SÖÏ ÑIEÀU HOAØ

BIEÅU HIEÄN
CUÛA GEN
 SÖÏ ÑIEÀU HOAØ BIEÅU
HIEÄN CUÛA GEN
TB luoân soáng trong moâi tröôøng
 Prokaryote: MT laø caùc nhaân toá lyù
hoaù bao quanh TB
 Eukaryote: MT laø caùc TB laân caän

 Vaán ñeà: Baèng caùch naøo TB ñieàu

chænh hoaït ñoäng cuûa TB cho phuø
hôïp vôùi caùc bieán ñoåi cuûa MT ñeå
coù theå toàn taïi vaø thích nghi -> söï
ñieàu hoaø
Trong TB, taát caû caùc gen ñeàu hoaït
ñoäng khoâng ñoàng thôøi.
 Coù gen hoaït ñoäng thöôøng xuyeân
 Coù gen hoaït ñoäng tuøy giai ñoaïn cuûa
chu trình soáng hoaëc trong nhöõng ñieàu
kieän naøo ñoù cuûa moâi tröôøng
Taïi sao?
Taát caû caùc vaán ñeà treân ñeàu
ñöôïc giaûi thích baèng:

Cô cheá ñieàu hoaø bieåu hieän cuûa

gen, theå hieän ôû caùc giai ñoaïn
Ñoäng cô cuûa söï ñieàu hoaø:

Prokaryote:
 Nhaèm ñieàu chænh heä enzyme cho
phuø hôïp vôùi caùc taùc nhaân dinh
döôõng vaø lyù hoaù cuûa MT ñeå: taêng
tröôûng vaø sinh saûn

Eukaryote:
 TB khoâng tieáp xuùc tröïc tieáp vôùi MT
 Ñeå ñoái phoù vôùi caùc bieán ñoäng
ngoaïi baøo, söï ñieàu hoaø höôùng ñeán
söï bieät hoaù TB
 ÑIEÀU HOAØ BIEÅU
HIEÄN GEN ÔÛ
PROKARYOTE
Tín hieäu ñieàu hoøa:
 Yeáu toá dinh döôõng
 Yeáu toá lyù hoaù

Ñaùp öùng cuûa TB:

 Gen taêng hoaït ñoäng
 Gen ngöøng hoaït ñoäng
 ÑIEÀU HOAØ BIEÅU
HIEÄN GEN ÔÛ
PROKARYOTE
1962, Jacob-Monod neâu khaùi nieäm
OPERON
Moät Operon goàm:
 Moät soá gen caáu truùc (cistron)
 Trình töï Nu=promoter
Trình tự kích hoạt (Activator, nhận biết CRP)
Hộp TATA (vùng nhận biết RNA polymerase)
Trình tự khởi động (Operator, nhận biết chất kìm hãm)
Hoaït ñoäng cuûa OPERON tuøy thuoäc
vaøo gen ñieàu chænh R (regulator) nằm
 ÑIEÀU HOAØ BIEÅU
HIEÄN GEN ÔÛ
PROKARYOTE
Coù 2 kieåu OPERON:

Operon caûm öùng

Operon kìm haõm

 OPERON kìm haõm

Lieân quan ñeán con ñöôøng ñoàng

hoaù

Ñaây laø cô cheá ñieàu hoaø quaù trình

bieán döôõng (ñoàng hoaù)

VD: Quaù trình toång hôïp acid amin

 Moâ hình ñieàu hoaø toång hôïp
Trytophan

Ñaëc ñieåm:
Tryptophan ñöôïc toång hôïp töø chaát
tieàn thaân A
-> 5 giai ñoaïn -> 5 enzyme -> 5 gen
maõ hoaù
Gen R -> chaát kìm haõm r (repressor)
baát hoaït
Tryptophan laø chaát kìm haõm toång
hôïp enzyme
 Moâ hình ñieàu hoaø toång hôïp
trytophan

Moâi tröôøng dö thöøa

Tryp + r Tryptophan:
Tryptophan Chaát Chaát k. haõm
ñoàng kìm hoaït ñoäng
haõm

ARN pol. khoâng hoaït ñoäng Khoaù

phieân maõ gen O

Caùc enzyme khoâng ñöôïc

toång hôïp

Tryptophan khoâng ñöôïc

toång hôïp
Chaát kìm Caùc enzyme toång
haõm bò hôïp Tryp
baát hoaït

Moâi tröôøng thieáu Tryptophan

 Khoâng
taïo ñöôïc
RNA

RNA polymerase

Chaát kìm
haõm ñöôïc
kích hoaït

Moâi tröôøng thöøa tryptophan

 OPERON caûm öùng

Lieân quan ñeán con ñöôøng dò hoaù

(thoaùi döôõng)

Cô cheá gaàn gioáng nhö cô cheá kìm

haõm nhöng khaùc: söï coù maët cuûa
cô chaát -> söï toång hôïp caùc Enzyme

VD: quaù trình toång hôïp men phaân

huûy lactose (men lactase)
 Moâ hình operon Lactose

Ñaëc ñieåm:
Lactose laø cô chaát
Gen R (Repressing) toång hôïp chaát
kìm haõm r (repressor) hoaït ñoäng khi
moâi tröôøng khoâng coù lactose
Lactose laø chaát caûm öùng daãn
ñeán söï toång hôïp caùc enzyme
 Moâ hình operon Lactose

Moâi tröôøng khoâng coù lactose:

Gen R Repressor (r) hoaït Lieân keát gen
ñoäng O

ARN pol khoâng hoaït ñoäng Khoaù

phieân maõ ñöôïc gen O

Caùc enzyme khoâng ñöôïc

toång hôïp
 Moâ hình operon Lactose

Moâi tröôøng coù lactose:

Gen R Repressor
(r) Repressor (r) baát
Lactose hoaït

ARN pol hoaït ñoäng phieân maõ

bình thöôøng

Caùc enzyme ñöôïc

toång hôïp
Gen ñieàu
hoaø

Khoâ
ng
taïo
ñöôïc
RNA

Chaát
kìm
haõm
ñöôïc
Moâi tröôøng thieáu lactose, khoâng caàn
kích
saûn xuaát men
 Caùc enzyme phaân
Chaát kìm
huûy lactose
haõm bò
baát hoaït

Moâi tröôøng coù lactose, caàn

saûn xuaát men
cAMP receptor protein

Baát
hoaït Chaát kìm
haõm bò
baát hoaït

Moâi tröôøng thöøa glucose vaø lactose. Noàng

ñoä cAMP thaáp. CRP khoâng ñuû taêng toác
quaù trình giaûi maõ. RAÁT ÍT MEN PHAÂN HUÛY
LACTOSE ÑÖÔÏC TAÏO RA.
VI KHUAÅN SÖÛ DUÏNG GLUCOSE TRÖÔÙC
OPERON OFF
 Activator gene

Moâi tröôøng thöøa lactose, thieáu glucose. Noàng ñoä

cAMP cao, kích hoaït CRP (cAMP receptor protein). CRP
baùm vaøo trình töï ACTIVATOR treân promoter, ñaåy
nhanh quaù trình giaûi maõ. OPERON ON
 NHAÄN XEÙT CHUNG
Hai hieän töôïng kìm haõm hay kích
thích ñeàu coù lôïi cho TB
Khi TB caàn toång hôïp hay phaân huûy
1 chaát, cô cheá ñieàu hoaø seõ ñaûm
baûo söï coù maët caùc enzyme caàn
thieát
Ngöôïc laïi, caùc enzyme bò ngöøng
toång hôïp
Ñieàu naøy ñöôïc thöïc hieän chuû
yeáu bôûi tính chaát cuûa chaát kìm
 ÑIEÀU HOAØ BIEÅU
HIEÄN GEN ÔÛ
EUKARYOTE
 Coù nhieàu khaùc bieät so vôùi ôû
prokaryote
 Lyù do daãn ñeán söï khaùc bieät:
 ÔÛ Eukaryote, TB khoâng tieáp xuùc vôùi
moâi tröôøng 1 caùc tröïc tieáp
 Caáu truùc TB Eukaryote vaø TB Prokaryote
khaùc nhau nhieàu:
Söï giaûi
 Coù voû nhaân: coù phieân maõ, ñieàumaõ
hoaø
bieåu hieän gen
 NST = ADN + histon
phöùc taïp hôn
 NST xoaén vaën -> thaùo xoaénvaø goàm nhieàu
 Caáu taïo gen phöùc taïp hôn giai ñoaïn
Caùc giai ñoaïn ñieàu hoaø:
ÔÛ giai ñoaïn phieân maõ
ÔÛ giai ñoaïn sau giaûi maõ
ÔÛ giai ñoaïn giaûi maõ
ÔÛ giai ñoaïn sau giaûi maõ
Caùc phaân töû do
Tín hieäu caùc TB chuyeân
ñieàu hoaø bieät saûn xuaát
TB ñích ñeå ñieàu hoaø bieåu hieän gen ôû
caùc TB naøy theo chöông trình ñònh saün cho
phuø hôïp vôùi söï phaùt trieån cuûa toaøn
boä cô theå
Coù 2 nhoùm phaân töû ñieàu hoaø:
Caùc hormone
Caùc yeáu toá taêng tröôûng