұn đӝng và
sáng tҥo cӫa ý niӋm tuyӋt đӕi.
Do đó, phép biӋn chӭng cӫa Hêghen là phép
biӋn chӭng duy tâm, hӋ thӕng triӃt hӑc cӫa ông là
hӋ thӕng triӃt hӑc duy tâm.
m MácmĂnghen đã phê phán mӝt cách triӋt đӇ
tính chҩt duy tâm trong PÄC cӫa Hêghen.
ӗng
thӡi các ông đã tiӃp thu, kӃ thӯa, phát triӇn nhӳng
hҥt nhân hӧp lý trong phép biӋn chӭng ҩy đӇ XD
nên PÄCDV và các ông coi Hêghen là ngưӡi có
nhiӅu công lao trong viӋc phát triӇn PÄC.
 Q  $  N* ͱ  H6.
Trong các quan điӇm vӅ xã hӝi, Hêghen đã
đӭng trên lұp trưӡng cӫa chӫ nghĩa cҧi
lương,bҧo thӫ, đӅ cao dân tӝc
ӭc, miӋt thӏ
các dân tӝc khác, coi nưӟc
ӭc là hiӋn thân
cӫa tinh thҫn ³vũ trө mӟi´.
ChӃ đӝ nhà nưӟc phә đương thӡi đưӧc
Hêghen xem nó như đӍnh cao cӫa sӵ phát
triӇn cӫa nhà nưӟc và pháp luұt.
 Tuy nhiên, bên cҥnh nhӳng tư tưӣng bҧo
thӫ nói trên, Hêghen đã nêu ra nhiӅu tư tưӣng
biӋn chӭng quý báu vӅ sӵ phát triӇn cӫa đӡi
sӕng xã hӝi. Trong đó, ông đһc biӋt quan tâm
nghiên cӭu vӅ vҩn đӅ nguӗn gӕc và bҧn chҩt
cӫa nhà nưӟc.
Hêghen tìm nguӗn gӕc nhà nưӟc tӯ mâu
thuүn xã hӝi, ông còn cho rҵng: ³nhà nưӟc
không chӍ là cơ quan hành pháp, mà còn là
tәng thӇ các quy chӃ kӹ cương, chuҭn mӵc và
mӑi lĩnh vӵc đҥo đӭc, pháp quyӅn, chính trӏ,
văn hóa « cӫa xã hӝi, nhӡ đó mà xã hӝi đưӧc
phát triӇn bình thưӡng.
Tó +1
Tuy cón có nhiӅu nhưӧc điӇm là mâu
thuүn giӳa phép biӋn chӭng có tính cách
mҥng vӟi hӋ thӕng duy tâm có tính chҩt
bҧo thӫ, nhưng triӃt hӑc cӫa Hêghen thұt
sӵ là mӝt hӋ thӕng đӗ sӝ, kǤ vĩ nhҩt trong
lӏch sӱ trưӟc Mác nói chung và trong triӃt
hӑc cә điӇn
ӭc nói riêng.
 Þ. Phơ-
Phơ-Bách (1804-
(1804-1872).
Þ.1. Tóm tҳt tiӇu sӱ và tác phҭm.
‡ PhơmÄách sinh năm 1804 trong mӝt gia đình luұt
sư nәi tiӃng ӣ
ӭc. Thӡi trҿ ông theo hӑc
trưӡng
ҥi hӑc Äéclinh, tham gia phái Hêghen
trҿ. VӅ sau ông tách khӓi phái này, phê phán hӋ
thӕng triӃt hӑc cӫa Hêghen, và xây dӵng hӋ
thӕng triӃt hӑc riêng cӫa mình, gӑi là CNDV
PhơmÄách.
‡ Công lao cӫa PhơmÄách là đã làm sӕng lҥi chӫ
nghĩa duy vұt thӃ kӹ XV mXV và làm phong
phú mӝt cách sáng tҥo thӃ giӟi quan duy vұt.
 Ông viӃt khá nhiӅu tác phҭm:
‡ . 9 ă  s@ (18"8) vӟi đӅ tài: ³VӅ lý
tính vô hҥn duy nhҩt và phә quát.
‡ NL : @    / sΉ  ΅
(1830). Trong đó ông khҷng đӏnh: ChӍ có
nhӳng hành đӝng vĩ đҥi cӫa lý tính con ngưӡi
mӟi bҩt tӱ còn cá nhân con ngưӡi thì không
bҩt tӱ.
‡ Góp p p p   H6
(1839).
ây là tác phҭm giҧi quyӃt mӝt cách
duy vұt vҩn đӅ cơ bҧn cӫa triӃt hӑc.
‡ B  1'  U (1841), tiӃp tөc
phê phán chӫ nghĩa duy tâm nói chúng và
trӵc tiӃp là chӫ nghĩa duy tâm Hêghen.
‡ NL q  $     
 + (184") đây là lӡi nhҳn nhӫ các
nhà triӃt hӑc tương lai.
 Þ.2. Mӝt sӕ tư tưӣng triӃt hӑc duy
vұt cӫa Phơ-
Phơ-Bách.
m Quan điӇm vӅ thӃ giӟi cӫa Phơm
PhơmÄách
PhơmÄách là ngưӡi có công trong
viӋc phát triӇn chӫ nghĩa duy vұt. Ông
thӯa nhұn giӟi tӵ nhiên (bao gӗm cҧ
con ngưӡi ) tӗn tҥi khách quan. Cơ
sӣ tӗn tҥi cӫa giӟi tӵ nhiên nҵm ngay
trong lòng giӟi tӵ nhiên, chӭ không
phҧi giӟi tӵ nhiên là ³sӵ tӗn tҥi khác´
cӫa tinh thҫn.
 Ông cho rҵng, ý thӭc cӫa con
ngưӡi là sҧn phҭm cӫa bӝ óc ngưӡi,
mӝt dҥng vұt chҩt đһc biӋt có khҧ
năng phҧn ánh thӃ giӟi vұt chҩt.
Tӯ đó cho phép khҷng đӏnh mӕi
quan hӋ khҳng khít giӳa vұt chҩt và ý
thӭc.
Quan niӋm nói trên đã khҳc phөc
đưӧc quan điӇm nhӏ nguyên luұn vӅ
sӵ tách rӡi giӳa tinh thҫn và thӇ xác.
 PhơmÄách khҷng đӏnh: ,0   
 e > ,& ) ,0 '   e
> 4P   ,0    "
Ông thӯa nhұn sӵ tӗn tҥi khách quan cӫa
các quy luұt tӵ nhiên, tính khách quan cӫa
quan hӋ nhân quҧ, thӯa nhұn sӵ vұn đӝng và
phát triӇn cӫa giӟi tӵ nhiên, diӉn ra mӝt cách
khách quan, trong nhӳng điӅu kiӋn nhҩt đӏnh
dүn tӟi sӵ xuҩt hiӋn cӫa đӡi sӕng hӳu cơ và
xuҩt hiӋn con ngưӡi.
 Quan điӇm vӅ lý luұn nhұn thӭc
PhơmÄách đӭng trên lұp trưӡng duy vұt,
ông khҷng đӏnh đӕi tưӧng cӫa nhұn thӭc nói
chung và cӫa triӃt hӑc nói riêng là giӟi tӵ
nhiên và con ngưӡi.
PhơmÄách phê phán hӋ thӕng duy tâm
khách quan cӫa Hêghen coi đӕi tưӧng cӫa tư
duy không có gì khác vӟi bҧn chҩt cӫa tư duy
và do đó mà hӋ thӕng duy tâm khách quan
không thoát khӓi giӟi hҥn cӫa tư duy và vүn
xa lҥ vӟi hiӋn thӵc.
 PhơmÄách thӯa nhұn con ngưӡi có khҧ
năng nhұn thӭc đưӧc giӟi tӵ nhiên, khҧ năng
đó đӕi vӟi mӛi ngưӡi là có hҥn, nhưng đӕi vӟi
toàn bӝ loài ngưӡi là vô hҥn.
PhơmÄách là ngưӡi thҩy đưӧc mӕi quan hӋ
chһt chӁ giӳa trӵc quan cҧm tính và tư duy lý
tính. Ông cho rҵng, chúng ta đӑc cuӕn sách tӵ
nhiên bҵng giác quan nhưng chúng ta không
dùng giác quan đӇ hiӇu nó đưӧc.
Có thӇ nói, đһc điӇm cӫa thӃ giӟi quan duy
vұt cӫa PhơmÄách là lòng tin vào sӭc mҥnh
cӫa lý trí con ngưӡi.
 Hҥn chӃ trong lý luұn nhұn thӭc
cӫa PhơmÄách là chưa thҩy đưӧc vai
trò cӫa thӵc tiӉn, cho nên chӫ nghĩa
duy vұt cӫa PhơmÄách vӅ toàn bӝ vүn
nҵm trong khuôn khә cӫa chӫ nghĩa
duy vұt siêu hình.
 +VӅ chӫ nghĩa duy vұt nhân bҧn
cӫa Phơm
PhơmÄách.

m PhơmÄách là ngưӡi đi sâu nghiên

cӭu con ngưӡi, ông coi con ngưӡi là đӕi
tưӧng cao nhҩt cӫa triӃt hӑc vì vұy chӫ
nghĩa duy vұt cӫa ông đưӧc gӑi là chӫ
nghĩa duy vұt nhân bҧn.
 mTrong quá trình đi sâu nghiên cӭu con
ngưӡi ông cho rҵng con ngưӡi có " nguӗn
gӕc: con ngưӡi vӯa có nguӗn gӕc tӵ nhiên
vӯa có nguӗn gӕc xã hӝi.
Äӣi gì con ngưӡi là sҧn phҭm cӫa quá
trình tiӃn hóa lâu dài cӫa sinh vұt, con ngưӡi
là thӵc thӇ tӵ nhiên.

ӗng thӡi con ngưӡi sӕng thành cӝng
đӗng do đó con ngưӡi có bҧn chҩt xã hӝi là
tình yêu thương.
Ông lҩy tình yêu thương nam và nӳ làm
kiӇu mүu cӫa bҧn chҩt yêu thương cӫa con
ngưӡi.
 Tuy nhiên, ông đã không thҩy đưӧc
phương diӋn xã hӝi cӫa con ngưӡi. Con
ngưӡi mà ông quan niӋm là con ngưӡi
trӯu tưӧng, bӏ tách khӓi nhӳng điӅu kiӋn
kinh tӃmxã hӝi và lӏch sӱ cӫa con ngưӡi.
Äӣi vұy, khi PhơmÄách nghiên cӭu
nhӳng vҩn đӅ vӅ đӡi sӕng xã hӝi, ông
đã rơi vào quan điӇm duy tâm.
 +Quan điӇm vӅ xã hӝi và tôn giáo.
m PhơmÄách là ngưӡi phê phán mҥnh mӁ tôn
giáo, theo ông tôn giáo là sҧn phҭm cӫa tâm lý cá
nhân và bҧn chҩt con ngưӡi dưӟi hình thӭc thҫn bí,
tôn giáo thӇ hiӋn sӵ mӅm yӃu, bҩt lӵc cӫa con
ngưӡi đӕi vӟi các vҩn đӅ vӅ tӵ nhiên và xã hӝi.
m Nhӳng quan niӋm nói trên cӫa PhơmÄách vӅ cơ
bҧn đã vҥch ra đưӧc nguӗn gӕc tâm lý con ngưӡi
đӕi vӟi tôn giáo, đӗng thӡi cho thҩy nӝi dung nhân
bҧn trong các quan niӋm thҫn thánh.
Tuy nhiên do chưa hiӇu đưӧc vai trò cӫa thӵc
tiӇn, nên ông chưa đӅ cұp đӃn nhӳng cơ sӣ kinh tӃ m
xã hӝi cӫa vҩn đӅ.
ây cũng là hҥn chӃ chung cӫa
các nhà tư tưӣng trưӟc Mác trong viӋc lý giҧi nguӗn
gӕc và bҧn chҩt tôn giáo.
 m Mһt khác, tuy đòi hӓi xóa bӓ tôn giáo cũ, nhưng
ông đã tuyên bӕ mӝt thӭ tôn giáo mӟi ³ không có
chúa´, tôn giáo tình yêu. Vì theo ông chӍ có tín
ngưӥng, niӅm tin mӟi an ӫi đưӧc chúng ta khӓi
nhӳng nӛi bҩt hҥnh trong cuӝc đӡi con ngưӡi.
m PhơmÄách là nhà duy vұt trong tӵ nhiên, nhưng
ông lҥi là nhà duy tâm trong nhӳng vҩn đӅ xã hӝi.
Ông khҷng đӏnh rҵng, nhӳng thӡi kǤ lӏch sӱ cӫa loài
ngưӡi sӣ dĩ khác nhau chӍ là do nhӳng thay đәi các
hình thӭc tôn giáo.
Như vұy, ông đã rơi vào thuyӃt duy tâm và
không tưӣng trong các quan niӋm vӅ xã hӝi. Ông
không thҩy đưӧc vai trò cӫa thӵc tiӉn, cӫa sҧn xuҩt
vұt chҩt quyӃt đӏnh sӵ vұn đӝng và phát triӇn cӫa xã
hӝi loài ngưӡi.
 Tó +1
Tuy còn nhӳng hҥn chӃ nhҩt đӏnh
như đã phân tích trên, nhưng vӟi
nhӳng thành tӵu to lӟn và toàn diӋn
cӫa mình, chӫ nghĩa duy vұt cӫa
PhơmÄách cùng vӟi phép biӋn chӭng
cӫa Hêghen đưӧc coi là mӝt nguӗn
gӕc lý luұn trӵc tiӃp cho sӵ ra đӡi cӫa
triӃt hӑc Mác.
 CHƯƠNG VIII
SӴ RA ĐӠI VÀ PHÁT TRIӆN CӪA
TRIӂT HӐC MÁC-
MÁC-LÊNIN
I. Nhӳng tiӅn đӅ xuҩt hiӋn triӃt hӑc
Mác

TriӃt hӑc Mác ra đӡi là sҧn phҭm tҩt yӃu

cӫa thӡi đҥi, dӵa trên cơ sӣ nhӳng điӅu
kiӋn lӏch sӱmxã hӝi nhҩt đӏnh cùng vӟi
nhӳng tiӅn đӅ lý luұn và khoa hӑc sau đây.
1.TiӅn đӅ kinh tӃ - xã hӝi cӫa triӃt
hӑc Mác

C.Mác (1818-188Þ) Ph. Ăngghen(1820-1895)

 m TriӃt hӑc Mác ra đӡi vào nhӳng
năm 40 cӫa thӃ kӹ X X, do Karx Marx
(1818m1883) và Engels (18"0 ± 1895)
xây dӵng nên.
m Vào thӡi gian này ӣ các nưӟc,
Anh, Pháp,
ӭc, chӫ nghĩa tư bҧn đã
phát triӇn mҥnh mӁ trên cơ sӣ nӅn
sҧn xuҩt bҵng cơ giӟi do cuӝc cách
mҥng công nghӋ tҥo ra.
 m Sӵ phát triӇn cӫa chӫ nghĩa tư bҧn
cũng làm lӝ rõ thêm mâu thuүn cơ bҧn vӕn
có cӫa nó, đó là mâu thuүn giӳa mӝt bên là
tính chҩt xã hӝi hóa và trình đӝ phát triӇn
ngày càng cao cӫa lӵc lưӧng sҧn xuҩt
(LLSX) vӟi mӝt bên là quan hӋ sҧn xuҩt
(QHSX)Tư Äҧn chӫ nghĩa ( TÄCN ).Mâu
thuүn này đưӧc biӇu hiӋn vӅ mһt xã hӝi, đó
là mâu thuүn giӳa giai cҩp vô sҧn (GCVS)
và giai cҩp tư sҧn (GCTS).
m
һc biӋt khi giai cҩp tư sҧn đã xác lұp đưӧc sӵ
thӕng trӏ chính trӏ cӫa mình thì hӑ trӣ thành lӵc
lưӧng bҧo thӫ làm cho mâu thuүn giai cҩp giӳa
GCVS và GCTS ngày càng gay gҳt hơn. Do vұy ӣ
thӡi kǤ này phong trào đҩu tranh cӫa giai cҩp công
nhân phát triӇn mҥnh mӁ và đã nә ra nhӳng cuӝc
khӣi nghĩa như:
+Cuӝc khӣi nghĩa cӫa công nhân ӣ Limông (Pháp)
nә ra năm (1831m 1834).Cuӝc nәi dұy cӫa công
nhân TP Pari năm 183".
+Cuӝc khӣi nghĩa cӫa thӧ dӋt XimLêmDi (
ӭc)
năm1844.
+Ӣ Anh đã ra đӡi phong trào quҫn chúng đҫu tiên
cӫa công nhân và đưӧc gӑi là ³Phong trào hiӃn
chương´ năm (1830m1840).
m Như vұy, trên vũ đài lӏch sӱ đã suҩt hiӋn mӝt lӵc
lưӧng chính trӏ xã hӝi mӟi mҿ mһc dù còn mang
tính tӵ phát, nhưng ngày càng mҥnh mӁ, trӣ thành
nhân tӕ quan trӑng cӫa đӡi sӕng chính trӏ m xã hӝi,
đó là giai cҩp vô sҧn cách mҥng.
m Trong bӕi cҧnh lӏch sӱ ҩy, các hӑc thuyӃt xã hӝi chӫ
nghĩa không tưӣng phê phán cӫa XanhmXimMông,
Phumrimê, Ômen lҥi không đáp ӭng đưӧc yêu cҫu
cӫa phong trào vô sҧn, không thӇ hiӋn đưӧc nhӳng
lӧi ích căn bҧn cӫa giai cҩp vô sҧn trong sӵ nghiӋp
giҧi phóngnhân dân lao đӝng khӓi chӃ đӝ Tư bҧn
chӫ nghĩa.
m Phong trào đҩu tranh cӫa g/c vô sҧn còn mang
tính tӵ phát và thiӃu tә chӭc, do đó cҫn phҧi có mӝt
lý luұn tiên phong hưӟng dүn và giác ngӝ cho g/c
công nhân vӅ vai trò sӭ mӋnh lӏch sӱ cӫa mình.
m Trên cơ sӣ nghiên cӭu hӋ thӕng lý luұn trưӟc
kia, và trӵc tiӃp tham gia vào phong trào đҩu
tranh cӫa g/c công nhân, Mác và Ăng Ghen đã
khái quát kinh nghiӋm đҩu tranh cӫa g/c công
nhân, sáng tҥo ra lý luұn cách mҥng cӫa
phong trào vô sҧn; dүn đӃn sӵ ra đӡi cӫa triӃt
hӑc Mác.
m Có thӇ nói g/c vô sҧn đã tìm thҩy ӣ triӃt hӑc
Mác vũ khí tinh thҫn cӫa mình, cũng giӕng
như triӃt hӑc Mác đã tìm thҩy giai cҩp vô sҧn
như là vũ khí vұt chҩt cӫa mình.
 2.TiӅn đӅ lý luұn cӫa triӃt hӑc Mác
m TriӃt hӑc Mác ra đӡi do nhu cҫu cӫa sӵ khái
quát tri thӭc nhân loҥi.
m Vӟi tư cách là mӝt khoa hӑc, triӃt hӑc Mác đã
kӃ thӯa tҩt cҧ nhӳng tinh hoa di sҧn lý luұn quý
báu mà loài ngưӡi đã đҥt đưӧc.
һc biӋt Mácm
Ăng Ghen đã kӃ thӯa chӫ nghĩa duy vұt
(CNDV) cӫa PhơmÄách và phép biӋn chӭng cӫa
HêmGhen trong triӃt hӑc cә điӇn
ӭc.
K THӮA TR T HӐC CӪA HÊmGHEN VÀ PHƠm ÄÁCH

HÊ GHEN (ë770m ëJIë- PHƠ mBÁCH (ëJ04m ëJ72-

 m Công lao cӫa HêmGhen là ӣ chӛ ông là
ngưӡi đã phê phán mҥnh mӁ phương pháp
tư duy siêu hình.
Ông là ngưӡi đҫu tiên đã diӉn đҥt đưӧc
nhӳng quy luұt cӫa phép biӋn chӭng vӟi tư
cách là hӋ thӕng lý luұn.
Nghĩa là ông coi toàn bӝ giӟi tӵ nhiên,
lӏch sӱ và tinh thҫn nҵm trong quá trình liên
hӋ, vұn đӝng, phát triӇn tuân theo quy luұt.
(Quy luұt mâu thuүn, QL lưӧng±chҩt, QL
phӫ đӏnh cӫa phӫ đӏnh).
 m Nhưng khi trình bày các quy luұt cӫa phép
biӋn chӭng, HêmGhen lҥi cho rҵng: các quy luұt ҩy
cũng chӍ là sҧn phҭm cӫa sӵ sáng tҥo cӫa ý niӋm
tuyӋt đӕi. Do đó phép biӋn chӭng cӫa HêmGhen là
phép biӋn chӭng duy tâm. HӋ thӕng triӃt hӑc cӫa
HêmGhen là hӋ thӕng triӃt hӑc duy tâm.
m Vì vұy đӇ xây dӵng nên phép biӋn chӭng duy
vұt Mác,ĂngmGhen đã phê phán tính chҩt duy tâm
trong phép biӋn chӭng cӫa HêmGhen, các ông đã
kӃ thӯa, tiӃp thu nhӳng mһt tiӃn bӝ trong phép biӋn
chӭng ҩy đӇ hình thành phép biӋn chӭng duy vұt.
m Như vұy: Phép biӋn chӭng cӫa Mác không
nhӳng là hình thӭc phát triӇn cao nhҩt cӫa phép
biӋn chӭng mà còn đӕi lұp vӟi phép biӋn chӭng
cӫa HêmGhen.
 + Chӫ nghĩa duy vұt cӫa PhơmÄách đã
ҧnh hưӣng mҥnh mӁ đӃn sӵ hình thành thӃ
giӟi quan khoa hӑc cӫa Mác, ĂngmGhen. m
Các ông đã đánh giá cao PhơmÄách trong
viӋc phê phán tôn giáo và chӫ nghĩa duy tâm.

һc biӋt là khi đҩu tranh chӕng chӫ nghĩa
duy tâm, PhơmÄách đã khôi phөc lҥi vӏ trí
xӭng đáng cho triӃt hӑc duy vұt. Nhưng chӫ
nghĩa duy vұt cӫa PhơmÄách vүn mang tính
trӵc quan siêu hình và duy tâm vӅ xã hӝi.
 Vì vұy, đӇ xây dӵng hӋ thӕng triӃt hӑc duy
vұt biӋn chӭng, Mác, ĂngmGhen đã trӵc tiӃp
kӃ thӯa nhӳng quan điӇm duy vұt tiӃn bӝ cӫa
triӃt hӑc PhơmÄách; đӗng thӡi các ông cũng
khҳc phөc tính trӵc quan, siêu hình và duy
tâm vӅ lӏch sӱ cӫa nó, thay vào đó nhӳng kӃt
luұn có tính khoa hӑc trên cơ sӣ khái quát
mhӳng thành tӵu cӫa khoa hӑc đương thӡi.
Như vұy, TriӃt hӑc cә điӇn
ӭc trưӟc hӃt
là phép biӋn chӭng cӫa HêmGhen và chӫ
nghĩa duy vұt cӫa PhơmÄách là nguӗn gӕc lý
luұn trӵc tiӃp cho sӵ ra đӡi cӫa triӃt hӑc Mác.
 m Ngoài sӵ chín muӗi cӫa điӅu kiӋn kinh tӃ m
xã hӝi, cӫa tiӅn đӅ lý luұn; đӇ triӃt hӑc duy vұt biӋn
chӭng ra đӡi còn phҧi nói đӃn vai trò cӫa Mác, Ăngm
Ghen, nhӳng vĩ nhân có bӝ óc thiên tài. Các ông
vӯa là nhӳng nhà khoa hӑc có tri thӭc khoa hӑc sâu
sҳc, có lý tưӣng cách mҥng nӗng cháy mà còn là
nhӳng ngưӡi có tài năng vӅ tә chӭc thӵc tiӉn.
m Chính nhӡ tham gia trӵc tiӃp vào vào hoҥt
đӝng thӵc tiӉn, tә chӭc và lãnh đҥo phong trào đҩu
tranh cӫa giai cҩp công nhân; Mác, ĂngmGhen đã có
bưӟc chuyӇn biӃn quyӃt đӏnh tӯ chӫ nghĩa duy tâm
triӃt hӑc sang chӫ nghĩa duy vұt biӋn chӭng.
Tӯ lұp trưӡng dân chӫ cách mҥng sang lұp
trưӡng cӝng sҧn chӫ nghĩa.
ó cũng là điӅu kiӋn
đӇ triӃt hӑc Mác ra đӡi.
 Þ.TiӅn đӅ khoa hӑc tӵ nhiên cӫa
triӃt hӑc Mác
m
Ӈ triӃt hӑc Mác có thӇ ra đӡi đưӧc ngoài nhӳng
điӅu kiӋn kinh tӃ, xã hӝi còn phҧi có nhӳng tiӅn đӅ
vӅ khoa hӑc tӵ nhiên cho phép khҳc phөc không
nhӳng quan điӇm duy tâm mà cҧ quan điӇm siêu
hình vӅ thӃ giӟi đӇ hình thành thӃ giӟi quan duy vұt
biӋn chӭng.
m Thӡi kǤ này có ba phát minh vĩ đҥi, đóng vai trò
quan trӑng cho sӵ ra đӡi cӫa chӫ nghĩa duy vұt biӋn
chӭng. Äa phát minh đó là:
m
ӏnh luұt bҧo toàn và chuyӇn hóa năng lưӧng.
m Hӑc thuyӃt vӅ cҩu tҥo tӃ bào cӫa cơ thӇ sӕng.
m ThuyӃt TiӃn hóa cӫa
ácmUyn.
+ Đ, + 9 ' '/ /  &$ ó ă +2:
Do nhà vұt lý hӑc ngưӡi
ӭc là RôÄéc Mayme phát
minh năm (184"±1845).
Sӵ phát minh ra đӏnh luұt bҧo toàn và chuyӇn
hóa năng lưӧng đã chӭng minh rҵng: các hình thӭc
vұn đӝng khác nhau cӫa vұt chҩt không tách rӡi
nhau, mà giӳa chúng có sӵ liên hӋ, chuyӇn hóa lүn
nhau trong nhӳng điӅu kiӋn nhҩt đӏnh.
Nghĩa là không có sӵ mҩt đi cӫa năng lưӧng, mà
chӍ có sӵ chuyӇn biӃn không ngӯng cӫa năng lưӧng
tӯ dҥng này sang dҥng khác.
ӏnh luұt này là cơ sӣ
khoa hӑc cho quan điӇm biӋn chӭng vӅ thӃ giӟi.
 + T &  /':
Chӫ yӃu do hai nhà bác hӑc ngưӡi
ӭc là:
Slâym
en và SamVanmNơ xây dӵng năm (1838±1839),
đã xác đӏnh rҵng: cơ thӇ thӵc vұt và đӝng vұt đӅu do
tӃ bào tҥo thành.
Hӑc thuyӃt này chӍ rõ sӵ thӕng nhҩt bên trong
cӫa sinh vұt, chӍ ra con đưӡng phát triӇn, tiӃn hóa
phә biӃn cӫa cơ thӇ sӕng.
Vì vұy, nó góp phҫn quan trӑng vào sӵ khҷng
đӏnh quan niӋm duy vұt biӋn chӭng vӅ tính thӕng
nhҩt cӫa sӵ sӕng trong nhӳng biӇu hiӋn phong phú,
đa dҥng, muôn vҿ cӫa nó.
+ T & T ó
Do
ácmUyn, nhà bác hӑc ngưӡi Anh xây dӵng
vào năm 1859.
ThuyӃt này đã chӭng minh mӝt cách khoa hӑc
rҵng: thӃ giӟi thӵc vұt và đӝng vұt là kӃt quҧ tҩt yӃu
cӫa mӝt quá trình tiӃn hóa lâu dài, trong đó các sinh
vұt phӭc tҥp bұc cao đã hình thành tӯ các sinh vұt
giҧn đơn, bұc thҩp; không phҧi theo ý đӏnh cӫa
thưӧng đӃ mà là do áp lӵc cӫa quy luұt chӑn lӑc tӵ
nhiên.
Hӑc thuyӃt này cũng góp phҫn khҷng đӏnh
quan điӇm DVÄC vӅ thӃ giӟi.
 ĐÁC-UçN
VÀ HӐC THUçӂT Vӄ
SӴ TIӂN HÓA CӪA
CÁC LOÀI 1859
 m Hӑc thuyӃt nói trên không nhӳng khҷng
đӏnh mӕi liên hӋ vұn đӝng, phát triӇn cӫa các
dҥng vұt chҩt sӕng mà còn đұp tan luұn
điӇm cho rҵng: chúa sáng tҥo ra muôn loài,
thưӧng đӃ sáng tҥo ra con ngưӡi.
Như vұy: các phát minh khoa hӑc nói
trên đã đһt cơ sӣ vӳng chҳc cho quan điӇm
biӋn chӭng vӅ thӃ giӟi.
ӗng thӡi sӵ phát
triӇn cӫa khoa hӑc tӵ nhiên cũng đòi hӓi phҧi
có nhӳng khái quát mӟi vӅ lý luұn triӃt hӑc,
phҧi xây dӵng phép biӋn chӭng duy vұt vӟi
tính cách là mӝt khoa hӑc thұt sӵ, giúp cho
khoa hӑc tӵ nhiên phát triӇn.
y Tóm lҥi:
Sӵ xuҩt hiӋn chӫ nghĩa Mác nói chung
và triӃt hӑc Mác nói riêng là mӝt tҩt yӃu
khách quan, nó bҳt nguӗn tӯ nhӳng
nguyên nhân kinh tӃ, xã hӝi và sӵ phát
triӇn cӫa tư tưӣng nhân loҥi trưӟc đó.
Khái quát kinh nghiӋm cӫa phong trào
công nhân và nhӳng thành tӵu cӫa khoa
hӑc tӵ nhiên, kӃ thӯa có phê phán nhӳng
tư tưӣng triӃt hӑc trưӟc đó, Mác và Ăngm
Ghen đã thӵc hiӋn bưӟc ngoһt cách mҥng
trong triӃt hӑc, dүn đӃn sӵ ra đӡi cӫa triӃt
hӑc Mác
II.GIAI ĐOҤN LÊNIN PHÁT TRIӆN
TRIӂT HӐC MÁC

V.
. .
(22/4/1870 - 21/l/1924)
+ Mác, ĂngmGhen xây dӵng hӑc thuyӃt
cӫa mình trong thӡi kǤ CNTÄ đang phát
triӇn.
Dӵa trên cơ sӣ phương pháp luұn cӫa
chӫ nghĩa DVÄC, các ông đã có nhӳng
tiên đoán khoa hӑc rҩt cơ bҧn vӅ mӝt xã
hӝi mӟi.
Song là nhӳng nhà khoa hӑc Mác,
ĂngmGhen không có tham vӑng phác hӑa
tҩt cҧ nhӳng gì chưa có tiӅn đӅ lӏch sӱ.
 + Sau khi Mác, ĂngmGhen mҩt, thӡi đҥi có
nhiӅu biӃn đәi lӟn lao, đһc biӋt có hai biӃn đәi:
m Chӫ nghĩa Tư Äҧn đã phát triӇn thành chӫ
nghĩa
Ӄ quӕc, dүn đӃn nhӳng mâu thuүn
thӡi đҥi nҧy sinh gay gҳt.
m
ây là thӡi kǤ khoa hӑc tӵ nhiên có sӵ phát
triӇn rҩt mҥnh mӁ, đưӧc gӑi là thӡi kǤ cách
mҥng trong khoa hӑc tӵ nhiên (Tìm ra tia X,
Cҩu trúc nguyên tӱ,
iӋn tӱ, Phát hiӋn ra tính
phóng xҥ cӫa nguyên tӕ)
 m Lӧi dөng sӵ thay đәi cӫa thӡi đҥi, và sӵ
phát triӇn cӫa khoa hӑc tӵ nhiên, các thӃ lӵc
thù đӏch tұp trung công kích vào hӑc thuyӃt
Mác nói chung và triӃt hӑc Mác nói riêng. Hӑ
đòi xét lҥi hӑc thuyӃt Mác, hӑ cho rҵng hӑc
thuyӃt Mác đã lӛi thӡi.
m Trưӟc tình hình đó, Lênin là ngưӡi đã
đӭng ra bҧo vӋ xuҩt sҳc hӑc thuyӃt Mác, và
trong quá trình bҧo vӋ Lênin đã phát triӇn toàn
diӋn hӑc thuyӃt Mác. m Vì vұy triӃt hӑc Mác
đưӧc gӑi là triӃt hӑc MácmLênin, và chӫ nghĩa
Mác cũng đưӧc gӑi là chӫ nghĩa Mác ± Lênin.
Ngày nay nhӳng tư tưӣng cӫa Lênin
vүn đang là hành trang cӫa chúng ta
cùng vӟi chӫ nghĩa Mác, Tư tưӣng
Hӗ Chí Minh là cơ sӣ lý luұn cho sӵ
nghiӋp đәi mӟi ӣ nưӟc ta
 C & 
NGUçÊN TҲC THӔNG NHҨT GIӲA
LÝ LUҰN VÀ THӴC TIӈN CӪA
TRIӂT HӐC MÁC-
MÁC-LÊNIN
I. Phҥm trù thӵc tiӉn và phҥm trù lý luұn
1. Phҥm trù thӵc tiӉn
. Q  $     
Ή A.
Các nhà duy vұt trưӟc Mác đã có công
lӟn trong viӋc phát triӇn thӃ giӟi quan duy
vұt và đҩu tranh chӕng chӫ nghĩa duy tâm
tôn giáo.
Tuy nhiên lý luұn cӫa hӑ còn nhiӅu
khuyӃt điӇm, trong đó khuyӃt điӇm lӟn
nhҩt là chưa thҩy đưӧc vai trò cӫa thӵc
tiӉn đӕi vӟi nhұn thӭc.
 Phơ Äách (Feuerbach) là nhà triӃt hӑc duy
vұt lӟn nhҩt trong triӃt hӑc trưӟc Mác; ngưӡi
đã có công tәng kӃt và xây dӵng tương đӕi
hoàn chӍnh chӫ nghĩa duy vұt .
Vì vұy, chӫ nghĩa duy vұt cӫa ông trӣ
thành nguӗn gӕc lý luұn cho sӵ ra đӡi cӫa
triӃt hӑc Mác. Nhưng Phơ Äách cũng chưa
thҩy đưӧc vai trò cӫa thӵc tiӉn. Do đó, chӫ
nghĩa duy vұt cӫa ông vүn là chӫ nghĩa duy
vұt siêu hình và duy tâm vӅ xã hӝi.
+ Các nhà triӃt hӑc duy tâm, tuy đã thҩy đưӧc
mһt năng đӝng cӫa con ngưӡi, nhưng lҥi phát
triӇn mӝt cách trӯu tӵơng , thái quá vai trò cӫa
ý thӭc tư tưӣng.
Vì vұy hӑ coi thӵc tiӉn như là hoҥt đӝng
tinh thҫn chӭ không phҧi là hoҥt đӝng vұt
chҩt.(Hegel) coi hoҥt đӝng thӵc tiӉn chӍ là
hoҥt đӝng tinh thҫn chӭ không phҧi là hoҥt
đӝng vұt chҩt .
+ Khҳc phөc nhӳng hҥn chӃ nói trên cӫa
CNDV và CNDT trong lӏch sӱ, triӃt hӑc Mácm
Lênin đưa ra quan niӋm đúng đҳn vӅ thӵc
tiӉn.
. Q  $   m.
 Ή A.
Theo quan điӇm cӫa chӫ nghĩa
MácmLênin: Thӵc tiӉn là toàn bӝ hoҥt
đӝng vұt chҩt có mөc đích mang tính
lӏch sӱmxã hӝi cӫa con ngưӡi, nhҵm
cҧi tҥo tӵ nhiên, xã hӝi và bҧn thân
con ngưӡi.
 Khác vӟi hoҥt đӝng tư duy (hoҥt đӝng
tinh thҫn), hoҥt đӝng thӵc tiӉn là hoҥt đӝng
vұt chҩt, nghĩa là trong quá trình hoҥt đӝng,
con ngưӡi phҧi sӱ dөng các công cө,
phương tiӋn vұt chҩt tác đӝng vào các đӕi
tưӧng cӫa tӵ nhiên nhҵm tҥo ra cӫa cҧi vұt
chҩt; tác đӝng vào xã hӝi làm biӃn đәi xã
hӝi.
Nhӳng hoҥt đӝng như vұy đưӧc thӵc
hiӋn mӝt cách tҩt yӃu khách quan (nghĩa là
không có hoҥt đӝng này thì loài ngưӡi không
thӇ tӗn tҥi).
 Hoҥt đӝng thӵc tiӉn không phҧi hoҥt đӝng
cӫa mӝt vài cá nhân riêng lҿ mà là hoҥt đӝng
cӫa đông đҧo các tұp đoàn ngưӡi trong xã
hӝi. hoҥt đӝng ҩy bao giӡ cũng diӉn ra trong
mӕi quan hӋ xã hӝi nhҩt đӏnh, xã hӝi càng
phát triӇn thì hoҥt đӝng thӵc tiӉn càng phong
phú.
Như vұy, bҵng hoҥt đӝng thӵc tiӉn, con
ngưӡi làm biӃn đәi bҧn thân sӵ vұt trong hiӋn
thӵc. Tӯ đó làm cơ sӣ đӇ biӃn đәi hình ҧnh
cӫa sӵ vұt trong nhұn thӭc. Do đó hoҥt đӝng
thӵc tiӉn là hoҥt đӝng có tính năng đӝng sáng
tҥo.
 Hoҥt đӝng thӵc tiӉn rҩt đa dҥng, song có
ba hình thӭc hoҥt đӝng cơ bҧn là :
m Lao đӝng sҧn xuҩt nhҵm tҥo ra cӫa cҧi vұt
chҩt
m Hoҥt đӝng cҧi tҥo xã hӝi thông qua đҩu
tranh giai cҩp và cách mҥng xã hӝi làm biӃn
đәi xã hӝi.
m Thӵc nghiӋm khoa hӑc là cơ sӣ trӵc tiӃp
cho sӵ phát triӇn cӫa nhұn thӭc khoa hӑc.

 4 %  ' 
P %  *
(- :  %  ) 
  % '
 O  )! * (^ e >  <& 
6
 :\ "
 2. Phҥm trù nhұn thӭc và lý luұn.
‡ .N9  +/ !ë.
‡ Theo quan điӇm duy vұt biӋn chӭng thì nhұn thӭc là quá trình
con ngưӡi phҧn ánh mӝt cách biӋn chӭng thӃ giӟi khách quan
trên cơ sӣ thӵc tiӉn lӏch sӱ xã hӝi.
‡ HiӋn thӵc khách quan Äӝ óc ngưӡi
‡ Quá trình phҧn ánh Tri thӭc.
‡
‡
Sáng tҥo
‡ A A¶
‡
‡ (Nhұn thӭc là quá trình phҧn ánh hiӋn thӵc khách quan vào
trong bӝ óc con ngưӡi mӝt cách sáng tao trên cơ sӣ thӵc tiӉn).
+ Quá trình nhұn thӭc diӉn ra không phҧi giҧn
đơn, thө đӝng, máy móc mà là quá trình phҧn
ánh hiӋn thӵc khách quan vào bӝ óc con
ngưӡi mӝt cách năng đӝng sáng tҥo, biӋn
chӭng. v
ó là quá trình đi tӯ không biӃt đӃn
biӃt, tӯ biӃt ít đӃn biӃt nhiӅu, tӯ nông đӃn
sâu, tӯ không đҫy đӫ và không chính xác trӣ
thành đҫy đӫ và chính xác hơn.
+ Quá trình nhұn thӭc cӫa con ngưӡi và loài
ngưӡi nói chung trҧi qua hai giai đoҥn là nhұn
thӭc cҧm tính và nhұn thӭc lý tính (còn gӑi là
trӵc quan sinh đӝng và tư duy trӯu tưӧng).
m Trӵc quan sinh đӝng là giai đoҥn đҫu tiên cӫa quá
trình nhұn thӭc, giai đoҥn này phҧn ánh trӵc tiӃp, cө
thӇ sinh đӝng hiӋn thӵc khách quan vào các giác
quan và đưӧc thӵc hiên bҵng các hình thӭc cơ bҧn
là: cҧm giác, tri giác, biӇu tưӧng.
m Tư duy trӯu tưӧng là giai đӑan cao cӫa quá trình
nhұn thӭc. Giai đoҥn này dӵa trên nhӳng tài liӋu cӫa
giai đoҥn trӵc quan sinh đӝng cung cҩp, bӝ óc con
ngưӡi tiӃn hành tәng hӧp, khái quát hiӋn thӵc. Do
đó, giai đoҥn này phҧn ánh khái quát sӵ vұt và phҧn
ánh đưӧc mӕi liên hӋ bên trong bҧn chҩt cӫa sӵ vұt.
Giai đoҥn này bao gӗm các hình thӭc là: khái niӋm,
phán đoán, suy luұn.
Sӵ phát triӇn cӫa nhұn thӭc loài ngưӡi tҩt yӃu
dүn đӃn sӵ xuҩt hiӋn lý luұn.
 . +: + 9 +/ !V
Chӫ nghĩa MácmLênin cho rҵng lý luұn là sҧn phҭm
cӫa sӵ phát triӇn cao cӫa nhұn thӭc, đӗng thӡi thӇ
hiӋn như là trình đӝ cao cӫa nhұn thӭc.
Theo Hӗ Chí Minh, lý luұn là sӵ tәng kӃt nhӳng
kinh nghiӋm cӫa loài ngưӡi, là sӵ tәng hӧp nhӳng
tri thӭc vӅ tӵ nhiên và xã hӝi tích lũy lҥi trong quá
trình lӏch sӱ.
Xét vӅ bҧn chҩt, lý luұn là mӝt hӋ thӕng nhӳng tri
thӭc đưӧc khái quát tӯ thӵc tiӉn, phҧn ánh nhӳng
mӕi quan hӋ bҧn chҩt, nhӳng tính qui luұt cӫa hiӋn
thӵc khách quan.
‡ Lý luұncó nhӳng cҩp đӝ khác nhau tùy phҥm vi
phҧn ánh và vai trò phương pháp luұn cӫa
nó.Có thӇ phân chia lý luұn ngành và lý luұn
triӃt hӑc.
‡ Lý luұn ngành là lý luұn khái quát nhӳng quy
luұt hình thành và phát triӇn cӫa ngành.Nó là cơ
sӣ đӇ sáng tҥo tri thӭc cũng như phương pháp
luұn cho hoҥt đӝng cӫa ngành đó.Như lý luұn
văn hӑc, lý luұn nghӋ thuұt.
‡ Lý luұn triӃt hӑc là hӋ thӕng nhӳng quan niӋm
chung nhҩt vӅ thӃ giӟi và con ngưӡi, là thӃ giӟi
quan và phương pháp luұn cho nhұn thӭc và
hoҥt đӝng thӵc tiӉn cӫa con ngưӡi.
II. Mӕi quan hӋ biӋn chӭng giӳa
lý luұn và thӵc tiӉn.
Chӫ nghĩa MácmLênin cho rҵng, giӳa lý luұn
và thӵc tiӉn có mӕi quan hӋ biӋn chӭng vӟi
nhau, tác đӝng qua lҥi lүn nhau, thӕng nhҩt
vӟi nhau trong nhұn thӭc cũng như trong hoҥt
đӝng thӵc tiӉn. Trong mӕi quan hӋ nói trên
thӵc tiӉn giӳ vai trò quyӃt đӏnh đӕi vӟi lý luұn.
1. Thӵc tiӉn là cơ sӣ, là đӝng lӵc , là mөc
đích, là tiêu chuҭn kiӇm tra đӕi vӟi nhұn thӭc
nói chung trong đó có lý luұn; Lý luұn hình
thành phát triӇn phҧi xuҩt phát tӯ thӵc tiӉn,
đáp ӭng yêu cҫu thӵc tiӉn.
mThӵc tiӉn là cơ sӣ cӫa lý luұn
+ Chӫ nghĩa MácmLênin cho rҵng, con ngưӡi quan
hӋ vӟi thӃ giӟi không phҧi bҳt đҫu bҵng lý luұn mà
bҳt đҫu bҵng hoҥt đӝng thӵc tiӉn .
Trên cơ sӣ hoҥt đӝng thӵc tiӉn tác đӝng vào giӟi tӵ
nhiên tҥo ra cӫa cҧi vұt chҩt, dҫn dҫn con ngưӡi
hiӇu đưӧc thӃ giӟi xung quanh.v Quá trình hoҥt
đӝng thӵc tiӉn lâu dài hình thành ӣ con ngưӡi
nhӳng kinh nghiӋm trong sҧn xuҩt và đҩu tranh xã
hӝi.
+
Ӄn mӝt lúc nào đó con ngưӡi tәng kӃt khái
quát nhӳng kinh nghiӋm hoҥt đӝng thӵc tiӉn dүn
đӃn sӵ ra đӡi cӫa các khoa hӑc, cӫa lý luұn.
Vì vұy, có thӇ nói thӵc tiӉn đã cung cҩp nhӳng tài
liӋu cho nhұn thӵc cho lý luұn, không có thӵc tiӉn
thì không có nhұn thӭc, không có lý luұn.
+ ĂngmGhen cho rҵng, ngay tӯ đҫu sӵ phát
sinh phát triӇn cӫa các ngành khoa hӑc do
thӵc tiӉn qui đӏnhv Lӏch sӱ các khoa hӑc đã
chӭng minh rҵng, các khoa hӑc đӅu có
nguӗn gӕc tӯ hoҥt đӝng thӵc tiӉn.
m Lӏch sӱ Toán hӑc đã chӭng minh rҵng
Toán hӑc cũng có nguӗn gӕc tӯ thӵc tiӉn đo
đҥc ruӝng đҩt nhiӅu lҫn cӫa nhân dân lao
đӝng tӯ thӡi kǤ cә đҥi.
m TriӃt hӑc Mác ra đӡi cũng có nguuӗn
gӕc tӯ thӵc tiӉn đҩu tranh giai cҩp cӫa giai
cҩp công nhân tӯ đҫu thӃ kӹ xix đòi hӓi phҧi
có lý luұn soi đưӡng.
+ Vì vұy chӫ nghĩa MácmLênin cho rҵng , thӵc
tiӉn là cơ sӣ cӫa nhұn thӭc lý luұn.
m Thӵc tiӉn là đӝng lӵc thúc đҭy lý luұn
phát triӇn.
+ Nghĩa là do nhu cҫu cӫa thӵc tiӉn đòi hӓi
cҫn phҧi có nhӳng tri thӭc mӟi đӇ khái quát ,
tәng kӃt bә sung kinh nghiӋm, phát triӇn lý
luұn khoa hӑc. Quá trình đó thúc đҭy các
khoa hӑc nӕi tiӃp nhau ra đӡi và phát triӇn.
+Chính thӵc tiӉn đã đӅ ra nhu cҫu, nhiӋm
vө, phương hӭơng cho nhұn thӭc lý luұn,
thӵc tiӉn là đӝng lӵc thúc đҭy lý luұn phát
triӇn.
+ ^ l 0  *a
 8  
*\ *1
   *

m < ><
*  U   <- * (O P :
ó
là nhӳng vҩn đӅ lý luұn vӅ chӫ nghĩa xã
hӝi và con đưӡng đi lên chӫ nghĩa xã hӝi
ӣ nưӟc ta. VӅ phát triӇn kinh tӃ thӏ trưӡng
đӏnh hưӟng xã hӝi chӫ nghĩa và vai trò
lãnh đҥo cӫa
ҧng, xây dӵng nhà nưӟc
pháp quyӅn xã hӝi chӫ nghĩa ViӋt Nam ....
Qua viӋc làm sáng tӓ nhӳng vҩn đӅ
cӫa thӵc tiӉn nói trên lý luұn sӁ có nhӳng
bưӟc phát triӇn và chҳc chҳn sӁ góp phҫn
đҳc lӵc vào sӵ nghiӋp đәi mӟi.
 ^RlR R
@R*RRR::
m ^RlR R
@R*RRR
m Nghĩa là bҧn thân lý luұn khoa hӑc không có mөc
đích tӵ thân, mà lý luұn khoa hӑc ra đӡi chính vì chúng
cҫn thiӃt cho hoҥt đӝng thӵc tiӉn cӫa con ngưӡiv Nhұn
thӭc lý luұn sau khi ra đӡi phҧi quay vӅ phөc vө thӵc
tiӉn, hưӟng dүn chӍ đҥo hoҥt đӝng thӵc tiӉn, phҧi biӃn
thành hoҥt đӝng thӵc tiӉn cӫa quҫn chúng.
m Lý luұn khoa hӑc chӍ có ý nghĩa thӵc sӵ khi đưӧc
vұn dөng vào thӵc tiӉn, làm biӃn đәi thӵc tiӉn.
Như vұy, thӵc tiӉn là mөc đích cӫa nhұn thӭc, cӫa lý
luұn.
ây chính là điӇm khác nhau giӳa lý luұn cách
mҥng cӫa Mác và lý luұn trưӟc đây.
Mác cho rҵng : Các nhà triӃt hӑc trưӟc kia chӍ giҧi
thích thӃ giӟi bҵng nhiӅu cách khác nhau, song vҩn đӅ là
cҧi tҥo thӃ giӟi.
m Thӵc tiӉn là tiêu chuҭn cӫa chân lý.
Nghĩa là chӍ có qua thӵc tiӉn kiӇm nghiӋm mӟi xác
nhұn đưӧc tri thӭc đó là đúng hay sai, tri thӭc ҩy có
phҧi là chân lý hay không.
Vì vұy Mác cho rҵng : Vҩn đӅ tìm hiӇu xem tư duy,
cӫa con ngưӡi có thӇ đҥt tӟi chân lý khách quan hay
không không phҧi vҩn đӅ lý luұn mà là mӝt vҩn đӅ
thӵc tiӉn . (Thӵc tiӉn "0 năm đәi mӟi vӯa qua cho
phép chúng ta khҷng đӏnh đưӡng lӕi cӫa
ҧng ӣ
nưӟc ta là đúng hay sai, có phù hӧp vӟi thӵc tiӉn đҩt
nưӟc hay không ).
ӗng thӡi qua thӵc tiӉn kiӇm
nghiӋm, thӵc tiӉn lҥi đһt ra nhӳng vҩn đӅ mӟi làm cho
nhұn thӭc không ngӯng đưӧc bә sung phát triӇn.
 2.TΉ A p 2 W 1' = +: +9X2
+1 +: + 9 p 2 9 %C /' Ή A) p
C 0 s  / p $ ' Ή A.

+ Chӫ nghĩa MácmLênin cho rҵng , viӋc coi trӑng thӵc

tiӉn không có nghĩa là coi nhҽ lý luұn, hҥ thҩp vai trò
cӫa lý luұn.v Lý luұn tuy là kӃt quҧ cӫa quá trình
nhұn thӭc và hoҥt đӝng thӵc tiӉn, nhưng khi đã hình
thành ,lý luұn đóng vai trò là kim chӍ nam, đӏnh
hưӟng cho hoҥt đӝng thӵc tiӉn , giúp cho hoҥt đӝng
thӵc tiӉn có kӃt quҧ.
+Lý luұn còn dӵ báo đưӧc khҧ năng phát triӇn cũng
như các mӕi quan hӋ cӫa thӵc tiӉn,dӵ báo đưӧc
nhӳng hҥn chӃ, nhӳng thҩt bҥi có thӇ có trong quá
trình hoҥt đӝng thӵc tiӉn.
 + Lý luұn còn có vai trò giác ngӝ mөc tiêu lý
tưӣng, liên kӃt các cá nhân thành cӝng tҥo thành
sӭc mҥnh to lӟn cӫa quҫn chúng trong cҧi tҥo tӵ
nhiên và xã hӝi.
+ Thӵc chҩt vai trò cӫa lý luұn đӕi vӟi thӵc
tiӉn là ӣ chӛ nó đem lҥi cho thӵc tiӉn nhӳng tri
thӭc đúng đҳn vӅ bҧn chҩt qui luұt cӫa sӵ vұt,
trên cơ sӣ đó giúp con ngưӡi xác đӏnh đưӧc mөc
đích , phương hưӟng ,giҧi pháp trong hoҥt đӝng
thӵc tiӉn . thông qua tә chӭc thӵc hiӋn trong thӵc
tiӉn con ngưӡi làm biӃn đәi thӃ giӟi khách quan.
Như vұy vai trò cӫa lý luұn đӕi vӟi thӵc tiӉn
là ӣ chӛ nó giúp cho con ngưӡi trӣ nên chӫ đӝng,
tӵ giác , hҥn chӃ đưӧc tính tӵ phát trong hoҥt
đӝng thӵc tiӉn.
 Vì vұy, đánh giá vai trò và ý nghĩa to lӟn cӫa lý luұn đӕi
vӟi thӵc tiӉn lê nin viӃt : không có lý luұn cách mҥng thì
không thӇ có phong trào cách mҥng, chӍ đҧng nào có mӝt lý
luұn tiên phong hưӟng dүn thì mӟi có khҧ năng làm tròn vai
trò chiӃn sĩ tiên phong.
Như vұy lý luұn và thӵc tiӉn tuy có vai trò vӏ trí khác nhau
nhưng giӳa chúng có mӕi quan hӋ chһt chӁ thӕng nhҩt vӟi
nhau trong quá trình nhұn thӭc cũng như trong hoҥt đӝng
thӵc tiӉn.
Äӣi vì : lý luұn mà không gҳn vӟi thӵc tiӉn thì lý luұn
không có mөc đích, không có sӭc mҥnh, không cҧi tҥo đưӧc
hiӋn thӵc. Ngưӧc lҥi thӵc tiӉn mà không có lý luұn chӍ đҥo thì
hoҥt đӝng không nҳm đưӧc quy luұt, hoҥt đӝng sӁ mang tính
tӵ phát mù quáng.
Vì vұy , chӫ nghĩa Mácm lê nin khҷng đӏnh: thӕng nhҩt
giӳa lý luұn và thӵc tiӉn là mӝt nguyên tҳc căn bҧn cӫa chӫ
nghĩa Mácm lê nin
 + Nói vӅ tính thӕng nhҩt giӳa lý luұn và
thӵc tiӉn HӖ CHÍ M NH đã viӃt : thӕng nhҩt
giӳa lý luұn và thӵc tiӉn là mӝt nguyên tҳc
căn bҧn cӫa chӫ nghĩa Mácmlê nin . Thӵc tiӉn
không có lý luұn hưӟng dүn thì thành thӵc
tiӉn mù quáng. lý luұn mà không liên hӋ vӟi
thӵc tiӉn là lý luұn suông.
( Hӗ Chí Minh : toàn tұp, nhà xuҩt bҧn, st Hà
Nӝi 1987, tұp 7,tr 788).
III. Ý NGHĨA PHƯƠNG PHÁP LUҰN CӪA
NGUçÊN TҲC THӔNG NHҨTGIӲA LÝ
LUҰN VÀ THӴC TiӈN TRONG GIAI ĐOҤN
CÁCH MҤNG HIӊN NAç NƯӞC TA.
Nguyên tҳc thӕng nhҩt giӳa lý luұn và thӵc
tiӉn có ý nghĩa phương pháp luұn to lӟn đһc biӋt
là đӕi vӟi sӵ nghiӋp cách mҥng ӣ nưӟc ta hiӋn
nay. Chúng ta có thӇ rút ra mӝt sӕ vҩn đӅ chӫ
yӃu sau đây
1. Lý luұn phҧi luôn bám sát thӵc
tiӉn,phҧn ánh đưӧc yêu cҫu cӫa thӵc tiӉn,
khái quát đưӧc nhӳng kinh nghiӋm cӫa
thӵc tiӉn.
 + Chӫ nghĩa Mác ±Lênin cho rҵng,thӵc tiӉn là cái
đưӧc phҧn ánh, lý luұn là cái phҧi ánh.
Ӈ hiӇu đưӧc
thӵc tiӉn dưӟi dҥng lôgíc, nhҩt thiӃt phҧi hình thành lý
luұn.
+ Äҧn thân thӵc tiӉn luôn luôn vұn đӝng biӃn đәi
không ngӯng, do đó đӇ hình thành lý luұn, nhұn thӭc
phҧi bám sát quá trình đó đӇ phán ánh đúng nhu cҫu
cӫa thӵc tiӉn. NӃu không kӏp thӡi nҳm bҳt đưӧc thӵc
tiӉn, phán ánh đúng thӵc tiӉn thì lý luұn sӁ bӏ lҥc hұu
bӏ thӵc tiӉn bác bӓ.
+Trong quá trình lãnh đҥo cách mҥng viӋt nam,
đҧng ta luôn luôn bám sát thӵc tiӉn , xuҩt phát tӯ thӵc
tiӉn đӇ đӅ ra đưӡng lӕi chiӃn lưӧc cách mҥng đúng
đҳn.
 +Ngày nay, nghiên cӭu tәng kӃt kinh nghiӋm thӵc tiӉn
viӋt nam và quӕc tӃ đӇ tiӃp tөc hoàn thiӋn lý luұn vӅ
CNXH và con đưӡng đi lên chӫ nghĩa xã hӝi ӣ viӋt nam
chính là thӇ hiӋn cө thӇ tính thӕng nhҩt giӳa lý luұn và
thӵc tiӉn trong hoҥt đӝng cách mҥng cӫa
ҧng ta.
+Tӯ thӵc tiӉn xây dӵng CNXH ӣ nưӟc ta và lӏch sӱ
phát triӇn cӫa CNXH thӃ giӟi , tҥi
ҥi hӝi đҥi biӇu lҫn thӭ
V ,
ҧng cӝng sҧn ViӋt Nam đã thông qua nhӳng đһc
điӇm cơ bҧn cӫa CNXH nưӟc ta và khҷng đӏnh :´ Con
đưӡng đi lên cӫa nưӟc ta là sӵ phát triӇn quá đӝ lên
CNXH bӓ qua chӃ đӝ TÄCN , tӭc là bӓ qua viӋc xác lұp
vӏ trí thӕng trӏ cӫa quan hӋ sҧn xuҩt và kiӃn trúc thưӧng
tҫng TÄCN.Nhưng tiӃp thu kӃ thӯa nhӳng thành tӵu mà
nhân loҥi đã đҥt đưӧc dưӟi chӃ đӝ TÄCN«.
Ӈ phát
triӇn nhanh LLSX, xây dӵng nӅn kinh tӃ hiӋn đҥi´.
‡
ó cũng là yêu cҫu cӫa sӵ phát triӇn lý luұn ӣ nưӟc
ta hiӋn nay. Vì vұy
ҧng ta xác đӏnh:Vҩn đӅ nghiên
cӭu tìm tòi đӇ luұn chӭng cho lý luұn vӅ con đưӡng đi
lên CNXH ӣ nưӟc ta vүn đang tiӃp tөc. Vì vұy, hӝi
nghӏ lҫn thӭ 5 ban chҩp hành trung ương
ҧng khóa
X đánh giá: ³công tác lý luұn chưa theo kӏp sӵ phát
triӇn và yêu cҫu cӫa cách mҥng´ và nhҩn mҥnh: ³
ҭy
mҥnh tәng kӃt thӵc tiӉn, nghiên cӭu lý luұn,góp phҫn
làm rõ hơn nӳa con đưӡng đi lên CNXH ӣ nưӟc ta´ là
yêu cҫu cҩp bách.
".Hoҥt đӝng thӵc tiӉn phҧi lҩy lý luұn chӍ
đҥo khi vұn dөng lý luұnphҧi phù hӧp vӟi
điӅu kiӋn lӏch sӱ cө thӇ.
‡ + Chӫ nghĩa Mácm Lênin cho rҵng, lý luұn đưӧc
hình thành không chӍ là sӵ tәng kӃt thӵc tiӉn mà còn
là mөc đích cho hoҥt đӝng thӵc tiӉn tiӃp theo. Vì lý
luұn phán ánh thӵc tiӉn dưӟi dҥng quy luұt nên lý
luұn có khҧ năng trӣ thành phương pháp luұn cho
hoҥt đӝng thӵc tiӉn.
‡ +
ánh giá đúng vai trò cӫa lý luұn cách mҥng, tӯ
khi ra đӡi đӃn nay,
ҧng ta luôn lҩy chӫ nghĩa Mác m
Lênin làm nӅn tҧng tư tưӣng làm kim chӍ nam cho
hành đӝng cách mҥng cӫa mình. Kiên đӏnh lұp
trưӡng đó,
ҥi hӝi đҥi biӇu toàn quӕc lҫn thӭ X cӫa

ҧng cӝng sҧn ViӋt Nam khҷng đӏnh:´
ҧng và nhân
dân ta quyӃt đӏnh xây dӵng đҩt nưӟc ViӋt Nam theo
con đưӡng xã hӝi chӫ nghĩa trên nӅn tҧng chӫ nghĩa
MácmLênin và tưӣng Hӗ Chí Minh.´
Thӵc tiӉn chӭng tӓ rҵng, chӍ có kiên trì chӫ nghĩa Mac m
Lênin, Tư tưӣng Hӗ Chí Minh mӝt cách sáng tҥo thì

ҧng ta mӟi đưa sӵ nghiӋp đәi mӟi đӃn thành công.
+ Cũng cҫn phҧi thҩy rҵng lý luұn cách mҥng cӫa
chӫ nghĩa Macm Lênin khi vұn dөng vào thӵc tiӉn phҧi
quán triӋt quan điӇm lӏch sӱ cө thӇ, do đó khi vұn
dөng phҧi sáng tҥo cho phù hӧp vӟi đһc điӇm cӫa
dân tӝc trong tӯng thӡi kì cách mҥng.
ӗng thӡi
chúng ta cҫn tiӃp thu nhӳng thành tӵu cӫa tư duy
nhân loҥi trong xây dӵng nӅn kinh tӃ thӏ trưӡng,công
nghiӋp hóa đҩt nưӟc, xây dӵng bӝ máy nhà nưӟc«
đӇ thӵc hiӋn mөc tiêu dân giàu, nưӟc mҥnh, xã hӝi
công bҵng, dân chӫ, văn minh.
 + Thӡi gian qua ӣ mӝt sӕ nưӟc xã hӝi chӫ nghĩa, do
vұn dөng lý luұn vӅ chӫ nghĩa xã hӝi thiӃu sáng tҥo,
thұm chí máy móc, giáo điӅu làm cho lý luұn không
đưӧc bә sung phát triӇn, không theo kӏp yêu cҫu cӫa
thӵc tiӉn đã dүn đӃn sӵ khӫng hoҧng vӅ lý luұn cӫa
chӫ nghĩa xã hӝi. Sӵ khӫng hoҧng vӅ lý luұn là mӝt
trong nhӳng nguyên nhân dүn đӃn sӵ khӫng hoҧng
cӫa chӫ nghĩa xã hӝi nói chung.
+ Ӣ nưӟc ta, công cuӝc đәi mӟi do
ҧng khӣi xưӟng
đã thu đưӧc nhӳng thành tӵu bưӟc đҫu rҩt quan
trӑng. Tuy nhiên tính chҩt khó khăn và phӭc tҥp cӫa
sӵ nghiӋp đәi mӟi, cũng như chiӅu sâu và tҫm cӥ cӫa
nó đang đһt ra rҩt nhiӅu vҩn đӅ lý luұn lӟn lao và gay
cҩn đòi hӓi phҧi đưӧc giҧi quyӃt.
Cho nên có thӇ nói rҵng, chưa bao giӡ lý luұn lҥi cҫn
thiӃt và có tҫm quan trӑng to lӟn như hiӋn nay. Muӕn
lãnh đҥo sӵ nghiӋp đәi mӟi thành công,
ҧng ta cҫn
phҧi tӵ đәi mӟi và tӵ chӍnh đӕn, trưӟc hӃt phҧi nâng
cao trình đӝ lý luұn cӫa
ҧng. Như Lênin đã chӍ rõ:
ChӍ
ҧng nào đưӧc mӝt lý luұn tiên phong hưӟng
dүn, thì mӟi có khҧ năng làm tròn vai trò chiӃn sĩ tiên
phong.
+Lý luұn phҧi trӣ thành cơ sӣ khoa hӑc cho viӋc
hoҥch đӏnh đưӡng lӕi chích sách cӫa
ҧng, phҧi
cung cҩp nӝi dung khoa hӑc cho đәi mӟi, phҧi góp
phҫn vào công tác tư tưӣng cӫa
ҧng.
ó là trách
nhiӋm nһng nӅ và vҿ vang cӫa lý luұn trong giai đoҥn
cách mҥng hiӋn nay ӣ nưӟc ta.
Þ. Khҳc phөc bӋnh kinh nghiӋm và bӋnh
giáo điӅu (Ή
(Ή   -
 BÀ
 LÝ LUҰN HÌNH THÁI KINH
Tӂ - XÃ HӜI VӞI SӴ NHҰN THӬC
CON ĐƯӠNG ĐI LÊN CHӪ
NGHĨA XÃ HӜI NƯӞC TA
I. HӐC THUçӂT Vӄ HÌNH THÁI KINH Tӂ -
XÃ HӜI ± NӄN TҦNG LÝ LUҰN CӪA
CHӪ NGHĨA DUç VҰT LӎCH SӰ
Chӫ nghĩa duy vұt lӏch sӱ vӟi nӝi dung
chӫ yӃu là nhұn thӭc xã hӝi trong mӝt
chӍnh thӇ và phát hiӋn nhӳng quy luұt vұn
đӝng và phát triӇn phә biӃn cӫa lӏch sӱ.

ó là mӝt trong nhӳng cӕng hiӃn vĩ đҥi
cӫa TriӃt hӑc Mác và cũng là bưӟc phát
triӇn mӟi, là bưӟc ngoһt cách mҥng cӫa
lӏch sӱ TriӃt hӑc.
 1. Nhӳng cơ sӣ xuҩt phát đӇ
phân tích đӡi sӕng xã hӝi

Các nhà TriӃt hӑc trưӟc Mác đã có nhiӅu

công lao trong viӋc đi sâu lý giҧi con ngưӡi
dưӟi nhiӅu góc đӝ và hӑ đã có nhӳng đóng
góp quý báu; phát hiӋn ra nhiӅu thuӝc tính,
phҭm chҩt, năng lӵc kǤ diӋu cӫa con ngưӡi vӅ
mһt sinh hӑc, xã hӝi cũng như tâm lý, ý thӭc
cӫa con ngưӡi.
 Trên cơ sӣ đó, hӑ đã kiӃn giҧi, đӅ xuҩt
nhӳng con đưӡng, biӋn pháp hưӟng con
ngưӡi đӃn cuӝc sӕng tӕt đҽp.
Nhưng do nhӳng hҥn chӃ cӫa lӏch sӱ và
phương pháp tiӃp cұn,do đó các nhà tư
tưӣng trưӟc Mác chưa có cái nhìn đҫy đӫ vӅ
sӵ tӗn tҥi cӫa con ngưӡi, cũng như lӏch sӱ xã
hӝi loài ngưӡi. Hӑ mӟi chӍ nghiên cӭu nhӳng
biӇu hiӋn tӯng mһt khác nhau cӫa tӗn tҥi con
ngưӡi.
Tuy vұy, tҩt cҧ nhӳng tư tưӣng ҩy đã hӧp
thành dòng chӫ lưu cӫa lӏch sӱ văn hóa nhân
loҥi, đó là chӫ nghĩa nhân đҥo.
+ Mác và Ănghen đã kӃ thӯa nhӳng thành tӵu cӫa
nhӳng nhà TriӃt hӑc trưӟc đó trên cơ sӣ khҳc phөc
nhӳng khuyӃt điӇm cӫa hӑ, các ông đã đưa ra tư
tưӣng duy vұt khoa hӑc trong xem xét lӏch sӱ.
Các ông đã lҩy con ngưӡi làm điӇm xuҩt phát cho
hӑc thuyӃt cӫa mình, nhưng không phҧi là con ngưӡi
trӯu tưӧng, con ngưӡi trong tình trҥng biӋt lұp và cӕ
đӏnh mà là con ngưӡi thӵc tiӉn. Con ngưӡi trong quá
trình phát triӇn hiӋn thӵc ± con ngưӡi trong sҧn xuҩt
vұt chҩt.
+ Mác ± Ănghen cho rҵng: vì cuӝc sӕng cӫa mình con
ngưӡi phҧi sҧn xuҩt vұt chҩt, đó là quá trình con
ngưӡi sӱ dөng công cө sҧn xuҩt tác đӝng vào các
đӕi tưӧng cӫa tӵ nhiên nhҵm tҥo ra cӫa cҧi vұt chҩt.

ó là hoҥt đӝng có mөc đích nhҵm thӓa mãn nhu
cҫu đӡi sӕng cӫa con ngưӡi.
+ Trong quá trình sҧn xuҩt vұt chҩt, con
ngưӡi thiӃt lұp hai mӕi quan hӋ ( quan hӋ
song trùng ). Äӣi vì, trong sҧn xuҩt vұt
chҩt con ngưӡi liên hӋ vӟi tӵ nhiên hình
thành nên lӵc lưӧng sҧn xuҩt (LLSX);
đӗng thӡi trong sҧn xuҩt con ngưӡi phҧi
liên hӋ vӟi nhau hình thành nên quan hӋ
sҧn xuҩt (QHSX) ;
ây là hai mһt hӧp
thành cӫa phương thӭc sҧn xuҩt cӫa xã
hӝi(PTSX).
 Nguyên nhân làm cho phương thӭc sҧn xuҩt
vұn đӝng biӃn đәi là do con ngưӡi không ngӯng cҧi
tiӃn công cө sҧn xuҩt nhҵm tҥo ra nhӳng công cө
sҧn xuҩt mӟi. Mӛi khi công cө sҧn xuҩt mӟi ra đӡi
làm cho trình đӝ sҧn xuҩt nâng cao, kinh nghiӋm
sҧn xuҩt đәi mӟi, năng xuҩt lao đӝng nâng lên làm
cho LLSX phát triӇn không ngӯng.
Khi LLSX phát triӇn đӃn mӝt trình đӝ mӟi lҥi
thúc đҭy sӵ ra đӡi cӫa phương thӭc sҧn xuҩt mӟi.
Mӛi khi phương thӭc sҧn xuҩt mӟi ra đӡi thay thӃ
phương thӭc sҧn xuҩt cũ dүn đӃn sӵ biӃn đәi tҩt
cҧ các mһt cӫa đӡi sӕng xã hӝi, dүn đӃn sӵ biӃn
đәi cӫa mӝt hình thái kinh tӃ m xã hӝi.
 Chính bҵng phương pháp tiӃp cұn đó
(tӯ con ngưӡi hiӋn thӵc) Mác đã phát hiӋn
ra quy luұt vұn đӝng cӫa lӏch sӱ loài
ngưӡi.
Như vұy, chìa khóa đӇ nghiên cӭu lӏch
sӱ loài ngưӡi phҧi bҳt đҫu tӯ con ngưӡi
hiӋn thӵc, con ngưӡi gҳn vӟi sҧn xuҩt vұt
chҩt, vӟi hoҥt đӝng thӵc tiӉn.
 2 .Khái
.Khái niӋm và kӃt cҩu cӫa hình
thái kinh tӃ - xã hӝi
. K " !  k  m N* ͱi.
Như chúng ta đã biӃt Mác và Ănghen đã
thӵc hiӋn mӝt cuӝc cách mҥng trong lĩnh vӵc
triӃt hӑc, mà mӝt trong nhӳng nӝi dung cӫa nó
là đã đưa quan niӋm duy vұt vào đӡi sӕng xã
hӝi, xây dӵng đưӧc hӑc thuyӃt vӅ chӫ nghĩa
duy vұt lӏch sӱ.
 Trong đó lý luұn hình thái kinh tӃ m xã
hӝi đưӧc coi là hòn đá tҧng. Vӟi quan
điӇm đó làm cho chӫ nghĩa duy vұt trӣ
thành triӋt đӇ bao quát cҧ tӵ nhiên và xã
hӝi.

Ӈ đưa ra khái niӋm hình thái kinh tӃ m
xã hӝi, Mác đã tiӃn hành phân tích tҩt cҧ
các quan hӋ giӳa ngưӡi và ngưӡi trong
đӡi sӕng hàng ngày, đó là nhӳng quan hӋ
xã hӝi.
 Trong tҩt cҧ nhӳng quan hӋ đó ông
làm nәi bұt lên quan hӋ giӳa ngưӡi vӟi
ngưӡi trong sҧn xuҩt vұt chҩt, coi đó là
nhӳng quan hӋ cơ bҧn ban đҫu quyӃt
đӏnh tҩt cҧ các quan hӋ xã hӝi khác.
Trên cơ sӣ đó, Mác đã phát hiӋn ra
mӕi quan hӋ bҧn chҩt, nhӳng quan hӋ
có tính lһp lҥi trong xã hӝi, tӯ đó tìm ra
tính quy luұt trong sӵ vұn đӝng phát triӇn
cӫa xã hӝi.
 Không dӯng lҥi ӣ lý luұn trӯu tưӧng vӅ xã hӝi,
Mác đã đi sâu nghiên cӭu hình thái kinh tӃ m xã hӝi
Tư bҧn chӫ nghĩa ӣ mӝt sӕ nưӟc điӇn hình và rút ra
quy luұt vұn đӝng cӫa chӫ nghĩa Tư bҧn thӃ giӟi.
Trên cơ sӣ đó Mác chӍ ra rҵng, quan hӋ sҧn xuҩt
là tiêu chuҭn khách quan đӇ phân biӋt sӵ khác nhau
giӳa hình thái kinh tӃ xã hӝi này vӟi hình thái kinh tӃ
xã hӝi khác; và coi đó là bӝ xương cӫa cơ thӇ xã hӝi,
hӧp thành mӝt cơ sӣ hҥ tҫng xã hӝi, tӭc là cơ sӣ
hiӋn thӵc trên đó xây dӵng nên mӝt kiӃn trúc thưӧng
tҫng tương ӭng bao gӗm nhӳng quan điӇm chính trӏ,
triӃt hӑc, đҥo đӭc, nghӋ thuұt, pháp quyӅn...cùng vӟi
nhӳng thӇ chӃ tương ӭng vӟi nhӳng quan điӇm đó.
 Như vұy, bҵng phương pháp duy vұt triӋt
đӇ trong quá trình giҧi phүu xã hӝi, Mác đã xây
dӵng đưӧc phҥm trù khoa hӑc cӫa chӫ nghĩa
duy vұt lӏch sӱ, phҥm trù hình thái kinh tӃ m xã
hӝi.
m Hình thái kinh tӃ m xã hӝi là mӝt phҥm trù
cӫa chӫ nghĩa duy vұt lӏch sӱ dùng đӇ chӍ xã
hӝi ӣ tӯng giai đoҥn lӏch sӱ nhҩt đӏnh, vӟi mӝt
kiӇu quan hӋ sҧn xuҩt đһc trưng cho xã hӝi đó
phù hӧp vӟi mӝt trình đӝ nhҩt đӏnh cӫa lӵc
lưӧng sҧn xuҩt và vӟi mӝt kiӃn trúc thưӧng
tҫng tương ӭng đưӧc xây dӵng trên nhӳng
quan hӋ sҧn xuҩt ҩy.
. K   !  k  m
N* ͱ.
+ Chӫ nghĩa duy vұt lӏch sӱ cho rҵng: hình
thái kinh tӃ xã hӝi là mӝt chӍnh thӇ xã hӝi
(mӝt hӋ thӕng hoàn chӍnh) có kӃt cҩu phӭc
tҥp, trong đó có các mһt cơ bҧn là: LLSX,
QHSX, kiӃn trúc thưӧng tҫng. Mӛi mһt đó có
vai trò vӏ trí khác nhau, nhưng giӳa chúng có
sӵ liên hӋ tác đӝng qua lҥi lүn nhau tҥo nên
sӵ vұn đӝng cӫa cơ thӇ xã hӝi.
 Trong các mһt nói trên, LLSX
đưӧc coi là nӅn tҧng vұt chҩt kӻ thuұt
cӫa mӝt hình thái kinh tӃ xã hӝi; Sӵ
hình thành và phát triӇn cӫa mӛi hình
thái kinh tӃ xã hӝi là do sӵ phát triӇn
cӫa LLSX quyӃt đӏnh. LLSX còn đҧm
bҧo tính kӃ thӯa trong sӵ phát triӇn
tiӃp nӕi cӫa các hình thái kinh tӃ xã
hӝi.
+ Trong mӛi hình thái kinh tӃ xã hӝi, QHSX đưӧc coi
là quan hӋ cơ bҧn ban đҫu quyӃt đӏnh các quan hӋ
xã hӝi khác; QHSX phát triӇn phù hӧp vӟi trình đӝ
cӫa LLSX và tác đӝng tích cӵc trӣ lҥi LLSX. Mӛi
hình thái kinh tӃ xã hӝi có mӝt kiӇu QHSX đһc
trưng cho nó; QHSX đưӧc coi là tiêu chuҭn khách
quan đӇ phân biӋt bҧn chât cӫa mӝt hình thái kinh
tӃ xã hӝi .
Các QHSX cӫa xã hӝi liên kӃt vӟi nhau tҥo nên
mӝt cơ sӣ hҥ tҫng (hay là cơ sӣ kinh tӃ) cӫa xã
hӝi.
+ Trên cơ sӣ hҥ tҫng đó đưӧc hình thành nên các
quan điӇm chính trӏ, pháp quyӅn, đҥo đӭc, nghӋ
thuұt, tôn giáo« và các tә chӭc thiӃt chӃ tương
ӭng cӫa nó đưӧc gӑi là kiӃn trúc thưӧng tҫng
(KTTT), mà chӭc năng cӫa nó là duy trì, bҧo vӋ và
phát triӇn cơ sӣ hҥ tҫng (CSHT).
 Ngoài các mһt cơ bҧn nói trên, các hình
thái kinh tӃ m xã hӝi còn có quan hӋ gia đình,
dân tӝc và các quan hӋ xã hӝi khác.
+ Quan niӋm tәng quát vӅ cҩu trúc cӫa hình
thái kinh tӃ xã hӝi đưӧc triӇn khai phân tích
bҵng hӋ thӕng phҥm trù quy luұt cӫa chӫ
nghĩa duy vұt lӏch sӱ.
Trong lĩnh vӵc kinh tӃ cӫa đӡi sӕng xã
hӝi, có các phҥm trù: Phương thӭc sҧn xuҩt,
LLSX, QHSX và quy luұt QHSX phҧi phù hӧp
vӟi trình đӝ cӫa LLSX. Thӵc chҩt cӫa quy
luұt này là sӵ tác đӝng biӋn chӭng giӳa
LLSX và QHSX (
ây là quy luұt cơ bҧn chi
phӕi sӵ phát triӇn cӫa xã hӝi loài ngưӡi).
m Trong mӕi quan hӋ giӳa lĩnh vӵc kinh tӃ và
lĩnh vӵc chính trӏ, đưӧc khái quát bҵng các
cһp phҥm trù: CSHT, KTTT và mӕi quan hӋ
biӋn chӭng giӳa CSHT và KTTT.
m Trong lĩnh vӵc xã hӝi có các phҥm trù: Giai
cҩp, kӃt cҩu giai cҩp, đҩu tranh giai cҩp và quy
luұt đҩu tranh giai cҩp. Trong đó chӫ nghĩa
MácmLênin cho rҵng:
ҩu tranh giai cҩp là
đӝng lӵc thúc đҭy xã hӝi phát triӇn trong các
xã hӝi có giai cҩp.
Äӣi vì, trong xã hӝi có giai cҩp, thông qua
đҩu tranh giai cҩp mӟi giҧi quyӃt đưӧc mâu
thuүn kinh tӃ và mâu thuүn giai cҩp.
‡ Mâu thuүn kinh tӃ:
LLSX  QHSX
‡ Mâu thuүn giai cҩp:
Giai cҩp bӏ trӏ  Giai cҩp thӕng trӏ.
v Mâu thuүn đó dүn đӃn đҩu tranh giai cҩp mà đӍnh
cao cӫa nó dүn đӃn cách mҥng xã hӝi.
Thông qua đҩu tranh giai cҩp và cách mҥng xã
hӝi làm cho mâu thүn kinh tӃ, mâu thuүn giai cҩp
đưӧc giҧi quyӃt, phương thӭc sҧn xuҩt cũ bӏ xóa bӓ,
phương thӭc sҧn xuҩt mӟi ra đӡi tiӃn bӝ hơn, dүn
đӃn sӵ ra đӡi cӫa mӝt hình thái kinh tӃ xã hӝi mӟi.
v Chính sӵ tác đӝng cӫa hӋ thӕng các quy luұt làm
cho hình thái kinh tӃ xã hӝi vұn đӝng phát triӇn.
+ Lĩnh vӵc tinh thҫn cӫa đӡi sӕng xã hӝi đưӧc
nghiên cӭu trong mӕi quan hӋ giӳa tӗn tҥi xã hӝi
và ý thӭc xã hӝi, tính đӝc lұp tương đӕi cӫa ý
thӭc xã hӝi,các cҩp đӝ, các hình thái cӫa ý thӭc
xã hӝi và vai trò ngày càng to lӟn cӫa ý thӭc xã
hӝi trong quá trình phát triӇn xã hӝi.
Tóm lҥi:
Hình thái kinh tӃ xã hӝi là mӝt phҥm trù chӍ
mӝt kiӇu hӋ thӕng xã hӝi ӣ mӝt giai đoҥn phát
triӇn lӏch sӱ nhҩt đӏnh,có tính xác đӏnh vӅ chҩt, là
sӵ thӕng nhҩt cӫa tҩt cҧ các yӃu tӕ, mӝt cơ cҩu
hoàn chӍnh luôn luôn vұn đӝng thông qua sӵ tác
đӝng biӋn chӭng giӳa LLSX và QHSX, giӳa
CSHT và KTTT.
 Þ.Sӵ phát triӇn cӫa các hình thái
kinh tӃ xã hӝi là quá trình lӏch
sӱ tӵ nhiên.
‡ Chӫ nghĩa duy vұt lӏch sӱ khҷng đӏnh rҵng, các
mһt cơ bҧn hӧp thành mӝt hình thái kinh tӃ xã hӝi
không tách rӡi nhau mà giӳa chúng có sӵ liên hӋ
tác đӝng biӋn chӭng lүn nhau hình thành nên
nhӳng quy luұt phә biӃn cӫa xã hӝi.
ó là hӋ
thӕng các quy luұt.
‡ Quy luұt QHSX ~ LLSX.
‡ QL CSHT mmmmm KTTT.
‡ QL
ҩu tranh giai cҩp trong xã hӝi có giai cҩp và
các quy luұt xã hӝi khác.
 Chính do tác đӝng cӫa các quy luұt khách quan đó
làm cho các hình thái kinh tӃ m xã hӝi vұn đӝng phát
triӇn thay thӃ nhau tӯ thҩp đӃn cao trong lӏch sӱ như
mӝt quá trình lӏch sӱ tӵ nhiên không phө thuӝc vào ý
chí, nguyӋn vӑng chӫ quan cӫa con ngưӡi.
+ Chӫ nghĩa MácmLênin cho rҵng, nguӗn gӕc sâu xa
cӫa sӵ vұn đӝng phát triӇn cӫa xã hӝi là do sӵ phát
triӇn cӫa LLSX. Chính sӵ phát triӇn cӫa LLSX đã
quyӃt đӏnh làm thay đәi QHSX.
v
Ӄn lưӧt mình QHSX thay đәi sӁ làm cho KTTT thay
đәi theo và do đó mà hình thái kinh tӃ m xã hӝi cũ
đưӧc thay thӃ bҵng hình thái kinh tӃm xã hӝi mӟi cao
hơn. Quá trình đó diӉn ra mӝt cách khách quan chӭ
không phҧi theo ý muӕn chӫ quan cӫa cá nhân nào.
‡ Sӵ tác đӝng cӫa các quy luұt khách quan
làm cho các hình thái kinh tӃ phát triӇn
thay thӃ nhau tӯ thҩp đӃn cao, đó là con
đưӡng phát triӇn chung cӫa lӏch sӱ nhân
loҥi.
‡ Cũng cҫn phҧi thҩy rҵng, con đưӡng phát
triӇn cӫa mӛi dân tӝc không chӍ bӏ chi phӕi
bӣi các quy luұt chung mà còn bӏ tác đӝng
bӣi các điӅu kiӋn vӅ tӵ nhiên, vӅ chính trӏ,
vӅ truyӅn thӕng văn hóa,vv.....Chính sӵ
tác đӝng đó làm cho lӏch sӱ phát triӇn cӫa
nhân loҥi hӃt sӭc phong phú đa dҥng.
‡ Vì Vұy, có nhӳng dân tӝc lҫn lưӧt trҧi qua các
hình thái kinh tӃmxã hӝi tӯ thҩp đӃn cao, nhưng
cũng có nhӳng dân tӝc bӓ qua mӝt hay mӝt sӕ
hình thái kinh tӃ m xã hӝi nào đó đӇ tiӃn lên hình
thái kinh tӃ m xã hӝi cao hơn.
‡  7@: Các nưӟc Pháp, Tây Äan Nha, talia, chӃ
đӝ phong kiӃn đưӧc hình thành tӯ trong lòng
chӃ đӝ chiӃm hӳu nô lӋ mӝt cách trình tӵ.
Nhưng ӣ mӝt sӕ nưӟc khác như Nga, Äa Lan,

ӭc, chӃ đӝ phong kiӃn ra đӡi lҥi không trҧi qua
chӃ đӝ chiӃm hӳu nô lӋ. Hay ӣ Mӻ Chӫ nghĩa
Tư Äҧn hình thành không trҧi qua chӃ đӝ phong
kiӃn.
‡ Như vұy, viӋc bӓ qua mӝt vài hình thái kinh tӃmxã hӝi
đӇ lên mӝt hình thái kinh tӃmxã hӝi cao hơn đã có
tiӅn đӅ lӏch sӱ. Tuy nhiên, viӋc bӓ qua mӝt vài hình
thái kinh tӃm xã hӝi chӍ đưӧc coi là phù hӧp khi: Hình
thái kinh tӃmxã hӝi bӓ qua đã lӛi thӡi, hình thái kinh
tӃmxã hӝi mӟi đưӧc thiӃt lұp là hình thái kinh tӃmxã
hӝi tiӃn bӝ.
ӗng thӡi bӓ qua cũng phҧi tuân theo
quy luұt chӭ không phҧi theo ý muӕn chӫ quan.
‡ Tó +1: Quá trình phát triӇn lӏch sӱ tӵ nhiên cӫa sӵ
phát triӇn xã hӝi chҷng nhӳng diӉn ra bҵng con
đưӡng phát triӇn tuҫn tӵ, mà còn bao hàm cҧ sӵ bӓ
qua mӝt hoһc mӝt vài hình thái kinh tӃmxã hӝi nhҩt
đӏnh trong nhӳng hoàn cҧnh lӏch sӱ cө thӇ cho phép.
 4.Giá trӏ khoa hӑc cӫa hӑc thuyӃt
hình thái kinh tӃ - xã hӝi.
‡ Trưӟc khi triӃt hӑc Mác ra đӡi chӫ nghĩa duy tâm giӳ vai
trò thӕng trӏ trong khoa hӑc xã hӝi.Sӵ ra đӡi cӫa hӑc
thuyӃt hình thái kinh tӃmxã hӝi đã đưa lҥi cho khoa hӑc
xã hӝi mӝt phương pháp nghiên cӭu thӵc sӵ khoa hӑc.
‡ Hӑc thuyӃt đó chӍ ra: Sҧn xuҩt vұt chҩt là cơ sӣ cӫa đӡi
sӕng xã hӝi, phương thӭc sҧn xuҩt quyӃt đӏnh các mһt
cӫa đӡi sӕng xã hӝi. Cho nên không thӇ xuҩt phát tӯ ý
thӭc, tư tưӣng, tӯ ý chí chӫ quan cӫa con ngưӡi đӇ giҧi
thích các hiӋn tưӧng trong đӡi sӕng xã hӝi mà phҧi xuҩt
phát tӯ phương thӭc sҧn xuҩt.
ây là quan điӇm duy
vұt trong nhұn thӭc xã hӝi, thӵc chҩt là vұn dөng quan
diӇm duy vұt biӋn chӭng vào đӡi sӕng xã hӝi.
‡ Hӑc thuyӃt hình thái kinh tӃ m xã hӝi cũng chӍ rõ: Xã
hӝi không phҧi là sӵ kӃt hӧp mӝt cách ngүu nhiên,
máy móc giӳa các cá nhân mà là mӝt cơ thӇ sӕng
sinh đӝng, các mһt thӕng nhҩt chһt chӁ vӟi nhau, tác
đӝng qua lҥi lүn nhau.
Trong đó, QHSX là quan hӋ cơ bҧn, quyӃt đӏnh
các quan hӋ xã hӝi khác, và là tiêu chuҭn khách
quan đӇ phân biӋt các chӃ đӝ xã hӝi.
‡ Cho nên, muӕn nhұn thӭc đúng đҳn đӡi sӕng xã hӝi
phҧi phân tích mӝt cách sâu sҳc các mһt cӫa đӡi
sӕng xã hӝi và mӕi quan hӋ lүn nhau giӳa chúng.
‡
һc biӋt phҧi đi sâu phân tích vӅ QHSX thì mӟi có
thӇ hiӇu mӝt cách đúng đҳn vӅ đӡi sӕng xã hӝi.
Chính QHSX là tiêu chuҭn khách quan đӇ phân kǤ
lӏch sӱ mӝt cách đúng đҳn, khoa hӑc.
‡ Hӑc thuyӃt hình thái kinh tӃmxã hӝi còn chӍ ra
rҵng, sӵ phát triӇn cӫa các hình thái kinh tӃ m xã
hӝi là mӝt quá trình lӏch sӱ tӵ nhiên; tӭc là diӉn
ra theo các quy luұt khách quan chӭ không phҧi
theo ý muӕn chӫ quan cӫa cá nhân nào.Vì vұy
muӕn nhұn thӭc đúng đӡi sӕng xã hӝi phҧi đi
sâu nghiên cӭu các quy luұt vұn đӝng phát triӇn
cӫa xã hӝi.
‡ Vӟi quan niӋm đó, Mác đã đánh đә hҷn quan
niӋm cho rҵng xã hӝi là mӝt tә hӧp có tính chҩt
máy móc, có thӇ tùy ý biӃn đәi theo đӫ mӑi kiӇu,
mӝt tә hӧp sinh ra và biӃn hóa mӝt cách ngүu
nhiên.
 KӇ tӯ khi hӑc thuyӃt hình thái kinh tӃmxã hӝi
cӫa Mác ra đӡi đӃn nay, loài ngưӡi đã có
nhӳng bưӟc phát triӇn hӃt sӭc to lӟn vӅ mӑi
mһt, nhưng hӑc thuyӃt đó vүn giӳ nguyên giá
trӏ. Nó vүn là phương pháp thӵc sӵ khoa hӑc
đӇ nhұn thӭc mӝt cách đúng đҳn đӡi sӕng xã
hӝi.
 II. SӴ VҰN DӨNG LÝ LUҰN HÌNH THÁI
KINH Tӂ - XÃ HӜI VÀO QUÁ TRÌNH
ĐӘI MӞI NƯӞC TA.
‡ Lҫn đҫu tiên trong lӏch sӱ xã hӝi, hӑc
thuyӃt MácmLênin vӅ hình thái kinh tӃ m xã hӝi
đã vҥch ra nguӗn gӕc đӝng lӵc bên trong cӫa
sӵ phát triӇn xã hӝi; tìm ra quy luұt khách
quan chi phӕi sӵ vұn đӝng phát triӇn cӫa xã
hӝi loài ngưӡi.
ó là cơ sӣ khoa hӑc cho viӋc
nghiên cӭu xã hӝi và chӕng lҥi các quan điӇm
duy tâm vӅ lӏch sӱ.
‡
ӕi vӟi nưӟc ta, lý luұn hình thái kinh tӃ m
xã hӝi là cơ sӣ cho đưӡng lӕi chiӃn lưӧc
cách mҥng trong quá trình xây dӵng chӫ
nghĩa xã hӝi nói chung và cho công cuӝc
đәi mӟi hiӋn nay.
‡ Ngày nay trong quá trình đәi mӟi,
ҧng ta
khҷng đӏnh chúng ta vүn giӳ vӳng mөc tiêu
xã hӝi chӫ nghĩa vì đi lên chӫ nghĩa xã hӝi
là phù hӧp vӟi xu hưӟng cӫa thӡi đҥi và
phù hӧp vӟi điӅu kiӋn cө thӇ cӫa cách
mҥng nưӟc ta.
‡ Do tính đһc thù cӫa cách mҥng nưӟc ta
là đi lên chӫ nghĩa xã hӝi tӯ mӝt nӅn kinh tӃ
phә biӃn là sҧn xuҩt nhӓ bӓ qua chӃ đӝ Tư
bҧn chӫ nghĩa, do đó đӇ tҥo ra nhӳng tiӅn
đӅ cҫn thiӃt cho chӫ nghĩa xã hӝi chúng ta
phҧi xây dӵng trên tҩt cҧ các mһt: Tӯ LLSX
mӟi đӃn QHSX mӟi, tӯ CSHT mӟi đӃn
KTTT mӟi.
‡ Vì vұy đӇ tҥo ra cơ sӣ vұt chҩt kӻ thuұt
cho chӫ nghĩa xã hӝi, trưӟc hӃt chúng ta
phҧi tұp trung phát triӇn mҥnh mӁ LLSX
bҵng cách đҭy mҥnh công nghiӋp hóa, hiӋn
đҥi hóa đҩt nưӟc. Phҩn đҩu đӃn năm "0"0
nưӟc ta trӣ thành nưӟc công nghiӋp.
+ Cùng vӟi viӋc phát triӇn LLSX, hiӋn đҥi
hóa đҩt nưӟc, phҧi xây dӵng nӅn kinh tӃ
hàng hóa nhiӅu thành phҫn, vұn hành
theo cơ chӃ thӏ trưӡng, có sӵ quҧn lý
cӫa Nhà nưӟc theo đӏnh hưӟng xã hӝi
chӫ nghĩa. ViӋc xây dӵng nӅn kinh tӃ
hàng hóa nhiӅu thành phҫn là phù hӧp
vӟi sӵ phát triӇn cӫa LLSX ӣ nưӟc ta và
cũng là đӝng lӵc thúc đҭy quá trình công
nghiӋp hóa hiӋn đҥi hóa đҩt nưӟc.
+ Cùng vӟi đәi mӟi kinh tӃ, xây dӵng nӅn kinh tӃ thӏ
trưӡng đӏnh hưӟng xã hӝi chӫ nghĩa, đҭy mҥnh công
nghiӋp hóa, hiӋn đҥi hóa đҩt nưӟc.
+
ҧng ta chӫ trương phҧi không ngӯng đәi mӟi hӋ
thӕng chính trӏ, nhҵm nâng cao vai trò lãnh đҥo và
sӭc chiӃn đҩu cӫa
ҧng, xây dӵng nhà nưӟc pháp
quyӅn xã hӝi chӫ nghĩa, làm cho nhà nưӟc thӵc sӵ
là nhà nưӟc cӫa dân, do dân vì đân.
+
ӗng thӡi nâng cao vai trò cӫa các tә chӭc quҫn
chúng, phát huy sӭc mҥnh cӫa khӕi đoàn kӃt dân tӝc
vào sӵ nghiӋp xây dӵng và bҧo vӋ Tә Quӕc.
 +
ӗng thӡi vӟi sӵ phát triӇn kinh tӃ, phҧi
phát triӇn văn hóa nhҵm xây dӵng nӅn văn
hóa ViӋt Nam tiên tiӃn đұm đà bҧn sҳc dân
tӝc, không ngӯng nâng cao đӡi sӕng tinh
thҫn cӫa nhân dân. Phát triӇn mҥnh mӁ sӵ
nghiӋp giáo dөc và đào tҥo nhҵm nâng cao
dân trí, đào tҥo nhân lӵc, bӗi dưӥng nhân tài
giҧi quyӃt tӕt các nhu cҫu xã hӝi nhҵm thӵc
hiӋn mөc tiêu dân giàu, nưӟc mҥnh, xã hӝi
công bҵng, dân chӫ, văn minh.
Tó +1:
Xây dӵng chӫ nghĩa ӣ nưӟc ta là
quá trình kӃt hӧp ngay tӯ đҫu xây,
dӵng cҧ LLSX lүn QHSX, cҧ kinh tӃ
lүn chính trӏ và các mһt khác cӫa đӡi
sӕng xã hӝi nhҵm tӯng bưӟc tҥo ra
tҩt cҧ các tiӅn đӅ cҫn thiӃt cho sӵ ra
đӡi mӝt hình thái kinh tӃ xã hӝi mӟi,
xã hӝi chӫ nghĩa ӣ nưӟc ta.
‡ Khoa Mácm Lênin, TT Hӗ Chí Minh
‡ GӦ Ý
TÀ T U LUҰN TR T HӐC
‡ (CH CÁC LӞP CA HӐC)
1. m Tư Tưӣng cơ bҧn cӫa triӃt hӑc Phұt giáo và ҧnh hưӣng cӫa nó đӕi vӟi
đӡi sӕng tinh thҫn ӣ ViӋt Nam.
". m Tư tưӣng cơ bҧn cӫa triӃt hӑc Nho giáo và ҧnh hưӣng cӫa nó đӕi vӟi
đӡi sӕng tinh thҫn ӣ ViӋt Nam.
3. m Tư tưӣng giáo dөc cӫa Nho giáo và ҧnh hưӣng cӫa nó đӕi vӟi vҩn đӅ
giáo dөc đào tҥo ӣ nưӟc ta.
4. m Nӝi dung cơ bҧn cӫa đҥo đӭc Phұt giáo và ҧnh hưӣng cӫa nó đӃn đӡi
sӕng đҥo đӭc cӫa nưӟc ta tӯ truyӅn thӕng đӃn hiӋn đҥi.
5. m
ҥo đӭc Nho giáo và ҧnh hưӣng cӫa nó trong xã hӝi nưӟc ta.
6. m
һc điӇm cӫa triӃt hӑc Hy Lҥp cә đҥi trong lӏch sӱ.
7. m
iӅu kiӋn ra đӡi và bưӟc ngoһt lӏch sӱ trong triӃt hӑc Mác.
8. m Tư tưӣng triӃt hӑc cӫa Hêm Ghen trong triӃt hӑc cә điӇn
ӭc và ҧnh
hưӣng cӫa nó đӕi vӟi sӵ ra đӡi cӫa triӃt hӑc Mác.
9. m Tư tưӣng triӃt hӑc cӫa Phơm Äách trong triӃt hӑc cә điӇn
ӭc và ҧnh
hưӣng cӫa nó đӕi vӟi sӵ ra đӡi cӫa triӃt hӑc Mác.
10. m Nhӳng nguyên tҳc phương pháp luұn cӫa thӃ giӟi quan duy
vұt biӋn chӭng, sӵ vұn dөng nguyên tҳc đó vào cách mҥng
xã hӝi chӫ nghĩa ViӋt Nam.
11. m Các nguyên tҳc phương pháp luұn cӫa phép biӋn chӭng
duy vұt và sӵ vұn dөng nhӳng nguyên tҳc đó vào cách mҥng
xã hӝi chӫ nghĩa ӣ ViӋt Nam hiӋn nay.
1". m Phҥm trù thӵc tiӉn và vai trò cӫa thӵc tiӉn đӕi vӟi nhұn
thӭcë Ý nghĩa phương pháp luұn cӫa vҩn đӅ trên.
13. m Nguyên tҳc thӕng nhҩt giӳa lí luұn và thӵc tiӉn. Sӵ vұn
dөng nguyên tҳc này trong lĩnh vӵc đào tҥo ӣ ViӋt Nam hiӋn
nay.
14. m Nguyên tҳc thӕng nhҩt giӳa lí luұn và thӵc tiӉn vӟi viӋc
nâng cao trình đӝ nhұn thӭc cho đӝi ngũ cán bӝ công chӭc ӣ
nưӟc ta hiӋn nay.
15. m Lí luұn hình thái kinh tӃm xã hӝi, vұn dөng vào quá trình đәi
mӟi ӣ nưӟc ta.
16. m Hӑc thuyӃt kinh tӃ xã hӝi vӟi con đưӡng đi lên chӫ nghĩa ӣ
ViӋt nam.
17. m Mӕi quan hӋ biӋn chӭng giӳa lӵc lưӧng sҧn xuҩt và quan
hӋ sҧn xuҩt, vұn dөng vào quá trình đәi mӟi ӣ nưӟc ta.
18. m Mӕi quan hӋ biӋn chӭng giӳa cơ sӣ hҥ tҫng và kiӃn trúc
thưӧng tҫng; vұn dөng vào quá trình đәi mӟi ӣ nưӟc ta.
19. m Mӕi quan hӋ giӳa giai cҩp và dân tӝc trong triӃt hӑc Mácm
Lênin.
"0. m Vҩn đӅ đҩu tranh giai cҩp trong thӡi kì quá đӝ ӣ ViӋt Nam.
"1. m Nhӳng nӝi dung và hình thӭc đҩu tranh giai cҩp trong thӡi
kì quá đӝ lên chӫ nghĩa xã hӝi ӣ ViӋt Nam.
"". m Vұn dөng tư tưӣng Hӗ Chí Minh trong phát huy khӕi đoàn
kӃt toàn dân tӝc ӣ ViӋt Nam giai đoҥn hiӋn nay.
"3. m Phương hưӟng và giҧi pháp nâng cao chҩt lưӧng và đӝi
ngũ cán bӝ công chӭc ӣ nưӟc ta hiӋn nay.
"4. m Nhân tӕ con ngưӡi trong lӵc lưӧng sҧn xuҩt vӟi viӋc đào
tҥo ngưӡi lao đӝng trong thӡi kì công nghiӋp hóa, hiӋn đҥi
hóa.
"5. m Nguӗn lӵc con ngưӡi trong quá trình công ngiӋp
hóa hiӋn đҥi hóa ӣ nưӟc ta hiӋn nay.
"6. m Vҩn đӅ con ngưӡi và phát huy nhân tӕ con ngưӡi
trong sӵ nghiӋp công nghiӋp hóa, hiӋn đҥi hóa ӣ
nưӟc ta hiӋn nay.
"7. m Quan niӋm Macxit vӅ bҧn chҩt con ngưӡi vӟi viӋc
xây dӵng nhân cách thanh niên ViӋt Nam hiӋn nay.

Khoa Mácm Lênin, TT Hӗ Chí Minh